Professional Documents
Culture Documents
Rig Samhitaa101dv-A4 Removed
Rig Samhitaa101dv-A4 Removed
101DV
अवधतू दपीठम ्
ीगणपित सिदान आमः, द नगरम ्
मैसू 570025
वेदिनिध माला – 101DV
May 2017
Editorial Team
Dr.Vamshi Krishna Ghanapathi
Vidwan K Santosha Kumar Ghanapathi
Vidwan Sri M Satya Narayana Bhat
Vidwan Sri Nikhil Joshi
Vidwan Sri V Pavan Kumar
Printed by
Ma Prints, Bengaluru
Published by
SVAMI (SGS VedaNidhi Academy & Masters' Institute)
Avadhoota Datta Peetham
Sri Ganapathy Sachchidananda Ashrama
Datta Nagara, Ooty Road, Mysore 570025 India
Email - veda@dattapeetham.com
Website - www.vedanidhi.in/books
आिवार वचांिस
्
।। नमो ण े धारणं मे अिनराकरणम ।।
महतां सनानां सिः - ऋचः
ऋचः, यजूिं ष, सामािन, तििनयोजकािन ापकािन ाणवाािन - इित
ु
िु तः वीित। तथािवध सिमः न ैके महाः ोियाः िनागिराः शोपासनधरीणाः वषिन ्
भारते राराजे । ऋिषकानां ताशां महतां पररा अािप कषण वतते, याः पिरपोषणाय
छााणामधीितः िनदानमाे। तदधी ै उपकुवि महाि उपकरणािन बिन वते, यदतमं पकजातम
ु ्-
इित सित वैिदकलोकः गाढं िविसित।।
ु
एवंिवधसहायेन अयनसा समासािदतयशसः संसािधतपरमेरानहाः ु
भूयासिरित सः
ु हे
दगरोरन ु ण पूव समजिन।
ु
शेविधयः पमथानां षडातीत िवहः।
्
रााो िनगमाथानां सात दस ः।।
ु
◌ं ु
अनारः
िमाािद कालोारण संकेतः ‘2’, ‘3’, ‘4’
िा दशितः , मिवशेषाः ,
ु रासभाननः।
ऋ वेद.ेतवण.ा-िभजो
अ मालाधर.ौः ीत.ायनोतः
ायनोतः।।
सा ाूल.माणाय िवो.रिमतते
रिमततेजसे।
आाय सववेदाना-मृ
मृ वेदाय नमो नमः।।
उप ाे िदविे दव-े दोषाव िधया वयम।् नमो भरˆ एमिस।।
अिना पु दस
ं सा - नरा शवीरया िधया। िधा वनत.िरः।।
ु
1.04 आेतिे त दशच सू, वैािमो मधा- इो- गायी।।
इतो वा साित.मीमहे- िदवो वा पािथवा.दिध। इं महो वा रजसः।।
ु ा- इो-गायी।।
1.07 इिमिदित दशच सू, वैािमो मध
एवा िह ते िवभूतयˆ- ऊतयˆ इ मावत।े सि.ि दाशषु ।े ।
सतु स
े तु े ोकसे- बृह.ृहत
एदिरः। इाय शूष.मचित।।
्
ु ा- इोनु पु ।।
1.10 गायीित ादशच सू, वैािमो मध
येिमरे।।
एिह ोमा अिभ रा-िभ गृणीा व। च नो वसो~ स-चे य . वधय।।
तिम.िख ईमहे- तं राय े तं सवु ीय। स शˆ उत न.शक- िदो वस ु दयमानः।।
अिवः।।
ु ण धु ी हव-ू िचिध मे िगरः। इ ोम.िमम ं मम- कृ ा यज
आ ्
ु िदरम।।
पिर ा िगवणो िगरˆ- इमाˆ भव ु िवतः। वृाय.ु मन ु वृयो- जा
ु ˆ भव ु जु यः।।
ु
1.11 इँ िवा इच सू, जेता माधस-इोन ्
ु ुप।।
तवाहं शूर राितिभ- ाय ं िस ु .मावद।् उपाित िगवणो- िव¤े त कारवः।।
ु .मवाितरः। िव¤े त मेिधरा- ेषां वां.िु र ।।
मायािभ िर माियन-ं श
इ.मीशान.मोजसा-िभ ोमाˆ अनूषत। सहँ य रातयˆ- उत वा सि भूयसीः।।
िनमाहवनीयावी देवता।।
आ ा कवाˆ अषत- गृणि िव ते िधयः। देविे भ र आ गिह।।
ईळत े ामव
व- कवासो वृबिहषः। हिवो अर.तः।।
ु ो- ये ा वहि वयः। आ देवा.ोमपीतये।।
घृतपृाˆ मनोयज
अिगायी-(ऋतदु वे ता एताः)।।
ु
01.01.28 इ सोमं िपब ऋतना-ा िवश.िवः। मर ास .दोकसः।।
ु - पोा. ं पनु ीतन। यूय ं िह ¤ा सदु ानवः।।
मत िपबत ऋतना
या तरु ीय.मृतिु भ- िवणोदो यजामहे। अध ा नो दिद भव।।
01.01.30 आ ा वह ु हरयो- वृषण ं सोमपीतये। इ ा सूरच सः।।
01.01.31 इम े सोमासˆ इव- तु ासो अिध बिहिष। ता इ सहस े िपब।।
1.17 इावणयोिरित नवच सू, कावो मेधाितिथ- िरावणौ- गायी- यवु ाकु िह च
ृ ौ
पादिनचृतौ (इहेित सीयसी वा)।।
स घा व ्
ीरो न िरित- यिमो ण. ितः। सोमो िहनोित मम।।
01.01.37 य े नाकािध रोचन-े िदिव देवासˆ आसत।े मि र आ गिह।।
ु त।े एकमक
ते नो रािन धन- िरा साािन स ु ििभः।।
े ं सश
्
अधारय व-योभज सकृु या। भाग.ेवषे ु यि यम।।
योावापृिथौ-तत एकाः पृिथवी-तत णाँ िवःु (अतो देवा इा देवा वा) गायी-(
ु
काायनीय सवानमयां अतो देवा इाः ऋ देवी देवदेवा वैवी वा )
िवभ ्
ारं हवामहे- वसो ि राधसः। सिवतार.ृच सम।।
मही ौ पृिथवी च नˆ- इम ँ य ं िमिम ताम।् िपपतृ ा.ो भरीमिभः।।
01.02.07 अतो देवाˆ अव ु नो- यतो िव ु िवचम।े पृिथा धामिभः।।
1.23 तीा ोमास इित चतिु वशृच सू, कावो मेधाितिथः-आायावायःु -ततो यो
पूविनपातः कृ तः।।-
इव
ाय~ ु - िवाˆ हव ऊतये। सह
ू मनोजवा ा ा िधय.ती~।।
ऋतने या वत
ृ ावध
ृ ा-वृत ोितष.ती~। ता िमावणा वे।।
01.02.09 वण ािवता भवु -िो िवािभ ितिभः। करता. रु ाधसः।।
अ ु मे सोमो अवी-द िवािन भेषजा। अि िवशंभवु -माप िवभेषजीः।।
अ े वय ं थम ृ ानां- मनामहे चा देव नाम। स नो मा अिदतये पनु दा- ितर शये ं
.ामत
मातर।।
01.02.14 निह ते सहो न म-ँ ु वय नामी पतयˆ आपः।
ु नमे ा आपो
्
अिनिमष.री- न ये वात िमन.म।।
अबु े राजा वणो वनो- ूप.दते पूतद ः। नीचीना ु पिर बु ˆ एषा-म े अ
शते राज.िषज ह-मवु गभीरा समु ित ¤े अ।ु बाध रे िनऋितं पराच ै-
्
ु .ु त।।
कृ त.िदने मम
अमी य ऋ ाˆ िनिहतास उा- न. े कुह िचिवेयःु । अदािन वण तािन-
िवचाकश.माˆ न.मेित।।
01.02.15 ता यािम णा वमान- दा शा े यजमानो हिविभः। अहेळमानो वणेह
बो-ु शस
ं मा नˆ आयु मोषीः।।
शनु शेपो .भृ ीत- िािद.ुपदषे ु बः। अवैन ं राजा वण सृा-िा अदो िव
्
ु ोु पाशान।।
मम
अव ते हेळो वण नमोिभ- रव य िे भ रीमहे हिविभः। य..मसरु चेताˆ राज.ेनांिस
िशथ कृ तािन।।
उम ँ वण पाश.म-दवाधम ँ िव मम ं थाय। अथा वय.मािद त े त-वानागसो अिदतये
ाम।।
ु
1.25 यिि त इेकिवंशृच सू, आजीगाित शनशे
पो-वणो-गायी।।
01.02.16 यिि ते िवशो यथा- देव वण तम।् िमनीमिस िविव।।
उत यो मानषु
े ा- यश.े असाा। अाक.मदु रेा।।
्
01.02.19 परा मे यि धीतयो- गावो न गूती.रन।ु इी च सम।।
1.27 अ ेित योदशच सू, आजीगित शनु शेपोि- गायी- नमो महय्
्
इा- देवा- िपु ।।
्
01.02.22 अ ा वारवँ- वा अि .मोिभः। साज.मराणाम।।
आा ळनु भ
ु ः-अािो गायः।।
01.02.25 य ावा पृथबु ु ˆ- ऊ भवित सोतव।े उखलसताना
ु -मवेि जल
ु ः।।
ु - मवेि जल
य ािवव जघना-िध¤षवया कृ ता। उखलसताना ु ः।।
01.02.27 यिि स सोमपाˆ- अनाशाइव िस।आ तू नˆ इ शंसय- गोेष ु
िशि.ाजानां पते- शचीव व दंसना।आ तू नˆ इ शंसय- गोेष ु शिु ष-ु सहेष ु
तवु ीमघ।।
ु माने~। आ तू नˆ इ शंसय- गोेष ु शिु ष-ु सहेष ु
िन ¤ापया िमथूशा- सा.मब
तवु ीमघ।।
सस ु ाˆ अरातयो- बोध ु शूर रातयः। आ तू नˆ इ शंसय- गोेष ु शिु ष-ु सहेष ु
तवु ीमघ।।
सिम गदभ ं मृण- नवु ं पापयामयु ा। आ तू नˆ इ शंसय- गोेष ु शिु ष-ु सहेष ु
तवु ीमघ।।
पताित कुडृणाा- रँ वातो वना.दिध। आ तू नˆ इ शंसय- गोेष ु शिु ष-ु सहेष ु
तवु ीमघ।।
सव पिरोश.िह- जया कृक.दाम।् आ तू नˆ इ शंसय- गोेष ु शिु ष-ु सहेष ु
तवु ीमघ।।
1.30 आ व इिमित ािवंशृच सू, आजीगित शनु शेप- इ- दयािद ितसृणा
्
मिनौ-तत िसृणामषु ा- गायी-अाकिमित पादिनचृत-शिद ्
इित िपु ।।
ो ं राधानां पते- िगवाहो वीर य ते। िवभूित र ु सूनतृ ा।।
आ घ ावा.ना- ोत
ृ ो धृ~ िवयानः। ऋणो र चोः।।
षोळयािुभः।।
01.02.32 म े थमो अिराˆ ऋिष- दवो देवाना.मभव िशव.खा। तव त े कवयो
म े थमो अिरम- किव दवानां पिर भूषिस तम।् िवभ ु िव ै भवु नाय मेिधरो- िमाता
िवशˆ आिववासिस।।
.म े अमृत उ -े मत.धािस वस े िदविे दव।े यातषृ ाणˆ उभयाय जन-े मय
म
ो अे सनये धनानाँ- यशस.ा.णिु ह वानः। ऋाम कमापसा नवेन- देव ै
ावापृिथवी~ ावतः।।
वस ु िव.मोिपष।े ।
ो अे तव देव पायिु भ- मघोनो र त व। ाता तोक तनय े गवाम-िनमषे ं
ं ाय वाघते- ाह ये परम ँ वनोिष तत।् आ िचमित से िपता-
म उशस
म े यतदि ण.रँ- वमव ूत ं पिर पािस िवतः। ा ा यो वसत ृ -ीवयाज ं
ौ ोनक
01.02.35 इमा.म े शरिणं मीमृषो न-ˆ इम.मान ँ यमगाम रात।् आिप िपता मित
्
ोानां- भृिमर.ृिषकृ.ानाम।।
ु .द े अिर.दिरो- ययाितव.दन े पूवव.च।े अ याा वहा द
मन ै .न-मा सादय
्
बिहिष यि च ियम।।
01.02.36 इ न ु वीयािण वोच-ँ यािन चकार थमािन वी। अहिह.मप तद-
्
व णाˆ अिभन.वतानाम।।
रँ ंस- िमो वेण महता वधने । ांसीव कुिलशने ा िववृा-िह शयत
अह.ृ ँ वृत
उपप ृ ृिथाः।।
अपा.दहो अपतृ .िद-मा व.मिध सानौ जघान। वृो वि ितमानं बभु षू -ु ा
वृो अशय.ः।।
ृ प-ु ेो अाˆ अव वध जभार। उरा सू रधर पु आसी-ानु शये
नीचावयाˆ अभव.
ु
सहवा न धेनः।।
आशय.िदशःु ।।
यदासी-
ृ .घा अप तवार।।
अो वारो अभव िद-सृके या ह.ेवˆ एकः। अजयो गाˆ अजय शूर सोम-
्
ृ तव े स िसनू ।।
मवासज
अहे यातार.मपयˆ इ- िद ये जषु ो भीरगत।् नव च यवि त वी- येनो न
इो यातोविसत राजा- शम च िणो वबाः। सेराजा यित चषणीना-मरा नेिम
पिर ता बभवू ।।
िन सवसने ˆ इषधु रस- समय गाˆ अजित य वि। चोूयमाणˆ इ भूिर वाम-ं मा पिण
भूर
.दिध वृ।।
नका ेितमीयःु ।।
िनरत
ा अधमो रोदोः।।
01.03.02 अययु
ु .नव सेना-मयातय ि तयो नव वाः। वृषायधु ो न वयो िनरा-
्
वि िरा.ितयˆ आय।।
वु त शंस.मावः।।
ु मानाः। न िहानास िित इं- पिर
चाणास परीणहं पृिथाˆ- िहरयेन मिणना श
।।
शो अदधा.ूयण
ूयता.मधरा वेदनाकः~।।
समान े अह.िरवगोहना- ि र य ं मधनु ा िमिम तम।् ि वाजवती िरषो अिना यवु -ोषाˆ
्
अ.मषु स िपतम।।
ि वित यात ि रनु ते जने- ि ु ा े ेधवे िश तम।् ि ना ँ वहत.मिना यवु -ि पृ ो
्
अ े अ रेव िपतम।।
ि न रियँ वहत.मिना यवु -ि दवताता ि तावत ियः। ि ौभग.ित वांिस न-
्
ि ँ वां सूरे िहता ह.थम।।
ि न अिना िदािन भेषजा- ि पािथवािन ि~ द.मः। ओमानं शँयो ममकाय सूनवे-
01.03.05 िन अिना यजता िदविे दव-े पिर िधात ु पृिथवी.मशायतम।् ितो नासा रा
्
परावतˆ- आवे वात सरािण गतम।।
नाकं र थे ~
े िभ ्
ु रुिभ िहतम।।
येन य .ास.ोपयाथः।।
आ नासा गत ं यते हिव- म िपबतं मधपु िे भ रासिभः। यवु ो िह पूव सिव.तोषसो रथ-
मृताय िच.ृतव.िमित।।
आ नासा ििभ रेकादश ै िरह- देविे भ यातं मधपु ये .मिना। ाय ु ािर.ी र पांिस मृ तं-
भवतँ वाजसातौ।।
रजांिस तिवषी.धानः।।
ितो ाव सिवत ु ा उपा- एका यम भवु न े िवराषाट ्। आिण. र.ममत
ृ ािध त-ु िरह
्
वीत ु यˆ उ तिके तत।।
ितदोष.ृणानः।।
गाथः।।
ईळत।े ।
ृ -ं हिवो िवधेम ते। स ो अ समु नाˆ इहािवता- भवा वाजेष ु
जनासो अि.िधरे सहोवध
स।।
ा त ँ वृणीमहे- होतारँ िववेदसम।् महे सतो िव चर.चयो- िदिव ृशि भानवः।।
देवास ा वणो िमो अयमा- स.त ं .िमते। िवं सो अ े जयित या धनँ- ये
ददाश मः।।
मो होता गृहपित-रे तो िवशा.मिस। े िवा सतािन ता वु ा- यािन देवाˆ अकृ वत।।
01.03.09 े इद े सभु गे यिव- िवमा यते हिवः। स ो अ समु ना~ उतापरँ- यि
देवा.वु ीया।।
त.ेिमा नमिनˆ- उप राज.मासते। होािभ रिं मनषु िमते- ितितवासो अित
िधः।।
ो वृ.मतर.ोदसी अपˆ- उ याय चिरे। भवु .वे वृषा
ु ात- दो
ु
गिविष।।
या देवासो मनव े दध ु िरह- यिजं हवाहन। यवो मेाितिथ धनत
ृ -ँ यँ वृषा
वधयामिस।।
अिस।।
ऊ ऊ ¤ष ु णˆ ऊतये- िता दवे ो न सिवता। ऊ वाज सिनता यदििभ- वाघि
िवयामहे।।
ु - िवं समिण.ह। कृ ध
ऊ न पाहं सो िन के तना ी न ऊा.रथाय जीवसे- िवदाˆ देवषे ु
नो वः।।
पािह नो अे र स- पािह धूत रराः। पािह रीषतˆ उत वा िजघांसतो- बृहानो~ यिव।।
ु ।् यो म.िशशीत े अुिभ- मा
ु यो अक
01.03.11 घनवे िवि व जरा- पज
अिना तवु शँ यं परावतˆ- उादवे ं हवामहे। अि नय.ववां बृहथ-वु ित.व े
सहः।।
ेषासो अ े रमवो अचयो- भीमासो न तीतये। र िन दिम.ातमु ावतो- िवं समिण
ह।।
01.03.13 को वो विषˆ आ नरो- िदव म धूतयः। यीम. धूनथु ।।
01.03.16 मो~¤ष ु ण परापरा- िनऋित हणा वधीत।् पदी तृया सह।।
्
सेषाˆ अमवो- ध.िदा ियासः। िमह.व.वाताम।।
्
ु म।।
िममीिह ोक.मा-े पजˆइव ततनः। गाय गाय.म
तोबृहः)
01.03.18 यिदा परावत- शोिचन मान.मथ। क ा मत क वपसा- कँ
याथ कं ह धूतयः।।
माियनः।।
्
ु । िव याथन विनन पृिथाˆ- ाशा पवतानाम।।
परा ह यिरं हथ- नरो वतयथा ग
ु ाक.म ु तिवषी तना यज
निह व श ु िविवद े अिध िव- न भूां िरशादसः। य ु ा- ासो नू
िचदाधषृ ।े ।
वेपयि पवता-ि िवि वनतीन।् ो~ आरत मतो मदाˆइव- देवास वया िवशा।।
ितिभः।।
असा.ोजो िबभृथा स ु वो-सािम धूतय शवः। ऋिषिषे मत पिरमव- इषु सृजत
दान
्
िषम।।
ु ो बृहो यज
1.40 उिेच सू, घौर कवो- णितः गाथः (अयज ु
तोबृहः)।।
01.03.20 उि ण.ते- देवय ेमहे। उप य ु मत दु ानवˆ- इ ाशू भवा
सचा।।
ािमि सहस.ु मˆ- उपूत े धने िहत।े सवु ीय मतˆ आ -धीत यो वˆ आचके।।
यो वाघते ददाित सूनरँ वस-ु स ध े अि ित वः। ता इळां सवु ीरा.मायजामहे-
्
सु तूित.मनेहसम।।
चिरे।।
उप ं पृीत हि राजिभ-भय े िचिु ित.ध।े ना वता न तता महाधन-े नाभ अि
विणः।।
01.03.22 यं र ि चेतसो- वणो िमो अयमा। नू िचˆ दते जनः।।
सगु पाˆ अनृ रˆ- आिदास ऋत ँ यत।े नाावखादो अि वः।।
यँ य .यथा न
रˆ- आिदाˆ ऋजना ्
ु पथा। व धीतये नशत।।
अित न तो नय- सगु ा न पु था कृ ण।ु पूष.िह त ँ ु िवदः।।
1.43 कुायेित नवच सू, घौरः कवो- -ृतीयाया िमावणौ च-सािद तृच
्
सोमो- गायानु ुप।।
ु
मा न ोमपिरबाधो- मारातयो जर। आ नˆ इो~ वाजे भज।।
ृ - परि.ाम.ृत। मूधा नाभा सोम वेनˆ- आभषू ी ोम वेदः।।
याे जाˆ अमत
ु
1.44 अे िवविदित चतदशच ु गाथः (अयज
सू, कावः वोिराे अष ु ो
ु तोबृहः)
बृहो यज
अा त ँ वृणीमहे- वस.ु मिं पु ियम।् धूमके त ं ु भाऋजीकँ िु ष-ु य ाना.मरियम।।
्
िु ष।।
ु
नमा द ्
ै नम।।
ु
होतारँ िववेदसं- सं िह ा िवशˆ इते। स आ वह पत ्
चेतसो-े देवा इह वत।।
र।।
मानषु ः।।
अचयः।।
िु ध
ु ण वििभ- दव.ै र े सयाविभः। आ सीद ु बिहिष िमो अयमा- ातयावाणो
्
अरम।।
ु ीवानो िह दाशषु -े देवाˆ अ े िवचेतसः। ताोिहद िगवण- यिंशत.मा वह।।
ु -ु तु सोमाˆ अिभ यः। बृहाˆ िबतो हिव-रे मताय दाशषु ।े ।
आ ा िवाˆ अचव
ु
थमाके चतथाायः। वगाः(1-29)
ु ो बृहो यज
1.47 अयं वािमित दशच सू, कावः वोिनौ-गाथः (अयज ु
तोबृहः)।।
े बिहिष िववेदसा- मा य ं िमिम तम।् कवासो वां सतु सोमाˆ अिभवो- यवु ां
िषध
हवे अिना।।
यािभ कव.मिभििभ- ावत ँ यवु .मिना। तािभ ¤ 1(अ)ा अवतं शभु .ती~- पात ं
सोम मृतावध
ृ ा।।
01.04.02 सदु ासे दा वस ु िबता रथे- पृ ो वहत.मिना। रियं समु ा.त वा िदव-य े
्
ध ं पु हृ म।।
रिमिभः।।
ीदत.रा।।
तेन नासागत-ं रथेन सूयचा। येन श.हथ ु दाशषेु वस-ु म ोम पीतये।।
उ ेिभ रवा.गवस े पु वसू~- अक िन यामहे। श.वानां सदिस िय े िह कं - सोमं पपथ ु
रिना।।
ु ो बृहो यज
1.48 सह वामेन ेित षोळशच सू, कावः व- उषाः- गाथः (अयज ु
तोबृहः)।।
ु ा िहत िदवः। सह
01.04.03 सह वामने नˆ उषो- ु ने बृहता िवभाविर- राया देिव
दाती।।
उवा.सोषाˆ उा. न-ु देवी जीरा रथानाम।् ये अाˆ आचरणषे ु दिरे- समु े न व
वः।।
ु ते- मनो दानाय सूरयः। अाह तवˆ एषा-वतमो नाम गृणाित
उषो ये ते यामेष ु य
्
नृणाम।।
01.04.04 िव या सृजित समन ँ 1(अ)िथन- पद. वेोदती। वयो निक ¤े पिवांसˆ
िव.माˆ नानाम च स-े जग.ोित.ृ णोित सूनरी। अप ेषो मघोनी िहता िदवˆ- उषाˆ
गृणि वयः।।
या शो अचय- ित भाˆ अ त। सा नो रियँ िववारं सपु श ्
े स-मषु ाˆ ददात ु स ु म।।
शोिचषा।।
िरषः।।
वािजनीवित।।
्
ु च सू, कावः व- उषा- अनु ुप।।
1.49 उषो भेिभिरित चतऋ
अातोनु भ ु
ु ः (अृचो रोग उपिनषदोधच िष इित गणः)।।
्
01.04.07 उ ातवेदस-ेव ँ वहि के तवः। श े िवाय सूयम।।
स ा हिरतो रथे- वहि देव सूय। शोिचेश ँ िवच ण।।
ु स श
अय ु वु - ूरो रथ नः। तािभयाित यिु िभः।।
िारोहयो श।े ।
ु वजु त। ं िपो नृमण ाज परु -
ं मायािभ रप माियनोधम- धािभ य अिध शा
ऋिजान.हु े.
ािवथ।।
ु हे.ािवथा-रयोितिथ वाय शरम।् महा.िदबदु .ि मी
01.04.10 ं श
िव जानी.ायान ्ये च दवो- बिहत े रया शास.दतान।् शाकी भव यजमान चोिदता-
अनु ताय रय.पता-नाभिू भ.िर थय.नाभवु ः। वृ िचधतो ािमन त- वानो
आ पूयमाण.मवह.िभ वः।।
01.04.11 मि यशन े का े सचा- इो व~ वतरािध ितित। उो यिय.िरप
ु ंिहता ऐरय.रः
ोतसा सृज-ि श ु ।।
आ ा रथँ वृषपाणेष ु ितिस- शायात भृता येष ु मस।े इ यथा सतु सोमषे ु चाकनो-
यित या।।
व शम.ाम।।
जषाणो असा।।
मंिहराितं स िह पि.रसः।।
01.04.13 परी.ृणा चरित ितिष े शवो-पो वृी रजसो बु .माशयत।् वृ यवण े
्
ृ नो- िनजघ हो िर ततमु ।।
गिभ
ु ँ वावध
द. िह ा ृष.ूमयो- ा.णी तव यािन वधना। ा िचे य ृ े शव- त
्
व .मिभभू.ोजसम।।
¤नृषाचो मतोमदन।ु ।
01.04.14 यिद.ि पृिथवी दशभिु ज- रहािन िवा ततन कृ यः। अाह ते मघव.ितु ं
्
सहो- ामन ु शवसा बहणा भवु त।।
म पारे रजसो ोमन- भूोजाˆ अवस े धृषनः। चकृष े भूिमं ितमान.मोज-सोप
्
~ पिरभ ू रेा िदवम।।
आच. मत ि.ाजौ- िवे देवासो अमद.न ु ा। वृ यृिमता वधने - िन िम
ान.घ।।
रो अ रˆ इ गोरिस- रो यव वसनु ˆ इनितः। िश ानर िदवो अकामकशन-
ो जिरतु काम.मूनयीः।।
ायत
ु नाˆ एिभ िरिभ- िनानो अमित.ोिभ रिना। इेण द.ु रयˆ इिभ-
ु म
एिभ िभ
गोअय
ाावा रभेमिह।।
01.04.16 ते ा मदाˆ अमद.ािन वृा- ते सोमासो वृहेष ु सते। यारवे दश
यधु ा यधु .मपु घेदिे ष धृयु ा- परु ा परंु सिमदं हंोजसा। ना यिद सा परावित- िनबहयो
्
नमिु च.ाम माियनम।।
पिर¤षूताˆ ऋिजना।।
ृ क।् ।
दावण
ु वस. वोितिभ- व ामिभ िर तूवयाणम।् म ै कु.मितिथ व.माय-ं ु महे
मािवथ स
रा े यून े अरनायः।।
य उ.ची देवगोपा- खाय े िशवतमाˆ असाम। ां ोषाम या सवु ीराˆ- ाघीयˆ
आयु तर.धानाः।।
नवेकादयिभ
ु ः।।
01.04.17 मा नो अि.घव.ृहं िस- निह ते अ शवस परीणशे। अयो
नो3(ओ) रोव
ना- कथा न ोणी िभयसा समारत।।
ु शवसा रोदसी
अचा शाय शािकने शचीवते- व.िमं महय.िभ ¤िु ह। यो धृना
े शू1 (अँ) वच- ँ य धृषतो धृष.नः। बृहवाˆ असरु ो बहणा
अचा ि दव े बृहत
ान ु कोपयो-व ना धृषता शरं िभनत।् याियनो िनो मिना धृष-
िवो बृहत
िता.भि.मशिनं पृत
िस।।
01.04.18 मािवथ नय.वु शँ य-.वु ितँ व ं शततो~। ं रथ.मेतश. े धने-
ु नवित.यो नव।।
ं परो
असम..मसमा मनीषा- सोमपाˆ अपसा स ु नेम।े ये त इ दषो वधयि- मिह ं
िवरँ वृ
।।
ु .े देत े बलाˆ अि धा- मू¤षद मसाˆ इपानाः। िह
त ु तपया क
ाम.मेषा-मथा मनो
वसदु य
े ाय कृ ।।
01.04.19 िदविद विरमा िवपथ- इ मा पृिथवी चन ित। भीम िु वा.षिणˆ
सो अणवो न न मिु य- ित गृाित िविताˆ वरीमिभः। इ ोम पीतये वृषायते-
ु ˆ ओजसा पनते।।
सनाˆ य
दानाय मन ोमपाव. ु ते-वाा हरी~ वन.ु दाकृ िध। यिमास ारथयो य इ ते- न
ु
ा के ताˆ आ दवि भूणयः।।
अि तँ वस ु िबभिष हयो- रषा सह ि तु ो दध।े आवृतासो वतासो न कतिभ
ृ - नषू ु
िहरययं- रथ.माव ्
ृ ा हिरयोग.मृसम।।
तूतयो नेम.िष परीणस- मु . सरण े सिनवः। पित. िवदथ नू सहो-
रेण ं ु बृह.दहिरिणः।।
िव यिरो धण.मतु ं रजो-ित¤िपो िदवˆ आतास ु बहणा। मे यद इ हाह-ृ
्
िरपा.मौो अणवम।।
िवो धण.िष ओजसा- पृिथाˆ इ सदनषे ु मािहनः। ं सतु मदे अिरणाˆ अपो- िव
भूिर त इ वीय1(अ)व - ोत ु मघव.ाममा पृण। अन ु ते ौबृहती वीय मम-
आ म यवु मानो अजर- ृिव.तसषे ु ितित। अो न पृं िु षत रोचते- िदवो न
्
सान ु नय.िचदत।।
ाणा ेिभ वसिु भ परु ोिहतो- होता ¤िनषो रियषा.ळमः। रथो न िव.ृ सानˆ आयषु -ु
ू ो अतसषे ु ितते- वृथा जु िभ ृया तिु व¤िणः। तृष ु यद े विननो वृषायसे-
िव वातजत
होतारं स जु ो3(ओ) यिज-ँ यँ वाघतो वृणते अरेष।ु अिँ िवेषा.मरितँ वसूनां- सपयािम
्
यसा यािम रम।।
नपा.ूिभ रायसीिभः।।
मूधा िदवो नािभ रि पृिथाˆ- अथा भव.दरती रोदोः। ता देवासोजनय देव-ँ वैानर
ोित िरदायाय।।
आ सूय न रमयो वु ासो- वैानरे दिधरेा वसूिन। या पवत.े ोषधी.-ु या मानषु .े िस
त राजा।।
ु ो3( ओ) न द ः। वते सश
बृहतीइव~ सूनवे रोदसी िगरो- होता मन ु ाय पूव- वानराय
नृतमाय यीः।।
िदव.ि े बृहतो जातवेदो- वैानर िरिरचे मिहम।् राजा कृ ीना.मिस मानषु ीणाँ- यधु ा देव
े ो
विरव कथ।।
नू मिह ँ वृषभ वोचँ- यं पूरवो वृहणं सच।े वैानरो द.ु मि जघ
ा- अधूनो.ाा
्
अव शरं भेत।।
01.04.26 विँ यशसँ िवदथ के त-ं ु सु ा.त ं सोअथम।् िजान ं रियिमव श-ं
अ शास ु भयास चे- हिवˆ उिशजो ये च मताः। िदवि.ूव सािद होता-
उिश.ावको वस ु मानषु षे -ु वरेयो होताधािय िव ।ु दमूना गृहपित दम आ- अि
्
भवु .ियपती र यीणाम।।
ु वाजभ
ता वय ं पित.मे रयीणां- शंसामो मितिभ गतमासः। आश ं रं मजय- ात म ू
्
िधयावस ु जगात।।
्
1.61 अा इिित षोळशच सू, गौतमो नोधा- इ-िुप।।
01.04.27 अा इ तवसे तरु ाय- यो न हिम ोमं मािहनाय। ऋचीषमा.यािगव ओह-
अा इ यइव यंिस- भरा.ाूष ं बाधे सवृु ि। इाय दा मनसा मनीषा- ाय पे िधयो
मजय।।
अा इ मपु म ं षा- भरा.ाूष.माने । मंिह.मोििभ मतीनां- सवु िृ िभ ूिरँ
वावध
ृ ।ै ।
अा इ ोमं सं िहनोिम- रथ. तेव तिनाय। िगर. िगवाहसे सवृु -ीाय िविमं
मेिधराय।।
01.04.28 अा इ ा त .ं- पमं य1(अ) रणाय। वृ िचिद.ेन मम-
अे मात ु वनषे ु सो- मह िपत ं ु पिपवा.ावा। मषु ाय िु पचत ं सहीया-ि.राह
.िरो अि.मा।।
अा इ ाि. ेवपी-िरायाक.मिहह ऊवःु ~। पिर ावापिृ थवी~ ज उव
~- ना ते~
अ.े देव िरिरचे मिह-िव ृिथा पयिर ात।् रा.िळो दम आ िवगूत- िर
रमो वव े रणाय।।
अ.े देव शवसा शषु ँ- िव वृ.ेण वृ.िमः। गाˆ न ाणाˆ अवनी रम-द
ु िभ वो दावने
सचेताः।।
01.04.29 अे ेषसा र िसव- पिर येण सीमयत।् ईशानकृ.ाशषेु दश-
ेणा.पा.रै।।
अे ूिह पूािण- तरु कमािण नˆ उ ैः। यधु े यिदानˆ आयधु ा-ृघायमाणो
्
िनिरणाित शून।।
ु त~
अे िभया िगरय ाˆ- ावा च भूमा जनषु जे े । उपो~ वेन जोगवु ान ˆओिणं-
अा इ दन ु दाेषा-मेको य े भूरे रीशानः। ैतश ं सूय पृधान-ं सौव े ¤सि
ु .माव
.िदः।।
01.05.01 महे शवसानाय शूष-माूष.िवणसे अिरत।् सवु िृ िभ वु त ऋि मया-
वो महे मिह नमो भर-माू ं शवसानाय साम। येना न पूव िपतर पद ाˆ- अचो
्
अिरसो गाˆ अिव।।
वावश नरः।।
ु ा स भु ा स िव-ै रेणािं य3(ओ) नव वैः। सर यिु भ फिलग.िम श-
स स¤ु भ
उपर.मभायः।।
.ोदसी सदु स
ं ाः।।
चरतो अाा।।
कृ ास ु श.ोिहणीष।।
ु
ृशि ा शवसाव.नीषाः।।
सनायत े गोतमˆ इ न-मत . हिरयोजनाय। सनु ीथाय न शवसान नोधा- ात म ू
्
िधयावस ु जगात।।
्
1.63 ं महािनित नवच सू, गौतमो नोधा इिुप।।
ु - ावा ज ान पृिथवी~ अमे धाः। य ते िवा िगरय
01.05.04 ं महा इ यो ह शै
्
िदा- िभया ास िकरणाˆ न ैज।।
ाˆ इ देव िचा-िमष.मापो नपीपय पिर।् यया शूर ँ यंिस- न.मूज.
01.05.06 वृ े शधाय समु खाय वेधसे- नोध वु िृ ं भरा म
ः। अपो न धीरो मनसा
ते जि रे िदवˆ ऋासˆ- उ णो मयाˆ असरु ाˆ अरेपसः। पावकास शच
ु य ूयाइव-
यवु ानो ाˆ अजराˆ अभो घनो- वव ु रिगाव पवताइव। ा िचिा भवु नािन पािथवा-
िच ै रििभ वपषु े ते- व ु ा अिध येितरे शभु ।े अंस.े ेषा.ििमम ृ रु ् ऋय-
ईशानकृतो धनु यो िरशादसो- वाता.ितु िवषीिभ रत। ह.ूध िदािन धूतयो- भूिमं
01.05.07 िप.पो मत दु ानव- पयो घृतव.िदथे.ाभवु ः। अ. िमहे िव नयि
्
ु .हि नय.मि तम।।
वािजन-म
िसंहाइव नानदित चेतस- िपशाइव सिु पशो िववेदसः। पो िज पृषतीिभर ् ऋििभ-
िम.बाध शवसािहमवः।।
रोदसी आ वदता गणियो- नृ¤षाच शूरा शवसािहमवः। आ वरु .े मितन दशता-
ु तौ मतो रथेष ु वः।।
िव
िववेदसो रियिभ मोकस- ंिमास िवषीिभ िवरिनः। अारˆ इष.ु िधरे गभो-
ु ाˆ वृषखादयो नरः।।
रनश
नू स मत शवसा जना अित- तौ वˆ ऊती मतो यमावत। अवि वाजं भरते धना नृिभ-
राप
ृ . त.ु मा िे त प
ु ित।।
नू ¤िरं मतो वीरव-मृतीषाहं रिय.मास ु ध। सहिणं शितनं शूशवु ांस-ं ात म ू
्
िधयावस ु जगात।।
े क
1.70 वनेम े ादशच सू, शाः- पराशरोि-िपदािवराट ्।।
ु ोको िवा.याः।।
01.05.14 वनमे पूव रय मनीषा- अि श
अिँ िवाˆ अिभ पृ चे- समु वत यीः। न जािमिभ िव िचिकते वयो नो-
्
िवदाˆ देवषे ु मित.ििकान।।
आ यिदष े नृपित.ेजˆ आन-ि च रेतो िन¤िष.ौ रभीके । अि शध.मनव ँ यवु ान-ं
ा.नय.ूदय।।
मनो न योन ˆ ए-ेक ा सूरो वˆ ईशे। राजाना िमावणा सपु ाणी~- गोष ु िय
ृ ं र माणा।।
ममत
मा नो अे सा िपािण- मिषाˆ अिभ िव ¤िव ।् नभो न प.िरमा िमनाित-
आ रोदसी बृहती~ वेिवदाना- िया जिरे यि यासः। िवद.त नेमिधता िचिका-निं
्
पद े परम े तिवांसम।।
् िरिरांस कृ वत ा- खा
सानानाˆ उप सीद.िभ -ु पीवो नम. म~।
िवा अ े वयनु ािन ि तीनां- ानषु .धो जीवसे धाः। अिवा अनो देवयाना-नतो
ाो िदवˆ आ स यी- रायो रो ृत ाˆ अजान।् िवद.ं सरमा .मूव- येना न
ु कं
01.05.19 रिय न य िपतिृ वो वयोधा- ु णीित ििकतषु ो न शासःु । ोनशी रितिथ न
्
ीणानो- होतेव स िवधतो िव तारीत।।
देवो न य पृिथव िवधायाˆ- उप िे त िहतिमो न राजा। परु द शमसदो न वीराˆ- अनवा
पितजेु व नारी।।
ता नरो दम आ िन.िम-मे सच ि ितष ु वु ास।ु अिध
ु .ि दध ु भूयि-वा
्
िवाय ु धणो रयीणाम।।
िव पृ ो अे मघवानो अय-ु िवसूरयो ददतो िव.मायःु । सनमे वाजं सिमथ.े य- भाग.ेवषे ु
वस े दधानाः।।
े अ े समु ितं िभ माणाˆ- िदिव वो दिधरे यि यासः। ना च चु षसा िवप~
े - कृ
यााय े मता.¤ु षूदो अे- ते ाम मघवानो वय। छायवे िवं भवु न ं िसस-ापिवा.ोदसी
्
अिर म।।
ु
अवि रे अवतो नृिभ नॄ-ीर ै वरा.नयामा ोताः। ईशानास िपतृिव रायो- िव सूरय
शतिहमाˆ नो अयःु ।।
ु यम.े-िध वो
ु िन स ु मनस े द े च। शकेम राय धु रो
एता ते अ उचथािन वेधो- जा
देवभ.धानाः।।
तिम.हु ्
.मिर- दु वे ं सहसो यहो~। जनाˆ आ बु िहषम।।
ु वीतये।।
01.05.22 आ च वहािस ता इह- देवा उप शये। हा स
्
न यो पि र- वे रथ कन। यद े यािस म।।
्
ोतो वायो-िभ पूवा.दपरः। दाा अ े अात।।
्
1.76 का त इित पच सू, रागणो गोतमोि-िुप।।
01.05.24 का त उपेित मनसो वराय- भवु .दे शमा का मनीषा। को वा य ै पिर द
जावता वचसा विरासा-च व े िन च सीह देवःै । वेिष हो.मतु पो ँ यज- बोिध य
्
जिनत वसूनाम।।
01.05.25 कथा दाश.े माये का-ै देवज.ु ोते भािमन े गीः। यो म.मत
ृ ˆ ऋतावा-
्
होता यिजˆ इृ णोित देवान।।
ु म।् अि ये मताय देवा-चा बोधाित
यो अरेष ु शमˆ ऋतावा- होता तमू नमोिभ राकृ ण
मनसा यजाित।।
स नो नृणा.ृतमो िरशादाˆ- अि िगरोवसा वेत ु धीितम।् तना च ये मघवान शिवाˆ-
ु .चः।
अवोचाम रगणाˆ- अये मधम ु
ु ै रिभ णोनमः।।
आ ते सपु णाˆ अिमनँ एवै- कृ ो नोनाव वृषभो यदीदम।् िशवािभ न यमानािभ रागा-
यदी.मृत पयसा िपयानो- नय.ृत पिथभी रिजःै । अयमा िमो वण पिरा- चं पृ.
अे वाज गोमतˆ- ईशान हसो यहो~। अ े धेिह जातवेदो मिह वः।।
ु ि व- रि रीळेो िगरा। रेव.दं पवणीक
स इधानो वस ु दीिदिह।।
पो राज.तु ना-े वो तोषसः। स ित मज र सो दह ित।।
01.05.29 इा िह सोम इदे- ा चकार वधनम।् शिव वि.ोजसा- पृिथाˆ
्
िनशशाˆ अिह-मचन ु राम।।
े.भीिह धृिु ह- न ते वो िन यंसते। इ नृं िह ते शवो- हनो वृयाˆ अपो-च.न ु
्
राम।।
िव ते वासो अिर-वित.ाा3(आ) अन।ु मह इ वीय- बाो े बलं िहत-मच.न ु
्
राम।।
इो वृ तिवषी-ि रह. हसा सहः। मह.द पौँ- वृ.घ ृ -दच.न ु
ा असज
्
राम।।
न वेपसा न तत-े ँ वृो िव बीभयत।् अने ँ वˆ आयस- हभिृ राय-ताच.न ु
्
राम।।
ृ .व चाशिनँ- वेण समयोधयः। अिह.िम िजघांसतो- िदिव ते बधे शवो-च.न ु
य
्
राम।।
अिभ¤न े ते अिवो- या जग रेजते। ा िचव मव- इ वेिवते िभया-चन ु
्
राम।।
अिस िह वीर सेो-िस भूिर परादिदः। अिस द िचध ु त े भूिर ते
ृ ो- यजमानाय िश िस- स
वस।ु ।
वसौ दधः।।
ु ध-ं भीमˆ आ वावध
ा महा अन¤ ृ े शवः। िय ऋˆ उपाकयो- िन िशी हिरवा.धे-
्
हयो व.मायसम।।
ववि थ।।
01.06.02 यो अय मतभोजन-ं पराददाित दाशषेु । इो अं िश त-ु िव भजा भ
िू र ते वस-ु
भर।।
नोिवता भव।।
ु
एत े त इ जवो- िवं पि वायम।् अ िह ो जनाना-मय वेदो अदाशषु ा-ेषा.ो
वेदˆ आ भर।।
1.82 उपो िित षळच सू, रागणो गोतम- इः- पिरा जगती।।
01.06.03 उपो~ ष ु णहु ी िगरो- मघव.ातथाइव। यदा न ूनतृ ावत- करˆ आदथयास
अ .मी मद-व ियाˆ अधषू त। अोषत भानवो- िवाˆ निवया मती- योजा ि ते
हरी~।।
ु श.ा वय-ं मघव.िषीमिह। नून ं पूणवरु - तु ो यािह वशा अन-ु योजा
सस
स घा तँ वृषण ं रथ-मिध िताित गोिवदम।् य पां हािरयोजन-ं पूण.िम िचके तित- योजा
यनु ि ते णा के िशना हरी~- उप यािह दिधष े गभोः। उा सतु ासो रभसाˆ
ु पूषवा.ि.म ु पामदः।।
अमिष-
आपो न देवी प यि होिय-मव पयि िवतत ँ यथा रजः। ाच ै दवास णयि देवय-ं ु
य ै रथवा थम पथ त-े तत ूय तपाˆ वेनˆ आजिन। आ गाˆ आज.शना का
ाय वृते-क वा ोक.माघोषत े िदिव। ावा य वदित का 1-(अ)
बिहवा यप
01.06.05 असािव सोमˆ इ ते- शिव धृ~वा गिह। आ ा पृण.ििय-ं रज ूय न
रिमिभः।।
ु ा ते णा हरी~। अवाचीनं स ु ते मनो- ावा कृ णोत ु वनु ा।।
आ ित वृह.थँ- य
01.06.06 निक.थीतरो- हरी~ यिद यस।े निक.ान ु मना- निक ˆ आनशे।।
यˆ एकˆ इिदयत-े वस ु मताय दाशषु ।े ईशानो अितुत- इो अ।।
ु .िमव ुरत।् कदा न श
कदा मत.मराधसं- पदा ु व.िरˆ- इो अ।।
यिि ा बˆ आ- सतु ावा आिववासित। उ.ते शवˆ- इो अ।।
01.06.07 ता अ पृशनायवु - ोमं ीणि पृयः। ियाˆ इ धेनवो- वं िहि
्
सायकँ- वी रन ु राम।।
ु िण पूविचये- वी रन ु
ताˆ अ नमसा सह- पयि चेतसः। ता. सिरे- प
्
राम।।
ू ।् आसिष.ू सो
ु े धिु र गाˆ ऋत- िशमीवतो भािमनो ˆणायन
01.06.08 को अ य
्
मयोभ-ू ˆ एषां भृा.मृणधˆ जीवात।।
ु ते को िबभाय- को मंसते स.िमो अि। क ोकाय कˆ इभा.योत राय-े िध
कˆ ईषते त
म शंिसषो- देव शिव मम।् न दो मघव.ि मिड-ते वीिम ते वचः।।
िभ
ु ौ।।
ु े जनयो न सयो- याम.ु सूनव दु स
01.06.09 ये श ं सः। रोदसी िह मत
यथेष ु पृषती रय ु ँ- वाजे अिं मतो रंहयः। उताष िव ¤ि धारा- म.वोदिभ
ु ि भूम।।
आ वो वह ु सयो रघ¤ु दो- रघपु ान िजगात बािभः। सीदताबिह व द ृ त
-ं
01.06.10 तेवध तवसो मिहना- नाक. ु चिरे सदः। िव ु याव.षृ ण ं
शूराइव.े यु धु यो न ज मय- ववो न पृतनास ु येितरे। भय े िवा भवु ना मो- राजान.इव
ेषसशो नरः।।
ा यं सकृु त ं िहरययं- सहभिृ ं पाˆ अवतयत।् ध इो नयपांिस कतव-े ह.ृ.ि
्
.रपा.मौ.दणवम।।
ऊ.नु ेु वत. ओजसा- दाहाण.िििभ िव पवतम।् धमो वाण ं मत दु ानवो- मदे
01.0611 मतो य िह ये- पाथा िदवो िवमहसः। स सगु ोपातमो जनः।।
रेष ु यदिच ँ यियँ- वयˆइव मत के न िचथा। ोति कोशाˆ उप वो रथे.ा-
उप
ऋणय
ावानेो-ाˆ िधय ािव.ताथा वृषा गणः।।
िपतु जना वदामिस- सोम िजा िजगाित च सा। यदी.िमं शृाणˆ आश-
तेणिे भ वरमा िपशै- शभु े कँ याि रथत.ू िभ र ैः। ो न िच िधतीवा-ा रथ
जन भूम।।
ु .ं मत ज
िय े कँ वो अिध तनषू ु वाशी- मधा वना न कृ णव ऊा। य ु ाता-
ु
िव ्
ु ासो धनये अिम।।
अहािन गृा पया वˆ आग-ु िरमा.ियँ वाकाया. देवीम।् कृ वो गोतमासो अक-
1.89 आ नो भा इित दशच सू, रागणो गोतमो- िवे देवा-िुप-् आाः प समी
01.06.15 आ नो भा तवो य ु िवतो-दासो अपरीतास उिदः। देवाˆ नो यथा
ताूवया िनिवदा महे वय-ं भगं िम.मिदित .मिधम।् अयमणँ वण ं सोम.मिना-
्
ु गा मयरत।।
सरती न.भ
तो वातो मयोभ ु वात ु भेषज-ाता पृिथवी तिता ौः। तावाण ोमसतो
ु मयोभवु -
्
दिना णतु .िा यवु म।।
01.06.16 ि नˆ इो वृवा-ि न पूषा िववेदाः। ि न ा
ित दधात।ु ।
अिरनेिम- ि नो बृह
नो देवाˆ अवसागम.िह।।
ा जर स.ननू ाम।् पु ासो य िपतरो भवि- मा नो
शत.िम ु शरदो अि देवाˆ- या न
अिदित रिदित रिर -मिदित माता स िपता स पु ः। िवे देवाˆ अिदित प जनाˆ- अिदित
्
जात.मिदित जिनम।।
ु
1.90 ऋजनीती न इित नवच सू, रागणो गोतमो- िवेदवे ा- गायी- अानु पु -्
् दयोगकरणा शा वानामिप िवेदवे ा एव)।।
(वैदेव सूेि भे
01.06.17 ऋजनु ीती नो वणो- िमो नयत ु िवान।् अयमा देव.ै जोषाः।।
श.ो िम.शँ वण- श.ो भव.यमा। श.ˆ इो बृहित-श.ो िव ु मः।।
्
1.91 ं सोमेित योिवंशृच सू, रागणो गोतम- ोम-िपु -पािद ादश
ु
गाय- दयिक।् ।
01.06.19 ं सोम िचिकतो मनीषा- ं रिज.मन ु नेिष पाम।् तव णीती िपतरो नˆ
रा ो न ु ते वण तािन- बृह.भीर.व सोम धाम। शिु च..मिस ियो न िमो- द ाो
या ते धामािन िदिव या पृिथाँ- या पवत.े ोषधी.।ु तेिभ न िव ै म
ु नाˆ अहेळ-
ः। न िर.े ावत.खा।।
.ोम िवतो- र ा र ाज.घायत
सोम या.े मयोभवु ˆ- ऊतय ि दाशषु ।े तािभनिवता भव।।
या ते धामािन हिवषा यजि- ता ते िवा पिरभ ू र ु य म।् गयान तरण.वु ीरो-वीरहा
्
चरा सोम यान।।
सोमो धेन ं ु सोमो अव.माश-ं ु सोमो वीर.मय.दाित। साद ँ िवद ं सभये -ं िपतृवण ँ यो
ददाश.द।ै ।
ु ु पृतनास ु पिं- ¤षा.माँ वृजन गोपाम।् भरषे ज
01.06.23 अषाँ य ु ां सिु ितं
िचिका गिवौ।।
िवािन देवी भवु नािभचा- तीची च ु िवया िव भाित। िव.ीव.रसे बोधयी- िव
वाच.मिवद.नायोः।।
01.06.26 ूवती िदवो अा अबो-प सारं सनतु ययु ोित। िमनती मन ु ािन-
ु ा यग
्
यािवा ोकमा िदवो- ोित जनाय चथःु । आ नˆ ऊज वहत.मिना यवु म।।
अीषोमा िवम ं स ु मे- णतु ँ वृषणा हवम।् ित सूािन हयतं- भवत.ाशषु े
01.06.28
मयः।।
्
अीषोमा यो अ वा-िमद ँ वच पयित। त ै धं सवु ीय-वां पोषं म।।
रेकं बः।।
आ.िवो माति रा जभा-रामा.द ं पिर येनो अेः। अीषोमा णा वावध
ृ ा -नोँ
्
य ाय चथु लोकम।।
01.06.29 अीषोमा हिवष ित- वीत ं हयत ँ वृषणा जषु थे ाम।् सश
ु माणा वसा िह
अीषोमा िपपृत.मवतो नˆ-आ ाया.मिु याˆ हसदू ः। अ े बलािन मघव ु ध-णतु ो
्
अरं िु मम।।
1.94 इमं ोमिमित षोळशचसू, कुोिः- पूव देवा इा देवा अि- तो िम
य ै .मायजस े स साध-नवा िे त दधत े सवु ीयम।् स तूताव न ैन.मो.ंहित- रे स े मा
िरषामा वय.व। ।
भरा.मे.णवामा हविष ते- िचतय पवणापवणा वयम।् जीवातव े तरं साधया िधयो-े
01.06.32 अध ना.त िबु पतिणो- ाˆ ये यवसादो िर।् सगु .े
ते भँ यिम. े दमे- सोमातो जरस े मृळयमः। दधािस र.िवण. दाशषु -े े
स े मा िरषामा व
य.व।।
राधसा ते ाम।।
1.95 े िवपे इेकादशच सू, कु उषोि-िपु -् (इत आर जातवेदस इं
ु
शोिवा) ।।
दशेम.ु जनय गभ-मतासो यवु तयो िवभृम।् ित मानीकं यशस.नेष-ु िवरोचमानं
पिर ¤षी.यि।।
.िदधा वनु ु ।।
कˆ इम ँ वो िनयमा िचकेत- वो मातॄ जनयत धािभः। बीना.भ अपसा.मपु ा-
्
हा.िव िनरित धावान।।
े भे~ जोषयेत~
01.07.02 उभ~ े - गावो न वााˆ उप त ु रेवःै । स द ाणा.
े न मेन~
मात
ृ ो वसना जहाित।।
सिमित बभूव।।
उ ते य पयित बु -ँ िवरोचमानं मिहष धाम। िवेिभ रे यशोिभ िरो-दिे भ
्
पायिु भ पाान।।
एवा नो अे सिमधा वृधानो- रेव.ावक वस े िव भािह। तो िमो वणो मामहा-मिदित
01.07.03
स था सहसा जायमान- काािन बळध िवा। आप िम.िषणा च
्
साध-ेवाˆ अि.ारय.िवणोदाम।।
स पूवया िनिवदा कतायो- िरमा जाˆ अजनय.नूनाम।् िववता च सा ामप- देवा
्
ˆअि.ारय.िवणोदाम।।
तमीळत थम ँ य साधँ- िवशˆ आरी रात.मृसानम।् ऊज पु ं भरत ं सृदान-े
ु वाˆ
्
अि.ारय.िवणोदाम।।
ु िवद.ात.ु नयाय िवत।् िवशा.ोपाˆ जिनता रोदो- दवाˆ
स मातिरा पु वारपि-
्
अि.ारय.िवणोदाम।।
े ान~
नोषासा वण.माम े िशश.ु मेकं समीची~। ावा ामा ो अ िव भाित-
े - धापयेत~
्
देवाˆ अि.ारय.िवणोदाम।।
01.07.06 वैानर समु तौ ाम- राजा िह कं भवु नाना.मिभीः। इतो जातो िव.िमद ँ िव
े । व
पृो िदिव पृो अि पृिथां- पृो िवाˆ ओषधी रा िववश ै ानर.हसा पृो अि-ˆ नो
्
िदवा स िरष पात ु नम।।
नाववे िस.ु
िरतािः।।
सो अिरोिभ रिरमो भू-षृ ा वृषिभ िखिभ खा स।् ऋि मिभर ् ऋ मी गातिु भ ो-
भव.िˆ ऊती।।
भव.िˆऊती।।
स सने यमित ाधत ि- दि ण े सृभीता कृ तािन। स कीिरणा िचिनता धनािन-
मा.ो भव.िˆऊती।।
त व ित षा- िदवो न ेषो रवथ िशमीवान।् तं सचे सनय.नािन-
01.07.11 रोिह.ावा समु दंश ु ललामी- ु ा राय ऋा। वृष वं िबती धू¤ष ु रथं-
एत. इ वृ उ-ँ वाषािगराˆ अिभ गृणि राधः। ऋा ििभ ररीष-हदेवो
भयमान.रु ाधाः।।
ु तˆ- एवै हा पृिथां शवा िन बहत।् सन.े ं सिखिभ ििे भ-न.
दू.ि.ूँ प
य ावापिृ थवी~ पं मह- त े वणो य सूयः। ये िसव. ित त-ं
यो िव जगत ाणत.ित- य णे थमो गाˆ अिवत।् इो यो दू रधरा
य.शूरेिभ हो य भीिभ- य धावि यते य िज यिु भः। इँ यँ िवा भवु नािभसध
-ु
या म परम े सधे- यावम े वृजने मादयास।े अतˆ आ यार.ो अा -ाया हिव
कृमा सराधः।।
ु मा
े सोमं स¤ष
ाय ु .गणो मि-
ु सदु - ाया हिव कृमा वाहः। अधा िनय
सासिह-िम.ेवास.शवसामद.न।ु ।
अ वो न. िबित- ावा ामा पृिथवी दशत ँ वपःु । अ े सूयाचमसा िभच -े े
्
किम चरतो िवततरु म।।
तं ा रथं मघव.ाव सातये- ज ैँ ये अनमु दाम सम।े आजा नˆ इ मनसा प¤
ु त ु -
ायो मघव.म य नः।।
ु ा वृत-माक.मंश.मदु वा भरेभरे। अ.िम विरव.ग
े या यज
वय.यम ु .िध- शूणां
मघव.ृा ज।।
नाना िह ा हवमानाˆ जनाˆ इम-े धनाना.त रवसा िवपवः। अाकं ा रथमा ित
व ु
ृ ािण िजसे परर।।
ििविधात ु ितमान.मोजस-िो भूमी नृपते ीिण रोचना। अतीद ँ िवं भवु न ँ ववि -थाश ु
ु सना.दिस।।
िर जनषा
हवनषे ु चोदय।।
ु
िवाहेो अिधवा नो अ-पिरृता.नयाम वाजम।् तो िमो वणो मामहा-मिदित
01.07.16 त इिय ं परम ं पराच ै रधारय कवय परु ेदम।् मदे .म ि1(अ).द-
ु
समी~ पृते समनवे के तः।।
शचीिभः।।
ु िविभ.चर.ि दासीः। िवा.ि.व े हेित.मा-य
ू मा धानˆ ओज- परो
स जातभ
ु .िम।।
सहो वधया
तद.ेदं पयता भूिर पु -ं िद धन वीयाय। स गाˆ अिव.ो अिव.दा-ˆ
तिद ेव वीय.कथ- यसँ वेणाबोध.योिहम।् अन ु ा पी िषत ँ वय- िवे देवासो
अमद.न ु ा।।
ु ं िप.ु यव ँ वृ.िम- यदावधी िव परु .शर। तो िमो वणो मामहा-मिदित.
श
ययु ोप नािभ परायो- पूवािभ.िरते राि शूरः। असी कुिलशी वीरपी- पयो
मा नो वधी िर मा परा दा- मा न िया भोजनािन मोषीः। आडा मा नो मघव. िनभ-
ु
ा न पाा भेहजानषािण।।
अवा.ङे िह सोमकाम.ा- रय ं सतु . िपबा मदाय। उचाˆ जठर आ वृष- िपतवे न
णिु ह यमानः।।
्
1.105 चमा इेकोनिवंशृच सू, आितो िवेदवे ाः- पिः-अा िपु -अमी
रोदसी- तत एका वण रोदः-ततो यो िवेदवे ाः- तत एका रोदसी- अाया िवेदवे ाः-
01.07.20 चमाˆ अ1 (अ)-रा सपु ण धावते िदिव। न वो िहरयनेमय- पद ँ िवि
ु िव ं मे अ रोदसी।।
िवतो-
अ रोदसी।।
मो~¤ष ु देवाˆ अद -1(अ)रव पािद िदव.िर। मा सो शंभवु -शून े भूम कदा चन- िव ं
य ं पृा.वम-ं स ततू ो िव वोचित। ऋत ं पू.त- .िभित नूतनो- िव ं मे अ
रोदसी।।
अमी ये देवाˆ न- िा रोचन े िदवः। क ऋत.दनृत- ा वˆ आित- िव ं मे अ
रोदसी।।
01.07.21 कˆ ऋत धणिस- कण च णम।् कदयो मह.था-ित ामेम ो-
अहं सो अि य परु ा- सतु े वदािम कािन िचत।् तं मा ाो3( ओ)- वृको न तृजं मृग-ँ
रोदसी।।
अमी ये पो णो- मे त ु महो िदवः। देवा न ु वां- सीचीनाˆ िन वावत
ृ -ु िव ं मे अ
रोदसी।।
01.07.22 सपु ण
ाˆ एत आसते- म आरोधन े िदवः। ते सेधि पथो वृक-र ँ यती रपो-
अ रोदसी।।
रोदसी।।
ु दा- देवा अा िव¤रः। अि हा सषु दू ित- देवो देवषे ु मेिधरो- िव ं मे
सो होता मन
अ रोदसी।।
ा कृणोित वणो- गातिु वद.मीमहे। ूणित दा मित-ो जायता.मृत-ँ िव ं मे अ
रोदसी।।
ित कू पेविहतो- देवा.वत ऊतये। ताव बृहित- कृ व.ंरणा.- िव ं मे अ
रोदसी।।
अण ृ - पथा य.दश िह। उिहीते िनचाा - तेव पृामयी- िव ं मे अ
ो मा सकृ.क
रोदसी।।
01.07.24 इं िम ँ वण.मि.मूतये- मात ं शध अिदितं हवामहे। रथ. गा.सव.
त आिदाˆ आ गता सवतातये- भूत देवाˆ वृत ू ष ु शंभवु ः। रथ. गा.सव.दु ानवो-
य
अव ु न िपतर.ु वाचनाˆ- उत देवी~ देवपु ~ ृ ा। रथ. गा.सव.दु ानवो-
े ऋतावध
इ.ो वृह णं शचीपित-ाटे िनबाˆ ऋिष र.तये। रथ. गा.सव.दु ानवो-
वव ्
ृ ा-दंहो िा विरवोिवरासत।।
उप नो देवाˆ अवसागम-िरसां सामिभ ूयमानाः। इ इिय ै मतो मि- रािद ै
्
न अिदित.शम यंसत।।
तˆ इ.ण दि-दयमा तिवता चनो धात।् तो िमो वणो मामहा-मिदित.
01.07.26 यˆ इाी~ िचतमो रथो वा-मिभ िवािन भवु नािन चे। तेनायात ं
चाथे~ िह स 1(अ)ाम भं- सीचीना वृहणा उत ः। तािवाी~ स ा िनषा -
्
ावृषथे ाम।।
वृ. ोम वृषण
यानीाी~ चथ ु वयािण- यािन पा.यतु वृािन। या वां ािन सा िशवािन- तेिभ
01.07.27 यदव ं थम ँ वाँ वृणानो-3(ओ)यं सोमो असरु ै न िवहः। तां सां ा.मा
यिदाी~ मदथ.े रोण-े यिण राजिन वा यजा। अत पिर वृषणावा िह यात-मथा
यिदाी~ अवमां पृिथां- ममां परमा.मतु ः। अत पिर वृषणावा िह यात-मथा
यिदाी~ िदिव ¤ो यृिथाँ- यवत.े ोषधी.।ु अत पिर वृषणावा िह यात.मथा
े ाी~ पिपवांसा सतु - िवां सयत.नािन। तो िमो वणो मामहा-
एव
अवं िह भूिरदावरा वाँ- िवजामात ु त वा घा ालात।् अथा सोम यती यवु ा-
्
िमाी~ ोम.नयािम नम।।
मा े रमी िरित नाधमाना- िपतॄणां शी रनयु मानाः। इािा.ँ वृषणो मदि-
परु रा िश त ँ वहा-ा इाी~ अवतं भरेष।ु तो िमो वणो मामहा-मिदित
ँवरे समप
ृ धीितिभः।।
वˆ इमानाः।।
ु वे घृत.हु वाम िवना। तरिणा ये िपत ु र
01.07.31 आ मनीषा.मिर नृ- च
सिर- ऋभ
वो वाज.मह.िवो रजः।।
ु ाक.ेवाˆ अवसाहिन िय-े
ऋभनु ˆ इ.शवसा नवीया-नृभ ु वाजेिभ वसिु भ वस ु दिदः। य
े पृतु ी रस
3(ए)िभ ितम ्
ु ताम।।
वाजेिभ न वाजसाता विव-ृभमु ा इ िचमा दिष राधः। तो िमो वणो मामहा-मिदित.
आ नो य ाय त त ऋभमु य- े द ाय सु जावती.िमषम।् यथा याम सववीरया िवशा-
्
त शधाय धासथा िियम।।
ऋभ ु भराय सं िशशात ु साितं- समयिज.ाजो अा अिवु। तो िमो वणो मामहा-
यवु ो दानाय सभु राˆ असतो- रथमा त ु वचस. मव।े यािभ िधयोवथ कम.िये-
्
तािभ¤ष ु ऊितिभ रिनागतम।।
यािभ पिरा तनय मना- िमाता तूष ु तरिण िवभषू ित। यािभ िम ु रभव.िच ण-
्
ािभ ¤ष ु ऊितिभ रिनागतम।।
01.07.35 यािभ दु ानू~ औिशजाय विणजे- दीघवसे मध ु कोशो अ रत।् क ीव ं
्
ोतारँ यािभ रावत-ािभ ¤ष ु ऊितिभ रिना गतम।।
याभी रसा.ोदसो िपिपथ-ु रन ँ याभी रथ.मावत.िष।े यािभ िशोकˆ उियाˆ उदाजत-
्
तािभ ¤ष ु ऊितिभ रिना गतम।।
यािभ महा.मितिथ व.शोजवु -िवोदासं शरह आवतम।् यािभ पूिभे सद ु .मावत-
्
ािभ ¤ष ु ऊितिभ रिना गतम।।
यािभ व ँ िविपपान.मपु तु -िलँ यािभ िवजािन.वथः। यािभ .मतु पृिथ.मावत-
्
ािभ ¤ष ु ऊितिभ रिना गतम।।
01.07.36 यािभ नरा शयवे यािभ रय-े यािभ परु ा मनव े गात.ु मीषथःु । यािभ शारी राजत ं
्
ूमरमये- तािभ ¤ष ु ऊितिभ रिना गतम।।
यािभ पठवा जठर मना-ि नादीद.े ित ˆइो अा। यािभ शयात. मवथो महाधन-े
्
तािभ ¤ष ु ऊितिभ रिना गतम।।
यािभ रिरो मनसा िनरयथो-.थो िववरे गोअणसः। यािभ मन ं ु शूर.िमषा समावत-
्
ािभ ¤ष ु ऊितिभ रिना गतम।।
यािभ पी िवमदाय ूहथ-ु रा घ वा यािभ रणी रिश तम।् यािभ.दु ास ऊहथ ु दु
े 1(अ)-
्
ािभ ¤ष ु ऊितिभ रिना गतम।।
ान.ु मसन े वथो- जव े यािभ यूनो अव.मावतम।् मध ु िय ं भरथो
01.07.37 यािभ कृ श
्
यर-ािभ ¤ष ु ऊितिभ रिना गतम।।
यािभ नर.ोषयु धु .ृषा-े े साता तनय िजथः। याभी रथा अवथो यािभ रवत-
्
ािभ ¤ष ु ऊितिभ रिना गतम।।
ु य ं शततू~ तवु ितं च दभीित.मावतम।् यािभ सिं पु ¤षि
यािभ कु.माजने
्
.मावत-ािभ ¤ष ु ऊितिभ रिना गतम।।
भवतँ वाजसातौ।।
ु रुिभ पिर पात.मा-निरिे भ रिना सौभगिे भः। तो िमो वणो मामहा-मिदित
िभ
इित समाायः।।
01.08.01 इदं े.ोितषा.ोित रागा-ि केतो अजिन िवा। यथा सूता सिवत ु
े ।।
वण.रतˆ आिमनान~
े । न मेथते ~
समानो अा ो रन-माा चरतो देविश~ ु मु क
े न तत. े े ~-
े ।।
नोषासा समनसा िवप~
िज ये3(ए) चिरतवे मघो-ाभोगय इ ये राय उ म।् द ं पयˆ उिवया िवच - उषाˆ
01.08.02 ाय ं वस े ं महीया इये मथिमव िम।ै िवसशा जीिवतािभच -
मृत.न बोधयी।।
उषो यदिं सिमधे चकथ- िव यदाव सा सूय। यानषु ा.माणा अजीग- ेवषे ु
चकृ षे भ.मः।।
ु ान।् अन ु पूवा कृ पते वावशाना- दीाना
िकयाा यमया भवाित- याˆ ूष ु या नून ँ
जोष.मािभ रेित।।
ु ी.मषु सं मासः। अािभ न ु ितचा
01.08.03 ईयˆु े ये पूवतरा.मपय-
्
भू-दो~ ते यि ये अपरीष ु पयान।।
ु ावरी सूनत
े ा-
यावयेषाˆ ऋतपाˆ ऋतज ृ ाˆ ईरयी। समु ली िबती देववीित-िमहाोष
ु ।।
ेतमा
चरित धािभः।।
ूमना वाचˆ उिदयित वि- वानो रेभˆ उषसो िवभातीः। अा त गृणत े मघो- े
्
आय ु िनिददीिह जावत।।
ु ि दाशषेु माय। वायोिरव सूनतृ ाना.मदु क- ताˆ अद ाˆ
याˆ गोमती षस.ववीराˆ-
ु ।।
अव.ोमसा
माता देवाना.मिदत े रनीकँ- य के त ु बृहती िव भािह। शिकृ.ण े नो 1ु (उ)ा- नो
मृळा नो ोत नो मय.ृ िध- यीराय नमसा िवधेम ते। य यो मन ु रायेज े िपता-
ु
तदयाम तव णीितष।।
ेष ँ वय ं ँ य साधँ- व.िव.मवस े िन यामहे। आरे अ.ै ं हेळो अत-ु समु ित.िमय
.मा वृणीमहे।।
मा नो महा.मतु मा नो अभकं- मा नˆ उ .मतु मा नˆ उि तम।् मा नो वधी िपतरं मोत
मा न.ोके तनय े मा नˆ आयौ- मा नो गोष ु मा नो अेष ु रीिरषः। वीराा नो भािमतो वधी-
आरे ते गो.मतु पूष ु म े ते अ।ु मृळा च नो अिध च ूिह दे-वाधा च न
-यीर स
शम य िबहाः।।
अवोचाम नमो अा अवव-णोत ु नो हवं ो मान।् तो िमो वणो मामहा-
सूय देवी.मषु सं रोचमानां- मय न योषा.मिे त पात।् या नरो देवयो यगु ािन- िवतत े
्
ित भाय भम।।
भाˆ अाˆ हिरत.ूय- िचाˆ एत वाˆ अनमु ाासः। नमो िदवˆ आ पृ.मु - पिर
नतेु िसम।ै ।
अा द वे ाˆ उिदता सूय- िनरंहस िपपृता िनरवात।् तो िमो वणो मामहा-मिदित.
तु ो ह भ
ु .म
ु ि.नोदमेघ-े रिय कि मृवा अवाहाः। तमूहथ ु निभ रातीिभ-
ु रपोदकािभः।।
रिर ि
ितः ु .मू
प ि रहाितजि- नासा भ ु हथु पतैः। समु ध.ा पारे-
यवु रा वु त े पियाय- क ीवत े अरदतं परु िम।् कारोतर ा.फा.द वृ-शत.ा
ु याः।।
अिसतं सरा
वगणं ि।।
ु ाबु .थ ु िजबारम।् र.ापो न पायनाय राय-े सहाय तृत े
परावत.ासा नदेु था-म
गोतम।।
ु त.ािपिमव वानात।् ाितरत.िहत.ाय ु द-ािद.ित
ु ु षो नास.ोत विं- ाम
जज
्
.मकृ णतु .नीनाम।।
आ वां रथ.िहता सूय- कावाित.दवता जयी। िवे देवाˆ अम. ि- म ु
े ।।
िया नासा सचेथ~
ु ार
यदयात.िवोदासाय वित भराजायािना हया।रेव.वाह सचनो रथो वाँ वृषभ िशंशम
ु ा।।
य
िवकाय।।
दश राी रिशवने ा नव ू-नवनं िथत.म1 (अ)ः~। िवतु ं रेभ.मदु िन वृ-मिु थ ु
.ोमिमव वु ण
े ।।
01.08.13 म ोम ािना मदाय- ो होता िववासते वाम।् बिहती राित िविता
वृषणा चोदया।।
ू ि पूा कृ तािन।।
वाय
ु ांस िनऋत े पे- सूय दा तमिस ि यम।् शभु े दशत िखात-मु पथ ु
सषु
रिना वनाय।।
यवु .रा वु त े कृ ियाय- िवा.दथ ु िवकाय। घोषाय ै िचितृषदे रोण-े पित.ूया
्
अिनावदम।।
यवु ं यावाय शती.मदं- महः ोण.ािना कवाय। वा.षृ णा कृ त ँ वाँ- याषद ाय
्
वो अधम।।
ु वपा.िना दधाना- िन पेदव ऊहथ ु राश.ु मम।् सहस
प ाँ वािजन.मतीत-मिहहनं
्
व1 (अ)म।।
ु ~- ाूष ं सदन ं रोदोः। यां पासो अिना हव-े यात.िमषा
एतािन वां वा सदानू
्
च िवषे च वाजम।।
ु रदा। अगे णा वावध
01.08.15 सूनो माने.नािना गृणाना- वाजँ िवाय भरणा ृ ाना-
्
सँिवपला.ासािरणीतम।।
कुह याा सु िु त.ा- िदवो नपाता वृषणा शयु ा। िहरयेव कलश.िखात-मु पथ ु दशम े
्
अिनाह।।
नासा वृणीत।।
ऋिे भ र ैः।।
शनु .माय भर.मय.ा- वृकी रिना वृषणा नरेित। जार कनीनइव च दानˆ- ऋा- शत
्
.मेक मेषान।।
मही वा.मूित रिना मयोभ-ू त ाम.िा सं िरणीथः। अथा यवु ा.िमदय.रु ि-
आथवणा.यािना दधीच-े ं िशर रै यतम।् स वां मध ु वोच.ताय-ा ं या
्
विपक ँ वाम।।
सदा कवी~ समु ित.माचके वाँ- िवाˆ िधयो अिना ावत ं मे। अ े रिय.ासा बृह-
्
ु ं रराथाम।।
मपसाचं
एतािन वा.मिना वीयािण- पूा.यायवोवोच।् कृ वो वृषणा यवु ां- सवु ीरासो
े ।।
िवदथमा वदम
01.08.18 आ वां रथो अिना येनपा- समृु ळीक.वा यावाङ।् यो म मनसो
मिना वीर.म।े ।
वामना सवु त
ृ ा रथेन- दा िवम ं णतु ं ोक.मेः। िकम वां वित.िमा- िवासो
ु जाः।।
अिना परा
ु ासˆ आशव पताः। ये अरो
आ वां येनासो अिना वह-ु रथे य ु िदासो न गृाˆ- अिभ
आ वां रथँ यवु ित ि. द- जु ी नरा िहता सूय। पिर वामाˆ वपषु पताˆ- वयो वह
वी ्
म।।
ु ाता- हवामहे अिना नाधमानाः। आ नˆ उप वसमु ता रथेन- िगरो जषा
ता वारा वस े सज ु णा
्
सिु वताय यातम।।
ऊा धीित याम-धािय श.मय आ िदशः। दािम घम ित यूतयˆ -
्
आ वा.मूजानी रथ.मिना.हत।।
ृ ानासो अ मत- शभु े मखाˆ अिमताˆ जायवो रणे। यवु ो रह वण े चेिकते रथो-
सं यिथ पध
्
यदिना वहथ.ूिर मावरम।।
यवु ं भ
ु ं ु भरु माण ँ िविभ गत-ं यिु िभ िनवहा िपत
ृ ˆ आ। यािस ँ वित वृषणा
01.08.21 यवु ं रेभ ं पिर¤षूत े थो- िहमने घम पिरत.मय।े यवु ं शयो रवस
ं िपथ ु गिव-
यवु ँ वन. िऋत.रयया- रथ. दा करणा सिमथः। े ादा िव.नथो िवपया-
्
वाम िवधत े दंसना भवु त।।
अगत.पमाणं परावित- िपत.ु जसा िनबािधतम।् वती.िरतˆ ऊती यवु ो रह- िचा
ˆअभीके अभव.िभयः।।
ु .ि का.रप-दे सोम.ौिशजो वित। यवु .धीचो मनˆ आ िववासथो-
उत ा वां मधम
्
था िशर ित वामँ वदत।।
ता िवांसा हवामहे वा-ा नो िवांसा म वोचेत.म। ाच.यमानो यवु ाकुः।।
या घोषे भृगवाणे न शोभे- यया वाचा यजित पियो वाम।् ैषय ु न िवान।।
्
नयाय िपादे।।
01.08.25 अध ज े तरिण मम-ु रोाˆ उषसो न सूरः। इ यिभ रा ेह-ै
वु ण
े िस.रणािभ धाम।।
िा यनिधित रपा-ूरो अरे पिर रोधना गोः। य भािस कृ ा अन ु ू-ननिवशे
पिरयािस वधःै ।।
01.08.26 अन ु ा मही~ पाजसी~ अचे~- ावा ामा मदता.िम कम।् ँ वृ.
्
माशयान ं िसरास-ु महो वेण िस¤पो वराम।।
ु ो विहान।् ये काˆ उशना मिन.ा-
िम नय या अवो नॄ-िा वात सयु ज
ृ ह ्
णं पाय.त वम।।
ं सूरो हिरतो रामयो नॄ-र .मेतशो नाय.िम। ा पार.वित ााना-मिप कत
्
.मवतयोयनू ।।
मंिहा.े सधमाद.ाम।।
्
इित अमााय माः।। इित थमाकं समाम।।
ितीयाकम ्
िवेदवे ाः।।
ु वोो - य ं ाय मीषे भरम।् िदवो अो.सरु
02.01.01 व पां रघम
ु वे मतो रोदोः।।
वीर-ै िरष
मम ु न पिरा वसहा- मम ु वातो अपाँ वृष.वान।् िशशीत.िमापवता यवु .-ो िवे
विरव ु देवाः।।
ु -ं मातरा
उत ा मे यशसा ेतनाय-ै ा पाौ.िशजो वै। वो नपात.मपा.ण
रािना.योः।।
आ वो वय.ु मौिशजो वै- घोषेव शंस.मजनु नंश।े व पू े दावन आ- अा व
ोचेय
ु ित.मःे ।।
वसता
ु े ा िस ु रिः।।
षु े सा वाँ वण िम राित- गवां शता पृ यामषे ु प।े तु रथ े ियरथ े दधाना- पिु .
्
िानासो अ म।।
अ षु े मिहमघ राध-चा सनेम नष वु ीराः। जनो य प
े ो वािजनीवा-नावतो
होािभर ्ऋतावा।।
ु त
स ाधतो नषो दंसज ू -शधरो नरा.त ृ ा- िवास ु पृ ु
ू वाः। िवसृराित याित बास
सदिम रः।।
मामहे दशतय धास-े िय िबतो या। िकिमा इरिम रेत- ईशानास षˆ
्
ऋते नॄन।।
िहरयकण मिणीव मण- ो िवे विरव ु देवाः। अय िगर ˆ आ ज मषु ी- रोा
ाकूभये।े ।
पूवा िवा.वु ना दबोिध- जयी वाजं बृहती सनु ी। उा .वु ित पनु भ ू
-रोषाˆ
अग.थमा पूवतौ।।
ु ाते। देवो नो अ सिवता दमूनाˆ- अनागसो
यद भाग ँ िवभजािस नृˆ- उषो देिव मा सज
वोचित सूयाय।।
गृहृह महना याा- िदविे दव े अिध नामा दधाना। ¤िसषासी ोतना श.दागा-
्
दम.िमजते वसूनाम।।
भग सा वण जािम- ष ूनतृ े थमा जर। पा स दा यो अघ धाता- जयेम
सशी र सशी िर ो- दीघ सचे वण धाम। अनवा िंशतँ योजना-ेकैका त ं ु
िनृ त माचरी।।
कवे ता3(आ) शाशदानाँ- एिष देिव देव िमय माणम।् संयमाना यवु ित परु ा-
02.01.06 सस ृ ृ वे योषा-िव णषु े श े कम।् भा मषु ो िवतरँ
ु ाशा मातम ु - न
ऋत रिम मनयु माना- भंभ त ु मास ु धेिह। उषो नो अ सहु वा
ु ा-ास ु रायो
एषा िदवो िहता दिश- ोितवसाना समना परु ात।् ऋत पा मेित साध-ु
पूव अध रजसो अ- गवा.िन.कृ त के तमु ।् ु थते िवतरँ वरीय- ओभा पृणी िपो
पा।।
ं ु एित तीची- गतािगव सनये धनानाम।् जायवे प उशती सवु ासा- उषा हवे िन
अातवे पस
िरणीते अः।।
समनगाइव ाः।।
बोधयोष पृणत ु माना पणय स।ु रेव मघवो मघोिन- रेव ो े
ो मघो-ब
सूनतृ े जारयी।।
ु े गवा मणाना मनीकम।् िव नून म
02.01.09 अवेयम ै वु ित परु ा- ु ा.दसित
उे वयि.सत े रप-र ये िपतभु ाजो ु ौ। अमा सत े वहिस भिु र वाम-मषु ो देिव दाशषेु
माय।।
सगु ु रस.िु हरय ो- बृहद ै वयˆ इो दधाित। यायँ वसनु ा ातिरो-
सूनतृ ािभः।।
उप रि िसवो मयोभवु ˆ- ईजान यमाण धेनवः। पृण पपिु र ववो- घृत
नाक पृ े अिध ितित ितो- य पृणाित स ह देवषे ु गित। ता आपो घृत.मषि िसव-
मा पृणो िरत मेन आर-ा जािरष ु ूरय ु तासः। अ ेषां पिरिध र ु कि-
पिभदानतः ्
ु क ीवान -भावयमौत ्
तत स एव देवता।।
02.01.11 अमा.ोमा भरे मनीषा- िसा विध ि यतो भा। यो मे सह मिममीत
उदम ृ पाः।।
ु ा अा विरधायसो गाः। सबु वो ये िवयाइव ाˆ- अन
पूवा.मन ु यितमा दद े वी
आगिधता पिरगिधता- या कशीकेव जहे। ददाित मँ यारी- याशूनां भोा शता।।
उपोप मे परा मृश- मा मे दािण मथाः। सवाह मि रोमशा- गारीणािमवा.िवका।।
ऊया रो- देवो देवाा कृ पा। घृत िवाि मन ु वि शोिचषा- जा
ु न सिपषः।।
ु मिभः। पिरानिमव
यिजा यजमानाˆ वेम- े.मिरसाँ िव मिभ- िवेिभ श
ां- होता.रषणीनाम।् शोिचे श ँ वृषण ँ यिममा िवश- ाव ु जूतये िवशः।।
ु िचदोजसा िवता- दीानो भवित ुहर- परशनु ुहरः। वीळु िच
स िह प
ा िचदा अन ु यथा िवद-े तेिजािभ ररिणिभ दावस-े ये दावस।े य प
ु िण
तम पृ मपु रास ु धीमिह- नँ .यदु शतरो िदवातरा- दायषु .े िदवातरात।् आदाय.ु
भणव-
ीळु शम न सूनवे। भ.मभ मवो ो अजरा- अयो ो अजराः।।
ु िण- रती-षूवरा.ििन- रातना.ििनः।
02.01.13 स िह शध न मात.िव
िता यदी.ीासो अिभवो- नम उपवोच भृगवो- मो दाशा भृगवः। अि.रीश े
ु .य धिण रेषाम।् िया अिपधी विनषी मेिधर- आ विनषी मेिधरः।।
वसूनां- शिच
ु -े सिगवाहसं भज
िवासा.ा िवशां पितं हवामहे- सवासां समान.ितं भज ु ।े अितिथं
म े सहसा सहम- शिु मो जायसे देवतातये- रियन देवतातये। शिु मो िह ते मदो-
िु म उत तःु । अध ा ते पिर चर-जर ु ीवानो नाजर।।
ु पशषु े नाये- ोमो बभूये। ित यद हिवा-िास ु
वो महे सहसा सहत- उषबधे
्
ास ु जोगवु ।े अे रेभो न जरत ऋषूणा-ूिणहत ऋषूणाम।।
02.01.14 अय.ायत मनषु ो धरीमिण- होता यिजˆ उिशजा मन ु त- मि.मन ु तम।्
िविु खीयत
-े रियिरव वत।े अदो होता िन षद.िदळद-े पिरवीत इळद।े ।
तँ य साध मिप वातयाम-ृत पथा नमसा हिवता- देवताता हिवता। स नˆ ऊजा-
मपु ाभृ-या कृ पा न जूयित। यं मातिरा मनव े परावतो- देव ं भा~ परावतः।।
एवेन स पयित पािथव-ं मु ग किनद-धेत किनदत।् शत. ाणो अ िभ-
रेतो वृषभ
दवो वनेष ु तवु िणः। सदो दधानˆ उपरेष ु सान-ु ि परेष ु सानषु ।।
ु
ु तु परु ोिहतो दमेदमे-ि य ा.र चेतित- ा य चेतित। ा वेधाˆ
स स
इषयू त-े िवा जातािन पशे। यतो घृती रितिथ रजायत- वि.वधाˆ अजायत।।
ा यद तिवषीष ु पृते-े रवेण मता भो-े ि षराय न भोा। स िह ादान.िमित-
02.01.15 िवो िवहाया अरित वस.ु दधे- हे दि ण े तरिणन िशथ-वया न िशथत।्
ु ृ ते वार.मृव-ि.ारा ृवित।।
ु त-े देवा ह मोिहष।े िवा इक
िवा इिदष
अिं होतार मीळते वसिु धितं- ियेित मरित.ेिररे- हवाह ेिररे। िवाय ँ ु िववेदसं
1.129
दो िह ा वषृ ण ं िपिस च-िावी ररं शूर म- पिरवृणि मम।् इोत त
ु
ु ळ
िव-े तुाय यशसे। िमाय वोचँ वणाय सथ म ृ ीकाय सथः।।
ो.तये-वा पृषु ु कास ु िचत।् निह ा श ु रत े ृणोिष यँ- िवं श ं ु ृणोिष यम।।
्
नेना शूर मस।े िवािन पूरो रप पिष वि- रासा विन अ।।
02.01.17 1 तो.चये ं भा.येव-े हो न यˆ इषवा. रेजित- र ोहा म रेजित।
य ं सो अदा िनदो- वध ै रजते मितम।् अव वे.दघशंसो.वतर-मव ु .िमव वेत।।
्
वनमे तोया िचता- वनमे रियं रियव वु ीय- रवं सं सवु ीयम।् मान ं समु िु भ-
ु ितिभ- यज.
रेिमषा पृचीमिह। आ सािभ िर. ु ितिभः।।
ˆ इ राया परीणसा- यािह पथा अनहे सा- परु ो या.र सा। सच न पराक आ-
ˆ इ राया तषसो-िा मिहमा स .दवस-े महे िम.ावस।े ओिज ात रिवता~-
02.01.18 ए यापु न परावतो- नाय मा िवदथानीव सित- रं राजेव सितः।
हवामहे ा वय-ं य तु े सचा। पु ासो न िपतरँ वाजसातये- मंिहँ वाजसातये।।
ोम िम सवु ान मििभ- कोशेन िस मवत वंसग- ातषृ ाणो न वंसगः। मदाय
िपबा स
्
हयताय ते- तिु वमाय धायस।े आ ा य ु हिरतो न सूय-महा िवेव सूयम।।
अिव.िवो िनिहत. हु ा िनिधँ- वेन गभ पिरवीत मम-न े अ रमिन। ज ँ वी
दाह ाणो व.िमो गभोः- ेव ित म मसनाय सं य-दिहहाय सं यत।् सँिवानˆ
ओजसा- शवोिभ िर मना। तेव वृ ँ विननो िन वृिस- परवे िन वृिस।।
02.01.19 इमाे वाचँ वसूयˆ आयवो- रथ धीर.पाˆ अति ष-ु
ु ाय ामति षः।
ु
ु ो जे ँ यथा- वाजेष ु िव वािजनम।् अिमव शवस े सातये धना- िवा धनािन सातये।।
श
ु नवित िम पूरवे- िदवोदासाय मिह दाशषु े नृतो~- वेण दाशषु े नृतो~। अितिथ वाय
िभनरो
सूर.ं वृह.ात ओजसा- िप े वाच मणो मषु ाय-तीशानˆ आ मषु ायित। उशना
ु ािन िवा मनषु वे तवु िण- रहा िवेव तवु िणः।।
यरावतो-जग ूतये कवे। स
वावध
ृ ीथा अहोिभिरव ौः।।
िवे सजोषसो- देवासो दिधरे परु ः। इाय िवा सवनािन मानषु ा- रातािन स ु मानषु ा।।
ु ते- समान.मेकँ वृषमयव पृथ-~ 1िनव पृथक।् ता
िवेष ु िह ा सवनषे ु त
नाव पषिणं- शूष धिु र धीमिह। इ य ै ितयˆ आयव- ोमेिभ िर1.मायवः।।
आिदे अ वीय चिक र-देष ु वृष िु शजो यदािवथ- सखीयतो यदािवथ। चकथ कारमे-
उतो~ नो अाˆ उषसो जषु ते -1(अ)क बोिध हिवषो हवीमिभ- षाता हवीमिभः। यिद
हव े मृधो- वृषा वि.ि चके तिस। आ मे अ वेधसो नवीयसो- म िु ध नवीयसः।।
1.132 या वयिमित षळृच सू, दैवोदािसः पेप- इो- यवु िमेधच
इापवताविः-
02.01.21 या वय ं मघव.ू धन- इोता ासाम पृततो- वनयु ाम वन
ु तः।
त ु य था ते शश ु न-ँ यि. े वार मकृ वत य-मृत वारिस यम।् िव तोच े रध
ु
िता-~ पयि रिमिभः। स घा िवदे अिो गवषे णो- बिु ो गवषे णः।।
नू इा ते पूवथा च वाँ- यदिरोो.वृणो रप ज-िम िश .प जम।् ऐ माा
्
ु ो रया कि.दत-ं णाय.िदतम।।
िदशा-िे ष योि च। स
.हन ँ यिदन त।् अाकं शू.िर शूर िवतो- दमा दष िवतः।।
ु
1.133 उभे पनामीित ्
सच सू, दैवोदािसः पेप इ आा िपु -ितीयािद
ितोनु भ
ु ः-पमी गायीस-षी धृितः-सिः।।
े पनु ािम रोदसी ऋतने - ुहो दहािम सं मही रिनाः। अिभ य य हताˆ
02.01.22 उभ~
्
अिमाˆ- वैलान ं पिर तृाˆ अशेर।।
अिभ या िचदिव- शीषा यातमु तीनाम।् िछि वटूिरणा पदा- महावटूिरणा पदा।।
अिवः। शिु मो िह शिु िभ- वध ै िे भ रीयस।े अपूषो अतीत शूर सिभ- िस ै शूर
सिभः।।
य ाणाˆ इर-ै द ं सच ऊतयः। सीचीनाˆ िनयतु ो दावने िधयˆ- उप वु त ईियः।।
वाययु
ु े रोिहता वाय ु रणा- वाय ू रथे अिजरा धिु र वोव-े विहा धिु र वोव।े बोधया
ब घा- िवा वसूिन दोहते। अजनयो मतो व णाो- िदवˆ आ व णाः।।
ु ं श
त ु य रु यवो- मदे.षूा इषण भवु -यपा िमष भवु िण। ाारी दसमानो
ु ास शच
ो वाय~ वेषा मपू- ोमानां थम पीित महिस- सतु ानां पीित महिस। उतो~
ु णाम।् िवाˆ इे धेनवो आि शर-ृतत आिशरम।।
िवतीनाँ- िवशाँ ववजषी ्
अिः सावी।।
भाग आयषु -ु सोमो देवषे ु यते। वह वायो~ िनयतु ो याय-ु जषु ाणो यायःु ।।
मो अस- पूवपये ं िह वां िहतम।् वाय~ वा चेण राधसा गत-िम राधसागतम।।
्
आ वाियो ववृ ु ररा उ-पेम िमं ममृज वािजन-माश ु म. वािजनम।् तेषां िपबत
्
ू - आ नो ग िमहोा। इवायू~ सतु ाना.मििभ यवु -ं मदाय वाजदा यवु म।।
मय~
ु भरमाणाˆ अयंसत- वायो~ श
02.01.25 इम े वां सोमाˆ अा सतु ाˆ इहा-यिभ ु ाˆ
अया।।
अित वायो~ ससतो यािह शतो- य ावा वदित त गत-हृ िम गतम।् िव सूनतृ ा
्
दश े रीयत े घृत-मा पूणया िनयतु ा याथो अर-िम याथो अरम।।
वु त े पत े यवो- न ते वाय~ उप दि धेनवो- नाप दि धेनवः।।
इम े ये ते स ु वायो~ बाोजसो-नदी~ ते पतय. ु णो- मिह ाधˆ उ णः। ध.ि े
िचदाधषृ ।े ।
यातय
नः।।
अय ं िमाय वणाय शम- ोमो भू वपानेाभगो- देवो देव े ाभगः। तेवासो जषेु रत-
ू मन ु तम।् उ ैयˆ एनो पिरभषू ित त-ं ोमै राभषू ित तम।।
र -ृजय ्
े रोदसीां- िमाय वोचँ वणाय मीषे- समृु ळीकाय मीषे। इ.मि मपु
नमो िदव े बृहत
ु ु मयमणं भगम।् ो जीव जया सचेमिह- सोमोती सचम
िह- े िह।।
ऊती देवानाँ वय िमवो- मंसीमिह यशसो मिः। अि.िमो वण शम यंस-
1.137 सषु मे
ु ित तृच सू, दैवोदािसः पेपो- िमावणा-वितशरी।।
02.02.01 ¤सषु मु ा यात. मििभ- गीता मरा इम-े सोमासो मरा इम।े आ राजाना
इम आ यात. िमव- ोमासो दािशर- तु ासो दािशरः। उत वा मषु सो बिु ध- साकं
मखः।।
िह ा पूष.िजर यामिन- ोमेिभ कृ व ऋणवो यथा मृध-ˆ उो न पीपरो मृधः। व े या
मयो.भवु -ेव ं साय मः। अाक.माूषा.िु न ृ िध- वाजेष ु िु नृिध।।
नवीयसी-ियतु ं रायˆ ईमहे। अहेळमानˆ उशंस सरी भव- वाजेवाजे सरी भव।।
अाˆ ऊ ¤ष ु ण उप सातये भवु ो-हेळमानो रिरवा अजा वता.मजा। ओ~¤ष ु ा
ववृतीमिह- ोमेिभ द साधिु भः। निह ा पूष.ितम आघृण े न ते स.मपुव।े ।
ेकं देवता िवभागाकर एव पिठतः- अनयवै िदशा सवािप वैदेव सूे देवता िवभागः कत
देवतेित)।।
य ाणा िववित- नाभा सािय नसी। अध सू नˆ उप य ु धीतयो- देवा अा न
धीतयः।।
य िावणा वृता द-ाददाथे~ अनृत ं ेन मनु ा- द ेन मना
ु । यवु ो
िरािध स-पयाम िहरययम।् धीिभ.न मनसा ेिभ र िभ- ोम ेिभ र िभः।।
यवु ो.िवाˆ अिध िय- पृ िववेदसा। षु ाये वां पवयो िहरयये- रथे दा िहरयये।।
चन।।
उिदः। ते ा म ु दावने- महे िचाय राधस।े गीिभ.िगवाह वमान आ गिह- समृु ळीको नˆ
आ गिह।।
द मे जनषंु पूव अिरा- ियमेध कवो अि.मनिु व-े मे पूव मनिु वः।
तेषा.ेव.े ायित- राक.ेष ु नाभयः। तेषां पदने मा नम े िगरे-ाी आ नम े िगरा।।
होता य .िननो व वाय- बृहित यजित वेनˆ उ िभ- पु वारेिभ िभः। जग
ृ ा
ु तु - प
रआिदशं- ोक.मेरध ना। अधारय.दरिरािन स ु स ु तःु ।।
ािन स
ममु
ु ो3(ओ) मनव े मानवत-े रघु ु व कृ सीतास ऊ जवः
ु । असम
न ु दो-
ाˆ अिजरासो ¤रघ
वातजत ु आश
ू ाˆ उप य वः।।
02.02.06 भूष योिध बषू ु नत-े वृषवे पी रिे त रोवत।् ओजायमान श
ु ते-
ृ ।।
भीमो न ा दिवधाव गिभः
स संिरो ¤िविर..ृभायित- जान.ेव जानती िनˆ आ शय।े पनु वधे अिप यि दे-
पिरजभरु ाणः।।
ु त. िधता.दिध- िया िचन ेयो अ ु ते। ये श
02.02.07 इद.म े सिध ु .
्
ु - तेनाँ वनसे रमा म।।
ो3( ओ) रोचत े शिच
रथाय नाव.मतु नो गृहाय- िनािरां पत राे। अाकँ वीरा उत नो मघोनो- जना
या पारया.म या च।।
मयो वर।।
02.02.08 बिळा तपषु े धािय दशत-ेव भग.हसो यतो जिन। यदीमपु रत े साधत े
पृ ो वपु िपतमु ा.िˆ आ शय-े ितीयमा सिशवास ु मातषृ ।ु तृतीय.म वृषभ दोहसे-
दशमित.नय योषणः।।
िनयद बु ा.िहष वपस-ˆ ईशानास शवसा सूरयः। यदी.मन ु िदवो मˆ आधव-े
ु सं मातिरा मथायित।।
गहा
यितु परमा.ीयते प-या पृ धु ो वीधो दंस ु रोहित। उभा यद जनषँु यिदत-ˆ
ृ ा शिु चः।।
आिद.िवो अभव.ण
िन नसी.वरास ु धावते।।
रथो न यात.िशिभ कृ तो- ामेिभ रषिे भ रीयते। आद ते कृ ासो दि सूरय- शूरवे
ेषथा.दीषते वयः।।
या े वणो धृततो- िमशाशे अयमा सदु ानवः। यी.मन ु तनु ा िवथा िवभ-ु ररा
वो अ।।
इळो बिह दवीार उषासाना दैो होतारौ सरतीळा भारा वनितः ाहाकृ तय इित
्
मेण देवताः-अाया इोनु ुप।।
ु ।े त.ु न
02.02.10 सिमो अ आ वह- देवा अ यतच ु पू- सतु सोमाय दाशषेु ।।
िव या.मृतावध
ृ - य ै देव ास पु हृ ो- ारो देवी रस
े ो महीः। पावक तः।।
मिजा जगु वु णी~- होतारा दैा कवी~। य ो य ता.िमम-ं िस.म िदिवश ्
ृ म।।
ु दव.े िपता- होा म ु भारती। इळा सरती मही- बिह ीद ु यि याः।।
शिच
न यो वराय मता.िमव न- ेनवे सृा िदा यथाशिनः। अि.ज ै ििगत ै रि भवित-
घृततीकँ वˆ ऋत धूषद-मिं िम सिमधानˆ ऋते। इानो अो िवदथेष ु दी-वणा
्
मु नो यंसते िधयम।।
ु .य
अय ु ि रे- िशविे भन पायिु भ पािह श मैः। अदिे भ रिपतेिभ िर-े
ययु षू त वयसा तिदप-ु मान.मथ िवतिरता.िमथः। आद भगो न ह म.दा-
ं सारिथः।।
वोन रमी..मय
यमी.ा सवयसा सपयत- मान े योना िमथनु ा समोकसा। िदवा न नं पिलतो यवु ाजिन- प
ु
तम िहि धीतयो दश िशो- देव ं मतासऊतये हवामहे। धनो रिध वतˆ आ स ऋव-
ं े िद राजिस- ं पािथव पशपु ाइव ना। एनी~ त एत े बृहत
~ ी~ अिभिया
02.02.14 तं पृता स जगामा स वेद- स िचिका ईयते सा ीयते। ति.ि िशष
तिम.ृि न िसमो िव पृित- ेनवे धीरो मनसा यदभीत।् न मृते थम.ापरँ वचो-
स मृगो अो वनग-ु प पु मा.ि धािय। वी.यनु ा मो-ििवा ऋति चि
सः।।
्
1.146 िमूधानिमित पच सू, औचो दीघतमा- अि-िपु ।।
उ ा महा अिभ वव एने~- अजर ा िवतऊितर ् ऋः। उा पदो िन दधाित सानौ-
े ।।
िवा.े ता अिध महो दधान~
धीरास पद.वयो नयि- नाना दा र माणाˆ अजयु म।् ¤िसषास पयपय िस ु -
्
मािवरेो अभव.ूय नॄन।।
िद े य पिर काास ु जे- ईळेो महो अभाय जीवसे। पु ा यदभव.ूरहैो- गभो
मघवा िवदशतः।।
्
1.147 कथा त इित पच सू, औचो दीघतमा- अि-िपु ।।
ु यˆ आयो- ददाश ु वाजेिभ राशषु ाणाः। उभ~
02.02.16 कथा ते अे शच े योके~ तनय े
बोधा म े अ वचसो यिव- मंिह भृत धावः। पीयित ो अन ु ो गृणाित- वा
मृ ी त.ैः।।
उत वा य ह िवा-त मत मचयित यने । अत पािह वमान वु -मे मािकन
िरताय धायीः।।
्
1.148 मथीदीिमित पच सू, औचो दीघतमा- अि-िुप।।
02.02.17 मथी.द िवो माति रा- होतारँ िवाँ ु िवदेम।् िन यध ु मन
ु ास ु िव -ु
्
1(अ)ण िच ँ वपषु े िवभावम।।
ददान.िम ददभ मा-ि वथ ं मम त चाक।् जषु िवा. क-मपिु तं
भरमाण कारोः।।
िने िच ु यं सदन े जगृ-े शििभ दिधरे यि यासः। सू नय गृभयˆ इा- वासो न
रो रारहाणाः।।
ु िण दो िन िरणाित ज-ै रा ोचते वन आ िवभावा। आद वातो अन ु वाित शोिच-र ु न
प
्
शया.मसना.मन ु ून।।
न यं िरपवो न िरषयवो- गभ सं रेषणा रेषयि। अाˆ अप या न दभ.िभा- िनासˆ
्
ेतारो अर ।।
अय ं स होता यो िजा- िवा दध े वायािण वा। मत यो अ ै सतु क
ु ो ददाश।।
स चो िव म- महो ाधमो िदिव। े.े अे वनषु .ाम।।
1.151 िम यिमित नवच सू, औचो दीधतमा- िमावणा-वााया िमो- जगती।।
02.02.20 िम यं िशा गोष ु गव- ाो िवदथे अ ु जीजन।् अरेजते ां रोदसी
ु .मवः।।
पाजसा िगरा- ित िय ँ यजत.नषा
ु सोिमन- िमासो न दिधरे ाभवु ः। अध त ँ ु िवदत.ात.ु मचत- उत
य.ां पमी
आ वां भूष.ितयो ज रोदो- वाँ वृषणा द स े मह।े यदी.मृताय भरथो यदवत-े
्
होया िशा वीथो अरम।।
सा ि ित रसरु या मिह िय - ऋतावाना वृतमा घोषथो बृहत।् यवु .िवो बृहत
ो द .माभवु -ा
धयु पु य
ु ाथे~ अपः।।
02.02.21 आ वा.मृताय के िशनी रनूषत- िम य वण गात.ु मचथः। अव ना सृजतं
यो वाँ य ै शशमानो ह दाशित- किव हता यजित मसाधनः। उपाह तथो वीथो अर-
ु ित. मय।ू ।
मा िगर म
यवु ाँ य ै थमा गोिभ रत- ऋतावाना मनसो न यिु ष।ु भरि वां मना सँयता िगरो-
रेव.यो दधाथे~ रेव.दाशाथे~- नरा मायािभ िरतऊित मािहनम।् न वा.ावोहिभ नत िसवो-
्
न देवं पणयो नानश ु मघम।।
02.02.22 यवु ँ वािण पीवसा वसाथे~- यवु ो रिा मवो ह सगाः। अवाितरत-मनृतािन
एतन ो िव िचकेत.देषां- सो म किवशˆ ऋघावान।् िरिं हि चतरु ि ो-
्
ू ।।
देविनदो ह थमाˆ अजय
अपा.देित थमा पतीना-ां िमावणा िचकेत। गभ भारं भरा िचद- ऋत ं
्
िपप.नृत ि तारीत।।
य.िमिर जार.नीनां- पयामिस नोपिनपमानम।् अनवपृ णा िवतता वसान-ं िय ं िम
वण धाम।।
वण े गृणः।।
आ वां िमावणा हजिु -मसा देवा ववसा ववृाम।् अाकं पृतनास ु सा-ˆ अाकं
02.02.23 यजामहे वां मह जोषाˆ- हिे भ िमावणा नमोिभः। घृत ै घृतू~ अध
िु त वााम न यिु - रयािम िमावणा सवृु िः। अनि याँ िवदथेष ु होता- स
ु ँ वां सूिर
्
वृषणा िवय ।।
पीपाय धेन ु रिदितर ् ऋताय- जनाय िमावणा हिवद। िहनोित याँ िवदथे सपय- रातहो
मानषु ो न होता।।
पयसˆ उियायाः।।
ु
1.154 िवोनकिमित ्
षडृच सू, औचो दीघतमा- िव-ु िुप।।
िवव े शूष मेत ु म- िगिरि त उगायाय वृ।े यˆ इद.ीघ यत ं सध-मेको िवमम े
य ी पूणा मधनु ा पदा- ीयमाणा धया मदि। यˆ उ िधात ु पृिथवी.मतु ा-मेको दाधार
िमो.गायाय जीवसे।।
े शो-िभाय म भरु यित। तृतीय म निकरा दधषित- वय न
े~ इद मण~
पतय पतिणः।।
चतिु भ ाक.वित नामिभ- वृ ँ त रवीिवपत।् बृहरीरो िविममानˆ ऋिभ-
ु
यवाक ्
ु मार ेाहवम।।
य पूाय वेधसे नवीयसे- समु ानये िवव े ददाशित। यो जात.म महतो मिह व-े
्
ु .िद.सत।।
वोिभ य
तम राजा वण मिना- त ं ु सच मात वेधसः। दाधार द .म
ु म.महि वदँ- ज
अवा.िचो मधवु ाहनो रथो- जीराो अिनो यात ु ¤सु ुतः। िवरु ो मघवा िवसौभग-
ु दे।।
शˆ आ व .िपदे चत
ु ा न कशया िमिम तम।् ाय ु ािर.ीरपांिस
आ नˆ ऊज वहत.मिना यवु -ं मधम
यवु ं ह ो िभषजा भेषजिे भ- रथो~ ह ो रा3(आ) रािे भः। अथो~ ह .मिध धˆ उा-
02.03.01 वसू~ ा पु मू~ वृधा- दशतो वृषणा विभौ। दा ह येˆ औचो
देवपु ~
े सदु स
ं -सेा िधया वायािण भषू तः।।
उत म े िपत ु रुहो मनो- मात ु मिह तव. .वीमिभः। सरु ेतसा िपतरा भूम चत-ु
जायाˆ अमत
ृ ँ वरीमिभः।।
ते माियनो मिमरे सु चेतसो- जामी~ सयोनी~ िमथनु ा समोकसा। न.मु ा तते
चसा मिहनी~ असता- िपता माता च भवु नािन र तः। सधु ृ म~
उ ु 3े (ए)~ न रोदसी
े वप
्
िपता यी. मिभ प ै रवासयत।।
स वि पु िपो पिववा-नु ाित धीरो भवु नािन मायया। धेन
ु पृिँ वृषभ
ं सरु ेतस-ँ िवाहा
ु ं पयो अ ¤ त।।
श
02.03.04 िकम ु े िकँ यिवो नˆ आजग- िमीयते 1(अ).िचम। न िनिम
अि.त ं ित यदवीत-ना क रथˆ उतहे कः। धेनु का यवु शा का ा- तािन ात
रन ु व कृ . ेमिस।।
सवन े मादयाै।।
आपो भूियाˆ इेको अवी-दि भूियˆ इो अवीत।् वधय ब ैको अवी-ता
संमी यवु ना पयसपत- िाा िपतरा वˆ आसतःु । अशपत य करँ वˆ आदद-े य
1.162 मा नो िम इित ािवंशृच सू, औचो दीघतमा- अ-िुप ् तृतीया षौ
ु ाो देवता)
जगौ- (अ
02.03.07 मा नो िमो वणो अयमाय-ु िरˆ ऋभ ु ाˆ मत पिर ।् यािजनो
एष ाग परु ो अेन वािजना- पूो भागो नीयते िवदेः। अिभियँ यरु ोळाश.मवता-
ितवेदयजः।।
यािजनो दाम सान.मवतो- या शीषया रशना ररु । या घा भृत.मा3े (ए) तृण-ं
ु
सवा ता ते अिप देव.े ।।
यद िवषो मि काश- या रौ िधतौ िर.मि। ययो शिमत ु यखषे -ु सवा
ु
तपाकं पच।।
िनमण िषदन ँ िववतन-ँ य पीश.मवतः। य पपौ य घािस.घास- सवा ता ते अिप
ु
देव.े ।।
देव.े ा यामयि।।
णा सूदयािम।।
चतिु ंश.ािजनो देवबो- वी र िधित मेित। अिा गाा वयनु ा कृ णोत- प
रनघु ा
ु िव श।।
बा~- उप
ं ्
ु मिह जात.े अव।।
िदिव बनािन।।
ीिण त आ िदिव बनािन- ीय ु ीय.~ मु े। उतवे मे वण छव-ा त
्
आ परम.िनम।।
अन ु ा रथो अन ु मय अव-न ु गावोन ु भग कनीनाम।् अन ु ातास व स मीय-ु रन ु
िहरयो.यो अ पादाˆ- मनोजवाˆ अवरˆ इˆ आसीत।् देवाˆ इद हिवर.माय-ो
्
अव ं थमो अितत।।
िद.म.माः।।
02.03.13 तव शरीर पतिय.व-व िच ं वातइव जीमान।् तव ािण ¤िविता पु -ा
उप ागा.सन ँ वावा- देवीचा मनसा दीानः। अज परु ो नीयते नािभ र-ान ु पा
उप ागा.रम ँ यध-मवा अा िपतरं मातर। अा द वे ा.ु तमो िह गाˆ
ु
इा अि सूय वायवः (के िशन इित गणः) चािरवािगा वाक-् इं िमिमित योः सूय-
ादश धय इाः कालचम ् (अ संवर सं ं कालचवणनम)् य इाः सरती-
02.03.14 अ वाम पिलत होत-ु ाता ममो अः। तृतीयो ाता
्
घृतपृो अा-ापयँ िवपितं सपु म।।
ु ि रथ.मेकच-मेको अो वहित सनामा। िनािभ च.मजर.मनव- येमा िवा
स य
इम ं रथ.मिध ये स त-ु चं स वह. ाः। स सारो अिभ सवे- य गवा
माता िपतर.मृत आ बभाज- धीे मनसा सं िह ज मे। सा बीभ ु गभरसा िनिवा- नमˆ
इपवाक.मीयःु ।।
ु ा माता.सी.िु र दि णाया-ˆ अित.भ वृजन
य ी.ः~। अमीम.े ो अन ु गामपय-
ि.िष ु योजनषे ।।
ु
02.03.16 ादशार.िह तराय- ववित चं पिर ा.मृत। आ पु ाˆ अ े िमथनु ासो अ-
पारे चे पिरवतमाने- ति.ात ु भवु नािन िवा। त ना ते भूिरभार- ना.देव न
शीयते सनािभः।।
ानां सथ.मा रेकज-ं षिळ.माˆ ऋषयो देवजाˆ इित। तेषा िमािन िविहतािन धामश-
साक
अव परेण परˆ एनावरेण- पदा वं िबती गौ.दात।् सा कीची कं िदध परागा-
ा ा उ पराचˆ आ- य परा ा उ अवाचˆ आः। इ या चथ ु ोम तािन-
ये अव
धरु ा न य
ु ा रजसो वहि।।
ा सपु ण ु ा सखाया- समान ँ वृ ं पिर ¤षजाते~। तयो र िपलं ा-न.ो
ा सयज
अिभ चाकशीित।।
े ।।
गोपा- मा धीर पाक.मािववश
यि.ृ े मद पु णा-ˆ िनिवशे सवु त े चािध िवे। ते दा िपलं ाे-
ृ .मानशःु ।।
िे अमत
जगता िस.ु ि.भाय-थरे सूय पयपयत।् गाय सिमध िˆ आ- तो मा
िरिरचे मिहा।।
02.03.19 उप ये सु घा.ेन.मे ु तु दोह.देनाम।् ें सव ं सिवता
ु तां- सहु ो गोध.ग
्
सािवष.ो-भीो घम ष ु वोचम।।
िहवती वसपु ी वसूनाँ- व.िमी मनसा ा गात।् हा.मिां पयो अये -ं सा
गौरमीमे.दन ु वं िमषं- मूधानं िह.कृ णो.ातवा उ। सृाण.म.मिभ वावशाना- िममाित
अनय े तरु गात ु जीव-मेज.ुव ं म आ पानाम।् जीवो मृत चरित धािभ- रम
मना सयोिनः।।
े ।।
बजाˆ िनऋित मा िववश
ौम िपता जिनता नािभ र- बमु माता पृिथवी महीयम।् उानयो ो3(ओ)यिन र- रा
्
िपता िहत ु गभ माधात।।
पृािम ा पर.मं पृिथा- पृािम य भवु न नािभः। पृािम ा वृो अ रेत-
इय ँ वेिद परो अ पृिथा-ˆ अय ँ य ो भवु न नािभः। अय ं सोमो वृो अ रेतो-
न िव जानािम यिदवदे .मि- िनय ो मनसा चरािम। यदा माग.थमजाˆ ऋता-िद
ऋचो अ रे परम े ोम-ि.ेवाˆ अिध िवे ¤िनषेः। य वेद िकमृचा किरित- य
सा.गवती िह भूया-ˆ अथो~ वय ं भगव ाम। अि तृण.मे िवदान- िपब शु
सूयव
मदु क
.माचरी।।
ु दी। अापदी नवपदी
02.03.22 गौरी िममाय सिललािन त -ेकपदी िपदी सा चत
्
बभूवषु ी- सहा रा परम े ोम।।
ता मु ाˆ अिध िव रि- तेन जीवि िदश तः। ततः र. र-ि.मपु
जीवित।।
य के िशनˆ ऋतथु ा िव च ते- सँवरे वपत एकˆ एषाम।् िव.मेको अिभ च े शचीिभ- ािज
्
रेक दशे न पम।।
ु ीिण िनिहता नेयि-
चािर वािरिमता पदािन- तािन िव ाणाˆ ये मनीिषणः। गहा
मातिरान.माः।।
ि न चलाचलासः।।
ु िस वायािण। यो रधाˆ वसिु व दु रित
ये न शशयो यो मयोभ-ू यन िवा प
य ने य .मयज देवा- ािन धमािण थमा.ास।् ते ह नाकं मिहमान च- य पूव
सर.मवस े जोहवीिम।।
ु चामेकादशी वानां मतः-योदयािद
1.165 कया शभु िे त पदशच सू, तृतीयायगृ
ु ँ वृषणो वसूया।।
एत-े चि श
ु न- को अरे मतˆ आ ववत। येना इव जतो अिर -े के न
ु षु ु यवा
क ािण जज
कुत .िम मािहन -ेको यािस सते िक इा। सं पृसे समराण शभ
ु ान ै- वच े
यशाम।।
कर वबाः।।
ु मा ते मघव.िक न-ु न ावा अि देवता िवदानः। न जायमानो नशत े न जातो- यािन
अन
ा.वु से न का- रा. चे मा मेधा। ओ~ष ु वत मतो िव म-ेमा ािण
आ यवु
्
जिरता वो अचत।।
एषˆ व ोमो मतˆ इय.ी- मााय मा कारोः। एषा यासी त े वयाँ- िवा.मेष ँ
्
वृजन.ीरदानमु ।।इित तृतीयााय माः ।।
ु
ितीयाके चतथाायः। वगाः(1-29)
िभ
ु ौ।।
02.04.01 त ु वोचाम रभसाय जन-े पूव मिह ँ वृषभ के तवे। ऐधवे याम.त
ु
िवणो- यधु वे शा िवषािण कतन।।
िन. सून ं ु मध ु िबतˆ उप- ीळि ीळाˆ िवदथेष ु घृयः। न ि ाˆ अवसा नमिन-
्
मधि तवसो हिवृतम।।
ृ ाˆ अरासत- राय.ोष हिवषा ददाशषु ।े उ . ै मतो िहताइव- प
या ऊमासो अमत ु
आ ये रजांिस तिवषीिभ रत- वˆ एवास यतासो अज।् भय े िवा भवु नािन हा-
शतभिु जिभ मिभत े रघा-ूभ र ता मतो यमावत। जनँ यमु ा वसो िवरिन- पाथना
02.04.03 महाो मा िवो3(ओ) िवभूतयो- रेशो ये िदाइव ृिभः। मा िु जा
एष व ोमो मतˆ इय.ी- मााय मा कारोः। एषा यासी त े वयाँ- िवा.मेष ँ
्
वृजन.ीरदानमु ।।
्
1.167 सह इेकादशच सू, मै ाविणरगो- मतः-आाया इ- िुप।।
िवदवे सँ वाक।् ।
ु ाˆ अयासो या- साधारयेव मतो िमिम ः।
परा श ु
ु न रोदसी अप नद घोरा- जषु वृध ं
साय देवाः।।
ु ा रोदसी नम
जोष.दी.मसयु ा सचै- िविषतक ृ णाः। आ सूयव िवधतो रथ.ा-ेषतीका
नभसो नेा।।
02.04.05 आापय यवु ितँ यवु ान- शभु े िनिमां िवदथेष ु पाम।् अक यो मतो
्
हिवा-ाय.ाथ ं सतु सोमो व।।
-ु ि रा
तँ िववि वो यˆ एषां- मतां मिहमा सो अि। सचा यद वृषमणाˆ अहँय
ु गाः।।
िचनी वहत े सभा
पाि िमावणा ववा-यत ईमयमो~ अशान।् उत वे अतु ा वु ािण- वावध
ृ
मतो दाितवारः।।
एषˆ व ोमो मत इय.ी- मााय मा कारोः। एषा यासी त े वयाँ- िवा.मेष ँ
्
वृजन.ीरदानमु ।।
वासो न ये जा तवस-ˆ इषं रिभजाय धूतयः। सहियासो अपा ोमय-ˆ आसा
सोमासो न ये सतु ा ृांशवो- ु पीतासो वसो नासत।े ऐषा.मंसषे ु रिणीव रारभे- हेष ु
को वो मतˆ ऋििवतु ो- रेजित ना हेव िजया। धतु ˆ इषा यामिन- पु ैषाˆ
अहो3(ओ) न ैतशः।।
02.04.07 िद रजसो मह र-ावरं मतो यि.ायय। यावयथ िवथरु ेव संिहत-ँ
्
िणा पतथ ेष.मणवम।।
साित न वोमवती वती- ेषा िवपाका मत िपिपती। भा वो राित पृणतो न दि णा-
ु यी असयु व जती।।
पृथ
ित ¤ोभि िसव पिवो- यदियाँ वाच.मदु ीरयि। अव य िवतु पृिथाँ- यदी
ु वु ि।।
घतृ ं मत
एषˆ व ोमो मतˆ इय.ी- मााय मा कारोः। एषा यासी त े वयाँ- िवा.मेष ँ
्
वृजन.ीरदानमु ।।
्
1.169 महििदच सू, मै ाविणरग- इं-िपु -ितीया िवराट ्।।
ु
अय इ िवकृ ी- िवदानासो िनिधो मा। मतां पृिु त हासमाना- म
धन सातौ।।
ु
अा त इ ऋि र-े सने.ं मतो जनि। ु
े शश
अि िि ¤ातस ु ा-नापो न
ीप.धित यांिस।।
ू नˆ इ तं रिया-ˆ ओिजया दि णयेव राितम।् तु याे चकन- वायो न
े रायˆ इ तोशतमा- णेतार क िचतायोः। त े ¤ष ु णो मतो मृळय-ु ये ा परु ा
ू ीव देवाः।।
गातय
02.04.09 ित याही मीषो नॄ-ह पािथव े सदन े यत। अध यदेषां पृथबु ु ासˆ एता-
नयित।।
िकˆ इ िजघांसिस- ातरो मत व। तेिभ क साधयु ा- मा न मरण े वधीः।।
िको ात रग- सखा सित मसे। िवा िह ते यथा मनो-.िम िदिस।।
हविष।।
्
1.171 ित व इित षडृच सू, अगो- मतः-अानां चतसृणां मािन-िुप।।
02.04.11 ित वˆ एना नमसाह मेिम- सूेन िभ े समु ित.रु ाणाम।् रराणता मतो
्
ु .मान।।
वेािभ- िनहेळो ध िव मच
एषˆ व ोमो मतो नमा-दा तो मनसा धािय देवाः। उपेमा यात मनसा जषु ाणा- यूय ं िह
¤ ा नमसˆ इध
ृ ासः।।
तु ासो नो मतो मृळय-ूत तु ो मघवा शंभिवः। ऊा न ु कोा वना-हािन
येन मानास ितय उा-ˆ िु ष ु शवसा शतीनाम।् स नो मि वृषभ वो धाˆ- उˆ
02.04.12 िचो वो ु याम- िˆ ऊती सदु ानवः। मतो अिहभानवः।।
अच.षृ ा वृषिभ ेह-ै मृगो नाो अित यगु यु ात।् मय
ु मना.ूत होता- भरत े मय
िमथनु ा यजः।।
न .ोता पिर स िमता य-र.भमा शरद पृिथाः। .दो नयमानो व.ौ-र तो न
्
रोदसी चराक।।
ु ष.िदो दवचा- नासवे स ु ो
ता कमाषत-रा ै - ौािन देवयो भरे। जजो
रथेाः।।
तम ु ¤हु ीँ यो ह सा- य शूरो मघवा यो ¤रथे ाः। तीच िोधीया.ृषवा-वषु
िमसो िवहा।।
02.04.14 यिदा मिहना नृो अ-रं रोदसी क3े (ए)~ ना।ै सँ िव इो
्
वृजन भूमा -भित धावा ओपशिमव ाम।।
सम ु ा शूर सता.मरु ाण-ं पिथम ं पिरतंसय।ै सजोषसˆ इं मदे ोणी- ूिर.ि े
असाम यथा ¤सषु खाय एन- िभयो नरा.शंस ैः। अस.था नˆ इो ¤वनेा- रु ो न कम
नयमानˆ उा।।
िश ि य ःै ।।
दनो िवशˆ इ मृवाच- यरु शम शारदी दत।् ऋणो रपो अनवाणा-ˆ यून े वृ ं
अजा व
त ु
ृ ˆ इ शूरपी- ा येिभ पत नूनम।् र ो~ अि.मशषु .वू याणं- िसंहो न दमे
अपांिस वोः।।
शेष ु त इ सि.ोनौ- शये पवीरव मा। सृज.दणाव यधु ा गा- ि.री~
्
धृषता मृ वाजान।।
यािसष.बाः।।
रदेव पीयोः।।
यं ि।।
माक.िम िवध ा-ˆ अवृकतमो नरा.ृपाता। स नो िवासां ृधां सहोदा-ˆ िवा.मेष ँ
्
वृजन.ीरदानमु ।।
्
1.175 म पायीित षडृच सू, मैाविणरग- इोनु ुप-आा ं धोीवा-
्
अा िपु ।।
02.04.18 मपािय ते मह- पावे हिरवो मरो मदः। वृषा ते वृ इ- वाजी
सहसातमः।।
ो जिरत
यथा पूव ू । तामन ु ा िनिवद.ोहवीिम-
ृ ˆ इ- मयइवापो न तृत े बभथ
्
िवा.मेष ँ वृजन.ीरदानमु ।।
्
1.176 मि न इित षडृच सू, मैाविणरग- इोनु पु -अा ्
िपु ।।
02.04.19 मि नो वइय- इ.िमो~ वृषा.िवश। ऋघायमाणˆ इिस- श.ु मि न
िविस।।
य िवािन हयो- प ि तीनाँ वस।ु ाशय यो अ-ु ि दवे ाशिन जिह।।
ु ं सम.िह- णाशँ यो न ते मयः। अ.म वेदन-ि सूिर िदोहते।।
अस
आवो य िबहसो-क ष ु सानषु .गसत।् आजा िव.ेो~- ावो वाजेष ु वािजनम।।
्
02.04.20 आ चषिणाˆ वृषभो जनानां- राजा कृ ीनां पु तˆ इः। तु व
.व.सोप
ु ा हरी~ वृषणाया.वाङ।् ।
मि- य
सतु इ
सोमे।।
ु ा वृष
आ ित रथँ वृषण ं वृषा ते- सतु ोम¤पिरिषा मधूिन। य ाँ वृषभ ि तीनां- हिराँ
ओ~ ¤सु ुतˆ इ यावा-ङु प ािण मा कारोः। िवाम वो रवसा गृणो- िवा.मेष ँ
्
वृजन.ीरदानमु ।।
्
1.178 य ा त इित पच सू, मै ाविणरग- इ-िुप।।
जेता नृिभ िर पृ ु शूर- ोता हव.ाधमान कारोः। भता रथ.ाशषु ˆ उपाक- उा
्
िगरो यिद च ना भूत।।
ु वा- खाद पृ ो अिभ िमिणो भूत।् समय
एवा निृ भ िर इष वते िववािच-
02.04.22 पूव रहं शरद शमाणा- दोषाˆ वो षसो जरयीः। िमनाित िय.िरमा
ु
तननू ा- मू न ु पी वृषणो जगः।।
वृषिभ जगःु ।।
न मृषा ा ँ यदवि देवाˆ- िवाˆ इृधो अवाव। जया.वेद शतनीथ.मािजँ- या
िमथनु ा वजाव।।
नद मा धत कामˆ आग-ितˆ आजातो अमतु कुतित।् लोपामु ा वृषण ी िरणाित-
्
धीर मधीरा धयित सम।।
इम. ु सोम.मितो- ु पीत.मपु वु ।े यी.माग कृ मा त ु मृळत-ु प
ु कामो िह
मः।।
अग खनमान खिनै- जा.मप ं बल.िममानः। उभौ वणा वृिष पपु ोष- साˆ
02.04.23 यवु ो रजांिस सयु मासो अा- रथो यां पयणािस दीयत।् िहर यया वां पवय षाय
ु -
े ।।
िपबा उषस चेथ~
यवु .म.ाव न थो य-िपनो नय योः। सा याँ िवगूत~ भराित- वाजा.येे
यि मः।।
आ वाानाय ववृतीय दा- गोरोहेण तौ ो न िजिः। अपः ोणी~ सचते मािहना वाूण
02.04.24 िन यवु थ े िनयतु दु ानू~- उप धािभ ृजथ परु िम।् ेष.ेष.ातो न
े ~
्
सूिर- रा महे दद े सु तो न वाजम।।
े मिहना रथ- ा याथो मनषु ो न होता। ध ं सूिरˆ उत वा -ासा
यहेथ~
¤रियषाच ाम।।
ु ताय नम।् अिरनेिमं पिर ािमयान-ँ िवा.मेष ँ
े - ोमै रिना सिव
तं वां रथँ वय.मा वम
्
वृजन.ीरदानमु ।।
्
1.181 क ेािवित नवच सू, मैाविणरगोिनौ- िपु ।।
02.04.25 क ेा िवषां रयीणा-मया यिनीथो अपाम।् अय ँ वाँ य ो अकृत शिँ-
्
वसिु धती~ अिवतारा जनानाम।।
ु य पयाˆ- वातरंहसो िदासो अाः। मनोजवो
आ वामास शच ु वृषणो वीतपृा-ˆ एह
वा.िचे ककुहो वशा अन-ु िपशप दनािन गाः। हरी~ अ पीपय वाजै-
02.04.26 वां शरा.ृषभो न िना-व िरष रित मˆ इ।् एवै र पीपय
उत ा वां शतो वसो गी- िबिहिष सदिस िपते नॄन।् वृषा वां मेघो वृषणा पीपाय- गोन
्
सेके मनषु ो दश।।
यवु ां पूष.े वािना परु ि- रि.मषु ा जरते हिवान।् व े याँ विरवा गृणानो- िवा.मेष ँ
्
वृजन.ीरदानमु ।।
इतमा िह िधा ममा- दा दंिसा रा रथीतमा। पूण रथँ वहेथ े मˆ आिचत- ेन
िकम दा कृ णथु िकमासाथे~- जनो य कि.दहिव महीयते। अित िम.रु तं पण े रस-ु
यवु .मेत.थ ु िषु ु व-मा.ं पि ण.ौ ाय कम।् येन देवा मनसा िनहथ-ु
02.04.28 अविव.ौ .म1 (अ)- रनारण े तमिस िवम।् चतो नावो जठल
ु -ˆ उदिा.िमिषता पारयि।।
जा
कि.ृ ो ¤िनितो मे अणसो- यौ ो नािधत पयषजत।् पणा मृग पतरोिर.वारभ-
्
उदिना ऊहथ ु ोमताय कम।।
ु ा-ां मानासˆ उचथ.मवोच।् अा.द सदस ोादा- िवा.मेष ँ
ता.रा नासा वन
्
वृजन.ीरदानमु ।।
ु
1.183 तँ याथािमित ्
षडृच सू, मै ाविणरगोिनौ- िुप।।
ु ाथां मनसो यो जवीया-िवरु ो वृषणा यिचः। येनोपयाथ क
02.04.29 तँ य ु ृ तो
सवु .ृ थो वतते यिभ ाँ- यिथ त ु मान ु पृ ।े वप ु वप
ु ा सचता.िमयी- िदवो
े ।।
िह.ोषसा सचेथ~
ृ ँ यो रथो वा-मन ु तािन वतत े हिवान।् येन नरा नासेषय-ै वित याथ
आ िततं सवु त
मा वाँ वृको मा वृकी रा दधष-ा पिर व.मतु माितधम।् अय ँ वां भागो िनिहतˆ इयी-
्
दा िवम े वा.िधयो मधूनाम।।
ु ो अि- दा हवते वस े हिवान।् िदश िदा.मृजय
यवु ा.ोतम पमी ू वे या-मे हव
्
ास.ोप यातम।।
02.05.01 ता वा म तावपरं व-े मोा.मषु िस वि ैः। नासा कुह िचा वय-
िनचेतारा च कणः।।
ु ृ तेव देवा- नासा वहत ं ु सूयायाः। वे वाकुहाˆ अ ु जाता- यगु ा जूणव
िय े पूष.िषक
वण भूरेः।।
अ े सा वां माी~ राित र-ु ोमं िहनोतं मा कारोः। अन ु यां वा सदानू
ु ~-
एषˆ वां ोमो अिना वकािर- मानेिभ मघवाना सवृु ि। यात ँ वित नयाय ने-चागे
नासा मदा।।
अतािर तमस ार.म- ित वां ोमो अिना वधािय। एह यात ं पिथिभ दवयान-ै िवा.मेष ँ
्
वृजन.ीरदानमु ।।
्
े ादशच सू, मैाविणरगो- ावापृिथवी- िुप।।
1.185 कतरेक
~
य नाम- िव वतत े अहनी~ चियेव।।
भूिरे~ अचरी~ चर-ं प.भ.मपदी~ दधाते~। िन. सून ं ु िपो पे- ावा र त ं
्
पृिथवी~ नो अात।।
े - उप वु े नमसा य े अि।् दधाते~ ये~ सभु गे~ सु तूत
े~ रेअ~
उव~ पृी~ बल
्
~-ावा र त ं पृिथवी~ नो अात।।
देवा.ा यकृम
ाक
िदाग- खाय ँ वा सदिम.ाितँ वा। इय.ी.भूयाˆ अवयान.मेषा-ावा
्
र त ं पृिथवी~ नो अात।।
इषयेम देवाः।।
च र ता.मवोिभः।।
आ नो िव आाˆ गम ु देवा-ˆ िमो अयमा वण जोषाः। भवु .था नो िवे वृधास-
ेँ वो अितिथ.ृणीषे-िं शििभ वु िण जोषाः। असथा नो वण क
ु ीित- िरष पष
.दिरगूत ूिरः।।
02.05.05 उ
त नˆ ई ा.ग-ा.ूिरिभ रिभिप े सजोषाः। आ वृ.हे षिणा-
रु िभम.रा.स।।
उत नˆ मतो वृसेना-ˆ .ोदसी समनस द।ु पृष.दा.सोवनयो न रथा- िरशादसो
ु ो न देवाः।।
िमयज
ु ते यज
न ु यदेषां मिहना िचिक-े य ु .े सवु िृ । अध यदेषां सिु दने न श- िव.मेिरण ं
ु य सेनाः।।
षा
ु -ं पूषणं तवसो िह सि। अषे ो िव ु वातˆ ऋभ ु ा-ˆ अा
ो~ अिना ववस े कृ ण
्
ु ाय ववृतीय देवान।।
स
इय ं सा वो अ े दीिधित यजा-ˆ अिपाणी च सदनी च भूयाः। िन या देवषे ु यतत े वसूय ु
्
िवा.मेष ँ वृजन.ीरदानमु ।।
उप न िपत~वा चर- िशव िशवािभ ितिभः। मयोभ ु रिषेय- खा सश
ु वे ो अयाः।।
02.05.07 े िपतो~ महाना-ेवानां मनो िहतम।् अकािर चा के तनु ा- तवािह.मव.सा
्
वधीत।।
यददो िपतो~ अजग-िव पवतानाम।् अा िचो मधो~ िपतो~-रं भ ाय गाः।।
गायी छः।।
02.05.08 सिमो अ राजिस- देवो देव ै हिजत।् तो हा किव वह।।
02.05.10 अे नय सपु था राय े अा-िािन देव वयनु ािन िवान।् ययु ो1(अ) ु राण
अे ं पारया नो अा-ििभ रित गािण िवा। पू पृी बला नˆ उव- भवा
ृ िे भ यज।।
रमत
पािह नो अे पायिु भ रज ै- त िय े सदन आ शश ु ान।् मा ते भय.िरतारँ यिव- नून ँ
ु
िवद.ापरं सहः।।
मा नो अे व सृजो अघाया-िववे िरपवे नाय ै। मा दते दशत े मादते नो- मा रीषत े
सहसाव.रा दाः।।
ा अ उभया ि िवा-ेिष िप े मनषु ो यज। अिभिप े मनव े शाो भू- ममृज
े ˆ
उिशि नाः।।
उपिु त.मसˆ उित.- ोकँ यंस.िवतवे बा~। अ ाहो3( ओ) यो अि-
्
ु ान।।
मृगो न भीमो अर स िव
अ ोको िदवीयत े पृिथा-मो न यंस. भ.ृ िचेताः। मृगाणा. हेतयो यि चेमाˆ-
ये ा दे.वोिकं ममाना- पापाˆ भ.मपु जीवि पाः। न 3े (ए) अन ु ददािस वाम-ं
्
बृहते चयस इियाम।।
02.05.13 सु ैत ु ूयवसो न पाˆ- िनयु पिरीतो न िमः। अनवाणो अिभ ये च त े
सँ यं भु ो.वनयो न यि- समु . वतो रोधचाः। स िवा उभय.े अ- बृहित
एवा मह िु वजात िु वा-ृहित वृषभो धािय देवः। स न तु ो वीरव.ात ु गोम-
् 13।
िा.मेष ँ वृजन.ीरदानमु ।।
्
1.191 कत इित षोळशच सू, म ैाविणरगोृणसूया- अनु ुप-दशाािो
्
महापंय-योदशी महाबृहती (िवषसूम)।।
अिलत।।
शरास कुशरासो- दभास ैयाˆ उत। मौाˆ अाˆ ब ैिरणा- व साक
.िलत।।
02.05.15 ौव िपता पृिथवी माता- सोमो ाता.िदित सा। अा िवा-
्
ि.तेलयता स ु कम।।
ये अंाˆ ये अा- ूचीकाˆ ये कताः। अा िकनहे व- व साक.ि जत।।
02.05.16 इयिका शकुिका- सका जघास ते िवषम।् सो~ िच ु न मराित नो~- वय ं
क कुष
इय ु क- कं िभन.मना। ततो िवष ं वा व ु वँ तः।।
ृ -े पराची रनस
त
कुष ्
ु क .दवी-िरे वतमानकः। वृिक.ारस ँ िवष-मरस ँ वृिक ते िवषम।।
गड पात.माेण- यो लोका कंिपताः। कंिपता मही सवा- सश ैल.वन.कानना।।
वायोमः)।
भो सप भ भ े- र. महािवष। जनमे.जय य ा-े आीक.वचन ं र।।
ु ा- य प न िनवतत।े शतधा िभत े मूि- िशंशवृ फलँ यथा।।
ं
आीक. वचन
अिसित.ा.थिसि.- सनु ीित.ािप य रेत।् िदवा वा यिद वा राौ- नाि सप भय ं भवते ।।
्
ु क
अगि माधव.वै - मच ु ु ो महामिु नः। किपलो मिु न.राीक- प ैते सख
ु शाियनः।। इित
्
पिरिशम।।
ु ।।
े ातु गोिव- माधवान के शव। कृ िवो षीके श- वासदेु व नमोते
य श
ु िै रणे। अमृतश
कृ ाय गोपीनाथाय- चिणे मरव े ाय गोपाय- गोिवाय नमो नमः।।
सा ाूलमाणाय- िवोरिमततेजसे।
्
आाय सववेदानां- ऋ वेदाय नमो नमः।। इित थमं मडलम।।
ितीयं मडलम ्
म इो वृषभ ता.मिस- ँ िव ु गायो नमः। ं ा रियिव.णते- ँ िवधत
अिस पूवसःु ।।
02.05.18 म े ो असरु ो महो िदव- ं शध मात ं पृ ˆ ईिशषे। ँ वातै रण ै यािस
02.05.19 म े अिदित दव दाशषेु - ं होा भारती वधसे िगरा। िमळा शतिह.मािस
ो िवत ृथःु ।।
रिय बल
ु य िरे कवे। ां ¤राितषाचो अरेष ु सिरे-
ाम आिदासˆआ1 (अ)-ािां शच
्
े देवा हिव.रद.ातम।।
े ।।
ावापिृ थवी~ रोदसी उभ~
02.05.20 य ने वधत जातवेदस-मिँ यजं हिवषा तना िगरा। सिमधान ं सु य
सं णर-
्
ु ं होतारँ वृजनेष ु ¤धूषदम।।
अिभ ा नी.षसो ववािशरे-े व. सरेष ु धेनवः। िदवइ.वे.दरित मानषु ा यगु ा- पो
ु
भािस पवार सँयतः।।
ि ितष ु श ्
ं म।।
ु पृा पतर.ितय.म िभ-
तम ु माण ं रजिस आ दमे- चिमव सु चं ार आ दधः।
स होता िवं पिर भूर-म ु ह ै मनषु ˆ ऋते िगरा। िहिरिशो वृधसानास ु जभरु - ौ न
स इधानˆ उषसो रााˆ अन-ु 1(अ)ण दीद.े दषण ु । होािभ रि मनषु रो-
े भानना
ृ षे ु पू- धीीपाय बृहिवषे ु मानषु ा। हाना धेन ु वृजनेष ु कारवे- ना शितनं
एवा नो अे अमत
पु प.िमषिण।।
उभयासो जातवेद ाम ते- ोतारो अे सूरय शमिण। वो राय¤पु भूयस-
ईिळतो अ े मनसा नो अह-ेवा.ि मानषु ा.ूव अ। स आ वह मतां शध अतु -
्
िम.रो बिहषदँ यजम।।
देव बिह वधमानं सवु ीरं- ीण राय े सभु रं वे~ ाम।् घृत.े नाँ वसव ीद.तेद-ँ िवे देवाˆ
िव या.मिु वया यमाना-ˆ ारो देवी ु ायणाˆ नमोिभः। चती िवथा.मजयु ा-ˆ वण
्
ु नाˆ यशसं सवु ीरम।।
पना
दैा होतारा थमा ¤िवरˆ- ऋज ु य त मृचा ¤वपु रा। देवा.ज.ावृतथु ा समतो-
सरती साधयी िधयˆ- इळा देवी भारती िवतूितः। ितो देवी धया बिह.रेद-मिं
इम ँ िवधो अपां सधे- ितादध ु भृगवो िवा3(आ)योः। एषˆ िवा. ु भूमा- द वे ाना-
02.05.25 आ यो वना तातषृ ाणो- न भाित वा.ण पथा रेव ानीत।् कृ ाा तपू र व
नू त े पूव.ावसो अधीतौ- तृतीये िवदथे म शंिस। अ े अ े सँय.ीरं बृह-म
ु ं वाजं
प ं रियाः।।
दध े वा यदी.मन-ु वोच.ािण वे तत।् पिर िवािन काा- नेिम िम.वाभवत।।
्
साकं िह शिु चना शिु च- शाा तनु ाजिन। िवा अ ता वु ा- वयाइवान ु रोहते।।
यदी मात ु प सा- घृत ं भर.ित। तासा.मय ु रागतौ- यवो वृीव मोदते।।
02.05.27 इमां मे अे सिमध-िममा मपु सदँ वनेः~। इमाˆ उ ष ु धु ी िगरः।।
ु
अया ते अे िवधे-मोज नपा.द.िमे। एना सूेन सजात।।
पमााय माः।।
02.06.01 िन होता होतृ¤षदन े िवदान- ेषो दीिदवा असद.दु ः। अदतमित विस-
त म ु न पराˆ- ँ वˆ आ वृषभ णेता। अे तोक नने तननू ा-
ु .ी.ोिध गोपाः।।
मय
वचसो मनोता।।
प रायः।।
स ैनानीकेन सिु वदो अ-े या देवा आयिज ि। अदो गोपाˆ उत न परा-ˆ
वसित चेताः।।
जोहवीिम।।
्
2.11 धु ी हविमेकिवंशृच सू, शौनको गृमद- इो- िवरााना-अा िुप।।
02.06.03 धु ी हव.िम मा िरषय- ाम ते दावने वसूनाम।् इमाˆ िह ामूज वधयि-
ै वावध
ृ ानः।।
ु ाः।।
न श
ु . ु ते श
श ु ँ वधय- श
ु ँ वं बाो दधानाः। श
ु िम वावध
ृ ानो अ-े दासी िवश
साः।।
ूयण
ु िहत.
गहा ृ ं माियन.ियम।् उतो~ अपो ा.ांस-मह.िहं शूर
ु .ू.म-पीवत
।।
वीयण
ू ।।
वा हरी~ सूय के त~
पथ.ि।।
इो महां िस.ु माशयान-ं मायािवनँ वृ.मुर.िः। अरेजते ां रोदसी िभयान~
े - किनदतो
्
वृो अ वात।।
अपादय.िपवा.तु ।।
02.06.05 िपबािपब.े िद शूर सोमं- म ु ा मिन तु ासः। पृण.े कु ी~ वधय-
ू िवाˆ िधयँ- वनेम ऋतया सपः। अववो धीमिह शिं- से रायो दावने
े इा.भम
ाम।।
रािस यं रािस िम.म-े रािस शधˆ इ मातः। सजोषसो ये च मसाना- वायव
्
पा.णीितम।।
ि ु येष ु मसान- ृप.ोमं पािह .िद। अा ु पृा त-ावधयो ां बृहि
रकः।।
ु .मािववासान।् ृणानासो बिह पाव-
02.06.06 बृहˆ इ ु ये ते त-ोिे भ.वा स
्
ोता इिद वाज.म म।।
उ.े ि ु शूर मसान- िकुकेष ु पािह सोम.िम। दोधवु . षु ु ीणानो- यािह हिरां
्
सतु पीितम।।
द ु िर।।
सनेम ये त ऊि तिभ रो- िवा ृधˆ आयण दून।् अ..ा ँ िवप-मरय
ा िताय।।
यो हािह.मिरणा. िस-ू
ो गाˆ उदाज.दपधा वल। यो अमनो र रि जान-
याास िदिश य गावो- य ामाˆ य िवे रथासः। यूय यˆ उषस.जान- यो
े स जनासˆ इः।।
हवेत~
ु मानाˆ अवस े हव।े यो िव ितमानं बभवू - यो
या ऋत े िवजय े जनासो- यँ य
अतु .
ु जनासˆ इः।।
स जनासˆ इः।।
02.06.10 ऋत ु जिनी ताˆ अपिर- म ू जातˆ आिवश.ास ु वधत।े तदाहनाˆ अभव
्
िषु ी प-योशो पीयषू ं थम.म।।
् समानो अा वता.मन¤ु दे
सीमा यि पिर िबती पयो- िवाय भर भोजनम।-
ु ः।।
या.कृ णो थम ं सा
अेको वदित यदाित त-ूपा िमन.दपाˆ एकˆ ईयते। िवाˆ एक िवनदु िित ते-
ु ः।।
या.कृ णो थम ं सा
जा पिु ँ िवभजˆ आसते- रियिमव पृं भव.मायत।े अिस.ंै िपत ु रि भोजन-ँ
ु ः।।
या.कृ णो थम ं सा
य पिु णी. . धमणा-िध दाने 1(अ)वनी रधारयः। यासमाˆ अजनो िदतो
ु िदव-ˆ
ु ः।।
उ वा अिभत ा
शत ँ वा य दश साक.मा-ˆ एक ु ौ य चोद.मािवथ। अर
ौ दू.मनु .भीतय-े
ु ः।।
ु ो अभव ा
सा
िवे.दन ु रोधनाˆ अ प- र ै दिधरे कृ वे धनम।् षळा िविर प सश- पिर
ु ः।।
परो अभव ा
अरमय रपस राय क-वु तय े च वाय च िु तम।् नीचा स.मदु नय परावज
ृ -ं ां
ु ः।।
ोण ं वय.ा
अ.सो~ दानाय राध- मथय ब ते वसम।् इ यि ं व
ाˆ अन ु ू-
अयवो यो अपो विवांस-ँ वृ.घा.नाशेव वृ म।् ता एत ं भरत तशाय- एषˆ इो
अहित पीित.म।।
.मिर े न वात-िमं
अयवो यो भीक.घान- यो गाˆ उदाज.दप िह वलँ वः~। ता एत
अयवो यˆ उरण.घान- नव चांस.वित. बान।् यो अबदु .मव नीचा बबाध-े तिमं
अयवो यर कामया-े ु ी वहो नशथा तिदे। गभिपूत ं भरत तु ा-येाय सोमँ
ु
यवो जहोत।।
अयव कतना िु .म-ै वने िनपूत ँ वन उयम।् जषु ाणो ह.मिभ वावशे वˆ इाय
अयव पय.सोध यथा गो- ोमेिभर पृणता भोज.िमम।् वेदाह.म िनभृत ं म एत
-ि ं
अयवो यो िद वो- य पािथव राजा। तमूदर. पृणता यवे-नें सोमेिभ
दपो वो अ।ु ।
अ.सो~ दानाय राध- मथय ब ते वसम।् इ यि ं व
ाˆ अन ु ू-
मद इ.कार।।
ता मद इ.कार।।
ता मद इ.कार।।
ता मद इ.कार।।
मद इ.कार।।
ु ा चमु िु र.िु न- जघ द ं ु दभीित.मावः। री िचद िविवदे िहरयं- सोम
े ना
ता मद इ.कार।।
02.06.17 व ता.ेतमाय ¤सु िु त-मा िवव सिमधान े हिव.भरे। इ.मजयु .रय
ृ -े िवा.ि.ंभत
या.िदा.हृ त िक.नेमत ृ ािध वीया। जठरे सोम.ी3(ई) सहो
्
महो- हे वं भरित शीषिण तमु ।।
िवे ै यजताय धृवे- त ं ु भरि वृषभाय सत।े वृषा यज हिवषा ¤िवर- िपबे
ु ।।
े भानना
सोमँ वृषभण
02.06.18 वृषा ते वˆ उत ते वृषा रथो- वृषणा हरी~ वृषभ ु ा। वृो मद वृषभ.
ा.यायध
तृिु ह।।
मीिशष- इ सोम वृषभ
ते नाव. समन े वचवंु - णा यािम सवनषे ु दाधिृ षः। कुिवो अ वचसो िनबोिधष-िद
ु . वसनु िचामहे।।
म
परीवत ्
ृ ा-मदे सोम ंिहता. ैरयत।।
ु त।।
शीषिण ां मिहना म
ु .मैरयः। रथे ने हयने िवतु ा- जीरय
अधाकृणो थम ँ वीय मह-दाे णा श
िते स1(अ)ृथक।् ।
मा.ायया ामवसः।।
ु वेदस िर। येना पृिथा.ि ििवं
20 साा अरं बााँ यं िपताकृ णो-िादा जनषो
अमाजिू रव िपो चा सती- समानादा सदस ािमय े भगम।् कृ िध केत.मपु माा भर- दि
02.06.21 ाता~ रथो नवो योिज सि- तयु गु िकश रिमः। दशािरो मन
ु
्
¤षा- इििभ मितभी रंो भूत।।
साा अरं थम ं स ितीय-मतु ो~ तृतीयं मनषु होता। अाˆ गभ.म ऊ जन- सो
हरी~ न ु कं रथ इ योज-माय ै सूेन वचसा नवेन। मो~ ष ु ाम बहवो िह िवा-ˆ िन रीरम
.जमानासो अ।े ।
आ ाां हिरा.िम या-ा चतिु भ रा षि यमानः। आािभ दशिभ ोमपये -मय ं सतु
ु ख मा मृधः~।।
म
मादय।।
न म इेण स ँ िव योष-द.म दि णा हीत। उप े े वथ े गभौ- ाये ाय े
िजगीवांस ाम।।
यांिस च नदीना.म।।
रदेव पीयोः।।
02.06.25 वये वयˆ इ िवि ¤ष ु ण- भरामहे वाजयनु रथम।् िवपवो दीतो
्
ु .िमय ावतो नॄन।।
मनीषा- स
न ित ा।।
स नो यवु
े ो जो खा- िशवो नरा.म ु पाता। यशंस ँ यशशमान.मूती- पच
्
वु णषे त।।
तम ु षु इ.ृणीषे- यि.रु ा वा व ृ ु शाश। स व कामं पीपर िदयानो- यतो
ध
नूतनायोः।।
ु था जज
सो अिरसा.मच ु ू ो.िदो गात.ु िम।् म
ु ा-ा तत ु .षु स ूयण
वा-न
िचिथ.ूािण।।
02.06.26 स ह तु ˆ इो नाम देव-ˆ ऊ भवु .नषु े दतमः। अव िय मशसान
्
साा-िरो भर.ास धावान।।
त ै तव1 (अ)मन ु दािय स-ेाय देविे भ रणसातौ। ित यद वं बाोध-ु ही दू.रु ˆ
्
आयसी िनतारीत।।
02.06.27 िवि जते धनिजते िजते- सािजते नृिजत उवरािजते। अिजते गोिजते अिते-
्
भरेाय सोमँ यजताय हयतम।।
अिभभवु .े िभभाय व-तेषााय सहमानाय वेधसे। तिु वये वय े ¤रीतवे- सासाहे नमˆ
इाय वोचत।।
इ वोचं कृ त
ािन वीया।।
य ने गात.ु मरो
ु िविविरे- िधयो िहानाˆ उिशजो मनीिषणः। अिभरा िनषदा गाˆअव
व-ˆ
अितशय-अािवा।।
यथावशत।् स ममाद मिह कम कतव े महा मु ं - सनै ं स.ेवो देव-ं स.िमं सˆ इः।।
अध िषीमा अोजसा ििवँ यधु ाभव-दा रोदसी अपृणद मना वा व ृ ।े
ध
साक.ात तनु ा साक.मोजसा ववि थ- साकँ वृो वीय- ासिह मृधो िवचषिणः। दाता राध
देवा.ि े असयु चेतसो- बृहते यि यं भाग.मानशःु । उाइव सूय ोितषा महो- िवेषा
.िमिनता णा.मिस।।
ते भीम.मिमदन-ं
आ िवबाा पिरराप मांिस च- ोितं रथ.मृत ितिस। बृह
्
र ोहण.ोिभदं िवदम।।
ु .ाशा. तमंहो अवत।् िष पनो ममु ीरिस-
सनु ीितिभ नयिस ायस े जनँ- य
्
बृहते मिह ते मिहनम।।
02.06.30 ो गोपा पिथकृ.िच ण- व ताय मितिभ जरामहे। बृहते यो नो अिभ
02.06.31 अनानदु ो वृषभो जि म.राहव-¤िा श ं ु पृतनास ु सासिहः। अिस सˆ ऋणय
ाˆ
िचिमता वीळुहिषणः।।
णत -उ
भरेष ु हो नमसोपसो- गा वाजेष ु सिनता धननम।् िवाˆ इदय अिभिदो3( ओ) मृधो-
तेिजया तपनी र स प- ये ा िनद े दिधरे वीयम।् आिव ृ यदस उ1 (अं)-
े
णते म या- सू बोिध तनय. िज। िव.ँ यदवि देवाˆ- बृह.दम
ादय
ै ाणती जगती-ादये िुभौ।।
अमा.मवत ं ण. ित- मधधु ार.मिभ यमोजसातृणत।् तमेव िवे पिपरे शो- ब
्
साकं िसिसच ु मिु णम।।
सना ता का िचवु ना भवीा- माि शरि रो वर वः। अयता चरतो अदि द-ा
स सय परु ोिहत- ¤सु ुत यिु ध ण. ितः। चाो याजं भरत े मती ध-
िवनय
िवभ ु भ ु थम ं मेहनावतो- बृहते िु वदािण राा। इमा सातािन वे वािजनो- येन
ु त े िवशः।।
जनाˆ उभये भ
02.07.03 योवरे वृजने िवथा िवभ-ु महाम ु रव शवसा ववि थ। स देवो देवा.ित पथे
िवं स ं मघवाना यवु ोिर-दापन िमनि त ँ वाम।् अेाणती~ हिव-नँ
्
ु वे वािजना िजगातम।।
यज
उतािशाˆ अन ु वि वय- भये ो िवो भरते मती धना। वीळुेषाˆ अन ु वश
ण. ते रभव.थावश-ं सो म ु मिह कमा किरतः। योगाˆ उदाज. िदव े िव चाभज-
ण.ते सयु म िवहा- राय ाम रो3(ओ) वयतः। वीरेष ु वीरा उप पृि न-ँ
्
यदीशानो णा वेिष मे हवम।।
े
ण.ते म या- सू बोिध तनय. िज। िव.ँ यदवि देवाˆ- बृह.दम
जगती।।
ु
05 ऋज.िरं ु तो- देवय.िददेवय.मसत।् सु ावीिर.नव.ृ ु ¤रँ-
सो वनव.न
्
ये.दयो िव भजाित भोजनम।।
ु वृतय
यज वीर िविह मनायतो- भं मन कृ ण ु सभु गो यथासिस-
ू । हिव.ृ ण
स इनने स िवशा स जना- स पु ै वाजं भरते धना नृिभः। देवानाँ य िपतर.मािववासित-
्
ामना हिवषा ण.ितम।।
त आिदासˆ उरवो गभीराˆ- अदासो िदो भूय ाः। अ~ पयि वृिजनोत साध-ु
धारयˆ आिदासो जगाˆ- देवाˆ िव भवु न गोपाः। दीघािधयो र माणाˆ असयु -
02.07.07 सगु ो िह वो अयम.ि पा-ˆ अनृ रो वण साध ु रि। तेनािदाˆ अिध
िपपत ु नो अिदती राजप-ु ाित ेषां.यमा सगु िे भः। बृह.ि वण श-मप ाम
पु वीराˆअिराः।।.
ितो भूमी धारय.ी त ू-ीिण ता िवदथे अ.रेषाम।् ऋतने ािदा मिह वो मिह-
ँ िवेषाँ वणािस राजा- ये च देवाˆ असरु ये च मताः। शतो रा शरदो िवच-
ु तािन पूवा।।
े या.मायूिं ष सिध
02.07.08 न दि णा िव िचिकते न सा- न ाचीन.मािदाˆ नोत पा। पाा िचसवो
्
ु ानीतो अभय.ोित रयाम।।
धीया िच-
यो राजˆ ऋतिनो ददाश- यँ वधयि पु य िनाः। स रेवा.ाित थमो रथेन- वसदु ावा
िवदथेष ु शः।।
अिदत े िम वणोत मृळ- यो वय.कृमा किदागः। उवया.मभय.ोित.िर- मा नो दीघाˆ
ू अ ै।।
वध भवत ाध~
याˆ वो मायाˆ अिभुहे यजा- पाशाˆ आिदाˆ िरपवे िवचृाः। अीव ता अित येष ं रथे-
माहं मघोनो वण िय- भूिरदाˆ आ िवदं शून.मापःे । मा रायो राज.यु मा.दव ां-
02.07.09 इद.व े रािद राजो- िवािन सा. ु मा। अित यो मो यजथाय
ु ीित िभ े वण भूरेः।।
देव-क
िव मथाय रशना.िमवाग-ˆ ऋाम ते वण खामृत। मा त ु छेिद वयतो िधयं मे- मा
मा नो वध ै वण ये त इ ा- वेन कृ व.मसरु ीणि। मा ोितष वसथािन ग- िव षू
मध
ृ िशथो जीवसे नः।।
ु
नम परु ा ते वणोत नून-मतु ापर.िु वजात वाम। े िह कं पवत े न िता-तािन ळभ
तािन।।
ा सावी.रध मृ तािन- माहं राज.कृ तने भोजम।् अु ा इ ु भूयसी षास-ˆ आ नो
पर ऋण
माहं मघोनो वण िय- भूिरदाˆ आ िवदं शून.मापःे । मा रायो राज.यु मा.दव ां-
2.29 धृतता इित सच सू, गामदः कू म- िवेदवे ा- िपु -् (भेदयोगे-आानां
02.07.11 धृतताˆ आिदाˆ इिषरा-ˆ आरे मत रहसिू रवागः। वतो वो वण िम
यूय.ेवा मित यूय.मोजो- यूय.ेषांिस सनतु ययु ोत। अिभ ारो अिभ च म-मा च नो
मृळय-तापर।।
िकमू न ु व कृ णवा.मापरेण- िकं सनेन वसवˆ आेन। यूयो िमाव.णािदते च- ि-
िमामतो दधात।।
हय े देवाˆ यूय.िम.दापय - ते मृळत नाधमानाय मम।् मा वो रथो ममवा.ळृत े भू-ा
ु ाव ािपष ु िम।।
य
अवाो अा भवता यजाˆ- आ वो हािद भयमानो येयम।् ाो देवा िनजरो
ु वृक
-
माहं मघोनो वण िय- भूिरदाˆ आ िवदं शून.मापःे । मा रायो राज.यु मा.दव ां-
यो वृाय िसन.माभिर- तिनी िवष उवाच। पथो रदी रन ु जोष.म-ै िदविे दव े धनु यो
्
यथम।।
अजय.ु िमः।।
श.ु माक.िम।।
ु ा- येन श ं ु मसानो िनजवू ाः। तोक सातौ तनय भूरे- रा
अव ि प िदवो अमान.म
्
अध.णतु ा.िद गोनाम।।
02.07.13 िह त ँ ु वृहथो यँ वनथु ो- र ो यजमान चोदौ। इासोमा यवु .मा
्
अिव-मि.ये कृ णतु म ु लोकम।।
न मा तम म.ोत त- वोचाम मा सनु ो.तेित सोमम।् यो मे पृणाो ददो िनबोधा-ो मा
्
ु .मपु गोिभ रायत।।
स
अाके िभ िभ शूर शूर-ै वया कृ िध यािन ते कािन। ोगभवू .नधु िू पतासो- ही
2.31 अाकिमित सच सू, शौनको गृमदो- िवेदवे ा- जगा िपु -् (भेदप े
मु ।् यदाशवपािभ ितो
जोषसो- रथ.ेवासो अिभ िव ु वाजय
अध ा नˆ उदवता स
उत ˆ देवो भवु न स िण- ा ािभ जोषा जूजवु .थम।् इळा भगो बृहि.वोत रोदसी-
धेपापा.दाशहु म
े ा िधया शिम।।
ु ता यजाˆ- अत .ायवो नस े सम।् ववो वाज.काना- िन रो
एता वो व
अह धीित.मयाः।।
हिवषा िवधेम।।
कु ृ पी- हा नो अ हिवष णोत।ु साशषेु िकरत ु भूिर वाम-ं रायोषँ
दवाना.ममत
यजमाने दधात।ु ।
अन ु नोानमु ित- य ेवषे ु मताम।् अि हवाहनो- भवत ाशषु े मयः।।
्
ु ं -मास ै श नृ िध। े द ाय नो िहन-ु ण आयूिं ष तािरषत।।
अि दनमते
धाता ददात ु दाशषेु - ाची ीवात ु मि ताम।् वय ेव धीमिह- समु ितँ वािजनीवतः।।
धाता जाना मतु राय ईश-े धातदे ँ िवं भवु न जान। धाता कृ ी रिनिमषािभच-े धा इ
ु
ृतव होत।।
्
इित पिरिशम।।
े िह जािभः।।
मेत जायम
े ी शमिे भ- शत ं िहमाˆ अशीय भेषजिे भः। 1(अ).ेषो िवतरँ ंहो- मीवा
ादभ
ातया िवषूचीः।।
ेो जात ियािस- तवम वसां वबाहो~। पिष ण पार.मंहस ि- िवाˆ
ा िभषजां णोिम।।
रीरध.नाय।ै ।
वृषभ च मीथाः।।
बवे वृषभाय ितीच-े महो मह ¤सु िु त.मीरयािम। नमा कलीिकन.मोिभ- गृणीमिस
पिर णो हेती वृा- पिर ेष मित मही गात।् अव िरा मघव.न
ु - मी
सवु ीराः।।
ावो न ृिभ ितय खािदनो- 1(अ)ियाˆ न तु य वृयः। ो यो मतो
ु ऊधिन।।
व सो- वृषाजिन पृा श
ु
उ े अा अा इवािजष-ु नद कण रय िु भः। िहरयिशाˆ मतो
आश
पृ े ता िवा भवु ना ववि रे- िमाय वा सद.माजीरदानवः। पृषदासो अनवराधस-
यो नो मतो वृकताित म- िरप ु दध े वसवो र ता िरषः। वतयत तपषु ा चियािभ त-मव ाˆ
अशसो हना व
धः।।
िच.ो मतो याम चेिकते- पृाˆ यध रापयो ः। या िनद े नवमान ियाˆ-
ते दश वा थमाˆ य .मूिहरे- ते नो िह.ूषसो िु ष।ु उषाˆ न रामी रण ै रपोणते
ु - महो
ु ता गोअणसा।।
ोितषा शच
ृ ःु । िनमघ
ते ोणीिभ रणिे भ नािभी - ाˆ ऋत सदनषे ु वावध ु ँ
े मानाˆ अेन पाजसा- स
वण.िधरे सपु श ्
े सम।।
ता इयानो मिह वथ.मूतय - उप घेदने ा नमसा गृणीमिस। ितो न या होतॄ.निभय -
आववत.दवरा.ियावस।े ।
ु थ वितारम।् अवाची सा मतो या वˆ ऊित- रो~ ष ु
यया र ं पारय.थांहो- यया िनदो म
02.07.22 उपे.मसृि वाजय ु वचा-नो दधीत नाो िगरो मे। अपा.पा.दाशहु ेमा कुिव.-
सपु श
े स.रित जोिषषि ।।
इम ं ै दˆ आ सतु -ं मँ वोचेम कुिव.द वेदत।् अपा.पा.दसयु मा- िवा.य
ु
दीदा.यािनो घृतिनिण.ग।।
अ ै ितो अाय नारी- दवाय देवी िदिधष.म।् कृ ताइवोप िह स अ-ु स पीयषू
्
.यित पूवसनू ाम।।
अमृ.ारातयो िव नश.ानृतािन।।
वसदु य
े ाय िवधत े िव भाित।।
यो अा शिु चना दैने - ऋतावाजˆ उिवया िवभाित। वयाˆ इदा भवु ना.- जाये
वीध जािभः।।
.दद
.म ै।।
02.07.24 तद.ानीक.मतु चा ना-मापी ँ वधते न ु रपाम।् यिमते यवु तय िमा-
िहरयवण.ृत.म.म।।
अि.द े परम े तिवांस-मिभ िवहा दीिदवांसम।् आपो ने घृत.मँ वही- य.
अयांस.मे सिु ित.ना-यायांसम ु मघव वु िृ म।् िव.ँ यदवि देवाˆ- बृह.दम
े
ु णः।।
दविे भ जिनिभ म
आ वि देवा इह िव यि -चोश.ोत िन षदा योिनष ु िष।ु ित वीिह ित ं सो ं मध-ु
जषु थे ाँ य ं बोधत ं हव मे- सो होता िनिवद पूाˆ अन।ु अा राजाना नमˆ एावत
ृ -ं
आिनौ-षा अि-जगती।।
िपबत ु ािवणोदसः।।
ु ाथा.िमह वाँ िवमोचनम।् पृं हविष मधनु ा िहक.त-मथा
अवा.म य.ृवाहण-ं रथँ य
आशिु भ िा.िमच
ु ाित नून-मरीरम.दतमान.िदते ोः। अषूणा.िया अिवा-मन ु त ं
्
सिवत ु मागात।।
नानौकांिस य िव.माय-ु िव ितते भव शोको अःे । ें माता सूनवे भाग.माधा-द
के त.िमिषत ं सिवा।।
न येो वणो न िमो- त.मयमा न िमनि ः। नारातय.िमदं ि- व े देव ं
सिवतार.मोिभः।।
ु शस
ं ाय सिवत जिर।े ।
्
े च सू, शौनको गृमदोिनौ- िुप।।
2.39 ावाणेव
े व न थमा ग.मवा-फािवव जभरु ाणा तरोिभः। चवाकेव ित वो ा-वाा यातं
रवे शा।।
नाववे न पारयतँ यगु वे - नेव नˆ उपधीव~ धीव~। ानेव नो अिरषया तननू ा-ृगलेव
्
िवस पात.मान।।
वाते.वाजयु ा नवे रीित-र ीइव~ च षु ायात.मवाक।् हािवव त3े (ए) शंभिवा- पादेव नो
02.08.05 ओािवव मा े वदा- नािवव िपत.ीवसे नः। नासेव न.ो रि तारा-
ु तु ा भूत.म।े ।
कणािवव स
02.08.06 सोमापषू णा जनना रयीणा-नना िदवो जनना पृिथाः। जातौ िव भवु न
राय.ोषँ िव ¤ता.ािभ.म।े ।
िवा.ो भवु ना जजान- िव.मो अिभच ाण ˆएित। सोमापषू णा ववत.ियं मे- यवु ााँ
िधयं पूषा िजत ु िव.िमो- रियं सोमो रियपित दधात।ु अवत ु देिदित रनवा- बृह.दम
े िवदथे
सवु ीराः।।
02.08.09 इ मृळयाित नो- न न पा.दघ.शत।् भं भवाित न परु ः।।
िवे देवासˆ आ गत- णतु ा म इम ं हवम।् एदं बिह िन ¤षीदत।।
्
ु ा अय-ं शनु होषे ु मरः। एत ं िपबत काम।।
तीो वो मधम
्
इे ा मणाˆ- देवास पूषरातयः। िवे मम तु ा ह वम।।
न.ृ िध।।
े िवा सरित- ितायूिं ष देाम।् शनु होषे ु म- जा.ेिव िदिदि नः।।
इमा सरित- जषु वािजनीवित। या ते म गृमदाˆ ऋताविर- िया देवषे ु जु ित।।
्
ु - यवु ा.िमदा वृणीमहे। अि. हवाहनम।।
ेताँ य शवा
अव दि णतो गृहाणां- समु लो भवादी शकुे। मा न. ेनˆ ईशत माघशंसो-
अिवा।।
02.08.12 दि िण.दिभ गृणि कारवो- वयो वदˆ ऋतथु ा शकुयः। उभ~
े वाचौ वदित
उातवे शकुने साम गायिस- पु इव सवनषे ु शंसिस। वृषवे वाजी िशशमु ती रपीा- सवतो न
भँ वद पु -ै भँ वद गृहषे ु च। भ.माक ो वद- भ ो अभय.िध(वद?)।।
भ मधा ो वद- भ.मपु िरा.ो वद। भंभ.ˆ आ वद- भ वतो वद।।
यौवनािन महयिस- िज यषु ा.िमव िभः। शकुक दि ण-ं शतपािभ नो वद।।
्
तृतीयं मडलम।।
्
3.01 सोम मेित योिवंशृच सू, गािथनो िवािमोि-िपु ।।
ु े अिं -
02.08.13 सोम मा तवसँ व-े वि.कथ िवदथे यज।ै देवा अा द ी.
अवधय.भु गं स यी- ेत. ान.मष ं मिहा। िशश.ु जात.मा राˆ- देवासो
्
ु ।।
अि.िनम.प
ु न किविभ पिवैः। शोिच वसान पयाय ु रपां- ियो
ु े िभ रै रजˆ आतता-त ं ु पना
श
02.08.14 वाजा सीमनदती रदाˆ- िदवो यी रवसानाˆ अनाः। सनाˆ अ
ीणाˆ अ संहतो िवपाˆ- घृत योनौ वथे मधूनाम।् अ ु र धेनव िपमाना- मही
ृ े काेन।।
वावध
ु बभूव।।
यीिभ न गहा
अमत
ृ . हानाः।।
ईळे च ा यजमानो हिविभ रीळे सिखं समु ित.िकामः। देव ै रवो िममीिह सिर-े र ा च नो
देिभ रनीकैः।।
ु त-े े िवािन धा दधानाः। सरु ेतसा वसा त
02.08.16 उप ते ार.व सणी ु मानाˆ-
्
ू रदेवान।।
अिभ¤ ाम पृतनाय
आ देवाना.मभव के त ु र-े मो िवािन काािन िवान।् ित मता अवासयो दमूनाˆ- अन ु
्
देवा.िथरो यािस साध।।
आ नो गिह सिे भ िशविे भ- महा.हीिभ ितिभ रय।् अ े रियं बलं सं-
एता ते अे जिनमा सनािन- पूाय नूतनािन वोचम।् महाि वृ े सवना कृ तम
े ा- ज
ििहतो जातवेदाः।।
सौमनस े ाम।।
ु तो~ रराणः। यंिस होत बृहती िरषो नो-े मिह
इम ँ य ं सहसाव.ो- देवा धेिह स
िवण. मा यज।।
इळा.मे पु दस
ं ं सिनो-शम ं हवमानाय साध। ा ून ु नयो िवजावा-े सा ते
समु ित भू।े ।
राज.िने शोिचषा।।
ु ाय दिधरे परु ो जनाˆ- वाजवस.िमह वृबिहषः। यतच
अिं स ु ु चँ िवदे-ं ँ
्
य ानां साध.िदि.मपसाम।।
02.08.18 पावकशोचे तव िह यं पिर- होत य षे ु वृबिहषो नरः। अे व इमानासˆ
आ रोदसी अपृणदा मह- ात ँ यदेन मपसो अधारय।् सो अराय पिर णीयते किव- रो न
वाजसातये चनोिहतः।।
.मभव.रु ोिहतः।।
ु िु शजो अमृवः। तासा.मेका.मदध ु म भज
ितो य सिमध पिरनो-े रपन. ु -म ु
िवशा.िवँ िवपितं मानषु ी िरष-ं सीमकृ व.िधित. तेजस।े स उतो िनवतो याित वेिवष-
्
गभ.मेष ु भवु नषे ु दीधरत।।
सदिम.ाय ˆईमहे।।
02.08.20 वैानराय पृथपु ाजस े िवपो- रा िवध धणेष ु गातव।े अि िह देवा अमत
ृ ो
व-था ध ्
मािण सनता न षत।।
अ तो रोदसी दˆ ईयते- होता िनषो मनषु परु ोिहतः। यं बृहं पिर भूषित िु भ- दविे भ
ु
रि िरिषतो िधयावसः।।
अे जर प आय-ु ूजा िप सिमषो िददीिह नः। वयांिस िज बृहत
जागृव -उिश
्
ु त ु िवपाम।।
. देवाना.मिस स
िवभावा देव रु ण पिर ि ती -रि बभवू शवसा समु थः। त तािन भूिरपोिषणो वय-मपु
ै ानर तव धामा.ाचके- येिभ िव.दभवो िवच ण। जातˆ आपृणो भवु नािन रोदसी अे
व
दीिधित िववारा िजगाित- होतार.िमळ थम ँ यज ै। अा नमोिभ वृषभ ँ वै- स देवा
्
.िदिषतो यजीयान।।
ऊ वा.ात ु ररे अका- यूा शोचिष िता रजांिस। िदवो वा नाभा.सािद होता-
य ँ िव चर पूवः।।
दैा होतारा थमा ृ-े स पृ ास धया मदि। ऋत ं शंस ˆऋत.िम आ - रन ु त ँ
तपाˆ दीानाः।।
ु िे भ रिः। सरती सारतिे भ रवा-िो देवी
आ भारती भारतीिभ जोषाˆ- इळा देव ै मन
बिहरेदं सद।ु ।
त रु ीप.मध पोषिय-ु देव िव रराण ~। यतो वीर कमय दु ो- य
ु ावा
जायत े देवकामः।।
वनते व सृजोप देवा-नि हिव शिमता सूदयाित। से होता सतरो यजाित- यथा
देवाना.िनमािन वेद।।
आ याे सिमधानो अवा-िङेण देव ै रथ.रु ेिभः। बिह न आा.मिदित पु ु ा- ाहा
देवाˆ अमत ्
ृ ा मादयाम।।
02.08.24 ि षस ेिकतानो-बोिध िव पदवी कवीनाम।् पृथपु ाजा देवयि
अौ.षसो िवरोके।।
िमो अि भवित यिमो- िमो होता वणो जातवेदाः। िमो अय ु िरिषरो दमूनाˆ- िम
्
िनू ा.मतु पवतानाम।।
पाित िय ं िरपो अं पदं वे- पाित य रण ं सूय। पाित नाभा सशीषाण.मि- पाित देवाना
.मपु माद.मृः।।
02.08.25 ऋभ ु ई.ा नाम- िवािन देवो वयनु ािन िवान।् सस चम घृतव.द ँ
्
ु ।।
वे-िद.दी र .य
ु .मश
आ योिन.मि घृतव.मा-ृथु गाण.मश ु ानः। दीान शिु चर ् ऋ पावक-
िपो पे।।
उुत िमधा यो अौ-.िवो अिध नाभा पृिथाः। िमो अि रीो मातिरा-तो
्
व .जथाय देवान।।
समु ित भू।े ।
्
3.06 कारव इेकादशच सू, गािथनो िवािमोि- िुप।।-
आ रोदसी अपृणाˆ जायमानˆ- उत िराˆ अध न ु यो~। िदव िदे मिहना पृिथाˆ-
ौ ा पृिथवी यि यासो- िन होतारं सादये दमाय। यदी िवशो मानषु ी दवयी- यती
ु .मिचः।।
रीळत े श
ू ।।
अमृे~- सबघे~ उगाय धेन~
ता ते अे महतो महािन- तव ा रोदसी आ तत। .तो अभवो जायमान- .ेता
्
वृषभ चषणीनाम।।
02.08.27 ऋत वा के िशना यो यािभ- घृतवु ा रोिहता धिु र िध। अथावह देवा.ेव
िदविदा ते चय रोकाˆ- उषो िवभाती रन ु भािस पूवः। अपो यद उश
ध. वनेष-ु होत ु
मादय।।
े ।।
ऋतावरी ऋतजात स~
इळा.मे पु दस
ं ं सिनो- शम ं हवमानाय साध। ा ून ु नयो िवजावा-े सा ते
्
समु ित भू।े । इमााय माः।। इित ितीयाकं समाम ।।
तृतीयाकम ्
चरित वतिनौः।।
आ सी.मरोह यु मा भवी- पित ििका.ियिव.यीणाम।् नीलपृ ो अतस धास-े ाˆ
अवासय.ु धतीकः।।
े ।।
रोदसी आ िववश
जानि वृो अष शेव-मतु शासन े रणि। िदवोच ु चो रोचमानाˆ- इळा
तपा दीानाः।।
वृषाये महे अाय पूव- वृे िचाय रमय यु ामाः। देव होत मतर ििका-हो देवा
.ोदसी एह वि ।।
ं महे दश।।
इळा.मे पु दस
ं ं सिनो- शम ं हवमानाय साध। ा ून ु नयो िवजावा-े सा ते
समु ित भू।े ।
3.08 अीेकादशच सू, गािथनो िवािमो- यूप- ािद पानां यूपाः- (अा
सिम यमाण परु ा- वानो अजरं सवु ीरम।् आरे अ.दमितं बाधमानˆ-उय
महत े सौभगाय।।
ु ती मीयमानो- वच धाˆ य वाहसे।।
उय वनते- व.ृिथाˆ अिध। सिम
यवु ा सवु ासा पिरवीतˆ आगा- उ ेया.वित जायमानः। तीरास कवयˆ उयि-
वनते शतवो िव रोह- सहवाˆ िव वय ं हेम। या.मय ं िधित ेजमान- िणनाय
महत े सौभगाय।।
्
3.09 सखाय इित नवच सू, गािथनो िवािमोि-बृहा िुप।।
03.01.09 सखाय.ा ववृमहे- देव ं मतास ऊतये। अपा.पात ं सभु गं सदु ीिदितं- सु तूित.
्
मनेहसम।।
कायमानो वना ँ- यातॄ रजग.पः। न ते अे मषृ े िनवतन-ँ यरू े सि.हाभवः।।
अित तृ ँ ववि -थाथवै समु नाˆ अिस। ा े यि पय आसते- येषां स े अिस ितः।।
ा यिव।।
आ जहु ोता रं- शीरं पावकशोिचषम।् आश.ु त.मिजरं .मीं- ु ी देव ं सपयत।।
आिद.ोतार. सादय।।
03.01.08 अिँ वध ु नो िगरो- यतो जायत उः। महे वाजाय िवणाय दशतः।।
तोशा वृह
णा वे- सिजा.नापरािजता। इाी~ वाजस
ातमा।।
तत ु रोण।े ।
ु .मच।् योिचषा सहस.ु िताˆ- अिभ
ु ँ वण हो-े िवे मत.
िम. त
्
ि ती थय.ूय नॄन।।
ु ानहा नम.सोपस। यिजने मनसा यि
वय.े अ रिरमा ि ह काम.म देवा-नेधता
ि पु सहसो िव पूव- दव यूतयो िव वाजाः। ेिह सहिणं रिय.ो-ोघण
े वचसा
स.म।े ।
ु . किवतो~ यानीमा- देव मतासो अरे अकम। ँ िव सरु थ बोिध- सव.द े
त
अमृत देह।।
्
3.15 िव पाजसेित सच सू, का उीलोि-िुप।।
ु ानो- बाध िषो र सो अमीवाः। सश
03.01.15 िव पाजसा पृथनु ा शोशच ु मणो
.ो अाˆ उषसो ु ौ- ं सूर उिदत े बोिध गोपाः। जेव िन.नय.षु - ोमं मे
ु
अे ता सजात।।
ान ु पूव- कृ ा. े अषो िव भािह। वसो~ नेिष च पिष चांह- कृ धी न
.ृच ाˆ वृषभ ो
इळा.मे पु दस
ं ं सिनो- शम ं हवमानाय साध। ा ून ु नयो िवजावा-े सा ते
समु ित भू।े ।
चतथु ष तोबृहः।।
03.01.16 अय.मि वु ीय-ेश े मह.ौभग। रायˆ ईश े प गोमत- ईशे
्
वृहथानाम।।
इम.रो मत.ता वध ृ ासः। अिभ ये सि पृतनास ु ो- िवाहा श ु
ृ -ँ यि.ाय.शेवध
.मादभःु ।।
शिु णः।।
चिय िवा भवु नािभ सासिह- ि दव.े ा वः। आ देवषे ु यतत आ सवु ीय -आ शंस उत
्
नृणाम।।
मा नो अे मतये- मावीरताय ै रीरधः। मागोताय ै सहस.ु .मा िनद-े प ेषां.ा कृ िध।।
ु
शि ध वाज सभग ो अरे। सं राया भूयसा सृज मयोभनु ा- तिु व
जावतो-े बृहत ु
यशता।।
03.01.17 सिममान थमान ु धमा- समुिभ रते िववारः। शोिचे शो घृतिनिण
्
.ावक- यु ो अि यजथाय देवान।।
यथायजो हो.म े पृिथा- यथा िदवो जातवेद ििकान।् एवानेन हिवषा यि देवा-
ु . ं ितरेम.म।।
न
यजमानाय शँ योः।।
ˆअकृव.मत ्
ृ नािभम।।
य.ोता पूव अे यजीया-िता च सा धया च शंभःु । तान ु धम यजा िचिकोथा
मानो घृतने - जहु ोिम ह.रस े बलाय। याव.दीशे णा वमानˆ इमा.ियं
इने ा इ
्
शतसये ाय देवीम।।
िद ँ यजािस।।
03.01.20 अि.मषु स.मिना दिधाँ- िु ष ु हवते वि ैः। स
ु ोितषो न.व ु देवा-
अे ी ते वािजना ी षधा- ित.े िजा ऋतजात पूवः। ितˆ उ ते तो देववाता-
्
ु ।।
ािभन पािह िगरो अय
ु पृबो~।।
ध
दिधा.मि.मषु स. देव- बृहितं सिवतार देवम।् अिना िमावणा भग.- वसू.ु ा
ओिज.े मतो मेदˆ उृत-ं ते वय.दामहे। ोति ते वसो~ ोकाˆ अिध िच- ित
ता.ेवशो िविह।।
ु
3.22 अयं स इित पच सू, कौिशको गाि-पाायाः परीाय-ि पु -्
्
ु ु पु ।।
चतन
अे ये िदिव वच पृिथाँ- यदोषधी.ा यज। येनािर .मवु ातत- ेष. भान ु
अे िदवो अण.मा िजगा-ा द वे ा ऊिचषे िधाˆ ये। या रोचन े परा.ूय या
ावा.पित आपः।।
परु ीासो अय ावणिे भ- जोषसः। जषु ाँ य .मुहो-नमीवाˆ इषो महीः।।
इळा.मे पु दस
ं ं सिन.ो-शम ं हवमानाय साध। ा ून ु नयो िवजावा-े सा ते
समु ित भू।े ।
् तीया सतोबृहती।।
3.23 िनमिथत इित पच सू, भारतौ देववो देववाता- वि-िपु -तृ
03.01.23 िनमिथत.िु धतˆ आ सधे- यवु ा किव रर णेता। जूय.ि रजरो वने-
अमिां भारता रेव.दि-ेववाˆ देववात.दु म।् अे िव पय बृहतािभ रा-येषा.ो नेता
्
भवता.दन ु ून।।
मस.शी।।
िन ा दधे वर आ पृिथाˆ- इळाया .द े सिु दन े अाम।् षां मानषु आपयायां-
इळा.मे पु दस
ं ं सिन.ो- शम ं हवमानाय साध। ा ून ु नयो िवजावा-े सा ते
समु ित भू।े ।
्
3.24 अे सहेित पच सू, गािथनो िवािमोि- गायी-आानु पु ।।
03.01.24 अे सह पृतनाˆ- अिभमाती रपा। र.र.राती -वच धाˆ य वाहसे।।
्
अ इळा सिमसे- वीितहोो अमः। जषु सू नो अरम।।
ु ने जागृव-े सहस ून~ वात। एदं बिह दो मम।।
अे
03.01.25 अे िदव.ून ु रिस चेता-ना पृिथाˆ उत िववेदाः। ऋध. देवा इह यजा
िचिकः।।
नमोिभः।।
अ इ दाशषु ो रोण-े सतु ावतो य .िमहोप यातम।् अमधा सोमपये ाय देवा।।
अे अपां सिमसे रोण-े िन ूनो~ सहसो जातवेदः। सधािन महयमानˆ ऊती।।
जगोाििभ
ु ः।।
03.01.26 वैानरं मनसाि.िचाा - हिवो अनषु ं िवदम।् सदु ान.ु ेव ं रिथरँ
धात ु र.ममत
ृ षे ु जागृिवः।।
अिियो मतो िवकृ यˆ- आ ेष.मु .मव ईमहे वयम।् ते ािननो ियाˆ वषिनिणज-
ििभ पिवै रपपु ो1(अ)क- दा मित.ोित रन ु जान।् विषं र.मकृ त धािभ- रािद
्
.ावापिृ थवी~ पयपयत।।
ु .म ीयमाणँ- िवपितं िपतरँ वानाम।् मेिळं मद ं िपो पे- तं रोदसी िपपृत ं
शतधार. म
्
सवाचम।।
गायी।।
ु यःु ।।
03.01.28 वो वाजाˆ अिभवो- हिवो घृताा। देवा.ि जगाित स
3.28 अे जषु ेित षडृच सू, गािथनो िवािमोि- गायी- तृतीयोिक-् चतथु
्
िपु -पमी जगती।।
िवदथेष ु धीराः।।
ु ळाशं सहस.ून~वातम।् अथा द वे .े रँ िवपया- धाˆ
अे तृतीये सवन े िह कािनष- परो
्
ृ षे ु जागृिवम।।
रव.ममत
्
ु ळाश.ातवेदः। जषु ितरोअम।।
अे वृधानˆ आितं- परो
पूवथा।।
ु तो गिभणीष।ु िदविे दव ईो जागृवि -हिवि
अरयो िनिहतो जातवेदाˆ- गभइव सिध
ु िे भ रिः।।
मन
रिनवत ्
ृ - पिर वृण.मन.ृणा दह।।
जातो अी रोचते चेिकतानो- वाजी िव किवश.दु ानःु । य.ेवासˆईँ िविवदं-
सिु नमथा िनमिथत-िु नधा िनिहत किवः। अे रा कृ ण-ु देवा.ेवयत े यज।।
सहोता सनका.दरोचत- मात ु पे यदशोच.धिन। न िन िमषित सरु णो िदविे दव-े यदसरु
जठरा.दजायत।।
यद ा यित य े अि-ोत~ ििकोवृणीमहीह। वु मयाˆ वु .मतु ाशिमा- जान.
् ।। इित थमााय माः ।।
िा उप यािह सोमम।।
न ते रे परमा िचजां-ा त ु यािह हिरवो हिराम।् िराय वृ े सवना कृ तम ु ाˆ
े ा- य
मघव.ािशिर.े।।
03.02.02 सू त इ वता हिरां- ते व मृण.ेत ु शून।् जिह तीचो अनच
ू
ु
पराचो-िवं स.णिु ह िव.म।।
य ै धाय ु रदधाˆ मा-याभ.िजते गे1 (अं)सः। भा त इ समु ित घृताची- सहदाना
ु
पत राितः।।
सहदान ं ु पत
ु ि य-मह.िम संिपण. ुणाम।् अिभ वृ ँ वधमानं िपया-मपाद.िम
तवसा जघ।।
येह सूताः।।
ृ ो वलˆ इ जो गो- परु ा हो भयमानो ार। सगु ा.थो अकृणो.िरजे गा- ाव.
अलातण
ु त.मीः।।
ाणी प
03.02.03 एको े~ वसमु ती~ समीची~- इˆ आ पौ पृिथवी.मतु ाम।् उतािर ा.दिभ न
्
ु .शूर वाजान।।
मीक -इषो रथी.यज
िवमोचन.णतु े त।।
िद उषसो याम.ो- िववाˆ मिह िच मनीकम।् िवे जानि मिहना यदागा-
ृ .मिु यायाँ-
मिह ोित िनिहत ँ व णा-ामा प.रित िबती गौः। िवं ा संभत
यी.िमो अदधा.ोजनाय।।
िरपवो हासः।।
जिह र ो मघव.य।।
हेित.म।।
.ा-मा े
ये वािजिभ णेत~-ँ यही िरषˆआसि पूवः। रायो वारो बृहत
्
अ ु भगˆ इ जावान।।
आ नो भर भग.िम मु -ि ते दे धीमिह रेके। ऊवइव पथे कामो अ-े तमा पृण
्
ु वसूनाम।।
वसपते
ु िवा- इाय
इम.ामं मया गोिभ र-ै वता राधसा पथ । यवो मितिभ ँ
्
वाह कुिशकासो अ।।
आ नो गोा दिह गोपते गा- मं सनयो य ु वाजाः। िदव ाˆ अिस वृषभ सश
ु ो-
03.02.05 शास.ि िहत ु न. ा-िा ऋत दीिधितं सपय।् िपता य
न जामये ताो िर.मार-ै कार गभ सिनत ु िनधानम।् यदी मातरो जनय वि-म कता
्
ु ृ तो रˆ ऋ।।
सक
वृ .य य ःै ।।
अिभ ज ैी रसच ृधान-ं मिह ोित.मसो िन रजान।् तानत ु य.षु ास- पित
ी दा
गवा.मभव.देकˆ इः।।
े ।।
जान .िा नमसािववश
िन गता मनसा से रक- कृ वानासो अमृताय गातमु ।् इद.ि ु सदन ं भूयष ाँ- येन मासा
अिसषास.ृतने ।।
संपयमानाˆ अमद.िभ ं- पय रेतसो घानाः। िव रोदसी अतप.ोषˆ एषा-ात े
्
िन ा.मदध ु गष ु वीरान।।
03.02.07 स जातिे भ वृहा से ह ै- ियाˆ असृज. िदो अकः। उ. ै
मही य
िद िधषणा िशथे धा-ोवध
ृ ँ िव1 (अं) रोदोः। िगरो यि.नवा.मीची-
ु ाः।।
िवाˆ इाय तिवषी रन
स ु मघव.ोिध गोपाः।।
मिह े ं पु ँ िविवा-नािद.िख रथं समरै त।् इो नृिभ रजन.ीान-ाकं सूय
्
.मषु स.ात.ु मिम।।
पित.भव वृह.ूनतृ ाना-िराँ िवाय ु वृषभो वयोधाः। आ नो गिह सिे भ िशविे भ- महा
्
.हीिभ ितिभ.रय।।
ु जाम।् ुहो िव यािह बलाˆ अदेवी- नो
तमिर.मसा सपय-.णोिम सस े परा
मघव.ातये धाः।।
िमह पावका तता.अभूव-ि न िपपृिह पार.मासाम।् इ ं रिथर पािह नो िरषो-
अदेिद वृहा गोपित.गा ˆ-अ कृ ा अष ै धामिभ गात।् सूनतृ ा िदशमानˆ ऋतने -
ृपदा वृष।।
ु ये तिवषी.मवध-चˆ इ मत. ओजः। मािन े सवन े वह- िपबा
ये ते शँ
ममान मम।।
ु .िद सवन.षु ाण- िपबा स
मन ोम शत े वीयाय। स आ वव
ृ ु रपो
हय य -ै र यिभ
अणा िससिष।।
मिहमानं ममाते~।।
अोघ स.व तिह-ं सो यातो अिपबो ह सोमम।् न ावˆ इ तवस. ओजो-
ं सो अिपबो जातˆ इ- मदाय सोमं परम े ोम।् य ावापिृ थवी~ आिववश
े ी- रथाभव
पू काधायाः।।
ु
03.02.11 अह.िह पिरशयान.मणˆ- ओजायमान.िवजात तान।् न ते मिह.मन ु भूदध
िववषे या िधषणा जजान- वै परु ा पाया.िद.मः। अंहसो य पीपर.था नो- नाववे या
न ा गभीर पु त िस-ु नाय पिर षो वर। इा सिख इिषतो यिद.ा-.
्
ि.दजो ग.मूवम।।
योिन.मन ु सरी~।।
ु िवो
एना वय ं पयसा िपमानाˆ- अन ु योिन.ेवकृ त.रीः। न वतव े सव.गत- िकँ य
नो जोहवीित।।
कुिशक सूनः।।
ु
या.पोयन.िममानाः।।
ु रा यगु ािन। उषे ु कारो~ ित नो जषु - मा
एत.चो जिरत मािप मृाˆ- आ ये घोषा.न
ु ा नम.े।।
नो िन क~ पष
ओ~ ष ु सार कारवे णोत- ययौ वो रा.दनसा रथेन। िन षू नमं भवता सपा
ु राˆ-
े ।।
भूिरदाˆ आपृण. ोदसी उभ~
.ैवीना.मतु पूवयावा।।
यधु
े ो मा विरव कार- देव
े ित षिणाः। िववत. दन े अ तािन- िवाˆ
मद.न ु धीरणासः।।
ससानाा उत सूय ससा-ने.सान पु भोजस. ाम।् िहरयय.मतु भोगं ससान- ही दू
्
.ाय वण.मावत।।
इˆ ओषधी रसनो दहािन- वनती रसनो.दिर म।् िबभदे वल.नु दु े िववाचो-थाभव
्
ू ाम।।
.िमतािभतन
03.02.18 तवाय ं सोम..मे.वा-म ं समु नाˆ अ पािह। अि. े बिह.ा िनषा
-दिध.ेम.ठर इ.िम।।
ीणे बिह.तु ˆ इ सोम- कृ ता धाना अव े ते हिराम।् तदोकसे पु शाकाय वृ-े
ु ं राता हविष।।
मत े त
ु .म।् तागा समु नाˆ ऋ पािह-
ु .माप-िम गोिभ मधम
इम.र पवता .
या आभजो मतˆ इ सोमे- ये ा.मवध.भव.ण.े। तेिभ रेत ं सजोषाˆ वावशानो3-
इ िपब धया िचतु -ा े वा पािह िजया यज। अय वा यत ं श हा-ोत ु वा
ु
य ं हिवषो जष।।
3.36 इमामूिेकादशच सू, गािथनो िवािम- इो- दशा आिरसो घोर- इ-
्
िपु ।।
इाय सोमा िदवो िवदानाˆ- ऋभ ु यिभ वृषपवा िवहायाः। यमाना.ितष ू गभ
ृ ा-ये िपब
ू वृः।।
वृषधत
महा अमो वृजने िवर-1ु (उ)ं शव पते धृ.ोजः। नाह िवाच पृिथवी चन ैनँ-
्
योमासो हय.मम।।
ृ े वीयाय- समाचे वृषभ काेन। इो भगो वाजदाˆ अ गाव- जाये
महा उो वावध
दि णाˆ अ पूवः।।
समु ेण िसवो यादमानाˆ- इाय सोमं सषु तु ं भरः। अंश.ु हि हिनो भिरै- म
ु
पनि धारया पिवैः।।
वृ.घ
ा अवण ्
ृ ीत सोमम।।
आ तू भर मािक रेत.िरा-िा िह ा वसपु ितं वसूनाम।् इ ये मािहन. .म-
.य यि ।।
अ े यि मघव.ृजीिष-ि रायो िववार भूरेः। अ े शत ं शरदो जीवसे धाˆ- अ े
्
वीरा.तˆ इ िशि।।
पु ुत
धामिभ-शतने महयामिस। इ चषणीधत
ृ ः।।
ु त.मपु वु ।े भरेष ु वाजसातये।।
इँ वृाय हव-े प
शिु म.ˆ ऊतये- िु नं पािह जागृिवम।् इ सोमं शततो~।।
अवावतो नˆ आ ग-थो~ श परावतः। उ लोको ये अिवˆ- इेह ततˆ आ गिह।।
्
3.38 अिभ तेविे त दशच सू, वैािमः जापित-िर-िपु -(वाः जापित वा
िवािमो वा)।।
ृ ो असरु नामा-
आित ं पिर िवे अभूष-ियो वसान रित रोिचः। मह.
िवपो अमत
ृ ािन तौ।।
पयि माियन कृ त
ािन।।
03.02.25 इं मित दˆ आ वमाना-ा पितं ोमता िजगाित। या जागृिव िवदथे
िदव.िदा पूा जायमाना- िव जागृिव िवदथे शमाना। भा वा.यजनु ा वसाना- सेय.म े
सनज
ा िपा धीः।।
यमा िचद यमस.ू रसतू - िजायाˆ अं पतदा ात।् वपूिं ष जाता िमथनु ा सचते ~
े - तमोहना
ोित वृणीत तमसो िवजान-ारे ाम िरता.दभीके । इमाˆ िगर.ोमपा.ोमवृ- जषु .े
ोित य ाय रोदसीअन ु ¤ा-दारे ाम िरत भूरेः। भूिर िचि तज
ु तो म- सपा
ु रासो
्
वसवो बहणावत।।
03.03.01 इ ा वृषभ ँ वय-ं सतु े सोमे हवामहे। स पािह मो असः।।
03.03.02 िगवण पािह न.तु -ं मधो धारािभ रसे। इ ादात. िमशः।।
ु ािन विननˆ -इं सचे अि ता। पीी सोम वावध
अिभ ृ ।े ।
ृ ं सजोषाˆ- इ देव हिरिभ यािह तूयम।् अहं िह ा मितिभ जहवीिम-
आ नो य .मोवध
्
घृतया. धमादे मधूनाम।।
ु ा। धानाव.िद.वन.षु ाण-खा
आ च ामेता वृषणा वहातो- हरी~ सखाया सधु रा
स ु णव.नािन।।
कुिवा गोपा.रस े जन- कुिव.ाजान ं मघव.ृजीिष।् कुिव ऋिषं पिपवांस ं सतु -
ू वृˆ - आ य.े येनˆ उशत े जभार। य मदे ावयिस कृ ी- य मदे
इ िपब वृषधत
03.03.08 अय े अ ु हयत-ोमˆ आ हिरिभ तु ः। जषु ाणˆ इ हिरिभ.नˆ आ ग-ा
्
ित हिरत ं रथम।।
ािमो हिरधायसं- पृिथव हिरवपसम।् अधारय.िरतो भूिर भोजन ँ -ययो र हिर.रत।।
्
ादो वलंज- परु ा.म अपा.मजः। ाता रथ हय रिभर -इो ा िचदाजः।।
वृख
द.ाइवाशत।।
ु रियं भ-रांश ं न ितजानत।े वृ ं पं फल.मीव धून-ु ही संपारण ँ वस।ु ।
आ नजं
महा अिस मिहष वृिे भ- धन.ृ सहमानो अान।् एको िव भवु न राजा- स
्
ˆयोधया च यया च जनान।।
मााभी िरिरचे रोचमान- देविे भ िवतो अतीतः। मना िदव ˆइ पृिथा- ोरो
उत ऋतिु भर ्ऋतपु ा पािह सोम-िम देविे भ.िखिभ तु .ः। या आभजो मतो ये ा-
ह.ृ.मदध ु
ु .मोजः।।
ये ािहहे मघव.वध-े शारे हिरवो ये गिवौ। ये ा नून.मनमु दि िवा- िपबे
े ।।
तं वम
्
3.48 सो ह जात इित पच सू, गािथनो िवािम- इ-िपु ।।
ु .दस.तु । साधो िपब ितकाम ँ
03.03.12 सो ह जातो वृषभ कनीन- भत.माव
यायथा.दहर कामे-शो पीयषू .मिपबो िगिराम।् ते माता पिर योषा जिनी- मह
.मिपब.मषू ।ु ।
03.03.13 शंसा म
ह
ा.िमँ यि.िाˆ-आ कृ य.ोमपा काम.म।् यं
ु त.ु िषणे~ िवत-न ँ वृाणा.नय देवाः।।
स
अिमना.दाय ु दोः।।
सहावा पृ ु तरिण नावा- ानशी रोदसी मेहनावान।् भगो न कारे हो मतीनां- िपतवे चा
ू जवसे यनु ि- ययो रन ु िदव िु .मावः। इह ा धेय ु हरय.िु श- िपबा
आ ते सपय~
अािो गायः।।
र ि जीरयो वनािन।।
ु ािण िगरˆइ त
03.03.16 तं ु -ं सा दिधरे हिरवो जषु । बोा3( आ)िप रवसो
इ मˆ इह पािह सोमँ- यथा शायात े अिपब.तु । तव णीती तव शूर शम-ा
स वावशानˆ इह पािह सोमं- मि िर सिखिभ तु .ः। जात ँ या पिर देवाˆ अभूष-हे
ु
भराय पत िवे।।
जगती।।
मािन सवन धाना- परु ोळाश.िम कृ ेह चाम।् योता जिरता तूयथ-
र-ं हिरवते हयाय धानाः। अपपू .मि सगणो मि- ोमं िपब वृह ा
पूषवते ते चकृ मा क
्
शूर िवान।।
ु ळाशं वीरतमाय नृणाम।् िदविे दव े सशी िर त
ित धानाˆ भरत तूय.म-ै परो ु -ँ वध ु ा
ािवंयोनु भ
ु ः-योदशी गायी-अादशी बृहती।।
03.03.19 इापवता बृहता रथेन- वामी िरषˆ आ वहतं सवु ीराः। वीत ं हा.रेष ु देवा-
िता स ु कं मघव.ा परा गा-ोम न ु ा सषु तु यि । िपत ु न पु .िचमा रभ े त -इ
तो धा.।।
वािजनो रासभ।।
03.03.20 अपा.ोम.म.िम यािह- काणी जाया सरु ण.ृहे ते। या रथ बृहतो
्
िनधानँ- िवमोचन ँ वािजनो दि णावत।।
इम े भोजाˆ अिरसो िवपाˆ-िदव ु ासो असरु वीराः। िवािमाय ददतो मघािन -
हंसाइव कृ णथु ोक.मििभ- मदो गीिभ ररे सतु े सचा। देविे भ िवाˆ ऋषयो नृच सो- िव
िपब.िशका.ो ं मध।ु ।
03.03.21 उप ेत कुिशका ेतय-मं राय े म दु ासः। राजा वृ.न.ागपा.गदु -
ु ता स
गथा य
जाते वर आ पृिथाः।।
िके कृ वि कीकटेष ु गावो- नािशर.े न तपि घमम।् आ नो भर मग वेदो -
िरौ गावौ भवताँ वीळु र ो- मेषा िव विह मा यगु ँ िव शािर। इ पात े ददतां शरीतो-
बल.ेिह तनषू ु नो- बल.िमानळु ु नः। बल.ोकाय तनयाय जीवसे- ं िह बलदाˆ अिस।।
अिभ य खिदर सार-मोजो धेिह न े िशंशपायाम।् अ वीळो~ वीिळत वीळय- मा
परश.ु िि तपित- िशल.िि वृित। उखा िचिद येषी- या फे न.मित।।
पिरणय.ाजौ।।
मिह महे िदव े अचा पिृ थ-ै कामो म इ.रित जान।् ययोह ोमे िवदथेष ु देवा- पयवो
मादय े सचायोः।।
यवु ोर ् ऋत ं रोदसी स.म-ु महे ¤ष ु ण िु वताय भूतम।् इद.िव े नमो अे पृिथ-ै
सपय ्
ािम यसा यािम रम।।
उतो~ िह वां पूा आिविव -ऋतावरी~ रोदसी सवाचः। नरिां सिमथ े शूरसातौ- वविरे
पृिथिव वेिवदानाः।।
को अा वेद कˆ इह वोच-ेवा अा पा3(आ)का समेित। द एषा.मवमा सदांिस- परेष ु
ु षे ु तषे ।ु ।
या ग
समाा िवयतु ~ े - वु े पद े तत ु जागके ~। उत सारा यवु ती~ भवी~- आ
े रेअ~
िवेदते ~
े जिनमा स ँ िविवो- महो देवा.िती~ न थते ~
े । एज.ुव ं पते िव.मेक-र
्
ु ँ िव जातम।।
ति िवषण
ु ण.मेारा-ह िपत ु जिनत ु जािम तः। देवासो य पिनतारˆ एवै- रौ पिथ तु े
सना परा
ु ः।।
त.र
इम ं ोमं रोदसी वी-ृदरा णव.ििजाः। िम ाजो वणो यवु ानˆ-
03.03.26 िहरयपािण िवता सिु ज- िरा िदवो िवदथे पमानः। देवषे ु च सिवत
्
ोक.मे- राद.मा सवु सवताितम।।
मूावाणो अर.मत।।
िव.ु थाˆ मतˆ ऋिमो- िदवो मयाˆ ऋतजाताˆ अयासः। सरती णव.ि यासो- धाता
ृा न
ˆ आ भरा भूिर पः।।
रयीणा-ा ं र थ
े ~
े अकव ै रदा।।
मह. कवय.ा नाम- य देवाˆ भवथ िव इे। सख ऋभिु भ पत
ु ियिे भ- िरमा.ियं
अयमा णो अिदित यि यासो-दािन वण तािन। ययु ोत नो अनपािन गो-
द हा सिमषो िददी-1 (अ)ं िममीिह वांिस। िवा अे पृ ु ता जेिष शू-
03.03.28 उषस पूवाˆ अध यूष-ु मह.ि ज े अ रं पद े गोः। ता देवाना.मपु न ु भषू -ह
्
.ेवाना.मसरु .मेकम।।
ु
मो~¤ष ू णो अ जर देवाˆ- मा पूव अे िपतर पद ाः। परु ायो.नो के त ु र- मह
्
.ेवाना.मसरु .मेकम।।
समानो राजा िवभृत पु ा- शये शयास ु यतु ो वनान।ु अा वं भरित िे त माता- मह.
्
ेवाना.मसरु .मेकम।।
िन वेविे त पिलतो तˆ आ- महाँ रित रोचनने । वपूिं ष िब.दिभ नो िव च-े मह.ेवाना
्
.मसरु .मेकम।।
अाˆ वं िरहती िममाय- कया भवु ा िन दध े धेन ु धः। ऋत सा पयसािपतळ
े ा- मह
्
.ेवाना.मसरु .मेकम।।
पा वे पु पा वपू-ं ूा तौ िवं रेिरहाणा। ऋत स िव चरािम िवा-ह.ेवाना
्
.मसरु .मेकम।।
03.03.31 आ धेनवो धनु या.मिशी-बघा.शशयाˆ अ धाः। नानाˆ यवु तयो
्
भवी- मह.ेवाना.मसरु .मेकम।।
यदास ु वृषभ
ो रोरवीित- सो अि.ूथ े िन दधाित रेतः। स िह पावा. भग. राजा-
्
मह.ेवाना.मसरु .मेकम।।
ु ा पप
वीर न ु .नास- न ु वोचाम िव र देवाः। षोा य ा वहि- मह.
्
ेवाना.मसरु .मेकम।।
देव.ा सिवता िवप- पपु ोष जा पु धा जजान। इमा च िवा भवु ना.- मह.ेवाना
्
.मसरु .मेकम।।
इमा. न पृिथव िवधायाˆ- उप िे त िहतिमो न राजा। परु द शमसदो न वीरा- मह.
्
ेवाना.मसरु .मेकम।।
03.04.01 न ता िमनि माियनो न धीराˆ- ता देवानां थमा वु ािण। न रोदसी अुहा
षारा एको अचर.िभ-ृत ँ विष.मपु गावˆ आगःु । ितो मही परा ु राˆ- गहा
ु
अभीक आसां पदवी रबो-ािदाना.मे चा नाम। आप िदा अरम देवी-
्
पृथ जी पिरषी.मवृ।।
ी षधा िसव ि कवीना-मतु िमाता िवदथेष ु साट ्। ऋतावरी यषणा.िो अा-
िरा िदव.िवत वायािण- िदविे दव आ सवु ि.न अः। िधात ु राय ˆआ सवु ा वसूिन- भग ात
िभ सिवत ु वाय।।
िमा णशा रोचनािन- यो राज.सरु वीराः। ऋतावान ˆइिषरा ळभास-िरा िदवो
िवदथे स ु देवाः।।
इ. ु पूषा वृषणा सहु ा- िदवो न ीता शशय.े। िवे यदां रणय देवा- वो
्
ु .मयाम।।
वसव.
या जामयो वृ इि शि-मी जानते गभ.मि।् अा पु .ेनवो वावशानाˆ-
अा ि ववि रोदसी समु क ु ानो अरे मनीषा। इमाˆ उ ते मनव े भूिरवारा ˆ-ऊा
े े ~- ाो यज
या ते अे पवतेव धारा-सी पीपय.ेव िचा। तामं मित.ातवेदो- वसो~ रा
्
समु ितँ िवजाम।।
्
3.58 धेनःु ेित नवच सू, गािथनो िवािमोिनौ- िपु ।।
सयु .ु वहि ित वामृत-े नोा भवि िपतरेव मेधाः। जरेथा.म.ि पण े मनीषाँ- यवु ो रव
ा यात.मवाक।् ।
कृ म
ऋ वेदीय शाकल संिहता तृतीयाके चतथु ाायः। (वगाः 1-25) Page 271
े ा.मागत. ि.दवे -ै िवे जनासो अिना हवे। इमा िह वा.ोऋजीका मधूिन-
आ मथ
03.04.04 परु ाण.मोक. ं िशव ँ वाँ- यवु ो नरा िवण.ााम।् पनु कृ वाना.ा
अिना वायनु ा यवु ं सदु ा- िनयिु सजोषसा यवु ाना। नासा ितरोअ.षु ाणा- सोमं िपबत
ु ।।
.मिधा सदानू
ु ची- रीय ु गिभ यतमानाˆ अमृाः। रथो ह वामृतजाˆ अिजत
अिना पिर वािमष प ू - पिर
अिना मधषु
ु मो यवु ाकु-ोम.ं पात .मागत.रोण।े रथो ह वां भूिर वप किर-तु ावतो
िनृत.मागिमः।।
्
3.59िमो जनािनित नवच सू, गािथनो िवािमो- िम-िपु -अातो
गायः।।
ु णो- िमो दाधार पृिथवी.मतु ाम।् िम कृ ी
03.04.05 िमो जना.ातयित वा
ु
रिनिमषािभ च-े िमाय ह.ृतव.होत।।
स िम मत अ ु या- आिद िश ित तने । न हते न जीयते ोतो- न ैन.मंहो
्
अो.ितो न रात।।
अनमीवासˆ इळया मदो- िमत वो विरम.ापृिथाः। आिद त.मपु ि यो- वय ं
सौमनस े ाम।।
3.60 इहेह व इित सच सू, गािथनो िवािम- ऋभवः-अानां ितसृणािम- ऋभवो-
जगती।।
03.04.07 इहहे वो मनसा बतु ा नरˆ- उिशजो ज म ु रिभ तािन वेदसा। यािभ मायािभ
यािभ.शचीिभ मसा अिपशत- यया िधया गामिरणीत चमणः। येन हरी~ मनसा िनरत त-
तेन देव.मृभव.मानश।।
इ ऋभिु भ वािजिभ वाजय.िह- ोम.िरत ु प यािह यि यम।् शत.े तिे भ िरिषरेिभ रायवे-
ऋ वेदीय शाकल संिहता तृतीयाके चतथु ाायः। (वगाः 1-25) Page 273
्
3.61 उषो वाजेन ेित सच सू, गािथनो िवािम- उषा-िपु ।।
03.04.08 उषो वाजेन वािजिन चेता- ोम.षु गृणतो मघोिन। परु ाणी देिव यवु ित
उषो देमा िव भािह- चरथा सूनतृ ाˆ ईरयी। आ ा वह ु सयु मासो अाˆ- िहरयवणा
न.ा वव
ृ ।।
अव ूमवे िचती मघो-षु ाˆ याित सर पी। 1(अ)जनी सभु गा सदु स
ं ाˆ- आा
अा वो देवी.मषु सँ िवभात- वो भर.मसा सवृु िम।् ऊ.मधधु ा िदिव पाजो अे-
ा चे रवसक।् ।
रोचन
ऋतावरी िदवो अक रबो-ा रेवती रोदसी िच.मात।् आयती.म उषसँ िवभात- वाम.मेिष
िवण ं िभ माणः।।
ििभ
ु ः-िशाः पदश गायः।।
ु ाˆ अभूव।् 1(अ)िदावणा
03.04.09 इमाˆ उ वां भृमयो ममानाˆ- यवु ावत े न त
ु शते।।
इय.े पूष.ाघृण-े सु िु त दव नसी। अािभ ं
्
ु दे च पशवे। अनमीवाˆ इष.रत।।
सोमो अ.िपदे- चत
्
अाक.माय ु वधय-िभमाती.हमानः। सोम ध.मासदत।।
ऋ वेदीय शाकल संिहता तृतीयाके चतथु ाायः। (वगाः 1-25) Page 275
चतथु मडलम।्
ृ -ं राजान.षणीधत
मािद.षणीधत ्
ृ म।।
सखे सखाय.मा वव-ृ ाश.ु चं रेव रंा-. रंा। अे मृळीकँ वण े सचा
स .ो अेवमो भवोती- नेिदो अाˆ उषसो ु ौ। अव य नो वण ं रराणो- वीिह
03.04.13 अ ेा सभु ग स- देव िचतमा मष।ु शिु च घृत. त.माया-
स तो िवे.दिभ वि सा -होता िहरयरथो रंसिु जः। रोिहदो वप
ु ो िवभावा- सदा रव
्
िपतमु तीव संसत।।
सधिन.माप।।
03.04.14 स जायत थम पास-ु महो बु े रजसो अ योनौ। अपा.दशीषा गहु मानो
ियासोजनय वृ।े ।
ु ाˆ अिभ सेर ् ऋत.माशषा
अाक.म िपतरो मन ु णाः। अमजा.ु घाˆ व े अ-
ते ममजत
ृ दवांसो अि-देषाम े अिभतो िव वोच।् पयासो अिभ कार.मच-िद
03.04.15 ते मत थम.ाम धेनो- ि. मातु परमािण िव।् तानती रनषू त
नेश.मो िधत ं रोचत ौ-ेाˆ उषसो भान ु रत। आ सूय बृहत.ि.दा- ऋज ु मतष ु
्
वृिजना च पय।।
आिद.ा बबु धु ानाˆ -ािद..ारय भु म।् िवे िवास ु यास ु देवाˆ-िम िधय े
वण स.म।ु ।
अा व
ोचेय शश ु ान.मिं- होतारँ िवभरसँ यिजम।् श
ु च ु ध
ू ो अतृण
गवा-मो न पूत ं
पिरिष.मंशोः।।
िवेषा.मिदित यि यानाँ- िवेषा.मितिथ मानषु ाणाम।् अि दवाना.मव आवृणान- म
ु ळ
ृ ीको
भवत ु जातवेदाः।।
इह ं सूनो~ सहसो नो अ- जातो जाता उभया अ र।े तˆ ईयसे ययु ज
ु ानˆ ऋ ˆ-
ऋजमु
ु ा.ृषण.श
ु ाँ.।।
ु ानो-
ू रोिहता घृतू~- ऋत मे मनसा जिवा। अ रीयसे अषा यज
अा वृध~
्
ु ाँ देवा.िशˆ आ च मतान।।
य
गोमा अे िवमा अी य ो- नृव.खा सदिम.दमृः। इळावा एषो असरु जावा.ीघ
्
रिय पृथबु ु .भावान।।
03.04.17 य इ.भर. ¤ििदानो- मूधानँ वा ततपत े ाया। भवु . तवा
वर.दघायोः।।
ु त ं रराणः। ीत.े दस. ोा सा यिव-ासाम य
ु षो- देवो मत सिध
य म े अर.जो
िवधतो वृधासः।।
रत
ु ा अयˆ एवैः।।
म े वाघते सु णीित-तु सोमाय िवधत े यिव। रं भर शशमानाय घृ-े पृथ ु .मवस े
चषिणाः।।
अधा मात ु षस. िवाˆ- जायेमिह थमाˆ वेधसो नॄन।् िदव.ु ाˆ अिरसो भवे-मािं
ु ः।।
जेम धिननं शच
.माशषु ाणाः। शच
03.04.19 अधा यथा न िपतर परास- ासो अ ऋत ु ीदय.ीिधित
्
ु शासः- ामा ि भो अणी रप ।।
म
ु माण.ु चो देवयो-यो न देवाˆ जिनमा धमः। शच
सक ु ो अिँ ववध
ृ ˆ इ-मूव.ं
्
पिरषदो अ म।।
आ यूथवे मु ित पो अ-ेवानाँ यिनमा.ु । मताना.िवशी रकृ -ृध े िचदय
ˆउपरायोः।।
अकम ते पसो अभूम- ऋत.मव.षु सो िवभातीः। अनून.मिं पु धा स
ु
-ेव ममृजत
ा च ःु ।।
थािन वेधो-वोचाम कवये ता जषु । उोच कृ णिु ह वसो नो- महो राय
एता ते अ उच
अय ँ योिन.कृ मा य ँ वय.े- जायवे प उशती सवु ासाः। अवाचीन पिरवीतो िन षी-देमाˆ उ ते
पाक तीचीः।।
ु ळीकाय वेधः। देवाय शि.ममत
आ वत े अिपताय म- नृच स े समृ ृ ाय शंस- ावेव सोता
मधषु .मी
ु ळे।।
कथा ह तणाय म-े कथा िदव े गहसे कˆ आगः। कथा िमाय मीषे पृिथ-ै व
कदय े कगाय।।
कथा महे पिु ंभराय पू-े कुाय समु खाय हिवद। किव उगायाय रेतो- व कद े शरव े
बृह ै।।
पयसा पीपाय।।
जामयण
03.04.22 ऋतने ािँ स.िद-मिरसो नव गोिभः। शनु .र पिरषद.षु ास-मािव
रभव.ात े अौ।।
मा क य ं सद.िमरु ो गाˆ- मा वेश िमनतो मापेः। मा ात ु रे अनृजोर ् ऋण ँ वे- मा
र ा ण
ो अे तव र णभ ु ख ीणानः। ित ुर िव ज वीहं ो- जिह र ो मिह
े ी -रार ाण.म
िचावध ्
ृ ानम।।
एिभ भव समु नाˆ अे अक- िरमा.ृश मिभ शूर वाजान।् उत ा.यिरो जष
ु - स.े
ु ाः।।
िवग
ित शो िव सृज तूिणतमो- भवा पाय ु िवशो अा ˆअदः। यो नो रे अघशंसो यो अ-े
्
मािक े िथरा दधषत।।
ु - 1(अ)िमा ओषता.ि महेत।े यो नो अराितं सिमधान चे -नीचा
उद े ित ा तन
्
ु म।।
त .तस. श
ु दैा.े। अव िरा तनिह
ऊ भव ित िवा.-दािव.ृ ण ु यातज
ु नू ा-ािम.मजािमं
्
मृणीिह शून।।
े अ ु सभु ग.दु ान-ु या िनेन हिवषा यˆ उ ैः। िपीषित आयिु ष रोण-े
सेद
अचािम ते समु ित.ोवा-े वावाता जरता.िमयीः। ाा सरु था मजये-मा े ािण
्
धारये रन ु ून।।
इह ा भूया चरे प-ोषाव दिदवांस.मन ु ून।् ीळ.ा समु नस.पे-मािभ.
ु ा
्
तिवांसो जनानाम।।
या .िु हरयो अ- उपयाित वसमु ता रथेन। त ाता भविस त सखा- य
आित.मानषु . जजो ्
ु षत।।
03.04.25 महो जािम बतु ा वचोिभ- ा िपत ु गतमा.दियाय। .ो अ वचस
ु ~ दमूनाः।।
.ििकि- होत यिव सतो
ु वे ाˆ- अतासोवृका ˆअिमाः। ते पायव. ो िनष-ाे तव न
अज.रणय.श
पामूर।।
या वय ं सध1 (अ)ोता-व णी.याम वाजान।् उभा शंसा सूदय सताते-नु ुया
कृ ण.ु याण।।
अया ते अे सिमधा िवधेम- ित ोमं शमान.ृभाय। दहाशसो र स पा1 (अ)ा-ुहो
् ।। इित चतथु ाय माः ।।
िनदो िममहो अवात।।
भाय.पिम. रोधः।।
मा िनत यˆ इमां मं राित-ेवो ददौ माय धावान।् पाकाय गृो अमत
ृ ो िवचेता ˆ-
साम िबहा मिह ित मभृि- हरेताˆ वृषभ ु ान।् पद. गोरपग
.िव ू ँ िविवा-नि मं
्
े वोच.नीषाम।।
ता अि बभस.ि मज-िपने शोिचषा य.रु ाधाः। ये िमनि वण धाम- िया
03.05.02 इदं मे अे िकयत े पाव-कािमनते गु ं भार. म। बृह.धाथ धृषता गभीरँ- यं
ु
पृं यसा सधात।।
तिमे3(ए)व समना समान-मिभ ा पनु ती धीित रयाः। सस चम.िध चा पृ-े रे प
आिपत.बा।।
ु िहत.मपु िनिण. वदि। यियाणा.मप वािरव -ाित िय ं
वाँ वचस िकं मे अ- गहा
इदम ु िह महा.मनीकँ- यिया सचत पू.ौः। ऋत पद े अिध दीान-हु ारघ
ु .घयु
.िवदे ।।
ु .ा पृःे । मात.ु द े परम े अि षो-वृ.शोिचष
अध तु ान िपो चासा-मनतु ग
यत िजा।।
03.05.03 ऋत ं वोच े नमसा पृमान-वाशसा जातवेदो यदीदम।् म यिस य
्
िव- ििव य िवण ँ यृिथाम।।
का मयादा वयनु ा क वाम-मा गमेम रघवो न वाजम।् कदा नो देवी रमत
ृ पी- ूरो
अ िय े सिमधान वृो- वसो रनीक. म आ रोच। श.सान.ु शीकपः - ि ित
न राया पु व ्
ारो अौत।।
्
4.06 ऊ ऊ ष ु ण इेकादशच सू, गौतमो वामदेवोि-िपु ।।
03.05.04 ऊ ऊष ु णो अर होत- रे ित देवताता यजीयान।् ं िह िव.मिस
्
म- वेधस.ि िरिस मनीषाम।।
अमूरो होता सािद िव-1(अ)ि मो िवदथेष ु चेताः। ऊ भान ं ु सिवतवे ा-े ेतवे धूम ं
्
भाय.प ाम।।
ु ण
यता सज ू र ाितनी घृताची- दि िण.ेवताित.मरु ाणः। उ नवजाˆ ना- पो अनि
ु त.म
सिध ु क
े ः।।
ीण बिहिष सिमधान े अा -ऊ अय ु जज ु णो अात।् पयि पशपु ाˆ न होता-
ु षा
पिर ना िमतु रेित होता-ि मो मधवु चाˆ ऋतावा। व. वािजनो न शोकाˆ- भय े
.म दाः।।
ये ह े ते सहमानाˆ अयास -ेषासो अे अचय रि। येनासो न वसनासो अथ-
ु णसो मात. शधः।।
िव
ु - शंसा.
अकािर सिमधान तं ु ँ यजत े ू धाः। होतार.मिं मनषु ो िन षे- नम
ˆउिशज.शंस.मायोः।।
4.07 अयिमहेक ्
े ादशच सू, गौतमो वामदेवोि-िुप-आा जगती-ितीयााः
पानु भ
ु ः।।
03.05.06 अय.िमह थमो धािय धातिृ भ- हता यिजो अर.े ीः। यमवानो भृगवो
अे कदा त आनषु -वु .ेव चेतनम।् अधा ि ह ा जगृिरे- मतासो िवीम।।
्
आश.ु त ँ िववतो- िवाˆ यषणी रिभ। आ जु के त.ु मायवो- भृगवाणँ िवशिे वश।े ।
03.05.07 तं शतीष ु मातषृ -ु वन आ वीत.मितम।् िच ं स.हु ा िहत-ं
्
सवु दे .िचदिथनम।।
सस यियतु ा सि.ूध-ृत धाम.णय देवाः। महा अि नमसा रातहो- वेरराय
सदिम.तावा।।
िदवˆ आरोधनािन।।
कृ . एम शत परु ो भा- िर1(अ)िच वपषु ा.िमदेकम।् यदवीता दधत े ह गभ- सि
सो जात दशान.मोजो- यद वातो अनवु ाित शोिचः। वृणि ित मा.मतस
षे ु िजां- िरा
िह े अवा।।
उत ाˆ अि रर- उतो~ गृहपित दमे। उत ा िन षीदित।।
उिहौ।।
तव ािदाे सि- िरदा िचद इदा िचदोः। िय े ो न रोचत उपाके।।
03.05.11 भ.े अे सहिस.नीक-मपु ाक आ रोचते सूय। श.श े दशे नया िच-
्
दि त.श आ प े अम।।
िव षाे गृणत े मनीषा-ँ वेपसा तिु वजात वानः। िवेिभय ावन श
ु देव-ै ो रा
ु भूिर म।।
समहो
द े काा नीषा-ा जाये राािन। देित िवण ँ वीरपेशाˆ इािधय े दाशषेु
माय।।
ाम े थम.ेवयो- देव ं मताˆ अमृत मिजम।् ेषोयतु .मा िववासि धीिभ-
्
दमूनस.ृहपित .ममूरम।।
आरे अ.दमित.मारे अंहˆ- आरे िवा.मितँ यिपािस। दोषा िशव हस ूनो अे-
अि रीश े बृहतः िय-ाि वाज परम रायः। दधाित रँ िवधत े यिवो-
्
ानषु .ाय धावान।।
ु ा यिवा-िचििभ कृ मा क
यिि ते पष ी 1(अ)ा अिदत े रनागा-
िदागः। कृ ध
ु य
म ू ोितषा देव एित।।
यूय.िारोहयि।।
ऊ.े त ं ु सिवता देवो अ-े ोित िव ै भवु नाय कृ व।् आाˆ ावापिृ थवी~ अिर ँ -
आ वाँ विहाˆ इह ते वह-ु रथाˆअास उषसो ु ौ। इम े िह वां मधपु ये ाय सोमाˆ- अि. े
्
वृषणा मादयेथाम।।
गायी।।
03.05.15 अि हता नो अरे- वाजी सिर णीयते। देवो देवषे ु यि यः।।
्
पिर ििव.रँ- याी र थीिरव। आ देवषे ु यो दधत।।
03.05.17 आ सो यात ु मघवा ऋजीषी- व हरयˆ उप नः। ताˆ इद.षु मु ा
किव न िनयँ िवदथािन साध-ृषा येकँ िविपपानो अचात।् िदवˆ इा जीजन. का-ना
1(अ)य ेिद सु शीक.मक- मिह ोती च ु य वोः। अा तमांिस िधता िवच -े नृ
03.05.18 िवािन शो नयािण िवा-नपो िररेच सिखिभ िनकामःै । अमान.ि े िबिभ
अपो वृ ँ विवांस ं पराह-ाव.े वं पृिथवी सचेताः। ाणािस समिु या.यनै ो-
ज.िरोिभ गृणानः।।
आ दु ा मनसा यां- भवु े कु. े िनकामः। े योनौ िन ¤षदतं सपा- िव
वा.ििक.तिच नारी।।
03.05.19 यािस कुेन सरथ.मव-ु ोदो वात हय रीशानः। ऋा वाज. गँ ययु षू -
्
िव.यदह.ायाय भूषात।।
कुाय श
ु .मशषु .ि बह- िप े अ कुयव ं सहा। सो दू. मृण कुने -
ं िप ं ु मृगय ं शूशवु ांस-मृिजन े वैदिथनाय रीः। पाश.ृ ा िन वप.ह-ा. परो
ु
जिरमा िव ददः~।।
ित मा यद रशिन पताित- कि.िर मु के जनानाम।् घोरा यदय समृित भवा-ध ा
भवु ोिवता वामदेव धीनां- भवु .खावृको वाजसातौ। ामन ु मित माजग-ोशस
ं ो
े शरद. पूवः।।
पो मदम
ु ˆ इ नू गृणानˆ- इष.िर े नो3(ओ) न पीपःे ~। अकािर ते हिरवो न-िया ाम
नूत
र.दासाः।।
िमेकपदािवराट ्।।
ु ं ह ा ˆ-अन ु ं मंहना मत ौः। ँ वृ ं शवसा जघा-
03.05.21 ं महा इ त
्
ू रिहना जसानान।।
ृज.ि
ु 1 (अ) पवतासˆ-
तव िषो जिनम ेजत ौ- रेज.ूिम िभयसा मोः। ऋघाय स
सवु ीर. े जिनता मत ौ- िर कता पमो भूत।् यˆ ईजान य सवु -मनपतु ं
सदसो न भूम।।
03.05.22 सा सोमाˆ अभव. िवे- सा मदासो बृहतो मिदाः। साभवो वसपु ित
अय ँ वृत ातयते समीची-यˆ आिजष ु मघवा व एकः। अय ँ वाजं भरित यं सनो- ियास
े ाम।।
अय ं वे अध जयतु -य.मतु कृ णतु े यधु ा गाः। यदा स.णतु े म-ु िमो- िव.ं
्
भयत एजदात।।
03.05.23 सिमो गाˆ अजय.ं िहरया- समिया मघवा यो ह पूवः। एिभ नृिभ नृतमो
ाता नो बोिध दशानˆ आिप- रिभाता मिडता सोानाम।् सखा िपता िपतत
ृ म िपतॄणा-
ा.मिवता बोिध सखा- गृणानˆ इ वु त े वयो धाः। वय ं ा ते चकृ म
सखीयत ा सबाधˆ- आिभ
तु ˆ इो मघवा य वृा- भूरी.येको अतीिन हि। अ ियो जिरता य शम-िक दवा
वारय े न मताः।।
एवा नˆ इो मघवा िवरी- कर.ा चषणीध.ृ दनव ु .े-े अिध वो
ा। ं राजा जनषा
मािहन ँ यिर।े ।
ु ˆ इ नू गृणानˆ- इष.िर े नो3(ओ) न पीपःे ~। अकािर ते हिरवो न-िया ाम
नूत
र.दासाः।।
4.18 अयं पा इित योदशच सू, गौतमो वामदेव-आाया इ-नही ेािद
पृ।ै ।
ये जिनाः।।
रोदसी अपृणा.ायमानः।।
वृ.घ
ा असज
ृ .ि िसन ्
ू ।।
मम.न ा यवु ित परास- मम.न ा कुषवा जगार। मम.िदाप.िशशव े ममृ-ु
्
मम.ि.िद .ह.सोदितत।।
मम.न ते मघव.ंसो- िनिविवा अप हनू~ जघान। अधा िनिवˆ उरो बभूवा-िरो
ृ ।।
ाि णा िपतरं पादग
.मृ-िरेक.िमण
ृ ते वृहे।।
ृ िजयो न देवाˆ- भवु .ा.िळ सयोिनः। अह.िहं पिरशयान.मण- वतनी
अवासज
ररदो िवधेनाः।।
ु िवयत.मब
अतृवँ ु -मब
ु मानं सषु पु ाण.िम। स ित वतˆ आशयान-मिहँ वेण िव
्
िरणाˆ अपव।।
अिभ दु जनयो न गभ- रथा.इव यय ु ाक.मयः। अतपयो िवसतृ ˆ उˆ ऊम-ँ वृताँ
्
ू ।।
अिरणाˆ इ िसन
03.06.02 ं मही.मविनँ िवधेना-वु तय े वाय रीम।् अरमयो नम.स ैज.दण-
ु
ावो नभो3(ओ)न वाˆ- ाˆ अिप.वु ती.र ् ऋत ाः। धा.ा
.खि..मर पव।।
ते पूवािण करणािन िवा-िवा आह िवषे करांिस। यथायथा वृािन गूता-पांिस
राज.यािववषे ीः।।
ु ˆ इ नू गृणानˆ- इष.िर े नो3(ओ) न पीपःे ~। अकािर ते हिरवो न-िया ाम
नूत
र.दासाः।।
03.06.03 आ नˆ इो रादा नˆ आसा-दिभिकृ.दवस े यासः। ओिजिे भ नृपित वबा-
्
े सम ु तवु िण पृतनू ।।
आ नˆ इो हिरिभ याा-वाचीनोवस े राधस े च। िताित वी मघवा िवर-ीमँ य .मन ु नो
वाजसातौ।।
इम ँ य .माक.िम- परु ो दध.िनिस त.ु ः। ीव वि.नये धनाना-या वय
े ।।
.मयˆ आिज.यम
उश ु ¤ष ु ण.म
ु नाˆ उपाके- सोम न ु सषु तु धावः। पाˆ इ ितभत
ृ म-
03.06.04 िगिर न य.तवा ऋ ˆइ- ना.देव सहस े जातˆ उः। आदता वं
्
िवर. भीमˆ- उवे कोशँ वसनु ा ृम।।
ु ि- न राधस ˆआमरीता मघ। उावषृ ाण.िवषीवˆ उा-
न य वता जनषा
ु
.ि पत रायः।।
कया तवे शा शिचो- यया कृ णोित मु का िचः। पु दाशषेु िवचियो अंहो-था
दधाित िवण.िर।े ।
मा नो मधरा भरा दि त- दाशषेु दातव े भूिर ये। ने दे े श े अि उ-े
र.दासाः।।
्
4.21 आ याि इेकादशच सू, गौतमो वामदेव- इ-िुप।।
वा सदना.त।।
सदनषे ु होता।।
ायस े मदाय।।
िव यरांिस पवत वृवे- पयोिभ िज े अपा.वांिस। िवद.ौर गवय गोहे- यदी वाजाय
ु ो3(ओ) वहि।।
स
भा ते हा सृकृतोत पाणी~- यारा वु त े राधˆ इ। का ते िनषि िकम ु नो~ ममि
ु ˆ इ नू गृणानˆ- इष.िर े नो3(ओ) न पीपःे ~। अकािर ते हिरवो न-िया ाम
नूत
र.दासाः।।
्
4.22 य इ इेकादशच सू, गौतमो वामदेव- इ-िुप।।
ु ा िचत।् ोमं मघवा सोम
ु षु े य वि- तो महा.रित श
03.06.07 यˆ इो जज
ु ा- यो अमान ं शवसा िब.देित।।
.म
रेजय . भूम।।
ता तू त इ महतो महािन- िवेि.वनषे ु वाा। यर धृो~ धृषता दध
ृ ा-निहँ वेण
शवसािववषे ीः।।
03.06.08 ता तू ते सा तिु वनृ िवा- धेनव िते वृˆ ऊः। अधा ह .षृ मणो
आश.ु न रिम.
ु ोजस. ोः।।
अाक.िम ु णिु ह िमा-.िा उप मािह वाजान।् अँ िवाˆ इषण परु ी-
ु ˆ इ नू गृणानˆ- इष.िर े नो3(ओ) न पीपःे । अकािर ते हिरवो न- िया ाम
नूत
र.दासाः।।
्
4.23 कथा महािमेकादशच सू, गौतमो वामदेव- इ-िपु -(अानां
ितसृणामृतेवता वा)।।
कथा णोित यमान.िम- कथा व.वसा.म वेद। का अ पूव पमातयो ह- कथ ैन
ु .त।े ।
.ामं सयु ज
03.06.10 िकमा.दम ं स ं सिख- कदा न ु ते ा ं वाम। िय े सु शो वपरु सगा-
ू परम~
ऋताय धेन~ े हाते~।।
ु ˆ इ नू गृणान-इष.िर े नो3(ओ) न पीपःे ~। अकािर ते हिरवो न-िया ाम
नूत
र.दासाः।।
्
4.24 का सु ुितिरेकादशच सू, गौतमो वामदेव- इ- िपु ।।
े ह ई- सु ुतˆ इ.राधाः। स याम.ा मघवा माय- यत े
स वृह
्
ु य े विरवो धात।।
स
तिम.रो िव ये समीके- िरिरांस. कृ वत ाम।् िमथो याग.मभु यासो अ म-र
आिद नेम इिय ँ यज -आिद.ि परु ोळाशं िरिरात।् आिद.ोमो िव पप ु ी-
ृ ा.दस
ु ोष वृषभ ँ यज।ै ।
नािद.ज
ु त े सनु ोित। ीचीनेन मनसािववने -
03.06.12 कृ णो. ै विरवो यˆ इ-ेाय सोम.मश
िम.खाय.णतु े सम।ु ।
यदा समय चे.घावा- दीघ यदािज.म.दयः। अिचद.षृ ण ं पा -रोण आ िनिशत ं
ु ।।
सोमसिः
ु ˆ इ नू गृणानˆ- इष.िर े नो3(ओ) न पीपःे ~। अकािर ते हिरवो न-िया ाम
नूत
र.दासाः।।
्
4.25 को अेच सू, गौतमो वामदेव- इ-िपु ।।
वाजयो हवे।।
ु
4.26 अहं मनिरित सच सू, गौतमो वामदेवः-आानां ितसृणामाा देवता-अानां
् ्
च े वामदेवयोऋिषिवकमाः के िचत)।।
चतसृणां येनिुप (आतृ
अहं भूिम.मददा.माया-याहं वृि.ाशषु े माय। अह.मपो अनयँ वावशानाˆ- मम देवासो अन ु
्
के त.माय।।
अहं ु
परो मसानो रै -व साक.वती.शर। शतत
म
ँ वेयं सवताता-
्
िदवोदास.मितिथ वँ यदावम।।
भरिद िवरतो वेिवजान- पथोणा मनोजवाˆ असिज। तूय ँ ययौ मधनु ा सो-े नोत वो िविवदे
येनो अ।।
ऋजीपी येनो ददमानो अंश-ं ु परावत.शकुनो मं मदम।् सोमं भर.ाहाणो देवावा-िवो
ु ा .रा.दादाय।।
अम
आदाय येनो अभर.ोमं- सह सवा अयतु . साकम।् अा परु ि रजहा.दराती- मदे
अव येनो अनी.दध ो- िव यिद वातˆ ऊ परु िम।् सृज.दा अव ह ि पा-
्
शान ु रा मनसा भरु य।।
ु -ं ु येनो जभार बृहतो अिधोः। अ~ पत.त पण-मध
ऋिजˆ ईिमावतो न भ
4.28 ा यज ्
ु िे त पच सू, गौतमो वामदेव- इ-िुप (इासोमौ वा देवते)
ु ा तव तोम स -इो अपो मनव े सतु ः~। अह.िह.मिरणा.
03.06.17 ा यज
िस-ू नपावण
ृ ो.दिपिहतेव खािन।।
ु बृहता वतमानं- महो ुहो
ु ा िन िखद.ूय-े ं सहसा सˆ इो~। अिधना
ा यज
अह.िो अदह.दि िरो~- परु ा दू.िना.दभीके । ग रोण े ा न यातां- प
ु
्
सहा शवा िन बहत।।
े ा.ममृणत.ि शू-
िवा.ीमधमा इ दू-िशो दासी रकृ णो रशाः। अबाधथ
े ा.मपिचितँ वधःै ।।
निवथ
ाितृदाना।।
्
4.29 आ नः तु इित पच सू, गौतमो वामदेव- इ-िुप।।
03.06.18 आ नˆ तु ˆ उप वाजेिभ ती- इ यािह हिरिभ मसानः। ितर.िदय.वना
ु -याूषिे भ गृणान.राधाः।।
प
अा यो गा नाधमान.मूती- इा िवं हवमान.ृणम।् उप िन दधानो धयु ा3(आ)शू-
ोतासो मघव.ि िवाˆ- वये ाम सूरयो गृणः। भेजानासो बृहिव रायˆ-
गायी-अे अनु भ
ु ौ।।
03.06.19 निक.िर रो- न ाया अि वृह।् निकरव ्
े ा यथा म।।
े - .ाय य
योत बािधत ्
ु त।े मषु ायˆ इ सूयम।।
वामवँ ाम. आरे- देवो ददा.यमा। वाम ं पूषा वाम ं भगो- वाम.ेव कळती।।
्
4.31 कया न इित पदशच सू, गौतमो वामदेव इो गायी-तृतीया पादिनचृत।।
03.06.24 कया निˆ आ भवु -ती सदावृध. खा। कया शिचया वृता।।
अभी न
ˆ आ वव ्
ृ - च. वृ.मवतः। िनयिु षणीनाम।।
भूिरदाˆ भूिर देिह नो- मा द ं भूया भर। भूिर घेिद िदिस।।
भूिरदाˆ िस तु - पु ा शूर वृह।् आ नो भज राधिस।।
ू यामेष ु शोभेत~
कनीनकेव िवध-े नवे ुपद े अभके। ब~ े ।।
ु याे। ब~
अरं म उया-े र.मन ू यामेि धा।। ।। इित षााय माः ।।
पिु .मवह.नाय।ै ।
पनु .य चु िपतरा यवु ाना- सना यूपवे जरणा शयाना। ते वाजो िवा ऋभ ु िरवो-
्
ु रसो नोव ु य म।।
मध
शमीिभ रमृत.माशःु ।।
ेˆ आह चमसा ा करेित- कनीया.ी.ृ णवा.मेाह। किनˆ आह चतरु रेित-
03.07.02 स.मूच ु नरˆ एवा ि ह चु- रन ु धा.मृभवो ज म ु रेताम।् िवाजमानाँ मसा
्
ु दान।।
अहे-वावेन ा चतरो
.ोषधी िन.मापः।।
इदा पीित.मतु वो मद.-ु न ऋत े ा साय देवाः। ते नून.म े ऋभवो वसूिन- तृतीये
अि.वन े दधात।।
अभू वो िवधत े रधये -िमदा नरो दाशषेु माय। िपबत वाजाˆ ऋभवो दद े वो- मिह तृतीयं सवन ं
मदाय।।
सजोषाˆ इ वणने सोमं- सजोषा पािह िगवणो मिः। अपे ािभर ् ऋतपु ािभ.जोषा-
सजोषस आिद ै मादयं- सजोषस ऋभव पवतिे भः। सजोषसो दैने ा सिवा- सजोषस
ु ी र धिे भः।।
िभ
ु त रु ् ऋभवो ये अा। ये अंसा य ऋध.ोदसी ये- िवो
ये अिना ये िपतरा य ऊती- धेन.
नर.पािन चुः।।
ये गोम ँ वाजवं सवु ीरं- रिय. वसमु ं पु मु ।् ते अपे ाˆ ऋभवो मसानाˆ- अ े
ध ये च राित.ृणि।।
03.07.05 इहोप यात शवसो नपात-ौधनाˆ ऋभवो माप भूत। अि.ि व. वन े
चमस.तधु ा।।
हु ाः।।
मधनु .ो।।
शाकत िपतरा यवु ाना- शाकत चमस.ेवपानम।् शा हरी~ धनतु रा वत-ेवाहा
वृभवो वाजराः।।
ात.तु .मिपबो हय- मा.िनं सवन.े वले। समृभिु भ िपब रधिे भ- खीया
ु ृ
इ चकृ ष े सक ा।।
ये देवासो अभवता सकृु ा- येनाˆ इवदे िध िदिव िनषद े । ते रात शवसो नपात-ौधनाˆ
अभवता.मृतासः।।
ु ं पा सहु ाः। तभव पिरिषँ वˆ एत-ं मदेिभ
यृतीयं सवन ं रधये -मकृ ण
्
िरियिे भ िपबम।।
्
4.36 अनो जात इित नवच सू, गौतमो वामदेव ऋभवो जगा िपु ।।
.ेवासोवथा स
िवचषिणः।।
ु
ु न।
ेँ व पेशो अिध धािय दशत-ं ोमो वाजाˆ ऋभव..ज धीरासो िह ा क
व
यो
रिय.मृभव. तावयः।।
इह जा.िमह रियं रराणाˆ- इह वो वीरव. ता नः। येन वय.ितये.माा-ँ वाज.ि
दु ाय.ेविहत ँ यथा व- ोमो वाजाˆऋभ ु णो दद े वः। जु े मन ु े सचा
ु .परास ु िव -ु य
्
बृह.िवषे ु सोमम।।
वे.िय ं मदाय।।
ु म।् इं हवामहे- सदासातम.मिनम।।
ु भ ु णो रियँ- वाजे वािजम ँ यज
ऋभ.मृ ्
अवता।।
िव नो वाजाˆ ऋभ ु ण- पथ.ितन यव।े अं सूरय. तु ाˆ- िवाˆ आशा.रीषिण।।
यं सीमन ु वतेव व-ँ िव पू.मदित हषमाणः। पि गृ ं मेधय.ु शूरं- रथतरु ँ वात.िमव
्
जम।।
उत नै ँ व.मिथ ताय-ु मन ु ोशि ि तयो भरेष।ु नीचायमान.सिु र. येन-ं वाा
्
पशमु . यूथम।।
उत ा पनयि जनाˆ- जूित.िो अिभभूित.माशोः। उत ैनमा.िमथ े िवय- परा
ाˆ वावा -पृणु
आ दिधा.शवसा प कृ ी-ूयइव ोितषाप तान। सहसा.शतस
मह क.वत तु ाˆ- दिधा पु वार वृः। यं पूो दीिदवांस.ाि.दथ ु
्
िमावणा ततिु रम।।
े वणने ा सजोषाः।।
िमण
दिधाˆ इषˆ ऊज महो य-दमिह मता.ाम भम।् ये वण ं िम.मिं- हवामह
्
इँ वबाम।।
इ.िमव.े भये िव य -उदीराणाˆ य .मपु यः। दिधाम ु सूदन ं माय- ददथ ु िमावणा
्
नो अम।।
4.40 दिधा इित पच सू, गौतमो वामदेवो- दिधावा अाया ूय-िुप-्
अातो- जगः।।
ऋतज ्
ाˆ अिजा ˆऋतम।।
्
4.41 इा को वा िमेकादशच सू, गौतमो वामदेव- इावणौ- िुप।।
ु माप- ोमो हिवा अमत
03.07.15 इा को वां वणा स ृ ो न होता। यो वां िद तमु ा
्
अ- पश.िदावणा नमान।।
इा ह यो वणा च आपी~- देवौ मत.ाय यान।् स हि वृा सिमथषे ु शू-
इा यवु ँ वणा िद.ु मि-ोिज.मु ा िन विधँ वम।् यो नो रेवो वृकित दभीित- ि
.िमाथा.मिभभू.ोजः।।
इा यवु ँ वणा भूत.माˆ- िधय ेतारा वृषभवे धेनोः। सा नो हीय.वसवे गी- सहधारा
03.07.16 तोके िहत े तनय उवरास-ु सूरो शीके वृषण. पे। इा नो अ वणा ाता-
्
मवोिभ दा पिरतायाम।।
ू ।।
िपतरेव शंभ~
ताˆ वा.ियोवस े वाजयी- रािज. ज म ु यवु य ू दु ानू~। िय े न गावˆ उप सोम.म-ु
इमाˆ इँ वण ं मे मनीषाˆ-अ म.पु िवण.िममानाः। उपे.म ु जारइव वो- रीिरव
वसो िभ माणाः।।
अ ना र पु -े िन राय पतय.ाम। ता चाणा ऊितिभ नसीिभ- रा
्
रायो िनयतु .चाम।।
आ नो बृहा बृहतीिभ ती- इ यात ँ वण वाजसातौ। यिव पृतनास ु ीळा- वां
4.42 मम ितेित दशच सू, पौकु सदःु -आानां षणां सददु वता-
्
अानां चतसृणािमावणौ- िपु ।।
अहं राजा वणो म.ा-सयु ािण थमा धारय। त ं ु सचे वण देवाˆ- राजािम कृ े
वःे ।।
पम
े रजसी~ समु क
अह.िमो वण. े~ मिह-ोव~ गभीर~ े े ~। ेव िवा भवु नािन िवा-
अह.मपो अिप.म ु माणाˆ- धारय.िवं सदन ऋत। ऋतने पु ो अिदतरे ् ऋता-वोत िधात ु
थय.ि भूम।।
.मिभभूोजाः।।
.ो-भे~ भयते ~
े रजसी ~अपारे~।।
िवे िवा भवु नािन त- ता वीिष वणाय वेधः। ँ वृािण िवषे जघा-ँ वृता
्
ू ।।
अिरणाˆ इ िसन
03.07.19 कˆ उ व.तमो यि यानाँ- वा देव कतमो जषु ाते। केमा.ेवी.ममत
ृ षे ु
िहता वृणीत।।
म ू िह ा गथˆ ईवतो ू-िनो न शिं पिरतायाम।् िदवˆ आजाता िदा सपु ण
ा- कया
शचीनां भवथ.शिचा।।
का वां भू.पमाित कया नˆ- आिना गमथो यमाना। को वां महि.जसो अभीक-
उ वां रथ पिर न ित ा-मा यमु ा.दिभ वतत े वाम।् मा माी~ मध ु वां षाय
ु -
पती~ भवथ.ूयायाः।।
इहहे यां समना पप ृ -े सेय म े समु ित वाजरा। उत.िरतारँ यवु ं ह- ित कामो
्
नासा यवु िक।।
ु
4.44 तँ वािमित सच सू, सौहोौ पमीाजमीाविनौ- ्
िुप।।
ु य.मिना सित.ोः। यूया वहित वरु ाय ु -
े - पृथ
03.07.20 तँ वां रथं वय.मा वम
्
िगवाहसं पु तमँ वसूयमु ।।
यवु ं िय.मिना देवता ता-िवो नपाता वनथ.शचीिभः। यवु ो वप ु रिभ पृ .चे- वहि
्
य.कुहासो रथे वाम।।
को वा.मा करते रातहˆ- ऊतये वा सतु पये ाय वाक ः। ऋत वा वनषेु पूाय- नमो येमानो
्
अिना ववतत।।
ु ~ रथे-नेम ँ य .ासोप यातम।् िपबाथˆ इधनु ो- दधथो रँ िवधत े
िहर ययेन पभू
जनाय।।
इहहे यां समना पप ृ -े सेय म े समु ित वाजरा। उत.िरतारँ यवु ं ह- ित कामो
्
नासा यवु िक।।
्
4.45 एष इित सच सू, गौतमो वामदेवोिनौ- जगा िुप।।
ु ते- रथ पिरा ि दवो अ सानिव। पृ ासो अि
03.07.21 एष भान ु िदयित य
वा.मवोच.मिना िधया- रथ ो अजरो यो अि। येन स पिर रजांिस याथो-
4.46 अं िपबेित सच सू, गौतमो वामदेव- इवायू- आाया वाय-ु गायी।।
शतने ा न
ो अिभििभ -िनय ्
ु ा इसारिथः। वायो~ सतु तृतम।।
03.07.24 िविह होाˆ अवीता- िवपो न रायो अयः। वाय~वा चेण रथेन- यािह सतु
पीतये।।
अन ु कृ ~
े वसिु धती~- येमाते िवपेशसा। वाय~वा चेण रथेन- यािह सतु पीतये।।
ु ो- य
वह ु ा मनोयज ु ासो नवित नव। वाय~वा चेण रथेन- यािह सतु पीतये।।
वायो~ शत ं हरीणाँ -यवु पोाणाम।् उत वा ते सहिणो- रथˆ आ यात ु पाजसा।।
बृहते या परमा पराव-दतˆ आ त ऋतश ु .ाताˆ अवताˆ अि धाˆ- म
ृ ो िन षेः। त
्
ोत.िभतो िवरम।।
सरिम रधम.मांिस।।
बृहत इ वधत.-चा सा वां समु ित भू।े अिव.ियो िजगृत ं परु ी- जज.मय
ु .मरातीः।। ।।इित समााय माः।।
वनषा
03.08.01 इदम ु .ु तमं परु ा-ोित मसो वयनु ाव.दात।् नून.िवो िहतरो
अु िचाˆ उषस परु ा-िताइव रवोरेष।ु ू ज तमसो ा-रोी
र.चय पावकाः।।
कुिव देवी.नयो नवो वा- यामो बभूया.षसो वो अ। येना नव वे अिरे दश वे- साे
रेवती रेव.ष।।
यूय ं िह देवीर ् ऋतयिु रै - पिरयाथ भवु नािन सः। बोधयी षस.स-
्
ु ा .रथाय जीवम।।
िपा.त
ू ाम।् शभँ
03.08.02 िदासा.तमा परु ाणी- यया िवधाना िवदधरु ् ऋभण ु याˆ
ताˆ आ चरि समना परु ा-मानत.मना पथानाः। ऋत देवी.दसो बधु ाना- गवा.
पृिथवी च देवी।।
ित भाˆ अ त- गवां सगाˆ न रमयः। ओषाˆ अाˆ उ यः।।
ु िवभाविर- ावˆ ितषा तमः। उषो अन ु धा.मव।।
आप षी
ु .म
वजीजन.िवता स ्
ु म।।
आा रजांिस िदािन पािथवा- ोक.ेव कृ णतु े ाय धमण।े बा~ अा.िवता
्
सवीमिन- िनवेशय.सवु .ुिभ जगत।।
अदाो भवु नािन चाकश-तािन देव.िवतािभ र ते। ाा. बा~ भवु न जाो-
िरिर ं सिवता मिहना- ी रजांिस पिरभ ू ीिण रोचना। ितो िदव पृिथवी िˆ इित-
जीिवता मानषु
े ः।।
ै े जने- दीन ै द ै भूती पूषता। देवषे ु च सिवतˆ मानषु षे ु च- .ो अ
अिची यकृमा द
ु .दनागसः।।
सवता
न िमये सिवत ु द त-था िवं भवु न.ारियित। यृिथाˆ विरम.ा िु र-
्
व.िव. वु ित स.म तत।।
ये ते िरह.िवत.वासो- िदविे दव े सौभग.मासवु ि। इो ावापिृ थवी~ िस ु रि-
्
रािद ै न अिदित शम यंसत।।
4.55 को वातेित दशच सू, गौतमो वामदेवो- िवेदवे ा-िपु -् अािो गायः-
े ।।
उषासाना करता.मद~
आ पवत मता.मवांिस- देव ात ु रि भग। पाित जा दंहसो नो- िमो िमिया.त
्
नˆ उेत।।
ु त देवी~ अेिभ िर ैः। समु . सरण े सिनवो-
ु ने - वी
03.08.07 नू रोदसी अिहना ब
्
घमरसो नो3(ओ) अप ।।
ु ।् निह िम वण धािस-महामिस
देव.ै न दे.िदित िनपात-ु देव.ाता ायता.मय
िमयं साःे ।।
03.08.08 मही~ ावापिृ थवी~ इह े~ ु यि रकः। य विर~
े - चा भवतां शच े बृहती~
पनु ान~
े ता िमथ-ेन द ण ्
े राजथः। ऊाथे~ सना.तम।।
ु ा शनु ः-
4.57 े ेच सू, गौतमो वामदेव- आानां ितसृणां े पितदवता-चत
ु
पो शनासीरौ-षी सो ीता-आा चतथु षी सोनु भ ु
ु ः-पमी परउिक -्
सूय ु
ौ तौ मते शाकपूिणिरित शनासीर पे शौनके नाचायमत दशनाजेन वैिवं ितपािदतं
्
ु )।।
ताकृ ितभूतशनु ासीर शेनोचारणँ यम
03.08.09 े पितना वय-ं िहतने वे जयामिस। गामं पोषिया- स नो मृळातीशे।।
ु .मूिम-ेनिर
े पते मधम ु
ु व पयो अास ु ध। ु तु .ृतिमव सपूु त-मृत न पतयो
मध
ु
मृळय।।
ु .ो भव.िर म।् े पित मधमु ा.ो अ-िरो
ु ती रोषधी ावˆ आपो- मधम
मधम
अेन.रेम।।
शनु ँ वाहा.शनु .र-शनु .षत ु लालम।् शनु ँ वरा बां- शनु .मा.मिु दय।।
्
ु सीरािवमाँ वाच.षेु थाँ -यििव चथु पयः। तेनमे ा.मपु िसतम।।
शना
ु भव- सीते वामहे ा। यथा न भु गासिस- यथा न फ
अवाची सभगे ु लासिस।।
शनु . फालाˆ िव कृ ष ु भूिमं- शनु .ीनाशाˆ अिभ य ु वाहःै । शनु ं पजो मधनु ा पयोिभ-
्
शनु ासीरा शनु मास ु धम।।
ु ा उदार-पांशना
03.08.10 समु ा.िम मधम ु सममत ु यदि-
ृ .मानट ्। घृत नाम गँ
िजा देवाना.ममत
ृ नािभः।।
े ।।
देवो मा आ िववश
ु मान-िव देवासो घृत.मिव।् इˆ एकं सूयˆ एक.जान- वेना.देकं
िधा िहत ं पिणिभ ग
धया िन ¤त ःु ।।
03.08.11 स.वि सिरतो न धेनाˆ अ दा मनसा पूयमानाः। एत े अष.ूमयो
िभ.ूिमिभ िपमानः।।
काइव वहत.ु मेतवा उ- अानाˆ अिभ चाकशीिम। य सोम.ूयते य य ो- घृत धाराˆ
अिभ तवे।।
अषत सु ुित..मािज-मास ु भा िवणािन ध। इम ँ य .यत देवता नो- घृत धाराˆ
ु .वे।।
मधम
पमं मडलम ्
ु
5.01 अबोधीित ादशच सू, आेयौ बधगिविरावि-ि ्
ुप।।
ु वा.यती.मषु ासम।् याइव वया
03.08.12 अबो.ि.िमधा जनानां- ित धेनिम
.ेव.मसो िनरमोिच।।
ु ते वाजय-
यदी.ण रशना.मजीग~- शिु च रे शिु चिभ गिभ रिः। आि णा य ु ाना
जिन िह जेो अे अां- िहतो िहत.े ष ो वनेष।ु दमेदमे स रा दधानो-ि हता िन
्
षसादा यजीयान।।
अि हता.सीद.जीया-नपु े मात.ु रु भा उ लोके। यवु ा किव पु िन ˆ ऋतावा- धता
देवा.िवराय वि ।।
अवोचाम कवये मेाय- वचो वा वृषभाय वृ।े गिविरो नमसा ोम.मौ- िदवीव
.मु ्
.मेत।।
कमेत.ँ यवु ते कुमारं- पेषी िबभिष मिहषी जजान। पूव.िह गभ.शरदो वव-धापय.ात ँ
यदसूत माता।।
पिली िर.वु त
यो भवि।।
के मे मयकँ िव यव गोिभ- न येषा.ोपाˆ अरण.िदास। यˆ ई.गृभ ु रव ते सृज-ाजाित प
्
ˆउप न.ििकान।।
िनासो भव।ु ।
णीयमानो अप िह मदैये - मे देवानाँ तपाˆ उवाच। इो िवा अन ु िह ा चच -
्
तेनाह.म े अनिु शˆ आगाम।।
िव ोितषा बृहता भा.ि- रािव िवािन कृ णतु े मिहा। ादेवी माया.हते रेवा-िशशीत े
उत ानासो िदिवष.-े ि मायधु ा र स े हवा उ। मदे िचद जि भामाˆ- न
एते ोम.िु वजात िवो- रथ. धीर.पाˆ अत म।् यदी.द े ित ेव हया-वती
िवराट ्।।
03.08.16 म े वणो जायस े य-ं िमो भविस य.िमः। े िवे सहस.ु देवा-
समनसा कृ ण
ोिष।।
तव िय े मतो मजय- ये जिनम चा िचम।् पद ँ यिो पम.िधािय- तेन पािस
्
ु . ाम गोनाम।।
ग
उिशज.शंस.मायोः।।
वसिु भ िरमानः।।
अव ृिध िपतरँ योिध िवा-ु ो य.े सहस.ून ~ऊह।े कदा िचिको अिभ च से नो-े
भूिर नाम वमानो दधाित- िपता वसो~ यिद तोषयास।े कुिव.ेव सहसा चकान-
ु .मि
वनते वावध
ृ ानः।।
म जिरतारँ यिव- िवा.े िरताित पिष। ेनाˆ अ.िपवो जनासो- ातके ताˆ
्
वृिजनाˆ अभवू ।।
इम े यामास.ि.गभवू -सव े वा तिद.दागो अवािच। नाहाय.मि रिभशये नो- न रीषत े
वावध ्
ृ ान परा दात।।
्
ु तु ोि-िुप।।
5.04 ाम इेकादशच सू, आेयो वस
03.08.18 ाम े वसपु ितँ वसूना-मिभ म े अरेष ु राज।् या वाजँ वाजयो जये-
्
मािभ ¤ाम पृतु ी मानाम।।
हवा.ळि रजर िपता नो- िवभ ु िवभावा सु शीको अ।े सगु ाहपा..िमषो िददी-
वनते वायािण।।
.िवराय वि ।।
ु दमूनाˆ अितिथ रोण -इम.ो य .मपु यािह िवान।् िवाˆ अे अिभयज
जो ु ो िवहा -
03.08.19 वधने द ं ु िह चातय- वय कृ वान.3े (ए) ाय।ै िपपिष यहस.ु
्
देवा-ो अ े पािह नृतम वाजे अान।।
िवणािन धेिह।।
.िवथने पािह।।
िवािन नो गहा जातवेद- ि.ु नावा िरताित पिष। अे अिव.मसा गृणानो3-
्
(ओ)ाकं बो.िवता तननू ाम।।
या दा कीिरणा ममानो-म म जोहवीिम। जातवदे ो यशो अास ु धेिह- जािभ रे
अमृत ्
.मयाम।।
ु ृ ते जातवेदˆ- उ लोक.म े कृ णव.ोनम।् अिनं स पिु णँ वीरव-ोम ं
य ै ं सक
रिय.शते ि।।
ु
5.05 ससिमाये
क ु तु ः-इो- नराशंस- इळो- बिह-दवीार-
े ादशच सू, आेयो वस
सो अि य वसगु ण
ृ -े सँ यमायि धेनवः। समवो रघु ु व-ं सज
ु ातास.ूरयˆ- इषं ोत
ृ ˆ
आ भर।।
अि िह वािजनँ िवश-े ददाित िवचषिणः। अी राय े ाभवु -ं स ीतो याित वाय-िमषं ोत
ृ ˆ
आ भर।।
आ ते अ इधीमिह- मु .ेवाजरम।् य ा ते पनीयसी- सिम.ीदयित -वीषं ोत
ृ ˆ
आ भर।।
ोत
ृ ˆ आ भर।।
ोत
ृ ˆ आ भर।।
ोत
ृ ˆ आ भर।।
ोत
ृ ˆ आ भर।।
ु -ु गिभ य िे भ रानषु क।् दध.द े सवु ीय-मतु दा-िमषं ोत
एवा अि.मजयम ृ ˆ आ
भर।।
अव य वेषण े -ेदं पिथष ु जु ित। अभी.मह जे-ं भूमा पृ वे ः।।
03.08.25 यं म पु हृ ँ- िवद.ि धायस।े ादन ं िपतूना-मताित.िदायवे।।
ु िहिरम.ु शिु चद-ृभ ु रिनभृ तिविषः।।
स िह ा धाि त- ाता न दाा पशः।
्
ु याˆअिव- िधतीव रीयत।े सषु ू रसतू माता- ाणा यदानश े भगम।।
शिच
ाम े अितिथं पू िवश-शोिच.े श.ृहपित.ि ¤षेिदरे। बृहे त ं ु पु प.नत ु माण ं
ृ -ं सश
्
वस.र.िषम।।
दिधरे चोदय.ित।।
ु ायव.षु िमधा समीिधरे। सवावध
ाम े िदवˆआत.ृत ै- ृ ानˆ ओषधीिभ ि तो-
्
3(ओ)िभ यांिस पािथवा िव ितसे।। ।।इित अमोायः समाः।। इित तृतीयाकं समाम।।
ु
चतथाकम ्
ु
चतथाके थमाायः। वगाः(1-33)
्
5.09 ाम इित सच सू, आेयो गयोि-रनु पु -पमी सौ पी।।
04.01.01 ाम े हिवो- देव ं मतास ˆईळते। मे ा जातवेदसं- स हा वानषु क।् ।
ातरी यथा।।
्
तवाह.म ऊितिभ -िम च शििभः। ेषोयतु ो न िरता- तयु ाम मानाम।।
रो- रियं सहˆ आ भर। स पे य. पोषय-वु .ाज सातय -उत ैिध पृ ु
तो अे अभी न
नो वृध।े ।
् थु सौ पी।।
5.10 अ ओिजिमित सच सू, आेयो गयोि-रनु पु -चत
ु .म.मिगो~। नो राया परीणसा- रि वाजाय
04.01.02 अ ओिज.मा भर-
्
पाम।।
ु .राधसः। श
ये अ े च ते िगर-श ु ीित
ु िे भ.शिु णो नरो- िदव.िषे ां बृह-क
बधित ना।।
तव े अ े अचयो -ाजो यि धृयु ा। पिरानो न िवतु -ानो रथो न वाजयःु ।।
ो अे अिर- तु . वानˆ आ भर। होत िवासहं रियं- ोत
ृ . वस े च नˆ- उत ैिध
04.01.03 जन गोपाˆ अजिन जागृिव- रि.दु .िु वताय नस।े घृततीको बृहता
े .शिु चः।।
ृ ा- मु .िभाित भरत
िदिवश
5.12
ऋत.ििकˆ ऋत िमििक-ृत धाराˆ अन ु तृि पूवः। नाहँ यात ं ु सहसा न यने - ऋत ं
सपा.ष वृः।।
आ स
तो वचस.ि गोपाः।।
ु ाˆ अ एत-े िशवास.ो अिशवाˆ अभूव।् अधूषत य.मेत े वचोिभ-र ्
सखाय.े िवषण
नष शेषः।।
04.01.07 वेधसे कवये वेाय- िगरं भरे यशसे पूाय। घृतसो असरु श
ु वे ो- रायो धता
अंहोयवु ..ते िव वयो- मह. ु रं पूाय। स सँवतो नवजात.तु यु ा-िंह. ु
िजगािस।।
िचतय.ि.मः~।।
्
5.16 बृहय इित पच सू, आेयःपू-रि-रनु पु -अा पिः।।
04.01.08 बृह.यो िह भानवे-चा द वे ा.याये। यं िम. शििभ -मतासो दिधरे परु ः।।
अधा एषां- सवु ीय मंहना। तिम. रोदसी पिर वो बभूवतःु ।।
नू नˆ एिह वाय.मे गृणानˆ आ भर। ये वय ँ ये च सूरय-ि धामहे स-चोत ैिध पृ ु नो वृध।े ।
्
5.17 आ य िै रित पच सू, आेयः पू-रि-रनु ुप-अा पिः
अ ा िवचेतसो- द वस ु रथ आ। अधा िवास ु हो-ि िव ु शते।।
नू नˆ इि वाय-मासा सच सूरयः। ऊज नपा.दिभय-े पािह शि ध य -उत ैिध पृ ु नो
वृध।े ।
्
5.18 ातरििरित पच सू, आेयो मृवाहा ितोि-रनु पु -अा पिः।।
04.01.10 ात रि पु ियो- िवश. व.े ताितिथः। िवािन यो अम- हा मतष ु
रयित।।
िताय मृवाहसे- द मंहना। इं स ध आनषु -ोता िच े अम।।
ु ोिचष-िरा व े मघोनाम।् अिरो येषां रथो- दाव.ीयत।े ।
तँ वो दीघायश
ये मे पाशत.- रानां सधिु त। मु .द े मिह वो- बृह.ृ िध मघोना-ृव.दमत ्
ृ नृणाम।।
ःु ।।
आ ै ये जवो- मु .ध कृ यः। िनीवो बृहˆ- एना मा न वाजय
ीळ.ो रम आ भवु - ं भना वायनु ा वेिवदानः। ताˆ अ सृषजो न ित मा-स
ु िं शता
ˆवो व णेाः।।
ये अ े नेरयि ते- वृाˆ उ शवसः। अप ेषो अप रो-त सिरे।।
इा यथा त ऊतये- सहसाव िविे दव।े राय ऋत ु ~- गोिभ. ¤ ाम सधमादो- वीर ै
ाय सतो
ाम सधमादः।।
ु
5.21 मनिदित चतऋ ्
ु च सू, आेय सोि-रनु ुप-अा पिः।।
ु .ा िन धीमिह- मन
04.01.13 मन ु .िमधीमिह। अे मन
ु .दिरो- देवा.ेवयत े
यज।।
मासदः।।
पिः।।
ु ासहा रियम।् िवा य.षणी रा3-(आ)सा वाजेष ु
04.01.15 अे सह.मा भर-
्
सासहत।।
दीिदिह।।
ु
5.24 अे इित चतऋच सू, गौपायना लौपायना वा ब ु बु ु
ु
तु बिवबं
धु मेणषयोि-िपदािवराट ्।।
िषः।।
्
स िह सो यं पूव िच-ेवास.ि.मीिधरे। होतारं मिज.िम-दु ीितिभ िवभावसमु ।।
स नो धीती विरया- ेया च समु ा। अे रायो िददीिह न-वु िृ िभ वरेय।।
04.01.18 अि ददाित सितं- सासाह यो यधु ा नृिभः। अि रं रघ
ु द-ेतार.
्
मपरािजतम।।
तव मु ो अचयो- ावेवोते बृहत।् उतो~ ते तत ु यथा- ानो अत ना िदवः।।
ु तःु ।।
ू व-हसान ँ वविम। स नो िवाˆ अित िष- पष.ाववे स
एवा अिँ वसय
04.01.21 अना सित मामहे मे- गावा चेितो असरु ो मघोनः। ैव
ृ ो अ े दशिभ
णाय शम।।
णो गृणाित।।
5.28 सिम इित षडृच सू, आेयी िववारा ऋिषकािः-आाः मेण िपु -्
5.29 यमेित पदशच सू, शाो गौिरवीित-िरः (उशना यिदित पादोशना वा)
्
िपु ।।
अन ु यद मतो मसान-माच.िं पिपवांस ं सतु । आद व.मिभ यदिहं ह-पो यी
रसज
ृ .तवा उ।।
ु तु पेयाः। ति ह ं मनषु े गाˆ अिव- दह.िहँ
उत ाणो मतो मे अ-े.ोम स¤ष
सखा से अपच.ूय.मि- र ा मिहषा ी शतािन। ी साक.िमो मनषु .रांिस- सतु ं
िपब. ्
ृ हाय सोमम।।
ी यता मिहषाणा.मघो मा-ी सरांिस मघवा सोापाः। कार. िवे अ देवाˆ- भर
.िमाय यदिह.घान।।
उशना य.ह ु निे भ र ैः। वानो अ सरथँ ययाथ- कुेन देव ै
3ै (ऐ)रयात-हृ .िम जूजवा
्
ु म।।
रवनो ह श
यण आव
ण
ृ .ृवाचः।।
िवदथेष ु वाम।।
ु वीयण
एता िवा चकृ वा इ भू-यपरीतो जनषा । या िच. ु वि.ृ णवो दधृा- ते वता
िरं मन.कृ षे जातˆ इ- वेषी.देको यधु ये भूयस.ित।् अमान.िवसा िदतु ो िव- िवदो
्
गवा.मूव.मिु याणाम।।
अपो अजय.ासपीः।।
ु .देत े मत.श
04.01.27 ते ु वे ाˆ- अच.क स
ु .ः। अिह.मोहान.मपˆ आशयान-ं
ियो िह दासˆ आयधु ािन चे- िकं मा कर.बलाˆ अ सेनाः। अ .भ~
े अ धेन~
े
सम गावोिभतो नव-ेहहे व ै िवयतु ाˆ यदास।् सा इो असृज.द शाकै- यद
्
सोमास .षु तु ाˆ अम।।
04.01.28 यद सोमाˆ बधूु ताˆ अम- रोरवी.षृ भ ादनषे ।ु परु र पिपवा इो
्
अ- पनु गवा.मददा.ियाणाम।।
सपु श
े स ं माव सृज.-वां सह ै शमासो अे। तीाˆ इ.ममम.तु ासो-ो ु ौ
पिरतायाः।।
औा राी पिरता या- ऋणय े राजिन शमानाम।् अो न वाजी रघ ु रमानो- ब ु
ा.यसन.हा।।
ु ह. प- भी शमे.े। घम.ि वज
चत ृ े यˆ आसी-दयय
.ादाम िवाः।।
04.01.29 इो रथाय वत.णोित- यमा.घवा वाजयम।् यूथवे पो नु ोित
्
गोपा ˆ-अिरो याित थम.िषास।।
आ व हिरवो मा िव वेन- िपशराते अिभ न.च। निह िद वो अ.द-
िवोितषा संववृ.मोवः।।
ु
अनव.े रथ.माय त -ा वं पत मु म।् ाणˆ इं महयो अक- रवधय.हय े
हवा उ।।
04.01.30 ते पूवािण करणािन वोचं- नूतना मघव.ा चकथ। शीवो य.िभराˆ रोदसी
मपो यदव े तवु शा-यारमय.ु घा पारˆ इ। उ.मयात.मवहो ह कुं- सं ह या
ु नार देवाः।।
.मश
जीर. मयव.रि।।
ये चाकन चाकन नू ते- मताˆ अमृत मो~ ते अंहˆ आर।् वावि यू त तेष ु धे-
इ तिवषी.मधाः।।
िच हतो िन मृग- वध जघान तिवषीिभ िरः। यˆ एकˆ इदि त ममानˆ- आदा
्
.दो अजिन तान।।
ाः।।
हध
ू ा ज
अपगय घान।।
04.01.33 उ.िदो महत े दानवाय- वध यिम सहो अतीतम।् यद व भृतौ ददाभ-
आवण ्
ृ .ृवाचम।।
ु .िवष वरात -एको धना भरते अतीतः। इम~
को अ श े िचद यसो न ु देवी~- इ
ि तयो नम।।
एवा िह ा.मृतथु ा यातय-ं मघा िवेो ददत ं णोिम। िके ाणो गृहते सखायो- ये ाया
ु
चतथाके ितीयाायः। वगाः(1-28)
्
5.33 मिह मह इित दशच सू, ाजापँवरण- इ-िुप।।
04.02.01 मिह महे तवसे दीे नॄ-िना.येा तवसे अतान।् यो अ ै समु ितँ वाजसातौ-
स .ˆ इ िधयसानो अक- हरीणां वृष.ो.मेः। याˆ इा मघव.न ु जोषँ व ो- अिभ
्
ाय.ि जनान।।
ु ासो अता यदस।् िता रथ.मिध तं वहा-
न ते त इा1(अ) -ाय
ˆ इोितिभ रव- पािह गृणत.शूर कान।् उत च.दतो वाजसातौ- िपीिह म
एवा न
उत े मा पौकु सूरे-सदो िहरिणनो रराणाः। वह ु मा दश येतासो अ-
उत े मा माता शोणा- ामघासो िवदथ रातौ। सहा मे वतानो ददानˆ-
्
आनूक.मय वपषु े नाचत।।
ु ˆ- लय सु चो यतानाः। मा राय.ँवरण ऋषे- ज.
उत े मा जा
्
गाव यताˆ अिप म।।
्
5.34 अजातशिु मित नवच सू, ाजापँवरण- इो- जगा िुप।।
04.02.03 अजातश.ु मजराˆ व-न ु धािमता द.मीयते। सनु ोतन पचत वाहसे
यो अ ै ंस उत वा यˆ ऊधिन- सोमं सनु ोित भवित मु ा अह। अपाप श.तनि
ु .मूहित-
यावधी.ितरँ य मातरँ- य शो ातर.ातˆ ईषते। वेती यता यतरो- न
सम पण े रजित भोजन ं मषु -े िव दाशषु े भजित सूनरँ वस।ु ग चन ियते िवˆ आ पु - जनो यो
्
ु ु धत।।
अ तिवषी.मच
ु 1(अ).मकृ त वेप-
सँ यनौ सधु नौ िवशधसा- ववे.िदो मघवा गोष ु शिु ष।ु यजं
ु .ं सृजते सिभ धिनः
दी ु ।।
04.02.05 य.े सािधोवस -इ तु .मा भर। अ.षणीसहं- सिँ वाजेष ु
्
¤रम।।
यिद ते चतो- यर सि ितः। या प ि तीना-मव.. ु नˆ आ भर।।
आ तेवो वरेयँ- वृषम महे। वृषजिू त.िह जि ष -आभिू भ िर तवु िणः।।
्
वृषा.िस राधस े -जि ष े वृि ते शवः। .े धृष.न-ाह.िम पम।।
अाक.िमेिह नो- रथमवा प रु ा। वय ं शिव वाय-ििव वो दधीमिह- िदिव ोमं
मनामहे।।
ु
5.36 स आ गमिदित षडृचसू, आिरसः भूवस-िर-ि ् तीया जगती।।
ुप-तृ
04.02.07 स आ गम.िदो यो वसूना-िके त. ात.ु ामनो रयीणाम।् धचर ो न
्
वंसग.ृषाण- कमान िपबत ु ध.मंशमु ।।
मदम ु
े पत िवे।।
च. वृ ं पु त वेपते- मनो िभया मे अमत े िरदिवः। रथा.दिध ा जिरता सदावृध- कुिव. ु
ु वसःु ।।
ोष.घव.
एष ावेव जिरता त इ-ेयित वाचं बृह.दाशषु ाणः। सने मघव.ंिस राय- दि िण.िरवो
मा िव वेनः।।
वि.रे धाः।।
न स राजा थते यि.ि-ी ं सोमं िपबित गोसखायम।् आ सन ै रजित हि वृ-ेित
ु गो नाम प
ि ती.भ ्
ु ।।
मंहय।।
्
ु म-ं िहरयवण रम।।
यदी.िम वा-िमषं शिव दिधष।े पथ े दीघ
ु सो ये ते अिवो- मेहना के तसापः। उभा देवा विभय-े िदव. म. राजथः।।
शा
उतो~ नो अ क िच- तव वृह।् अ.ृ.मा भ-रा.ृमणसे।।
ु पा-शूर ाम सगो
नू त आिभ रिभििभ-व शम.ततो~। इ ाम सगो ु पाः।।
भर।।
ये िद ु रां- मनो अि तु ं बृहत।् तेन ा िचदिवˆ-आ वाज.िष सातये।।
अा इाँ वचˆ- उ.िमाय शंम।् ता उ वाहसे- िगरो वध.यो िगर
ु .यः।।
श
वृषा ावा वृषा मदो- वृषा सोमो अय ं सतु ः। वृष.ि वृषिभ वृहम।।
04.02.13 को न ु वां िमावणा वृताय-िवो वा मह पािथव वा दे। ऋत वा सदिस
्
ासीथा.ो- य ायत े वा पश¤ु षो न वाजान।।
आ वाँ येािना वै- वात प. पु ौ। उत वा िदवो असरु ाय म- ाांसीव
्
यव े भरम।।
स णो िद कवहोता- ितो िदव.जोषा वातो अिः। पूषा भग भृथ े िवभोजा ˆ-
आिज. ज म ु रा
तमाः।।
ु ां भरं- रायˆ एषेवस े दधीत धीः। सश
वो रियँ य ु वे ˆ एवै रौिशज होता- ये वˆ एवाˆ
्
मत.रु ाणाम।।
उप वˆ एषे वेिभ.शूष ै- यी~ िदव.ितयि रकः। उषासाना िवषीव~ िव-मा हा
्
वहतो माय य म।।
अिभ वो अच पोावतो नॄ-ाो.ित ारं रराणः। धा सजोषाˆ िधषणा नमोिभ-
शंस.य अिभौ।।
वृो अोिष भू गभ-ितो नपात.मपां सवु िृ । गृणीत े अि रेतरी न शूष ै-शोिचेशो
िन िरणाित वना।।
04.02.15 कथा महे ियाय वाम- काय े िचिकतषु े भगाय। आपˆ ओषधी त नोव-ु
ु बबृहाण.ाेः।।
चो
िवदा िच. ु महाो ये वˆ एवा- वाम दाˆ वाय.धानाः। वय.न स
ु 1 (अ) आव यि-
पदपे द े मे जिरमा िन धािय- वी वा शा या पायिु भ.। िसषु माता मही रसा न-
अिभ नˆ इळा यूथ माता- .दीिभ वशी वा गृणात।ु उवशी वा बृहिवा गृणाना-ूवाना
भथ
ृ ायोः।।
(भेदप े – िवेदवे ाः 2 सिवता-1 इः-1 िवेदवे ाः-1 इः-1 बृहितः-3 मतः-1 ः-1
वण े ययोभ।ु ।
उदीरय किवतम.वीना-मनु नै .मिभ मा घृतने । स नो वसूिन यता िहतािन -चािण देव
सिम णो मनसा नेिष गोिभ- सं सूिरिभ हिरव.ं ि। सं णा देविहत ँ यदि- स.ेवानां
्
समु ा यि यानाम।।
देवो भग.िवता रायो अंशˆ इो वृ सितो धनानाम।् ऋभ ु ाˆ वाजˆ उत वा परु ि-
ृ ास.रु ासः।।
रव ु नो अमत
04.02.18 मतो अतीत िजो- रजूयत वामा कृतािन। न ते पूव मघव.ापरासो-
तवोितिभ.चमानाˆ अिराˆ- बृहते मघवान.वु ीराः। ये अद ाˆ उत वा सि गोदाˆ- ये
ु गा.ेष ु रायः।।
वद ा.भ
.ूया.ावय।।
ु ा
यˆ ओहत े र सो देववीता-वचेिभ.ं मतो िन यात। यो व.शम शशमान िना-
.ामा.रते िसिदानः।।
दमूनसो अपसो ये सहु ा- वृ पी नो िवताः। सरती बृह.िवोत राका- दशी
विरव ु श
ु ाः।।
अकृ णो.िदद.ः।।
ू यवु
एष.ोमो मात ं शध अा - सून ू दयाः। कामो राय े हवते मा -पु
ु पृषदा अयासः।।
िह
षै .ोम पृिथवी.मिर -ँ वनती रोषधी राय े अयाः। देवोदेव.हु वो भूत ु मं- मा नो
्
माता पृिथवी मतौ धात।।
सौभगािन।।
्
5.43 आ धेनव इित सदशच सू, भौमोि-िवेदवे ा- िुप-षोडये
कपदािवराट ्-
(भेदप े - नदी 1-ावापृिथवी 1-वायःु 1-सोमः 1-इः 1-अिः 1-घमः 1-अोनौ 1-िवेदवे ाः
04.02.20 आ धेनव पयसा तूयथाˆ- अमधी प नो य ु मा। महो राय े बृहती.
कृ णिु ह यमानः।।
अि यं थयो न िवाˆ- वपाव.ािना तपः। िपत.ु न पु ˆ उपिस ेˆ- आ घम अि
.मृतय.सािद।।
अा मह ी शमा गी- तो न ग.िना वै। मयोभवु ा सरथा यात.मवा-
ी बृहत
्
ग.ििध .रु मािण न नािभम।।
आ नामिभ मतो वि िवा-ना पिे भ जातवेदो वानः। य .िरो जिरत.ु ु ुित.- िवे ग
ु ती णोत।ु ।
घृताची- श मा.ो वाच.मश
.मष ं सपम
े ।।
आ धणिस बृहिवो रराणो- िवेिभ ग.ोमिभ वानः। ाˆ वसानˆ ओषधी रमृ-िधातु ो
वृषभ
ो वयोधाः।।
.ायवो न वास।े ।
ु .मे- िधयाजरो
बृह.यो बृहत े त ु िमथनु ास.च। देवोदेव.हु वो भूत ु मं- मा नो माता
्
पृिथवी मतौ धात।।
समिनो रवसा नूतनने - मयोभवु ा सु णीती गमेम। आ नो रियँ वहत.मोत वीरा-ना िवा.मृता
सौभगािन।।
04.01.23 तं था पूवथा िवथेमथा- ेताितं बिह¤षदं िवदम।् तीचीन ँ वृजन.ोहसे
अं हिव.चते स धात-ु चािरगात.ु होता सहोभिरः। साणो अन ु बिह वृषा िशश-ु मे
वे ु जिनवा.ा अित ृध-मयता मनसा सूय किवः। ंस ं र ं पिर िवतो गय-माकं
ु
शम वनव.ावसः।।
ायांस.म यतनु के तनु -ऋिषर.रित यास ु नाम ते। यािम.ािय तमपया िवद-
्
उˆ य ँ वहत े सो अर.रत।।
समु .मासा.मव ते अिमाˆ न िरित सवन ँ यि.ायता। अा न हािद वण रेजते-
ृ ो यजतो िव िषो वधी-ावृ.तु िव.य व.चा। उभा स वरा ेित भाित च-
सदापण
यो जागार तमृच कामये- यो जागार तम ु सामािन यि। यो जागार तमय ं सोमˆ आह- तवाह
अि जागार तमृच कामये-ि जागार तम ु सामािन यि। अि जागार तमय ं सोमˆ आह-
जागिष ं भवु न े जातवेदो- जागिष य यजत े हिवान।् इदं हिव धानो जहोिम
ु - तेन पािस
्
ु .ाम गोनाम।।
ग
्
इित पिरिशम।।
िव सूय अमित. ियं सादो-वावां माता जानती गात।् धणसो न1(अ) खादोअणा-
ु ता ं हत ौः।।
ूणवे सिम
अा उाय पवत गभ- महीना.नषेु पूाय। िव पवतो िजहीत साधत ौ- रािववासो
दसय भूम।।
सूेिभ.व वचोिभ दवजु -ै िरा.1(अ)ी~ अवस े वै। उिे भ िह ¤ा क य.यु ा ˆ-
व
अनूनो.द हयतो अि- राच.ेन दश मासो नव वाः। ऋत ँ यती सरमा गाˆ अिव-िािन
सा.िरा.कार।।
ु मािहनाया-ँ योिभ रिरसो नव। उˆ आसां परम े सध -ऋत
िवे अाˆ िष
िधयँ वो अ ु दिधषे षा- ययातर.श मासो नव वाः। अया िधया ाम देवगोपाˆ- अया
5.46 हयो नेच सू, आेयः ित ो- िवेदवे ा- जगती-सो दवपः-
04.02.28 हयो न िवा अयिु ज य.िु र- ताँ वहािम तरणी.मववु म।् नााˆविम
ु .ावृत ं पनु - िवा.थ परु एत ऋ
िवमच ु षित।।
ज.ने
अ इ वण िम देवा-शध य मा.तोत िवो~। उभा नासा ो अध ा- पूषा
इाी~ िमावणािदितं ~- पृिथवी.ां मत पवताँ अपः। व े िव ं ु पूषणं
उत ाˆ ु देवपी -िराय1(अ)ा.िनी राट ्। आ रोदसी वणानी णोत-ु ु देवी
्
.यˆ ऋत ु जनीनाम।।।। इित ितीयााय माः।।
ु
चतथाके तृतीयाायः। वगाः(1-31)
ु तीित सच सू, आेयः ितरथो- िवेदवे ा-िुप-् (भेदप े - उषाः1-
5.47 य
ृ ˆ आ सदन े जोवाना।।
मनीषा- िपत
उ ा समु ो अष.पु ण
- पूव योिनं िपतरु ा िववश
े । मे िदवो िनिहत पृि रमा- िव
चमे रजस.ाौ।।
चारˆ िबित े यो- दश गभ.रसे धापये। िधातव परमाˆ अ गावो-
म
्
िदव.रि पिर सो अान।।
ू ।।
या3(आ) सब~
िव तते िधयो अा अपांिस- वा पु ाय मातरो वयि। उप े वृषणो मोदमानाˆ- िदव.था
वो य।।
े सादनाय।।
बृहत
04.03.02 क~ ियाय धाे मनामहे- ाय यशसे महे वयम।् आम
े रजसो यद
ताˆ अत वयनु ँ वीरव णं- समाा वृतया िवमा रजः। अपो अपाची रपराˆ अपेजते- पूवािभ
आ ाविभ रहिे भ रुिभ- विरँ व.मा िजघित माियिन। शत ँ वा य चर.े दमे-
सँवत
यो िव च वतय.हा।।
ु े अ वपसः। सचा यिद िपतमु िमव यं- र
ताम रीितं परशोिरव -नीक.मं भज
स िजया चतरु नीकˆ ऋते- चा वसानो वणो यत.िरम।् न त िव पष
ु ता वय-ँ यतो
्
भग.िवता दाित वायम।।
् ातृणपािणः (भेदप े –
5.49 देव ँ व इित पच सू, आेयः ितभ-ु िवेदवे ा- िुप-अं
िवभज.मायोः।।
अदया दयते वायािण- पूषा भगो अिदित व उः। इो िव ु वणो िमो अि- रहािन भा
जनय दाः।।
त.ो अनवा सिवता वथ-िवˆ इषयो अन ु म।् उप योचे अर होता- राय
रवसा मदेम।।
्
।। अथ पिरिशम।।
सूाे तृणाा- वरये वोदकेिप वा। यृण ै रयनं- तदधीितं.ृणािन भवत े भव।।
04.03.04 िवो देव नेत-ु मत वरु ीत सम।् िवो रायˆ इषित-
ु ु से।।
ु ँ वृणीत प
ु से। ते राया ते ा3(आ)पृच-े सचेमिह सच ैः।।
ते ते देव नेत -य चेमा अनश
अतो नˆ आ नॄ.नितथी-नत पी दशत। आरे िवं पथेा-िषो ययु ोत ु यूयिु वः।।
एष ते देव नेता~- रथित.शं रियः। शं राय े शं य- इष तु ो मनामहे- देवतो
ु
मनामहे।।
5.51 अे ु ित
सते पदशच सू, ाेयो-िवेदवे ा- ु
तथ-षी
04.03.06 इ. वाय~ वेषां- सतु ानां पीित.महथः। ता.षु थे ा.मरेपसा विभ यः।।
सज ू िवेिभ दविे भ- रिा.मषु सा सजःू । आ याे अिव.तु े रण।।
सज ू रािद ै वसिु भ-ज ू िरेण वायनु ा। आ याे अिव.तु े रण।।
ि नो िममीता.मिना भग-ि देिदित रनवणः। ि पूषा असरु ो दधात ु
04.03.07
ु ते ना
न-ि ावापिृ थवी~ सच ु ।।
ये वाय.ु मपु वामहै- सोमं ि भवु न य.ितः। बृहितं सवगणं ये- य
िवे देवाˆ नो अा ये- वैानरो वस ु रि.ये। देवाˆ अव.ृभव.ये- ि
ि िमावणा- ि प े रेवित। ि नˆ इ.ाि.- ि नो अिदते कृ िध।।
े ।।
नाविमवाहम
सदयः पयः।।
यि याः।।
म ु वो दधीमिह- ोमँ य . धृयु ा। िवे ये मानषु ा यगु ा- पाि म िरषः।।
अहो ये सदु ानवो- नरो असािमशवसः। य ँ यि येो- िदवो अचा मः।।
04.03.09 आ ै रा यधु ा नरˆ- ऋाˆ ऋी रस ृ त। अेना अह िवतो
ु - मतो
ये वावध
ृ पािथवाˆ- य उरा विर आ। वृजने वा नदीनां -सधे वा महो िदवः।।
ु ं स- सशवस.मृसम।् उत ते शभु े नर- ाˆ यज
शध मात.म ु त ना।।
04.03.10 अधा नरो ोहत-े धा िनयतु ˆ ओहते। अधा पारावताˆ इित -िचा पािण
दया।।
ु कुभवˆ- उ.मा कीिरणो नृतः।
छ भ ु ते मे के िच तायवˆ- ऊमाˆ आस.िश िष।े ।
अ ऋषे मातण-ाना िम. योषणा। िदवो वा धृवˆ ओजसा- तु ा धीिभ िरषयत।।
ये मे बेष-े गाँ वोच सूरय- पृिँ वोच मातरम।् अधा िपतर.िमिणं -ँ वोच
िशसः।।
स मे स शािकनˆ-एक.मेका शता दः। यमनु ाया.मिध तु -मु ाधो गं मृज-े िन राधो अं
मृज।े ।
् ह-नु पु -्
5.53 को वेदिे त षोळशच सू, आेय यावाो- मतः-मेण ककुब-बृ
ु
परउिक -् ककुप-् सतोबृहती- सतोबृहती- गायी- सतो बृहती-ककुप-् ककुब-् गायी- सतोबृहती-
ु ाकं ा रथा अन-ु मदु े दध े मतो जीरदानवः। वृी ावो यतीिरव।।
य
यत एः।।
मा वो रसािनतभा कुभा ुम-ु मा व.ि ु िन रीरमत।् मा व पिर ारयु परी
ु िष-य े
येन तोकाय तनयाय धा-1(अं) बीजँ वह े अि तम।् अ.न यˆ ईमह-े राधो
्
िवाय ु सौभगम।।
.ह।।
सदु वे .महासित -सवु ीरो नरो मत. मः। य.ाय े ाम ते।।
ृिह भोजा.वु तो अ यामिन- रण.ावो न यवस।े यत पूवाइव सखी रन ु य- िगरा
गृणीिह कािमनः।।
ु
5.54 शधायेित पदशच सू, आेय शयावाो- मतो- जगती- चतदशी ्
िुप।।
ु । घमभे
04.03.14 शधाय माताय भानव -इमाँ वाच.मनजा पवतते ु िदवˆ आ
1(अ)ू .ु ाˆ हािन िशसो- 1(अ)िर ँ िव रजांिस धूतयः। िव यदा अजथ नावˆ
न स जीयते मतो न हते- न ेधित न थते न िरित। ना रायˆ उप दि नोतयˆ-
यूय ं रियं मत.ाहवीरँ- यूय.मृिष.मवथ सामिवम।् यूय.मव ं भरताय वाजँ- यूय. राजान ं
्
िु मम।।
तो यािम िवण ं सऊतयो- येना 1 (अ)ण ततनाम नॄ रिभ। इदं स ु मे मतो हयता वचो-
आभषू े यँ वो मतो मिहन-ि े यं सूयवे च णम।् उतो~ अा अमत
ृ े दधातन-
ु याता.मन ु रथाˆ अवृत ।।
शभँ
04.03.18 यदा.षू ु पृषती रय ु ं- िहरयया.ा अम ु म।् िवाˆ इृधो मतो
ु याता.मन ु रथाˆ अवृत।।
थ- शभँ
न पवताˆ न नो वर वो- यािचं मतो ग.थे तत।् उत ावापिृ थवी~ याथना पिर- शभँ
ु
यू मतो य नूतन-ँ यते वसवो य शते। िव त भवथा नवेदस-शभु ँ याता.
यूय.मा.यत वो अा- ि नरंहितो मतो गृणानाः। जषु .ो हदाितँ यजाˆ- वय ं
्
ाम पतयो रयीणाम।।
5.56 अे शधिमित नवच सू, आेय यावाो- मतो- बृहती- तृतीया सौ
सतोबृहौ।।
ोचना.दिध।।
भीमयःु ।।
ु । अमान.िय1(अं) पवत.ििरं - ावयि
िन ये िरण.ोजसा- वृथा गावो न धरः
यामिभः।।
वोव।े ।
उत ˆ वा.ष.िु विण- िरह धािय दशतः। मा वो यामेष ु मत िर.र- तं रथेष ु
चोदत।।
मीषी।।
वाशीमˆ ऋिमो मनीिषण-धु ानˆ इषमु ो िनषिणः। ा. सरु था पृिमातर-
्
ायधु ाˆ मतो याथना शभु म।।
धूनथु ां पवता.ाशषेु वस-ु िन वो वना िजहते यामनो िभया। कोपयथ पृिथव पृिमातर-शभु े
्
या पृषती रय ु म।।
पु
ाˆ अिम.दु ानव-ेषसशो अनवराधसः। सज
ु ातासो जनषा
ु व सो- िदवो
अकाˆ अमत
ृ . ाम भेिजरे।।
04.03.22 ऋयो वो मतो अंसयो रिध- सह ओजो बाो.व बलं िहतम।् नृा शीष.ायधु ा
वोवसो दै।।
ु मघ
हय े नरो मतो मृळता न-वी ासो अमृताˆ ऋत ाः। सतु कवयो यवु ानो- बृह.िरयो
बृह. माणाः।।
्
5.58 तम ु नूनिमच सू, आेय यावाो- मत-िुप।।
.ह
आ वो यूदवाहासो अ- वृिँ ये िवे मतो जनु ि। अय ँ यो अिमत.िमˆ-
अराइव े दचरमाˆ अहेव- जाये अकवाˆ महोिभः। पृे पु ाˆ उपम
ासो रिभा-या
त ु ौः।।
वृषभ
िथ याम.ृिथवी िचदषे ां- भतव गभ .िमवो धःु । वाता.ा.यु ाययु
ु -े वष
ेद.िरे ियासः।।
बृह. माणाः।।
्
5.59 व िळच सू, आेय यावाो- मतो- जग-ा िुप।।
04.03.24 व. ळ.िु वताय दावने-चा िदव े पृिथा ˆऋत ं भरे। उ े अा
अमा.देषां िभयसा भूिम रेजित- नौन पूणा रित िथ यती। रे शो ये िचतय एमिभ- र महे
04.03.25 ईळे अिं वस. मोिभ- िरह सो िव चय.ृ त.ः। रथिै रव भरे वाजयि-
्
दि िण.तां ोम.मृाम।।
पवत.ि.िह वृो िबभाय- िदव.ि.ान ु रेजत न े वः। यीळथ मतˆ ऋिमˆ- आपइव
स ो धवे।।
वराइव े ैवतासो िहरय ै- रिभ धािभ िपिपे। िय े ेयांस.वसो रथेष-ु सा महांिस
य.म े मतो मम े वा- यावम े सभु गासो िदिव ¤। अतो नो ाˆ उत वा 1(अ)-ाे
िवा.िवषो यजाम।।
ु । ते मसाना धनु यो िरशादसो-
अि. यतो िववेदसो- िदवो वह उरा.दिध िभः
ु त।े ।
वाम. यजमानाय स
अे मि.शभु यिर ्ऋिभ-ोमं िपब मसानो गणििभः। पावकेिभ िविमिे भ रायिु भ-
ु सजःू ।।
वानर िदवा के तना
1(अ)वोा ा3(आ)भीशव- कथ ं शेक कथा यय। पृ े सदो नसो यमः।।
दीघयशसे।।
उत मे वोचता.िदित- सतु सोम े रथवीतौ। न कामो अप वेित मे।।
े पिवरा ववत।।
वामक
अधारयतं पृिथवी.मतु ां- िमराजाना वणा महोिभः। वधयत. मोषधी िपत. ाˆ- अव वृिं
सृजत.ीरदानू~।।
ु ो वह-ु यतरमयˆ उप यवाक।् घृत िनिण.गन ु वतते वा-मपु
आ वा.मास.यु ज
अन ु तु ा.ममितँ वध.व- बिहिरव यजषु ा र माणा। नमा धृतद ािध गत- िमासाथ~
े
े ा.ः~।।
वणळ
ु ृ ते परा- यासाथ~
04.03.31 अिवहा सक े वणळ
े ा ः~। राजाना
ू ं िबभृथ.ह ौ।।
मणीयमाना- सहण
िहरयप.मषु सो ु ा-वय ूण.मिु दता सूय। आ रोहथो वण िम गत-मत. ाथे~
अिदित.िित.।।
ु ~- अिं शम भवु न गोपा। तेन नो िमावणा.विवं- िसषासो
यंिह.ाितिवधे सदानू
ऋ वेदीय शाकल संिहता चतथु ाके चतथु ाायः। वगाः(1-36) Page 377
04.04.01 ऋत गोपा.विध ितथो रथं- सधमाणा परम े ोमिन। यम िमावणावथो
साजा.व भवु न राजथो- िमावणा िवदथे शा। वृिँ वां राधो अमृत.मीमहे-
ा वृषभा िदव.ती~- पृिथा िमावणा िवचषणी~। िचिे भ.र ै प ितथो रव-
साजा उ
माया वाँ िमावणा िदिव िता- सूय ोित रित िच.मायधु म।् तमण
े वृा गूहथो िदिव-
ु ˆ ईरते।।
पज ाˆ मधम
ु ते मत.शभु े सख
रथँ य ु -ं शूरो न िमावणा गिविष।ु रजांिस िचा िव चरि तवो- िदव
्
.ाजा पयसा नˆ उ तम।।
यवु .ो येष ु वण- ं बृह. िबभृथः। उ णो वाजसातये- कृ त ं राय े ये।।
5.65 यिके तेित षडृच सू, आेयो रातहो- िमावणा-वनु ुबा पिः।।
ु त-ु दवा स ˆवीत ु नः। वणो य दशतो- िमो वा वनत े
04.04.03 यिकेत स स
िगरः।।
ु मा। ता सती~ ऋतावध
ता िह ेवचसा- राजाना दीघ ृ - ऋतावाना जनेजने।।
ता वा.िमयानोवस-े पूवा उप वु े सचा। ास. ु चेतनु ा- वाजा अिभ दावने।।
यवु ं िमम
े .नं- यतथ.. नयथः। मा मघोन पिर तं- मो~ अाक.मृषीणा.ोपीथ े नˆ
्
उतम।।
्
5.66 आ िचिकतानेित षडृच सू, आेयो रातहो-िमावणा-वनु ुप।।
ु तू ~-देवौ मत िरशादसा। वणाय ऋतपेशसे- दधीत यस े
04.04.04 आ िचिकतान स
मह।े ।
िष..माशाथे~।।
ऋ वेदीय शाकल संिहता चतथु ाके चतथु ाायः। वगाः(1-36) Page 379
ु ं िरशादसा।।
आ योिनं िहरययँ- वण िम सदथः। धतारा चषणीनाँ- य ं स
िवे िह िववेदसो- वणो िमो अयमा। ता पदवे सिरे- पाि म िरषः।।
को न ु वां िमातु ो- वणो वा तननू ाम।् त ु वा.मेषत े मित- रिˆ एषत े मितः।।
तनयाय शँ योः।।
उप न.तु .मगत-ँ वण िम दाशषु ः। अ सोम पीतये।।
04.04.10 आ िम े वण े वय-ीिभ जु मो अिवत।् िन बिहिष सदतं सोमपीतये।।
तने ो वु म
े ा- धमणा यातयना। िन बिहिष सदतं सोमपीतये।।
त ¤ष ु वामने ा कृ त-ँ िवा या मन¤ु वे। नाना जाता.वरपे सा- सम े बमु ये थः।।
ु
आ यां सूया रथ-ि.घ¤ु दं सदा। पिर वा.मषा वयो- घृणा वर आतपः।।
उो वा.कुहो यिय- वे यामेष ु सिनः। या.ंसोिभ रिना-ि नरा ववतित।।
्
ू वु ा- ा िसषि िपषु ी। यमु ाित पषथ- पा पृ ो भर वाम।।
मˆ ऊ¤ष ु मधय
ऋ वेदीय शाकल संिहता चतथु ाके चतथु ाायः। वगाः(1-36) Page 381
04.04.13 कू ो देवा.विना-ा ि दवो मनावसू~। तवथो वृषवसू~- अि वा
.मािववासित।।
कुह ा कुह न ु तु ा- िदिव देवा नासा। कि.ा यतथो जने- को वा.दीनां सचा।।
ु ाथे~ रथम।् क ािण रयथो- वय ँ वा.मु म.सीये।।
कं याथ कं ह गथ- कमा य
04.04.14 अि िह वा.िमह ोता- िस वां सिश िय।े नू तु ं म आ गत-मवोिभ
वािजनीवसू~।।
04.04.15 ित ियतम ं रथँ- वृषण ँ वसवु ाहनम।् ोता वा.मिना.वृिष- ोमेन ित भूषित-
्
माी~ मम तु ं हवम।।
अायात.मिना- ितरो िवाˆ अहं सना। दा िहरयवतनी~- सषु ु ा िसवु ाहसा- माी~
्
मम तु ं हवम।।
सु ुभो वाँ वृषवसू~- रथे वाणी.ािहता। उत वा.कुहो मृग- पृ कृ णोित वापषु ो- माी~
्
मम तु ं हवम।।
अभू.षा शश-ु राि रधा.ृियः। अयोिज वाँ वृषवसू~- रथो दा.वम- माी~
्
मम तु ं हवम।।
04.04.17 आ भाि षसा.मनीक-मिु ाणा.ेवया वाचो अःु । अवाा नून ं रहे यात-ं
पीिपवांस.मिना घम.म।।
.ाशषेु शंभिवा।।
उता यात ं सव े ात.रो- मिन उिदता सूय। िदवा न.मवसा शमने - नेदान पीित
रिना ततान।।
इदं िह वां िदिव ान.मोक~- इम े गृहाˆ अिनेद.रोणम।् आ नो िदवो बृहत पवतादा-ो
समिनो.रवसा नूतनने - मयोभवु ा सु णीती गमेम। आ नो रियँ वहत.मोत वीरा-ना िवा.मृता
सौभगािन।।
ऋ वेदीय शाकल संिहता चतथु ाके चतथु ाायः। वगाः(1-36) Page 383
्
5.77 ातयावाणेित पच सू, भौमोि- रिनौ- िपु ।।
ात यज.मिना िहनोत- न साय.मि देवयाˆ अजु म।् उताो अ.जते िव चाव-
्
पूव पूव यजमानो वनीयान।।
समिनो रवसा नूतनने - मयोभवु ा सु णीती गमेम। आ नो रियँ वहत.मोत वीरा-नािवा.मृता
सौभगािन।।
्
5.78 (उपांश)ु अिनािवित नवच सू, आेय वि- रिना- वनु ुप-आाि
्
उिह- तथु िपु -(पािद प गभािवय उपिनषदः)
गत.मिना शमने ।।
04.04.20 िव िजही वनते- योिन.ूाइव। तु ं मे अिना हवं- सवि.
्
ु तम।।
म
भीताय नाधमानाय- ऋषय े सवये। मायािभ रिना यवु -ं वृ ं स. िव चाचथः।।
ु िरण- सिमयित सवतः। एवा त े गभˆ एजत-ु िनरत
यथा वात प ै ु दशमाः।।
करोिम ते ाजाप-मा गभ योिन मैत ु ते। अनून पूण जायता- मोणोिपशाचधीतः।।
ु े पु ो नािर -तं पमा
पमाँ ु ायताम।् तािन भािण बीजा-ृषभा जनयि नौ।।
ु ननज
यािन भािण बीजा-ृषभा जनयि नः। त ैं पु ा ि- सा सू धनक
ु ा भव।।
काम मृतां म- मपरािजत मेव मे। यामामय े देव- तं मे वायो समधय।।
्
इित पिरिशम।।
असनू तृ ।े ।
असनू तृ ।े ।
अिभ ये ा िवभाविर- ोमै गृणि वयः। मघ ै मघोिन सिु यो- दाम.रु ातय- ज
ु ात े
असनू तृ ।े ।
यिि ते गणाˆ इम-े छदयि मघय।े पिर िचयो दध-ु ददतो राधो अय-ं सजा
ु त े
असनू तृ ।े ।
04.04.22 ऐष ु धा वीरव शˆ- उषो मघोिन सूिरष।ु ये नो राधां.या- मघवानो अरासत-
ु त े असनू तृ ।े ।
सजा
ऋ वेदीय शाकल संिहता चतथु ाके चतथु ाायः। वगाः(1-36) Page 385
ु ात े
ु ं बृह.शˆ- उषो मघो.ा वह। ये नो राधां.ा- गा भज सूरय-ज
तेो
असनू तृ ।े ।
ु ै .शोचि रिचिभ-
उत नो गोमती िरषˆ- आ वहा िहत िदवः। साकं सूय रिमिभ-श
ु ात े असनू त
ज ृ ।े ।
ु ा िहत िदवो- मा िचर.नथा
ु ˆ अपः। नेा ेन ँ यथा िरप-पा
ु ु त े
ित सूरो अिचषा- सजा
असनू तृ ।े ।
असनू तृ ।े ।
ु
5.80 तामानिमित ्
षडृच सू, आेय वा- उषा-िुप।।
एषा ेनी भवित िबहाˆ- आिवृवाना तं परु ात।् ऋत पा.मेित साध-ु जानतीव
न िदशो िमनाित।।
ु ा न तो िवदा-नोव ाती शये नो अात।् अप ेषो बाधमाना तमां-षु ा िदवो
एषा श
्
िहता ोितषागात।।
एषा तीची िहता िदवो नॄ-ोषेव भा िन िरणीते अः। ूवती दाशषेु वायािण- पनु ित
उतिे शष े सव मेक इ-त पूषा भविस देव यामिभः। उतदे ँ िवं भवु न ँ िव राजिस-
ु य.ˆ आ सवु ।।
िवािन देव सिवत- िरतािन परा सव।
े उभ~
यˆ इम~ ु ।् ाधी दव.िवता।।
े अहनी~- परु ˆ एय
ऋ वेदीय शाकल संिहता चतथु ाके चतथु ाायः। वगाः(1-36) Page 387
द तवस.ीिभ रािभ- िु ह पज.मसािववास। किनद.षृ भो
04.04.27 अा व
्
जीरदान-ू रेतो दधा.ोषधीष ु गभम।।
िव वृ ा..तु हि र सो- िवं िबभाय भवु न ं महावधात।् उतानागाˆ ईषते वृावतो-
रथीव कशयाा अिभि प-ािवता.ृ णतु े वा3(आँ) अह। रा.िंह नथाˆ उदीरते-
वाताˆ वाि पतयि िवतु ˆ- उदोषधी िजहत े िपत े ः~। इरा िव ै भवु नाय जायते-
य त े पृिथवी नमीित- य त े शफव.भरु ीित। य त ओषधी िवपा-ˆ न
04.04.28 िदवो नो वृिं मतो ररीं- िपतˆ वृो अ धाराः। अवा.ङे तने
ु -पो िनिष.सरु िपता नः।।
नियने
अिभ नय गभमा धाˆ- उदता पिर दीया रथेन। ितं स ु कष िविषत. -ं समाˆ
भवूतो िनपादाः।।
महा.ोश.मदु चा िन िष- ा.ा िविषता परु ात।् घृतने ावापिृ थवी~ िु -
ु ण ं भव.ाः।।
सपा
04.04.29 बिळा पवताना.िं िबभिष पृिथिव। या भूिमं वित- मा िजनोिष मिहिन।।
वष ु ते िवभाविर- िदवो अ िवतु ः। रोह ु सवबीजा-व िषो जिह।।
्
इित पिरिशम।।
्
5.85 साज इच सू, भौमोि-वण- िुप।।
04.04.30 साजे बृह.दचा गभीरं- िय ँ वणाय तु ाय। िव यो जघान शिमतवे च-
वनेष ु 1(अ)िर .तान- वाज.मव ु पयˆ उियास।ु ु त ँ ु वणो अ1 (अ)ि-
ििव सूय.मदधा.ोम.मौ।।
नीचीनबारँ वण कव-ं ससज रोदसी अिर म।् तेन िव भवु न राजा- यव.
थय वीराः।।
इमामू ासरु तु - मह मायाँ वण वोचम।् मानेनवे तिवा अिर -े िव यो मम े
।।
पृिथव सूयण
04.04.31 इमा.मू न ु किवतम मायां- मही.ेव निक रादधष। एकँ या न पृण.ेनी-
्
रािसी रवनय.मु म।।
अय ँ वण िम ँ वा- सखाय ँ वा सदिम.ातरँ वा। वेश ँ वा िनँ वणारण ँ वा-
यी.माग.कृ म ्
ा िशथ.त।।
ासो यििरप ु न दीिव- या घा स.मतु य िव। सवा ता िव ¤ िशिथरेव दे-वाधा त
िकतव े
ऋ वेदीय शाकल संिहता चतथु ाके चतथु ाायः। वगाः(1-36) Page 389
04.04.32 इाी~ यमवथ- उभा वाजेष ु मम।् ा िच भेदित-
ु ा वाणीिरव
ितः।।
तयो िर.दमवव-ि मा िद.ु घोनोः। ित ुणा गभो- गवाँ वृ. एषत।े ।
ता वृधा वन ु ू-ताय देवा.वदभा। अहा िचरु ो दध-े शवे देवा ववत।े ।
04.04.33 वो महे मतयो य ु िवव-े मत े िगिरजाˆ एवयामत।् शधाय यवे
ु दये- तवसे भिदये- धिु नताय शवस।े ।
सखा
ये जाता मिहना ये च न ु य-ं िवना वु तˆ एवयामत।् ा तो मतो नाधृष े शवो-
नो न वोमवा.ेजय.षृ ा- ेषो यिय.िवषˆ एवयामत।् येना सहˆ ऋत रोिचष-
.मेा मह-शधा.त ्
ु ैनसाम।।
अेषो नो मतो गात.ु मेतन- ोता हव.िरत ु रेवयामत।् िवो मह.मवो ययु ोतन-
अथ पिरिशम ्
ु त ु मृपु ाशात।् तदय ं राजा वणोनमु ताँ- यथेय ं
अि रैत ु थमो देवतानां- सो ै जां म
्
ी पौ.मघ रोदात।।
मा ते गृहे िनिश घोष ˆउा- द ुद ँ िवश।ु पयी जां समु नमाना।।
देवकृ त ं ाणमान-ेन हि योिनषद िपशाचान।् ादो मृ ू नधर ा.ातयािम दीघ
्
जषु ताम।।
ऋ वेदीय शाकल संिहता चतथु ाके चतथु ाायः। वगाः(1-36) Page 391
कां सोितां िहरयाकारा-माा.ली.ृा.पयीम।् पिे तां पवणा-ािमहोपये
्
ियम।।
चां भासाँ यशसा ल- ियँ लोके देवजु ा.मदु ाराम।् तां पिनीम शरण ं प-े ली
आिदवण तपसोिधजातो-वनित व वृ ोथिबः। त फलािन तपसा नदु -ु मा
ु
गारा.राधषा-िपा.री िषणीम।् ईर सवभत ्
ू ाना-ािमहोप ये ियम।।
आप ज ु ि धािन- िचीत वस मे गृहे। िन च देव मातरं- ियँ वासय मे कुले।।
ु िरण पिु ं- िपलां पमािलनीम।् चां िहरमय ली-ातवदे ो म आ वह।।
आा प
आा य किरण यिं- सवु णा हेममािलनीम।् सूया िहरमय ली-ातवदे ो म आ वह।।
यशिु च यतो भूा- जु या दा.महम।् सूं पदशच -ीकाम ततपते ।।
्
पानन े पिवपप-े पिये पदळायताि । िविये िव ु मनोनकूु ले- ादप ं मिय
सिध।।
अद ािय गोदािय- धनदािय महाधन।े धनं मे जषु ता.ेिव- सवकामां. देिह मे।।
वनै तये सोमं िपब- सोमं िपबत ु वृहा। सोम.न सोिमनो- म.दात ु सोिमनः।।
ु
सरिसजि नलय े सरोज ह-े धवलतरांशकगमा शोभ।े भगवित हिरवभे मनो -े
ु
िभवनभू ्
ितकिर सीद मम।।
्
ै च िवहे- िवपु ै च धीमिह। तो ली चोदयात।।
महाल
04.04.35 ं े थमो मनोता-ा िधयो अभवो द होता। ं स वृष.कृ णो रीत-ु
वृतवे यं बिभ वस3ै ( ऐ)-े रिय.ागवृ ांसो अन ु म।् श.मि.शत ं बृहँ-
्
वपाव ँ िवहा दीिदवांसम।।
रणय सौ।।
ाँ वधि ि तय पृिथा-ां रायˆ उभयासो जनानाम।् ाता तरणे चेो भू- िपता माता
्
सदिम.ानषु ाणाम।।
ने ।।
बृहता रोचन
सो अ ईजे शशम े च मत- य आन िमधा हदाितम।् यˆ आितं पिर वेदा नमोिभ- िवे
े - नमोिभ रे सिमधोत ह ैः। वेदी सनू ो~ सहसो गीिभ ै-रा ते
अा उ ते मिह महे िवधम
आ यत रोदसी िव भासा- वोिभ. व1 (अ) ः। बृहि वाज.ै िवरेिभ र-े
सौवसािन स।ु ।
04.05.02 ेषे धूमˆ ऋवित- िदिव षˆ आततः। सूरो न िह तु ा -पा पावक
रोचस।े ।
अधा िह िवीो-िस ियो नो अितिथः। रव परु ीव जूय-ून ु न ययाः।।
ा िह ोणे असे-े वाजी न कृ ः। पिरवे धा गयो-ो न ाय.िशशःु ।।
ा िचदतु ा-े पश ु न यवस।े धामा ह य.े अजर- वना वृि िशसः।।
04.05.03 अे स े ाˆ- उ ोित नशते देवयु ।े यं िमण
षे .तपाˆ ऋतज े
ईज े य िे भ.शशम े शमीिभ-र ् ऋधारा.याये ददाश। एवा चन तँ यशसा.मजिु - नाहो
मत.शते न िः।।
ु त. आ धीः। हेषत.शु धो नाय.मो कुा
सूरो न य शित ररेपाˆ- भीमा यदेित शच
े ाः।।
िच.वो वसि त वनज
े मिह वप अ- भस.दो न यमसानˆ आसा। िवजहे मान परश ु न िजा-िव न
ित म.ि.दम
्
ावयित दा ध त।।
िदवो न य िवधतो नवीनो-षृ ा ˆ ओषधीष ु नूनोत।् घृणा न यो जसा पना य-ारोदसी
04.05.05 यथा होत मनषु ो देवताता- य िे भ ूनो~ सहसो यजािस। एवा नो अ समन
ा
्
ु . उशतो यि देवान।।
समाना-नश
स नो िवभावा च िण न वो- रि वा वे नो धात।् िवाय ु य अमत
ृ ो म-
ु ू दितिथ जातवेदाः।।
षूषभ.
ु ः। िव यˆ इनो.जर पावको-
ावो न य पनय.ं- भासांिस वे सूय न श
िचिथ.ूािण।।
ु
वा िह सूनो~ असा- चे अि जनषाा म।् स .ˆ ऊजसन ऊज.ा- राजेव
जे.रवृके
े
ः।।
04.05.06 आ सूय न भानमु ि रक- रे तत रोदसी िव भासा। िचो नय.िर तमां.-
्
शोिचषा प.ौिशजो न दीय।।
राधसा नृतमाः।।
ु -ं मदेम
नू नो अेवृकेिभ.ि- वेिष राय पिथिभ पहः। ता सूिरो गृणत े रािस स
शतिहमा.वु ीराः।।
्
6.05 वे व इित सच सू, बाहो भराजोि-िुप।।
04.05.07 व े व.ून ं ु सहसो यवु ान-मोघवाचं मितिभ यिवम।् य ˆइित िवणािन
्
ु ।।
चेताˆ- िववारािण पु वारो अक
ु
े वसूिन पवणीक होत- दषा वो रेिररे यि यासः। ामेव िवा भवु नािन यि-ं सौभगािन
दिधरे पावके।।
ँ िव ु िदव.ीदˆ आस-ु ा रथी रभवो वायाणाम।् अतˆ इनोिष िवधत े िचिको- ानषु
. जातवेदो वसूिन।।
ु ात।् तमजरेिभ वृषिभ.व ै-पा
ु ो अिभदास.दे- यो अरो िममहो वन
यो न.न
्
तिप तपसा तपान।।
अयाम त.ाम.मे तवोती- अयाम रियं रियव.वु ीरम।् अयाम वाज.मिभ वाजयो-
ु .मजराजर.े।।
याम
्
6.06 नसेित सच सू, बाहो भराजोि-िप।।
ु
04.05.08 नसा सहस.ून.मा -य ने गात.ु मवˆ इमानः। वृन.याम ं
अध िजा पापतीित वृो- गोषयु धु ो नाशिन.ृजाना। शूरवे िसितः ाित र-े .वत ु
स िच िच.ितय.म-े िच िचतम ँ वयोधाम।् चं रियं पु वीरं बृह- चािभ
िो जायते वा-े ीरासो अिभमाितषाहः। वैानर मास ु धेिह- वसूिन राज
.ृहयाािण।।
ाँ िवे अमृत जायमानं- िशश.ु देवाˆ अिभ स.वे। तव तिु भ रमृत.माय-ैानर
यिो रदीदःे ।।
04.05.10 प ृ वृो अष नू सह- न ु वोच ँ िवदथा जातवेदसः। व
ै ानराय मित
यगु ये गु े िवद.ृणो-े रियँ यशस.ेिह नसीम।् पवे राज.घशंस.मजर- नीचा िन वृ
विनन. तेजसा।।
अदिे भ.व गोपािभ िरे-ाकं पािह िषध सूरीन।् र ा च नो दषां शध अे- वैानर
च तारी. वानः।।
्
6.09 अह कृ िमित सच सू, बाहो भराजो- वैानरोि-िपु ।।
राजा-वाितर.ोितषाि.मांिस।।
ु िव जाना.ोत-ु यँ वयि समर
नाह े तमानाः। क ि.ु ˆ इह वािन- परो
वदा.वरेण िपा।।
वु .ोित िनिहत.शये कं - मनो जिवं पतय.ः~। िवे देवा.मनस.के ता- एक.त ु
िव मे कणा पतयतो िव च -ु व3(ई)दोित दय आिहत ँ यत।् िव मे मन.रित रआधी- िकं
मवतूतये नः।।
ु व इित सच सू, बाहो भराजोि-िु-बा िपदािवराट ्।।
6.10 परो
04.05.12 परु ो वो म.ि ं सवु िृ ं - यित य े अि.मरे दिधम।् परु ˆ उिे भ. िह
मतय पवे।।
पीपाय स वसा मष-ु यो अये ददाश िवˆ उ ैः। िचािभ.मूितिभ िशोिच- ज
.ि ं पु वाजािभ ती- अे रियं मघव. धेिह। ये राधसा वसा चाा-
नू न
्
वु ीयिभ.ािभ सि जनान।।
04.05.13 यज होत िरिषतो यजीया-ने बाधो मता. यिु । आ नो िमावणा
ं होता मतमो नो अ-ु ग दवो िवदथा मष।ु पावकया जु ा3( आ) वि रासा-े यज
्
त1(अ)व ाम।।
धा िच.ि े िधषणा वि- देवा. ज गृणत े यज।ै वेिपो अिरसाँ य िवो- मध ु
अिदतु .पाको िवभावा-े यज रोदसी उची~। आय.ु य.मसा रातहाˆ- अि
ा-वयािम .ु घृतवती सवृु िः। अि स सदन े पृिथाˆ- अािय
वृ े ह य.मसा बिहर
य .ूय न च ःु ।।
ु
दशा न पवणीक होत- दविे भ रे अििभ िरधानः। राय.ूनो~ सहसो वावसानाˆ-अित
सेम वृजन.ांहः।।
्
6.12 मे होतेित षडृच सू, बाहो भराजोि-िुप।।
तेिजा यारित वनरे ा-ोदो अ. वृधसानो अौत।् अोघो न िवता चेतित -
ु
मवˆ ओषधीष।।
सााके िभ रेतरी न शूष ै- रि¤ व े दम आ जातवेदाः। ो व.ा नाव- िपतवे
जारयािय य ःै ।।
अध ा पनयि भासो- वृथा य .दनयु ाित पृीम।् सो य. ो िव¤िषतो धवीया-नृणो
स .ो अव.िदाया- िवेिभ रे अििभ िरधानः। वेिष रायो िव यािस ना- मदेम शतिहमा
.वु ीराः।।
्
6.13 िेित षडृच सू, बाहो भराजोि-िुप।।
ु सौभगा-े िव यि विननो न वयाः। ु ी रिय वाजो वृत
04.05.15 िा सभग ू -
य
्
िदवो वृि रीो रीित रपाम।।
स सित.शवसा हि वृ-मे िवो िव पण े भित वाजम।् य.ं चते ˆ ऋतजात राया-
य.े सूनो~ सहसो गीिभ ै- य ै मत िनिशितँ वेानट ्। िवं स देव ित वार.मे- ध े
वा सूनो~ सहसो नो िवहायाˆ-अे तोक.नय ँ वािज नो दाः। िवािभ गिभ रिभ पूित.मयां-
अि रा मृतीषहँ -वीर.दाित सितम।् य सि शवस-.ि शवो िभया।।
अि.िह िवना िनदो- देवो मत.मु ित। सहावा यावृतो- रिय वाजे.वृतः।।
ु ितं रोदोः। वीिह िं सिु ित.िवो नॄ-िषो
अा नो िममहो देव देवा-ने वोच.म
पषोडयेकोनिवंशी च िभ
ु ः।।
04.05.17 इममूष ु वो अितिथ.मषु बधँ
ु - िवासाँ िवशां पित.मृसे िगरा। वेती.िवो जनषा
ु
्
किदा शिु च- .िदि गभ यदतु म।।
ु त ं भृगवो दध-ु वनता.वी.मूशोिचषम।् स ं सी
िम. यं सिध ु तो वीतह े अत
ु -
शििभ महयसे िदविे दव।े ।
स . .ावृको वृधो भू-रय पर.ार तषः। राय.ूनो~ सहसो मा- छिद
हवाह.मरित .ेव.मृसे।।
04.05.18 अि.मिँ व.िमधा वत- ियिं य ँ वो अितिथ.ृणीषिण। उप वो गीिभ रमत
ृ ँ
िवपित.मसा िन षेिदरे।।
िवभषू . उभया अन ु ता- तो देवानां रजसी~ समीयसे। ये धीितं समु ित.मावण
ृ ीमहे-ध
तं सु तीकं सु शं -मिवांसो िवरं सपेम। स ˆय .िा वयनु ािन िवा- ह.मि
्
ृ षे ु वोचत।।
रमत
. ृहय
ा.ही।।
अि हता गृहपित. राजा- िवा वेद जिनमा जातवेदाः। देवाना.मतु यो मानाँ- यिज.
यजता.मृतावा।।
अे यद िवशो अर होत- पावकशोचे वे ं िह या। ऋता यजािस मिहना िव यू- हा
वयम ु ा गृहपते जनाना-मे अकम सिमधा बृहम।् अिू र नो गाहपािन स-ु ित मेन न
ेजसा सं िशशािध।।
04.05.24 एू ¤ष ु वािण ते- इते रा िगरः। एिभ वधास इिभः।।
04.05.25 स व.वीयस
ा-े ु ।।
ु ने सँयता। बृह.त भानना
ते ते अे ोताˆ-इषयो िव.मायःु । तरो अय अराती- वो अय अरातीः।।
04.05.27 यो नो अे रेवˆ आ- मत वधाय दाशित। ता. पाहं सः।।
04.05.30 वीती यो देव ं मत व-े दिमीळी.तारे हिवान।् होतारं सयजं रोदो-
्
ानहो नमसािववासेत।।
आ ते अ ऋचा हिव- दा त ं भरामिस। ते ते भव.ू णˆ ऋषभासो वशाˆ उत।।
पमााय माः।।
ु
चतथाके षाायः। (वगाः 1-25)
्
6.17 िपबा सोमिमित पदशच सू, बाहो भराज- इ िु-बा िपदािुप।।
04.06.01 िपबा सोम.मिभ यमु तद- ऊव.ं मिह गृणानˆ इ। िव यो धृो ~विधषो
ऋ वेदीय शाकल संिहता चतथु ाके षाायः। (वगाः 1-25) Page 407
एवा पािह था मत ु ा- िु ध वावध
ृ .ोत गीिभः। आिव.ूय.णिु ह पीिपहीषो- जिह
येिभ ूय.मषु सं मसानो-वासयोप ािन दत।् महा.मिं पिर गाˆ इ स-
ु ाˆ
्
अतु ं सदस.िर ात।।
04.06.02 तव ा तव त.ंसनािभ- रामास ु पं शा िन दीधः~। औण रˆ उियाो
िव ो-वााˆ असज ्
ृ ो अिरान।।
पाथ ां मिह दंसो 1ु (उ)व-मपु ा.मृो बृह.िद भायः। अधारयो रोदसी देवपु ~
े - े
अध ा िवे परु ˆ इ देवाˆ-एक.वस.िधरे भराय। अदेवो यद.ौिह देवा-षाता वृणत
इ म।।
अध ा ते महˆ उ वं- सहभिृ ँ ववृत तािम।् िनकाम.मरमणसँ येन नव- मिहं
्
संिपण .गृजीिष।।
आ ोदो मिह वृत.दीनां- पिरित.मसृजˆ ऊिम.मपाम।् तासा.मन ु वतˆ इ पां -ादयो
्
नीची रपस.मु म।।
एवा ता िवा चकृ वांस.िमं -महा.मु .मजयु सहोदाम।् सवु ीर.ा ायधु ं सवु -मा न
्
मवस े ववृात।।
पाय नˆ इ।।
कृ ीना.मभव.हावा।।
ं ह न ु .ददमायो दू- रेक कृ ी रवनो रायाय। अि ि. ु वीय1(अ) इ- न
सिदि ते तिु वजात मे- सह.िह तरु त.रु । उ.मु तवस.वीयो-र
रतरु ो बभूव।।
िवतसाो अभव.म।ु ।
नृतम.मोकाः।।
ु नु ामा चमु िु र.िु न.। वृणि ं ु शरं श
स यो न महु े न िमथू जनो भू-म ु .िम-
्
परु ा.ौाय शयथाय नू िचत।।
उदावता सा पसा च- वृहाय रथ.िम ित। िध वं ह आ दि णा-िभ म
ु
पद मायाः।।
ऋ वेदीय शाकल संिहता चतथु ाके षाायः। (वगाः 1-25) Page 409
ु ँ वन.िम हेती- र ो िन धशिन न भीमा। गीरय ऋया यो रो-जाानय
अि.न श
तिु व
ु िवर घृ-े िदवो ररे मिहमा पृिथाः। ना श ु न ितमान.मि- न
अन ु ािह े अध देव देवाˆ- मद.िे किवतम.वीनाम।् करो य विरवो बािधताय- िदव े
अन ु ावापिृ थवी~ त ओजो-माˆ िजहत इ देवाः। कृ ा कृ ो~ अकृ त ँ ये अ-
ु .वीयो जनय य ैः।।
्
6.19 महाँ इ इित योदशच सू, बाहो भराज- इ- िुप।।
ृ े
04.06.07 महा इो नृवदा चषिणाˆ- उत िबहाˆ अिमन.होिभः। अ. वावध
ु क
वीया-यो पृथ. ु ृ त कतिभ.
ृ भत ्
ू ।।
ृ े असािम।।
वावध
ू करा बला गभी~- अ 1(अ)ं िममीिह वांिस। यूथवे प पशपु ाˆ दमूनाˆ-
पृथ~
अा इा.ावव
ृ ाजौ।।
अनवाˆ अिराः।।
य.े मद पृतानाषा.ळमृˆ- इ तˆ आ भर शूशवु ांसम।् येन तोक तनय सातौ-
मंसीमिह िजगीवांस.ोताः।।
आ ते शो ˆ एत ु पा-दोरा.दधरादा परु ात।् आ िवतो अिभ समे वािङ-
ु वृषभ ु ं
व .े।े ।
नृव इ नृतमािभ ती- वंसीमिह वाम ं ोमतिे भः। ई े िह वˆ उभय राज-ा रं मिह
्
ूरं बृहम।।
े ।।
तं वम
जनँ वि.िह िचमान-मेो नृो रया येि। अधा िह ा पृिथां शूरसातौ-
ु
हवामहे तनय े गो।।
वय एि भ पु त स ै- शोशो र इाम। ो वृा.यभु यािन शूर- राया मदम
े
बृहता ोताः।।
्
6.20 ौन य इित योदशच सू, बाहो भराज- इ- िुप-समी िवरािः।।
ऋ वेदीय शाकल संिहता चतथु ाके षाायः। (वगाः 1-25) Page 411
ु .मि सा-सयु .ेविे भ धािय िवम।् अिहँ य
िदवो न त ृ .मपो विवांस-ं हृजीिष.
िनु ा सचानः।।
य.रु ा ..माव
ु त।। ्
नािररेची.ि.न ।।
स वेतस ु
.श माय.शोिण-ूतिु ज.िम.िभिस
ु ः। आ तं
ु श.िदभ.ोतनाय- मात ु न
सनमे तेवसा नˆ इ- पूरव. वˆ एना य ैः। स यरु .शम शारदी द-ासी
्
पु कुाय िश ।।
ु न े कााय। परा नववा.मनदु य
ँ वृधˆ इ पू भू-विरव.श े -ं महे िप े ददाथ
्
.पातम।।
िु न िर धिु नमती-र ् ऋणो रप.ीराˆ न वीः। यमु .मित शूर पिष- पारया तवु शँ
यं ि।।
6.21 इमा उ ेित ादशच सू, बाहो भराज- इो- नवेकादयो िवेदवे ा-
्
िुप।।
04.06.11 इमाˆ उ ा पु तम कारो- हं वीर हा हवे। िधयो रथेा.मजर.वीयो-
तम ु षु इँ यो िवदानो- िगवाहस.ीिभ य वृम।् य िदव.मित मा पृिथा- पु माय
्
िरिरच े मिहम।।
स इमोवयनु .त-ूयण
वयनु व.कार। कदा ते मताˆ अमत
ृ
धा-मेय ो न िमनि
धावः।।
या चकार स कुह ििद- कमा जन.रित कास ु िव ।ु क.े य ो मनस े शँ वराय- को
अिभ ा पाजो र सो िव त-े मिह ज ान.मिभ त ु ित। तव ने य
ु ने सा- वेण
स त ु धु ी नूतन- यतो वीर काधायः। ं ा3(आ)िप िदिव िपतॄणां- श.भथ
ू
ोतये वण ं िम.िमं- मत कृ ावस े नो अ। पूषणँ िव.ु मिं परु िं- सिवतार.मोषधी
पवतां.।।
ऋ वेदीय शाकल संिहता चतथु ाके षाायः। (वगाः 1-25) Page 413
ु
इम उ ा पशाक यो ~-जिरतारो अच.कः। धु ी हवमा वतो वानो- न ावा
अो अमत
ृ दि।।
04.06.13 यˆ एकˆ इ षणीना-िम.ीिभ रच आि भः। य पत े वृषभो
्
ु य.हान।।
वृावा- .ा पमा
तम ु न पूव िपतरो नव वा- िवासो अिभ वाजयः। न ाभ.तिु रं पवतेा-मोघवाचं
्
मितिभ.शिवम।।
मादय।ै ।
पु त पवसो~स
ु रु ः।।
तं पृी वहं रथेा-िमँ वेपी वरी य नू गीः। तिु वाभ.िु वकू िम रभोदा-ात.ु िमष े
ु .म।।
न त े त
ु तव पवतने । अतु ा िचीिळता ोजो
ृ ान-ं मनोजवा
04.06.14 अया ह ं मायया वावध
्
जो- िव ा धृषता िवरि।।
गहािण।।
शोचय ा.मप.।।
भवु ो जन िद राजा- पािथव जगत.ेषसक।् िध व.ि ण इ हे- िवा
ु
अजय.दयसे
िव मायाः।।
.तु क
ु ा नाषािण।।
पाता सतु .िमो अ ु सोमं- णेनी ो जिरतार.मूती। कता वीराय स
ु य उ लोक-ाता वस ु
्
वु त े कीरये िचत।।
गेयाि सवना हिरां- बि वं पिप.ोम.िदगाः। कता वीर.य सववीरं- ोता
हव.ृणत . ोमवाहाः।।
अ ै वय ँ यावान तििवˆ- इाय यो न िदवो अपः~। सतु े सोमे मु िस शंस.-
्
ेाय वधन ँ यथासत।।
04.06.16 ािण िह चकृष े वधनािन- ताव इ मितिभ िविवः। सतु े सोमे
ु .शमािन -राा िया व णािन य ैः।।
सतपा
ऋ वेदीय शाकल संिहता चतथु ाके षाायः। (वगाः 1-25) Page 415
ु ळाशं रराण- िपबा त ु सोम.ोऋजीक.िम। एदं बिह यजमान सी-दो.िध
स नो बोिध परो
्
ायतˆ उ लोकम।।
तँ व.खाय.ँ यथा सतु षे -ु सोमेिभर पृणता भोज.िमम।् कुिव.ा असित नो भराय- न
ु .िमोवस े मृधाित।।
सि
िववार दाता।।
्
6.24 वृषा मद इित दशच सू, बाहो भराज- इ-िुप।।
04.06.17 वृषा मदˆ इे ोकˆ उा- सचा सोमेष ु सतु पाˆ ऋजीषी। अचो मघवा नृˆ
ततिु र वरो नय िवचेता-ोता हव.ृणतˆ उिू तः। वस.ु शंसो नरा.ाधाया ˆ-वाजी तु ो
्
िवदथे दाित वाजम।।
अ ो न चो शूर बृह- ते मा िरिरचे रोदोः। वृ न ु ते पत
ु वयाˆ- ू3~(ऊ)तयो
अ.द कवर.म ो-स सु राचि िरः। िमो नो अ वण पूषा-य वश
पयताि।।
04.06.18 िव दापो न पवत पृा-िे भ िरानय य ैः। तािभ.ु िु तिभ
सच नाय.मवस े अभीक -इतो वा तिम पािह िरषः। अमा चनै मरये पािह िरषो- मदेम
शतिहमा.वु ीराः।।
्
6.25 या त ऊितिरित नवच सू, बाहो भराज- इ-िपु ।।
आिभ. ृधो िमथती रिरषय.िम थया म.ु िम। आिभ िवाˆ अिभयज
ु ो िवषूची-
कृ णहु ी पराचः।।
उवरास ु वैत~
े ।।
निह ा शूरो न तरु ो न धृ-ु न ा योधो ममानो ययु ोध। इ निका .ेषाँ- िवा
जाता.िस तािन।।
ऋ वेदीय शाकल संिहता चतथु ाके षाायः। (वगाः 1-25) Page 417
अध ा त े चषणयो यदेजा-िन ातोत भवा वता। अाकासो ये नृतमासो अयˆ- इ सूरयो
अन ु ते दािय मह इियाय सा ते िव.मन ु वृहे। अन ु .मन ु सहो यज-े देविे भ रन ु ते
नृष।े ।
एवा न. ृध.मजा सम-ि रारि िमथती रदेवीः। िवाम वो रवसा गृणो-
्
भराजा ˆउत त इ नूनम।।
्
6.26 धु ी न इच सू, बाहो भराज- इ- िपु ।।
04.06.21 धु ी नˆ इ यामिस ा -महो वाज सातौ वावषृ ाणाः। सँ यिशोय
ाँ वाजी हवते वािजनेयो- महो वाज ग सातौ। ाँ वृ.े ि सित.-ा. े
्
ु ।।
मिु हा गोष ु य
ु .ाशषु े वक।् ं िशरो अममण पराह-ितिथ वाय
.िव.ोदयोकसातौ –.ाय श
्
शं.िर।।
..िम बहणा क~- यता सहा शूर दिष। अव िगरे दासं शरं ह-ावो
िदवोदास.िािभ ती।।
04.06.22 ं ािभ मसान.ोमै- दभीतय े चमु िु र.िम िसप।् ं रिजं िपठीनसे
्
दश- िं सहा शा सचाह।।
ु .मोजः। या य.व े सधवीर वीरा ˆ-
अह.न त.ूिरिभ रानया-व ायˆ इ स
04.06.23 िकम मदे िक पीता-िव िकम स े चकार। रणा वा ये िनषिद िक.े
सद मदे स पीता-िव द स े चकार। रणा वा ये िनषिद से अ- परु ा िविवे
स नूतनासः।।
इिय.े।।
ु -ना.ििद
एत. इिय.मचिे त- येनावधी वरिशख शेषः। व ये िनहत शा
परमो ददार।।
य गावावषा सूयवू ~-अ ¤ष ु चरतो रेिरहाणा। स सृयाय तवु शं परा दा-च
ृ ीवतो
्
दैववाताय िश ।।
ऋ वेदीय शाकल संिहता चतथु ाके षाायः। (वगाः 1-25) Page 419
04.06.25 आ गावो अ म.तु भ.म-ीद ु गो े रणय.।े जावती पु पाˆ इह
न ता ˆनशि न दभाित तरो- नासा.मािमो िथरा दधषित। देवाँ. यािभ यजत े ददाित
गावो भगो गावˆ इो मे अा-ाव.ोम थम भ ः। इमाˆ याˆ गाव.ˆ जनासˆ
्
इ- इामी.ृदा मनसा िचिदम।।
उते सभास।ु ।
उपेद.मपु पचन-मास ु गोषूप पृताम।् उप ऋषभ रेत-पेु तव वीय। । इित षााय
माः।।
ु
चतथाके समाायः। वगाः(1-35)
्
6.29 इं व इित षडृच सू, बाहो भराज- इ- िपु ।।
ू ।।
1(अ)ण नृत.िविषरो बभथ
स सोमˆ आिमतम.तु ो भू-ि.ि पते सि धानाः। इ.र. वु ो कारा
एव.े िद हु वˆ ऋो अ-ूती अनूती िहिरिश.ा। एवा िह जातो असमाोजा- प
ु च
्
वृा हनित िन दून।।
्
6.30 भूय इित पच सू, बाहो भराज- इ- िुप।।
े ।।
अध .िमद ित रोदसी उभ~
ु या
अधा मे बृह.दसयु .म -यािन दाधार निकरा िमनाित। िदविे दव े सूय दशतो भू-िसा.िव
्
ु त ु धात।।
स
अा िच ू िचदपो नदीनाँ- यदाो अरदो गात.ु िम। िन पवताˆ असदो न से- या
ु ~ रजांिस।।
ािन सतो
मपो िव रो िवषूची- िर .मज पवत। राजाभवो जगत षणीनां- साकं
्
सूय.नय.ा.मषु ासम।।
6.31 अभूरक ् थ
े इित पच सू, भाराज हु ो- इ- िपु -चत ु शरी- (सहो
ु
शनु होो नरो गग ऋिजा इेत े ऋषयो बृहतेः पौा उत दौेभरत पौा इित िवषये
इितहासः ूयते)।।
रपांिस।।
ु जघातीिन दोः। अिश ो य शा शचीवो- िदवोदासाय
ं शता.व शर- परो
ु त े सतु े - भराजाय गृणत े वसूिन।।
स
स सस.हत े रणाय- रथमा ित तिु वनृ भीमम।् यािह पिथ.वसोप मि- च तु
ावय चषिणः।।
्
6.32 अपूि त पच सू, भाराज हु ो- इ- िपु ।।
04.07.04 अपूा पु तमा.ै- महे वीराय तवसे तरु ाय। िवरि ने विणे शमािन-
्
वचांासा िवराय त म।।
स वििभर ्ऋिभ गष ु श-ित िु भ पु कृा िजगाय। परु परो
ु हा सिखिभ.खीय-ा
्
रोज किविभ किवः स।।
ु ःै । पु व
स नीािभ जिरतार.मा -महो वाजेिभ महि श ीरािभ वृषभ ि तीना-मा िगवण
स सगण शवसा तो अ-ै रपˆ इो दि णत.रु ाषाट ्। इा सृजानाˆ अनपावदृ थ-िविे दव े
्
िविवष ु रमृम।।
्
6.33 य ओिज इित पच सू, भाराज शनु हो- इ- िपु ।।
ोतˆइिनता वाज.मवा।।
ु तिे भ रै - रा पृ ु दिष
ा इोभया अिमा-ासा वृा.याया च शूर। वधी वनेव सिध
नृणा.ृतम।।
स ˆ इाकवािभ ती -सखा िवायरु िवता वृध े भूः। षाता ययामिस ा -य
ु ो
नूनˆ इापराय च ा- भवा मृळीकˆ उत नो अिभौ। इा गृणो मिहन शम-ििव
04.07.06 स. े ज म ु िगरˆ इ पूव-िव च ि िवो मनीषाः। परु ा नून. तु य
ु ाका।।
ऋषीणां- पृ इे अ.
पु
तो य पु गूत ˆऋा- एक पश
ु ो अि य ैः। रथो न महे शवस े
्
ु ानो3(ओ)ािभ िरो अनमु ाो भूत।।
यज
ण
ृ ि िगवणसं शद ै।।
अा एत
.ि1(अ)चव मासा- िमिम ˆ इे यािम सोमः। जन. ध.िभ सँ यदाप-ा
ृ ु हवनािन य ैः।।
वावध
किह ि..िद यिर-े िव ु कृ णव.शिव। कदा िधयो न िनयतु ो यवु ासे- कदा
स गोमघा जिर े अाˆ- वाजवसो अिध धेिह पृ ः। पीिपहीष.ु घा.िम धेन-ं ु भराजषे ु
अन ु येज े जनˆ ओजो अ- सा दिधरे अन ु वीयाय। ूमग ृ े धये वत े च- त ँ ु वृ.िप
भ
वृहे।।
तं सीची तयो वृािन- पािन िनयतु . ु िरम।् समु . िसवˆ उश
ु ाˆ-
स राया.मपु सृजा ग ृ ान- पु िम वः। पित बभूथासमो जनाना-मेको िव
ण
वयसा चेिकतानः।।
्
6.37 अवाथिमित पच सू, बाहो भराज- इ- िपु ।।
ो ोणे हरय कमा म-नु ानासˆ ऋो अभूव।् इो नो अ पू पपीया- ु ो मद
सो राजा।।
ु े रासो अाः। अिभ वˆ ऋो वहेय-ु नू िच. ु
आसाणास.शवसान.म-ें सच
्
ृ ँ िव दते ।।
वायो रमत
ु िमतमः। यया विव पिरया.ंहो- मघा च
विरो अ दि णा.िमय-तो मघोना.िवकू
्
धृो~ दयस े िव सूरीन।।
इो वाज िवर दा-तेो गीिभवधताँ वृमहाः। इो वृ ं हिनो अ ु सा-ता सूिर
ु ानः।।
पृणित तूतज
्
6.38 अपािदत इित पच सू, बाहो भराज- इ- िपु ।।
रा.िदा वसतो अ कणा- घोषा.िद तित वु ाणः। एयमेन.ेवित ववृा -
1 (अ).िग.िमय.मृमाना।।
वधा ँ य ˆ उत सोमˆ इँ -वधा. िगरˆ उा च म। वधाहैन.मषु सो याम.ो -वधा
्
.ासा.शरदो ावˆ इम।।
वचोिभ.रिभ योध.िदः।।
ु 1(अ)ू -ोषा वो.शरदˆइ.िर। इम.े त ु मदध ु नू िचदां-
अय.ोतय.दतो
ु जनˆ उषस कार।।
शिच
नॄ.नृचसे िररीिह।।
्
6.40 इ िपबेित पच सू, बाहो भराज- इ- िपु ।।
ु सतु ो मदा-याव हरी~ िव मच
04.07.12 इ िपब तं ु ा सखाया। उत गाय गण आ
अ िपब य ज ानˆ इ- मदाय े अिपबो िवरि।् तम ु ते गावो नरˆ आपो अि- िरं
सम.ीतये सम.।ै ।
सिम े अौ सतु इ सोम -आ ा वह ु हरयो विहाः। ायत
ा.मनसा जोहवी-मीा यािह
ु ताय महे नः।।
सिव
आ यािह श.शता यया-थे महा मनसा सोमपये म।् उप ािण णवˆ इमा नो-था त े
्
य 3े (ए) वयो धात।।
ु ा-जोषा पािह
यिद िदिव पाय यध- या े सदन े य वािस। अतो नो य .मवस े िनय
िगवणो मिः।।
्
6.41 अहेळमान इित पच सू, बाहो भराज- इ- िपु ।।
एष ो वृषभो िवपˆ- इाय वृ े समकािर सोमः। एत ं िपब हिरव. ात.- येिशष े
्
िदिव य.े अम।।
सतु .ोमो असतु ा.िद वा-नय ं ेया.ििकतषु े रणाय। एत.िितवˆ उप यािह य -ेन
पृतनास ु िव ।ु ।
ु
6.42 ा इित चतऋच सू, बाहो भराज- इोनु ु-बा बृहती।।
एमेन ं ते न -सोमेिभ ोमपातमम।् अम.े िभर ्ऋजीिषण-िमं सतु िे भ िरिभः।।
04.07.15 य रं मदे- िदवोदासाय रयः। अय ं स सोमˆ इ ते सतु िपब।।
य गाˆ अ रमनो- मदे ाˆ अवासृजः। अय ं स सोमˆ इ ते सतु िपब।।
मदः।।
य.श म.िु वश म ते- रायो दामा मतीनाम।् सोम.तु . इ ते-ि धापते मदः।।
येन वृो न शवसा -तरु ो न ािभ ितिभः। सोम.तु . इ ते-ि धापते मदः।।
सि तः।।
रभव.िखः।।
ऋत पिथ वेधाˆ अपािय- िय े मनांिस देवासो अ।् दधानो नाम महो वचोिभ- वप ु शये
वेो ावः~।।
मु म. .े-े सेधा जनानां पूव ररातीः। वषयो वय कृ णिु ह शचीिभ- धन साता
.वा अिवि।।
ु िम.घव.भूम- वय.ा े हिरवो मा िव वेनः। निकरािप दशे मा- िकम
इ त
रच
ोदन ाः।।
04.07.18 मा जन े वृषभ नो ररीथाˆ- मा ते रेवत. े िरषाम। पूव ¤ इ िन¤िधो
जनेष-ु जस
ु ी.वृहापृणतः।।
ादामानˆ आ दभ.घोनः।।
गृणत ्
ा.मृषीणाम।।
ु .म ै -सोमँ वीराय
अ मदे पु वपािस िवा-िनो वृा.यती जघान। तम ु होिष मधम
िशिणे िपब।ै ।
पाता सतु .िमो अ ु सोमं- हा वृ ँ वेण मसानः। गा य ं परावत िदा- वस ु धना
.मिवता काधायाः।।
वृषभ ्
ाय सोमम।।
ू ाँ वृषभ.ि यानाम।् वृ े त इ वृषभ
04.07.20 वृषािस िदवो वृषभ पृिथाˆ- वृषा िसन
.दिशव मायाः।।
.दमत ्
ृ . िगूम।।
ं िधरािम-
नख पृ करौ च बा- जे चो उदरं िशर। रोमािण मास
्
मेतरीर.लबु दु ोपमम।।
ु था च। ओौ च दा तथवै िजा- मे
ु ललाटे च तथा च कण- हनू कपोलौ बक
वौ
्
ु रकोशम।।
तरीरं मख
्
इित पिरिशम।।
04.07.21 यˆ आनय.रावत-नु ीती तवु शँ यम।् इ. नो यवु ा सखा।।
्
ु िचदवता। इो जेता िहत.नम।।
अिव े िचयो दध-दनाशना
इमाˆ उ ा सतु स
े तु -े न े िगवणो िगरः। व.ावो न धेनवः।।
ु तमं प
प ु णां -ोतण ्
ॄ ाँ िववािच। वाजेिभ वाजयताम।।
तोबृहः।।
04.07.27 ािमि हवामहे- साता वाज कारवः। ाँ वृ.े ि सितर-ााा
.वतः।।
स ..ि वह धृयु ा- मह. वानो अिवः। गामं र.िम स.िर- सा वाज.
य.ाहा िवचषिण- िर.ं महे वयम।् सहम ृ सत-े भवा सम ु नो वृध।े ।
ु तिु वन
बाधस े जना.ृषभवे मनु ा- घृषौ मी ऋचीषम। अाकं बोिवता महाधन े -तन.ू ु
सूय। ।
इ े.ˆ आ भरँ- ओिजं पपिु र वः। येनमे े िच वह रोदसी- ओभे~ सिु श ाः।।
04.07.27 ा.मु .मवस े चषणीसहं- राज.ेवषे ु महे। िवा स ु नो िवथरु ा िपना वसो-
पा।।
या तृ ौ मघव.ुावा जने- यूरौ क वृम।् अ.िरीिह सृषा-े िमा.ृ ु
तवु णे।।
ये गता मनसा श.ु मादभ-ु रिभि धृयु ा। अध ा नो मघव.ि िगवण-नूपाˆ
अमो भव।।
.ि ममूधानः।।
यावय ेषः।।
यिद सग अवत-ोदयास े महाधन।े असमन े अिन वृिजन े पिथ- येनाइव वतः।।
यु ा यतो- यिद ोश.मन ु िण। आ ये वयो न ववृत. ािमिष- गृभीता बाो
ू िरव वण आश
िस
गिव।।
सोमोगूतीा देव भूमीाः-ोक इािद चतसृणां ोको- वनत इािद ितसृणां रथ-
् शी बृहती योिवंयनु पु -्
उप ासयेित यो िभः-आमूरजेा भीौ िपु -एकोनिवँ
ु
चतिवशी गायी- पिवंशी िपदा- सिवंशी जगती।।
ु ा उताय-ी िकलाय ं रसवा उतायम।् उतो~
04.07.30 ा.िलाय ं मधम
अय ं स यो विरमाणं पृिथाˆ- वाण.िवो अकृ णो.दय ं सः। अय ं पीयषू .िसषृ ु व-ु सोमो
्
दाधारोव1(अ)िर म।।
ु सना.मषु सा.मनीके। अय ं महा.हता न-े नोा.मा
अय ँ िवद.िशीक. मण-श
्
.षृ भो मान।।
04.07.31 धृष.िब कलशे सोम.िम- वृहा शूर समरे वसूनाम।् मािन े सवन आ
ु ित त वामनीितः।।
सनी
उ.ो लोक.मन ु नेिष िवा-व.ोित रभय ं ि। ऋा त इ िवर बा~- उप
.ायो अयः।।
इ मृळ म.ीवात.ु िम- चोदय िधय.मयसो न धाराम।् यि.ाह-ाय ु िरद ँ वदािम-
्
तषु कृ िध मा देववम।।
04.07.32 ातार.िम मिवतार.िमं- हवेहवे सहु वं शूर.िमम।् यािम शं पु त.िमं -
पतय.ाम।।
त वय ं समु तौ यि य-ािप भे सौमनस े ाम। स सु ामा वा इो अ-े आरा.ि .ेष
अव े इ वतो नोिम- िगरो ािण िनयतु ो धवे। उ न राध.वना प
ु -यपो गा ˆवि
्
ु सिमन।।
.वसे
तरीित।।
अगिू त े .माग देवाˆ-उव सती भूिम रं रणाभूत।् बृहते िचिका गिवा-िवा
04.07.34 िदविे दव े सशी र.मध-ाˆ असधे .दप सनो जाः। अहासा वृषभो वय-
ोकˆ इ ु राधस. इ- दश कोशयी दश वािजनोदात।् िदवोदासा.दितिथ व राध-
िदवृिथा पयजˆ उृत-ँ वनित पयाभृत ं सहः-। अपा.मोानं पिर गोिभ रावृत-
उप ासय पृिथवी.मतु ां- पु ु िवित. गत।् स भे सज ू िरेण देव-ै रा.वीयो
ा ते मनताँ
्
अप सेध शून।।
आ य बल.मोजो नˆ आ धाˆ- िन िनिह िरता बाधमानः। अप ोथ भे नाˆ इतˆ-
िमायम पूष िवाा िलो देवता वा-अयोावाभूमी वा पृिवा) आा बृहती- ितीया
सतो बृहती- तृतीया बृहती- चतथु सतो बृहती- पमी बृहती- षी महासतोबृहती- समी
महाबृहती- अमी महासतोबृहती- नवमी बृहती- दशमी सतोबृहती- एकादशी ककुप-् ादशी
ु
सतोबृहती- योदशी परउिक -् चतदशी
ु बृहती- पदयितजगती- षोडशी ककुप-् सदशी
ु
सतोबृहती- अादशी परउिक -् एकोनिवंशी बृहती- िवंशी बृहती- एकिवंशी महाबृहती- यवमा
महो देवा.जिस यानषु -व ोत दंसना। अवाच ी.ण.ु े वस-े रा वाजोत
वं।।
यमापो अयो वना- गभ.मृत िपित। सहसा यो मिथतो जायत े नृिभ- पृिथाˆ अिध
सानिव।।
ु रोदसी उभ~
04.08.02 आ य पौ भानना े - धूमने धावते िदिव। ितर मो दश ऊा.ा-
ावक दीिदिह।।
िवासा.ृहपित िवशा.मिस- म े मानषु ीणाम।् शत ं पूिभ यिव पाहं स-मेारं शत ं िहमा-
ोत
ृ ो ये च ददित।।
ु े त ु नः।।
. ि ˆऊा- वसो~ राधांिस चोदय। अ राय.म े रथीरिस- िवदा गाध.च
पिष तोक.नय ं पतिभ ु िभः। अे हेळांिस दैा ययु ोिध नो-देवािन रांिस च।।
ृ .-मद ै रय
्
ु ज.मपु नसा वचः। सृज.मनपुराम।।
04.08.03 आ सखाय.बघा-ेन.म
या शधाय माताय भानवे- वोमृ ु ध ु त। या मृळीके मता.रु ाणाँ -या स
ु ै
रेवयावरी।।
आ मा पूष.पु व- शंिसष. ु ते अिपकण आघ ृ ।े अघाˆ अय अरातयः।।
ण
ीर.मु ह
04.08.04 मा काक ृ ो -वनित.मशी िव िह नीनशः। मोत सूरो अह~ एवा च
न
-
परो िह म रिस -समो देव ै त िया। अिभ पूष.ृतनास ु न-मवा ननू ँ यथा परु ा।।
वामी वाम धूतय- णीित र ु सूनतृ ा। देव वा मतो म-वेजान यवः।।
स.ि. चकृ ित- पिर ा.ेवो न ैित सूयः। ेष ं शवो दिधरे नाम यि यं -मतो वृहं
6.49 षेु जनिमित पदशच सू, भाराज ऋिजा- िवेदवे ा- िु-बा शरी
वाय.ु मा बहृ ती मनीषा- बृह.ियँ िववारं रथाम।् तु ामा िनयतु पमान- किव
पावीरवी का िचाय-ु रती वीरपी िधय.ात।् ािभ रिं शरण ं सजोषाˆ -
्
राधष.ृणत े शम यंसत।।
सीषधाित पूषा।।
किवनेिषतासः।।
04.08.07 आ यवु ान कवयो यि यासो- मतो ग गृणतो वराम।् अिच.िि िजथा
्
वृधˆ- इा न ो नरो अिरत।।
वचन िवपः।।
नू नो रियं र.षिणां- पु वीरं.महˆ ऋत गोपाम।् य.ाताजरं ये न जना-ृधो अदेवी
6.50 वे व इित पदशच सू, भाराद ऋिजा- िवेदवे ा- िपु -् (भेदप े – िवे
देवाः5-एवं 15)
04.08.08 व े वो देवी.मिदित.मोिभ- मृळीकाय वण ं िम.मिम।् अिभ दा.मयमणं सश
ु वे
यजताˆ अििजाः।।
िधषणे~ अनेहः।।
आ नो सूनवो नमा- मा तासो वसवोधृाः। यदी.मभ महित वा िहतासो- बाध े
्
मतो अाम देवान।।
अिन िवे।।
उत ा मे हव.माज ात-ासा धीिभ यवु .म िवा। अि. मह.मसोममु
ु -
04.08.10 ते नो रायो मु तो वाजवतो- दातारो भूत नृवत पु ोः। दशो िदा
ते नो .रती सजोषाˆ-मीो िव ु मृळ ु वायःु । ऋभ ु ा वाजो दैो िवधाता-
पजावाता िपता.िमष.ः।।
किवशाˆ अव।ु ।
पातो मम त धीिभ- भराजाˆ अच.कः। ा तासो वसवोधृाˆ- िवे तु ासो
एवा न
भूता य
जाः।।
्
6.51 उ िदित षोळे शच सू, भाराद ऋिजा- िवेदवे ा- िुप-योदयााि
उिहोानु ुप-् (भेदप -े सूयः 2-िवेदवे ाः 10-अिः 1-सोमः 1-िवेदवे ाः 2-एवं 16)
04.08.11 उ . ु मिह िमयो रा- एित िय ँ वणयो रदम।् ऋत शिच
ु दशत
्
.मनीकं- ो न िदवˆ उिदता ौत।।
वेद यीिण िवदथा.ेषा-ेवाना. सनतु रा च िवः। ऋज ु मतष ु वृिजना च पय-िभ च े
्
सूरो अयˆ एवान।।
ु तान।् अयमणं भग.मदधीती-ना वोचे
षु उ वो महˆ ऋत गोपा-निदितं िम ँ वण ं सजा
्
सध पावकान।।
.ािदित.वोय।ु ।
ौ3(औ)ित पृिथिव मातर-ु गे ात वसवो मृळता नः। िव आिदाˆ अिदते सजोषाˆ-
ं रीिरषी।।
नमसा िववासे।।
ते िह ेवचस. उ न-िरो िवािन िरता नयि। स ु ासो वणो िमो अि-र ्ऋतधीतयो
वराजसाः।।
ु माण.वस
04.08.13 ते नˆ इ पृिथवी ाम वध-ूषा भगो अिदित प जनाः। सश
अप ँ वृिजन ं िरप-ं ु ेन.म े राम।् दिव.म सते कृ धी सगु म।।
्
यूय ं िह ¤ा सदु ानवˆ- इे ाˆ अिभवः। कता नो अा सगु .ोपाˆ अमा।।
अिप पा.मगिह- िगा.मनहे सम।् येन िवा पिर िषो- वृणि िवते वस।ु ।
्
6.52 न तिवेित सदशच सू, भाराज ऋिजा- िवेदवे ा- िुप-साा ाय-
ु
तदशी जगती- (भेदप े – िवेदवे ाः 2-सोमः 1-िव 8-अिः 1-िव 3-अिपजौ 1-िव 1-
एवं 17)
अित वा यो मतो मत े नो- वा य ियमाण.ििनात।् तपूिं ष त ै वृिजनािन स-ु
िकम ा ण.ोम गोपा-िम ा रिभशिपा.ः। िकम न पयिस िनमाना-
ओहानोवसा गिमः।।
04.08.15 इो नेिद.मवसा गिम-रती िसिु भ िपमाना। पजो नˆ ओषधीिभ
मयोभ ु -रि.श
ु स
ं .हु व िपतवे ।।
िवे देवा.णतु म
े ं हवं मे- ये अिर े य उप िव। ये अििजाˆ उत वा यजा ˆ-
्
आसाि.िहिष मादयम।।
िरष आ ध.म।े ।
ीण बिहिष सिमधान े अौ -सूेन महा नमसा िववासे। अि.ो अ िवदथे यजाˆ- िवे
्
देवाˆ हिविष मादयम।।
सम ु
्
े िह- यो गृहा अिभशासित। इम एविे त च वत।।
पूा गमम
ो िवते वस।ु ।
यो अ ै हिवषािवध- तं पूषािप मृते। थम
पूषा गाˆ अेत ु न- पूषा र .वतः। पूषा वाजं सनोत ु नः।।
ु तः। अाकं वु ता.मतु ।।
04.08.21 पूष.न ु गाˆ इिह- यजमान स
मातिु दिधष.म
ु वं- सज
ु ार.णोत ु नः। ाते सखा मम।।
ु
धावो -भा ते पूष.िह राित.र।।
अजा पशपु ाˆ वाजपो- िधय.िो भवु न े िवे अिपतः। अां पूषा िशिथरा.मु रीवज
ृ -
या.े पूष.ावो अ.मु े- िहरययी रिर े चरि। तािभ यािस ां सूय- कामेन कृ त
वˆ इमानः।।
अातोनु भ
ु ः।।
04.08.25 न ु वोचा सतु षे ु वाँ -वीया3(आ) यािन चथःु । हतासो वां िपतरो देवशवˆ-
्
इाी ~जीवथो यवु म।।
बिळा मिहमा वा-िमाी~ पिनˆ आ। समानो वा.िनता ातरा यवु -ँ यमा.िवहहे मातरा।।
ओिकवांसा सतु े सचा -अा सी~ इवादन।े इा 1(अ)ी~ अवसहे विणा- वय.ेवा
हवामहे।।
रथे।।
6.60 थ
ृ िमित पदशच सू, बाहो भराज- इाी- गायी-आाि
योदशी च िभ ु
ु - तदशी ्
बृहानु ुप।।
ु -ै िर यात.मोिभ रे अवाक।् यवु ं राधोिभ रकविे भ िर-ाे अ े
आ वृहणा वृहिभ.श
ु मिे भः।।
भवत.म
04.08.27 हतो वृा.याया- हतो दासािन सती। हतो िवाˆ अप िषः।।
्
इाी~ यवु ा.िमम3े (ए)-िभ ोमाˆ अनूषत। िपबत ं शंभवु ा सतु म।।
्
या वां सि पु हृ ो- िनयतु ो दाशषु े नरा। इाी~ तािभ रागतम।।
हवामहे।।
ु तः। वीत ं हाा गत-ं िपबत ं सो ं मध।ु ।
इाी~ णतु ं हवँ -यजमान स
रती.मािववासेम धीितिभः।।
सरित देविनदो िन बहय- जाँ िव बृसय माियनः। उत ि ितोवनी रिवो-
पमाकम ्
पमाके थमाायः (वगाः 1-27)
6.62 षु े नरेक ्
े ादशच सू, बाहो भराजो-िनौ-िपु ।।
05.01.01 षु े नरा िदवो अ सा-िना वे जरमाणो अकः। या सˆ उा िष
ु ो
अा-यूु षत पय
ु वरांिस।।
ता य मा शिु चिभ माणा- रथ भान ं ु चू रजोिभः। प
ु वरां.िमता िममाना-पो
्
धा.ित याथो अान।।
ता ह .ित यदर म-ु ेा- िधयˆ ऊहथ ु श.द ैः। मनोजवेिभ, िरिषर ै शयै- पिर िथ
ु म।।
दाशषो
ता नसो जरमाण मो-प भूषतो ययु जा
ु नसी~। शभु ं पृ िमष मूज वहा- होता
य .ो अ.ु यवु ाना।।
ू दा पु शाकतमा - ा नसा वचसािववासे। या शंसत े वु त े शिवा-
ता व~
बभूवत ु गृणत े िचराती~।।
ु ँ ु िविभ र मु ा-ु सून.मू
05.01.02 ता भ ु हथू रजोिभः। अरण
े िु भ यजनिे भ भज
ु ा-
्
पतििभ रणसो िन पात।।
िव जयषु ा रा यात.मिं - तु ं हवँ वृषणा विमाः। दशा शयवे िपथ.ु गा- िमित
वाना समु ितं भरु यू~।।
ु े
योदसी िदवो अि भूमा - हेळो देवाना.मतु मा। तदािदाˆ वसवो ियासो- र ोयज
तप ु रघ धात।।
समं मडलम ्
7.01 अिं नर इित पिवंशृच सू, मै ाविण- विसोि-िवराट ्- अा
िुभः।।
ु जनय शम।् रे श.ृहपित
05.01.23 अिरो दीिधितिभ ररयो- हती
्
मथयमु ।।
तमि मे वसवो ृव -ु ितच मवस े कुतित।् द ाो यो दम आस िनः।।
ेो अे दीिदिह परु ो नो-जया सूा यिव। ां शˆ उप यि वाजाः।।
ते अयोिो वरि- वु ीरास शोशच
ु मु ः। या नर मासत े सजा
ु ताः।।
दाˆ नो अे िधया रियं सवु ीरं- प ं सह शम।् न यँ यावा तरित यातम ्
ु ावान।।
05.01.24 उप यमेित यवु ित दु -ोषा वो हिवती घृताची। उप ैन मरमित
वसूयःु ।।
िवाˆ अे प दहाराती -यिभ पोिभ रदहो जथम।् िनर.ातयामीवाम।।
्
ु दीिदव पावक। उतो~ नˆ एिभ वथ ै िरह ाः।।
आ ये अ इधत े अनीकँ- विस श
िव ये ते अे भेिजरे अनीकं -मता नर िपास पु ा। उतो न एिभ म
ु नाˆ इह ाः।।
्
ेष ु शूरा-ˆ िवाˆ अदेवी रिभ स ु मायाः। ये मे िधयं पनय शाम।।
इम े नरो वृह
05.01.25मा शून े अे िन षदाम नृणां -माशेषसोवीरता पिर ा। जावतीष ु यास ु य।।
्
यमी िन मपु याित य ं -जाव ं पयः। जना शेषसा वावृधानम।।
ु ा पृतनाय
पािह नो अे र सो अजु ा -ािह धूत ररषो अघायोः। ा यज ्
ू रिभ ाम।।
व ुणˆ ईयते वसूना- ू िचो मिधषिरः। सि हािण शता दद-िक िद
्
मा िमनत।।
05.03.18 स वीरो अित¤ुत-ˆ इेण शूशवु े नृिभः। ये गभीराˆ सवनािन वृह-
नु ोा च धावित।।
भवा वथ ं मघव घोनाँ -यमजािस शधतः। िव ाहत वेदन ं भजेम-ा णाशो भरा
्
गयम।।
सनु ोता स ु िम-ृणि.ृणत
ोमपाे -सोम िमाय विणे। पचता पी रवस े कृ ण े मयः।।
ु ं राय आतज
मा ेधत सोिमनो द ता महे -कृ ण ु ।े तरिणिर यित ु ित- न देवास
िे त प
कववे।।
निक दु ासो रथं- पयास न रीरमत।् इो यािवता य- मतो गम गोमित ज।े ।
ु । अाकं बोिवता रथाना-
05.03.19 गम ाजँ वाजयि म -य मिवता भवः
्
माकं शूर नृणाम।।
उिद िरते -शो धन िज यषु ः। यˆ इो हिरवा दभि तं -िरपो द धाित
सोिमिन।।
ु
पमाके चतथाायः (वगाः 1-30)
7.36 ेित नवच सू, मैाविण विसो- िवेदवे ा- िुप-् (भेदप े – िवेदवे ाः 3-
इंायमणौ 1-ः 1-नः 1-मतः 1-िवेदवे ाः 1-िवमु तः 1-एवं 9)।।
05.04.01 तै ु सदना त -िव रिमिभ सृज े सूय गाः। िव साननु ा पृिथवी स उव
-पृथ ु तीक मेध े अिः।।
इमाँ वां िमावणा सवृु ि .-िमष कृ वे असरा
ु नवीयः। इनो वाम
पदवी रदो -जन
िमो यतित वु ाणः।।
ाˆ -अपीपय धेनवो न सूदाः। महो िदव दन े जायमानो-िचद
आ वात जतो र इ
्
ू ।।
षृ भ िध
ऋ वेदीय शाकल संिहता पमाके चतथु ाायः (वगाः 1-30) Page 489
05.04.04 वासयसीव वेधस - कदा न इ वचसो बबु ोधः। अ ाा िधया रियं
सवु ीरं- पृ ो नो अवा हु ीत वाजी।।
अिभ येवी िनऋित िदीशे -न इं शरद पु ृ ः। उप िब ु जरदि मे-वश
े ँ
यणव मताः।।
आ नो राधांिस सिवत~ वा -आ रायो य ु पवत रातौ। सदा नो िद पाय ु िषु -
यूय ं पात ििभ दा नः ।।
7.38 उ देव इच सू, मैाविण विस- आानां षणां सिवता-अयो यो
्
वािजन- िपु ।।
05.04.05 उ देव िवता ययाम- िहरययी ममितँ यामिशते ।् नून ं भगो हो मानषु िे भ
ु वस ु दधाित।।
-िव यो रा प
ु 1(अ) -िहरयपाणे भृता वृत। 1ु (उ)व पृी ममितं सृजानˆ -
उ ित सिवत~
ु नः।।
आ नृो मतभोजन ं सवा
ु िवता देवो अ ु -यमा िचिे वसवो गृणि। स न ोमाम1(अ)नो -
अिप ¤त
्
धािेिभ पात ु पायिु भ िन सूरीन।।
अिभ येिदित गृणाित -सव ेव सिवत ु जषु ाणा। अिभ साजो वणो गृण-िभ
िमासो अयमा सजोषाः।।
अिभ ये िमथो वनषु प े -राित िवो राितषाच पृिथाः। अिहब
ु ˆ उत न णोत ु -
ु िन पात।ु ।
े धने िभ
वक
अन ु तो ¤जाित मसी -र ेव सिवत ु िरयानः। भग मु ोवस े जोहवीित -भग मनु ो
्
अध याित रम।।
शो भव ु वािजनो हवेष ु -देवताता िमतव काः। जयोिहँ वृकं र ांिस -सने
यु वमीवाः।।
वाजेवाजेवत वािजनो नो- धनेष ु िवाˆ अमृताˆ ऋत ाः। अ म िपबत मादय -ृाˆ
यात पिथिभ दवयान ैः।।
ऋ वेदीय शाकल संिहता पमाके चतथु ाायः (वगाः 1-30) Page 491
अय ं िह नेता वण ऋत -िमो राजानो अयमापो धःु ~। सहु वा देिदित रनवा -ते नो अंहो
्
अित पषिरान।।
अ देव मीषो वयाˆ -िवोˆ रेष भृथ े हिविभः। िवद े िह ो ियं मिह ँ -यािस ँ
्
वित रिना िवरावत।।
मा पूषाघृण इरो -वी याितषाच रास।् मयोभवु ो नो अवो िन पा ु -वृिं पिरा
वातो ददात।ु ।
े विसरै ्-ऋतावानो वणो िमो अिः। य ु चा उपम
नू रोदसी अिभुत~ ो अक यूय ं पात
ििभ दा नः।।
7.41 ातरििमित सच सू, मैाविण विसो- भग-आाया अी िमावणाि
भग पूष णित ा देवाताः-अाया उषा- आा जगती-शेषािभ
ु ः।।
05.04.08 ात रिं ात िरं हवामहे -ात िमावणा ात रिना। ात भगं पूषणं
णितं -ात~ ोम मतु ं वम
े ।।
े -वय ं पु मिदत े य िवधता। आि ं ममान रु ि-ाजा िच ं भगं
ातिजतं भग मु ं वम
भ ीाह।।
भग णेत~ भग सराधो -भगेमा िय मदु वा ददः। भग णो जनय गोिभर ै -भग नृिभ
नृव ाम।।
उतदे ान भगव ामो-त िप उत मे अाम।् उतोिदता मघव ूय- वय ेवानां
समु तौ ाम।।
भग एव भगवा अ ु देवा -ेन वय ं भगव ाम। ता भग सवˆ इोहवीित -स नो भग
ु ता भवहे ।।
परए
ु य े पदाय। अवाचीन ँ वसिु वदं भगो- रथिमवाा वािजन
समरायोषसो नम- दिधावेव शच
आ वह।ु ।
ु ु भाः। घृत हानाˆ िवत पीता -यूय ं
अावती गमतीन उषासो -वीरवती द म
पात ििभ दा नः।।
ऋ वेदीय शाकल संिहता पमाके चतथु ाायः (वगाः 1-30) Page 493
ु ा सधमादो अिरा यूय ं पात
एवा नो अे िवा दश -या वय ं सहसाव ााः। राया यज
ििभ दा नः।।
7.44 दिधाँव इित पच सू, मैाविण विसो- दिधा- आाया दिधाषु ोि-
भगे- िव-ु पूष- ण-ािद ावापृिथ-ाप- िबु ाा जगती।।
05.04.111 दिधाँ व थम मिनोषस -मिं सिमं भग मूतये वे। इँ िव ं ु पूषणं
णित- मािदा ावापिृ थवी~ अपः~।।
दिधामनु मसा बोधयˆ -उदीराणा य मपु यः। इळा ेव बिहिष सादयो-िना िवा
सहु वा वेम।।
दिधावाण ं बबु धु ानो अि -मपु वु उषसं सूयाम।् ं मंतो वण ब-े
ु िवा
ु
िु रता यावय।।
दिधावा थमो वावा-े रथानां भवित जान।् सँिवदानˆ उषसा सूयण
ा-िदिे भ वसिु भ
रिरोिभः।।
ा उ। णोत ु नो दै ं शध अि -व ु
आ नो दिधा पा.मन -ृत पा मेतव
िवे मिहषाˆ अमूराः।।
्
ु च सू, मैाविण विस- िवता- िपु ।।
7.45 आ देव इित चतऋ
05.04.12- आ देवो यात ु सिवता सरु ो-िर ाˆ वहमानो अ ैः। हे दधानो नया प
ु िण
-िनवेशय च सवु भूम।।
उद बा~ िशिथरा बृहा -िहरयया िदवो अाअनाम।् नून ं सो अ मिहमा पिन-
्
सूरि दा अन ु दादपाम।।
ो देव िवता सहावा-सािवष सपु ित वसूिन। िवयमाणो अमित म
स घा न ु च -मतभोजन
मध रासते नः।।
ु िणम।् िच ँ वयो बृह द े दधात ु यूय ं पात
ु ं -पूणगभि मीळते सपा
इमाˆ िगर िवतारं सिज
ििभ दा नः।।
ु
7.46 इमा ायेित चतऋच ्
सू, मैाविण विसो- ो- जगा िपु ।।
ऋ वेदीय शाकल संिहता पमाके चतथु ाायः (वगाः 1-30) Page 495
ते िचि पूव रिभ सि शासा -िवा अय उपरताित व।् इो िवा ऋभ ु ाˆ वाजो अय
्
-शो िमथा कृ णव ि नृम।।
नू दवे ासो विरव कतना नो -भूत नो िवेवस े सजोषाः। समइे षँ वसवो ददीर- ूय ं पात
ििभ दा नः।।
ु ा इित चतऋ
7.49 समे ्
ु च सू, मैाविण विस- आप-िपु ।।
05.04.16 समु ेा िलल मा -ना
ु नाˆ यिनिवशमानाः। इो याˆ वी वृषभो
रराद -ताˆ आपो देवी िरह मामव।ु ।
याˆ आपो िदाˆ उत वा वि -खिनिमाˆ उत वा याˆ याः। समु ाथाˆ याˆ
ु यपावकााˆ आपो देवी िरह मामव।ु ।
शच
े अवपय जनानाम।् मध
यासां राजा वणो याित मे -सानृत~ ु तु शच
ु यो या पावकाा
आपो देवी िरह मामव।ु ।
यास ु राजा वणो यास ु सोमो -िवे देवाˆ यासूज मदि। वैानरो याि िव ाˆ आपो
देवी िरह मामव।ु ।
ु
7.50 आमािमित चतऋच सू, मैाविण विसो- िमावणा- वि- िवेदवे ा- न इित
मेण देवता जगाितजगती शरी वा।।
05.04.17 आ मां िमावणेह र त-लायय िय ा नˆ आ ग।् अजक
ाव शीक
िरो दध े -मा मां पेन रपसा िवदः।।
यिजाम िष वन ं भवु –दीवौ पिर कुौ च देहत।् अिोचप बाधता िमतो मा
मां पेन रपसा िवदः।।
यलौ भवित यदीष ु -यदोषधी पिर जायत े िवषम।् िवे देवा िनिरत वु ु मा मां
पेन रपसा िवदः।।
या वतो िनवतˆ उतˆ -उदती रनदु का याः। ताˆ अं पयसा िपमाना- िशवाˆ
देवीˆ रिशपदाˆ भव ु -सवाˆ नो अिशिमदा ˆभव।।
ु
्
7.51 आिदानािमित तृच सू, मैाविण विस- आिदा-िपु ।।
ऋ वेदीय शाकल संिहता पमाके चतथु ाायः (वगाः 1-30) Page 497
वाोते तरणो नˆ एिध -गयानो गोिभ रेिभ िरो~। अजरासे स े ाम -िपतवे
पु ाित नो जष।।
ु
वाोते श मया संसदा ते -स ीमिह रवया गातमु ा। पािह म
े उत योगे वरो -यूय ं पात
ििभ दा नः।।
7.55 अमीवहेच सू, मैाविण विस- आाया वाोित- ितीयािद सानां
ािपनी-आा गायी-तत ि उपिराहृ ः- अातोनु भ
ु ः।।
05.04.22 अमीवहा वाोते -िवा पायािवश।् सखा सश
ु वे एिध नः।।
यदजनु सारमेय -दत िपश यस।े वीव ाज ऋ य- उप े ष ु बतो िन ष ु प।
ु
ेन ं राय सारमेय -तरँ वा पनर। ोतॄ िन रायिस -िकमा नायसे िन ष ु
प।।
ं सूकर दिह -तव ददत ु सूकरः। ोतॄ िन रायिस- िकमा नायसे –िन ष ु
प।।
स ु माता स ु िपता- स ु ा स ु िवपितः। सस ु सव ातय- य मिभतो जनः।।
यˆ आे य चरित -य पयित नो जनः। तेषां सं हो अ ािण- यथेदं ह था।।
सहो वृषभो -य मु ा दाचरत।् तेना स
हने ा वय-ि जना.ापयामिस।।
े याˆ वश
ोश ु गा -ावा ापयामिस।।
े याˆ -नारीया शीवरीः। ियो या पय
्
।। अथ पिरिशम।।
ािधकरण-े सविापया जनम।् आ सूय मा ापया- 1ु (उ)षािया महम।।
्
अजगरो नाम सप -िप रिवषो महान।् तिि सप िु धत .-ेन ा ापयामिस।।
सप प अजगर -िप रिवषो महान।् त सपािव - गाध मशीमिह।।
कािळको नाम सप- नवनाग सहबलः। यमनु द े ह सो जातो3(ओ)- यो नारायणवाहनः।।
यिद कािळकत -यिद का कािळका यात।् जभिू म मिताो -िनिवषो याित कािळकः।।
ु
आ याही पिथिभ रीिळतिे भ -य िममो भागधये ष। ु ेव योषा -भागे
तृा मातल
ये ी वपािमव।।
प ैतृस
ऋ वेदीय शाकल संिहता पमाके चतथु ाायः (वगाः 1-30) Page 499
े ा मत खादयो वो- व ु ाˆ उपिशियाणाः। िव िवतो
अंस ु न वृिभी चानाˆ -
अन ु धा .मायधु ै यमानाः।।
ु ा वˆ ईरते महांिस - नामािन यव िरम।् सहिय ं भाग मेत-.ृहमेधीयं
ब
ु
मतो जषम ्
।।
े ा -िव वािजनो हवीम।् म ू राय वु ीय दात –नू िच
यिद तु मतो अधीथ
म आदभ दरावा।।
05.04.25 अासो न ये मत ो -य शो न शभु य मयाः। ते ह ा िशशवो न
ु ा ˆ -वासो न ीिळन पयोधाः।।
श
े े ~। आरे गोहा नृहा वधो वो अ ु -स
दशो नो मतो मृळ ु -विरवो रोदसी समु क ु िे भ
्
र े वसवो नमम।।
आ वो होता जोहवीित स- ाच राितं मतो गृणानः। यˆ ईवतो वृषणो अि गोपा -ो
अयावी हवते वˆ उ ैः।।
ु तो िन पाि -गु ेषो
इम े तरु ं मतो रामयी-मे सह हस आ नमि। इम े शंस ँ वन
अरषे दधि।।
ु
इम े रि तो जनि -भृिमिथा वसवो जषु । अप बाधँ वृषण मांिस -ध िव
नय ोक म।े ।
05.04.26 मा वो दाा तो िनरराम -मा पा रो िवभाग।े आ न ाह भजतना
ु त ँ वृषणो वो अि।।
वस3े ( ए) -यद सजा
ु जनास -शूराˆ यीोषधीष ु िव ।ु अध ा नो मतो ियास -ातारो
सँ यन मिभ
भूत पृतना यः।।
ािन या व शे परु ा िचत।् मि पृतनास ु साा -
भूिर च मत िपाय-ु
मि िरिनता वाज मवा।।
ु ु -जनानाँ यो असरु ो िवधता। अपो येन सिु तये तरेमा -ध मोको
अ े वीरो मत श
अिभ वाम।।
ऋ वेदीय शाकल संिहता पमाके चतथु ाायः (वगाः 1-30) Page 501
ु ोतो िवो मत शती -य
य ु ोतो अवा सिर ही। य
ु ोत ाळु त हि वृ ं - तो
्
अ ु धूतयो देम।।
ता आ मीषो िववासे -कुिवस े मत पनु नः। यता िजहीिळरे यदािव –रव
्
तदेन ईमहे तरु ाणाम।।
ु िु त मघोना.- िमदं सूं मतो जष।
सा वािच स¤ ु आराि ेषो वृषणो ययु ोत यूय ं पात
ििभ दा नः।।
7.59 याय इित ादशच सू, मैाविण विसो- मतोाया ः-आा तृतीया
पो बृहः- ितीया चतथु ष तोबृहः-सौ िभ
ु ौ-नवाािो
्
गायोानु ुप।।
05.04.29 याय इदिमद -ेवासो य नयथ। ता अे वण िमायम -त शम
यत।।
ु ाक ेवाˆ अवसाहिन िय -ईजान रित िषः। स य िरते िव मही -िरषो यो वो
य
वराय दाशित।।
ं त।े अाक म मत तु े सचा- िवे िपबत कािमनः।।
निह वरमन -विस पिरमस
ु ित नवीयसी -तूय ँ यात
निह वˆ ऊित पृतनास ु मधित -या अरारः। अिभ व आवम
िपपीषवः।
ओ ष ु घृिराधसो -यातनाांिस पीतये। इमा वो हा मतो ररे िह कं –मो~ 1(अ)
गन।।
आ च नो बिह दतािवता च न - ाहािण दातव े वस।ु अेधो मत ो े मधौ -ाहेह
मादयाै।।
ु मानाˆ -आ हंसासो नीलपृ ाˆ अप।् िवं शध
05.04.30 स~ िि त1(अ)श
अिभतो मा िन षेद -नरो न रवा वन े मदः।।
यो नो मतो अिभ णाय ु -िर िािन वसवो िजघांसित। ुह पाशा ित स मच
ु ी -
्
तिपने हना हना तम।।
षाकम ्
षाके थमाायः (वगाः 1-40)
8.12 य इेित यिंशच सू, कावः पवत- इ- उिक।् ।
ंिस 1(अ)िण मीमहे।।
06.01.01 यˆ इ सोमपातमो- मद शिव चेतित। येना ह
येना द श व मिग-ँ ु वेपय ं णरम।् येना समु मािवथा तमीमहे।।
येन िस ं ु मही रपो- रथाइव चोदयः। पा मृत यातव े तमीमहे।।
ु स ओजसा ववि थ।।
इम ं ोम मिभय-े घृत पूत मिवः। येना न
इमषु िगवण- मु इव िपते। इ िवािभ ितिभ ववि थ।।
े। िदवो न वृिं थय वि थ।।
06.01.02 यो नो देव परावत- िखनाय मामह
्
वव ु र के तवˆ- उत वो गभोः। यूय न रोदसी अवधयत।।
यिद वृ सते- सहं मिहषा अघः। आिद इिय ं मिह वावध
ृ ।े ।
ऋ वेदीय शाकल संिहता षाकम ् Page 549
ृ ।े ।
इ ूय रिमिभ- शसान मोषित। अि वनेव सासिह वावध
्
ु या िममीत इत।।
इय ऋियावती- धीित रेित नवीयसी। सपयी पि
ु आनषु क।् ोमै िर वावध
06.01.03 गभ य देवयु - त ं ु पनीत ्
ृ े िममीत इत।।
्
ु त े िममीत इत।।
सिन िम पथ -इ ोम पीतये। ाची वाशीव स
यँ िवाˆ उवाहसो-िभम रायवः। घृत िप आस ्
ृत यत।।
उत राजे अिदित- ोम िमाय जीजनत।् पु श मूतय ऋत यत।।
्
्
अिभ वयˆ ऊतये-नूषत शये। न देव िवता हरी~ ऋत यत।।
06.01.04 योम िम िविव- या घ ित आ।े या म ु मस े सिमिभः।।
या श परावित- समु े अिध मस।े अाक िमतु े रणा स
िमिभः।।
ु तो वृधो- यजमान सते। उ े वा य रयिस सिमिभः।।
यािस स
देवेव ँ वोवस- इिम.ृणीषिण। अधा य ाय तवु णे ानशःु ।।
य िे भ य वाहसं- सोमेिभ ोमपातमम।् होािभ िरँ वावध
ृ ु ानशःु ।।
06.01.05 मही र णीतय- पूव त शयः। िवा वसूिन दाशषु े ानशःु ।।
इँ वृाय हव-े देवासो दिधरे परु ः। इँ वाणी रनूषता समोजस।े ।
महां मिहना वय-ं ोमेिभ हवनतु म।् अक रिभ णोनमु मोजस।े ।
न यँ िविवो रोदसी नािर ािण विणम।् अमा िदद ितिषे समोजसः।।
यिद पृतनाे- देवाा दिधरे परु ः। आिदे हयता हरी~ वव तःु ।।
ृ -ं शवसा विवधीः। आिदे हयता हरी ~वव तःु ।।
06.01.06 यदा वृदीवत
यदा ते िव ु रोजसा- ीिण पदा िवचम।े आिदे हयता हरी~ वव तःु ।।
यदा ते हयता हरी~- वावृधाते िदविे दव।े आिदे िवा भवु नािन येिमरे।।
ु िम िनयेिमरे। आिदे िवा भवु नािन येिमरे।।
यदा ते माती िवश-
यदा सूय मम ु ििव- श
ु ोित रधारयः। आिदे िवा भवु नािन येिमरे।।
ु िु तँ- िवˆ इयित धीितिभः। जािमं पदवे िपत ारे।।
इमा इ स¤
यद धामिन िय-े समीचीनासो अर।् नाभा य दोहना ारे।।
ु
षाके चतथाायः (वगाः 1-54)
ु
8.46 ावत इित यिंशच सूाो वश ऋिषः-पृथवा देवता-आानां िवशृचा-
िमो देवता-आ नो वायिवािद चतसृणां शतं दास इा वायदु वता-आा पादिनचृत-्
्
ितीयािद ितो गायः- पााः मेण ककु गायी बृहनु पु -सतोबृ
हती- गायी- बृहती-
िवपरीता- िपदागायी- बृहती- िपपीिलकमा ककुिशरा िवराड ्-जग-पिरा
ु हृ ती- बृहती-
ऋ वेदीय शाकल संिहता षाके चतथु ाायः (वगाः 1-54) Page 587
भ ु ोदयते- े ोदयते।।
मतीना.-िम शिवाभर। रिय मँ य
ु िनत- िच चेित सूनत
सिनत~ स ्
ु ँ ु वाजेष ु पूम।।
ृ । ासहा सािरं सह ं -भ
06.04.05 आ स एतˆु य ईवदा- अदेव पूत मादद।े यथा िचशो अ पृथ
ु विस-
ु ादद।े ।
कानीत3े (ए)ा
षिं सहाायतु ासन.मु ानाँ िवंशितं शता। दश यावीनां शता दश षीणा.-श गवां
सहा।।
ृ ःु ।।
दश यावाˆ ऋधयो- वीतवारासˆ आशवः। माˆ नेिम.ि वावत
ु वस- कानीत सरु ाधसः। रथं िहरयय द- ंिह ूिर रभ ू -िष मकृ त
दानास पृथ
वः।।
िू र दावने- सि िह
आ नो वायो~ महे तने- यािह मखाय पाजस।े वय ं िह ते चकृ मा भ
दावने।।
06.04.06 यो अेिभ वहत े व उा- ि सतीनाम।् एिभ ोमेिभ ोमसि
ु
ु पूतपाः।।
ोमपाˆ- दानाय श
ु ृ िन- सक
यो म इमि ना-मि ावने। अरे अ े नष े सक ु ृ राय स
ु तःु ।।
3े (ए) वपिु ष य रा-ळु त वायो~ घृत
उच ाः। अेिषतं रजेिषतं शनु िे षतं- ा तिदद ु
्
तत।।
अध िय िमिषराय- षिं सहासनम।् अाना.िम वृाम।।
्
गावो न यूथ.मपु यि वयˆ- उप मायि वयः।।
ु अिचदत।् अध िेष ु िवंशितं शता।।
अध यारथ े गण-े शत मा
ू -े िव आ दद।े ते ते वाय~ िवम े जनाˆ- मदीगोपा- मदि
शत ास े बथ
देवगोपाः।।
अध ा योषणा मही- तीची वशमम।् अिधा िव नीयते।।
8.47 मिह व इादशच सूाित- आिदा- अपानामािदोषसो-
महापिः- (अाः प ः)।।
ऋ वेदीय शाकल संिहता षाके चतथु ाायः (वगाः 1-54) Page 589
यदािव यदपी1 (अ)-ेवासो अि ृ तम।् ित े ति.माˆ-आरे अ धातना-नेहसो
ु तयो वˆ ऊतयः।।
वˆ ऊतय -ऊ
य गोष ु ँ- या े िहत िदवः। िताय तिभाव-यााय परा वहा-नेहसो वˆ ऊतय –
ु तयो वˆ ऊतयः।।
ऊ
िनँ वा घा कृणवत-े जँ वा िहत िदवः। ित े ं सव.-मा े पिर द -नेहसो वˆ
ु तयो वˆ ऊतयः।।
ऊतय -ऊ
06.04.10 तदाय तदपसे- तं भाग मपु सेषे। िताय च िताय चो-षो ँ वहा-नेहसो
ु तयो वˆ ऊतयः।।
वˆ ऊतय- ऊ
यथा कलाँ यथा शफँ- यथ ऋ ं सयामिस। एवा ं सव-.मा े सयाम-नेहसो वˆ
ण
ु तयो वˆ ऊतयः।।
ऊतय -ऊ
अज ै ाासनाम चा-भूमानागसो वयम।् उषो या ु ा-दभ ै ाप त –नेहसो वˆ
ऊतय - ु ऊतयो वˆ ऊतयः।।
8.48 ादोिरित पदशच सू, कावः गाथ- ोम-िुप-् पमी जगती।।
अथ ैकादशसूाकं वालिखां भागं पाठका अिाये पठि-स वेदपारायणादौ
नेते-िखलात-् सूसहं ससदशकमृ वेद े पारायणपाठे शाके इ िसािताया
ु
- य सवानमया
दशािधकसह सूसायाः िखलरिहत संिहतयेवपूत ु
मेषामनमो
ु ः- सेवमेषां पारायणादौ िनषेधे यनाापनादावृािद
यते स िवचारणी यो वैिदकधरीणै
ु
ानं ेयो हेतिरिभे ु
सवानमान ु ण सूतीकां िलते।।-
सारे
ु ध
06.04.11 ादो रभि वयस म े ा- ाो विरवोिवर। िवे येवाˆ उत मासो-
मध ु वु ो अिभ सरि।।
अ~ ागाˆ अिदित भवा –वयाता हरसो दै। इ~ िव सषु ाण- ौीव
धरु .मन ु राय ऋ
ाः।।
ृ ाˆ अभूमा-ग ोित रिवदाम देवान।् िक ून मा ृ णव दराित- िकम ु
अपाम सोम ममत
धूित रमत
ृ म।।
ऋ वेदीय शाकल संिहता षाके चतथु ाायः (वगाः 1-54) Page 591
्
।। अथ वालिखम।।
ु ो बृहो यज
8.49 अिभ ेित दशच सू, कावः व इः अयज ु तोबृहः।।
06.04.15 अिभ व रु ाधस.- िम.मच यथा िवद।े यो जिरत ु वस-ु
ृ ो मघवा प
हेणवे िश ित।।
शतानीकेव िजगाित धृयु ा- हि वृािण दाशषु ।े िगरेिरव रसाˆ अ िपिरे- दािण
पु भोजसः।।
आ ा सतु ासˆ इवो- मदाˆ य इ िगवणः। आपो न विो1(अ)- सर पृणि शूर
राधस।े ।
अनहे सं तरण ँ िवव ण-ं म ािदम िपब। आ यथा मसान िकरािस न- ु ेव ना
्
धृषत।।
आ न ोम मपु व -ियानो अो न सोतृिभः। ये धाव दयि धेनवˆ- इ कवेष ु
रातयः।।
06.04.15 उ वीरमसोप सेिदम- िवभूित मि तावसमु ।् उीव विवतो न िसत-े
री धीतयः।।
य नून ँ या य -े या पृिथा.मिध। अतो नो य माशिु भ महेमत -उˆ उिे भ रागिह।।
अिजरासो हरयो ये त आशवो- वाताइव सि णः। येिभ रप ं मनषु परीयस-े येिभ िवं
श।े ।
ु गोमतः। यथा ावो मघव ेाितिथँ -यथा नीपाितिथ ने।।
एतावत ईमह -इ स
यथा कवे मघव सदिव- यथा प े दशजे। यथा गोशय असनोर ् ऋिजनी- गोम
्
िरयवत।।
ु िु रोयज
8.50 स ु तु िमित दशच सू, पिग ु ो बृहो यज
ु तोबृहः।।
06.04.16 स ु तु ं सरु ाधस .-मचा श ु त े वु त
मिभय।े य े काँ वस-ु सहेणवे
मंहत।े ।
ऋ वेदीय शाकल संिहता षाके चतथु ाायः (वगाः 1-54) Page 593
यो नो दाता वसूना- िम ं महे वयम।् िवा समु ितवीयसी-मम
े गोमित ज।े ।
06.04.19 य ै ँ वसो~ दानाय िश िस- स रायोष मतेु । ता वय ं मघव ि
िगवण- तु ावो हवामहे।।
कदा चन री रिस- ने सिस दाशषु ।े उपोप
े ु मघव ूयˆ -इ ु ते दान ेव पृते।।
ु िघोषय।् यद े दी थयम ू िव- मािद
यो नन े अोजसा ििवँ- वध ै श
िन पािथवः।।
ु
याय ँ िवˆ आय- दास शेविधपा अिरः। ितरि दय शम े पवीरिव- त े ो अते
रियः।।
ु ृततँु - िवासो अक मानच
तरु यवो मधम ु अ े रिय पथे वृ ं शवो-े सवु ानासˆ
ृ ः।
इवः।।
8.52 यथा मनािवित दशच सूायिु रोयज
ु ो बृहो यज
ु तोबृहः।।
06.04.20 यथा मनौ िववित- सोमं शािपब तु म।् यथा ित े छˆ इ जजो
ु ष -
ायौमादयसे सचा।।
ु न े अमथाः। यथा सोम शिशे दशोये -ूमरमा
पृष े मे े मातिर -नी सवा
वृजनू िस।।
यˆ उा के वला दध-े य ोम ृिषता िपबत।् य ै िव ु ीिण पदा िवचम -उप िम
धमिभः।।
य िम ोमेष ु चाकनो- वाजे वािज ततो~। त ा वय ं सु घािमव गोहो- जु मिस
ववः।।
यो नो दाता स न िपता- महा उ ईशानकृत।् अयाम ु ो मघवा प
ु वस-ु ग र दात ु
नः।।
ू वो वसपु ितं शतत-ं ु ोमै
06.04.21 य ै ँ वसो दानाय मंहस-े स रायोष िमित। वसय
िरं हवामहे।।
ऋ वेदीय शाकल संिहता षाके चतथु ाायः (वगाः 1-54) Page 595
06.04.24 एत इ वीय-ीिभ गृणि कारवः। ते ोभˆ ऊजमाव ृततंु - पौरासो न
ीितिभः।।
न इ मवस े सकृु या- येषां सतु षे ु मस।े यथा सँवत अमदो यथा कृ श एव
ाे इ
म।।
आ नो िवे सजोषसो- देवासो गनोप नः। वसवो ाˆ अवस े नˆ आ गम-.व ु मतो
्
हवम।।
पूषा िव ु हवन ं मे सर –व ु स िसवः। आपो वात पवतासो वनित- णोत ु
्
पृिथवी हवम।।
06.04.25 यिद राधो अि ते- माघोन ं मघवम। तेन नो बोिध सधमाो वृध-े भगो दानाय
्
वृह।।
ु
आिजपते नृपते िमि नो- वाज आ वि सतो~। वीती होािभ त देववीितिभ- सवांसो िव
िवरे।।
सि 1(अ)यˆ आिशष- इ आय ु जनानाम।् अा मघव पाव
ु स-े ध ु िपषी
ु
्
िमषम।।
वय इ ोमेिभ िवधेम- माकं शततो~। मिह ूरं शशय ं राधो अय-ं वाय िन
तोशय।।
8.50 भूरीिदित पच सू, कृ श इो गायी-तृतीया पावनु भ
ु ौ।।
06.04.26 भूरी िद वीय1(अँ)- मायित। राध े दवे वृक।।
शत ं ेतासˆ उ णो- िदिव तारो न रोचे। मा िदव तभःु ।।
ू त ं शनु - शतमािण ातािन। शत ं मे बजक
शत ं वेण ्
ु ाˆ -अषीणातु शतम।।
सदु वे ा कावायना- वयोवयो िवचरः। अासो न चमत।।
आिद ा चिक र- ानून मिह वः। यावी रितस थ- षु ा चन सशे।।
8.56 ित त इित पच सू, पृष इोाया अि सूय गाया पिः।।
06.04.27 ित ते दवे वृक- राधो अदययम।् ौन िथना शवः।।
ऋ वेदीय शाकल संिहता षाके चतथु ाायः (वगाः 1-54) Page 597
िनिरी रोषधी रापˆ आा- िमावणा मिहमान.माशत। या िसतू रजस पारे अनो-
ययो श ु निकर ादेव ओहत।े ।
स िदावणा कृ श वां- मˆ ऊिम हते स वाणीः। तािभ दाांस मवतं शभु ती~-
यो वामदो अिभ पाित िचििभः।।
घृत षु ौा जीरदानव- सार दन ऋत
। याˆ ह वा िमावणा घृततु - ािभ
्
धँ यजमानाय िश तम।।
06.04.31 अवोचाम महत े सौभगाय- स ेषाां मिहमान िमियम।् अा
िावणा घृततु - ििभ ािे भ रवतं शभु ती~।।
इावणा यिषो मनीषाँ- वाचो मितं तु मद मे। यािन ाना सृज धीराˆ- य
्
ाना पसापयम।।
इावणा सौमनस म-ं रायोषँ यजमानेष ु धम।् जां पिु ं भूित मास ु ध.-
ु ाय ितरत आयःु ।।
ीघाय
्
।। इित वालिखं समाम।।
ु ो बृहो यज
8.60 अ आयाहीित िवंशृच सू, ागाथो भगिः-अयज ु
तोबृहः।।
06.04.32 अ आ या ििभ- हतारा वृणीमहे। आ ामनु यता हिवती- यिजं
बिह रासदे।।
ु र रे। ऊज नपातृतके श मीमहे-िँ य षे ु
अा िह ा सहस ूनो~ अिर- च
्
पूम।।
ु
अे किव वधाˆ अिस- होता पावक यः। मो यिजो अरेीो -िवेिभ श
मिभः।।
ु ता वसो~ गिह- म
अोघ मावहोशतो यिव- देवा अज वीतये। अिभ यांिस सिध
धीितिभ िहतः।।
ऋ वेदीय शाकल संिहता षाके चतथु ाायः (वगाः 1-54) Page 599
ु मय-े त
के तेन शम चते सषा ु ििकना। इष यया न पु प मा भर- वाज.ेिद
मूतये।।
अे जिरत िवपित- ेपानो देव र सः। अोिषवा ृहपित महा अिस- िदव ाय ु
रोणयःु ।।
मा नो र ˆ आ वेशी दाघृणीवसो~- मा यातयु ातमु ावताम।् परोग ू िनरा मप धु - मे सेध
र िनः।।
ु ो- बृहो- यज
8.61 उभय िमादशच सू, ागाथो भग- इोयज ु - तोबृहः।।
06.04.36 उभयं णव नˆ- इो अवा िगद ँ वचः। साा मघवा सोमपीतये- िधया शिव
्
आगमत।।
मोजस-े िधषणे~ िनत तःु । उतोपमानां थमो िन षीदिस- सोमकामं िह ते
तं िह राजँ वृषभ
मनः।।
ु
आ वृष पवसो~- सतु ेासः। िवा िह ा हिरव पृ ु सासिह- मधृि
्
धृिणम।।
अािमस मघव थेदस -िद ा यथा वशः। सनमे वाज व िशिवसा- म ू िचो
अिवः।।
श ू3(ऊ)ष ु शचीपत -इ िवािभ ितिभः। भग िह ा यशसँ वसिु वद- मन ु शूर
चरामिस।।
ु
06.04.37 पौरो अ पु कृ वाम-ो देव िहरययः। निकिह दानं पिरमिधष-े
यािम तदा भर।।
ु ये। उावषृ मघव िवय -उिदािमये।।
ं ेिह चेरव-े िवदाˆ भगँ वस
ु सहािण शतािन च- यूथा दानाय मंहसे। आ परु रकृम िववचस -
ं प
इायोवस।े ।
अिवो वा यदिवध- िो वे ते वचः। स मम ाया शततो~- ाचामो~ अहंसन।।
ऋ वेदीय शाकल संिहता षाके चतथु ाायः (वगाः 1-54) Page 601
आ यािह कृ णवाम त- इ ािण वधना। येिभ शिव चाकनो- भ िमह वत-े भाˆ
इ रातयः।।
धृषत ोषी यम।् ती ै ोम ै पयतो- नमोिभ ितभषू तो- भाˆ इ
ि ृष न- कृ ण
रातयः।।
ु -ं भाˆ इ
अव च ऋचीषमो-वताइव मानषु ः। जु ी द सोिमन- खाय णतु े यज
रातयः ।।
06.04.41 िवे त इ वीय- ेवाˆ अन ु त ु ः। भवो
ु िव गोपित प
ु ुत- भाˆ
इ रातयः।।
गृण े तिद ते शव- उपम ेवतातये। यंिस वृ मौजसा शचीपते- भाˆ इ रातयः।।
ु त- कृ णव ानषु ा यगु ा। िवद े तिद ेतन मध तु ो -भाˆ इ रातयः।।
समनवे वप
ु व तमु ।् भूिरगो~ भूिर वावध
उात िम ते शव- उा म ृ -ु मघव व शमिण- भाˆ इ
रातयः।।
ु ाव सिनˆ आ। अरातीवा िचदिवो-न ु नौ शूर मंसते- भाˆ
अह वृह- ँ य
इ रातयः।।
सिमा उ तँ वय- िमं वाम नानृतम।् महा अस
ु तो वधो- भूिर ोतिष स
ु तो- भाˆ
इ रातयः।।
8.63 स पू इित ादशच सू, कावः गाथ- इोाया देवा गायी-आा चतथु
पमी सोनु भ ्
ु ोा िपु ।।
06.04.42 स पू महानाँ- वेन तिु भ रानजे। य ारा मनिु ता -देवषे ु िधयˆ आनज।े ।
िदवो मान ोद- ोमपृ ासो अयः। उा च शंा।।
्
ृ ो दप। षु े तद पम।।
स िवा अिरो- इो गाˆ अवण
स था किववृधˆ- इो वाक व िणः। िशवो अक होम –ा गवस।े ।
आ न ु ते अन ु त-ं ु ाहा वर यवः। ा मकाˆ अनषू त-े गो दावने।।
इे िवािन वीया- कृ त
ािन कािन च। यमकाˆ अरँ िवः।।
ऋ वेदीय शाकल संिहता षाके चतथु ाायः (वगाः 1-54) Page 603
आ ा गीिभ महा मु ं - व े गािमव भोजस।े इ सोम पीतये।।
आ त इ मिहमानं- हरयो देव ते महः। रथे वह ु िबतः।।
इ गृणीष उ षु -े महा उ ईशानकृत।् एिह न तु ं िपब।।
सतु ावा वय-ं यो हवामहे। इदो बिह रासदे।।
06.04.47 यिि शता.मसी- साधारणम।् ता वय ं हवामहे।।
इदे सो ं म-ध ु ििभ नरः। जषु ाणˆ इ तिब।।
्
ू मा गिह। अ े धेिह वो बृहत।।
िवा अय िवपितो-ित य
दाता मे पृषतीनां- राजा िहरयवीनाम।् मा देवाˆ मघवा िरषत।।
्
ु ं िहरय.मा दद।े ।
सहे पृषतीना- मिध ं बृह ृथ।ु श
नपातो गह मे- सहेण सरु ाधसः। वो देव
े त।।
ु
8.66 तरोिभिरित पदशच सू, ागाथः किल-िरः-थमािद योदया अयजो
्
ु तोबृहोानु ुप।।
बृहः-ितीयािद यज
06.04.48 तरोिभ व िवदस-ु िमं सबाधˆ ऊतये। बृहाय तु सोम े अरे- व े भर
्
कािरणम।।
न य.ाˆ वर े न िराˆ मरु ो- मदे सिश
ु मसः। यˆ आा शशमानाय स
ु त-े दाता
जिर उम ्
।।
य शो मृ ो अो- यो वा कीजो िहरययः। स ऊव रेजय पाविृ त- िमो ग
वृहा।।
िनखाति पु संभत
ृ -ँ वसूिद पित दाशषेु । वी सिु शो हय इर -िद ा यथा
्
वशत।।
ु ुत- परु ा िचर नृणाम।् वय इ सं भरामिस- य म
याव प ु रु ँ वचः।।
06.04.49 सचा सोमेष ु पत
ु विवो- मदाय ु सोमपाः। िमि कृते काँ वस-ु दे
ु त े भवः
ु ।।
े हे विणम।् ता उ अ समना सतु ं भरा-नून ं भूषत तु ।े ।
वय मेन िमदा ो-पीपम
ऋ वेदीय शाकल संिहता षाके चतथु ाायः (वगाः 1-54) Page 605
ू ाँ- वृिजनाना मिववः। देवाˆ अिभ मृ त।।
मा नो मृचा िरपण
उत ामिदते म-ह ेपु वु ।े समु ळ
ृ ीका मिभय।े ।
्
06.04.53 पिष दीन े गभीर आ- उपेु िजघांसतः। मािक ोक नो िरषत।।
अनहे ो नˆ उज -उिच िव सतवे। कृ िध तोकाय जीवसे।।
ये मूधानः ि तीना- मदास यशसः। ता र े अुहः।।
ते नˆ आो वृकाणा- मािदासो ममु ोचत। ेन ं ब िमवािदते।।
अपो ष ु णˆ इय ं श- रािदा अप मितः। अदे जषु ी।।
06.04.54 शि व दु ानव-ˆ आिदाˆ ऊितिभ वयम।् परु ा नून ं बभु
ु हे।।
श ं िह चते स- ितयि देनसः। देवा कृ णथु जीवसे।।
त ु नो नं सस- आिदाˆ यम
ु ोचित। बा िमवािदते।।
नााकमि तरˆ- आिदासो अितदे। यूय मं मृळत।।
्
मा नो हेित िववत-ˆ आिदा कृ ि मा शः। परु ा न ु जरसो वधीत।।
िव ष ु ेषो ंहित- मािदासो िव संिहतम।् िवि व वृहता रपः।।।। इित षाके चतथु ााय
माः ।।
समाकम ्
समाके थमाायः (1-41)
9.44 ण इिवित षडृच सूािरसोयाः-पवमान-ोमो- गायी।।
07.01.01 ण इो~ महे तन -ऊि म िब दषिस। अिभ देवा अयाः।।
मती जु ो िधया िहत- ोमो िहे परावित। िव धारया किवः।।
अय ेवषे ु जागृिव- तु ˆ एित पिव आ। सोमो याित िवचषिणः।।
स न पव वाजय-ु ाण ा मरम।् बिहा आ िववासित।।
्
े ा यमत।।
स नो भगाय वायवे- िववीर दावृधः। सोमो देव
्
ु ये- तिु व ातिु वमः। वाजिे ष वो बृहत।।
स नो अ वस
9.45 स पवेित षडृच सूािरसोयाः-पवमान-ोमो- गायी।।
07.01.02 स पव मदाय क-ृच ाˆ देववीतये। इ~ िवाय पीतये।।
्
स नो अषािभ 1(अ)-िमाय तोशसे। देवा िख आवरम।।
उत ा मण ँ वय-.ोिभरो मदाय कम।् िव नो राय े रो वृिध।।
ऋ वेदीय शाकल संिहता समाकम ् Page 649
अू पिव ममी- ाजी धरु यामिन। इ दवषे ु पते।।
समी सखायो अर- न े ीळ मिवम।् इ ावाˆ अनषू त।।
्
तया पव धारया- यया पीतो िवच स।े इो~ ो े सवु ीयम।।
9.46 असृ िमित षडृच सूािरसोयाः-पवमान-ोमो- गायी।।
-े ास कृ ाइव। र पवतावध
07.01.03 असृ ेववीतय ृ ः।।
पिरृतासˆ इवो- योषेव िपावती। वाय ं ु सोमाˆ असृ त।।
ू सतु ाः। इँ वधि कमिभः।।
एत े सोमासˆ इव- य म~
आ धावता स ु
ह- श ्
ु ा गृीत मिना। गोिभ ीणीत मरम।।
्
स पव धनय- या राधसो महः। अं सोम गातिु वत।।
्
एत ं मृजि म- पवमान.श ि पः। इाय मरं मदम।।
9.47 अया सोम इित पच सू, भागवः किव- पवमान-ोमो- गायी।।
ु ृ या- महि दवधत। मानˆ उषृ ायते।।
07.01.04 अया सोम क
ानीद का- चेत े दतु हणा। ऋणा च धृ ु यते।।
कृ त
आोमˆ इियो रसो- व हसाˆ भवु त।् उ ँ यद जायत।े ।
यिव िवधत
िर- िवाय र िमित। यदी ममृते िधयः।।
¤िसषासतू रयीणाँ- वाजे वतािमव। भरेष ु िज यषु ा मिस।।
9.48 तेित पच सू, भागवः किवः- पवमान-ोमो- गायी।।
07.01.05 ता नृािन िबत-ं सधेष ु महो िदवः। चां सकृु ये महे।।
ु -ं महामिहतं मदम।् शत ं परो
ृ धृ ु म
सँव ्
ु िणम।।
ु
अता रिय मिभ- राजान ं सतो िदवः। सपु ण ्
अि थ भरत।।
िवा इश-े साधारणं रजरु म।् गोपा मृत िवभरत।।
्
अधा िहानˆ इिय-ायो मिह मानशे। अिभिकृ िचषिणः।।
9.49 पवेित पच सू, भागवः किवः- पवमान-ोमो- गायी।।
07.01.06 पव वृिमा स ु नो-पा मूिम िव िर। अयाˆ बृहत
ी िरषः।।
ु
समाके चतथाायः (वगाः 1-28)
9.93 असजित षडृच सू, मारीचः कयपः पवमानसोम िपु ।्
07.04.01 असिज वा रे यथाजौ- िधया मनोता थमो मनीषी। दश सारो अिध सानो
अे-जि विं सदना ।।
ु नो निे भ िरः। यो नृिभ रमत
वीती जन िद क-ै रिध सवा ृ ो मिभ-
ममृजानोिविभ गिभ रिः।।
वृषा वृ े रोव दंश ु र-ै पवमानो शदीत पयो गोः। सह मृा पिथिभ वचोिव द-िभ
ूरो अवँ िव याित।।
जा
ा िच स दांिस- पना ु िव वाजान।् वृोपिरा ज
ु नˆ इ~ ऊणिह ु ता वधने - ये
्
अि रा पनाय मेषाम।।
स े िववार- सूाय पथ कृ णिु ह ाचः। ये हासो वनषा
स व ु बृह- ाँ े अयाम
ु ु ो~।।
पकृ
एवा पनु ानो अप 1(अ)गा- अ ोका तनयािन भूिर। शः े मु ोतिष सोम-
ो ूय शये िररीिह।।
ु इित षडृच सू, मारीचः कयपः पवमानसोम िपु ।्
9.94 पिर सवान
ु नो हिर रंशु पिवे- रथो न सिज सनये िहयानः। आपोक िमिय ं
07.04.02 पिर सवा
ु योिभः।।
पूयमान- ित देवा अजषत
अा न ृ ाˆ असर िवे- नाम दधान किव र योनौ। सीद ोतेव सदन े चमषू पू -े
च
म मषृ य िवाः।।
ऋ वेदीय शाकल संिहता समाके चतथु ाायः (वगाः 1-28) Page 683
समु ध ु न दˆ एित िनम।् भवु िेष ु काेषरु ा-न ु
े ाˆ गातिु व िदेव- ोम पना
जनातते प धीरः।।
तव े सोम पवमान िनये- िवे देवा य एकादशासः। दश धािभ रिध सानो अे- मृजि
ा न यीः।।
त ु स ं पवमाना-ु य िवे कारव स। ोित यदे अकृ णो लोकं- ाव न ु
्
व े करभीकम।।
पिर सेव पशमु ाि होता- राजा न स िमती िरयानः। सोम पना
ु न कलशा अयासी-
ु
ीद ृगो न मिहषो वनेष।।
9.95 साकम ु इित पच सू, गौतमो नोधाः पवमानसोम िपु ।्
ु ो मजय सारो- दश धीर धीतयो धनु ीः। हिर पयवा
07.04.03 साकम
ूय- ोणन े अो न वाजी।।
सं मातिृ भ न िशश ु वावशानो- वृषा दधे पु वारो अिः। मय न योषा मिभ िनृत
ँ य-
ते कलश उि यािभः।।
ु धाः। मूधानाव पयसा चम ू -िभ
उत िप ऊध रायाˆ- इ धारािभ चते समे
ीणि वसिु भ न िनैः।।
ु ती परु ि-
स नो देविे भ पवमान रद-े ो~ रिय मिनँ वावशानः। रिथरायता मश
्
र 1(अ)गा दावने वसूनाम।।
ु नो वाताँ िवम।् वित ु िरो~ तायायु - ात म ू
नू नो रिय मपु मा नृवं- पना
्
िधयावस ु जगात।।
9.96 अिध यिदित पच सू, घौरः कवः पवमानसोमिपु ।्
07.04.04 अिध यदि ािजनीव शभु - ध े िधय ूय न िवशः। अपो वृणान पवते
कवीय- ज पशवु धनाय म।।
िता ूवमृत धाम- िवदे भवु नािन थ। िधय िपाना सरे न गाव- ऋतायी
्
रिभ वाव इम।।
ऋ वेदीय शाकल संिहता समाके चतथु ाायः (वगाः 1-28) Page 685
े हतये पव- ये सवतातये बृहत।े तशि िव इम े सखाय- दहँ विम
अजीतय
पवमान सोम।।
सोम पवते जिनता मतीना-िनता िदवो जिनता पृिथाः। जिनताे जिनता सूय-
े जिनतोत िवोः।।
जिनत
07.04.07 ा देवानां पदवी कवीना- मृिष िवाणां मिहषो मृगाणाम।् येनो गृाणां िधित
्
वनानां- सोम पिव मेित रेभ।।
ावीिवप ाचˆ ऊिम िस-ु िगर ोम पवमानो मनीषाः। अ~ पय ृजनेमावराया-
्
ो गोष ु जान।।
ितित वृषभ
स मर पृ ु ववात- हरेताˆ अिभ वाज मष। इाय
े ो~ पवमानो मनी1 -
्
(अं)शो िम मीरय गाˆ इषय।।
पिर िय कलशे देववात-ˆ इाय सोमो रयो मदाय। सहधार शतवाजˆ इ- वाजी न सि
मना िजगाित।।
स पू वसिु व ायमानो- मृजानो अ ु हानो अौ। अिभशिपाˆ भवु न राजा- िवद ात ं ु
ण े पूयमानः।।
07.04.08 या िह न िपतर ोम पूव- कमािण चु पवमान धीराः। ववात पिरधी
रपोण-ु वीरेिभ र ै मघवा भवा नः।।
यथापवथा मनव े वयोधा-ˆ अिमहा विरवोिव िवान।् एवा पव िवण धान-ˆ इे स
ि जनयायधु ािन।।
ु ा ऋतावा-पो वसानो अिध सानो अे। अव ोणािन घृतवाि सीद-
पव सोम मधम
मिदमो मरˆ इपानः।।
ु दववीतौ। सं िसिु भ कलशे वावशान-
वृि िव शतधार पव- सहसाˆ वाजय
मिु यािभ ितरˆ आयःु ।।
ु नो-ो न वाजी तरतीदरातीः। पयो न ध मिदत े िरिषर- मिु वव गात ु
एष सोमो मितिभ पना
यु मो न वोा।।
ऋ वेदीय शाकल संिहता समाके चतथु ाायः (वगाः 1-28) Page 687
ु
चतदशानां शाः पराशरः, पचािरंयािद चतदु शानामािरसः कु ऋषयः पवमान सोम
िपु ।्
07.04.11 अ ेषा हेमना पूयमानो- देवो देविे भ मपृ रसम।् सतु पिवं पयित रेभ-
ितवे स पशमु ाि होता।।
भा वा समा3(आ) वसानो- महा िव िनवचनािन शंस।् आ व चो पूयमानो-
िवच णो जागृिव दववीतौ।।
सम ु ियो मृते सानो अे- यशरो यशसा ू मानो- यूय ं
ष ैतो अ।े अिभ र धा पय
पात ििभ दा नः।।
गायताचाम देवा- ोमं िहनोत महत े धनाय। ा पवाते अित वार म-
मासीदाित कलश ेवयनु ः।।
इ दवाना मपु स माय- हधार पवते मदाय। नृिभ वानो अन ु धाम पूव-
मगिं महत े सौभगाय।।
ु नˆ- इं मदो गत ु ते भराय। देव ै यािह सरथं राधो
07.04.12 ो े राय े हिर रषा पना
अा -यूय ं पात ििभ दा नः।।
ु नवे वु ाणो- देवो देवानािनमा िववि। मिहत शिु चबु पावक- पदा वराहो
का मश
्
अिे त रेभ।।
ु
हंसास ृपलं म.म-ा ु आू1 (अ) पवमानं सखायो- मष
मादँ वृषगणाˆ अयासः।
्
साकं वदि वाणम।।
स रंहत उगाय जूितँ- वृथा ीळ ं िममते न गावः। परीणसणतु े ित मो- िदवा हिर
दश े न मृः।।
इ वाजी पवते गोोघा-ˆ इे सोम हˆ इ दाय। हि र ो बाधत े पयराती- विरव
कृ व ृजन राजा।।
07.04.13 अध धारया मा पृचान- िरो रोम पवते अि धः। इ िर सषु ाणो-
देवो देव मरो मदाय।।
ऋ वेदीय शाकल संिहता समाके चतथु ाायः (वगाः 1-28) Page 689
पिवेिभ पवमानो नृच ा-ˆ राजा देवाना मतु मानाम।् िता भवु ियपती रयीणा- मृत ं भर
ु त
भ ृ
ािवः।।
अवाइव वस े साित मे- वायो रिभ वीित मष। स न हा बृहती िरषो दा-ˆ भवा
सोम िवणोिव नु ानः।।
07.04.16 देवाो न पिरिषमानाः- यं सवु ीर ु सोमाः। आयव म
ु ितँ
िववाराˆ- होतारो न िदिवयजो मतमाः।।
एवा द वे देवतात े पव- महे सोम रस े देवपानः। मह िि िस िहता मय- कृ िध सु ान~
े
ु नः।।
रोदसी पना
ु न- िंहो न भीमो मनसो जवीयान।् अवाचीनै पिथिभय रिजा- आ
अो न दो वृषिभ यजा
पव सौमनस इो~।।
शत ाराˆ देवजाताˆ असृ- हमने ा कवयो मृजि। इो~ सिन िवˆ आ पव-
ु तािस महतो धन।।
परए
िदवो न सगाˆ अससृ मां- राजा न िम ं िमनाित धीरः। िपतनु पु तिु भ यतान-ˆ आ
्
पव िवश े अा अजीितम।।
ु ती रसृ- ारा ूतो अ.े ान।् पवमान पवस े धाम गोना-
07.04.18 ते धाराˆ मधम
ान ूय मिपो अकः।।
किनद दन ु पा मृत- श
ु ो िव भाम
त
ृ
धाम। स इाय पवसे मरवा- िानो वाचं
्
मितिभ कवीनाम।।
िद पु णव चि सोम- िप ारा कमणा देववीतौ। एो~ िवश कलशं सोमधान-
्
ििह सूयोप रिमम।।
ितो वाचˆ ईरयित विर-् ऋत धीितं णो मनीषाम।् गावो यि गोपितं पृमाना-
ोमँ यि मतयो वावशानाः।।
सोमावो धेनवो वावशाना- ोमँ िवाˆ मितिभ पृमानाः। सोम तु पूयते अमान-
ोमे अका िभ
ु वे।।
ऋ वेदीय शाकल संिहता समाके चतथु ाायः (वगाः 1-28) Page 691
नू नं रिथरो देव सोम- पिर व चो पूयमानः। अ ु ािदो मधम
ु ा ऋतावा- देवो न य
िवता समा।।
अिभ वाय ँ ु वीषा गृणानो3(ओ)-िभ िमावणा पूयमानः। अभी नर ीजवन ं रथेा- मभीँ
्
वृषण ँ वबाम।।
ु ना षा-िभ धेन ू ु घा पूयमानः। अिभ चा भतव े नो िहरया-ा
अिभ वा सवस
िथनो देव सोम।।
07.04.21 अभी नो अष िदा वसू- िभ िवा पािथवा पूयमानः। अिभ येन िवण मवा-
.मदिवः।।
मााषय
इो~ सरिस ध। िद वातो न जूत- पु मध
अया पवा पवैना वसूिन- माँ े
्
िकव े नरात।।
उत नˆ एना पवय ा-िध तु े वा तीथ। षिं सहा न ैगतु ो वसूिन- वृ प
ा पव
ू व णाय।।
न
े अ वृषन
महीम~ े माँ
ाम शूष~ े । अापय िगतु
े वा पृशन े वा वध~ ेहय-
ापािमाअपािचतो अचेतः।।
सी पिवा िवतताे-ेक ाविस पूयमानः। अिस भगो अिस दा दाता-िस मघवा
मघव इो~।।
07.04.22 एष िवि व वते मनीषी- सोमो िव भवु न राजा। ा ईरय िदथे
ि-िव वारमं समयाित याित।।
इं िरहि मिहषाˆ अदा- पद े रेभि कवयो न गृाः। िहि धीरा दशिभःि पािभ-
मते प मपां रसेन।।
ु
या वय ं पवमानेन सोम- भरे कृ त ँ िव िचनयाम शत।् तो िमो वणो मामहा- मिदित
िु पृिथवी उत ौः।।
9.100 अिभ न इित ादशच सूारीष ऋिजानौ पवमान सोमोनु बु क
े ादशी बृहती।
ऋ वेदीय शाकल संिहता समाके चतथु ाायः (वगाः 1-28) Page 693
ु मिभ- दवो देव
स मृते सक े तु ः। िवद े यदास ु सिद- मही रपो िव गाहते।।
सतु इो~ पिव आ- नृिभ यतो िव नीयसे। इाय मिरम -म
ू ा िन षीदिस।।
9.102 अभी नव इित नवच सू, कायपौ रेभसून ू पवमान सोमोनु पु ।्
वे अुह- िय िम काम।् व पूव आयिु न- जात ं िरहि
07.04.27 अभी न
मातरः।।
पनु ान इ~ वा भर- सोम िबहस ं रियम।् ँ वसूिन पिस
ु ~ िवािन दाशषु ो गृह।े ।
ु -ं सृजा विृ तत
ियं मनोयज ःु । ँ वसूिन पािथवा- िदा च सोम पिस।।
ु
पिर ते िज यषु ो यथा- धारा सतु धावित। रं हमाणा 1(अ)यँ -वारँ वाजीव सानिसः।।
े द ाय न कवे- पव सोम धारया। इाय पातव-े सतु ो िमाय वणाय च।।
07.04.28 पव वाजसातम- पिवे धारया सतु ः। इाय सोम िवव-े देव
े ो
ु मः।।
मधम
ां िरहि मातरो- हिरं पिवे अुहः। व ात धेनव- पवमान िवधमिण।।
ु गृह।े ।
पवमान मिह व- ििे भ यािस रिमिभः। शध मांिस िजसे -िवािन दाशषो
ु था- पवमान मिहना।।।। इित
ा मिहत- पृिथवीाित जिषे। ित ािप मम
चतथु ाय माः।।
1
(1 ना ाहाकारः, िक ु मा एव हिवः पे ः।)
ऋ वेदीय शाकल संिहता ्
दशमं मडलम।। Page 705
आ देवाना मिप पा मग- यवाम तदन ु वोम।् अििवा यजाे होता- सो
ू याित।।
अरा ऋत
यो वय ं िमनाम तािन- िवषा ेवाˆ अिवरासः। अिि मा पृणाित िवा- ेिभ दवा
ु कयाित।।
ऋतिभ
ा मनसा दीनद ा-ˆ न य मत े मासः। अिोता तिु व िजान- िजो
याक
ु ो यजाित।।
देवा ऋतश
िवेषां राणा मनीक-िे त.ु िनता ा जजान। स आ यज नृवती रन ु ा- ाहा
इषः मु ती िवजाः।।
ु िनमा जजान। पा मन ु िवा ितय
या ावापिृ थवी~ याप- ा या सज ृ ाण- मु
दे सिमधानो िव भािह।।
10.03 इनो राजिित सच सूाितोििपु ।्
07.05.31 इनो राजरित िमो- रौो द ाय सषु मु ा अदिश। िचिकि भाित भासा
बृहत ्
ािसी- मेित शती मपाज।।
ाँ यदेनी मिभ वपसा भू-नय ोषां बृहत िपत ु जाम।् ऊ भान ं ु सूय भाय- िवो
कृ
वसिु भ ररितिव भाित।।
भो भया सचमानˆ आगा- सार ारो अिे त पात।् सु केत ै िभ ु ि
ु रि िवित- श
्
वण रिभ राम मात।।
अ यामासो बृहतो न व-ू िनानाˆ अ े ु िशव। ई वृो बृहत
ासो-
भामासो यामव ििके।।
नाˆ न य भामास पव-े रोचमान बृहत िु दवः। ेिे भ येिजै ीळु मि-
्
ु न ित ाम।।
विषिे भ भानिभ
ु ासो दशानपव-े जहमान नय ियिु ः। िे भ य शि दवतमो- िव रेभि
अ श
ररित भाित िवा।।
ु
अमाके चतथाायः (वगाः 1-31)
10.86 िव िह सोतोिरित योिवंशृच सू, आाेकादशी ादशी
ु
चतदशीनामे
कोनिवंयािद चतसृणां चेऋिषः, समी योदशी योिवंशीनाम ैोवृषाकिपऋिषः,
िशानामेकादशचािमाणी ऋिषका, इः पिः। (अ य वािमित पिरभाषां ीकृ ,
इेाणी वृषाकपीनां िवभागशो देवता ं के िचे ताकारािद िवं)।
ऋ वेदीय शाकल संिहता अमाके चतथु ाायः (वगाः 1-31) Page 785
ु षु ।े घस इˆ उ ण- ियािचरं हिव- िवा िदˆ
वृषाकपािय रेवित- सपु ु आ स
उरः।।
उो िह मे पदश- साकं पचि िवंशितम।् उताहमि पीवˆ- इभा कु ी पृणि मे- िवा
िदˆ उरः।।
ो न ित मो- यूथषे ु रोवत।् म इ शं द-े ये सनु ोित भावय-ु िवा
वृषभ
िदˆ उरः।।
08.04.04 न सेश े य रत-े रा सा3(आ)कपृत।् सेदीश े य रोमश- िषे षो
ृ त-े िवा िदˆ उरः।।
िवज
न सेश े य रोमश- िषे षो िवज
ृ त।े सेदीश े य रत-े रा सा3(आ)कपृ- िा
िदˆ उरः।।
अय िम वृषाकिप- परं हत ँ िवदत।् अिसं सूनाव -मादेधान आिचत-ँ िवा
िदˆ उरः।।
अयमेिम िवचाकश- ििच ास मायम।् िपबािम पाकस
ु नो-िभ धीर मचाकशँ -िवा
िदˆ उरः।।
ध च यृ - कित िा िव योजना। नदे ीयसो वृषाकप-े मेिह गृहा उप -िवा
िदˆ उरः ।।
पनु रेिह वृषाकपे- सिव
ु ता कयावहै। यˆ एष नश
ं नो- मेिष पथा पनु –िवा िदˆ
उरः।।
ु घ
यदो वृषाकपे- गृह िमाजगन। 1(अ) प ो मृग- कमग जनयोपनो- िवा
िदˆ उरः।।
पशहु नाम मानवी- साकं ससवू िवंशितम।् भं भल ाˆ अभू- ाˆ उदर मामय- िा
िदˆ उरः।।
10.87 र ोहणिमित पिवंशृच सू, भाराजः पायू र ोहाििपु , ्
अातोनु भ
ु ः।
ऋ वेदीय शाकल संिहता अमाके चतथु ाायः (वगाः 1-31) Page 787
यद े अ िमथनु ा शपातो- याच ृनय रेभाः। मो मनस शरा3( आ) जायत-े या
्
तया िव दय े यातधु ानान।।
परा णीिह तपसा यातधु ाना- राे र ो हरसा णीिह। परािचषा मूरदवे ाणीिह-
परासतु पृ ो अिभ शोशच
ु ानः।।
परा देवाˆ वृिजन ं ण-ु गेन ं शपथाˆ य ु तृाः। वाचाेन ं शरवˆ ऋ ु मम-
ि ैत ु िसितँ यातधु ानः।।
08.04.08 य पौषये ण ु यातधु ानः। यो अाया भरित ीर
े िवषा समे- यो अेन पशना
म-े तेषां शीषािण हरसािप वृ।।
सँवर ीणं पयˆ उियाया- माशी ातधु ानो नृच ः। पीयषू मे यतम ितृा-ं
्
मिचषा िव मम।।
िवषवाँ यातधु ाना िपबा- वृा मिदतये रेवाः। परैना ेव िवता ददात-ु परा भाग
्
मोषधीनायाम।।
सनाद े मृणिस यातधु ाना- ा र ांिस पृतनास ु िज यःु । अन ु दह सहमूरा ादो- मा ते
हेाˆ म ु त दैायाः।।
ो अे अधरा दा- ं पा त र ा परु ात।् ित ते ते अजरास िपाˆ- अघशंस ं
ु तो दह।।
शोशच ु
08.04.09 पा रु ा दधरा दा- िव काेन पिर पािह राज।् सखे सखाय मजरो
जिर-े े मता अम ः।।
्
पिर ाे परँु वय-ँ िवं सह धीमिह। धृषण िविे दव-े हारं भरु ावताम।।
े भरु ावत- ित र सो दह। अे ित मेन शोिचषा- तपरु ािभर ्ऋििभः।।
िवषण
े िमथनु ा दह- यातधु ाना िकमीिदना। सा िशशािम जागृ-द ँ िव मिभः।।
्
े हरसा हर- णीिह िवत ित। यातधु ान र सो- बलँ िव ज वीयम।।
ऋ वेदीय शाकल संिहता अमाके चतथु ाायः (वगाः 1-31) Page 789
08.04.12 यददे ने मदध ु यि यासो- िदिव देवा ूय मािदतेयम।् यदा चिर~
ू िमथनु ा वभूता.-
मािद ापय वु नािन िवा।।
िवा अि ं भवु नाय देवाˆ- वैानरे त ु मा मकृ व।् आ य तानोषसो िवभाती- रपो~
्
ऊणित तमो अिचषा य।।
ै ानरवयो यि यासो-ि ेवाˆ अजनयजयु म।् न ं मिमन िर-ु य ा
व
्
िवष ं बृहम।।
वैानरँ िवहा दीिदवांस-ं म ै रििव मा वदामः। यो मिहा पिरबभवू ोव~- उतावा त
्
देव परात।।
े~ तु ी~ अणवं िपतॄणा- मह ेवाना मतु मानाम।् ताा िमद ँ िव मेज मेित- यदरा
िपतरं मातर।।
ृ र-ं शीषतो जात ं मनसा िवमृम।् स िा भवु नािन
08.04.13 े~ समीची~ िबभत
ु रिण ाजमानः।।
ता- वय
या व े अवर पर- य ो कतरो नौ िव वेद। आ शेकु िरधमादं सखायो- न
देत~
्
य ˆ इद ँ िववोचत।।
कय कित सूयास- कषु ास क ु िदापः। नोपिजँ व िपतरो वदािम- पृािम व
्
कवयो िवन े कम।।
यावा मषु सो न तीकं- सपु य3(ओ) वसत े मातिरः। ताव धापु य माय- ाण
ो
्
होत ु रवरो िनषीद।।
ु
10.89 इं वेादशच सू, वैािमो रेणिरः, पा इासोमौ िपु ।्
ा िव ो अान।् आ य पौ
तृ म ँ य मा- िवबबाध े रोचन
08.04.14 इं वा न
ु ो िरिरचानो मिहा।।
चषणीध ृ रोिभ- िस
ु वरां-े ो ववृा ेव चा। अित मप1 (अ) सग-ा तमांिस
स सूय पय
िा जघान।
ऋ वेदीय शाकल संिहता अमाके चतथु ाायः (वगाः 1-31) Page 791
ू ो अिभ ये न त-े मिह ाधˆ ओघनासˆ इ। अने ािमा मसा सचां-
शय
ु ितषो अव ा अिभ ःु ~।।
सो
ा मृषीणाम।् इमा माघोषवसा सित- िरो
ु िण िह ा सवना जनानां- ािण म ृणत
प
िवा अचतो यावाङ।् ।
े वय िम भ
एवा त ु नावानाम।् िवाम वो रवसा गृणो- िवािमाˆ
ु तीनाँ- िवाम समती
्
उत त इ नूनम।।
े मघवान िम- मिरे नृतम ँ वाजसातौ। व मु मूतये सम-ु ँ वृािण
शनु ं वम
्
सित नानाम।।
ु
10.90 सहशीषित षोळशच सू, नारायणः पषोनु बु ा िपु ।्
08.04.17 सहशीषा पु ष- हा हपात।् स भूिमँ िवतो वृा-ित
शाल ्
ु म।।
पु ष एवदे ं सव- यूत ँ य भम।् उतामृत ेशानो –यदेनाितरोहित।।
एतावान मिहमा तोायाँ पूषः। पादो िवा भूतािन- िपादामत
ृ ििव।।
िपा उदैु ष- पादोेहाभवनः
ु ~। ततो िवाम -ाशनानशन~
े अिभ।।
ता िराळजायत- िवराजो अिध पूषः। स जातो अिरत~ पा ूिम मथो~ परु ः।।
08.04.18 यु षण
े हिवषा- देवाˆ य मतत। वसो अासीदा- ीˆ इ
शरिवः।।
तँ य ं बिहिष ौ - ु षात मत
ः। तेन देवाˆ अयज- सााˆ ऋषय ये।।
ता ा वत- ृत ं पृषदाम।् पश
ू ाँे वायाना-रयााा ये।।
ता ा वतˆ-ऋच ामािन जि रे। छांिस जि रे ता- ज ु ा दजायत।।
ता दाˆ अजाय- ये के चोभय
ादतः। गावो ह जि रे ता- ा ाताˆ अजावयः।।
ु कितधा कय।् मख
08.04.19 यु ष ँ दध- ु िम कौ बा~ का ऊ~ पादा
े ।।
उेत~
ाण ु मासी- ा~ राज कृ तः। ऊ~ तद यैय- पां शूो अजायत।।
ो मख
ऋ वेदीय शाकल संिहता अमाके चतथु ाायः (वगाः 1-31) Page 793
ािम द वृणते ायवो- होतार मे िवदथेष ु वेधसः। येवयो दधित यांिस ते- हिवो
मनवो वृबिहषः।।
तवा े हो व पो मृिय- व ने मि तायतः। तव शा मरीयिस- ा
चािस गृहपित नो दमे।।
ु मे अमत
08.04.21 य ृ ाय म- िमधा दाश त वा हिवृ ित। त होता भविस
यािस 1(अ)-मपु ूष े यजरीयिस।।
इमाˆ अ ै मतयो वाचो अदा- ऋचो िगर ु त ू वो वसव े जातवेदसे-
ु य म मत। वसय
्
वृास ु िचधनो यास ु चाकनत।।
ु िु तवीयस- वोचये मा उशत े णोत ु नः। भूयाˆ अरा िनश
इमां ाय स¤ ृ -े
जायवे प उशती सवु ासाः।।
यिासˆ ऋषभासˆ उ णो- वशाˆ मेषाˆ अवसृासˆ आताः। कीलालप े सोमपृ ाय वेधसे-
दा मितनये चा मये।।
ु ीव घृतीव सोमः। वाजस
अहाे हिव रा े ते- च े वु ीरं- श ेिह यशसं
िनं रिय मस
्
बृहम।।
10.92 य ेित पदशच सू, मानवः शायातो िवेदवे ा जगती।
08.04.23 य वो र ँ िवपितँ िवशां- होतार मो रितिथँ िवभावसमु ।् शोचास ु
हिरणीष ु जभरु - षृ ा के तयु जतो ामशायत।।
इम मा मभु ये अकृ वत- धमाण मिँ िवदथ साधनम।् अु य मषु स परु ोिहत-
नूनपात मष िनंसते।।
े महे- वयाˆ अ ताˆ आस ु रव।े यदा घोरासो अमृत
बळ नीथा िव पण माशता-
्
िदन दै चिक र।।
ऋत िह िसित चो- नमो म1 (अ)रमित पनीयसी। इो िमो वण
ििकिरे-थो~ भग िवता पूतद सः।।
ऋ वेदीय शाकल संिहता अमाके चतथु ाायः (वगाः 1-31) Page 795
08.04.26 मिह ावापृिथवी~ भूत मवु ~ नारी~ यी~ न रोदसी सदः। तेिभन पातं
ससˆ- एिभन पातं शूषिण।।
ु ै दघ
य ये े स म- देवापयित। य ्
ु मˆ- आिववासा ेनान।।
िवेषा िमरवो- देवानाँ वामहः। िवे िह िवमहसो- िवे य षे ु यि याः।।
ृ माˆ- अयमा िमो वण पिरा। कुो नृणां तु ो- मत पूषणो
ते घा र ाजानो अमत
भगः।।
उत नो न मपाँ वृषवसू~- सूयामासा सदनाय सधा। सचा य ाेषा- मिह बु षे ु ब
ु ः।।
08.04.27 उत नो देवा विना शभु ती~- धामिभ िमावणा उताम।् मह राय
एषत-े ित धेव िरता।।
ृ ता मिना- िवे देवासो रथित भगः। ऋभ ु वाजˆ ऋभ ु ण- पिरा
उत नो ा िचळ
िववेदसः।।
ऋभरु ्ऋभ ु ाˆ ऋभ ु िवधत ु न वािजना। रँ य साम -िचध य ो
ो- मद आ ते हरी~ जूजवा
न मानषु ः।।
कृ धी नो अयो देव सिवत~- च षु े मघोनाम।् सहो~ नˆ इो वििभ षा-षणीनां
रिम योयवु ।े ।
ऐष ु ावापृिथवी~ धातं मह -द े वीरेष ु िवचषिण वः। पृ ँ वाज सातये- पृ ं रायोत
तवु णे।।
08.04.28 एत ं शंस िमायु -िच ं सहसाविभय-े सदा पािभय।े मेदताँ वेदता
वसो~।।
ृ नृणाम।् सँवनन ा -े.वानपतु म।।
एत ं मे ोमना न सूय- तु ामानँ वावध ्
ु ै षां िहरययी। नेमिधता न पा- वृथवे िवाा।।
वावत येषां राया- य
तु शीमे पृथवाने वेन-े राम े वोच मसरु े मघव।ु ये य
ु ाय प शता-य ु पथा
्
िवाेषाम।।
अधी सित स च। सो िदिद ता- ो िदिद पा- ो िदिद मायवः।।
ऋ वेदीय शाकल संिहता अमाके चतथु ाायः (वगाः 1-31) Page 797
वु ाˆ एव व िपतरो यगु ये गु -े म ु ते। अजयु ासो हिरषाचो हिरवˆ- आ ां
े कामास दसो न य
ु वःु ।।
रवेण पृिथवी मश
यो िवमोचन-े यामाइव घेपििभः। वपो बीजिमव धााकृत- पृि
तिदद
सोम िमनि बतः।।
सतु े अरे अिध वाच मता-ीळयो न मातर दु ः। िव षू म
ु ा सषु वु षु ो मनीषाँ –िव वता
मय ायमानाः।। इित चतथु ाायः
यिष कयप ौित- स ं चराचर- वु ं चराचरम।् ायषु मदे - कयप
्
ायषु -.मग ायषु म।।
्
येवाना ायषु - े अ ु ायषु -ं सव म ु शतायषु ं बलायषु म।।
ोरा वृणीमहे- गात ँ ु य ाय- गात ँ ु य पतये। दैवी ि र ु न -ि मानषु
तँय े ः।
ु दे।। ।। ओ ं शाि शाि शािः।।।।
ऊिगात ु भेषज-ं शो अ ु िपदे शत
इमाायः ।।
्
इमाकम।।
ऋ वेद संिहता समाा
यद रपदं मााहीन ु यवेत।्
ु ।।
तव तां देव नारायण नमोते