Ademhaling

2
Inhoudsopgave

Inleiding........................................................................................................................................................ 5

1 De anatomie van het ademhalingsstelsel.................................................................................................... 7

1.1 De bovenste luchtwegen...............................................................................................................................9
1.1.1 De neusholte..........................................................................................................................................9
1.1.2 De keelholte.........................................................................................................................................10
1.1.3 Het strottenhoofd................................................................................................................................11
1.2 De onderste luchtwegen..............................................................................................................................11
1.2.1 De luchtpijp..........................................................................................................................................11
1.2.2 De luchtpijptakken...............................................................................................................................12
1.2.3 De longen.............................................................................................................................................13

2 De fysiologie van het ademhalingsstelsel.................................................................................................. 14

2.1 Zuurstofopname...........................................................................................................................................14
2.2 Koolstofdioxide verwijderen........................................................................................................................14
2.3 Gasuitwisseling.............................................................................................................................................14

3 Ademhaling.............................................................................................................................................. 16
3.1 Soorten ademhaling.....................................................................................................................................17
3.1.1 Borstademhaling..................................................................................................................................17
3.1.2 Buikademhaling....................................................................................................................................18
3.2 Ademfrequentie...........................................................................................................................................19
3.3 Eigenschappen van de ademhaling..............................................................................................................19
3.4 Schommelingen in de ademhaling...............................................................................................................20
3.4.1 Fysiologisch schommelingen................................................................................................................20
3.4.2 Pathologische schommelingen............................................................................................................20

4 Aandoeningen van het ademhalingsstelsel................................................................................................22

4.1 Verkoudheid.................................................................................................................................................22
4.1.1 Symptomen..........................................................................................................................................22
4.1.2 Preventie..............................................................................................................................................23
4.1.3 Behandeling..........................................................................................................................................23
4.2 Sinusitis........................................................................................................................................................23
4.2.1 Symptomen..........................................................................................................................................24
4.2.2 Behandeling..........................................................................................................................................24
4.3 Bronchitis.....................................................................................................................................................24
4.3.1 Symptomen..........................................................................................................................................24
4.3.2 Risico....................................................................................................................................................25
4.3.3 Behandeling..........................................................................................................................................25
4.4 C.O.P.D.........................................................................................................................................................25
4.4.1 Symptomen..........................................................................................................................................26
4.4.2 Verantwoord handelen........................................................................................................................26
4.5 Keelontsteking.............................................................................................................................................26
4.5.1 Symptomen..........................................................................................................................................27
4.5.2 Verantwoord handelen........................................................................................................................27

3
 4.6 RSV………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..27
4.6.1 Symptomen..........................................................................................................................................28
4.6.2 Verantwoord handelen........................................................................................................................28

4
Inleiding
Adem in, adem uit. Ademen is niet moeilijk en we staan er meestal niet bij stil, maar op een
juiste manier ademen is belangrijk voor een goede gezondheid. Wie juist ademt, zorgt
ervoor dat ons lichaam optimaal kan functioneren. Zuurstof geeft het lichaam energie.

De ademhaling is dan ook een voortdurende wisselwerking waarbij de zuurstof uit de

buitenlucht in het bloed wordt opgenomen, terwijl tegelijkertijd kooldioxide wordt
afgegeven. Deze gasuitwisseling is een voorbeeld van diffusie.

Ademhaling is het aantal ademhaling die een persoon neemt per minuut. Onder invloed van
ziektetoestanden kan de ademhaling verhogen of verlagen. Hierbij is het belangrijk om een
persoon goed te observeren.

Aandoeningen van het ademhalingsstelsel zijn de derde belangrijkste doodsoorzaak in ons

land. Dat is niet verwonderlijk, toch? Naast infecties en erfelijke factoren is de toenemende
luchtverontreiniging een belangrijke oorzaak omdat er fijnstof in de lucht terecht komt. Zo
veroorzaken of verergeren ze acute luchtwegaandoeningen en tasten op lange termijn de
longfunctie aan. Vooral verkeer en industrie zijn bronnen van fijnstof.

Dat roken heel schadelijk is, hoeven we je niet meer te vertellen. Meeroken is minstens even
schadelijk. Sigarettenrook is niet alleen kankerverwekkend maar het irriteert ook de
luchtwegen.

5
6
1 De anatomie van het ademhalingsstelsel
De lucht passeert bij inademing eerst de bovenste luchtwegen. Dat zijn de onderdelen van
de luchtwegen tot en met het strottenhoofd. Vanaf dat punt passeert de lucht de onderste
luchtwegen, ook wel de lagere luchtwegen genoemd.

2 3

4
5
6

8
9
10
11
12

13

7
 Nederlandse benaming Latijnse benaming
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10 + 11
12
13

8
1.1 De bovenste luchtwegen

Tot de bovenste luchtwegen behoren de neusholte, de keelholte en het strottenhoofd.

1.1.1 De neusholte

De neusholte is het begin van de luchtwegen. De neusholte gaat over in de keelholte.

De neus heeft een aantal belangrijke functies.

- Filteren, bevochtigen en verwarmen van inademingslucht
- Ademen
- Ruiken
- Afvoeren van slijm uit de neusbijholtes
- Afvoeren van traanvocht uit de traanbuizen naar de keelholte
- Bijdrage aan de vorming van de stem

Wat gebeurt er bij een neusademhaling wel, dat niet bij een mondademhaling gebeurt?

9
1.1.2 De keelholte

De keelholte (Lat. pharynx) ligt tussen de neusholte, de mond, het strottenhoofd en het
begin van de slokdarm. Hier kruisen de weg van het voedsel en de weg van de luchtstroom
elkaar. De slikreflex moet ervoor zorgen dat er geen voedsel, drinken of speeksel in de
luchtwegen komt. Deze reflex vormt een onderdeel van het hele slikproces.

De keelholte wordt onderverdeeld in 3 gebieden

a)

Dit is de voortzetting van de neusholte boven het zachte gehemelte. Hierin monden de beide
buizen van Eustachius uit en bevindt zich de neusamandel. Dit wordt ook de nasopharynx
genoemd.

b)

Deze bevindt zich achter de mondholte. Deze bevat de keelamandelen en de achterzijde van
de tong. Dit wordt ook wel de oropharynx genoemd.

c)

Deze is gelegen tussen de neus-keelholte en mond-keelholte enerzijds en het strottenhoofd

anderzijds. Deze ruimte wordt ook wel de laryngopharynx of hypofarynx genoemd.

10
1.1.3 Het strottenhoofd

Het strottenhoofd (Lat. larynx) is het door kraakbeen verstevigde begin van de luchtpijp. Het
strottenhoofd verbindt de keelholte met de luchtpijp. Achter het strottenhoofd begint de
slokdarm. De halsspieren houden het strottenhoofd in zijn geheel op zijn plaats. Het
strottenhoofd zorgt ervoor dat tijdens het slikken de luchtpijp afgesloten is. Bovendien
bevindt zich in het strottenhoofd het stemapparaat (Lat. de glottis).

Boven in het strottenhoofd bevindt zich het strotklepje. Dit is een driehoekig
kraakbeenplaatje. Bij het slikken buigt het stortklepje naar beneden. Het sluit dan de
toegang tot het strottenhoofd af.

1.2 De onderste luchtwegen

De onderste luchtwegen bestaan uit de luchtpijp, de luchtpijptakken en de longen.

1.2.1 De luchtpijp

De luchtpijp (Lat. trachea) verbindt het strottenhoofd met de longen. Het is een holle pijp
van ongeveer 15 cm lang en met een doorsnede van ongeveer 2 cm. Achter de luchtpijp
bevindt zich de slokdarm.

11
1.2.2 De luchtpijptakken

De luchtpijp splitst in twee grote takken, de luchtpijptakken (Lat. bronchiën). Deze twee
takken zijn de linker en rechter hoofdbronchus, één naar elke long. Deze splitsing noemt
men bifurcatie. De allerkleinste luchtpijptakjes noemen we de bronchioli.

De wand van de luchtpijp bestaat uit hoefijzervormige kraakbeenstukken, de

kraakbeenringen.

Wat is de functie van de kraakbeenringen in de luchtpijp?

4
3

Nederlandse benaming Latijnse benaming

1
2
3
4

12
1.2.3 De longen

De twee longen (Lat. pulmo) liggen in de borstkas en worden beschermd door de ribben en
het middenrif.

De linkerlong is kleiner dan de rechterlong. Weet je hoe dit komt?

Rondom de longen liggen de longvliezen (Lat. pleura), waartussen een ruimte is, gevuld met
vloeistof. De longen bestaan uit sponsachtig, rooskleurig weefsel: de longblaasjes. De
longblaasjes zijn omgeven door haarvaatjes zodat gasuitwisseling mogelijk is.

13
2 De fysiologie van het ademhalingsstelsel
De ademhaling is een voortdurende wisselwerking waarbij zuurstof (O2) uit de buitenlucht in
het bloed wordt opgenomen, terwijl tegelijkertijd koolstofdioxide (CO2) wordt afgegeven.
Dit proces speelt zich af in de longblaasjes.

2.1 Zuurstofopname

Alle cellen in het lichaam hebben zuurstof nodig. Indien ze deze niet krijgen, sterven ze af,
waardoor ons lichaam niet kan blijven functioneren. Zuurstof wordt via de ademhaling
opgenomen en via de bloedbaan naar alle cellen gebracht.

2.2 Koolstofdioxide verwijderen

Bij de verbranding ter hoogte van de cellen komt koolstofdioxide vrij als afvalstof. Om te
voorkomen dat ons lichaam dit zou opstapelen, ademen we koolstofdioxide uit.

2.3 Gasuitwisseling

Gasuitwisseling is de uitwisseling van de gassen zuurstof (O 2) en koolstofdioxide (CO2) tussen

een organisme en zijn omgeving ten behoeve van zijn ademhaling.

14
De gasuitwisseling vindt plaats in de longen. Zuurstof en koolstofdioxide worden ter hoogte
van de longblaasjes van en naar de bloedbaan uitgewisseld. De longblaasjes worden
omringd door bloedvaatjes, de haarvaten. Hier wordt zuurstof opgenomen in het bloed en
koolstofdioxide vanuit het bloed afgegeven aan de longblaasjes.

Doordat de concentratie zuurstofdeeltjes in de longblaasjes een stuk hoger is dan de

hoeveelheid losse zuurstofdeeltjes in het bloed dat bij het longblaasje aankomt, ontstaat
diffusie van zuurstof in de longblaasjes naar het bloed. De route van koolstofdioxide is
andersom, omdat in de lucht van de longblaasjes het CO2 gehalte vele malen lager is dan in
het bloed.

15
3 Ademhaling
Bij de ademhaling stroomt er lucht naar één van de longen. De lucht stroomt via de neus of
mondholte naar de luchtpijp, luchtpijpvertakkingen en bronchioli naar de longblaasjes waar
de gasuitwisseling plaatsvindt.

De gasuitwisseling in de longblaasjes vraagt voortdurend om verse lucht. De longblaasjes

moeten de hele tijd worden geventileerd. Voor de ventilatie zijn ademhalingsbewegingen
nodig. Een ademhalingsbeweging bestaat uit een inademing (inspiratie) en een uitademing
(expiratie). Bij het inademen zorg je dat de inhoud van je longen groter wordt. Hierdoor
wordt er lucht naar binnen gezogen. Bij het uitademen pers je de longen samen. Hierdoor
stroomt er lucht naar buiten.

Dankzij de ademhaling krijgt het lichaam voldoende zuurstof binnen om te kunnen leven.
Dagelijks ademen we tussen de 10 000 en 35 000 keer in en uit.

16
3.1 Soorten ademhaling

Je kunt op twee verschillende manieren ademhalen: via de borst of via de buik.

3.1.1 Borstademhaling

Bij borstademhaling of ribademhaling (Lat. thoracale ademhaling) zijn het vooral de

bovenste ribben die bewegen. De borstademhaling levert vlug zuurstof, maar de
ademhaling is oppervlakkig en snel. Borstademhaling gebruiken we vooral wanneer we plots
een fysieke inspanning moeten leveren, maar ook bij stress.

Bij het inademen zorgen de spieren dat je ribben en borstbeen omhoog bewegen. Hierdoor
wordt je borstholte groter. Je longen worden uitgerekt en de lucht wordt naar binnen
gezogen.

Bij het uitademen zorgen spieren dat je ribben en borstbeen omlaag bewegen. Je borstholte
wordt kleiner. Je longen worden samengedrukt en de lucht wordt naar buiten geperst.

3.1.2 Buikademhaling

De buikademhaling of middenrifademhaling (Lat. abdominale ademhaling) gebruik je het

middenrif om lucht in de longen te zuigen. De buikademhaling is een meer ontspannen
ademhaling.

Bij het inademen beweegt je middenrif omlaag. Je borstholte wordt groter waardoor je
longen uitrekken. Er stroomt lucht naar binnen. De organen in je buikholte worden
samengedrukt en bewegen naar voren. Je buik komt naar voren.

17
Bij het uitademen beweegt je middenrif omhoog. Je borstholte wordt kleiner waardoor je
longen samenpersen. Er stroomt lucht naar buiten. De organen in je buikholte krijgen weer
ruimte. Je buik gaat terug naar de normale stand.

3.2 Ademfrequentie

De ademfrequentie is het aantal ademhalingen die een persoon neemt per minuut. Het
aantal keer men ademt, is meestal gemeten wanneer een persoon in rust is. We tellen dan
het aantal keer dat de borstkas omhoog gaat. De ademfrequentie wordt beïnvloed door
verschillende factoren zoals leeftijd, ziekte, emoties en stress.

De gemiddelde ademfrequentie bij gezonde personen kan je hieronder terugvinden.

18
 Leeftijd Aantal per minuut
Baby’s 30 tot 40 ademhalingen
Kinderen 20 tot 30 ademhalingen
Tieners 14 tot 20 ademhalingen
Volwassenen 12 tot 18 ademhalingen

3.3 Eigenschappen van de ademhaling

Bij het observeren van de ademhaling moet er rekening worden gehouden met verschillende
eigenschappen.

a)

Dit zijn het aantal ademhalingen per minuut.

b)

Dit kan normaal of pathologisch zijn.

- Normaal: regelmatig ademen, in- en uitademing volgen elkaar in een gelijk tempo op.
- Pathologisch: onregelmatige ademhaling, waarbij de tijd tussen in- en uitademing
niet altijd even lang is.
c)

De ademhaling kan diep op oppervlakkig zijn.

d)

We onderscheiden een piepende ademhaling, snorkende en

reutelende ademhaling.

3.4 Schommelingen in de ademhaling

Schommelingen in de ademhaling kunnen fysiologisch of pathologisch zijn.

3.4.1 Fysiologisch schommelingen

Fysiologische schommelingen zijn normale en lichaamseigen schommelingen in de

ademhaling. Het ademhalingsritme wisselt naargelang de omstandigheden.

19
3.4.2 Pathologische schommelingen

Onder invloed van ziektetoestanden kan de ademhaling verhogen of verlagen. De

onderstaande begrippen hebben allemaal met een verstoorde ademhaling te maken.

Dyspnoe

Apnoe

Hyperpnoe

Orthopnoe

Stertoreuze ademhaling

Cheyne-stokes ademhaling

20
4 Aandoeningen van het ademhalingsstelsel
Aandoeningen van het ademhalingsstelsel zijn de derde belangrijkste doodsoorzaak in ons
land. Dat is niet verwonderlijk, toch? Naast infecties en erfelijke factoren is de toenemende
luchtverontreiniging een belangrijke oorzaak omdat er fijnstof in de lucht terecht komt.
Fijnstof is een verzamelnaam voor hele kleine stofdeeltjes die diep in de longen kunnen
doordringen. Zo veroorzaken of verergeren ze acute luchtwegaandoeningen en tasten op
lange termijn de longfunctie aan. Vooral verkeer en industrie zijn bronnen van fijnstof.

21
Dat roken heel schadelijk is, hoeven we je niet meer te vertellen. Meeroken is minstens even
schadelijk. Sigarettenrook is niet alleen kankerverwekkend maar het irriteert ook de
luchtwegen. Geen wonder als je weet wat er allemaal in tabaksrook zit.

4.1 Verkoudheid

Een verkoudheid wordt veroorzaakt door een virus. De besmetting gebeurt via
druppelinfectie. De kans om het virus op te lopen is erg groot. Ten eerste omdat er enkele
honderden virussen zijn die een verkoudheid kunnen veroorzaken. Ten tweede zijn deze
virussen zeer besmettelijk. Even niezen of iemand de hand schudden is al voldoende om het
virus door te geven.

Verkoudheden komen vaker in de winter voor: mensen zitten meer samen binnen en
daardoor lopen ze een groter risico om besmet te raken. Door temperatuurverschillen zijn
slijmvliezen in het organisme sneller geïrriteerd en dus ook sneller vatbaar voor virussen.
Een echte remedie tegen verkoudheden bestaat er niet. Maar gelukkig verdwijnt het virus
vanzelf na enkele dagen. Aangezien het om een virus gaat, zijn antibiotica totaal nutteloos.

4.1.1 Symptomen

Welke symptomen komen er voor bij een verkoudheid?

-
-
-
-
4.1.2 Preventie

Het verantwoord handelen bij een verkoudheid bestaat vooral uit preventie.

- Contact vermijden met verkouden personen

- Kledij aanpassen aan seizoen en binnentemperatuur
- Tocht en temperatuurverschillen vermijden
- Ouderen aansporen om meer te bewegen
- Bij zacht, zonnig weer, kinderen buiten laten spelen
- Niet roken
- Zorg voor voldoende frisse lucht in de huis- en slaapkamer

22
4.1.3 Behandeling

Indien je toch verkouden bent, kan je starten met een specifieke behandeling.

- De verstopte neus enkele keren per dag doorspoelen met fysiologisch water
- Verlucht de ruimte
- Voldoende drinken geven of aanbieden: vruchtensap, thee, water…
- Hoest remmende medicatie in afspraak met de verantwoordelijke geven

Indien de bovenstaande behandeling niet werkt, neem je best contact op met een arts
indien je je bevindt in de onderstaande situaties.

Bij jonge kinderen neem je geen risico: koorts kan wijzen op een verwikkeling. Als er geen
koorts is blijf je de toestand van het kindje verder observeren. Als het kindje een zieke indruk
maakt: bij hoesten of etterige neusloop, bij hoofdpijn, braken, oorpijn en kortademigheid.
Indien er na een 10 dagen geen verbetering merkbaar is.

4.2 Sinusitis

Sinusitis is een ontsteking van de met lucht gevulde holten rond de

neus. Er zijn vier paar bijholten aan weerszijden van de neus. Via
smalle openingen staan ze in verbinding met de neusholte. Deze
bijholten zijn nodig voor een normale luchtcirculatie en voor de
aanmaak van slijm, een soort smeermiddel. Als de aanmaak of
afvoer hiervan wordt verstoord, raken de bijholten verstopt en
vervolgens ontstoken.

4.2.1 Symptomen

Welke symptomen komen er voor bij sinusitis?

-
-
-
-
-

23
4.2.2 Behandeling

Raadpleeg altijd een arts want hij stelt de diagnose en behandeling voor.

- Niet zwemmen of duiken (drukverschillen vermijden)

- Zorg voor voldoende luchtvochtigheid
- Snuit beide neusgaten apart, zonder hierbij te persen
- Stoom boven een kom kokend water (een liter is voldoende). Adem de damp in met een
handdoek boven het hoofd. Voeg geen producten toe. Hun nut is niet bewezen en ze
kunnen prikkelend en zelfs schadelijk zijn. Dit kan je niet bij jonge kinderen (onder 5 jaar)
doen, daar er gevaar is voor verbranding
- Bij kinderen kan je de neus spoelen met fysiologisch water

4.3 Bronchitis

Bronchitis is een ontsteking van het slijmvlies van de luchtpijptakken

(bronchi). Deze kan acuut of chronisch optreden. De acute ontsteking
wordt veroorzaakt door virussen of bacteriën en treedt vaak op door
bijbesmetting tijdens een verkoudheid of griep.

4.3.1 Symptomen

Wat zijn de symptomen van bronchitis?

-
-
-

4.3.2 Risico

De acute bronchitis kan overgaan in een chronische vorm, vooral bij ouderen. Ze ontstaat
dikwijls na het niet verzorgen van een acute ontsteking. De voornaamste oorzaak is echter
roken en voortdurende luchtvervuiling. Er is een blijvende hoest met slijmafscheiding en er
treedt kortademigheid op bij inspanningen.

24
4.3.3 Behandeling
- Geef de zorgvrager ruimte en rust en spreek hem rustig toe.
- Halfzittende houding bij bemoeilijkte ademhaling.
- Laat de zorgvrager voldoende drinken, vooral als hij/zij koorts heeft.
- Laat de zorgvrager stomen: door het inademen van warme en vochtige lucht komt het slijm los
en kan het de klachten verlichten.

4.4 C.O.P.D.

C.O.P.D. is de afkorting van ‘chronic obstructive pulmonaire disease’ of anders gezegd

‘chronisch obstructief longlijden’. Deze toestand is onomkeerbaar en regressief (= steeds
verdere achteruitgang). De oorzaak is in de meeste gevallen (90%) roken.

De term C.O.P.D. verwees oorspronkelijk naar longobstructie ten gevolge van twee
chronische longziektes.

Vele mensen met COPD hebben beide:

- Emfyseem: deze longziekte veroorzaakt een ontsteking binnen de fragiele wanden van
de alveolen. Dit kan een deel van de wanden en een deel van de elastisch vezels (die
ervoor zorgen dat de kleine luchtwegen samenvouwen als men uitademt) vernielen. Dit
verzwakt de uitgaande luchtstroom van de longen.
- Chronische bronchitis: deze toestand, die gekenmerkt wordt door een aanhoudende
hoest, veroorzaakt ontsteking en vernauwing van de grootste en smallere bronchiale
buizen. Chronische bronchitis veroorzaakt eveneens een verhoogde slijmproductie, die
de vernauwde buizen kunnen blokkeren.

25
4.4.1 Symptomen

Wat zijn de symptomen bij C.O.P.D.?

-
-
-

4.4.2 Verantwoord handelen

- Geef de zorgvrager ruimte en rust (aanvallen treden soms op bij emoties of spanningen)
- Halfzittende houding tijdens een aanval
- Blijf bij de zorgvrager en spreek hem rustig toe

4.5 Keelontsteking

Angina is een ontsteking van het slijmvlies van het zachte gehemelte, amandelen en
keelholte. De veroorzaker is meestal een virus. Het geneest meestal vanzelf, zodat
antibiotica over het algemeen overbodig zijn.

4.5.1 Symptomen

Wat zijn de symptomen bij een keelontsteking?

-
-
-
-
-
-

26
4.5.2 Verantwoord handelen

- Voldoende verluchten van de kamer en zorgen voor voldoende vochtigheidsgraad

- Niet roken
- De voeding aanpassen:
 Zure en prikkelende spijzen vermijden.
 (Half)vloeibare voeding zoals pudding en soep doen minder pijn dan hard
voedsel.
 Laat de zorgvrager veel drinken: zowel warme dranken als koude dranken kunnen
de pijn verlichten.
- Volg de algemene richtlijnen volgen voor het behandelen van koorts.

4.6 RSV

Een RSV-infectie is een infectie van de luchtwegen, veroorzaakt door een virus. Het is vaak
de oorzaak van een gewone verkoudheid. Vooral bij jonge kinderen kan een RSV-infectie
gevaarlijk zijn. Deze infecties komen voor vanaf de herfst tot in het begin van de lente met
een piek in de winter.

4.6.1 Symptomen

Wat zijn de symptomen van RSV?

-
-
-
-
-
-

Als kinderen problemen hebben met de ademhaling, onvoldoende drinken en daardoor

tekenen van uitdroging vertonen is een ziekenhuisopname vereist.

27
4.6.2 Verantwoord handelen

- Regelmatig de koorts opmeten. Dit moet steeds gerapporteerd worden aan de

verantwoordelijke. Een koortswerend middel mag je als verzorgende niet zomaar
toedienen.
- Laat de zorgvrager geen zware inspanningen doen
- Laat de zorgvrager voldoende drinken
- Geef de zorgvrager een comfortabele houding bij kortademigheid
- Houd de zorgvrager geïsoleerd van de andere kinderen.
- Draag wegwerphandschoenen
- Help de zorgvrager om een zakdoek voor het gezicht te houden bij hoesten of niezen.

Een behandeling met medicatie is meestal niet nodig omdat een RSV-infectie doorgaans
spontaan verdwijnt na 3 tot 7 dagen. Bij een RSV-infectie is het niet nuttig om antibiotica te
geven. Weet je waarom dit zo is?

28