P26: BIOENERGETIKA

Bioenergetika. Snabdjevanje bioloških sustava energijom. Energijom bogati spojevi (ATP). Energetska vrijednost kemijske veze .

Svi organizmi za obavljanje životnih procesa crpe slobodnu energiju iz njihove neposredne okoline.

A. autotrofni organizmi – dobivaju slobodnu energiju iz jednostavnih anorganskih spojeva iskorištavanjem energije sunčeve
svjetlosti (zelene biljke) pri čemu stvaraju hranu ili energije reakcije oksidacije (Fe2+ - Fe3+ (neke bakterije)
B. heterotrofni organizmi – dobivaju slobodnu energiju povezivanjem metaboličkih reakcija i cijepanja složenih organskih
molekula iz njihove okoline

BIOLOŠKI SUSTAVI

 izotermni – za pokretanje životnih procesa koriste kemijsku energiju

 brzinu dobivanje energije (brzinu metabolizma) reguliraju hormoni štitnjače – poremećaji u radu štitnjače dovode do
bolesti
 pohrana suvišne energije dovodi do pretilosti – jedne od najčešćih bolesti zapadnog svijeta

Kakvi moraju biti reakcije u metaboličkim putevima?

1. specifične – moraju dati točno željene produkte

2. termodinamički povoljne – imati negativnu promjenu Gibbsove slobodne energije
[C ][ D]
 ∆ G=∆ G° ' + RTln G0'= -R·T·lnKc
[ A][B]
 ΔG je određen prirodom reaktanata (ΔG°') i njihovim koncentracijama
 biološki sustavi ponašaju se u skladu s općim zakonima termodinamike:
o I. zakon termodinamike – ukupna energija sustava i njegove okoline je konstantna; energija ne može nastati ni nestati
tijekom promjena u sustavu i okolini već se samo može pretvarati iz jednog oblika u drugi ili prenositi iz jednog dijela
sustava u drugi
® kemijska se energija u živim sustavima može pretvarati u toplinsku energiju (toplinu), električnu, svjetlosnu ili
mehaničku energiju
o II. zakon termodinamike – ukupna entropija sustava se mora povećavati kako bi se određeni proces odvijao spontano
® entropija: mjera za nered sustava, postaje maksimalna dostizanjem stanja ravnoteže
∆ Hsustava
∆ S ukupno =∆ Ssustava -
T
® spontana reakcija može biti i ona koja smanjuje entropiju sustava, ako se istovremeno povećava entropija okoline
(npr. nastanak vode iz kisika i vodika – entropija sustava se smanjuje jer se energija oslobađa u obliku topline koja
se otpušta u okolinu i time povećava entropiju okoline)
o pri konstantnom tlaku i temperaturi promjena slobodne energije (G) sustava povezana je s promjenom entalpije i
promjenom entropije
 G= H-TS OBJEDINJENI ZAKONI TERMODINAMIKE
∆G – promjena Gibbsove slobodne energije
∆H – promjena entalpije (topline)
T – termodinamička (apsolutna) temperatura
∆S – promjena entropije
 razlikujemo:
A. G<0 - egzergone reakcije – spontane reakcije
o produkti imaju manju slobodnu energiju od reaktanata, tj. energija se oslobađa→ G<0
o odvijaju se spontano
o ako je G jako negativna reakcije se odvijaju gotovo do kraja i ireverzibilne su
o primjer: katabolizam - skup biokemijskih reakcija u kojima se složeni kemijski spojevi razgrađuju u jednostavnije
oslobađajući kemijsku energiju koja se pohranjuje u fosfatnim vezama adenozin-trifosfata
o primjer: smatanje proteina – proteini će se smotati u najpovoljnu konformaciju onda kada promjena entalpije i
entropije daju slobdnu energiju G<0, tj. kada se reakcija odvija spontano
B. G>0 endergone reakcije
o produkti imaju veću slobodnu energiju od reaktanata, tj. energija se veže → G>0
o ne odvijaju se spontano
o ako je G jako pozitivna sustav je stabilan, s malom ili nikakvom težnjom da reakcija u sustavu uopće započne
o potrebno je uložiti energiju da bi se odvijale
 o primjer: anabolizam – skup metaboličkih putova, tj. biokemijskih reakcija u kojima se troši kemijska energija
pohranjena u fosfatnim vezama ATP-a za nastanak bioloških makromolekula kao što su bjelančevine, nukleinske
kiseline, ugljikohidrati i lipidi
Rast i mineralizacija kostiju te povećanje mišićne mase su također primjeri anabolizma.
o hidrofobne molekule u vodi – dolazi do kidanja vodikovih veza (endotermna reakcija) kako bi se napravilo mjesta
za hidrofob čije se molekule drže čvrsto zajedno kako bi što manje bile u interakciji s vodom → stabilnija, uređenija
struktura → jako negativna entropija (S<0) →G pozitivna → reakcija nije spontana (zanemaruje s H jer je S
prenegativna)
C. G=0 – sustav je u ravnoteži, napredna reakcija jednaka je povratnoj (reaktanti prelaze u produkte jednakom brzinom
kao produkti u reakante) te nema promjena u koncentraciji reaktanata i produkata
o stanje ravnoteže karakterizirano je najnižom energijom i maksimalnom entropijom
o u živim stanicama nemamo stanje ravnoteže – to bi značilo da su u najnižem energijskom stanju
o energija je potrebna kako bi održala biokemijske reakcije izvan ravnoteže
 termodinamička tj. energijski nepovoljna reakcija može se spregom s energijskim povoljnom reakcijom učiniti spontanom
o reakcije mogu biti povezane zajedničkim reaktantima (B) ili djelovanjem specifičnog enzima
o ukupna promjena slobodne energije spregnutih reakcija jednaka je zbroju promjene slobodne energije pojedinih
koraka
'
o A ⇄ B+C ∆ G ° =+25 kJ /mol
'
o B ⇄ D ∆ G ° =−40 kJ /mol
o A ⇄ C + D ∆ G ° ' =−15 kJ /mol
 spregnute reakcije u metabolizmu:
o kako bi bile što energetski povoljnije, stanice često sprežu (povezuju) kemijske reakcije – produkt jedne reakcije
koristi se kao reaktant u drugoj reakciji
o endergone reakcije (nespontane, potrebno je uložiti energiju da bi se odvijale) mogu se povezati s egzergonim
reakcijama (spontane, oslobađa se energija) pri čemu je konačna reakcija egzergona (odvija se spontano, ima
negativnu promjenu Gibbsove slobodne energije)
o kao posljedica toga, nepovoljne kemijske reakcije mogu se odvijati
o često se u tim procesima korsti ATP koji služi kao prijenosnik energije – sadrži visokoenergijske fosfoanhidridne
veze između fosfatnih skupina čijom se hidrolizom oslobađa energija (egzergona reakcija) – konzumiranjem hrane i
njenom enzimatskom razgradnjom, oslobađa se energija: ATP → ADP + P + energija
o energija oslobođena u ezgergonoj reakciji koristi se za ponovno povezivanje fosfata za ADP (endergona reakcija) pri
čemu ponovno nastaje ATP ADP+P+energija→ ATP

ATP JE potreban za

rast i popravak oštećenja stanica, kretanje, aktivni transprt, biosintzu makromolekula

Energijom bogati spojevi

ATP
 adenozin-trifosfat - nukleotid građen od dušične baze adenina, monosaharida riboze i 3 fosfata
 nukleotid ili nukleozid-trifosfat
 u stanici se nalazi u obliku labavog kompleksa s Mg2+ ionima
 nastaje u mitohondrijima procesom fosforilacije adenozin-difosfata (ADP-a)
 predstavlja univerzalnu valutu slobodne energije u biološkim sustavima
 sadrži 1 fosfodiestersku vezu između riboze i 1. fosfatne skupine te 2 visokoenergijske fosfoanhidridne veze čijim se kidanjem
oslobađa energija
  ATP ima veliku delta G te je sklon hidrolizi, a samim time i prijenosu fosforilnih skupina → proizlazi iz njegove
strukture
o pri fiziološkom pH ima četiri negativna naboja na kisiku – dolazi do elektrostatskog odbijanja između negativno
nabijenih kisika u fosfatnim skupinama što pogoduje hidrolizi, tj. kidanju fosfoanhidridnih veza i nastanku
stabilnijih struktura (ADP i AMP),
o u ATP-u dolazi do kompeticije rezonancije

P27: BIOLOŠKE OKSIDACIJE

Biološke oksidacije. Biološki redoks sustavi. Standardni redoks potencijal bioloških sustava. Gibbsova energija redoks sustava.

 u biološkim sustavima također razlikujemo reakcije oksidacije i redukcije

o odvijaju se istodobno
o tvar koja se oksidira otpušta elektrone (reducens), a te elektrone prima tvar koja se reducira (oksidans)
o oksidacija – otpuštanje elektrona
o redukcija – primanje (tih) elektrona
o mnoge reakcije oksidacije u biološkim sustavima zbivaju se BEZ sudjelovanja kisika – reakcije dehidrogenacije
 biomedicinski značaj oksidacije
o život viših organizama ovisan je opskrbi stanica kisikom koji je nužan za proces staničnog disanja u kojem se energija
oslobađa u obliku ATP
® također, u jednom koraku metabolizma (u t.l.e.) iz redoks reakcije vodika i kisika nastaje voda
o katalitičkim djelovanjem oksigenaza molekularni se kisik može ugraditi u različite supstrate – mnogi karcinogeni
(ksenobitoici), lijekovi i zagađivači se mogu razgraditi djelovanjem enzima citokrom P450

GIBBSOVA SLOBODNA ENERGIJA REDOKS SUSTAVA I STANDARDNI REDOKS POTENCIJALI BIOLOŠKIH

SUSTAVA

 reakcije oksidacije i redukcije se također mogu odvijati spontano ili nespontano

 to možemo zaključiti iz promjene Gibbsove slobodne energije (G) ili oksidacijsko-redukcijskim, tj. redoks-potencijalom E°
 standardni redoks-potencijal (E°) nekog sustava određuje se prema potencijalu standardne vodikove elektrode koja iznosi 0
V pri pH=0, a pri fiziološkom pH (7) iznoasi -0,42 V
 o na osnovi vrijednosti redoks-potencijala redoks-sustava moguće je predvidjeti smjer toka elektrona između dva
redoks para: redoks-par s negativnijim redoks potencijalom je donor elektrona (reakcija oksidacije), koje prima
redoks par s pozitivnijim redoks-potencijalom (reakcija redukcije)

 oksidoreduktaze – enzimi koji kataliziraju reakcije oksidacije i redukcije

o podijeljeni su u 4 podskupine:
1. oksidaze
2. dehidrogenaze
3. hidroksiperoksidaze (reduktaze)
4. oksigenaze

1. OKSIDAZE
o termin se odnosi na sve enzime koji kataliziraju reakcije koje uključuju molekularni kisik
o kataliziraju prijenos vodika sa supstrata na molekularni kisik pri čemu nastaje ili voda ili vodikov peroksid
o supstrat je donor vodika, a kisik je akceptor vodika
 oksidaze koje sadrže bakar: citokrom C-oksidaza (kompleks IV) – 3. protonska pumpa u respiracijskom

lancu koja sadrži 2 molekule hema i 2 iona Fe (izmjena 2+ i 3+) i 2 atoma Cu reducira molekularni kisik do
vode uz prijenos 4H+ u međumembranski prostor, inhibiraju ju stanični otrovi-zagušivači (CO, CN, H2S)

AH2+1/2O2→A+H20 ili AH2+O2→A+H2O2

 oksidaze koje su flavoproteini: sadrže flavin-mononukleotid (FMN – pretača FAD-a, tj. FAD nastaje iz
FMN+AMP) ili flavin-adenin-dinukleotid (FAD) kao prostetičke skupine
o nastaju iz riboflavina (vitamina B2)
o vezani su (ali ne kovalentno) za apoenzime
 o primjer oksidaza koji sadrži flavoprotein su L-aminokiselina-oksidaza (nalazi se u bubrezima i služi za
oksidativnu deaminaciju L-aminokiselina)

2. DEHIDROGENAZE - ne koriste kisik kao akceptor vodika (anaerobne dehidrogenaze)

a) specifične prema supstratima, kataliziraju prijenos vodika sa supstrata na koenzime (nosače vodika i elektrona) i pritom
se supstrat oksidira na račun drugog koji se reducira (npr. NAD+)
b) oksidacija metabolita se ostvaruje tek njegovim povezivanjem s 2 dehidrogenaze

(1) AH₂ + nosač → A + nosač-H₂

(2) nosač-H₂ + B → nosač + BH₂

c) dehidrogenaze ovisne o nikotinamid-nukleotidima – koenzimi mnogih dehidrogenaza

prisjeti se građe!
o NAD-vezane dehidrogenaze – kataliziraju redoks reakcije oksidacijskih metaboličkih puteva: glikoliza, ciklus
limunske kiseline, mitohondrijski respiracijski lanac (transportni lanac elektrona)
 mehanizam djelovanja oksidacije i redukcije nikotinamidskih koenzima: NAD+ + AH₂ → NADH +
H+ + A ; H+ se odcjepljuje sa supstrata u obliku hidridnog iona i prenosi na 4C atom piridnskog prstena
nikotinamida gdje se veže na položaju ili A ili B ovisno o sterospecifičnosti određene dehidrogenaze koja
katalizira reakciju; drugi vodik odcijepljen sa supstrata ostaje slobodan kao proton

o NADP-vezane dehidrogenaze – najčešće kataliziraju reakcije redukcijskih sinteza – biosinteza masnih kiselina ili
steroida, a značajne su i u metaboličkom putu pentoza-fosfata
d) dehidrogenaze ovisne o riboflavinu
 njihove flavinske skupine relativno su čvrsto vezane na apoenzim (osnovna razlika između flavinskih i
nikotinamidnih koenzima)
 npr. sukcinat-dehidrogenaza, acil-CoA-dehidrogenaza, mitohondrijska glicerol-3-fosfat-dehidrogenaze
prenose elektrone direktno sa supstrata na respiracijski lanac
 dihidrolipoil-dehidrogenaza katalizira dehidrogenaciju reduciranog lipoata koji sudjeluje u oksidacijsko
karboksilaciji piruvata i alfa-ketoglutarata
 ETF-protein (flavoprotein koji prenosi elektrone) je značajni prijenosnik između acil-CoA-dehidrogenaze
i respiracijskog lanca
 mehanizam djelovanja: FAD + AH₂ → FADH₂ + A
 reakcije oksidacije su najčešće dvostupanjske
- odvijaju se na reaktivnom dijelu FAD-a, tkz. izoaloksazinskom prstenu
- ukupno se prenosi 2H+ i 2e- (ovisi u kojem se smjeru ide, FAD može primiti 2H+ i 2e-, a FADH2
otpustiti)
 - FAD + 2H+ + 2e* → FADH2
*pogledaj građu kod Koenzima: FAD derivat vitamina ribovlafina (B2); riboflavin se sastoji od 7,8-
dimetilizoaloksazina i ribitola – fosforilacijom uz ATP nastaje riboflavin-5'-fosfat (flavin-mononukleotid
FMN) na koji se još dodaje AMP pa nastaje FAD (flavin-adenin-dinukleotid)
e) citokromi – hemoproteini koji sadrže željezo čije se oksidacijsko stanje tijekom reakcija oksidacije i redukcije
mijenja između Fe2+ i Fe3+
 oksidoredukcijski potencijal posredovan je porfirinskim željezom u aktivnom mjestu
 npr. aldehid oksidaza, izoenzim flavin-monooksigenaza, alkohol dehidrogenaza, monoamin
dehidrogenaza (MAO)

3. HIDROKSIPEROKSIDAZE (REDUKTAZE) – tu spadaju peroksidaze i katalaze

a)peroksidaze – štite ljudski organizam od štetnog djelovanja peroksida – nakupljanje H2O2 dovodi do stvaranja
slobodnih (kisikovih) radikala koji su reaktivni spojevi te oštećuju membrane i uzrokuju bolesti kao što su
karcinomi ili ateroskleroza
o vodikov peroksid se djelovanjem reduktaze reducira u vodu, za što je potreban neki donor elektrona
(reducirani oblik)
o H₂o₂ + AH₂ → H₂O + A
o H₂O₂ se u reakciji kataliziranom peroksidazom reducira u H₂O (znači da je on oksidans) te reagira s nekom
tvari koja je reducens AH₂ tj. koja se oksidira na A
o akceptori elektrona (A) su različite molekule (npr. askorbat, kinoni i citokrom c)
o u eritrocitima nalazimo glutation-peroksidazu kod koje je prostetička skupina selenij (Se) a katalizira
redukciju H₂O₂ i lipidnih peroksida na račun oksidacije glutationa te tako štiti membranske lipide i
hemoglobin od oksidacije peroksidima
H2 O2 + 2GSH → 2 H2 O+GSSG
LOOH + 2GSH → LOH + GSSG +H2 O
b) katalaze
4. OKSIGENAZE