1

Sveuilite u Splitu
Prirodoslovno-matematiki fakultet
Odjel za kemiju


prof. dr. sc. Maja Pavela-Vrani




2
Cilj predmeta:
prouavanje kako
sloene kemijske
reakcije podravaju
ivot

3
Energiju koriste za:
gibanje
aktivni prijenos
biosintezu
amplifikaciju signala

Kemotrofni organizmi:
dobivaju slobodnu energiju
oksidacijom hranjivih tvari

Fototrofni organizmi:
hvatanjem svjetlosne energije
Kolibri moe uskladititi dovoljno goriva za
neprekidni let preko Meksikog zaljeva ( 800 km)
ivi organizmi trebaju stalan priliv
slobodne energije
4




metan metanol formaldehid mravlja ugljikov
kiselina dioksid
G
o
(oksidacije)
(kJ/mol) - 820 - 703 - 523 -285 0


Masti i ugljikohidrati vaan su izvor stanine energije

Masne kiseline su bogatije energijom atomi ugljika u masnim
kiselinama vie su reducirani od atoma ugljika u ugljikohidratima






masna kiselina glukoza
Oksidacija ugljika
ide uz oslobaanje energije
H
C H
H
H
C
O
H H
C
O
H OH
C
O
O
CH
3
OH
5



Autotrofni organizmi (proizvoai)
proizvode vlastitu hranu (sloene
organske spojeve) iz jednostavnih
anorganskih molekula

Heterotrofni organizmi (potroai)
kao izvor ugljika koriste hranjive
tvari




CO
2
+ H
2
O
organski
spojevi + O
2

autotrofni
organizmi
heterotrofni
organizmi
9
ivi organizmi dijele se s obzirom na oblik ugljika koji
koriste za dobivanje energije
autotrofni organizmi (proizvoai)
proizvode vlastitu hranu (sloene
organske spojeve) iz jednostavnih
anorganskih molekula
heterotrofni organizmi (potroai)
kao izvor ugljika koriste hranjive
tvari (organske spojeve autotrofnih i
heterotrofnih organizama)
CO
2
+ H
2
O
organski
spojevi + O
2
autotrofni
organizmi
heterotrofni
organizmi
ivi organizmi dijele se s obzirom na
oblik ugljika koji koriste za dobivanje energije


6
Lasica - brzi metabolizam
Ljenivac
spori metabolizam
uglavnom se hrani biljkama
lat. acedia- apatija ili lijenost

provedu i vie od tjedan dana
visei naglavce s istog stabla
METABOLIZAM
Skup svih pretvorbi tvari i energije koje se dogaaju
u stanici ili u organizmu
7
12
H
2
O
H
2
O
hranjivi
sastojci
CO
2
O
2
otpadne
tvari
opskrba i potronja energije
sinteza molekula za izgradnju
staninih struktura i molekula
potrebnih za rad i funkciju
stanice, za rast i razvoj
odstranjivanje otpadnih
proizvoda
Osnovna uloga metabolizma

Opskrba i potronja
energije,

sinteza molekula za
izgradnju staninih
struktura i molekula
potrebnih za rad i
funkciju stanice, za
rast i razvoj,

odstranjivanje
otpadnih proizvoda.
Osnovna uloga metabolizma
CO
2

energija
O
2

H
2
O
glukoza
klorofil
8
9 9
Katabolizam
Anabolizam
(biosinteza)
Hranjive tvari
CO
2
ATP
ADP
NADP
+
NADPH
Odravanje i rast
Biosintetski supstrati

Biorazgradni metaboliki
putovi = katabolizam
sloeni metaboliti razgrauju
se do jednostavnih produkata

energija, osloboena
oksidacijom gorivih molekula,
pohranjuje se u obliku ATP,
NADH, FADH
2
, GTP, NADPH

razgradnja do zajednikih
intermedijera

Biosintetski metaboliki
putovi = anabolizam

Metabolizam je organiziran u
metabolike putove
BIOSINTETSKE PRETEE
aminokiseline, eeri
masne kiseline, duikove baze
STANINE
MAKROMOLEKULE
proteini, polisaharidi
lipidi, nukleinske kiseline
ENERGIJOM BOGATE
HRANJIVE TVARI
ugljikohidrati, masti, proteini
ENERGIJOM SIROMANI
KRAJNJI PROIZVODI
H
2
O, CO
2
, NH
3

KATABOLIZAM
(oksidacijski,
egzergoni)



ANABOLIZAM
(redukcijski,
endergoni)


9
Metabolika karta

Metaboliki putovi sastoje se od niza uzastopnih
enzimski-kataliziranih reakcija
Polazita, stanice, odredita, smjerovi,
putovi, raskrija?
Katabolike reakcije konvergiraju prema
zajednikom meuproduktu, dok anabolike
reakcije divergiraju od zajednikog
meuprodukta

16
CLK
steroidni
fosfolipidi hormoni
izopentenil
triacilgliceroli masne pirofosfat kolesterol une
kiseline soli
krob alanin fenil- mevalonat vitamin K esterificirani
alanin kolesterol
ACETAT
glikogen glukoza piruvat (acetil-CoA) acetoacetil-CoA
saharoza serin leucin masne kiseline triacilgliceroli
izoleucin
CDP-diacilglicerol fosfolipidi
10
Metabolizam
lipida
Metabolizam
ugljikohidrata
Metabolizam
sloenih ugljikohidrata
Metabolizam
kofaktora i vitamina
Metabolizam
nukleotida
Metabolizam
ostalih
aminokiselina
Metabolizam
aminokiselina
Metabolizam
ostalih tvari
Metabolizam
lipida
Energijski
metabolizam




Everything should be made as
simple as possible, but not simpler Albert Einstein





Metaboliki putovi isprepliu se preko zajednikih
meuprodukata (intermedijera)

Metabolizam je skup metabolikih sustava
ATP
11
Enzimski katalizirane reakcije
Nekatalizirana reakcija
- visoka energija aktivacije

Dio slobodne energije
pohranjuje se u obliku
aktiviranih nosaa
(ATP, NADH)
Sva slobodna energija se
oslobaa u obliku topline;
ne skladiti se !
Postupna oksidacija eera u stanici Izravno sagorijevanje eera
eer eer
S
l
o
b
o
d
n
a

e
n
e
r
g
i
j
a

Postupna oksidacija koja se odvija u stanici omoguava visoko
iskoritenje energije pohranjene u hrani
12

Adenozin-trifosfat (ATP)

ATP je univerzalna valuta
slobodne energije u
biolokim sustavima

ATP je glavni neposredni
izvor slobodne energije

ATP nije skladini oblik
slobodne energije





adenin
anhidridne veze
G
o

hidrolize
= -30,5 kJ/mol

riboza
Energija gorivih molekula ne predaje se izravno
endergonim metabolikim procesima
esterska veza
G
o
hidrolize
= -14 kJ/mol

ATP + H
2
O ADP + P
i

ATP + H
2
O AMP + PP
i

PP
i
+ H
2
O 2P
i

aA + bB cC + dD

G ovisi o prirodi reaktanata i njihovoj koncentraciji

[C]
c
[D]
d
G = G
o
+ RT ln
[A]
a
[B]
b

G
o
= standardna promjena slobodne energije kod pH 7

Standardno stanje biokemijskih reakcija
pH = 7, t = 25
o
C, aktivitet H
+
iona (pH 7) = 1

G
o
hidrolize ATP = - 30,5 kJ/mol


U stanici: G hidrolize ATP - 50 kJ/mol


13
Gje promjena slobodne energije pri uvjetima
koji vladaju u stanici
14



(1) A B + C G
1
o
= +10 kJ/mol
(2) C D G
2
o
= -30 kJ/mol

(3) A B + D G
3
o
= G
1
o
+ G
2
o
= -20 kJ/mol




Sprega termodinamski nepovoljne reakcije s termodinamski
povoljnom reakcijom moe tu reakciju uiniti spontanom

Skup reakcija koji ini metaboliki put mora biti
termodinamski povoljan
(negativna promjena slobodne energije)
15
hranjive tvari + O
2
CO
2
+ H
2
O
+
ADP
ATP
P
i
produkti reaktanti
endergone
reakcije
egzergone
reakcije
ATP-ADP ciklus:
glavni oblik energetske razmjene u
biolokim sustavima
Bazalni metabolizam
Bazalni metabolizam: najmanja
koliina energije potrebna za
odravanje osnovnih ivotnih
funkcija u stanju mirovanja pri
vanjskoj temperaturi od 20
o
C

BMR (basal metabolic rate)

ene
BMR u kcal/dan = 655 + (9,6 x teina u
kg) + (1,8 x visina u cm) - (4,7 x
starost u god)

Mukarci
BMR u kcal/dan = 66 + (13,7 x teina u
kg) + (5 x visina u cm) - (6,8 x starost
u godinama)

Stvarno potrebna koliina energije:
bez fizike aktivnosti: BMR x 1,2
lagana fizika aktivnost: BMR x 1,37
umjerena fizika aktivnost: BMR x 1,55
fizika aktivnost: BMR x 1,73
trening: BMR x 1,9




16
17
Energija gorivih molekula oslobaa se
u tri stupnja
Hidroliza sloenih molekula
na graevne podjedinice






Razgradnja do
jednostavnih metabolita







Oksidacija acetil-CoA putem CLK,
prijenos elektrona na NAD
+
i FAD,
oksidacijska fosforilacija do ATP
I. stupanj
II. stupanj
III. stupanj
proteini polisaharidi lipidi
aminokiseline glicerol,
masne kiseline
glukoza
gliceraldehid-3-fosfat
Ciklus
limunske
kiseline
Oksidacijska fosforilacija
piruvat


acetil--CoA
pentoze
heksoze
NH
3
H
2
O CO
2

18
linearni put
produkt reakcije je supstrat slijedee reakcije
A B C D E

cikliki put
intermedijeri se obnavljaju

spiralni put
isti skup enzima djeluje
viekratno
A
B
C
D
E
Vrste metabolikih putova
19
C
C
O
CH
3
O O
C
C
OH
CH
3
O O
H
Obiljeja metabolikih reakcija
est osnovnih skupina kemijskih reakcija
relativno jednostavni reakcijski mehanizmi



1. Oksido-redukcijske reakcije
piruvat laktat
2e
-
+ 2H
+

2e
-
+ 2H
+

20
C
C
O
CH
3
O O
C
C
OH
CH
2
O O
H
C
O O
CO
2
P
i
ATP ADP
C
O H
C H O
R
H
C
O H
C O
R
H
C
O H
C O
R
H
C
C O
R
H
H O H
B: + BH
+
+
BH
+
+
B: +
2. Reakcije u kojima
nastaje kovalentna
veza (na pr. C-C veza)



aldoza
ketoza
piruvat oksaloacetat
3. Izomerizacija

21
4. Prijenos skupine 5. Hidroliza
6. Adicija na dvostruku vezu, eliminacija
glukoza glukoza-6-fosfat
galaktoza glukoza
laktoza
C C
H
H H
H
C C
H
H
H
H
H
OH
H
2
O
H
+
+
O
OH
H
OH
OH
H
H
CH
2
OH
H
H
O
H
H
OH
OH
H
O H
H
CH
2
OH
H
O
O
OH
H
OH
OH
H
H
CH
2
OH
H
H O H
O
H
H
OH
OH
H
O H
H
CH
2
OH
H
OH
+
H
2
O
22
Biosintetski i razgradni putovi gotovo uvijek
su razdvojeni
odvijaju se u specifinim staninim
odjeljcima
meusobna pretvorba metabolita odvija se
razliitim putovima i katalizirana je
razliitim enzimima








Nezavisna kontrola brzine reakcije:
inhibicija enzima E
1
ne utjee na enzim E
2


E
1

A
E
2

X
A
X
E
E
Usporavanje reakcije AX,
usporava i reakciju XA
Metaboliki putovi regulirani su preko enzima koji
kataliziraju kljune ireverzibilne korake
23
Mnoge metabolike reakcije regulirane su
energijskim nabojem stanice



ATP + ADP
Energijski naboj =
__________________________

ATP + ADP + AMP


U fiziolokim uvjetima zbroj
ATP + ADP + AMP
je konstantan


Vrijednost energijskog naboja:
0 (samo AMP) - 1 (samo ATP)
24

CILJ