RAVNOTEE U OTOPINAMA KISELINA I BAZA

UVOD
definicija pH:

pH = log([H+]/mol dm3)

Ionski produkt vode:

- voda ima amfoterna svojstva, tj. ponaa se i kao kiselina, i kao baza
- njena se disocijacija (autoprotoliza) moe prikazati jednadbom:
H2O H+ + OH
iako je H+ ion u vodenoj otopini uvijek vie ili manje hidratiziran, te se nalazi u
obliku kationa H3O+, H5O2+, H7O3+ itd.
- konstanta ravnotee za reakciju disocijacije vode:

[H ][OH ]
K ( H O) =
+

[H 2O]

- lan u nazivniku koji opisuje ravnotenu koncentraciju H2O moe se smatrati

konstantnim, pa se mnoenjem cijelog izraza s [H2O] dobije:
K(H2O) [H2O] = [H+][OH]
Kw = [H+][OH]

(1)

- pri 298 K vrijednost konstante Kw iznosi Kw = 1 1014 mol2/dm6

- logaritmiranjem i mnoenjem izraza sa 1 dobije se:
log(Kw) = log[H+] log[OH]
14 = pH + pOH

(2)

- relacije (1) i (2) omoguuju da se iz poznate koncentracije H+ iona u otopini(ili

poznatog pH otopine), izrauna koncentracija OH iona (ili pOH), te obratno

Ravnotee u vodenim otopinama kiselina i baza:

- disocijacija openito napisane monoprotonske kiseline HA moe se prikazati
jednadbom:
HA H+ + A
- konstanta ravnotee za tu reakciju naziva se konstanta disocijacije kiseline i ima
oblik:

[H ][A ]
K ( HA) =
+

[HA]

gdje [H+] oznaava ravnotenu koncentraciju H+ iona u otopini, [A] ravnotenu

koncentraciju A iona u otopini, a [HA] ravnotenu koncentraciju nedisocirane
kiseline
- analogno, za slabu bazu BOH moe se pisati:
BOH B+ + OH
B + OH
K ( BOH ) =
[BOH ]

[ ][

1. Otopine jakih kiselina (baza)

- za jake kiseline (primjerice, HCl, HBr, HI, HNO3, H2SO4 samo u prvom stupnju
disocijacije!), odnosno baze (primjerice, NaOH, KOH, Ba(OH)2), moe se smatrati da
su u vodenoj otopini u potpunosti disocirane
- zbog toga se koncentracija H+ iona (u sluaju otopina jakih kiselina), odnosno OH
iona (u sluaju otopina jakih baza) moe raunati izravno iz stehiometrije jednadbe
koja opisuje disocijaciju kiseline, odnosno baze

prim. 1.
Koliki je pH otopine HCl koncentracije 0,01 M? Izraunajte koncentraciju OH iona u
toj otopini.
- klorovodina kiselina je jaka kiselina, pa je u vodenoj otopini potpuno disocirana
- prema stehiometriji jednadbe koja opisuje disocijaciju HCl:
HCl H+ + Cl
proizlazi:

n(H+) = n(HCl)
c(H+) = c(HCl) = 0,01 mol/dm3
pH = log[H+] = log 0,01 = 2

- koncentracija OH iona moe se izraunati iz izraza za ionski produkt vode:

Kw = [H+][OH]

[OH] = Kw / [H+]
[OH] = 1 1014 mol2dm6 / (0,01 mol dm3)
[OH] = 1 1012 mol dm3

- jednako dobar (no u ovom sluaju neto dui) nain je izraunavanje konc. OH iona
preko pH:
pH + pOH = 14

pOH = 14 pH
pOH = 14 2 = 12
[OH] = 10pOH = 1 1012 mol dm3

prim. 2.
Izraunajte pH, pOH i koncentracije H+ i OH iona u 0,1 M otopini NaOH.
- natrijev hidroksid je jaka baza, pa je u vodenoj otopini potpuno disociran
- prema stehiometriji jednadbe koja opisuje disocijaciju NaOH:
NaOH Na+ + OH

proizlazi:

n(OH) = n(NaOH)
c(OH) = c(NaOH) = 0,1 mol dm3

- dakle:

pOH = log[OH] = log 0,1 = 1

pH = 14 pOH = 14 1 = 13
pH = log[H+]
[H+] = 10pH = 1 1013 mol dm3

2. Otopine slabih kiselina (baza)

- slabe kiseline (odnosno baze) u vodenim otopinama ne disociraju potpuno, pa se
ravnotene koncentracije kemijskih vrsta ukljuenih u ravnoteu dioscijacije
kiseline, odn. baze, moraju raunati iz izraza za konstantu ravnotee
prim. 3.
Zadana je otopina octene kiseline koncentracije 0,1 mol/dm3. Izraunajte pH te
otopine, te koncentraciju acetatnih iona i nedisocirane octene kiseline.
c0(HAc) = 0,1 M

(HAc = uobiajena kratica za octenu kiselinu; Ac = acetatni ion)

K(HAc) = 1,75 105 M

------------------------------[H+], [Ac], [HAc] = ?
pH = ?
- iz male vrijednosti konstante disocijacije zakljuuje se da je octena kiselina slaba
kiselina, odnosno da disocira samo djelomino
- s obzirom da unaprijed nije mogue znati koliko je octene kiseline disociralo,
pretpostavimo da je od ukupne koliine otopljene kiseline disociralo x mol/dm3
- iz jednadbe disocijacije vidi se da disocijacijom x mol/dm3 octene kiseline nastaje
x mol/dm3 H+-iona i x mol/dm3 Ac-iona, tako da su nakon uspostave ravnotee
koncentracije pojedinih kemijskih vrsta:

HAc

H+

Ac

c(HAc)
c(H+)
c(Ac)
-----------------------------------poetna konc.:
0,1
0
0
u ravnotei:

H + Ac-
K=
[ HAc]

(0,1- x)

[HAc]

[H+]

[Ac]

mol dm3
mol dm3

- da bi se izraunala koncentracija H+ i Ac-iona, odnosno nedisocirane HAc,

potrebno je ravnotene koncentracije iskazane u gornjoj tablici uvrstiti u konstantu
ravnotee disocijacije octene kiseline, ime se dobiva:
K(HAc) = [H+][Ac] / [HAc]
1,75 105 = ( x x ) / ( 0,1 x )

(*)

1,75 106 1,75 105 x = x2

x2 + 1,75 105 x 1,75 106 = 0
- rjeavanjem te kvadratne jednadbe dobije se:

x1 = 1,332 103
x2 = 1,314 103

- rjeenje x2 oito je besmisleno (koncentracija ne moe biti negativna!), pa se

odbacuje
- ravnotene koncentracije pojedinih kemijskih vrsta:
[H+] = x = 1,332 103 mol dm3,
[Ac] = x = 1,332 103 mol dm3,
[HAc] = 0,1 x = 0,1 1,332 103 = 9,867 102 mol dm3
pH1 = log([H+] / mol dm3) = log(1,332 103) = 2,875
- da bi se izbjeglo rjeavanje potpunog oblika kvadratne jednadbe, na izraz oznaen
sa (*) (v. gore!) moe se primijeniti aproksimacija ( 0,1 x ) 0,1

- ta aproksimacija vrijedi jer je octena kiselina slabo disocirana, tj. jer je x puno
manji od 0,1
- time se izraz oznaen sa (*) reducira na:
1,75 105 = ( x x ) / ( 0,1 x ) ( x x ) / 0,1 = x2 / 0,1
x2 = 1,75 106
x = 1,323 103

(negativno rjeenje, x = 1,323 103, ne treba niti razmatrati!)

- na temelju aproksimativnog rauna dobije se za ravnotene koncentracije pojedinih

kemijskih vrsta:
[H+] = x = 1,323 103 mol dm3,
[Ac] = x = 1,323 103 mol dm3,
[HAc] = 0,1 x = 0,1 1,323 103 = 9,868 102 mol dm3
pH2 = log([H+] / mol dm3) = log(1,323 103) = 2,878
Oito je da je pogreka u izraunatim ravnotenim koncentracijama, odnosno u
izraunatom pH, gotovo zanemariva (pH1 = 2,875, pH2 = 2,878), tako da se
aproksimativni raun slobodno moe koristiti kod raunanja ravnotea u
otopinama slabih kiselina, odnosno baza. Pri tome treba voditi rauna o tome da
pogreka nastala aproksimativnim raunom postaje to vea, to je vea vrijednost
konstante disocijacije, te to je manja koncentracija kiseline, odnosno baze (u tim
sluajevima ne vrijedi da je x << c0, odnosno (c0 x) c0). U sluaju da se
prilikom aproksimativnog rauna ustanovi da se x i c0 razlikuju za manje od jednog
reda veliine (tj. za manje od otprilike 10 puta), tada je bolje ne koristiti
aproksimaciju (c0 x) c0, ve rjeavati puni oblik kvadratne jednadbe.

prim. 4.
Zadana je otopina amonijaka koncentracije 0,01 mol/dm3. Izraunajte pH te otopine,
te koncentraciju amonijevih iona i nedisociranog amonijaka.
c0(NH4OH) = 0,01 M
K(NH4OH) = 1,75 105 M
------------------------------[NH4 +], [NH4OH] = ?
pH = ?
- iz male vrijednosti konstante disocijacije zakljuuje se da je amonijak slaba baza,
odnosno da disocira samo djelomino
- analogno prethodnom primjeru, pretpostavimo da je od ukupne koliine otopljenog
amonijaka disociralo x mol/dm3
- iz jednadbe disocijacije vidi se da disocijacijom x mol/dm3 amonijaka nastaje x
mol/dm3 OH-iona i x mol/dm3 NH4+-iona, tako da su nakon uspostave ravnotee
koncentracije pojedinih kemijskih vrsta:
NH4OH

NH4

OH

c(NH4OH)
c(NH4+) c(OH)
------------------------------------poetna konc.:
0,01
0
0
u ravnotei:

(0,01- x)

[NH4OH] [NH4+]

NH 4 + OH -
K=
[ NH 4OH ]

mol dm3
mol dm3

[OH]

- da bi se izraunala koncentracija NH4+ i OH-iona, odnosno nedisociranog

amonijaka, potrebno je ravnotene koncentracije iskazane u gornjoj tablici uvrstiti
u konstantu ravnotee disocijacije amonijaka, ime se dobiva:
K(NH4OH) = [NH4+][OH] / [NH4OH]
1,75 105 = ( x x ) / ( 0,01 x )

(*)

1,75 107 1,75 105 x = x2

x2 + 1,75 105 x 1,75 107 = 0
- rjeavanjem te kvadratne jednadbe dobije se:

x1 = 4,272 104
x2 = 4,097 104

pri emu se rjeenje x2 odbacuje jer je negativno

- ravnotene koncentracije pojedinih kemijskih vrsta:
[NH4+] = x = 4,272 104 mol dm3,
[OH] = x = 4,272 104 mol dm3,
[NH4OH] = 0,01 x = 0,01 4,272 104 = 9,573 103 mol dm3
- da bi se izraunao pH, potrebno je iz izraunate ravnotene koncentracije OH-iona
izraunati koncentraciju H+-iona:
[H+] = Kw / [OH] = 1 1014 / 4,272 104 = 2,341 1011 mol dm3
pH1 = log([H+] / mol dm3) = log(2,341 1011) = 10,631

- ako se pri raunanju kvadratne jednadbe primijeni aproksimacija

( c0(NH4OH) x ) c0(NH4OH), dobije se:
1,75 105 = ( x x ) / ( 0,01 x ) ( x x ) / 0,01 = x2 / 0,01
x2 = 1,75 107
x = 4,183 104
- na temelju tog aproksimativnog rauna dobije se za ravnotene koncentracije
pojedinih kemijskih vrsta:
[NH4+] = x = 4,183 104 mol dm3,
[OH] = x = 4,183 104 mol dm3,
[NH4OH] = 0,01 x = 0,01 4,183 104 = 9,582 103 mol dm3

[H+] = Kw / [OH] = 1 1014 / 4,183 104 = 2,391 1011 mol dm3

pH2 = log([H+] / mol dm3) = log(2,391 1011) = 10,621