i

·1
!

290 ıBRAHIM ARTlIK

T ORKÇE 'DE KUMAŞ ADLARI

M ine Eriner (izen

Kumaş dokumacı l ığı, I ns anl arın soğuk tan korunma, mevsimle re

göre giyinme ve örtünme Istekleri sonucunda doğmuş en eski sanat-
lardandır.

« Dokumacılığın piri Şit ( A.S.ı 'dir. Ona geli nceye kadar insan-
la r yemiş yaprakları ile ö rttin Urler di. tık defa dikişsiz gömleği giyi-
nerek kendini örten odur. Ip leri ge rerek teker teker geçirip dokuma-
sm ı işlerdl ..• '

Başlangıçta dokuma kadın işi sayılır. ı<um~lar evlerde doku-

n urd u. ytinü alınacak hayvanlar evde bes lenir, kırkılır, eğrili r, do-
kunurdu. Zamanla evlere tezgihlar yerleştirildi, daha sonra çarşı ­
larda tezgahlar ku rulup, er ke kier de bu işl erl e uğraşmaya başladı­
la r. Böyl ece bükümeülük , simkeşll k, boya işleri, ap re ve perdahç ı lık
ortaya çıktı.
Kül türel ve sosyal yapı gellşdkçe, ihtiyaca, f olklo ra, iklime, ki -
şininkendi zevkine, to plumun istediği gi yime ve daha çok ekononılk
duruma göre, dokumalar ve dolayısıyl a kumaş adları çeş itlflik gös-
termiştir.

Bugün Türk kumaş ve kadlfesi adıyla bilinen ve dünya m üze le-

rinde gü zel örnekleri bulunan kumaşlar. eka eriyetIe XVI. yüzyıla
maledilmektedir. Gerçekten Türk kumaşları bu yüzyılda en yüksek
se viyes ine e rişmiştir. Ancak bu mükemmeIJikteki kumaşların bir aa-
da ortaya çıkacağı düşünülemiyeceğinden, kumaşçı lığı n gelişmesinin
daha önceki yüzyıllarda olduğu muhakkaktır. Ni tekim Selçuklularm
çok güzel kumaşlar dokuduk lan, az da olsa eldeki örnekierden anla-
şı lm aktadır :

ı ŞU krU Elç in, Dna i.-d i dokumacll~ ı 'lln Gıc.e Notla r, Türk E tnografya Der-
glsl, 1962. v.
 TÜRKÇE'DE KUıtAŞ ADI.ARI 293
292 :.<!NE Eslr-."ER ÖZEN
. Os m anlı devrinde ilk defa kumaş isimleri Neşri tarihinde, I.
. Lyon'daki Ta.rihl Kumaşlar ılUzesl 'nde mevcut kumaş H. 616- Osman 'ın mirası dolayısıyla geçmektedir ki, İstanbul Arkecloji Mü·
ıl. 1219/1220'da Su ltan Alaeddin Keyku bad için dokunmuştur. ıı. zes i kütüphanes inde bu lunan yazma nUshada : - .. . ve bir a lemlü
xm. yüzyıl bidayetine ai t bir sanat eseri olduğu anlaşılmaktadır. teyle dahi to nuzl u bezinden olurdu.- deniJınektedir.•
Bu Selçuk işi kumaş parçasının Sivas'tan çıktığı sanılmaktadır. Kır·
.Aşık Paşazade tarihinde ; -ol zamanlar altın, gümüş ve kumaş
mızı zeminde, dai re içinde çift para motiflerı görülmektedir. Kuma-
şın tezyinatı, kırmızı Ipe k üzerine altın telle işlenmiştir.• '
az olurdu. Hilat anden yap ılırd ı.- denll iyor.• '

. Sultan AIaeddin tarafından Osman Bey'e gönde r ilen hediyeler Kanunnameler, h ükümle r, kumaşların satış fiatlarını ve zıarh
şekillerlni teferruatı ilc gösteriyor.
arasında Dibayi R umi isminde bir kumaş bulunmaktadır. Selçuk di-
has. demek olan bu isim XVII I. asra kadar kullanılmıştır. Kezallk Bizde yayınılanan kum aşlarla ilgili kitaplar, kumaşların resim-
çatma, ça tma-! kadife-i pelengi glbl bazı kumaş isi mler ine Selçuklu- lerini, nakışlarını, motif ve desenlerin!, kumaş boyamalarını belirt -
lar zamanında da tesadüf olunuyor. Ancak bu devir kumaşlarından mekte, kadifecilik te n ve belli şebirle rdeki kumaş fabrikalarından
zamammıaa kadar intikal eden parçalar pe" mahdut olduğu gibi bun- bahsetmektedir. Bu şehirler arasında Bursa, İstanbul, Denizli , Edir·
lara iit malumat ise tarihlerde geçen bazı kelimeler e münhasır kal- ne bilhassa belirtilmelidir.
maktadır.•'
.Sak ız da. Türk dokuma cı lığında önemli yer tutar. Fiti h ve n.
Selçuklulardan sonra Türk kumaşçılığı daha da gelişmiş, belli Bayezid zamanında yapılan "e I. Selim tarafından yenilenen ahitn!·
bir karakter almıştır. melerde S akız clzyeye bağlanmı ş ve bun a mukabil k umaş verm esi
.Osmanlı devletinin kurulmasından üç yüz yıl sonra, devletin kararlaştrrılmı ştr.• •

askeri gUeUoün yUksek bir dereceye gelm esiyle birlikte ~,:dun~n ~. Eski kumaşlam memleket , şahıs, malzeme ve tekniklerine göre
yim ihtiyacını karşılayacak yetenekte bir do kuma sanayıı gelişmiş­ ad veriliyordu'.
tir. Bu çağın dokumaları arasında Antakya'n ın çuhaları, Musu~'un
aırrna Işlemeli ipekiiieri Un salmış, Selçukluların pamuklu, I!",~li ve Meml eket adı taşıyanlar ;
çatma yapımına Bu rsa, Bilecik ve Osküdar'da de vam edUmıştır.•
1- Kumaşın dokunduğu memleke t (Halep kumaşı. Bu rsa kumaşı..)
. Mal atya'da Malatya bezi, Diyarbakır'da kırmızı bez, Aukara'· 2- Kumaşın adıyla dokunduğu mem leket (Bursa kadifesi, üs küdar
da sof, KUtahya'da se ccade ve halı, Uşak'ta klllm ve KuIa'da halı ya- çatm as ı. , )
pımı ile imparatorluğıın büt ün dokuma i htiyaçlarını karşılayacak ve 3- Dokunduğu memleketten başka yerin adını taşıyanlar (Trablus
Avrupa Ulkelerine oranla daha ileri dokumacılık vardı .• ' kuşağı).

Osmanlılar kumaşa , kıymetli mü cevherler kadar değer :oeriyo,:,
hükümdarlara, devlet adamlarına, sanatkir ve elc;ilere armagan edi-
yorlard ı. Yanşmalarda en değerli ödUller arasında kumaşlar yer alı­
yordu. Bu devrede sarayda. yalnız saray mensupları için kumaş do-
kuyan ve başka iş görmeyen tezgihlar kurulmuştu.
2 YureWc. Yat:man. T-Krk bmafla". A.nka.n. 19! 5.
3 T &hIiD ö e, 1'tirk Iı:vmo.,. ve
ka4ifeler4 Istaııbul 191-6.
.. Tii,rk A Mik~pN~ ı, A-nicara 1966. XIn. dokw"..c.cılık mad.
Ş ahıs adı taşıyanlar; Selimiye, Meeldiye..
Dokuyan ustalara göre : Hasan Bey kefiyesi..
Teknik ad : tafta, atlas..
~ıaı zemeye göre : ku tnu te lie, pullu bire..
5 Tah&ln Ö~ TK"" ku ma.t ce kt;ıdljeın;. 1sta.Dbu! 19-(&.
6 Ta.hsi:ı O%. 0 31'1lanlwr devriMe ruimU T ürk kumatla n . V. Turk Tarih
K OlIgrNj Te bı~~. 1StanbUI 1~6.
';' K eeen öeeeı, b,7 &aMı la n, LII, E31d TiJ. r k kitmaflan.
 MİNE ESİNER ÖZE:>

Ancak tesbit edilen kumaş isiml eri arasında. bugUn hi ç kullanıl­

mayanlar. hatta ne cins ve nasıl bir kumaşın adı olduğu dahi bilin-
meyenler vardır. Ayrıca aynı kumaşın çeşitli bölgelerd e ayrı ayrı ad-
lan olduğu gibi, aynı adın farklı söylenfş biçimleri de vardır. Bazı
kumaş adlarının ise, nasıl verildlğ i ve nereden gel diği -aradan uzun
Kısal tına ve Bibll)'ografya
süre geçtiği için - artık bilfnememek tedir. 1970 'te Tilrkçe'deki giyim
adlarını araştırırkea, 300 civannda kumaş adına rastlamıŞ ve bun -
ları kısa bir bölüm haıi nde tezinıde belirtmiştim'. Daha sonraki ça- AAT Ahm et Caferoğlu . Anadolu ağızmMndan toplamalar, Ls.
Iışmalarda bu sayı 650')'e vardı. Eski kaynaklar elden geçirildlkçe tanbu l 1943.
daha pek çok ku maş adının ortaya çı kaağı da muhakkaktır. Bu ça-
Iışmanın amacı ise, bir kısmı ağızdan derlenmiş olan, kimi kumaş ADu'){ A. Caferoğlu, Anadolu diyakktok>jiM ikerine ~,
adlarının büsbütün unutulmasını önle mektir.
İstanbul 1940.
AH EdIb Ahm ed b. Mahm ud Yüknek!, Atabetü'l-Hak<iyık, nşr,
R.R. Arat , Is tanbul 1951.
A!AD A. Caferoğlu, .4.nadolu illeri ağızlarından derlemeler, Ls.
tan bul 1951.
BKD GUnsel E ke, Burdur köylerinde düğüıııer ve temsili oyun.
la~, Mezuni)'et tezi . Tilrkiyat E ns ti t üsü, T. 1534.
BS A. Caferoğlu, Türk onomastiğinde - başlıle» yahu t C8er.
pu§. , Ankara 1960.
çuv. S. Passeonen, ç.WC§ sözlüğ ii, Is tanbul 1950.
DAT A. Caferoğl u , Doğu illerimiz ağızlarından toplamala r, Ls.
tanbul 1942.

DK D ede Korkut k i tabt, nşr, M. Ergi n, Ankara 1964, 1.

DLT Kaşgarlı ~{ahmud, D iva,... lugatü't.Türk dizin i, nşr. B.

Atalay, Ankara 1943. .
Etn. D. Türk E tMgra/ya Derg iJti:
~{, Önder, Mevled giyimleri, 19:i6, I ;
~{. Önder , Milli giyimimmiz, Konya'da kadın giyiınleri,
1962, IV; .

TN"~f"fÜ g iyim a41an .~.ıib ii~ Türk Dili ve Şükrü El çin, Denizli dokumacı1lğ. üstü,ıc notlar 1962 V.
8 M1ne Esin er. Tirkiye
Edebı)"a u Böıüma.. meeuaıyet eeeı,
, "
btaDbul 1910. Türkiyat Enstitüsü. T. 997.
Zeki Oral , SelçufdIerde giyim €§!tası, 1962, V;
 T tlRKÇE'DE KeMAŞ ADl.ARI 297
296 xıxs E Sır."ER ÖZE:.'

TD Hamit Zübeyr Koşay, Türk düğilnleri üzerine m uka yeseli

Gürçay Hikmet, K eç« 1:e Keçecilik, 1966, IX ;
malzeme, Ankara 1-"44.
M. Önder , Selçuklu devri kadın başlıldan, 1968, XI ;
TFA Türk Folkıor ATa4tırma1<ın :
H. Gürçay, Beled' dokumalan, 1969 , xn:
Prof. Albcrt Gabriel, Halk el/meleri 8ergisi ve Türk sc-
F..ııise Yener, A nka ra kad.n k. yafet ler i, Ankara er kek kı- natı,1951, III, sayı 28;
yafeUeri, 1976, XV.
Mad de GönUl, Eski dokumacılığın yurdumuzda ge~mi,
ES Kenan Özbel, EI sanatlan. 1967 ;
ETZ Et tuhfelü'.·Zekiyye, nşr. B. Atalay, 1stanbul 1945. Türk halk oyunları topluluklan m lZ"l giyimleri, 1969/ 70,
Xll;
GKS Reşat Ekrem Koçu, Türk giyim kuşam ee SÜ8lenme söz·
lüğü, Ankara 1967. Cemender Aralanoğlu , Posof köylerinde giyim.ku.şam, ec-
bark, 1972, XlII, sayı 275;
tA lslôm: An8iklopedisi, mad. Tuğra, Xll/2 cild, Istanbul 1975.
Reyhan Hın çer, Türk giyi"..ku.şam ~... el işlemeleri üzeri·
KD AT A. Caferoğlu, Kuzeydoğu illerimiz ağızlanndon toplama- ne, 1972, XlII, sa)'! 274 ;
lar, 1stanbul 1946.
Gönill Tezer, Giyi"..ku.şam ee Türk kadın kıyafetleri, 1974;
Kırg. S. K.K. Yudahin, K,rgız 8ÖZıüğü, Ankara 1945.
Nahi Belekoğlu, IIOT01IJ:Unun giy:rileri ve takılan, 1976,
Narh Dcf . ~{Ubahat S. Kütükoğlu, 1009 (1600 ) tarihli Na rh. Def teri· xnı .
ne göre ıstanbul'da çeşidli eşya ve hizmet fiatlan, Tarih.
E nst/tü$ü Dergisi, İstanbul 1978, sayı 9, sh. 1-85. Volfgang ıbrahim Cremera, Giyi""/':u~m sözlüğü, 1976,
I·IV ;
OTDTS ~LZ. Pakalın, Osmanlı tarih. deytmleTi ve terimleri sözlü·
Ahm et Şentürk, Malatya'da giyi"..ku.şam, 1976, XVII ;
ğü, Istanbul 1946·1955, I· IlI.
TK Nu rettin Yatman, T ürk kumaşlan, 1945.
OSK Emin Cenkmen, Osmanlı 8araY' ve kıyafetleri, İstanbul
1948. TKK Tahs in Öz, Türk kumaş ve kadifeleri, İstanbul 1946.
SAD M. Altay Köym en, Alp<ır8lan zamanı Türk giyim l<u.şam., Tahsin Öz, Osmanl. devrinde resi mli Tü rk kumaşlan, V.
Selçu/du A raştırmalan Dergisi, 1971, III. Türk Tarih Kongresi Tebliğleri, 1stanbul 1956.
T.Kum. Fikret Altay, Tü rk kumaşlan, Sanat Dünyamız, yıl 1, sa-
San. ana. C. Esad Arseven, Sanat ansik lopedi.ri, I·V.
yı 1, 1974.

SOD Türkiye halk ağzındmı söz derleme dergisi, İstanbul 1939- Türk. ana. Türk Ansiklopediri, c. XIIL mad. Do/':u macıhk.
1952,I·VI.
US A. Caferoğlu, Eski Uygur Türkçes i Sözlüğü, Istanbul 1965.
STA A. Caferoğlu, Sivas ve Tokat illeri ağızlanndan top lama-
Yak. S. E. Pekarsky, Yakut dili sözlüğü, Istanbul 1942.
lar, İstanbul 1944.
ŞHŞ F.K. Timurtaş, Şeyh/'nin Huere» ü Şirin'i, Istanbul 1963. Yt JZ YUSUf ile Zeliha , nşr, Dehri Dilçin. Istanb ul 1946.
 Ml:<E ES1XER ÖZEN

Reyhan Kaya, Tür k ya.."'TIUICılık sanatı, Türkiyemiz, 1972

yıl 3, sayı 7.

Kitdbu mesdlihi'l-mü3limin ce mend/i'i'I-mU'minln, n şr.

Prof. Dr. Yaşar Yücel, Ankara 1980, s. 17.
=-:. Sevin, Saray kaftanlan, Sanat Dünyamız, yıı ı, s. 1,
1975.
A. Süheyl ünver, Geçmiş yüzyıllardakıya/et resimlerimiz,
Ankara 1958-
Wilyaro Alek"an dr , Türk kostümleri, 1864.
~[uehlr Ar if Pacha, SuUa" Mahmud ve Osmanlı k.ya/ etle·
ri, . Le> A nciens costumes de Z'em pire Attornan•.
KUMAŞ ADLAR!
Aba : Dokunmas ı ve k ullan ıl m ası zamanımıza kadar gelmiş olan,
kalın yünlü bir kumaş. Bu kumaştan genelllkle erkek elbl-
seleri yapı lırdı. Eskiden en meş hur abalar Balıkesir'de do-
kunurdu. (ES, GKS, Narh. Def., OTDTS, SDO).
Abadan : Aş ağı yııkarı dört metrekare genişliğinde , üzerı iki muh-
telif renkte Idiçük karelerle aüs lü olan, kışın omuz atkısı
ola rak kulla nılan b ır çeşit doku ma. (SDD)

J ean Brlnde"i, Anciens Costumes Ture3 . Abaı : lpekli kalın bir kumaş. Geniş desenli ; desenleri klaptan ve
renkli ipekle i ş le m eli d ir. (ES)
Askeri Mli.ıe Tarihi k.ya/ et örnekleri albümU, Istanbul.
Abl1ni : üstüne sarı Ipekle süslemeler kasnak işi ile işlenmiş, turun-
Hami de Dolanmaz, Osmanlı cemiyetinde elbise n!zamlan euya çalar açık sarı renk te bir nevi bez. Istanbul ve Bur-
Iı<ıkk.nda bir araştırma ( XVI.•X Vll. yli.ıyıl), Is-
sa'da yapıhrdı. Halep, Bağdad ve Hindistan'ds yapılanları
tanbul 1974, Tarih bölümü mezuniyet tezi. da vardı . (OTOTS)
Osman Kademoğlu, A M mas yaylalannda (Yörüklerde do-
Abayı: Kırgızca'da kıym ctli bır ku maş adı. ( Kırg. S.)
kuma sanatı), Türkiyemiz, yıl 4, sayı 10, 1973.
Abrak : Orta Asya'da dokunan bir nevi elbiselik alaca kumaş. (San .
Ağızdan derlerneler : ans.)
Fe ride Altıoluk (Köste nce ), Adana bezi : P amuklu, astarlık bir beadir. XVII. ve XVIII. yüzyıl­
lara ait resmi kayıtlarda. imparatorluğun her tarafınd a di-
Şahibe Taşkın ( Sıvas, Suşehri. Gözüuçu k köyü ),
ğe r bezler arasında tercihan kullanıldığı görülür. (ES)
Sclıer önder (Bodrum] , Adh : lpekli kumaş ve ben zeri gi bi dokuma cinainden "anat eseri olan
Leyla Cerld (Yozgat). her şey. (DLT)
Nurlye Kantaşı (ü sküp.Yugoslavya ), Agca : Pamuk IpliğI nden dokunmuş çul. (SDD)
A gı : Altın veya gilınUşl e işl enmiş, aırmah ipekli kum aş. (DLT )
Mehm et Ince (Akşehir) .
Ağ : Kara civarında bez ve pa tiskaya verilen ad. (DAT)
Ağabani : Bir çeşitbeyaz bez olup, üzeri safran SaI'1$ı ipek ile yap-
rak lı dallarla i ş lenmiştir, En güzelleri Bursa'da yapılmış­
tır. (GKS)
300 'U:<E ES!NER OZEN
A ğb an i : Bir çeşit bez. Belirli ölçUde veya kumaş hAlinde olmak üze-
re iki türlUdUr. Belirli ölçUde olanlan kuşak, başörtüsü " e
sarıklardır. Bazıları dUz dokunur, sonradan üzeri abiııı! ve
s üzen! tekniğinde işlemelerle süslenir, Zeminleri krem, iş ­
lemel eri sarıdır. Ednaları parnuk la karışık dokunur, al!!a -
n tamamiyie ipektir. Ağbani kumaşlarla erkek gömleltleri,
k adın elb iseleri, hırkalar yapılır. En güzellerl Bursa 'da do-
kunmuş tu r. Desen ve renltlerine göre isim alır. Başlıca çe·
şitleri: palamudi, ak çabcyaz, Antalya çeş idi, Halep örn eği,
Hlnd örneğidir. Kadın glylmine alt olanlarda desenler kU·
çük ve geo metrik olur. (ES)
Ağır altınlı kem ha : Kem ha adlı k umaşın bir nevi. (TKK )
Ağı r teIli sade nevzuh ür Hatal : Kumaş adı. Sadrazarnın padişaha
verdiği hediyeler arasında ad . geçe r. (OSK )
Ahmed iye: III. Ahıned ve Damat İ brahim Paşa devrinde Usk üdar
ve Bursa'da yapılan Ve çatma da denil en ipekli kumaşlara
verilen isi m. Muhtelif cinsleri arasında fitllli olanları meş­
hu rdu. (ES, San. sns.)
TURKÇE 'DE KUMAŞ ADLARı 301
A1aça : Yollu pamuklu kumaşın Kırgızca'daki söyleniş biçimi. ( Kırg.
S.)
Alak ı tay : Bir çeşit bas ma . (SOD )
Alca : Denizli ağzında bir kumaş 1sınJ. ( ADÜM)
Ali Melek alacası : Denizli'de dokun an alaca çeşidi. (Eta. D. V, 8)
A1pak : Güney Amerika 'da yaşayan bır cins deve. Bunun Yiliılinden
yapılan parlak kumaşa da alpak veya al paka denir. Bize
Avrupa'dan gelmiştlr. Ayrıca Zonguldak'ta dokunan bir cins
keten kumaşa da alpak denir. (GKS. SDO)
Alpak a : Bir nevi ince yünlü dokuma kumaş. (San. ans. )
AI taraklı Bursa : Çarşaflık bır nevi ipekIl kumaşın adıydı. Yek-
para dokunmuş olan bu kumaşın gerek etek, gere k baş ta.
raflarında taraklı tabir edilen şekilde kesik çizgller var.
dı . (OTDTS)
Altınoluk : Üzeri çub ukl u bir çeşit dokuma. kumaş. (SOO)

Ak aletnlü bez : Bir çeş ıt Denizli bezi. Altıparmak: Alaca denilen kumaşın yarı ipek ll bir çeşidinin adı.
Asıl alaca, kırmızı zemine san çu bukl u olarak dokunduğu
Akbaş: bk. Futa.
hal de, alU parmak'ta çubuklar san, siyah, beyaz, mavi, ye.
Ak be. : Beya z pamuk bez. Bunun Hind'de dokunmuş olanları na Hln- ş ll, mor glbi altı r enk üzerinedir. Erkek gömleltleri ve peş.
di ak bez den irdi; makbül bir bezdi. (San. ans. ) li kadın entar-ile rl yapılırd ı, (ES, GKS. SDD)
Akça beyaz : bk. Ağbani . Altunlu r englimiz kemha : bk. Kenıha.
Akmişe-i müt enevvie : Kumaş çeş idi. (OSK) Alvala : Sili vri'de bir çeşıt kumaşa verllen ad. (SOO)
Alaca : Umumiyetle kırmızı zemin üzerine san çu buklu pamultlu bir AnayoUuğu : Anadolu'da, özellikle Erzincan'da dilğUnlerde oğlan ta.
kumaş tır ; pamultlu alaca ve ipekıl alaca diye ikiye ayrılır. rafından ku: tarafına ve kızın anasına hed iye edilen ku.
Tire ve Erzincan alacaları en iyisi olarak tanınır. Eskiden maş . (SOO )
Bursa, Halep , :!.Ianisa ve Kastamonu alacaları meş hurdır.
Ank ene : Bir kumaş, bk. İbrahlmiyye.
Bugiln de Boldan. Arapkir, Gaziantep'te eski örneklerine
göre dokunmaya çalışılmaktadır. Beşparmak da denir. Arakıye : Ylin veya tiftlkten döğlUerek yapılmış ince keçe kumaş.
(AAT, ES, E ta. O. V, 8, GKS, Narh. Def.. OTDTS, San. ans., CUbbe, potur, kWah, takke yapılırdı. (San ans. )
TKK)
Arkaçlık : Kıl veya yiin dokum a; Silifke ve İçel'de kullanılır. (SDO)
Alaca Yest kemha : bk. Kem ha.
Arkalık : bk. Mavibez.
"
 ' fU< E E SlI\'ER ÖZEX TüRK ÇE'D E KUMAŞ ADLAR ı 303

Arşın: Al tın, gilm üş ve ipekle do ku nmuş bir nev! kumaş . (NY, Ayakişi : ! ozgst civarında, düğünlerde ge linin ayağı altına serile n
OTDTS) bırkaç arşın basma. (SOO)

As ıl : Kıymetli kumaşl ara verilen ad. (Kırg. S. ) Aydos çatması : bk. çatma.
Astar : E lbise lerde kumaşla rı daha d ayanıklı bir hal e getirmek için Aziziye : bk. Futa.
altlarına konu lan bez ve kumaşlar. Ekseriya pamuktan olup ,
nadiren ipekten dokunurdu. Resmi kayıtlarda dos tar olarak BademU : Oiyarb~ kumaşı. Çoğunlukla kırmızı, lacivert, siyah ve
yazılmıştır. En meşhurl arı Adan a ve Manisa 'da dokunur-
mor r enk uzerine, doku mundan s u-ma ile s üsl üd ür. (ES)
du. (ES, ETZ, Kırg. S.. San. ans.) Bagassı : Eskişehir'de patl"kaya verilen ad. ( AIAD)
A şağı çitari : bk, Çitari. Bağı ldak : Çocukların bacakları arasına bağlamak için dokunmuş
pamuklu ve ısiaklığı emici beze verilen ad. (San. ans.) ,
Atalags : Yakutça'da atlas kumaş . (Yak. S.)
At iles : Kırgızca'da atl as k u maş . ( Kı rg. S.) Bahmal : Eskiden bir ne''; ka difeye veri len ad. (OTDTS, San. an s,)
Balıklı : bk. Futa.
Atk ı : Boyun ve omuzla n örtrnek için yiln den, pamuktan veya Ipek -
te n uzunca veya d örtk ö şe şekil de ö rülm ü ş ku maş lar. (San . Balkaymak : Iki renk yollu ipek kumaş : ayrıca bk. Kenefi. (SOD)
ans. ) .
Balkı : Kırgızca'da k ıymetli bır kumaşın ad ı. ( Kırg. S. )
Atlas : Çoğunlu kl a k adın glyimin de k ullanı lan , ipekten dokunmuş,
parlak hir kumaş. Sertçedlr, Çoğunlukla düz renkli olup, Barça : Kırgızca 'da kumaş adı . (Kırg. S. )
bazı nakışlı çeşi tleri de vardır. En gIlzeller i İstanbul'da iş· Barçın : Blr kumaş t ürü, kadi fe. (OLT, US )
lenmiştir. ÇeşItleri arasında adlan tes bit edilebilenle r : sur -
mat, elvani, gti1numi, rnerm er f, menebani, f irengi .. (DK. Barkıt : Kırgızca'da kadifeye verilen ad ; yollu kad ife tak lldi pamuk.
ES, GKS, Narh. def., San. ans ., TO, TKK) lu kumaş. (Kırg. S. ) .
Atlas floran tin: Bostancıbaşılara, kurban bayramlarında padişahın Basma : ~~ç ..kli, t Ur lU renk ve des enli kumaş. Adi basmanın içi ve
eteğiniöptüklerinde verilmek adet olan kumaşın adı. Yedi yuz u pcrdaIılıdır. Içi havlı ve dışı perdahlı olan lara ' pa.
donluk (elb iselik ) verilirdi. (ooK ) zen », içi perdahlı ve dıŞı havlı olanlara ed lvi tins denir. Bas-
Atma : Pamuktan dokunmuş bir nev! bez. (San. ans.) ma, bugün de güniük elbiseleriri yapımında kullanılır. (GKS ]
Ay : Turuncu renkte ipek kumaş. (OLT ) Başayı : Kırgızca'da ei dokuması bir ne v! ipek ku rnaşa verilen ad.
( Kı rg. S. )
Ayakaltı : Samsun civarında, söz kesmeden sonra gelin evine gö-
türillen elbiselik hediye kumaş. (SOD) Batı bar kezdeme : Ham urlu, kolalı kumaş . ( Kırg. S.)
Ayakeni : Anadolu'da bilhas sa Niğde ve Erzincan'da kıza nişan ta-
Beatris : Günümüzde astarlık olarak kullanılan, az parlak, k& j 'g3J1
kılırken, kapı eşiğinden kayınvalidenin oturduğu yere ka -
kumaş.
dar. gUvey tarafından satın alınıp gönderilm iş olan ipekli
bir top kumaş serilir; geIln bu kumaş üze rinde yürüyer ek Beb bez : Krep, ipek tm. Bilhassa ıluğia'da kullanılır. (SDO )
cl öpmeye gıder ; bu kumaşa ayakem denillrdi, Son radan bu Beeek : Erzurum'da ttllbente verilen ad . (SOO)
kumaştan elbise yapılır. (SOO, TO ) Bekasap : bk. Beykasarn.
 TURKÇE 'O E KV >lA Ş AD LARı 303
30. '1INE ESINER OZEN

Bel edi : Pamukl u bir cins kumaş. Bilhassa Tire'de dokunanlan meş­ Bı çı ş : Büyükleri." düğünUne, davetine gidenlere verilen ipekli ku -
maş. (D LT)
hurdu, Beledi kumaşlara Konya 'da Velidi, diğer bölgelerde
Karaoğlan dimiai adı veri lir. Tesbit edilebilmiş olan çeşit­ B inbaşı o ğ lu alacası : Alaca 'nın bir çeş idi . (Etn. D. V, 8)
leri : Tire iş, celebis, bademli, naAşlı.. (Etn. O., XII, 1\3-68,
Bindal lı : Eski bir ku maş adı ; ipekli kumaşlana. kadifeterin üzeri
ES, Narh. def.)
kıJabdan "e sı rma ile iri yapraklar ve dallar işlenmiş olan-
Benduk ! : Bir nevi keten bezi. (San. ans.) larıdır. Al, mavi, mor, yeşili vard ı r. (ES, GKS , TO)

Benek Yezid kembası : bk . Kemha. Biz : Bez, kumaş . ( Ş HŞ )

Benek- i Amasya : XVI. yüzyılda Amasya'da dokunan bir kumaş. Bodrım SelAnik çukaaı : (Na r h, def.)
(TKK )
Boğası : El t ezgahlarmda, astarlık olmak üze re, pamuk ipliğinden
Benek-I Bursa : XVI. Yüzyılda dokunan Bursa ışi bir kumaş. (T KK ) dokunmuş bez. Aslı Is panyolca ebocaeisdir. Amele sırtı için

Benek-I İstanbul : XVI. yüzyılda Istanbul 'da dok un an bir kumaş. gömleklik olarak da kull anılmıştır. Bu gün de Isp arta , De-
(TKKI nizl i, Ka dıköy (Den izli) tarafiannda dokunmaktadır. (ES.
GKS, OTDTS, San. ans., SDO )
Ben ek li Yesı kemhası : bk. Kemha.
Boharaki : Bir cins kumaş. (ES)
Beren : Kırgızca'da kadife. ( Kırg, S. l
Bozlu k : Pamuk ipliğinden dokunan kumaş. (SDO)
Ber en ci : Kırgızca'da bi r kumaş adı . ( Kırg. S.)
Söz: Uygu rc a ve Kı rgızca 'd a bez. Kaba pam uk lu kumaş . (DLT,
Bergama pamuklusu : Yeni çerilerin barani de dikler i yağmurluk el- E TZ, Kırg. S., US )
bisenin aslan için kullanılan bir nevi pamukltı bezdir. (San. Bu hara: Zsmk lı "e kalın bez. E lbise ve duvar kumaşlarin a astar
ans.) olarak kull aruhr. Bir çeşid i ne lel! derler. (San. lUIS.)
Beşme : Her çubuğu başka başka beş r en k te olan yol lu kumaş. (ı-."Y) Buhurlu : İplikleri yol yololan kumaş ; bk. şalakl. (San. ans.)
Beşparmak : Her çubuğu ayrı beş renkte dokunmuş, yollu kumaş. Buka lemun : Her tarafa çevir dl kçe başka başka renkler gösteren
Elifi ve sopalı da denir ; ayrıca bk . Alaca. (San. ans.) kumaş. Yanardöner de denir. (San. ans.)

Bu la: Kırgızca'da ipek, kıymetl i bir dokuma adıd ır. ( Kırg. S. )

Beyazgczl : Kaftan yapılan bir tür kumaş. (OSK )
Bulak alaeası : (Narh, def. )
Be y-i güzin : Kumaş adı.
Bulgan : K ırgızca 'da ipek. (Kırg, S.)
Beykasam: Boyunca ufak çizgil eri olan yan ipekli yan pamuklu
Burs a be neği : Kum aş adı, bk. benek-i Bursa. (TKKI
parlak kumaş. Bekasap da denir. (Kırg. S.)
Bursa çatması : Bu rsa'da dokunan kumaş adı. (T KK )
Bez : Pamuk "eya ketenden dokunmuş kumaş. Rengi daima beyaz
olur. İpliğin cinsine, dokunuş tarzına, kalınlığına, inceliği­ Bursa çekmesi : Bir çi zgis i ipek, b ır çizgi si ipl ik, yollu yollu doku-
ne, yumuşaklığına, sertliğine göre muhtelif cinsleri olup , nan bir kumaşın adıd ı r. Krep!e bUri!nıcük arasındadır. Bur-
Am erikan bezi, Trabzon bezi , yelken bezi, epengen bez!, ke- sa'da dokunduğu için bu ad ı al mı ştı r. (ES, GKS, OTDTS,
ten bezi, penbe bez, Ennen i bez! gibi is imler alır. (ES, GKS ) San . ans. )
Torilı DrrzW F : LO
 mNE ESI:<ER ÖZE:>' TURKÇE'DE Kt1~1AŞ ADLARI 301
306

Bursa kcmhası : X V. yüzyılda Burs a 'da dok un an hir cins kumaş. Cannat : Kırgız fo!klorunda kıymetli bir kumaşın ad ı. ( Kırk. S.)
(TK K ) Çar : Ö rıünme~'e elverişli büyüklükte bir vey a iki kanat halinde olup ,
Bursa münakkaş kadifesi : XV. yüzyılda Bursa'da dokunan bir ku- pişmlş ipekle dokunan bez ve ipekli ler . İsmi , Farsça . b
maş. (TKK) karşılığı cçeh ar. dan , dolayısı ile değirmi olmasından gelir.
Düz ve süslü otarak iki t ürlüdür. Ba ğdad, Hal ep, şam ve
Bursa tellist : Duvak olarak ve bli zı kıymetl i e ş yaların örtUlmesindc Bursa'da dokunanlan en makbulleri idi. Tesbit edilebilen.
kullanılan ince ipek li bir kumaştır. Çoğunlukla malzemesin- leri: Lopalı, müşabak, sade güzel , geçmeli, taçlı, mihraph,
de tel kullanıl ırdı. (E S) kolanlı , Aeem ean, Bağdad can .. (ES, GKS)
Buta : Kırgızca'da bir kumaş adı. ( Kı rg, S. ) Catma : bk . Çatma.
Buulum : Kırgızca'da kıymetli bir kumaşın adı. (Kırg. S.l Celebls : bk . Beledi.
Buvas si : Çıknk bükUsil kalın pamuk ipliğinden işlenen kumaş. De- Ceridoğlu : Denizli'de dokunan alaca kumaş adı. (E tn. D., V, 8)
nizli bölgesind e işlenir. (Etn. D. V. 5 )
Cibek : Kırgızca'da Ipek, ipekten olan. ( Kırg. S. )
BUldö : Kırgızca kıymeti i bir kumaş adı. ( Kı rg. S.)
Cit : Seyhan'da basma kumaşlam verilen Isim. (SDD)
BilrUmeük : Tamamlyle ham ipekten ve blizan da pamuk karıştırı­
lar ak yapılan yerlı dokuması, kıvırcık ince bcz, kumaş. En Coro : Kırgızca'da şayı denilen kumaştan bır parça. ( Kırg. S.)
güzelleri Usküp, İ ş kodra, Bur sa ve Kastamonu'da doku - Cuba : K ırgızca'da kUrk. (Kırk . S.)
nurdu. Tes bit edilebilmiş olanlarının isimleri şunlardır: pen -
bezar, ağır penbezar, hafif penbe zar , yalınkat, penbeçu!, Cufa : Eskişehir'de çuha kumaşlara verilen ad . (A tA D )
kanuni, melez, helali, hi leli , dUz, ~ö zm e , eyUbi, idare, emre t. . Cuna : TUlbent nevinden bir cins ince bez. Vaktiyle bu bezden yapı­
(ES, OTDTS , Sa n. ans ., SDD) lan yaş ınaklara cuna yaşmak deni rdi. (San. ans.)
B ürüncük : Ham lpek ten, pek az mik tarda keten ipliği katıl arak do- Cup : Kırgızca'da bir kumaşın adıdır. (Kırk. S.)
ku nan yazlık eski gUzel bir kumaşımız. Tll1 gib i ince olduğu
halde şeffaf değildi. Aç ı k krem renginde olurdu. • Bürüne- Çalma: Sıvama oimayıp, ötesinde berisinde birtakım işleme çiçekle-
cek kUçük ile.. anlamında, kadın başörıillerine de bürün- ri olan sanklık bir bezin, tülbendin adı. (GKS)
cUk denirdi. (GKS, San . ans.)
Çampır : Simav "e Kütahya'da patiskaya verilen ad. (SDD)
came.i bass" : Osmanlı padişahlan tarafından verilen elbiselik ku-
Çanpur : Konya civannda patiskanın adı. (SDD)
maşla ra denirdi. (OTDTS)

Can eper : TUlbent. (Narh. def.) Çapak : İçel yöresınde bir çeşit ince bezin adı. (SDD )
Canfes : Eski lpekli kumaşlardan biri. Tek kat ~özgU ve te k kat at - Çapka: İçel yöresinde bir çeşit Ince bezin adı. (SDD)
kılı münavebe ilc örgU gibi dokunmuştur. Ga yet ince, mat,
Çatı1l : An talya civarında peştemal yapılan kumaşa verilen ad.
daima düz ren k olur. Mat olan sathı bareli dalgalı görünür. (S DD )
Başlıca çeşitleri : yanardöner, kumrugöğsil, mor cengari,
dama taşı, çatına.Jı.. (E S, GKS, OTDTS , San. SUS., TO , T. Çatma : Sağlam dokunmuş , kabartma çiçekll, Ipek kadife eski bır
Kunı. ) Türk kumaşının adı. Umumiyetie nakışlı olup, zeıııinlcri kı-
 Tt.. .n KçE·OE KUMAŞ AOLAR I 309
008 "'IXE ES I NER ÖZE l<

Çilgi rin : K ırgı zca 'da bir k umaş adıdır. ( Kırg. S.)
Iaptandır, İ pekle karışık yahut som s ırma ile dokunmuş
olanlan da vardır. H\lkl1mdar elbiseleri yapılmış en lük s ku- Çin carıfesi : Çin 'de yap ılan bir çeşit inc e ipekii k um a~0 . ( S
san, ans, )
maşlarımızdan biri. En meşhurları Bursa, Bilecik ve Os- Çini k : İzmir civarında inc e keçeye verilen ad. (SDD)
k üd ar çatmalarıdır. Bunların isimler i dokundukları yere
göre verilir : Osküdar çatması, Aydos çatmast.. (ES, GKS, Çit : 1- Kitreli ince ipekli k umaş (Kayseri) . (DLT, SDD)
OTDTS, San. ans.) 2- Ozeri çiçe kli ve şekilli pamuk bez (Kars) . (DAT , GKS,
Ça tma Yezid kemhası : bk. Kem ha. OTDTS, SDD ı

Çatmalı : bk. Canfes. 3- Yazına yem eni, baş örtüsü (Erzurum) . (DAT, San. ans. ,
SDD)
Çayd am : Yağmurluk yapılan ince keçe. (DLT)
Çitari : Bir ipek, üç pamuk ipliği ile do kunmuş, san ve kı rm ızı çu-
Çek : Çizgili , kumaş gi bi bir pamuk dokuma. (DLT) buklu bir kumaş . Bilhassa Ş am'da
dokunurdu. Çeş itl eri :
Çekin şah: Başa örtrnek için ôrül en kare doku ma. kırkk alem, fı n dıklı, makasl ı,
hekir hikir, Selimiye, aşağı
çitari.. (BKD, ES, GKS, OTDTS , San. ans., TD)
Çek me : Çizgili kumaş gi bi pamuktan dokuma . (San . ans.)
Çiyce : Kırgızca'da İskoçya bezi. ( Kırg. S. )
Çek meli : bk . Futa.
Çi ~'de n : Yağmurluk yapılan ince keçe. (D LT )
Çerde : Kumaş cinsi. (OSK )
ÇiUe : Köylü kadınların do kuduğu kalın a ba. (SDD)
Çerkeziye : bk. Şalaki.
Çorum bezi : bk . Kenefi .
Çevre : Yağlık, mendil. Kenarları kıvnlmış ve oya veya işleme na-
kı ştarla süslenmiş t ülbent, yemeni bez. (San. ans.) Çözgü : Çözme pam uk tan yap ılm ı ş sopa lı çarşaflı k do kuma bez . Çöz-
me de deni r. (San . ans.)
Çıgansı : Nakışh bir Çin ipeklis i. (DLT)
Çözme: Çözgiil ü olar ak ipekten veya pamuktan yapılmış sopalı bir
Çıgşansı : Nakı şlı bir Çin ipeklist. (DLT ) nevi Türk d okum ası ; ayrıca bk. Bürümcük, (OTDTS, San .
Çımpırlı : Denizli'de dok un an bir kumaş. (Etn. D., V, 8 ) ans.)

Çınagsı : Nakışlı bir Çin ipekiisi. (DLT )
Çıştımay : Kırgızca'da (Rusça 'dan, konuşma dilinde ) yü nlü kumaş.
( Kı rg. S.)
Çıt : Sıvas ve dolaylarınd a, ayrıca Kİrgızca'da, basma kumaş; Trab-
zon'da başörtüsü. (ADOM, Kırg. S., SDD )
Çıtan : Bir teli ipek, iki te li pamuk olan nakış dokumalı bır çeşit
ipek kumaş. Osmanlıeast dlM. Eski zamanlarda elbise ya-
pılırdı . (OTDTS, San. ans.)
Çifte lafta : Bir cins kumaş adı. (OTDTS , TKK) '
Çubuklu : Yol yol çi zgileri veya çözmeleri olan kumaş. Içi küçük çi-
çekler le s üsl ü ola nla n da vardır. Hindistan'd a . fermayiş.
denir. (N Y, San. ans. )
Çuha : Yünden sıkı olarak d okunmuş, dayanıklı Ve havlı bir kumaş.
Bilhass a er kek giyiminde kullanılırdı, Bunu dokuyanlara
çulha den irdi. E n meşhu rları Osküp ve Selanik'te dokunur-
du . K ı rmız ıla n çok mak buldü. Ateş alı , gayet parla k eski
bir Venedik çuhası da memleketimizde «ı s k ari ab adı ile
m eşhur olmuştur. (ES, GKS , Narh, Def., OTDTS, San. ans.)
Çuka : bk. Çuha.
 TORK ÇE 'D I: KUMAŞ ADLARı 311
310

Devetaban ı : Bursa'da dokunan bir nev! kumaşın adı. (GKS)

Çul : Kıldan yapılmış, kaba ör gül ü dok uma. (San. ans.)
Deyilda : K'rgız destanla rında geçen palıalı bir kumaş adı ( Kı rg. S.)
Çulald : Bir kumaş çeş idi. (E S)
Dıraz : P ürüzlü ve elle doku nan kumaş. (SDD)
Çuval : İnceltilmemiş kaba ıpten seyrek dokuma.
Çuz : Yaldızlı, kırmızı renkli bır Çin kurnaşı. (DLT) Diba: Fransızların ebrocards adını verdikleri çiçek nakışları dokun-
m uş lü ks bir ipekli kumaşın adı dır ki, bazan türlü renkler.
Çüştö : İnce, beyaz patis ka. (Kı rg. S.) dek i çiçeklerin arasına altın telier de atılırdı . Canfes kuma-
şından daha kal ındır. Dibiinın heftrenk, Venedik dibaaı, ts.
Dağlı bezi : Bır kumaş ismi. (E S)
tanbul'un telli al dibiisı gibi çeşitlerl vardır. (ES, GKS,
Dak i : Kırgızca 'da beyaz müslin. (Kırg. S.) OTDTS, TK K )
Dah mbo : Kırgızca'da bır çeşit Çin pamuklu kumaşının adı. ( Kırg. Diba ç : bk. Istuf a.
S.) Diba-yi Frengi : Bir nevi k alın ipekli kumaş adı. (01'DTS )
Da liye : Çubuklu bir kumaştır. Erkek giyimind e kullanılır. Çubuk- DıM -y i Hintli: Bir nev! ka lı n ipekli kumaş. (QTDTS )
Ian çeşitli ren kle rd e ipekli atlastır.
DlM·yi münakkaş : Altın veya gümüş karı şık olarak dokunmuş çi·
Damalı : bk . Futa. çekli veya tezyini şekill i ipek kumaşlara verilen ad.
Damasko : Şam şehrinde yapılıp, XIX. yy. da Avrupa 'dan bize gele n, (OTDTS )
ik i yüzlü ve keten yahut YÜJL kanşık ip eldi kumaş. D amas- Diba-yi Şam : XVI. yy. da Şam'da dokunan bır kumaş. (TKK)
ko, Şam ipekliler ini n Fransa 'da ve İtalya'da dokunan tak-
Iltlerdnin a d ıd ır. Dimi şk! de denir. Bunların pamuklasuna Dihet: Kas tamonu , Sivas ( Suşehri ) , Yozgat bölgeleri nde bir yüzU
ıstabrak denir. (ES, GKS, OTDTS. San. ans.) havh pamukl u kumaşlara verilen ad.
Yün lü kumaşlardan biri nin adı idi. Dayanıklı bir kum a ştı.
Dama taşı : bk . Canfes. Erkekler kür k, kadınlar ferace yapartard ı. BütUn dibet, ya-
Darai : Bir kumaş. (E S) rım dihet diye iki nevi vardı. (OTDTS)

Daray ': Bir çeşıt ipek. (Kırg. S.) Dimi : Verevi ne ve gayet sık dokunmuş ka ba hir bez, kalın pamuklu
bir doku ma. Gemleilerin içdonu ve gömlekleri dirniden olur-
Diiriiyi : ~Iemleketimize tran 'dan ithal edilen, çeşitli renkler üzerlne
du . (ES , GKS, N arh , Def. , San. ans.)
kalın bir eski kumaşın adı. Şam'da dokunan benzerlerine
, Şam dar.!.ylsi., diğer bir nevine de , püladi diiriiyi . denir. D imişki : hk. Dam asko.
(GKS , OTDTS) ; Giimüş ve altın sırma te ller le dokunmuş Dimyliti a laca : (Na r h. Def .l
bir cins ipekli kumaş. (N arh, def. )
Dlp : Sırmaa ız olarak doku nan ve sonradan altın ve gümüş i şl enen
Defeli bez : Tezgiihta tarakla vurmak sureti yle dokunmuş sık bez. kumaş. Sade arşın kumaş da denir. (OTDTS)

Depme : Kütahya ve Amasya 'da yünden dokunmuş elbiselik kumaşa

Direkli: bk. Ha re , Sevayl.
ver ilen ad . (SDD) Dival : Balıkesir yöresinde, üzeri klaptanla işlenmiş kadife kumaş.
(SDD)
Destar : Resmi kayıtlarda asta ra verilen ad .

"
3ı2 MLx E ES ll\'ER OZE N Tl)RKÇE'OE KUMAŞ ADLARı 3 ı3

Oivişli : Isparta'da te k yüzl ü kumaşa verilen ad, alaca. (SDD) E gin : Eni birbuçuk karış, uzunluğu dört arşın gelen bir bez. (OLTl
Divitin : içi perdalılı. dışı havlı kumaş: paze n. El aca : çuvaşça'da al acalı kumaş. (Çuv. S.)
Dokuma: ip likleri birbiri arasından geçinnek suretlyle kumaş ya p- E lifi : bk. Beşp arm ak.
ma işi ve bu sure tle yapılan bez ve kumaşlar. (San. ans.)
Elpek: Ereği!, Zongul dak yöres inde, keten den örillmüş beyaz ku.
Ookureun : ~iğd c 'de idi cins ten pat iskaya verilen ad. (SDO) ma ş, (A1AD) .'

Dolabi : Kumaş adı . ~::Skiden Bursa'da dok unurd u. (QTDTS, TKK) El van : bk , Futa.
Dolabi kemha : bk. Kemba. Elvani : bk. Atlas.
Donluk : Amasya'da dok unan ens iz çizgili bez. (SOD) Em ret : bk, Bürümeük.
Donnuğ : Denizli ağzında, kalınca dokunmuş beyaz kumaş. (ADü1[) Emşen : Kuzu der isi, klirk yapılan deri. (DLT)
Dr il : Çap raz dokul u kumaş. (Türk. ans.) E n : Çuba nevilerinden birin in adı. (OTOTS)
Duhezari : Kumaş adı; Durenk de den ir. (TKK) ~;ngili~'on : Renkli kumaş . (San. ans. )
Durenk : bk. Duhe zari. EngUrü : bk. Futa.
Durmaç : ip ekli kumaş, şal, (San. ans.) En gUrü sofu : Ank ara'da doku nan sof kumaş. (OSK)
Dusturl : Eskiden kullan ılan kumaşlardan birid ir. Bursa'da doku- Epengen : bk. Bez.
nurdu. (OTOTS)
Epiri : Ipekle işlenmiş ince bir çeşit krep. (S OD)
DUlbend : Tü lbent, tül, başa ve boyuna b ağlanan ince beyaz kumaş.
Değirmi kesilen parçaları üzerine yazma us ülü ile nakı şlar Erbl : lpekll kumaş. (SOO)
bas ıl arak kadınlara b aş yemen ileri ve namaz bezlerl yapıl­ Ermek : Bir nevi kaba beze verilen a d. (San. ans.)
mıştır. (AlAD, DK, GKS )
E rm eni bez! : bk, Bez.
DUlbet : Tülbent (ağızlarda söyleniş şekli) . (AtAD)
Eşkürt! : İpekll, nakışlı Çin kurnaşı. (DLT )
DUrü: Gelinin, er kek tarafı akrabalarına verdlği çarşaf, kumaş,
gömlek gibi hediyeler ve bilbassa bediyelik kumaşlar. EşUk : BUyükler in ölümü nde mezar üs tline serilmek üzere gönder i-
(SOO) len ipek kumaş ; bu kumaş sonra parçalanarak fakirlere da-
ğıtılır. (DLT)
Dilrüyö : Kırgızca 'da bir nevi ipekli kumaş. ( Kırg. S.)
Eşü klik-barçın : BlirgU yapılmak için hazırlanmış olan ipekli ku•
DUs turl : Kumaş adı. (TTK ) • m aş. (DLT)
DUz : bk. Bürümcük.
Evbezl : bk. Kenefi.
Ebre : Hireli ve
Edh : İpekli kumaş
dal galı bir nev! kumaş.

gibi dokuma cins inden olan şeyler. (DLT) i Ev çitili : Harput. Elazığ yöresinde, yerli dokuma üzerine kalı pla
basılmış çiçekll bez , yazma. (San. ans. )

i
i
314 Mİ"" ES 1.'1ER ÖZE '" TtIRKÇE'DE KUMA Ş ADLARı 31~

E j'ti bl : bk. Bürümeük. Gaz boyaması : Bir nevi ince tUlbendin adıdır. Hediyelik şeyler, ak-
raba ve dos tl ara gönde ri len loğusa şe rbeti s ürabileri buna
Fantaziye: Dallı bir nevi atlas kumaş. Taklit Türk kumaşı olup,
saniırdı. (OTOTS)
Lyon 'da dokunurdu. Yakı n zamanlara kadar gelin elbise-
leri bu kumaştan yapılırdı. (ES) Gaze : !nce ve şeffaf olarak ipek vey a kctenden yapılmış t U! ve tUl·
bend , (San. ans. )
Fasone kumaş : İplikleri kabarık olan çizgilcr teşkil eden kumaş.
(San. ans. ) Geçmeli : bk, Cu.
Fclpa : Ka dif c gibi bir nevi tüylü kumaş. (San. ans. ) Germsfıd : Kışlık eski bir kumaş ismi. (GKS)
Feşek : Ordu'da dayanıksız basma veya beze verilen ad. (SOO) Geıi : İpek ve ipliklc karışık lıireli bir kumaş. Bir arşın eninde do-
Fe reskUrl ipliği al aca: (:-ıarh. def. ) kunurdu ; yollu ve düz ola rak iki türlü idi . Her iki cizısinin
de yüz lcri bareli idi. (ES, GKS, OTDTS , San. ans., SDO,
Fereskfırl sa.tl harir alaca : (Xarh, def. ) T. Kum.)
Fermayiş : Hindistan'da . çubuklu. kumaşına veri len ad. G ıhra : El tezga hlarında dokunan bir çeşit yün ku maş. CSDD)
Fındıklı : bk. Çitari. Goblen : Kabartına resimleri bulunan kumaşlar. Günümüzd e daha
Fı rlant ı : Tekirdağ yöresinde bir çeş it krep kumaş. (SDO) çok mobilyalarda kullanılmaktadır. (San. ans.)

Fısı r : ~{uğla'da bas maya verilen ad. (Sn O) Gorum : E rzu rum yöresinde renkli kumaş . (SOO )

~'i re ngi : bk . Atl as . Grizay : Tek renk nakışlı k umaş. (San. ans. )

F lorentin : bk. Atl as f lorentin. Gron : Ka l ınca , parlak ve dayanık lı lpekli bır kumaşın adı idI. Paha-
lı idi. (OTOTS)
Fodra : E lbiselerin ku maşlarını beslemek Için altların a konan astar.
(San. ans. l Gulb as tı : Af yon bölgesinde, bir çeşit tüylü kumaş. (SOO)

Frcn gi nakı ş lı te lli dlbd : İpekl i bir nevi kalın kumaşın adı. (OTDTS) Gum aş : Ağızlarda , kumaş. (OAT )

Fulorintin atlas : bk. Atlas fl orentin. (Narh, Def .) Gutnu : İpek kumaş. Sivas ve Tokat ağızIannda k utnu kelimesinin
. söyl enişi. (STA)
Futa : İpekli peştemal Futal ar bir zemin rengi üzeri ne mu tl aka çu-
G fınagUn la 'l kadife : Kad ife çeş idi.
bu klu ve çubuk kafesli olarak dokunurdu. Kırmızı renk
esas olarak dokunurdu. Başlıca çeşitleri: Aziziye, Selanik GüllU : bk . ü s kiife.
başı. E ngürii çeşidi, elvan, su lu, çekmeli, tarakl), damalı.
akbaş, bahklı , selvill., (ES)
GUL!U dib! : Dib! dcnilen ağır ipekli kum aş ın gUL nalo şlı1an na veri l-
iniş Isim . (GKS, OTDTS)
Ga bardin : Sıkı ve sağlam dokunmuş çapraz doku. (Türk ans., XIII )
Gülmez : EI t ezg3.hlannda dokun an alaealı bir bez. (SDO)
Gadife : Ka dife (Kas tamonu , Trabzon ). (AAT, KDAT)
GUJ m ezoğlu işi : Eskiden dokunan bir nevi yollu kumaşa verilen ad .
Ga liyet : Kalın ve sık dokunmuş fabrika kumaşı . (SOO) (San. ans.)
 ,1İNE Es1NER ÖZt:X T OR KÇE 'DI<: KU MAŞ ADLARI 317
3 ı6

Havlu : Havlı,tUylU dokuma. Bursa'da dokunanları meşhurdur.

Gü!numi : bk . Atlas.
XVLLI. yy .'da d oku nmağa baş l am ış bır Türk d okumasıdı r.
GümUş!ü : bk. Üsk üfe. (ES, San. ans.)
Gürze : Çorum'da d üz ipekten bir çeşit kumaşa verilen ad. Her ren- Hef trenk : DıM ad lı ku m aş ın
bir çeşidinin adı. Yed i renk iplikle do-
gi bulunur, (TD) , kunmuş olup , memleketi mize İran ve Venedik't en gelirdi.
Oüvee Bursa kemhası : bk. Kemb a. (GKS , QTDTS, TKK )

Hakir : Eski ipekil kumaşlardan bir inin adıdır. İşlemeli hissini ve- Hekir ~ki r : bk . Çitari.
ri r . Dayanıklıdı r. (ES; OTDTS )
Heli li : Bürti ınetiğ!in pamuk k arışık nevine verUen ad. (OT DTS )
Hal ep örneği : bk. Ağbani.
Heştek : Kol altında ve bacak arasında k ull an ılan üç k öşe ku maşa
Hamayıs : Çorum ağzında pa tiska. (SDD) Kayseri "e Avan os 't a verilen ad. (SDD)
Ham ma : Ağbani tekniğinde çub uklu bir kumaştır. ç ubuklan ipek · Hıms alacası : (Narh, Def. )
ten olup, yalnız erkek gi yimine aittir. (ES)
Hileli : bk. Bürümeük .
mre : Sof gibi dalgalı bir nevi kumaşın adı . Dalma düz renklidir.
)1ermerin dalgalı damarları görtinUşündedir. Telli, telsiz, Hind k umaş. : Krem renginde, p işmiş ipekle dokunmuş, b Urümcliğe
direkll, her rengi vardır. (GKS, OTDTS, N arh, Def., TD) benzer bir kumaştır. (ES) " ,

Hare li : Çizgili ve beyaz iplikli bir kumaş nevi . Üstüste desenli ve Hin d örneği: bk. Ağbani.

dallıdır. Dall arı birbfrl üst üne çeşitl i ma lzemelerle işlenir­

Hind pamuklusu : ŞeyhUlis lamın padişaha verdIği hediyeler arasın-
dı. En üs te gele n mot if leri kıaptandandı. (E S)
da ad ı geçen bır kumaştır. (OSK)
Harir : İpek, ipekli kumaş.
~ndi ak bez : Hin d'de dokunmuş, beyaz pamuk bez. (San . ans. )
Has : Ayrım uruğu ağzında bir cins kumaş. (DAl') I"ndiye : b;';. Hurş idiyye,
Has a : Çirişli kalın bez. Enlisine çifte hasa, yumuşak ve ala cinsine Homas : Çuvaşça'da bir nevi kırmızı kumaş. (Çuv: S.)
hilmAyün derle r. (San. ans. )
Hop lim : Çorum'da çubukl u ipekten bir nevi. kumaşa verilen ad. (TO)
Haset li : Mal at ya ağzında yollu, çubu klu bez ve kumaş. (SDD)
Hurşidiyye : Kumaş a d ı. Çe şitleri : bindiye, altıparmak, iplik hur-
Hasse : Düz dokuma. Kali ko da deni r. (Türk. ans., Xffl ) , şidlyye . (TD)
Hass-ül-haa : Hil'at yapılan en kıymeUl kumaşlar hakkında kullanı- HilmA)'im : Çirişli bir nevi hasa denilen bezin, yumuşak Ye iila cinsı.
lan bir tabirdır. (OTDTS) Elblsel e~ altına as tar olarak kon urdu. (San . ans .)
Hatiü : Es ki bir ipekl1 kumaşın adı. Zemin i s iya h ve sırroadandır.
Sade bata i, telll hatiü, ne vzu hur hatiü diye çeşitieri vardır.
Içlagu : E lbise astarı, elbise astarı yapılan kumaş. (US)

(ES, GKS, QTDTS) l ğnz : Bolu yöresinde yUııden dokunmuş kumaş. (SDD )

Hatayi : bk. Hatat. Irapıs : K ırgı zca' da kum aş . (Kırg. S. )

31S Ml..\ -': EsL'IER ÖZE l< Tt: R KÇE"D E KtnlA Ş ADLARı 3 ı9

Iskarlat : İtalyanca. Scarl atto. isminden gelir. Has boyalı ve kır­ Kaba bez ; Çuval gib i ka ba dokunmuş bez. (San . ans.)
mızı ,
pek parlak bir cins eski Venedik çu hasm ın adı. (GKS,
OTOTS, San. ans .) Kabartına : !>akışları ka bartma olarak dokun muş k um aş , ça tın a,
(OTOTS, Sa n. an s.)
Istabrak : bk. Damasko.
Kaça ç ; İpekll Çin kurnaşı. (DLT)
Istam p ıl : Kenarh, bordür lü musUn. ( Kı rg. S.)
Kadam : Çı.vaşça'da keten. (Çuv. S.)
Is tufa : İpek ve sırma ile nakışh olarak dokunan kumaş. Ekseriya
mefruşatta kullanılırdı. AIi cinalerine sündils ve dibaç de- Kadek ; Kırgızca'da bir Çin dokumasının adı, ( Kırg. S.)
nir. (OTDTS, San . ans.) Kadife : ıpek, pamuk veya yünden, yüzü t üylü, yumuşak ve parlak
İbrahi miyye : İbrahimiyye ve an kene entari diye sicilierde bir nevi kumaş. Havı, esas çözgülerin aras ında olan fazla çözgüler-
kumaş adı na rastlanır ; bunların örnekleri yoktur. (TD) den yapılır. Bunlar kumaş yüzüne alkının bulunduğu yer-
lere yerleştirilen teller vasıtasıyla çekili p çıkarılır. " Scnra
lçik : Kırgızca'da yilzU kumaştan olan kUrk. ( Kırg. S. ) düzlenir , Bursa, Bilecik ve Aydos 'ta çok gürseı kad ifeler do-
İdare : bk. Keneii. kunurdu. Çiçekle ri ve sUslernesi k abartnıa olarak dokunanı­
na ça tm a denir. Bu nevi kadifeler İtalya'nm Genova şeh­
İdare bezi : tk i pamuk ve bir ipekten yapılan dayanıkl ı ve ucuzca rinde yapılırdı. Günümüzde düz ve çizgi li olanları giyim
gönıJeklik be z, Heli li de denir. (OTOTS, San. ans.) ve döşemecilik te kullanılır. (ES, GKS, San . ans., T . Kurn.)
tnayet kutnisi : (Narh. Def.) Kadife-I çatm a-I Bu rsa müzehhep : Bursa'da dok unan kadife kumaş.
(TKK)
İpek: İpek ipliğiyle dokunmuş kumaşlara denir. İpliğin nevine ve
dokunma tarzına göre ipekli kumaş, cantes, atlas, bürilm- Kad ife-i mllnakkaş-l Bursa : Kırmızı , yeşil ve bal renginde, X V. yy.
eük v.b. Isiml er alır. (San . ans .) da bilinen bir çeşi t Bursa kumaşı. (TKK )
lpekli keşmir : Yün ve ipek k arış ık bir nevi kum aşın adı. (OTOTS) Kadife-I müzehhe p benek Bursa; X V. yy. da bilin en bir çeşit Bursa
kumaşı. (TKK)
ıplik hurşldiyye : bk. Hurşidiyye.

!skarlat : bk. Iskarlat. Kafgar ; Satran ren ginde bir çeşıt ipekli kumaş. (DLT, San. ans.)

Istabrak : bk. Istabrak, danıasko. Ka leyet ; Ankara'da, komşul an dUğüne divet etmek üzere gönderi -
len basma kumaş. (SOO)
İstanbul kemhası : Bır nevi Ipekıl kumaş; havsız kadife demek olan
Kalın böz : Uygurca'da kab a ve kalın kumaş. (US)
kemhanın İstanbul 'da yapılanma verilen addır, (OTDTS)
Kaliçe : Karaman dokuması. (Tür k. ans., XIII)
İstiife : Sırma veya sırma t aklidi te l ile işlenmiş tokça bir kumaşın
adı . Eni 45 santimetredlr. Anadolu 'nun birçok yerind e ge- Kali ko : Pam uktan dokunmuş, patiaka da denilen bır nevi bez ; ay-
lin elbisesi yapıhr. (GKS, OTDTS ) rıca bk . Hasse. (San. ans.)

İşgirti : Uygurca'da dibi denilen Ipek kum aş, (US) Kamışh : Kumaş adı; alaca.
İşkirti : Uygurca'da ipek kumaş. (US ) Kanıka ; Kırgızca'da kemlıa, Çin ipekli kumaşı. ( Kırg. 8. )
320 illSı;:: ESINER ÖZ ı;::>! TURKCE'DE KUMAŞ ADLARı 321

Ka mlo ; Adana ve Sivas'ta bir cins pamuklu adı. (Türk ans. , XIII) Kefir! ; bk. Kemha,

Kaınlot : Kalı n, pamuklu bir dokuma. (ES) Kele : Kırgızca'da kıymetli bir kumaşın ad ı. ( Kırg. S.)
Ka nava : Sert " e kalınca ipliklerle seyrek olarak dokunmuş bezlere Kelmaki : Türkistan'da kaftana ver ilen isim; kaftan yapılan kumaş,
deni r; bunların Uzer ine iğne ile işl eme işlenirdi. (San. ans.] (TKK)

Kanaviçe: İplik veya pamuktan aralıklı olarak örillmUş bez, karıava. Kelpen : Kadınların süs olarak kolları Ustüne koyduklan kumaş.
(SOO)
Kanuni : bk. Bilril meilk.
Kernek : P am uktan yapılmış, çubuk lu ve nakışlı bir dokuma; bun -
Kab urga : bk . Peştümal dan Kıpçaklar yağmurluk yaparlar. (OLT )
Karam andol : bk. Tifin. Kem ba : Atlas "e kutnu ayannda kadlfeye yakın, havsız, ipekli bir
kumaştır. Altın ve gümüş tellerle nakışlı olarak dokunur-
Karaoğlan dimisi ; P am uk lu beledi kumaş ; bk. Beledi . (E S)
du. Ağır kaftanlık kumaştır. En güzel, kıymetli es ki Türk
K anş : YünIU ku maş . (DLT) kemhaları , !stanbul ve Bursa'da dokunmuştur. Avrupa'dan
K aşı ksapı : bk , Kenefi. (Em . D., V, 8) gelenierine cFrcngi kemha s den irdi. Çe.şitlerl: Bursa kem-
hası, altunlu rengimiz kemba, kuşaklık kemha, bene kli yest
!{aŞmir ; Pamuklu, kanşık desenli kumaş. kemhası, keflri kemha, alaca yest kemba , çatma yezid kem -
Kavrak : Ylin kumaş . (SDD) has" benek yezid kemhası, sade yez id kemhası, küçük be-
nek ye zid kemhası , yekrenk kemha, peşur-l kemh a , dolabl
Kazaki: Sırmalı aba. (SDD) kemha, müseh he b kem ha, g üvez Bursa kemhası. (ES, GKS,
Kazmir : Telleri çapr az dokunmuş yünden, elblsel ik, kalınca kumaş . Narh. def., OSK, OTDTS. San. ans., TKK. T. Kum. )
~"ransız kazmiri, İngiliz kazmiri diye cinsleri vardır. (GKS. Kenefi : Çorum bezi ve evbezi de derler. Don , gömlek, çarşaf yapı­
San. ans.) lır. ld!re, ba lkaymak, kaşıksapı, kıvratma, serçekanadı.
Kebe ; ~:n kal ın keçenin ad ı . Çoban kepene kleri kebed en yap ıl ı r, Tily- üçoturum, melez d iye çeşitleri vardır, (TD )
LU bir einsine Yan bolu kebes i denir. (GKS ) Ken zi : Kınnızı , sarı , yeşil gibi birtakım renkleri bulunan bir Çin
dokumas ı . (DLT)
Keci : 1- Gömleklik ipek kumasa Konya' da verilen ad. (SDD)
2- Güney köylerinde fesin -Uzerine örtülen ma vi krep vey a Keremsut : Bir nevi ipekli kumaşın adı; Halep 't e dokunurdu.
beyaz oyalı süslü bir örtü. (TD) (OTOTS )
Keş rna : Çuvaşça 'da keçe. (Çuv. S. )
Ke çe : lpllkten dokunmayan, yalnız ıslatılarak dövülmek süretiyle
yapılan kalın, kaba kumaş. Oğuzca'd a kiylz veya kiz denir. Keşmlr dikosu : Lih urakl'den daha Ince ve parlak yü nlü kumaşlar­
KUlab, ayak dolaması Ve a yak terliği yapılır. (DLT, Em. dan birinln adı, (OTDTS)
D.. IX, 21-32; GKS, OTDTS. san. ans.)
Keş pir : Ince pamnklu kumaş ; kaşmir ( Kırgızca'da). (Kı rg. S.)
Kedilkilik kldhl z : Yağmurluk yap mak için hazırlanmış keçe. lDLT) Keta! : Nlşasta veya kola ile sertleştlrilmiş bir nevi parlak bez. (San.
Kefe: Konya ağzında ipekli kumaş. (SDD) ans. )

Tıırih D~"uı F : ıı
322 ~nNE ESL'"ER ÖZEN TCRKÇE'OE KUMAŞ AOLARı 323

Kevkez çuha : Şepkülllh yapılan çuh a, (OSK) Kirpas : Hambez ; pamuk " e keten bez! yerine kullanılır. (0TD1'S)
Kez : Bir nevi ipekU Çin kumaşı ; kez! de denir. (OLT. San. ans.) Kirpas-ı ket en: Keten bezi. Tırhala'da dokunur, h ükümetçe satın
alırardı.
(OTOTS)
Kezi : bk. Kez.
Kirpas-ı penbe : Astarlık olarak kullanılan, pamuktan yapılma be-
Kılap : Eskiden kadınlarm fes üzerine sardıklan ince ipekli kumaş. zin adı. Tu.zla, Edremit, Bergama'da dokunurdu. (OTOTS)
(SOO)
Kirpas-ı Tuzla: Tuzla'da do kunan astarlık pamuk bez. (OTOTS )
Kımkap : Kırgızca'da ipekli bir kumaşın adıdı r. (Kırg, S.) KiŞe : Keçe. ( AH )
Kıpan : Bır ncvi çiçekU kumaş. Bindallı da bu cins bir kumaştır. K ış içik : Kırgızca'da samur kUrk. ( Kırg. S. )
(OSK )
Kitabi : Pamuk ve iplikle dokunmuş, kutnu cins i f akal yollu des enli
Kırğız en : Kırgızca'da bir kumaş adı. ( Kırg. S.) kumaş.

Kırha : Kastamonu'da yerli tezgühlarda dokunan ve yilnden yapıl- Kite : Kırgızca'da pahalı bir cins kumaşın adı. ( Kırg. S. )
mış siyah kumaş. (AAT)
Ki>;z : bk. Keçe,
Kırkkalem : bk . Çitari.
Kiz : bk . Keç e,
Kırmızı: Kırgızca'da kırmızı r enk li ipek kumaş. (Kırg. S.)
Kokpu : Uygurca'da pamuklu kumaş. (US )
Kırmızı bez : Diyarbakır dokuması . (Türk &DS.)
Kolanl ı : bk. Car.
Kıtı klı g : Uygurca'da pamuklu kumaş. (US)

Kıvrak : 1- Kı rmızı renkte bir kanaviçedir, Ozeri ufacık madeni Komona: (Nuh def.)
pullarla işlenerek gellnin tepe altını üzerinden başına Kökrıeç : Sinop 'ta peştemala verilen ad. (SOO)
örtülür. Köpen : Yiinden veya kıldan yapılmış, uzun tüylü çul. (San . ans.,
2-- Ç"k kl\TIlmış ipekten yapılan, yiizü pürtük pürtük ve SOO)
bu ruşuk gibi olan bez. Közüldürük : At kuyruğundan yapılmış bez parçası. (O LT)
3- Yerli dokuma bezden köyIU kadı n yeldlrmesi (Kütah·
Kre p : İnce yUnden veya ham ipektan dokunmuş ince kumaş. Örtü
ya, Kırkağaç) (San. ans., TO)
ve elbise yapılır. Şeffaf olanlanndan kadın oaşörtüler! ya.
Kıvratma : Kıvrılmı ş iplikten, el tezgahında dokunan kıvırcık bez. pılır. (ES, Sa n. &DS.)
lpliği ıslatı larak dokunur. Ayrıca bk. Kenefi. (SOO, San .
&DS.) Krepdeşin : Açık renkte, yakın zamana kadar Bursa'da dokunmuş
IpekU bir kumaş. (E S)
Kidiz : Uygurca'da keçe kumaşa verilen ad. (US)
Kulğun : Kırgızca'da çuha, yünlü kumaş. (Kırg. S.)
Kimişke : KlIşgar'da yapılan nakışlı bir keçe. lDLT, san. ans.)
Kumaş : YÜD, keten veya ipekten dokunmuş, sade veya nakışlı her
Kin : Uygurca'da ipekli kumaş, eÇin.. (US)
türlü dokumaya verilen ad. Eskiden pamuklu dokumalara
Kirbas : Astarlık bezin eski adı; keten ipliğinden dekunuedu. rAH, bez denirdi. Bugün umüm! mllnada her türlü dokumaya ku.
OKS, TKK) maş denilmektedir. (San. &DS.)
32< MıN E ESINER ÖZEN TllRKÇE'DE KU"L\Ş A DLARr
325

Kum lu: üzerinde gayet küçük serpme noktalardan bezemcsi olan Laburak! : bk . Lahor aki.
kumaş. (San. ans.)
Lahuri : Hindistan'ın Lahu r şehrinde dokunan bir nevi ş al kuraaşı.
Kumrugöğsü : bk . Canfes. (San. ana. )
Ku şdili : Denizli'de dokunan kumaş. (E tn . D., V , 81 Lame : Özellikle gece elbis eleri ya pmak ta kullanılan p arlak bir ku.
maş , Beyaz ve sarı olanları vardır.
Kuşaklık : bk. Kemba.
Levandine : Saray ~esikalarına göre, bostancı.başı kurban ba yra-
Kut avva : DtinbtiJlU uruğu ağzında ipek cinsind en bir kumaş. (DAT) mında padışahın eteğini ÖptUğünde verilmek mutad olan
çuh a kumaş. (OSK)
Kutni : bk. Kutnu.
Loka (Loktay 'i) : (~arh Def .j
K ut ni-i Bağdad : XVI. yy . da Ba ğdad'da dokunan bir cins kumaş .
(TKK) Lokmalı kutnu : Nlşancılara iç kaftanı yapılan kumaş. (L\., rnad,
Tuğra)
Kutni-i şam : XVI . yy. da Şam'da dokunan bir cins kumaş, ( T KK)
Lcktay : Uzun Sarı benekli kırmızı bir Çin ipekl isi, lontay. (San.
Kutnu : Pamuk lu dokumalar a yerilen isi m. Ayrı ca atlas ile kemha ans.)
arasında, bir yüzü ipekli, diğeri pamukltı bir kumaş da
kutnu ( ku trı l) adın ı taşır . Çeşitleri: tas, pı qak, mecldiye.. Lontay : bk. Loktay. (DLT )
(ES, GKS, OTDTS, San. ans.. TD , T. Kum .) Lopalı : bk. Ca r.
Ku tn u-demi r yolu : Sarı, k ırm ızı iki renk yollu Ye yolları üzerinde
MadB.liye : Ç<ırum'da gelinllk yapılan sırmalı bir kumaş. (TD)
balıksırtı desenler bulunan, Akşehi r bölgesinde çok kullanı ­
lan bir kum a ş . :'Iadapolam : Bu iaimdeki Hind şehrinde çıkan bir nevi bez ve bun un
Avrupa'da yapılan taklidi. Pati ska cinsindendlr. (San. ans.)
Kutnu-haşhaşlı : Sarı -k arını", iki renk yollu kumaş , Yollar üzerinde
çiçek biçimli desenler vardır. Akşehir civarın da çok kulla- MahmflZl : Bir çeşit ipekli kumaş. (DK)
nılır. Makaslı: bk. Çitari.

Kutuu-taraklı : Sarı-kırmızı r enkli yollu kwn aş. Yollar üzerinde tır- Makmal : Kı rgızca'da bir kadife ismi. (Kırg. S. )
tı1a benzer desenler va rdı r. Akşehlr civarında kullanılır.
:-ralatya bezi : Malatya'da dok unan r enkli kumaş. (Türk ans.)
Kuyrukl u : Denizli'de dokunan kumaş adı. (E tn. D., v, 8 ) ~at : Kırgızca'da kırmızı çuha, ( Kırg, S.)
KüçUk be nek yezid kemb a s ı : bk . Kemha . Mandıpalam : Kırgızca'da bir çeşi t pat iska. ( Kırg, S .)
Küldtiü çıt : Kırgızca'da desenli, çiçekIİ basmaya verilen ad. ( Kırg. Mandili: Kırgızca'da bir dokumanın adı. ( Kırg. S. )
S.)
Man ti n : Caııiesten kalın bir cins ipekli kwnaş. Elbis e ve ferace ya .
Lah ar : Vakfıkeb ir' de Lahur- şa l ın bir cinsin e verilen isim. (KDAT) p ı lırdı . (GKS, OTDTS) _

Lahoraki : İnce yiin!U Lahur kurnaşı. Ekseri kırmızı re nkli olur, ka- ~Iaııtini: Çorum'da çubukltı ipekt en bir nev! kumaş. Direkleri be-
d ın elbiseleri ya pıhrdı. (E S, GKS, San. ans.) yaz, sarı, yeş il , pen be olu r. (TD )
 326 MINE Esı:-.r:R OZE~
TüRKÇE'DE "'UllAŞ ADLARI 327

Manusa: Tllrkiye ve bilhassa Arapkir'de YÜIı ve pamuk ipliklerle mezelI1l";ek:.• Ba~T8ll1 günleri meydanlarda giyildiğinden bu
le zgahta dokunan yollu ve nakışlı bir nevi kumaş. Köylüler adın veril~gJ saıulmaktad:r. Şam ve Hindistan'da do ku nan .
giyer. Düz, petikll, çiçekU, bademli, yılan eğrisi, taraklı Lan makbüldUr. (ES, San. ans., TO )
donilen çeşitleri vardır. (San. ans.)
~!ezemmek : bk. 1!eydani.
Markizet : Kadın elbise!eri yap ı lan ince bir kumaş. (San. an s. )
Mık tepesi : bk, Sevayi.
~lat : Yağıbasan köyünde bir cins bezin ismi . (TO)
~{i hra plı : bk . Car.
Mata : Kırgızca'da evde dokunan pamuklu kumaş. ( Kırg. S.)
Mile : Adana yöresi nde en tarillk basma. (SOO)
Ma\~bez : Eskiden Çorum'da, Çorum pamuğundan iplik yapılarak,
bu iplikten dokunan bezlere mavibez den irdi. Bu bez, del · ~[oı""kin : E lbise lere astar yapılan pamuklu veya mareken takıldı
melerin arkasına konulduğundan arkalık da denir. (T O) parlak bez. (San. ans.)

Mecldiye : bk. Kutnu. Mor eengari : bk. Canles.

~leğze : Den izli'de hamam havlularırıa Yerilen ad. (SO O) ~[uare : Dalgalı parlaklığı olan kaliteli bir cins kumaş; akıcıdır.
Muhattem : Mozayi k şeklinde hil.reli işlenmiş kumaş. (Nuh Def. )
~!ebker

Mekikli : bk.
: TülbenL (Narb Del .)
Peştilmal.
i Muh ayyer- : Hareli kumaş. (Narh Def.)

~!e ıes

~lel cz
: KOnya ağzında pamuk bez!. (SOO)
: Amasya'da ipek göml ekli k; Malat ya ağz ında ince ve za rü
i
ı
Mukaddcın·i Şam : X VI. yy. da Şam'da dokunan bır cins kumaş.
Murabba : XVI . ~'. da Ankara'da do ku nan bir cins kumaş' s of da
k um a ş ; bk. Kenefi. (SO O)
i denilir. (TKK )
MusUn: İpekli, ince Musu l kurnaşı. (ES )
,

Menevrek : Bu rdur'da si yah yUnlü

Mensucat : Dokunarak
(San . ans.)
yapılan'
kumaş.

her türlü
(BKD)
kumaş ve bezler , teks tiL. ii ~lusuli : bk, Soğuk bez.
MusuUn : Musul'da ipekten dokunan ga ye t ince bir tüld" XVIII
Merm er : bk . Mermerşalıi.
yy. da Avrupa 'ya geçmiş, Avrupa 'da da bunu uı:ı:ı~ ederek
kumaşlar dokunmuştur. (San. ans.)
~[ermeri : bk, Atl as.
MUnakkaş : Altın, gümüş ve iplikle işlenmiş arşııı kumaş.
Mermerşahi : Tülbent te n kalın , pamu klu, beyaz bir dokuma ; mer- MUreccah : Lahur şali . Desen ve tekniğine göre bu adı alrmştn-,
mer de denir. (ES, San. ans.)
~!üalin : tpekll, ince ~lusul kumaşı.
Mertcbenl : hk. Atlas. ~!üşahak : bk. Car.
~{eton : Bir cins kumaş. (OSK, TKK) Müzehheb kemhs : bk. Keıııhs.
Meydan! : Yarı ipekli, erkek gi yimine ait, çubuklu bir kumaştır. Çe. Naişlı : bk. Beledi.
şitleri : al , mor, mor zemin üzerine beyaz çizgili, güvee, Nefs·i Bağdıidi : (Narh Def .)
 TonKÇE'OE: KUMAŞ AD LARı 329
328
MTh"E EsımoR ÖZE N

Parmag : E_ kile rde çitari d enilen kumaşa , Balıkesir yöresinde ve-

Nevzuhur : bk . Hatai. ril en ad . (AOIDI)
~oolan : Kırgızca'da bir kumaşın adıdır. ( Kırg. S.)
.- _ . - - .. -- P ası : l-l uğla y öresinde kalın , pamuklu bez. (SOO)
N"ootıi ', K iTglZca'da 'çuha'ya- verilen ad. ( Kırg. S. )
Pstlska : In ce ve düzgün beyaz bez. Halk arasında bugün de çok
Organs e : Kadın
, giyimi Ve süzlem ede kullanılan ince, ~effııf. kumaş. kullanılmaktadır. (GKS)

Organtin : Bir cins organze. Payendlı : Padi şah bir şehre girer ken. at uı ı n ayağını n altın a atı lan

Osmanl : Akşehir''de kullanılan, mor üzerine yer yer açı k renk de- kumaşlara veri len ad . (OS K)
senli kumaş . Pazen : İçi havh ve dışı perdahh, dese nli veya düz renkli kumaş. İlk
Oyma : Çizme yapılacak Tü r km en keçesi. (DLT) fabrikası, 15S0'de Fransa 'nın Lyon ş ehrinde kurulmuş .
(San. ans. )
Önlük : Gi>1Imi~ bir elbisenin önüne , peştemal gibi bağlanan kumaş :
günümüzde dik llmiş ~eşiUi mod elleri vardır. (San. an s.) Pekin ipe klisi : Çin 'de dokunan ipe k U kumaş l arın bir çeşidi. (OTOTS,
San. lUIS.)
Örmemen : l-lanis a bölgesinde yaygı, battaniye. elbis e yapılan bir
çe~it dokuma kumaş, (SOO ) Pelen gl : Irice, kara benek li nakış ları olan kumaşlara ve bu kumaş­
ö rtü : Baş ve çeh re yl örtmeye yarayan ince, kalın, şeffaf her nevi lar dan yap ı lan esvapl ara veri len ad. (GKS)
bez. (San. ans. ) Pen bebez : Pamuklu, gö mlekl i kumaş; bk, Bez,
Övcül : Erzincan'da peştcmala verilen ad. (SOO) Penbeçul : Alt ı üst ü pamuk i pU ğl ile dok unmuş, gömleklik ince be-
zin adı. (GKS, OTOTS)
Palamudl : bk. Ağbani.
Palaz : }l anisa ağzında peştemal. (SOO) P enbezar : Altı pamuk ipliği lle bUrünı eU k, ü stü sır! bUrü..ncUk olan
bir çeşit ince gömleklik bezin adı. (GKS, OT OTS, San. ans.)
Pamuklu : Pamuk ipliğinden dokunmuş kumaş ; kutnu da den ir. (San.
Perend : Dü z renkli ipek ku m a ş ve atlas. (San. ans.)
aas.l
Permeni : TüJbe nt. (Narh Def.)
Panama : Bir cins keten kumaşın adı.
Perzen : Çuvaşça'da ipek. (Çuv. S.)
Pandora : Dokumundan küçük kabartmaları bulunan bir cins kumaş,
Pesenkli : Çitari adı veril en kumaş . (SDO)
Papaze : BaŞ örtüler i yapılan, organline benzeyen " e çiğ ipekle do-
kunmuş. ser t , ince bir dokumadır. (ES) Pesma : Çuvaşça 'da gömlek ve do n dikilen bez. (Çuv. S.)

Papaz! : Gay et ince t ül yah ut ipekU or ga nlin gibi bir kuıı:a~ ad~. Pes tanbal : bk. Pe ştüm al , pe ştemal ,
Kadın elbi_elerinin yakalarma süs olarak konuldugu gıbı,
Pestav : E lbiseli k, çok ince çuhaya Çuvaşça'da veri len ad. (Çuv. S.)
bu kumaştan hotoz da yapılırdı. Penbe, mavi, frstıkl ve ben-
zeri açık renkleri vardı. (GKS, O'I'DTS) Peşmine : Yünd en do k unmuş kumaş ; yUnden sofu h ı rkası. (GKS,
OTOTS)
Parhat : çu'·a.şça'da kadife. (Çnv. S.)
"
330 MtNE ES1.'1ER öZEN
TURKÇE'DE KUMAŞ ADLAR! 331

Peştemal : Bele bağlanan ve vücudu örtmeye ya rayan bez, f uta. Es- Rüzen i : bk. Revzcni.
naf peştcmalı, hamam peştemalı ve kadınların sokağa çıkar­
ken örttükleri esr peştemal1ar vardır. (ES, GKS, San. ans. ) Sadakor: Bursa'da dokunmuş bir kumaş, (ES )

Peştemhal: Peştemal . sade arşın kumaş : bk. Dip.

Pe ş t ü mal : Başa ve bele kuşan ılan örtü. Karaburga., selaser, to plulu, sadegüzel : bk. Car.
mekikU çeşitleri vardır. Çorum'da pestanbal denir. (TO) Sade va la: (Narh Def. )
Peşuri kemha : bk . Kemha. sade yezid kemhası : bk. Kemha..
PetikU : bk. " Ianuss. Sakangor : Yaşmak yapı lan bir kumaş ciıısi. (QSK)
Pıçak : bk . Kutou. Ssk ız lı : bk. SeriyL.
Pırpıt : Balıkesir'de bir kuma.'! nevinin adı. (ADirM) Salaşpur : Vaktiyie Hindistan'da Salaşpur şehrinde dokwıan hir ne-
i, vi bezi takIIden, Avrupa'da dokunan, ince ve seyrek teill as-
Pırtı : Terekeme ağzında elbiselik kumaş. (DAT) i tarlık bez. (San. ans.)
Pike: Pamuk veya ipekten üstü ksbartılı şekillerde dokunm uş 1cı1-
maş, Kadın elbiseleri ve yelekler yapılırmiş . Vaktiyle bu
kumaşlar elde iğne ile ksbartılı dikişl er yapılarak hazırla ­
nırmış , (San. ans.)
i
i
Sandal : lpckli-pamuklu eski bir kumaşın adı. Yollu olan bu kuma.
şın bir yolu ipek, bir yolu pamuk idi. Dallı ve beneklileri de
vardı. (GKS , OTDTS, San. ans.)
i
Pir : Çuvaşça'ds keten ; bir nevi pamuklu dokuma. (Çuv. S.) Sarpay : Kırgızca'da er ke k kaftanı ve bwı wı yapıldığı kumaş. ( Kırg.
S.)
Plaş : ÇözgU ile yap ılan havlı kumaşiardan uzun tUylü bir kadife. j
(Tlirk ans., XIII) Sarpenke : Kırgızca'da iyi cins renkli bez. (Kırg. S.)
Plis : çuva.'!çs'da bir nevi kadife, (Çuv. S. ) Saten: Parlak ipek kumaş ; atlas da deni r. (San. an s, )
Pullu : ÜstU pullarla işlenmiş kumaş, (San. aas. ) Satin : Kırgızca'da saten. (Kırg. S. )
Püladi : bk, Darayl. Saye : Şayak nevinden kalınca kumaş. (Narh Def.)
Rapız : Kırgızca'da bir nevi kumaş . (K ırg. S.) Sedhrek-böz : Seyrek bez. (DLT )
Sehrenk : Eski ipekl l kumaşlardan birinin adıdır ; üç renk1ldlr.
Raşa : Vaktiyle bir nevi Nemçe (Avusturya ) kumaşına verilen is im. (QTDTS)
(OTOTS, San. ans.)
Selanik başı : bk . Fu ta.
Rengarniz: bk . Kemba.
Revzeni : lpekten , clde dokunmuş, çiçekU ve Hindkarl bir nevi ku- Selanik çuhası : Selanik'te dok unan bir nevi kumaşın adıdır.
(OTDTS )
maş; rüzen! de denir. (San. ans.)
Selaser : bk. Peştümal.
Rlda : Kuma.'! nevi . ~[1S1r ve Hind'de dokunanları vardı . (QSK)
Rı ze bezi : Rıze bölges in de dokunan buru şuk görünüşıü bez. Selimiye .:. A,?,,"'palı lann brokar dedikleri ipekll kumaş. Sırmalı ve
uzen çıçek tezyinatlı çok gUzel bir kumaştır. llL Selım zs-
 MtNF: ESl NF:R ÖZE:< T üRKÇE 'DE KUMAŞ ADLARI 333
332

manında Üskü dar'da , Ayazma cimil civarındaki tezgahlar· Sık dokuma: İplikleri birbiri ne yakın ve sı kıştı rılmış ola r ak doku-
da dokunurmuş, Ya lnız İstanbul haremlerine satılır, kadın nan bez. (San, an s. )
elbise leri yapılırmiş. Ayrıca bk. Çitarl. (OT DTS, San. ana ., Silecek : Bursa işi işlemeli hamam havlusu. (SDD) .
T. Kum .)
Siyam kumaşı : Siyam 'da dokunan bir nevi kumaş. xıv. LOUIS za-
Selvili : bk. Futa. man ında Siyam'dan gelen elçiler Fransa'ya getirmişlerdir.
Seraser: İpekli ve baştan başa her tarafı altın ve gümüş tel ieric i~. (San. ans. )
Icnmiş es ki ve çok kıymetli bir kumaşın adıdır. XVI. }'Y. aa Sabah : Çorum'da direkleri dört parmak eninde bir çeşit donluk ku -
İ stanbul'da çok tutulmuştur. İhsan olunan hil 'atlerde ve maşa veril en ad. (T D)
ağır, kıymetli kürk kabı olarak kullanılmıştır. Bu. J<uı:ıaşın
hass-ül..ha.s seraser . vezir sersscrl, beylcrbey i seraserı. ev- Sobr am ani : Kap utluk yeşil bir çuhan ın ad ı. (GKS. OTDTS )
sat seraser. ed, ıa se raser adıyla beş çeşidinin yapı ld ığı ka- SGi : Tiftlk yününden ve keçi k ılından dokunmu ş kum aşın ve bund an
yıtlardan anlaşılmıştır. (ES , GKS, OTDTS, San. aııs. , TKK ) yapılan cübben in adı . E ski den ü sküp ve Erzincan'da do-
konmuştur, E n makbulü tiftik keçis] kılından dokunan An·
Serçe kanadı : lık. Keneli. kara. soru idi. Siyah Ye beyaz- kı-em renk üzerine dokun-
Sereng : Üç renkli bir nevi işlemeli ipekli kumaş. (Narh Def.) mu ştur. (ES, GKS. OTDTSl

Sereng. j Bursa: Bursa işi bir cins kumaş. Bilhassa XVI . }'Y. da do- Soğuk bez : Ketenden , s ık dokunmuş, ince, beyaz bez. Bu nevi bez-
konmuştur. (T KK) Ier Musul'da yapıldığı için Musuli de deni r , (San. an s.)
Sereug-I İstanbul: XVI. yy. da dokunan İstanbul işi bir kumaş. Sopalı: Yol yol re nkli kalın çubuklan olan kumaşlar hakkında kul -
(T KK) lanılır. A yrıca bk. Beşparmak . (San. ans.)

Serenk : Sn-ma tel yerine sarı ipek kullanılarak yapılan, çiçekll ve- Stofa : Zerbaft denilen kumaş ın çiçekli ve çubuklu desenlisi.
ya benekli kumaş. Sevaiye benzer, yalnız daha kalın ve da- Sulu : bk . Futa.
ha zengin mal zemeai vardır.. (E S, TKK , T. Kum. )
Surp : Kırgı zca'da kaba kumaş adı. ( Kırg. S.)
Serez bezi : Rumeli' de Serez'de doku nan bir nev i bez. (San. ans .)
Su rm al : bk, Atl as.
Serj : Çapraz dokunmuş bir dokuma. (Türk. ans., XIII )
Suya mbu : Kırgızca'd a bir nevi bez. ( Kırg . S.)
Serp me çul: :-ıakışlı bir çeşit çul. (SDD) Süknö : Kırgızca'da çuh aya veri len ad. ( Kırg. S.)
S ündüs : Eski bir ipekli kumaş. Aitın v~ gümüş tellerle iş l emeli Ve
garsaleme : Tülbenl. (Narh Def.)
nak ı şlı olarak dokunur; bu kumaşlan elbise ve kaftanlar
Setari : Kumaş adı. yapılırdı, (GKS. OTDTS, San. ans.)

Sevai : İpekli kum aşlardan birini n adıdır. (OT DTS ) Sündüz : Giresun ağzında yumuşak bir kumaş nevi. (KDAT)
Sevayi : Çeşitli süs terle, ipek ve klaptanla dokunmuŞ,. ipekli bir ku- Süre : K adın ve gelin elbiselerin e ait ince, ipekli bir k uma ş . Muh·
maşın adıdır. Bazı çeşitleri: sakızlı. allı, direkli . beyazlı , telif renklerde olup, fitilli ve dÜ2 olarak ik i teknikte iş len­
takatuka, mık t eepsi.. (ES, GKS,. san. ans.. TD ) m iştir. (ES. SDD)
 •i
i
ii
i•
Mı,,"}; EstNER OZEN TtlRKÇE'OE Kll'''''Ş ADLARı
331
! 335
i
Stirmayi : bk. Surmal, atlas. i Şampırı : Sivas köylerinde pa tiska. (SOO)
,i
Şa hbenek : S ı rm a tel yerine sarı ipe k kul lanılarak y a p ı l an , çiçekli !
, Şap!ama : Bilecik'te bir çeşit kumaş adı. (SOO)
veya benek li kum aş. (TKK)
Şaya k : Çulıadan daha seyrekç e ve Iplik leri verev olarak dokunan
ŞAIıl : İnce patiska nevinden bir bez. Merm er veya mermerşAh! de dilni nevinden ince y ün kumaş. (GKS, OTDTS, San. ans.) ,
denir. (OTOTS, San. ans.)
Şayı : Kırgızca'da bir kumaş adı. (Kırg, S. )
Şah.ı ben k : Atlas Uzerine zerbeft çiçekli kumaşlardan bi rinin adı·
Şayka : Bır cins kumaş; bu kumaştan el bise . (DK )
dır. (OTOTS)
Şela-plr- : Seyrck dokunmuş bir beze, Çuvaşça'da verilen ad. (Çuv. S.)
Şah.i bene k-I İstanbul : XV! . yy. da İstanbul'da dok unan bir kumaş
ismi. (TKK ) Şeş : Gilney köylerinde fesin üs tüne örttilen mavi k rep veya beyaz
oyalı bir örtü. (T O)
Şahnik : BUrsa'daki tezgahlarda d okunan bir cins kumaş. (TK )
Şal : 1- TUrklerde yilnden dokunmuş, ince elb ise lik kumaşa denir. Şeştari : Altıparmak kumaşın ın başka bir cinsi olup, . şitaz-i, çitari,
Tosya şah v.s. balkaymak g ibi adlar da al an bır kumaş. Yollu yollu olup ,
2- En güze lleri İran ve Hi ndis tan'da dokunm uş olan kıyıne t­ Şam'da dokunan bu kumaşın her r engi bu lunur. (ES, GKS)
ii bir ytin kumaşın adı. İpek ve pamuktan dokunmuş olan- Şırnak : Kırgızca'da etek imats denilen ve nakı ş larla bezenmiş olan
ları da vardır. şaı, K eşmir keç isi denilen bir keçinin çok keçe. (Kırg. S. ) .
makbül yünli ile dokunmuş ve çubukl ar aras ın d a r esme-
dilmiş çiçek ve badem motüleri ile kendine mahsus güze l-
Şile bezi : Özellikle Şile'de dokunan, dUz veya desenli, ince kumaş.
Iikte bir kum aşt ır. Şifon : Kadınların , özellikle gece elbises i yaptıkları, inc e, yumuşak,
3- Omuza ve başa ör tülen bUyücek ipek ve ytin kumaşlara şeffaf kumaş. . .
da denir. (ES, GKS, San. ans.)
Şip : çözgüsU ince te l ve atkısı ipek olan bir kumaştır. Bugtlnktl
Şalaki : şal taklidi kumaşlara verilen isi m. Kadın elbisesi, h ırka ya' limelere benze r . (E S, OTDTS)
pılırdı. Çerkeziye ve buhurlu denilen nevUeri de vardır.
(GKS , OTOTS , San. ans.) Şutof : Kös tence TUrk ler i ağzında bir çeşit ytin kumaş ismi.

Şalaşu : Bir çeş it Çin do kuması . (OLT) Taar : Kırgızca'da kaba yünlü kumaş. (Kırg. S. )

ŞAli: Keşmir keçisi yününden dokunmuş, ince ve makbül bir kumaş. Tabar: Kırgızca'da bir nevi kumaş. (Kırg. S.)
Çiçeklilerinde şaldak i çu buklar bulunmazdı. Top olarak de- Taçlı : bk . Car.
ğil, arşın ile satılırdı. (GKS, OTDTS, San. ans. )

Şalpar : K ırgızca'da. Rus ça adı eku ma ç» olan k ırmızı bir pa muk lu Tafta : Ookumu zamanırnıaa kadar gel miş, ince ipekli , parıldayan
kum aş . ( Kırg. S.)
bir kumaştı r. (ES , GKS , San. ans.)

Şam kltabisi : bk . Şam kumaşı .

Tafta nezkeb : (Nar h Oef.)

Şam kumaşı : Şam 'da dokunan bir nevi kumaş. Çizgilisine şam ki - Tabaklı: İzmir dolaylarında patıskaya verilen ad. (SOD )
tabisi denir. (San . ans. ) Tahçek : Bir çeşit Çin ipeği. (DLT)
'.
 336 Mf,'>;E EsL"IER ÖZ EN TtlRKÇE'OE KUM AŞ ADLARı 337

Tah: Eskiden gelin elbises i dikilirke n k u ll an ı lan te lli ve kalın Ipek- Teili mantin : Gires un ağz ında , klaptanla i ş lenmiş ipekli kumaş.
ii k umaş. Bilhassa Kütahya ve İzmır'de kullanılırdı . (SOO ) (SAD)
Takamaka : Adi kumaş, bir nev; tel li gaz (Ince bez ) adıdır. (OTDTS) Tels iz : lık . Har e.
Ta katu ka : bk . Se viiyi. Tem : Çuvaşça 'da elbise, kumaş. (Çuv , S.)
Tansif t ülbent : T ülbent neviinden bir inin ad ıd ır. (OTOTS) Temeldevren : Yarısı iplik, yarısı krepte n bir tUrlü ku maş ; Uzerine
Tarak lı : bk. Futa. sı rma işl enmiş kadife el bise. (SOO)

Taraklı atlas: Kumaş ad ı. Sadrazarnın padişaha verdiği hediyeler Tenzüy! : Cinsi ne olu rs a olsun, nefU renkli kumaşlara ve o renk
arasında adı ge çer. (OSK ) k umaştan yapılan elbise ler e ver ilen ad. (GKS)

Taray : çuvaşça 'da ince ve güzel bez. (Çuv. S.) Tepebaş : Keten üzer ine renkli ' ırm a ilc işlenmi ş çiçekli kumaş.
(SDO)
Tartamak : ıranisa bö lgesınde tülbent, yemeni. bez gibi şeyler. (SDD)
Te pe b aş ı: Oüz canfes üzerine klapdant kara pull a tu ttu r ul m uş , buz-
Tas : bk. Ku tnu. lu iş le meli kumaşın adı . (OTDTS) .

Tavar: Uygu r ca 'da bir çe ş i t Ç ın kurnaşı . (US ) Teri: Uygurca'da der.i. (US)
Taypa : K ırgızca 'da mus lin kumaşa ver ilen ad . (Kırg. S.) Tıpı lıs : K ı rgızca 'da bir ncvi kaba bez, Tiflis bezi, ( K ırg, S. )
Tefecik : Kayseri 'de 'el tezgah larınd a yiln ipliğinden örillen k umaş, Tıny ke : K ırgızca 'da tr i ko ; yünlü kum aş , ( K ı rg, S. )
(SDD)
Tifi n : Tokat'ta köylülerin giydiği, karamandol da den ilen bir. çeş it
Tefeli bez: Atkılan üze rine çok tefe vurularak dokunmuş sık bez. kumaş. (SDD )
(Te fe : tezgahlarda iplik sıkıştıran hare ke tli parça. )
Tif lis bezi : bk. Tıp ılıs.
(OTOTS, San. ans. )
Ti!ti k : An kara 'n ın tiftik keçis i kılı ndan do kunmu ş t üylü kumaş.
Tekimat : bk. Şırdak .
(San. ans.)
Tekstil : ılens ucat. Ti k : K ırgı.ca'da bir çeşit keten bezin adı. ( Kırg, S. )
Tela : Elbiselerin kol, yaka, kemer içleri ne kon ulan ve sertlik sağ­ Tim; : Don ve çamaş ı r y a pıl an bir ç eşit bez. (SOO )
layan k umaş, (Çuv. S. )
Tire iş : bk. Beledi.
Telli : Aralarında sırma
telle r olan tül gibi Ince kumaş . Va kti yle en
çok Burs a'da dokunmuştur. Ayrıca bk. Hare. (GKS, Narh Tokat t ekerll : Bir nevi yemeni, kumaş. (ES)
Def., OTDTS, San. ans . )
Tonluk : Elbiselik kum aş, (DLT)
TelJi bez : bk. Telli.
Tonuziu bezi : Deniz li beai de denilen bir kuma ş . (TKK)
TelIi gaz : Ince bez. bk , Takamaka.
Topluiu : bk. Peşt ümaI .
Telli kumaş: MAdeni parlak teller-le sam veya kartşık dokunmuş ku-
maş. Sam olanlarına seraser denir. (San . &DS. ) Torgun : .K ırgı zca 'da ·bir çeşit ipekli kumaş. ( Kı rg. S. )
TIlıih Dn l isi F : 22
 r

i
338 M1I\"E ESı.~ER OZE:l TURKÇE'DI< KUMAŞ ADLA Rı 339

Torko : Kırgızca'da bir çeşit ipek ll kumaş. ( Kırg. S.) Vele : Renkli ipe k bez, kumaş parçası. (SDO)
Torku : Uygurca'da ipek kumaş , (US ) Velid! : Konya bölgesinde pam uklu beledi kumaşa veri len ad ; bk.
Beledi.
Trabzon bed : Şehirlerde avam takımının ve uşakların iç gömlek ve
iç donlarının yapıldığı çamaşırhk kaba beslerden birinin Venedik karziyyesi çuka : (Narb. Def. )
adı ; dokunduğu şehre ni sbetIe anı lır. (GKS ) Yalınkat : bk. BUrümcUk.
Triko : Dokuma. Yanardöner : Bakıldığı noktaya gö re değişen renklerde görülecek
şekilde, çeşitli renkte lpeklerl e, özelli kle mor ve sarı do.
Tubar : Kırgızca'da Çin I peği. ( Kırg. S. )
kunmuş kumaşların adı. Ayrıca bk. Buka lemun , Canfes.
Turku: İpek kumaş, (DLT ) (GKS, TO )
Tül : Ince delikli, pamuk veya Ipek dokuma. Yabolu kebesi : Tüyıu bir cins kebe.
Tül ben t : Ince pamuklu bez. (ES) Yaşıl ye rli g barçın : Yeşil yüzlü ipek kumaş. (DLT)
Uçtu : Afyon ağıında, krep, renkli tül bent. (SDD) Yatık : AAşı yünden, argaeı pamuktım dokunmuş kumaş. (San. ans. ]
Uçtum : Kars ağıında, gaye t ince ipek tül, (SDD) Yatuk : Yatık . (DLT)
Uş tu : Alına s üs için sarılan ku maş. (SDO) Yazm a : Ust üne bo>.. ve fırça ile renkli bezemeler yapılmış bez. Bu.
Oçoturum : bk . Kenefl. nun için tahta kalıplar kullanılır. (San. ans.)
Yekrenk kemh a : bk. Kemha.
Usküfe : Büyük dalları bütün kumaşı kaplayan, ipekll ve sırma ile
I şlenmiş kumaş , GüUü, direk li, gümü şl ü olanları vardır. Yekta Bursa taftası : (Nazh Def. )
(ES, TO )
Yemeni : Kalıpla basılıp, elle boyanmış tül benI. ( ~arh def. )
Ostüfe : Safranbolu'da ipekli bir kumaşa verilen ad. (AtAD)
Yes t : bk. Kemha,
Vali : 1- El tezgahlarında, s iyah yünden dokunan, kalın ve aynı Yezid : bk. Kemba.
zamanda enslz kumaşa, Yozgat ve Kastamonu'da verilen
Yılan eğrisI : bk. Manusa.
ad.
Yırtım : Basma, bez. (SDD)
2-- Erzurum, Kars ve Urfs'da ipekll başörtüsü .
Yırtma : Tiilbent. (SOD)
3- Ekseriyetle iki renkli olup, elb iselik olarak kullanılan
ince ve kıymetli bir cins dokuma kumaş. (AAT, SDD ) Yirtmeç : Çorum 'da beyaz tülbende verilen ad. (SOO)

Vald e : Lahur şah ; desenine göre bu adı almıştır. (ES ) Yurun : İpek kumaş parçası. (DLT)
Yünhasma : Donluk bir çeşit kumaş. Güllü, çiçekli çeşitleri vardır.
Vale : İnce ve kaygan, baş örtülük kumaş. (E S, TKK)
(T O )
Vato kırması: Kardlnal elbiselerinin arkasında sarkan bUklümlU ku- YÜZÜDatma : Muğla'da, atkısı ipek, çözgüsü ipl ik olan gömlekllk be.
maşın benzerlerine ve kırma biçimine verilen ad. (San. ans.)
ze verilen ad . (SDD)
3<0
ZerbM : bk, Zerbaft .
. XVI yy da bazı motifleri sırma ve altın tellerle dokunan
Zerbaf t : .' h d d '
kumaş, Bunlara altınlı kadife, müzehhep kem a a ı . .a. "'~-
rilir. Venedik kumaşlan da deni r ve padişahlara getinlırdı.
Ayrıca bk. Soofa, (GKS, OSK. OT DTS. TKKl
Zerheft : Atkısı ve <;özgüsü altın sırmadan olan bir k~":,,tı.... Z:r-
bM veya zerbaf t da denir ve pad~hlara getinl ıroı . Agır
ve pahalı kumaşimandır. (ES. OTDTSl
Zerdüz : Sırmalı, klaptanlı kumaş. (OTDTS)
Zer lAr! : Altın te l ve sırma ile işlenmiş vey a dokunmuşkumaşlara
"erilen isim . (GKS. OTDTSl
Zolah : Terekeme ağzında, kumaş nevinden eşya üzCrindeki çizgilere
ve böyle çizgili kumaş1ara verilen isim. (DAT)
ZUnkUm : Bir çeşit Çin ipeklisi. (DLT, San. ans.)
!ST A...'mUL'DAKI Y AZ~lA KOT üPHAlI>ELERl
Günay Ktt ı
Bu yazımızda Istanbu l yazma k ütüphaneler i üzerinde du raca-
ğız. Bu kütüphanelerin yerleri, binalan ve kitap sayıları hakkında
da yeterli bilgi ve rrneğe çalışacağız. Bu konu üzerinde şlındiye ka-
dar yazılan makalelerin çoğunda küt üphanelerin tarihçesi ve sınıf­
!andı rılınas ı üzerinde durulmuştur '. Bu makalede ise biraz olsu n kü-
tüphane binalarının tarıhçesine değineceğiz fakat aınıflandırılma­
sını tamamen bir başka açıdan ele alacağız. Yazma kütüphanelerinın
bugünkü işlerliği gözönUne alınacak olursa. onları bağlı olduğu ku -
ruluşlar içinde incelemek daha doğru olur kanısındayım. Bun a göre
bir sınıflama yap ılacak olursa:
Kült Ur Bakanlığı , Küt ü phan eler Genel ~{üdUrlüğUne bağlı
1-
kütüphaneler .
2:- Kül tü r Bakanlığı, Es ki Ese r ltr ve MÜ2e1er Genel MüdürıÜ-
ğüne b ağlı k üt üphan eler
3- üniversiteler" bağlı küt üp haneler
4- Belediyeye bağlı kütüphaneler
5- Vakıflara bağlı kütüphaneler
6- Banka, gazete gib i özel kurul uşlara bağlı kütüphane!er.
Yazma kütüphanesi deyince akla heme n ya zma ese r dışında ki-
tabı olmıyan kütüphane demek istediğimiz geliyorsa da bugün için
böyle değiidir. Yan i yazma ese r kütüphanesinde Arap hum basma
ese r olacağı gibi. latin harfleri ile ve yabancı dilde de eser ola biIlr.
Bu durumda bunlara yazma eser ihtiva eden araştırma kütü phan e-
ı Bu koc u l~hı ba)wıız : LfiUO Ero~l u . c b tanbul KütOph.a.nelerl ~ ondo'ku·
eueeu yUıyıl ba.yından buıüDe. b.dar -,_ ,A.ylık AK3tkl.oped(, V ( İawıbul 1949 ),
so 1601~ ı6ıı; Dr. Yıuıar Karayaıçm. Kıitıipll4ıııebtmt=e' Umum.I Bir B4k1.f, ( An-
kara.. 19 ~2 ) ; J.(ux4!l er Cö1(.YIt8D.. hı an.btd Kitti.ipha"eJ.eri ce YIUffl4 Tıp Kita p-
lan_ ( ıstanbul. 19:)9); ~em1m EmBen. cOsmanh t mparatorlukU Devr1::ıde Tür-
kı~ KUeüpha.neJe rla 1n Tarihçes i._ T ii,.k Kut i.iph4.n.e.eatr D~~ ı B üU~ i
(T K DB) , IX (.c.kar3. 1960 ), &. 14·~ ve 119-12-6.