4/4/2013

1
JEZGRA JEZGRA
lat lat: : nucleus nucleus = = jezgro jezgro
glavna karakteristika koja oznaava razliku
izmeu eukariotskih i prokariotskih stanica je
prisutnost jezgre kod eukariota.
U njemu se nalazi DNK, u kojoj su uskladitene
informacije o grai i funkcionisanju elije.
Jezgro je kontrolni centar stanice Ono upravlja i Jezgro je kontrolni centar stanice. Ono upravlja i
hemijskim reakcijama koje se zbivaju u stanici i
razmnoavanjem stanice.
Jezgro sadri velike koliine DNK
2
4/4/2013
2
Jezgra je uvijek otro ograniena od citoplazme i
obino je smjetena u sredini stanice.
Obino je okrugla ili eliptina, ali moe biti
spljotena ili izduena ili sasvim nepravilna.
U leukocitima jezgra je segmentirana tj. sastavljena
je iz nekoliko grudvica meusobno povezanih
tankim nitima
Oblik jezge je najee usko vezan sa
oblikom stanice i strukturom citoplazme.
3
Prosjena veliina jezgre iznosi 5 -25 m.
Jezgra jae lomi svjetlo od citoplazme pa se u
ivoj stanici dobro vidi pomou obinog
mikroskopa.
Zbog sadraja DNK intenzivno se boji bazinim
bojama.
Razlikuju se slijedei stanini dijelovi; Razlikuju se slijedei stanini dijelovi;
Jezgrina ovojnica
Kromatin
Kariolimfa
Jezgrica
4
4/4/2013
3
Glavne strukture jezgre Glavne strukture jezgre
Jezgrina ovojnica Jezgrina ovojnica
Kariolimfa
Jezgrica(e)
Kromatin
5
Jezgrina ovojnica odvaja sadraj jezgre od
citoplazme i ostvaruje strukturnu potporu
jezgre.
Dvije membrane ovojnice, djelujui kao j j j j
barijere koje sprjeavaju slobodan prolaz
molekula izmeu jezgre i citoplazme,
odravaju jezgru u obliku drugaijeg
biokemijskog odjeljka stanice.
Jedini kanali kroz koje je omoguen prolazak J j j g p
jesu kompleksi jezgrinih pora, koji
omoguuju reguliranu izmjenu molekula iz
meu jezgre i citoplazme.
6
4/4/2013
4
Jezgrina ovojnica Jezgrina ovojnica
Jezgria ovojnica je kompleksne strukture, izgraena je od
dvije jezgrine membrane (jezgrine lamine i kompleksa
jezgrinih pora). Vanjska jezgrina membrana nastavlja se na
endoplazmatski retikul.
7
Kljuna uloga jezgrinih membrana je da djeluju j g j g j j j
kao barijera, koja odvaja sadraj jezgra od
citoplazme.
Poput svih ostalih membrana i ova je membrana
po svojoj grai fosfolipidni dvoslojsloj.
Unutarnja i vanjska jezgrina membrana spajaju se
na mjestu kompleksa jezgrinih pora, jedinih kanala
kroz koje mogu proi molekule u jezgru.
8
4/4/2013
5
Visoko selektivna mnoge tvari koje
normalno prolaze staninu membranu ne normalno prolaze staninu membranu ne
prolaze jezgrinu ovojnicu
Kroz jezgrinu ovojnicu (pore) prolaze:
mRNA (iz jezgre), proteini tj. enzimi (u
jezgru)
9
Uz unutranju jezgrinu membranu Uz unutranju jezgrinu membranu,
smjeetena je jezgrina lamina mrea
vlakana koja ostvaruju strukturnu potporu
jezge.
Slue kao mjesta vezivanja kromatina.
Kromatin je unutar jezge organiziran u
obliku velikih petlji DNA.
10
4/4/2013
6
Kompleksi
jezgrinih pora
Mjesta gdje mogu male
polarne molekule joni polarne molekule, joni,
proteini i RNA
molekuli proi iz
citoplazme u jezgro i
obrnuto.
11

12
4/4/2013
7
Unutarnja organizacija jezgre Unutarnja organizacija jezgre
Jezgra ima unutarnju strukturu da organizira Jezgra ima unutarnju strukturu da organizira
genetiki materijal i odreuje prostorni smjetaj
pojedinih funkcija unutar jezgre.
Jezgrin sok (kariolimfa) je onaj dio jezgre koji
pod obinim mikroskopom izgleda kao pod obinim mikroskopom izgleda kao
homogena tekuina, u kojoj su smjeteni
kromatin i jezgrica.
13
Jezgrica Jezgrica - - graa graa
U jezgri moe biti jedna ili vie jezgrica (nukleola)
Sitno tjelece bez ovojnice, koje je smjeteno
ekscentrino u jezgri
Obino je pisutanjedan vei ili ponekad vie
manjih nukleola.
Nukleol je ponekad aciofilan, a najee bazofilan.
Dio nukleola koji je odgovoran za sintezu naziva Dio nukleola koji je odgovoran za sintezu naziva
se organizirajuom regijom u kojoj se nalaze
najmanje jedinice koje su ekvivalentne genu, a
nazivaju se cistroni.
14
4/4/2013
8
Jezgrica Jezgrica - - uloga uloga
Najizraeniji su u stanicama koje
intenzivno rastu, ,
mnoe se i
one u kojima se sintetiziraju proteini.
DNA jezgrice nosi informaciju za sintezu ribosomske
RNA (rRNA), rRNA nastala transkripcijom spaja se s ( ) p j p j
proteinima, nastali kompleks se odvaja od jezgrice i izlazi
iz jezgre (kroz jezgrine pore) u citoplazmu gdje se
formiraju ribosomi
15
Jezgrica Jezgrica
Najistaknutija substruktura jezgre je
nukleolus ili jezgrica koja predstavlja mjesto
transkripcije ribosomne RNA i njene dorade transkripcije ribosomne RNA i njene dorade,
kao i mjesto sastavljanja ribosoma.
Stanice u odreeno vrijeme trebaju veliki broj
ribosoma da bi se mogla zadovoljiti potreba
za sintezom proteina.
Jezgrica je tvornica ribosoma, izgraena tako
da za dovolji reguliranu i efikasnu proizvodnju
rRNA i sastavljanje ribosomnih podjedinica.
16
4/4/2013
9
Kromatin Kromatin
chroma (boja) + soma (tijelo) = obojeno chroma (boja) + soma (tijelo) = obojeno
tijelo
17
Kromatin ine grudvice razliite veliine
koje su u razliitom broju i rasporedu koje su u razliitom broju i rasporedu
razasute po jezgri, a intenzivno se boje
bazinim bojama.
Danas se smatra da kromatin predstavlja
inaktivne dijelove kromosoma.
18
4/4/2013
10
Kromatin (vidljiv u interfazi):
- (gui) heterokromatin - (gui) heterokromatin
- (rjei) eukromatin
DNA, histoni, proteini (enzimi
polimeraze), lipidi, RNA.....
iz kromatina nastaje kromosom
19
STANINE MEMBRANE STANINE MEMBRANE
20
4/4/2013
11
Pod obinim mikroskopom stanina membrana
izgleda kao gui povrinski sloj osnovne plazme.
Elektronskim mikroskopom se stanina
membrana vidi kao otro omeena tvorba, koja se
sastoji od dvije tamne pruge koje izmeu sebe
zatvaraju svijetlju prugu trilaminarna struktura.
Membrane kojim su omeene stanine organele i Membrane kojim su omeene stanine organele i
one koje ine ovojnicu jezgre, po svojoj su
ultrastrukturi gotovo istovjetne staninoj
membrani.
21
Postoji nekoliko modela grae stanine
membrane, meu kojima su dva najpoznatija; , j jp j ;
Davison i Danielli troslojni model (dva sloja
proteina izmeu kojih je sloj fosfolipida)
Singer-Nicolson mozaini model (polazi sa stajalita
da je fosfolipidni sloj tekui, a da u njemu plivaju
proteinske grudvice stvarajui mozaik)
22
4/4/2013
12
Struktura i funkcija stanica ovisi o membranama koje ne odvajaju
samo unutranjost stanice od njezine okoline, nego takoer
odreuje interne odjeljke eukariotskih stanica ukljuujui i jezgru.
Oblikovanje biolokih membrana temelji se na svojstvima lipida.
Sve stanine membrane imaju zajedniku strukturnu organizaciju:
dvosloj fosfolipida i
pridruene proteine.
Membranski proteini obavljaju mnoge specijalizirane zadae;
neki slue kao receptori koji omoguuju stanici da odgovara na vanjske p j g j g j
signale,
neki su odgovorni za selektivni transport molekula kroz membranu,
neki sudjeluju u transportu elektrona i oksidativnoj fosforilaciji,
neki nadziru interakcije izmeu stanica u vietsninim organizmima.
23
Membranski lipidi Membranski lipidi
Osnovne gradbene jedinice svih membrana su fosfolipidi
koji su amfipatine molekule
Satavljene su od dva hidrofobna masnokiselinska lanca vezana za
hidrofilnu eonu grupu koja sadri fosfat.
24
4/4/2013
13
Hidrofobni masnokiselinski repovi skriveni su u
unutranjost membrane, dok su polarni dijelovi izloeni
dodiru vode.
Ovakvi fosfolipidni dvosloji stavraju
stabilnu pregradu izmeu dva
vodena odjeljka, i oni su osnovna
struktura svih membrana.
Lipidi ine oko 50% mase staninih
membrana, ali % varira ovisno od
tipa membrane.
25
Vana osobina lipidnog dvosloja jeste da djeluje kao p g j j j j
dvodimenzionalna tekuina u kojoj se pojedinane
molekule (lipidi i proteini) slobodno okreu i lateralno
kreu
Fluidnost membrana ovisi o temperaturi i lipidnom
sastavu. sastavu.
Interakcije izmeu kratkolanih masnih kiselina slabije su od
interakcija dugolanih, pa su membrane sa kraim masnim
kiselinama manje krute, ostaju fluidne i kod niih temperatura.
26
4/4/2013
14
Lipidi koji sadre
nezasiene masne kiseline
poveavaju fluidnost, jer
dvostruke veze izazivaju
izlomljenost lanca masnih
kiselina, pa se oni tee
zbliavaju u membranskoj
strukturi.
27
Zbog svoje ugljikovodine
prstenaste strukture molekula
kolesterola ima posebnu ulogu u
odreivanju membranske
fluidnosti.
Molekule kolesterola usauju
svoje polarne hidroksilne
skupine u dvosloj uz hidrofilne
eone skupine fosfolipida.
28
4/4/2013
15
Membranski proteini Membranski proteini
29
Membranski proteini Membranski proteini
25-75% mase staninih membrana ine
razliiti proteini razliiti proteini
Proteini se svstavaju u dvije grupe
Integralni membranski proteini (uklopljeni u
lipidni sloj)
Periferni membranski proteini (povezani sa
b d k membranom posredno, najee interakcijama
s integralnim membranskim proteinima)
30
4/4/2013
16
Integralni membranski proteini premouju lipidni
dvosloj i dijelom su izloeni okruenju na obe strane.
Takav proteinski dio koji premouje membranu
izgraen je od 20-25 aminokiselina koje ine
-uzvojnicu.
Hidrofobni boni ogranci aminokiselina su u Hidrofobni boni ogranci aminokiselina su u
interakciji s masnokiselim lancima membranskih lipida.
31
Slino fosfolipidima membranski proteini
su amfipatine molekule pa su njihovi su amfipatine molekule pa su njihovi
hidrofilni dijelovi izloeni vodenom
okruenju.
Proteini mogu biti usidreni u membranu
pomou lipida koji su kovalentno vezani
na polipeptidni lanac.
32
4/4/2013
17
Transport kroz stanine membrane Transport kroz stanine membrane
Selektivna permeabilnost biolokih membrana za male
molekule omoguuje stanici da nadzire svoj unutranji
sadraj.
33
I ove ostale molekule ipak prolaze kroz membranu
djelovanjem specifinih transmembranskih proteina, koji
djeluju kao nosai djeluju kao nosai.
Transportni proteini imaju kljunu ulogu u membranskoj funkciji;
imaju strukturne regije za viekratno membransko
premoavanje kojim oblikuju prolaz kroz membranu doputajui
da polarne i nabijene molekule prou kroz membranu, bez
doticaja s hidrofobnim masnokiselim lancima membranskih
fosfolipida.
34
4/4/2013
18
Kanalni proteini oblikuju u membranama
otvorene pore doputajui nesmetani prolazak p p j p
svakoj molekuli odgovarajue veliine.
Jonski kanali doputaju prolaza
anorganskim jonima Na
+
, K
+
, Ca
2+
,
Cl
-
.
Pore nisu neprekidno otvorene, one
se selektivno otvaraju ili zatvaraju se selektivno otvaraju ili zatvaraju
odgovarajui na vanjske stanine
signale i na taj nain omoguuju
stanici da nadzire kretanje jona kroz
membranu.
35
Proteinski nosai selektivno veu i prenose specifine male
molekule npr. glukoza.
Ne oblikuju otvorene kanale, nego djeluju kao enzimi, veu
specifine molekule to dovodi do konformacijskih promjena koje
otvore kanale da bi transportirana molekula prola kroz otvore kanale da bi transportirana molekula prola kroz
membranu.
36
4/4/2013
19
Pasivni transport predstavlja transport molekula kroz
membrarane u energetski povoljnom smjeru koji je
odreen koncentracijskim i elektrohemijskim
dij ti gradijentima.
Transport koji prati promjene energije moe se povezati
s koritenjem ili oslobaanjem drugih oblika
metabolike energije.
M l k l t ti ti i t ki Molekule se mogu trasportirati i u energetski
nepovoljnom smjeru, ako se njihov prenos povee s
hidrolizom ATP-a kao izvorom energije aktivan
transport.
37
38