Uluğ Bey
Uluğ Bey (1394-1449)Timur İmparatorluğu'nun 4. sultanı ve Türk
Matematikçi ve astronomi bilgini. Timur'un oğlu Şahruh'un büyük oğludur.
1393 yılında Sultaniye kentinde doğmuştur. Asıl adı Muhammed Taragay
olup, Timur tarafından sevilmesi nedeniyle "Uluğ Bey" olarak anılmaya
başladı. Uluğ Bey, bilgin ve olgun bir padişahtı. Boş zamanını kitap okumak
ve bilginlerle ilmi konular üzerinde konuşmakla geçirirdi. Tüm bilginleri
yöresinde toplamıştı. Uluğ Bey, dikkatlice okuduğu kitabı kelimesi
kelimesine hatırında tutacak kadar belleği vardı. Matematik ve astronomi
bilgileri oldukça ileri düzeydeydi. Uluğ Bey, Semerkant'ta bir medrese ve bir
de rasathane yaptırmıştır. Kendisi için de bu rasathanede bir oda yaptırarak
tüm duvar ve tavanları gök cisimlerinin manzaralarıyla ve resimleriyle
süsletmişti. Bu gözlemevinde yapılan gözlemler, ancak on iki yılda
bitirilebilmiştir. Gözlemevinin yönetimini Kadı Zade ile Cemşid'e vermiştir.
Cemşid, gözlemlere başlandığı sırada ve Kadı Zade de gözlemler bitmeden
ölmüştür. Gözlemevinin tüm işleri o zaman genç olan Ali Kuşçu'ya kalmıştır.
Bu gözlem üzerine Uluğ Bey, ünlü "Zeycini" düzenlemiş ve bitirmiştir. Zeyç
Kürkani veya Zeyç Cedit Sultani adı verilen bu eser, birkaç yüzyıl doğuda ve
batıda faydalanılacak bir eser olmuştur. Zeyç Kürkani, bazı kimseler
tarafından açıklanmış ve Zeyç'in iki makalesi 1650 yılında Londra'da ilk
olarak basılmıştır. Avrupa dillerinin birçoğuna, çevrilmiştir. 1839 yılında
cetvelleri Fransızca tercümeleriyle birlikte, asıl eser de 1846 yılında aynen
basılmıştır. Zeyç Kürkani'nin asıl kopyalarından biri Irak ve İran
savaşlarından sonra Türkiye'ye getirilmiş ve halen Ayasofya
kütüphanesindedir. Uluğ Bey'in yönetimi zamanında fetihlerden çok babası
zamanında olduğu gibi yönetim güçlendirilmiş ve önemli bilimsel gelişmeler
yaşanmıştır. Oğlundan bir süre kaçtıktan sonra teslim olduktan sonra Hacca
gitmek için oğlunun iznini alan Uluğ Bey, yolda oğlunun adamları tarafından
öldürüldü.
Ali Kuşçu
Ali Kuşçu (1403-1474) asıl adı Ali Bin Muhammed Timur İmparatorluğu ve
Osmanlı İmparatorluğu'nda bir astronom, matematikçi ve dil bilimcidir. Ali
Kuşçu, Semerkand'da doğdu. Babası Muhammed, Timur İmparatorluğu
Sultanı ve astronomu Uluğ Bey'in kuşçusu olduğu için ailesi "Kuşçu" lakabıyla
meşhur oldu. Küçük yaştan itibaren matematik ve astronomiye ilgi duyan Ali
Kuşçu, Bursalı Kadızâde Rûmî, Gıyaseddin Cemşid ve Muînuddîn Kâşî’den
Matematik ve astronomi dersi aldı. Daha sonra bilgisini arttırmak için
Kirman'a gitti. Burada Ay Safhalarının Açıklanması adlı risale ile Şerh-i Tecrîd
adlı eserini yazdı. Ali Kuşçu, Semerkand ve Kirman'da eğitiminitamamladıktan
sonra Uluğ Bey'e yardımcı ve rasathanesine müdür oldu. 1449'da hacca
gitmek istedi. Tebriz'de Akkoyunlu hükümdarı Uzun Hasan kendisine büyük
saygı gösterdi ve Osmanlı Devleti ile barış görüşmelerinde yardımını istedi. Ali
Kuşçu, Uzun Hasan'ın sözcülüğünü yaptıktan sonra II. Mehmed'in davetiyle
İstanbul'a geldi. Osmanlı - Akkoyunlu sınırında Fatih Sultan Mehmed'in
emriyle büyük bir törenle karşılanan Ali Kuşçu, Ayasofya medresesine
müderris oldu. Ali Kuşçu, burada Fatih Külliyesi'nin programlarını hazırlamış,
astronomi ve matematik dersleri vermiştir. Ayrıca İstanbul'un enlem ve
boylamını ölçmüş ve çeşitli Güneş saatleri de yapmıştır. Ali Kuşçu'nun
medreselerde matematik derslerinin okutulmasında önemli rolü olmuştur.
Verdiği dersler olağanüstü rağbet görmüş ve önemli bilim adamları tarafında
da izlenmiştir. Ayrıca dönemin matematikçilerinden Sinan Paşa da
öğrencilerinden Molla Lütfi aracılığı ile Ali Kuşçu'nun derslerini takip etmiştir.
Nitekim etkisi onaltıncı yüzyılda ürünlerini verecektir. Ali Kuşçu'nun
astronomi ve matematik alanında yazmış olduğu iki önemli eseri vardır.
Bunlardan birisi, Otlukbeli Savaşı sırasında bitirilip zaferden sonra Fatih'e
sunulduğu için Fethiye adı verilen astronomi kitabıdır. Eser üç bölümden
oluşmaktadır. Döneminde hayli etkin olmuş olan bu astronomi eseri küçük bir
elkitabı niteliğindedir ve yeni bulgular ortaya koymaktan çok, medreselerde
astronomi öğretimi için yazılmıştır. Ali Kuşçu'nun diğer önemli eseri ise,
Fatih'in adına atfen Muhammediye adını verdiği matematik kitabıdır. 16
Aralık 1474 tarihinde İstanbul'da vefat etti.15 yüzyıla özgü mezarı Eyüp Sultan
türbesi etrafındaki hazirededir.