Nhóm

Ñaïi Soá Ñaïi Cöông - 42 -
CHÖÔNG 3: NHOÙM
1 Nöûa nhoùm - Vò nhoùm

1.1 Ñònh nghóa
• Caáu truùc ñaïi soá (X, *) vôùi * laø pheùp toaùn trong treân X coù tính chaát keát hôïp ñöôïc
goïi laø nöûa nhoùm. Moät nöûa nhoùm coù phaàn töû ñôn vò ñöôïc goïi laø vò nhoùm. Moät nöûa
nhoùm laø giao hoaùn neáu pheùp toaùn treân noù coù tính giao hoaùn.
• VÍ DUÏ:
1) Taäp soá töï nhieân ∠ vôùi pheùp toaùn coäng thoâng thöôøng laø moät nöûa nhoùm giao
hoaùn. Taäp soá töï nhieân(vôùi soá 0) ∠0 vôùi pheùp toaùn coäng thoâng thöôøng laø moät vò
nhoùm giao hoaùn.
2) Taäp soá töï nhieân ∠ vôùi pheùp toaùn a* b = (a, b) (ÖCLN cuûa a vaø b) laø moät
nöûa nhoùm giao hoaùn.
3) Taäp P(X) caùc taäp con cuûa X cuøng vôùi pheùp toaùn ∪ ( hoaëc ∩ ) laø vò nhoùm
giao hoaùn.
4) Taäp M(X) caùc aùnh xaï töø X vaøo X vôùi pheùp toùan hôïp caùc aùnh xaï laø moät vò
nhoùm khoâng giao hoaùn.
1.2 Tích cuûa n phaàn töû trong nöûa nhoùm
• Trong nöûa nhoùm (X. • ) tích cuûa n phaàn töû a1, a2, …, an cuûa X ñöôïc xaùc ñònh
baèng qui naïp nhö sau:
a1 • a2 • a3 = (a1 • a2) • a3
a1 • a2 • a3• a4 = (a1 • a2 • a3) • a4
. . . . . . . . . . . . . . .
a1 • a2 • … • an–1 • an = (a1 • a2 • … • an–1) • an.
n
• Tích cuûa n phaàn töû a1, a2, …, an coøn ñöôïc kí hieäu laø ∏ a i . Neáu nöûa nhoùm (X,+)
i =1
ñöôïc vieát theo loái coäng thì ta vieát daáu toång thay vì daáu tích:
n
∑ a i = a1 + a2 + … + an–1 + an = (a1 + a2 + … + an–1) + an
i =1
1.3 Ñònh lí
Giaû söû a1, a2, …, an laø n phaàn töû baát kì cuûa nöûa nhoùm (X, •). Khi ñoù
Ñoã Nguyeân Sôn Khoa Toaùn Tin

a1 • a2 • … • an–1 • an = (a1• … • ai) • (a i+1• … • aj) • … • (am+1• … • an)
Chöùng minh: Ta seõ chöùng minh ñònh lí treân baèng phöông phaùp qui naïp theo n. Vì
(X, •) laø nöûa nhoùm neân khaúng ñònh ñuùng vôùi n = 3. Giaû söû khaúng ñònh ñuùng cho k
phaàn töû ,vôùi 3 ≤ k ≤ n –1, ta phaûi chöùng minh khaúng ñònh ñuùng vôùi n phaàn töû
phaàn töû . Xeùt tích x = (a1• … • ai) • (a i+1• … • aj) • … • (am+1• … • an) ta coù
x = (a1• …• am)•(am+1• …• an) (giaû thieát qui naïp)

= (a1• …•am)• [(am+1• …•an–1)• an] (ñònh nghóa cuûa tích nhieàu phaàn töû )
= [(a1• …•am)•(am+1• …•an–1)] • an (tính keát hôïp)
= (a1• …•am • am+1• …• an–1) • an (giaû thieát qui naïp)
= a1 • a2 • … • an–1 • an (ñònh nghóa cuûa tích nhieàu phaàn töû )
Töø ñoù khaúng ñònh ñuùng vôùi n phaàn töû .
• Trong nöûa nhoùm (X. • ) ta goïi tích cuûa n phaàn töû ñeàu baèng a laø luõy thöøa n cuûa
phaàn töû a vaø kí hieäu laø an. Töø ñònh lí 1.2 suy ra ngay caùc qui taéc:
am an = am + n vaø (am)n = am n
1.4 Ñònh lí
Trong moät nöûa nhoùm giao hoaùn (X, •) tích a1• a2 • … • an–1 • an khoâng phuï thuoäc
vaøo thöù töï caùc nhaân töû.
Chöùng minh: Ta seõ chöùng minh ñònh lí treân baèng phöông phaùp qui naïp theo n. Vì
(X, •) laø nöûa nhoùm giao hoaùn neân khaúng ñònh ñuùng vôùi n = 2. Giaû söû khaúng ñònh
ñuùng cho k phaàn töû ,vôùi 2 ≤ k ≤ n –1, ta phaûi chöùng minh khaúng ñònh ñuùng vôùi n
phaàn töû. Ta seõ chæ ra (vôùi σ laø hoaùn vò baát kì cuûa 1, 2, …, n )
a1• a2 • … • an–1 • an = a σ(1) • a σ( 2) • … • a σ( n )
Neáu an = a σ( k ) thì ta coù theå vieát veá phaûi cuûa ñaúng thöùc treân nhö sau nhôø ñònh lí 1.3
vaø tính giao hoaùn cuûa pheùp toaùn • :
a σ(1) …a σ( k −1) a σ( k ) a σ( k +1) … a σ( n ) = (a σ(1) …a σ( k −1) ) [a σ( k ) (a σ( k +1) …

a σ( n ) )]
(do an = a σ( k ) vaø tính giao hoaùn) = (a σ(1) …a σ( k −1) ) [(a σ( k +1) … a σ( n ) )an]
( do tính keát hôïp) = [(a σ(1) …a σ( k −1) )(a σ( k +1) … a σ( n ) )]an.
( do ñònh lí 1.3) = (a σ(1) …a σ( k −1) a σ( k +1) … a σ( n ) )an.
( theo giaû thieát qui naïp) = (a1.a2 . … . an–1).an = a1.a2 . … . an–1.an

2 Nhoùm
2.1 Ñònh nghóa
• Vò nhoùm (X, *) ñöôïc goïi laø moät nhoùm neáu moãi phaàn töû cuûa X ñeàu toàn taïi phaàn töû
nghòch ñaûo. Hay noùi caùch khaùc, caáu truùc ñaïi soá (X, *) ñöôïc goïi laø moät nhoùm neáu :
a) (x * y) * z = x * (y * z) vôùi moïi x, y, z ∈ X
b) Toàn taïi phaàn töû e ∈ X sao cho e * x = x * e = x vôùi moïi x ∈ X
c) Vôùi moïi x ∈ X toàn taïi y ∈ X sao cho x * y = y * x = e.
• VÍ DUÏ:
1) Taäp caùc soá höõu tæ Θ vôùi pheùp coäng thoâng thöôøng laø moät nhoùm. Taäp caùc soá
höõu tæ khaùc 0, kí hieäu Θ*, vôùi pheùp nhaân thoâng thöôøng laø moät nhoùm. Taäp caùc soá
thöïc vaø soá phöùc 3 , ∀ vôùi pheùp coäng thoâng thöôøng laø caùc nhoùm. Taäp caùc soá thöïc vaø
soá phöùc khaùc 0, kí hieäu 3*, ∀*, vôùi pheùp nhaân thoâng thöôøng laø caùc nhoùm.
2) Taäp hôïp caùc soá phöùc coù modul baèng 1 vôùi pheùp nhaân thoâng thöôøng laø moät
nhoùm.
3) Taäp hôïp goàm hai soá 1 , –1 vôùi pheùp nhaân laø moät nhoùm. Taäp hôïp goàm boán
soá 1, –1, i, – i vôùi pheùp nhaân laø moät nhoùm.
4) Vôùi X ≠ ∅, taäp S(X) caùc song aùnh töø X vaøo X laø moät nhoùm döôùi pheùp toaùn
hôïp caùc aùnh xaï. Nhoùm naøy ñöôïc goïi laø nhoùm caùc hoaùn vò cuûa taäp X.
5) Cho {(XI, •)} i∈I laø moät hoï caùc nhoùm. Ñaët X = ∏ X i = {(xi) i∈I : xi ∈ Xi } laø
i∈I
tích Descartes cuûa hoï {Xi} i∈I .Vôùi (xi) i∈I vaø (yi) i∈I laø hai phaàn töû cuûa X, ta xaùc
ñònh tích cuûa chuùng bôûi : (xi) i∈I • (yi) i∈I = (xI • yi) i∈I . Khi ñoù (X, • ) laø moät nhoùm,
trong ñoù phaàn töû ñôn vò laø 1 = (1 Xi ) i∈I vaø phaàn töû nghòch ñaûo cuûa (xi) i∈I laø
(x i−1 ) i∈I . Ta goïi X laø tích Descartes hay tích tröïc tieáp cuûa hoï caùc nhoùm {(Xi,
•)} i∈I .
• Moät nhoùm goàm chæ moät phaàn töû ñöôïc goïi laø nhoùm taàm thöôøng. Moät nhoùm noùi
chung coù theå coù voâ haïn hoaëc höõu haïn phaàn töû . Neáu X coù höõu haïn phaàn töû thì ta noùi
X laø nhoùm höõu haïn, vaø soá phaàn töû cuûa X ñöôïc goïi laø caáp cuûa nhoùm X. Caùc nhoùm
trong ví duï 3) laø caùc nhoùm höõu haïn caáp hai vaø caáp 4. Neáu pheùp toaùn treân X coù tính
giao hoaùn thì ta noùi X laø nhoùm giao hoaùn hay nhoùm abel. Nhoùm trong ví duï 4) laø
nhoùm khoâng giao hoaùn.
• Trong moät nhoùm nhaân (X, • ) ngöôøi ta coù theå noùi ñeán luõy thöøa cuûa moät phaàn töû
vôùi soá muõ laø moät soá nguyeân baát kì baèng caùch ñaët:

⎧ an khi n > 0
⎪
an = ⎨ 1 khi n = 0
⎪ (a −1 ) −n khi n < 0
⎩
2.2 Caùc tính chaát cô baûn cuûa nhoùm
Tính chaát 1: Phaàn töû ñôn vò cuûa moät nhoùm laø duy nhaát.
Chöùng minh:
Giaû söû nhoùm (X, • ) coù hai phaàn töû ñôn vò laø 1 vaø 1* thì 1 = 1•1* = 1*.
Tính chaát 2: Moãi phaàn töû cuûa nhoùm chæ coù duy nhaát moät phaàn töû nghòch ñaûo.
Chöùng minh: Giaû söû phaàn töû a cuûa nhoùm (X, • ) coù hai phaàn töû nghòch ñaûo laø b
vaø b* thì b = 1• b = (b*• a) • b = b* • (a • b) = b*• 1 = b*.
Tính chaát 3: Trong moät nhoùm luaät giaûn öôùc thöïc hieän ñöôïc vôùi moïi phaàn töû, töùc laø
töø ñaúng thöùc a • b = a • c hoaëc b • a = c • a keùo theo b = c.
Chöùng minh: Giaû söû a, b, c laø caùc phaàn töû cuûa nhoùm (X, •) thoûa maõn ñaúng thöùc a b
= a c. Nhaân beân traùi hai veá cuûa ñaúng thöùc naøy vôùi a–1, ta coù
a–1(a b) = a–1(a c), hay (a–1a) b = (a–1a) c, hay 1b = 1c, töùc laø b = c.
Tính chaát 4: Trong nhoùm (X,• ) ta coù
1) (a b)–1 = b–1 a–1, hoaëc toång quaùt hôn, (a1 a2 … an–1 an)–1 = a −n 1 a −n 1−1 …a −2 1 a 1−1 ,
vaø ñaëc bieät, (an)–1 = (a–1)n, trong ñoù n ∈ ∠ .
2) an am = an+m vaø (an)m = an m vôùi moïi n, m ∈ 9 .
Chöùng minh:
1) Vì (ab)(b–1a–1) = a(bb–1)a–1 = aa–1 = 1
(b–1a–1)(ab) = b–1(a–1a)b–1 = b–1b = 1
2) Neáu n = 0 hoaëc m = 0 laø hieån nhieân. Neáu n, m > 0 , caùc coâng thöùc ñöôïc suy ra
röø ñònh lí 1.2. Neáu m , n < 0 thì
an am = (a–1)–n(a–1)– m = (a–1)(–n) + (–m) = (a–1)– (n + m) = an+m

(an)m = [(a–1)– n] m = [(a–n)–1]m = (a–n) – m = an m .
Neáu m < 0 < n thì
(an)m = ((an)–1 )– m = ((a–1)n)– m = (a–1)n (– m) = (a–1) – n m = an m
n m ⎧ a n + m a − m (a − m ) −1 khi n + m ≥ 0
a a = ⎨ n −1 n −1 −m−n = an + m.
⎩ a (a ) (a ) khi n + m < 0
Tính chaát 5:
Cho (X, • ) laø moät nöûa nhoùm. Khi ñoù ba ñieàu sau ñaây laø töông ñöông:
1) (X, • ) laø moät nhoùm.

2) Vôùi moïi phaàn töû a, b cuûa X, phöông trình ax = b cuõng nhö phöông trình
ya = b coù nghieäm duy nhaát.
3) Trong X toàn taïi phaàn töû ñôn vò traùi ( töông öùng: ñôn vò phaûi) vaø moïi phaàn töû
cuûa X ñeàu coù nghòch ñaûo traùi(töông öùng: nghòch ñaûo phaûi).
Chöùng minh:
(1 ⇒ 2) Ta thaáy ngay giaù trò x = a–1b laø nghieäm cuûa phöông trình. Ñoù laø nghieäm
duy nhaát vì neáu c cuõng laø nghieäm cuûa phöông trình, töùc laø ac = ax = b thì c = x.
(2 ⇒ 3) Goïi e laø nghieäm cuûa phöông trình ya = a. Ta seõ chæ ra e laø phaàn töû
ñôn vò traùi. Thaät vaäy, vôùi moïi phaàn töû b baát kì cuûa X , neáu goïi c laø nghieäm cuûa
phöông trình ax = b, thì ta coù eb = e(ac) = (ea)c = ac =b.
Giaû söû a laø moät phaàn töû baát kì cuûa X, khi ñoù phaàn töû nghòch ñaûo traùi cuûa a laø
nghieäm cuûa phöông trình ya = e.
(3 ⇒ 1) Giaû söû trong X toàn taïi phaàn töû ñôn vò traùi e vaø moïi phaàn töû cuûa X ñeàu coù
nghòch ñaûo traùi. Laáy moät phaàn töû baát kì a cuûa X. goïi a–1 laø nghòch ñaûo traùi cuûa a vaø
(a–1)–1 laø nghòch ñaûo traùi cuûa a–1. Khi ñoù ta coù
aa–1 = e(aa–1) = ((a–1)–1 a–1) (aa–1) = (a–1)–1(a–1 a)a–1 = (a–1)–1(ea–1)

= (a–1)–1a–1 = e.
Maët khaùc, vôùi moïi phaàn töû b cuûa X, goïi b–1 laø nghòch ñaûo traùi (vaø cuõng laø nghòch
ñaûo phaûi) cuûa b thì ta coù : be = b(b–1b) = (bb–1)b = eb = b.
Vaäy, e laø phaàn töû ñôn vò cuûa X vaø a–1 laø phaàn töû nghòch ñaûo cuûa a vaø do ñoù X laø
moät nhoùm.

3. Nhoùm con
3.1 Ñònh nghóa
• Cho (X, • ) laø moät nhoùm , vaø H laø moät taäp con cuûa X. H ñöôïc goïi laø oån ñònh (ñoái
vôùi pheùp toaùn • trong X) neáu vaø chæ neáu a • b ∈ H vôùi moïi a, b ∈ H. Khi ñoù ngöôøi ta
cuõng noùi raèng, pheùp toaùn treân X caûm sinh moät pheùp toaùn treân H.
• Ta noùi moät boä phaän oån ñònh H cuûa nhoùm X laø moät nhoùm con cuûa X neáu H cuøng
vôùi pheùp toaùn caûm sinh laø moät nhoùm.
CHUÙ YÙ: Neáu H laø nhoùm con cuûa nhoùm (X, • ) thì phaàn töû ñôn vò cuûa X laø 1X naèm
trong H. Thaät vaäy, goïi 1H laø phaàn töû ñôn vò cuûa nhoùm (H,• ). Khi ñoù ta coù 1H • 1H
= 1H vaø 1H • 1X = 1H , töø ñoù suy ra 1H • 1H = 1H • 1X , vaø do luaät giaûn öôùc trong
nhoùm ta coù 1X = 1H ∈ H.
3.2 Ñònh lí (tieâu chuaån ñeå nhaän bieát moät nhoùm con)
Giaû söû H laø moät taäp con khaùc ∅ cuûa moät nhoùm (X, • ). Khi ñoù ba ñieàu sau ñaây laø
töông ñöông:
1) H laø moät nhoùm con cuûa X.
2) ab ∈ H vaø a–1 ∈ H vôùi moïi a, b ∈ H .
3) ab–1 ∈ H vôùi moïi a, b ∈ H.
Chöùng minh:
(1 ⇒ 2) Vì H laø boä phaän oån ñònh cuûa nhoùm X neân ab ∈H vôùi moïi a, b ∈ H. Xeùt a laø
moät phaàn töû baát kì cuûa H , giaû söû a −H1 laø phaàn töû nghòch ñaûo cuûa a trong H vaø a −X1
laø nghòch ñaûo cuûa a trong X. Khi ñoù a −H1 .a = 1H = 1X = a −X1 a, vaø do luaät giaûn öôùc
trong nhoùm ta coù a −X1 = a −H1 ∈ H.
(2 ⇒3) Ñieàu naøy laø roõ raøng.
(3 ⇒1) Vì H ≠ ∅ neân toàn taïi phaàn töû a ∈H, töø ñoù theo giaû thieát 1X = aa–1 ∈ H. Vôùi
moïi b ∈ H, goïi b −X1 laø phaàn töû nghòch ñaûo cuûa b trong X, töø 1X ∈ H vaø töø giaû thieát
suy ra b −X1 =1X .b −X1 ∈ H. Baây giôø vôùi moïi a, b ∈H, khi ñoù b–1 ∈ H vaø do giaû thieát
ab = a (b–1)–1 ∈H. Ñieàu naøy chöùng toû • cuõng laø pheùp toaùn treân H, vaø do pheùp toaùn
ñaõ cho trong X coù tính keát hôïp neân (H. • ) laø nöûa nhoùm. Ngoøai ra H coù phaàn töû ñôn
vò laø 1H :=1X vaø phaàn töû a ∈ H coù phaàn töû nghòch ñaûo laø a −H1 := a −X1 . Töø ñoù (H, •
) laø moät nhoùm.
• VÍ DUÏ:
1) Cho nhoùm (X, • ). Boä phaän {1X} vaø X laø hai nhoùm con cuûa nhoùm X, chuùng
ñöôïc goïi laø caùc nhoùm con taàm thöôøng cuûa nhoùm X

2) (Θ ,+) laø nhoùm con cuûa (3 , +). Nhoùm caùc soá phöùc coù modul baèng 1 laø
nhoùm con cuûa nhoùm nhaân (∀*, • ). Nhoùm ({1, –1}, •) laø nhoùm con cuûa nhoùm ({1,
–1, i, –i}, •).
3) Cho (G,• ) laø moät nhoùm. Khi ñoù Z(G) = {x ∈ G : xg = gx, vôùi moïi g ∈ G}
laø moät nhoùm con giao hoaùn cuûa nhoùm G. Thaät vaäy, vôùi moïi a, b ∈ Z(G) vaø vôùi moïi
g ∈G ta coù
(ab)g = a(bg) = a(gb) = (ag)b = (ga)b = g(ab),
töùc laø ab ∈ Z(G).
Maët khaùc, töø ag = ga suy ra a–1 (ag)a–1 = a–1 (ga)a–1

(a–1a)(ga–1) = (a–1g)(aa–1)
ga–1 = a–1g,
töùc laø a–1 ∈ Z(G). Tính giao hoaùn cuûa (ZG) laø roõ raøng. Nhoùm con Z(G) ñöôïc goïi laø
taâm cuûa nhoùm G.
4) Cho (9, +) laø nhoùm nhaân caùc soá nguyeân. Ñaët n9 = {nk : k ∈ 9}. Khi ñoù
n9 laø moät nhoùm con cuûa (9, +). Hôn nöõa, moïi nhoùm con cuûa (9, +) ñeàu coù
daïng m9 vôùi m laø moät soá nguyeân naøo ñoù.
Thaät vaäy, n9 laø nhoùm con vì nx – ny = n(x – y) ∈ n9. Baây giôø, goïi H laø moät nhoùm
con baát kì cuûa nhoùm (9, +). Neáu H ={0} thì H = 09. Neáu H ≠ {0} thì toàn taïi soá
nguyeân k ∈ H vôùi k ≠ 0. Khi ñoù – k cuõng thuoäc H do H laø nhoùm con. Nhö vaäy,
trong H coù ít nhaát moät soá döông. Goïi m laø soá döông nhoû nhaát trong H. Ta seõ chæ ra
H = m9 . Tröôùc heát H ⊂ m9, thaät vaäy, laáy x laø moät phaàn töû baát kì cuûa H. Töø pheùp
chia trong 9 ta ñöôïc x = mq + r, vôùi 0 ≤ r < m. Neáu 0 < r < m thì töø r = x – mq ∈
H daãn ñeán maâu thuaãn vôùi vieäc m laø soá döông nhoû nhaát cuûa H, vaäy ta phaûi coù r = 0.
Töø ñoù x = mq ∈ m9. Bao haøm thöùc ngöôïc laïi m9 ⊂ H laø roõ raøng.
4) Giao cuûa moät hoï baát kì caùc nhoùm con cuûa moät nhoùm G cuõng laø moät nhoùm
con cuûa nhoùm G.
Thaät vaäy, xeùt moät hoï baát kì {Xi} i∈I caùc nhoùm con cuûa (G, • ) vaø X laø giao cuûa
chuùng. Laáy hai phaàn töû baát kì x, y cuûa X, khi ñoù x,y ∈ Xi vôùi moïi i ∈I. Vì Xi laø caùc
nhoùm con neân xy–1 ∈ Xi vôùi moïi i ∈I, do ñoù xy–1 ∈ X. Töø ñònh lí 3.2 suy ra X laø moät
nhoùm con cuûa G.
• NHAÄN XEÙT: Neáu A laø moät taäp con cuûa nhoùm G, thì A seõ chöùa trong ít nhaát moät
nhoùm con cuûa G, chaúng haïn G. Theo ví duï 4) giao cuûa taát caû caùc nhoùm con cuûa G
chöùa A cuõng laø moät nhoùm con chöùa A. Coù theå kieåm tra deã daøng raèng ñoù laø nhoùm
con beù nhaát chöùa A, töùc laø noù chöùa trong moïi nhoùm con chöùa A cuûa G.
3.3 Nhoùm con sinh bôûi moät taäp con cuûa nhoùm

• Coù moät con ñöôøng toång quaùt ñeå thu ñöôïc caùc nhoùm con töø moät nhoùm. Xeùt S laø
moät taäp con khaùc ∅ cuûa nhoùm (G, •). Ñaët:
ε ε
< S > = {a 11 a 22 … a εnn : ai ∈ S, ε i = ± 1, n ∈ ∠}
Khi ñoù, < S > laø nhoùm con cuûa G vaø laø nhoùm con beù nhaát chöùa S.
Thaät vaäy, neáu x, y ∈ < S > thì roõ raøng xy–1 ∈ < S >, töùc laø < S > laø moät nhoùm con
cuûa G. Goïi H laø giao cuûa taát caû caùc nhoùm con cuûa G chöùa S. Vì nhoùm con H chöùa
moïi phaàn töû a ∈ S neân < S > ⊂ H. Vì < S > hieån nhieân chöùa S neân < S > = H.
Vaäy, < S > laø nhoùm con beù nhaát cuûa G chöùa S.
• < S > ñöôïc goïi laø nhoùm con sinh bôûi S. Ta cuõng noùi raèng S taäp caùc phaàn töû sinh
cuûa < S >.
• Neáu S = {a} thì < S > goàm taát caû caùc phaàn töû coù daïng an vôùi n ∈ 9 . Trong tröôøng
hôïp naøy ta thöôøng vieát (a) thay cho < {a}> vaø goïi noù laø nhoùm con cyclic cuûa G
sinh bôûi a.
• VÍ DUÏ:
1) Xeùt nhoùm coäng caùc soá nguyeân (9 , +). Khi ñoù (1) = 9.
2) Xeùt nhoùm nhaân caùc soá phöùc ( ∀, • ). Khi ñoù ( i ) = {1, –1, i, – i }.
4. Nhoùm con chuaån taéc - Nhoùm thöông

4.1 Lôùp keà - Quan heä töông ñöông xaùc ñònh bôûi moät nhoùm con
• Cho (G, • ) laø moät nhoùm, H laø moät nhoùm con cuûa noù vaø a laø phaàn töû cuûa G. Taäp
hôïp taát caû caùc phaàn töû ax vôùi x ∈ H ñöôïc goïi laø lôùp keà traùi ( hay lôùp gheùp traùi)
cuûa H trong G. Ta kí hieäu noù bôûi aH.
• Cho (G, • ) laø moät nhoùm, H laø moät nhoùm con cuûa noù. Treân G ta xaùc ñònh moät
quan heä ~ nhö sau
x ~ y ⇔ x–1y ∈ H
Quan heä ~ xaùc ñònh ôû treân laø moät quan heä töông ñöông. Thaät vaäy, vì H laø nhoùm con
neân x–1x = 1 ∈ H , töùc laø x ~ x (tính phaûn xaï). Giaû söû x vaø y laø hai phaàn töû baát kì cuûa
G sao cho x ~ y, töùc laø x–1y ∈ H. Vì H laø nhoùm con neân ta coù (x–1y)–1 = y–1x ∈ H,
töùc laø y ~ x. Vaäy ~ coù tính ñoái xöùng. Cuoái cuøng, giaû söû x, y, z laø ba phaàn töû baát kì
cuûa G sao cho x ~ y vaø y ~ z, töùc laø x–1y, y–1z ∈ H. Töø H laø nhoùm con suy ra (x–
1
y)( y–1z) = x–1(y y–1)z = x– 1z ∈ H. Vaäy ~ laø baéc caàu.
• NHAÄN XEÙT:

1) Quan heä töông ñöông ~ noùi ñeán ôû treân chia G thaønh caùc lôùp töông ñöông. Kí
hieäu a seõ ñöôïc duøng ñeå chæ lôùp töông ñöông chöùa phaàn töû a, khi ñoù
a = aH = {ax : x ∈ H}
Thaät vaäy, giaû söû b laø moät phaàn töû baát kì thuoäc lôùp töông ñöông a , khi ñoù a~b, töùc
laø a–1b ∈ H, töø ñoù b = a (a–1b) ∈ aH. Vaäy a ⊂ aH. Ngöôïc laïi, giaû söû b laø moät
phaàn töû baát kì thuoäc aH, khi ñoù toàn taïi moät phaàn töû x thuoäc H sao cho b = ax hay x
= a–1b, töùc laø a–1b ∈ H. Vaäy a ~ b vaø töø ñoù aH ⊂ a .
Töø nhaän xeùt 1) suy ra raèng, ñoái vôùi hai lôùp keà baát kì aH vaø bH cuûa H trong G thì
hoaëc laø chuùng truøng nhau hoaëc laø chuùng rôøi nhau.
2) Lôùp keà aH truøng vôùi H khi vaø chæ khi a ∈H. Thaät vaäy, giaû söû coù aH = H. Goïi e laø
phaàn töû ñôn vò cuûa G, do H laø nhoùm con neân e ∈H, töø ñoù a = ae ∈ aH = H. Ngöôïc
laïi, giaû söû a ∈H, ta seõ chæ ra aH = H. Vì H laø nhoùm con neân töø a ∈H suy ra ax ∈ H
vôùi moïi x ∈ H vaø ñieàu naøy coù nghóa laø aH ⊂ H. Baây giôø giaû söû b laø moät phaàn töû baát
kì cuûa H. Vì H laø nhoùm con neân a–1 ∈ H vaø a–1b ∈ H, töø ñoù b = (a a–1)b = a(a–1b)
∈ aH. Vaäy H ⊂ aH.
• Hoaøn toaøn töông töï, ta kí hieäu Ha laø lôùp keà phaûi cuûa H trong G, noù goàm taát caû
caùc phaàn töû xa vôùi x ∈ H, vaø truøng vôùi lôùp töông ñöông a chöùa phaàn töû a trong
quan heä töông ñöông ñöôïc xaùc ñònh bôûi
x ~ y ⇔ xy–1 ∈ H
Trong caùc phaàn sau, neáu khoâng chæ roõ, ta noùi lôùp keà coù nghóa laø lôùp keà traùi.
• Neáu duøng daáu + ñeå kí hieäu pheùp toaùn trong nhoùm G, thì lôùp keà traùi vaø phaûi cuûa H
trong G seõ ñöôïc vieát laø
a + H = {a + x : x ∈ H}; H + a = {x + a : x ∈ H}
Coøn caùc quan heä töông ñöông seõ ñöôïc vieát laø
x ~ y ⇔ (– x )+ y ∈ H ; x ~ y ⇔ y + (– x) ∈ H )
4.2 Meänh ñeà

Cho G laø moät nhoùm, vaø H laø moät nhoùm con. Khi ñoù soá caùc phaàn töû cuûa moät lôùp keà
aH baèng soá caùc phaàn töû trong H.

Chöùng minh: Xeùt aùnh xaï H → aH, x a ax. AÙnh xaï naøy laø moät song aùnh, thaät vaäy
roõ raøng noù laø toøan aùnh, hôn nöõa noù laø ñôn aùnh vì töø ax = ax' suy ra x = x' (luaät giaûn
öôùc trong nhoùm). Vì G höõu haïn neân H cuõng höõu haïn, töø ñoù soá phaàn töû cuûa H phaûi
baèng soá phaàn töû cuûa aH.
• Cho G laø moät nhoùm, vaø H laø moät nhoùm con. Soá caùc lôùp keà rôøi nhau cuûa H trong
G ñöôïc goïi laø chæ soá cuûa H trong G. Chæ soá naøy taát nhieân coù theå laø voâ haïn. Neáu G
laø nhoùm höõu haïn, thì chæ soá cuûa moät nhoùm con baát kì laø höõu haïn. Chæ soá cuûa moät
nhoùm con H trong G seõ ñöôïc kí hieäu laø (G : H).
4.3 Ñònh lí (Lagrange)

Cho G laø moät nhoùm höõu haïn vaø H laø moät nhoùm con. Khi ñoù
(caáp cuûa G) = (G : H) × (caáp cuûa H)
Chöùng minh:
Vì G höõu haïn neân soá caùc lôùp keà (G : H) laø höõu haïn, khi ñoù G ñöôïc phaân hoaïch
thaønh (G : H) lôùp, soá phaàn töû cuûa moãi lôùp, theo meänh ñeà 5.3, baèng caáp cuûa H.
Töø ñoù suy ra ñaúng thöùc caàn chöùng minh.
• NHAÄN XEÙT:
1) Ñònh lí Lagrange cuõng chæ ra raèng caáp cuûa moät nhoùm con cuûa moät nhoùm
höõu haïn laø öôùc cuûa caáp cuûa nhoùm ñoù.
2) Sau ñaây laø moät öùng duïng cuûa ñònh lí Lagrange. Giaû söû G laø moät nhoùm höõu
haïn caáp n. Khi ñoù, vôùi moïi x ∈ G ta coù xn = e.
Thaät vaäy, xeùt nhoùm con cyclic cuûa G sinh bôûi x : H =(x) = {xk, k ∈ 9}.Vì H höõu haïn
neân toàn taïi nhöõng luõy thöøa cuaû x baèng nhau, chaúng haïn xk = xm (vôùi k > m). Khi
ñoù, xk –m = xm – m = a0 = e. Vaäy toàn taïi nhöõng soá muõ nguyeân döông l sao cho xl = e.
Goïi s laø soá nguyeân döông nhoû nhaát coù tính chaát aáy. Ta chæ ra raèng caùc phaàn töû x0 =
e, x, x2, …, xs – 1 laø khaùc nhau, vaø moïi phaàn töû cuûa H ñeàu baèng moät trong caùc phaàn
töû aáy. Tröôùc heát caùc phaàn töû noùi ôû treân laø khaùc nhau, vì neáu xk = xm vôùi 0 ≤ m < k
≤ s –1, thì ta coù xk –m = e vôùi 0 < k – m < s, nhöng ñieàu naøy maâu thuaån vôùi giaû
thieát veà s. Baây giôø, giaû söû a laø moät phaàn töû baát kì cuûa H, töùc laø a = xk vôùi k laø moät
soá nguyeân naøo ñoù. Chia k cho s ta ñöôïc k = sq + r vôùi 0 ≤ r < s. Khi ñoù a = xk =
xsq + r = (xs)qxr = exr = xr. Töø ñoù suy ra caáp cuûa H baèng s. Theo ñònh lí Lagrange thì s
laø öôùc cuûa n, töùc laø n = sp.Töø ñoù xn = xsp = (xs)p = ep = e.
4.4 Nhoùm con chuaån taéc
• Moät nhoùm con H cuûa moät nhoùm G ñöôïc goïi laø nhoùm con chuaån taéc neáu vaø chæ
neáu xH = Hx vôùi moïi x ∈ G

• Coù theå phaùt bieåu ñònh nghóa nhoùm con chuaån taéc döôùi daïng töông ñöông:
Moät nhoùm con H cuûa nhoùm G laø chuaån taéc khi vaø chæ khi x–1a x ∈ H vôùi moïi a ∈
H vaø moïi x ∈ G.
Ta seõ chæ ra raèng hai ñònh nghóa neâu ôû treân laø töông ñöông. Thaät vaäy, giaû söû coù xH
= Hx vôùi moïi x ∈ G. Goïi a laø phaàn töû baát kì cuûa H, khi ñoù toàn taïi a' ∈ H sao cho xa
= a'x, suy ra a = x–1a' x ∈ H. Ngöôïc laïi, giaû söû coù x–1a x ∈ H vôùi moïi a ∈ H vaø
moïi x ∈ G. Vôùi phaàn töû a baát kì thuoäc H, vaø x ∈ G ta chæ caàn chæ ra toàn taïi hai
phaàn töû a' vaø a'' ∈ H sao cho xa = a''x vaø ax = xa', vì khi ñoù suy ra ngay xH = Hx.
Coù theå thaáy hai phaàn töû a, a'' caàn tìm laø a' = x–1a x ∈ H vaø a'' = (x–1)–1ax–1 = x ax–1
∈ H.
• CHUÙ YÙ: Ñieàu kieän vôùi moïi x ∈ X : xH = Hx khoâng coù nghóa laø vôùi baát kì a
thuoäc H thì phaûi coù xa = ax maø ñieàu kieän naøy chæ coù nghóa laø vôùi moãi a ∈ H seõ toàn
taïi a' ∈ H sao cho xa = a'x.
• VÍ DUÏ:
1) Moïi nhoùm con cuûa moät nhoùm giao hoaùn ñeàu chuaån taéc. Chaúng haïn n9 laø
nhoùm con chuaån taéc cuûa nhoùm ( 9 , +).
2) Taâm cuûa nhoùm G, Z(G) = {x ∈ G : gx = xg, vôùi moïi g ∈G}, laø nhoùm con
chuaån taéc cuûa G. Thaät vaäy, vôùi moïi x ∈ G, vôùi moïi h ∈ Z(G) ta coù
x–1h x = x–1 (h x) = x–1 (x h) = (x–1 x) h = h ∈ Z(G).
3) Neáu S vaø T laø caùc nhoùm con chuaån taéc cuûa nhoùm G thì S ∩ T cuõng laø nhoùm
con chuaån taéc cuûa G. Thaät vaäy, vôùi moïi x ∈ G, vôùi moïi h ∈ S ∩ T, vì h ∈ S vaø h ∈
T neân x–1h x ∈ S vaø x–1h x ∈ T, töø ñoù x–1h x ∈ S ∩ T.
4) Xeùt nhoùm caùc pheùp theá S3 = {song aùnh σ : {1, 2, 3} → {1, 2, 3}} vôùi pheùp
toaùn hôïp caùc aùnh xaï maø caùc phaàn töû laø (ôû ñaây, kí hieäu σ = ( σ (1) σ (2) σ (3))):
σ 1 = (123), σ 2 = (132), σ 3 = (213), σ 4 = (231), σ 5 = (312), σ 6 = (321)
Khi ñoù nhoùm con H = { σ 1, σ 4, σ 5} laø chuaån taéc vì
σ 1H = H σ 1 = H, σ 2H = H σ 2 = { σ 2, σ 3, σ 6}; σ 3H = H σ 3 = { σ 3, σ 2, σ 6};
σ 4H = H σ 4 = H, σ 5H = H σ 5 = H, σ 6H = H σ 6 = { σ 6, σ 3, σ 2}.
4.5 Nhoùm thöông
• Cho (G, •) laø nhoùm vaø H laø moät nhoùm con chuaån taéc cuûa G. Xeùt taäp G/H goàm caùc

lôùp keà traùi aH (cuõng laø keà phaûi do H laø chuaån taéc), chuù yù raèng noù cuõng laø taäp
thöông ñoái vôùi quan heä töông ñöông ñaõ noùi trong 5.1
Ta seõ xaây döïng moät caáu truùc nhoùm treân taäp G/H baèng caùch xaùc ñònh pheùp toùan
nhaân treân G/H nhö sau
aH • bH = abH
Vôùi moïi a, a', b, b' ∈ G, neáu (aH, bH) = (a'H, b'H) thì abH = a'b'H ( do (ab)–1
a' b' = b–1 (a–1 a') b' = (b–1 (a–1 a') b)(b–1 b') ∈ H ). Vaäy • thöïc söï laø moät pheùp toùan
trong treân G/H. Noù coù tính keát hôïp , phaàn töû ñôn vò laø 1GH, phaàn töû nghòch ñaûo cuûa
aH laø a–1H. Khi ñoù (G/H, •) laø moät nhoùm vaø ñöôïc goïi laø nhoùm thöông cuûa G treân
H.
• Neáu G laø nhoùm coäng thì pheùp toùan treân taäp thöông G/H seõ ñöôïc vieát
(a + H) + (b + H) = (a + b) + H
vaø nhoùm thöông (G/H, + ) coù phaàn töû ñôn vò laø 0 + H, phaàn töû nghòch ñaûo cuûa a + H
laø (–a) + H
• VÍ DUÏ: Xeùt (9 , +) laø nhoùm coäng caùc soá nguyeân, (m 9 ,+) laø nhoùm con vaø laø
chuaån taéc do (9 ,+) giao hoùan.
Taâp thöông 9
/m 9 = { a = a + m 9 : 0 ≤ a ≤ m –1}
cuøng vôùi pheùp toùan (a + m9) + (b + m9) = (a + b) + m9
taïo thaønh nhoùm thöông (9 /m 9 , +), coøn ñöôïc kí hieäu 9m , vaø ñöôïc goïi laø nhoùm caùc
soá nguyeân modulo m . Phaàn töû ñôn vò laø 0 = 0 + m9, phaàn töû nghòch ñaûo cuûa a
laø − a .
• CHUÙ YÙ: Treân 9m , xeùt pheùp toaùn nhaân a b = ab . Neáu m laø soá nguyeân toá thì
9m – { 0 } laø nhoùm giao hoaùn vôùi phaàn töû ñôn vò laø 1 phaàn töû nghòch ñaûo cuûa a laø b
vôùi ab ≡ 1( mod m)
• Minh hoïa trong 95

+ 0 1 2 3 4 • 0 1 2 3 4
0 0 1 2 3 4 0 0 0 0 0 0
1 1 2 3 4 0 1 0 1 2 3 4
2 2 3 4 0 1 2 0 2 4 1 3
3 3 4 0 1 2 3 0 3 1 4 2
4 4 0 1 2 3 4 0 4 3 2 1
5. Ñoàng caáu nhoùm

5.1 Ñònh nghóa
• Cho (G, *) vaø (H, ⊥ ) laø hai nhoùm. AÙnh xaï f : G → H ñöôïc goïi laø moät ñoàng caáu
(nhoùm) neáu noù baûo toaøn caùc pheùp toaùn cuûa nhoùm, töùc laø
f(a * b) = f(a) ⊥ f(b) vôùi moïi a, b ∈ G.
• Moät ñoàng caáu f ñöôïc goïi laø ñôn caáu, toaøn caáu, ñaúng caáu neáu aùnh xaï f töông
öùng laø ñôn aùnh, toaøn aùnh, song aùnh. Neáu G = H thì ñoàng caáu f ñöôïc goïi laø moät töï
ñoàng caáu cuûa G. Moät töï ñoàng caáu song aùnh ñöôïc goïi laø moät töï ñaúng caáu. Trong
tröôøng hôïp f : G → H laø moät ñaúng caáu thì ta cuõng noùi nhoùm G ñaúng caáu vôùi nhoùm
H, vaø vieát G ≅ H.
• KÍ HIEÄU: Hom(G, H) = {ñoàng caáu f: G → H}

End(G) = {töï ñoàng caáu f : G → G}
Aut(G) = {töï ñaúng caáu f : G → G}
• VÍ DUÏ:
1) (3 *+ , •) ≅ (3 , +) vì coù moät ñaúng caáu f : (3 *+ , •) → (3 , +), f(x) = lnx, ôû ñaây
3 *+ laø taäp caùc soá thöïc döông vaø • vaø + laø caùc pheùp toaùn nhaân vaø coäng thoâng thöôøng.
2) Hai nhoùm (Θ, +) vaø (Θ *+ , •) vôùi caùc pheùp toaùn nhaân vaø coäng thoâng thöôøng
treân taäp soá höõu tæ khoâng theå ñaúng caáu vôùi nhau. Thaät vaäy, giaû söû coù moät ñaúng caáu f
: (Θ, +) → (Θ *+ , •). Xeùt soá 2 ∈ Θ *+ , vì f song aùnh neân toàn taïi a ∈ Θ sao cho 2 =
f(a) = f( a2 + a2 ) = f( a2 )f( a2 ) = [f( a2 )]2, nhöng ñieàu naøy daãn ñeán maâu thuaãn vì khoâng
coù soá höõu tæ naøo maø bình phöông cuûa noù baèng 2.
3) Cho (G, •) laø moät nhoùm vaø S(G) laø nhoùm caùc hoaùn vò cuûa taäp G. Vôùi moãi a
thuoäc G, xeùt aùnh xaï Ta : G → G, Ta (x) = ax.

Ta thaáy raèng, Ta laø moät song aùnh, thaät vaäy, noù laø ñôn aùnh vì neáu ax = ay thì x = y
(luaät giaûn öôùc trong moät nhoùm); noù laø toaøn aùnh vì vôùi moïi x ∈ G ta coù x = Ta(a–
1
x). Töø ñoù Ta ∈ S(G). Ngöôøi ta goïi Ta laø pheùp tònh tieán traùi bôûi a.
Baây giôø xeùt aùnh xaï a a Ta töø nhoùm (G, • ) ñeán nhoùm (S(G), o) caùc hoùan vò cuûa
taäp hôïp G. Coù theå chæ ra noù laø moät ñôn caáu. Thaät vaäy, noù laø ñoàng caáu vì vôùi moïi
a, b ∈ G ta coù Tab(x) = abx = Ta(Tb(x)), noù laø ñôn aùnh vì neáu Ta(x) = Tb(x), töùc
laø ax = bx, thì do luaät giaûn öôùc ta coù a = b.
Teân goïi cuûa aùnh xaï Ta ñöôïc laáy töø hình hoïc Euclide. Ñaët G = 32 = 3 × 3 , ta hình
dung G nhö moät maët phaúng vaø moãi phaàn töû cuûa G laø moät vector. Khi ñoù vôùi A ∈3 ×
3 , aùnh xaï TA : G → G, TA(X) = X + A chính laø pheùp tònh tieán theo vector A thoâng
thöôøng.
4) Cho (G, +) vaø (H,+) laø hai nhoùm giao hoaùn. Ta coù theå laøm Hom(G, H) trôû
thaønh moät nhoùm nhö sau. Neáu f, g ∈ Hom(G, H) ta xaùc ñònh f + g : G → H laø aùnh
xaï ñöôïc cho bôûi (f + g)(x) = f(x) + g(x) vôùi moïi x ∈ G. Vieäc kieåm tra noù laø moät
nhoùm laø khoâng khoù, phaàn töû ñôn vò laø ñoàng caáu x a 0, phaàn töû nghòch ñaûo cuûa f laø
ñoàng caáu x a – f(x).
5) Cho H laø moät nhoùm con cuûa nhoùm G. Khi ñoù aùnh xaï i : H → G, i(x) = x
laø moät ñôn caáu, goïi laø ñôn caáu chính taéc.
6) Cho H laø moät nhoùm con chuaån taéc cuûa nhoùm G. Khi ñoù aùnh xaï
π : G → G/H, π (x) = xH,
laø moät ñoàng caáu nhoùm töø nhoùm G ñeán nhoùm thöông G/H. Thaät vaäy, vì ta coù π (xy)
= xyH = xH yH = π (x) π (y). Hôn nöõa, ñoàng caáu naøy laø moät toaøn caáu, goïi laø toøan
caáu chính taéc.
5.2 AÛnh vaø nhaân cuûa ñoàng caáu
• Cho f : G → H laø moät ñoàng caáu töø nhoùm (G, •) ñeán nhoùm (H, •), caùc phaàn töû
ñôn vò cuûa G vaø H ñöôïc kí hieäu laàn löôït laø 1G vaø 1H. Ta seõ goïi caùc taäp hôïp Imf =
f(G) = {f(x), x ∈ G} vaø Kerf = f –1(1H) = {x ∈ G : f(x) = 1H} laàn löôït laø aûnh vaø
nhaân cuûa ñoàng caáu f.
5.3 Caùc tính chaát cuûa ñoàng caáu nhoùm
• Tính chaát 1 Hôïp cuûa hai ñoàng caáu nhoùm laø moät ñoàng caáu nhoùm. Hôn nöõa, hôïp
cuûa hai ñaúng caáu laø moät ñaúng caáu.

Chöùng minh: Giaû söû f : (X. •) → (Y, •) vaø g : (Y, •) → (Z, •) laø hai ñoàng caáu
nhoùm. Goïi a, b laø hai phaàn töû baát kì cuûa X. Khi ñoù go f laø moät ñoàng caáu vì
(go f)(ab) = g(f(ab)) = g [f(a)f(b)] = g(f(a))g(f(b)) = (go f)(a) (go f)(b)
• Tính chaát 2: Cho f : (G, •) → (H, •) laø moät ñoàng caáu nhoùm; 1G ,1H laàn löôït laø
phaàn töû ñôn vò cuûa G vaø H. Khi ñoù
a) f(1G) = 1H.
b) f(a– 1) = [f(a)]–1 vôùi moïi a ∈ G.
Chöùng minh:
a) Ta coù f(1G)1H = f(1G) = f(1G1G) = f(1G)f(1G), töø ñoù f(1G) = 1H (luaät giaûn öôùc)
b) Suy ra töø f(a)f(a– 1) = f(aa– 1) = f(1G) = 1H.
• Tính chaát 3: Giaû söû f : (G, •) → (H, •) laø moät ñoàng caáu nhoùm. Khi ñoù
a) Neáu A laø moät nhoùm con cuûa G thì f(A) laø moät nhoùm con cuûa H. Hôn nöõa neáu A
chuaån taéc thì f (A) cuõng chuaån taéc.
b) Neáu B laø moät nhoùm con cuûa H thì f –1(B) laø moät nhoùm con cuûa G. Hôn nöõa neáu
B chuaån taéc thì f –1(B) cuõng chuaån taéc.
Chöùng minh:
a) Vì A laø nhoùm con neân 1G ∈A, do ñoù f(1G) = 1H ∈ f(A), töùc laø f(A) ≠ ∅.
Giaû söû y1, y2 laø hai phaàn töû baát kì cuûa f(A). Khi ñoù, toàn taïi x1, x2 ∈ A sao cho
y1 = f(x1), y2 = f(x2). Ta coù y1y −2 1 = f(x1) [f(x2)]–1 = f(x1) f(x −2 1 ) = f(x1x −2 1 ). Maët
khaùc, vì A laø nhoùm con cuûa G neân x1x −2 1 ∈ A, do ñoù y1y −2 1 = f(x1x −2 1 ) ∈ f(A). Vaäy
f(A) laø nhoùm con.
b) Vì B laø nhoùm con neân 1H ∈ B, do ñoù f(1G) = 1H ∈ B, suy ra 1G ∈ f –1(B), töùc
laø f –1(B) ≠ ∅. Giaû söû x1, x2 laø hai phaàn töû baát kì cuûa f –1(B). Khi ñoù f(x1), f(x2) ∈
B. Ta coù f(x1x −2 1 ) = f(x1) f(x −2 1 ) = f(x1) [f(x2)]–1. Maët khaùc, vì B laø nhoùm con cuûa H
neân f(x1) [f(x2)]–1 = f(x1x −2 1 ) ∈ B. Töø ñoù x1x −2 1 ∈ f –1(B).
Giaû söû B laø chuaån taéc. Vôùi moïi a ∈ f –1(B) vaø x ∈ G, do f laø ñoàng caáu neân ta coù f(x–
1
ax) = f(x–1)f(a)f(x) = [f(x)]–1f(a)f(x). Vì f(a) ∈ B vaø B chuaån taéc neân [f(x)]–1f(a)f(x)
thuoäc B. Töø ñoù suy ra x–1ax thuoäc f –1(B), töùc laø f –1(B) laø chuaån taéc.
• NHAÄN XEÙT: Töø tính chaát 3 suy ra ngay raèng, Ker f = f –1(1H) vaø Im f = f(G) laàn
löôït laø caùc nhoùm con cuûa G vaø H, hôn nöõa Ker f laø nhoùm con chuaån taéc.
a) f laø ñôn caáu khi vaø chæ khi Kerf = {1G}.
b) f laø toaøn caáu khi vaø chæ khi Imf = H
Chöùng minh:
a) • Giaû söû f laø ñôn caáu. Tröôùc heát ta coù {1G} ⊂ Kerf vì f(1G) = 1H. Vôùi x baát

kì thuoäc Kerf, ta coù f(x) = 1H = f(1G), do f ñôn aùnh neân suy ra x =1G, töø ñoù Kerf ⊂
{1G}.
• Baây giôø giaû thieát Kerf = {1G} vaø giaû söû f(x1) = f(x2) vôùi moïi x1, x2 ∈ G.
Khi ñoù ta coù f(x1)[f(x2)]–1 =1H, suy ra f(x1x −2 1 ) =1H, töø ñoù x1x −2 1 ∈ Kerf = {1G}, töùc
laø x1x −2 1 = 1G hay x1 = x2. Vaäy f laø ñôn aùnh.
b) Suy ra tröïc tieáp töø ñònh nghóa cuûa toaøn aùnh.
f(an) = [f(a)]n vôùi moïi n ∈ 9
Chöùng minh: Qui naïp cho n ∈ ∠, coøn laïi söû duïng ñònh nghóa luõy thöøa aâm.
5.4 Ñònh lí ( cô baûn cuûa ñoàng caáu nhoùm)

Cho f laø moät ñoàng caáu töø nhoùm G ñeán nhoùm H vaø π : G → G/Kerf laø toaøn caáu
chính taéc töø nhoùm G ñeán nhoùm thöông G/kerf . Khi ñoù toàn taïi duy nhaát moät ñoàng
caáu f* : G/kerf → H sao cho f = f*o π , töùc laø bieåu ñoà sau giao hoaùn:
f
G H
π f*
G/Kerf
Hôn nöõa, f* laø moät ñôn caáu vaø Im f* = f(G) = Imf
Chöùng minh: Ñaët K = Kerf vaø seõ chæ ra ñoàng caáu caàn tìm laø
f* : G/K → H, f*(xK) = f(x)

• Tröôùc heát f laø ñöôïc xaùc ñònh ñuùng ñaén, thaät vaäy giaû söû xA = yA thì ta coù x–
*
1
y ∈A = Kerf, töø ñoù f(x–1y) = f(x–1)f(y) = [f(x)]–1f(y) = 1H, hay f(x) = f(y).
• f* laø moät ñoàng caáu vì f*(xA.yA) = f*(xyA) = f(xy) = f(x)f(y) = f*(xA)f*(yA)
• f* laø duy nhaát, thaät vaäy giaû söû coù moät ñoàng caáu khaùc g* : G/A → H sao cho f =
g*o π . Khi ñoù vôùi moïi xA ∈ G/A ta coù
g*(xA) = g*( π (x)) = (g*o π )(x) = f(x) = (f*o π )(x) = f*( π (x)) = f*(xA)
töùc la ø g* = f*.
• f* laø ñôn aùnh, thaät vaäy giaû söû coù f*(xA) = f*(yA), suy ra f(x) = f(y), töø ñoù f(x–1y) =
f(x–1)f(y) = [f(x)]–1f(y) = 1H, töùc laø x–1y ∈ Kerf = A, vaäy xA = yA.

• Vì π laø toaøn caáu neân f(G) = (f*o π )(G) = f*( π (G)) = f*(G/K) = Im f*
5.5 Heä quaû

1) Vôùi moïi ñoàng caáu nhoùm f : G → H ta coù f(G) ≅ G/Kerf
2) Vôùi moïi toaøn caáu nhoùm f : G → H ta coù H ≅ G/Kerf
• VÍ DUÏ:
2kπ 2kπ
Vôùi m ∈∠, xeùt ñoàng caáu f : (9, +) → (∀*, •), f(k) = cos + isin , khi ñoù ta
m m
coù
2kπ 2kπ
Imf = f(9 ) = { cos + isin , k = 0, 1, 2,…, m –1} = m 1
m m
2kπ 2kπ
Kerf = {k ∈ 9 : cos + isin = 1} = {km, m ∈ 9 } = m9
m m
9
Theo heä quaû 5.5 thì f(9 ) ≅ 9m = /m 9
6. Nhoùm cyclic
6.1 Ñònh nghóa
• Moät nhoùm G ñöôïc goïi laø cyclic, neáu vaø chæ neáu toàn taïi moät phaàn töû a ∈ G sao cho
G = (a) = {an, n ∈ 9}, khi ñoù a goïi laø phaàn töû sinh cuûa G.
Neáu nhoùm cyclic G ñöôïc vieát theo loái coäng thì moïi phaàn töû x ∈ G ñeàu coù daïng x =
na, n ∈ 9.
• VÍ DUÏ:
1) Nhoùm (9, +) laø nhoùm cyclic vôùi phaàn töû sinh laø 1 hay –1. Ñoù cuõng laø phaàn
töû sinh duy nhaát cuûa 9, vì giaû söû coù a ≠ ± 1 laø moät phaàn töû sinh thì do na ≠ 1 voùi
moïi n ∈ 9 neân 1 ∉ 9.
2) Nhoùm (9m , +) laø nhoùm cyclic vôùi phaàn töû sinh laø 1 . Chuù yù raèng nhoùm
naøy laø höõu haïn caáp m.
6.2 Caáp cuûa moät phaàn töû trong nhoùm
• Cho (G, •) laø moät nhoùm. Moät phaàn töû a ∈ G ñöôïc goïi laø coù caáp höõu haïn neáu toàn
taïi moät soá nguyeân k > 0 sao cho ak = 1G. Trong tröôøng hôïp naøy ta goïi soá nguyeân
döông nhoû nhaát m sao cho am = 1G laø caáp cuûa phaàn töû a, vaø kí hieäu m = ord(a)

• Phaàn töû a ∈ G ñöôïc goïi laø coù caáp voâ haïn neáu vaø chæ neáu vôùi moïi soá nguyeân k ≠
0 ta coù ak ≠ 1G.
6.3 Ñònh lí ( phaân loaïi nhoùm tuaàn hoaøn)

Giaû söû G = (a) laø nhoùm cyclic vôùi phaàn töû sinh laø a. Khi ñoù
a) Neáu a coù caáp n thì G ≅ (9n , +)

b) Neáu a coù caáp voâ haïn thì G ≅ (9, +)
Chöùng minh: Xeùt toaøn caáu f : (9, +) → G, f(k) = ak.
a) Neáu a coù caáp n thì Kerf = n9, vaø theo heä quaû 5.5 cuûa ñònh lí ñoàng caáu ta
9
coù G ≅ 9n = /n 9.
b) Neáu a coù caáp voâ haïn thì roõ raøng Kerf = {0}, vaø cuõng theo heä quaû 5.5 cuûa
9
ñònh lí ñoàng caáu ta coù G ≅ /{0} ≅ (9, +).
NHAÄN XEÙT: Töø ñònh lí 6.3 suy ra moïi nhoùm cyclic G maø phaàn töû sinh cuûa noù coù
caáp n thì G laø nhoùm höõu haïn caáp n, cuï theå G = {a0 = e, a, a2, …, an–1}; coøn neáu
phaàn töû sinh coù caáp voâ haïn thì G laø nhoùm voâ haïn.
7. Taùc ñoäng cuûa moät nhoùm leân moät taäp hôïp

7.1 Ñònh nghóa:
• Cho moät taäp hôïp X vaø moät nhoùm G. Noùi raèng nhoùm G taùc ñoäng leân taäp hôïp X
neáu vaø chæ neáu toàn taïi moät aùnh xaï G × X → X, (g, x) a g.x sao cho
a) e.x = x vôùi moïi x ∈ X, vaø e laø phaàn töû ñôn vò cuûa G
b) (g.h).x = g.(h.x), vôùi moïi g, h ∈ G, vôùi moïi x ∈ X.
• VÍ DUÏ:
1) Coù theå cho nhoùm G taùc ñoäng leân chính noù theo caùc caùch sau
a) Pheùp tònh tieán traùi G × G → G, (g, x) a g.x

b) Pheùp tònh tieán phaûi G × G → G, (g, x) a xg–1
c) Pheùp lieân hôïp G × G → G, (g, x) a gxg–1
Ta chæ ra, chaúng haïn pheùp lieân hôïp laø moät taùc ñoäng nhoùm, thaät vaäy roõ raøng ta coù
e.x = exe–1 = x vaø (g.h).x = (gh)x(gh)–1 = g(hxh–1)g–1 = g(h.x)g–1 = g.(h.x).
2) Nhoùm G coù theå taùc ñoäng lieân hôïp leân taäp caùc taäp con P(G) cuûa noù theo caùch
sau: G × P(G) → P(G), (g, A) a gAg–1 = { gag–1, a ∈A}.

7.2 Nhoùm con oån ñònh cuûa moät phaàn töû
• Cho nhoùm G taùc ñoäng treân taäp X vaø x ∈ X. Khi ñoù, taäp hôïp
Gx = {g ∈ G : g.x = x}
laø moät nhoùm con cuûa G, thaät vaäy vì e ∈ Gx neân Gx ≠ ∅. Maët khaùc, vôùi moïi g, h ∈
Gx ta coù x = g.x = g.(h–1.h.x) = (g.h–1)(h.x) = (g.h–1)x, töùc laø h.g–1 ∈ Gx.
Ta seõ goïi Gx laø nhoùm con oån ñònh cuûa phaàn töû x ∈ G
• VÍ DUÏ:
1) Neáu nhoùm G taùc ñoäng leân chính noù baèng lieân hôïp thì
Gx = {g ∈ G : g.xg–1 = x} = {g ∈ G : g.x = x.g}.
Taäp hôïp naøy ñöôïc goïi laø caùi taâm hoùa cuûa x.
2) Neáu nhoùm G taùc ñoäng leân taäp P(G) caùc taäp con cuûa noù noù baèng lieân hôïp
thì
GA = {g ∈ G : g.Ag–1 = A} = {g ∈ G : g.A = A.g}.
Taäp hôïp naøy ñöôïc goïi laø caùi chuaån hoùa cuûa A.
7.3 Quyõ ñaïo cuûa moät phaàn töû
• Cho nhoùm G taùc ñoäng treân taäp X vaø x ∈X, khi ñoù taäp G.x = {g.x, g ∈ G} ñöôïc
goïi laø quõi ñaïo cuûa phaàn töû x ñoái vôùi nhoùm G.
• NHAÄN XEÙT: Hai quõi ñaïo cuûa hai phaàn töû x, y cuûa X hoaëc rôøi nhau hoaëc truøng
nhau. Thaät vaäy, neáu s ∈ Gx ∩ Gy thì s = gx = g'y vôùi g, g' laø hai phaàn töû naøo ñoù
cuûa G. Do ño G.s = G.g.x = G.g'.y. Vaäy, Gx = Gy = Gs.
Nhö vaäy taäp X laø hôïp cuûa caùc quõi ñaïo rôøi nhau X = U G.x i , trong ñoù xi laø caùc
i∈I
phaàn töû cuûa caùc quõi ñaïo khaùc nhau, vaø I laø moät taäp chæ soá.
8. Nhoùm ñoái xöùng

8.1 Ñònh nghóa
• Neáu X laø taäp khaùc roãng, S(X) laø taäp caùc song aùnh töø X leân X thì ñoái vôùi pheùp hôïp
caùc aùnh xaï, S(X) laø moät nhoùm maø ta thöôøng goïi laø nhoùm ñoái xöùng (hoaëc coøn goïi laø
nhoùm hoaùn vò) treân X. Moät tính chaát lyù thuù cuûa nhoùm ñoái xöùng laø keát quaû sau ñaây

8.2 Ñònh lí (Ceyley)

Moïi nhoùm (G, •) ñeàu laø nhoùm con cuûa nhoùm ñoái xöùng S(G).
Chöùng minh:
Xeùt ñôn caáu f : G → S(G), f(a) = fa vôùi fa(x) = ax ∀x ∈ G
8.3 Nhoùm ñoái xöùng Sn
• Neáu X = {1,2,...,n}, n ≥ 2, thì nhoùm S(X) ñöôïc goïi laø nhoùm ñoái xöùng baäc n vaø kí
hieäu laø Sn . Moãi phaàn töû σ ∈ Sn ñöôïc goïi laø moät pheùp theá, hay hoùan vò cuûa
{1,2,...,n}, thöôøng ñöôïc vieát döôùi daïng :
⎛ 1 2 ... n ⎞
σ = ⎜⎜ ⎟⎟ hay ñôn giaûn hôn σ = ( σ(1) σ( 2) . . . σ( n ) ).
⎝ σ (1) σ (2) ... σ (n ) ⎠
8.4 r - chu trình
• Moät hoùan vò σ ∈ Sn goïi la ø r-chu trình neáu coù moät taäp con {j1,..., jr} goàm
r phaàn töû cuûa {1,2,...,n} sao cho
⎧ σ( ji ) = ji+1 , ∀j = 1,2,..., r − 1, σ( jr ) = j1
⎨
⎩ σ( m ) = m , ∀m ≠ j1 , j2 ,..., jr
• Taäp hôïp {j1,..., jr} ñöôïc goïi laø giaù cuûa r - chu trình σ , vaø thöôøng kí hieäu laø σ
= (j1,..., jr) hay j1 → j2 → ... → jr → j1.
⎛1 2 3 4 5 ⎞
• VÍ DUÏ: ⎜⎜ ⎟⎟ laø 3 - chu trình (2,5,3)
⎝ 1 5 2 4 3 ⎠
• Moät 2-chu trình ñöôïc goïi laø chuyeån vò.
• Hai chu trình (j1,..., jr) vaø (h1,..., hs) ñöôïc goïi laø rôøi nhau neáu vaø chæ neáu
{j1,..., jr} ∩ {h1,..., hs } = ∅
• NHAÄN XEÙT:
1) Ta xem σ = id laø 1-chu trình, id = (i), vaø thöôøng vieát id = (1).

2) Neáu σ laø moät chuyeån vò thì σ = σ –1.
3) Tích caùc chu trình rôøi nhau coù tính chaát giao hoaùn.
4) Trong r-chu trình σ = (j1,..., jr) ta coù jk+1 = σ k (j1 ), k = 1, 2, ..., r –1.

8.5 Tính chaát
1) (j1, j2, .., jr) = (j2, j3, .., jr, j1) = … = (jr, j1, .., jr–2, jr–1)
⎛ j1 j2 .... jr ⎞
2) (j1, j2, .., jr)m = ⎜⎜ ⎟,
⎝ jm+1 jm+ 2 .... jm+ r ⎟⎠
ôû haøng döôùi jr + h = jk neáu h ≡ k( mod r)
3) ord (j1, j2, .., jr) = r.

Chöùng minh: 1) suy ra töø ñònh nghóa, 2) chöùng minh baèng qui naïp vaø 3) suy ra tröïc
tieáp töø 2)
8.6 Ñònh lí
Moïi σ ∈ Sn luoân coù theå phaân thaønh tích moät soá höõu haïn caùc chuyeån vò.
Chöùng minh : Ta chöùng minh baèng quy naïp theo n

Vôùi n = 2 laø hieån nhieân, giaû söû ñònh lí ñuùng vôùi n –1. Xeùt σ ∈ Sn vaø giaû söû σ (n) =
k. Goïi ρ laø chuyeån vò (k, n). Suy ra : ( ρ σ )(n) = n, töùc laø ρσ xem nhö laø phaàn töû
cuûa Sn–1. Theo giaû thieát quy naïp ρ σ laø tích cuûa nhöõng chuyeån vò ρ σ = σ 1 . . . σ k .
Vì ρ = ρ –1 neân : σ = ρ σ 1 ... σ k.
8.7 Ñònh liù

Moïi phaàn töû cuûa Sn ñeàu coù theå phaân tích thaønh tích caùc chu trình ñoâi moät rôøi nhau,
söï phaân tích treân laø duy nhaát (sai khaùc veà thöù töï caùc chu trình).
Chöùng minh :
1) Söï toàn taïi Ta baét ñaàu vôùi daõy 1, σ (1), σ 2(1), …., σ k(1),… (1)
2 n
Vì n + 1 soá töï nhieân 1, σ (1), σ (1), …., σ (1) ñeàu thuoäc {1, 2, …, n} neân toàn taïi s, t
∈ {0,1, 2, …, n} sao cho s < t vaø σ s(1) = σ t(1). Neáu ñaët m = t – s ∈ {1, 2, …, n}
thì ta coù σ m(1) = 1. Vaäy taäp hôïp {q ∈{1, 2, …, n} : σ q(1) = 1} laø khaùc roãng vaø do
ñoù coù soá beù nhaát p. Khi ñoù p soá töï nhieân 1, σ (1), …., σ p–1(1) laø khaùc nhau töøng ñoâi
moät, vì neáu toàn taïi s, t ∈{0,1, 2, …, p –1} sao cho s < t vaø σ s(1) = σ t(1) thì seõ coù
σ m(1) = 1 vôùi m = t – s ∈ {1, 2, …, p –1}, traùi vôùi tính chaát cuûa p. Nhö vaäy töø daõy
(1) ta tìm ñöôïc moät p - chu trình
1 → σ (1) → σ 2(1) → … → σ p–1(1) → 1
. Neáu 2 ∉ (1, σ (1), σ 2(1), …., σ p–1(1)) thì xeùt daõy 2, σ (2), σ 2(2), …, σ k(2),… vaø

laäp luaän töông töï nhö treân, töø daõy naøy tìm ñöôïc moät q - chu trình
2 → σ (2) → σ 2(2) → …. → σ q–1(2) → 1
. Baèng caùch naøy, sau moät soá höõu haïn böôùc, ta tìm ñöôïc caùc chu trình rôøi nhau maø
hôïp cuûa chuùng laø σ .
2)Söï duy nhaát. Giaû söû σ = c1 o c2 o … o cr = d1 o d2 o … o ds laø hai daïng phaân

tích cuûa σ thaønh caùc chu trình töøng ñoâi moät rôøi nhau. Neáu σ = id thì khaúng ñònh
laø roõ raøng. Giaû söû σ ≠ id, khi ñoù toàn taïi i ∈{1, 2, …, n} sao cho σ (i) ≠ i va ø m ∈ {1,
2, …, r}, k ∈ {1, 2, …, s} sao cho i thuoäc giaù cuûa chu trình cm vaø giaù cuûa chu
trình dk. Do ta coù theå hoaùn vò voøng quanh caùc phaàn töû trong moät chu trình maø khoâng
laøm noù thay ñoåi vaø cuõng nhö trong 1) toàn taïi soá töï nhieân p sao cho cm = dk = ( i, σ (i),
…., σ p–1(i)). Laëp laïi lí luaän töông töï cho caùc chu trình coøn laïi, ta suy ra r = s vaø { c1,
c2, … ,cr } = {d1, d2, … ,ds}
⎛ 1 2 3 4 5 6 7 8⎞
.VÍ DUÏ: Xeùt σ = ⎜⎜ ⎟⎟ = (1,2,3,7)o(5,8,6)
⎝ 2 3 7 4 8 5 1 6⎠
Ta baét ñaàu ôû 1 vaø tìm ñöôïc chu trình ñaàu tieân 1 → 2 → 3 → 7 → 1, sau ñoù baét ñaàu
vôùi soá nhoû nhaát coøn laïi , trong tröôøng hôïp naøy laø 5, vì 4 khoâng thay ñoåi, 5 → 8 →
6 → 5.
• Cho σ ∈Sn. Ta noùi raèng caëp ( σ (i), σ (j)) laø moät nghòch theá trong hoaùn vò σ (hoaëc
laø moät nghòch theá cuûa σ ) neáu coù i < j vaø σ (i) > σ (j). Ta kí hieäu soá caùc nghòch theá
I ( σ)
cuûa σ laø I( σ ), vaø goïi ε ( σ ) = (–1) laø kí soá cuûa σ . Ta noùi raèng hoaùn vò σ laø
chaün(töông öùng: leû) neáu ε ( σ ) = 1(töông öùng: ε ( σ ) = –1).
8.8 Heä quaû

Giaû söû σ ∈ Sn vaø t1, t2, …, tN laø nhöõng chuyeån vò cuûa {1, 2, …,n}
sao cho σ = t1 o t2 o … o tN . Khi ñoù, ε ( σ ) = (–1)N. Nhö theá moät hoaùn vò chaün
(töông öùng: leû) chæ coù theå phaân tích thaønh moät soá chaün (töông öùng: leû) nhöõng
chuyeån vò.
Chöùng minh: Do 8.7, giaû söû ñöôïc raèng σ phaân tích moät caùch duy nhaát thaønh tích
nhöõng chu trình ñoâi moät khoâng giao nhau nhö sau
σ = (i1 i2 . . . ir)(j1 j2 . . . js). . .(m1 m2 . . .mk). (1)
Xeùt aùnh xaï ϕ : Sn → 9 , ϕ ( σ ) = (r – 1) + (s – 1) + …+ (k – 1).
Hieån nhieân laø ϕ (1) = ϕ (id) = 0. Ta chöùng minh raèng tính chaát chaün, leû cuûa ϕ ( σ )

cuõng laø tính chaát chaün, leû cuûa soá nhöõng chuyeãûn vò trong moïi caùch phaân tích σ
thaønh tích nhöõng chuyeån vò.
Ta coù nhaän xeùt raèng, neáu {a, c1, c2 . . .ch } ∩ {b,d1,. . . dk}ø = ∅ thì
(a c1 c2 …ch b d1 … dk )(ab) = (a d1… dk)(b c1 c2 …ch)
vaø (a c1c2 …ch)(b d1 … dk)(ab) = (ad1 …dkb c1c2 …ch) ,
Töø ñoù suy ra ϕ ( σ o(ab)) = ϕ ( σ ) ± 1 (2)
trong ñoù daáu + hay – phuï thuoäc vaøo vieäc a, b ôû trong hai chu trình khaùc nhau, hay
ôû trong cuøng moät chu trình cuûa (1).
Baây giôø, giaû söû σ laø tích cuûa m chuyeån vò sau ñaây : σ = (ab)(cd). . .(pq) (khi ñoù
ϕ ( σ ) laø soá caùc chuyeån vò trong phaân tích).Vì (ab)–1 = (ab) neân
σ o(pq) . . . (cd)(ab) = 1. (3)
Töø (2) vaø (3) suy ra : ϕ(σ) ± ±4

11412±4
... ±
431. = 0
m
Nhö vaäy, tính chaün, leû cuûa ϕ ( σ ) laø tính chaün, leû cuûa m
• VÍ DUÏ: Ñaët An = { σ ∈Sn : ε ( σ ) = 1}, khi ñoù An laø moät nhoùm con chuaån taéc cuûa
Sn vaø caáp cuûa An baèng nöûa caáp cuûa Sn.
Thaät vaäy, xeùt aùnh xaï ε : (Sn, o) → ({–1, 1}. • ), σ a ε ( σ ). Khi ñoù ε laø moät toaøn
caáu nhoùm vaø Ker ε = An. Vaäy An laø moät nhoùm con chuaån taéc cuûa Sn vaø do Sn/An
≅ {–1, 1} neân (Sn : An) = 2. Töø ñoù theo ñònh lí Lagrange, caáp cuûa An baèng nöûa caáp
cuûa Sn. Nhoùm An coøn ñöôïc goïi laø nhoùm luaân phieân.

BAØI TAÄP
1. Cho G = { a,b} vaø caùc pheùp toaùn trong treân G ñöôïc xaùc ñònh bôûi
+ a b ⋅ a b
a a b a b a
b b a b a b
a) Chöùng minh raèng (G,+),(G,.) laø caùc nhoùm giao hoaùn.

b) AÙnh xaï ñoàng nhaát id : (G,+)→ (G, .) coù phaûi laø ñaúng caáu nhoùm?
2. Cho G = { 1,2,3,4 } vaø pheùp toaùn trong * treân G ñöôïc xaùc ñònh bôûi
* 1 2 3 4
1 1 2 3 4
2 2 1 4 3
3 3 4 1 2
4 4 3 2 1
Chöùng minh raèng (G,*) laø nhoùm giao hoaùn.
3. Cho G = {1, 2, 3} vaø * laø moät pheùp toùan trong treân G. Bieát raèng caáu truùc ñaïi soá
(G, *) laø moät nhoùm. Haõy xaùc ñònh pheùp toùan * .
4. Cho 9 laø taäp caùc soá nguyeân vaø treân noù xaùc ñònh pheùp toaùn trong * nhö sau :
m * n = m + n – 1 vôùi m, n ∈ 9 .
a) Chöùng minh raèng ( 9 ,+) laø nhoùm giao hoaùn.

b) AÙnh xaï ñoàng nhaát id : (9,+) → (9,*) coù phaûi laø ñaúng caáu nhoùm ?
5. Cho G = 3* × 3 vaø * pheùp toaùn trong treân G xaùc ñònh bôûi
(x, y) * (x', y') = (xx', xy' + y)
a) Chöùng minh raèng ( G ,*) laø nhoùm khoâng giao hoaùn.

b) Chöùng minh raèng 3 *+ × 3 laø moät nhoùm con cuûa G. ( 3 *+ laø taäp caùc soá thöïc
döông)
6. Cho G = 3* × 3 vaø * pheùp toaùn trong treân G xaùc ñònh bôûi

y
(x, y) * (x', y') = (xx', xy' + )
x'
a) Chöùng minh raèng ( G ,*) laø nhoùm.
b) Haõy xaùc ñònh taâm Z(G) = {a ∈ G : ag = ga vôùi moïi g ∈ G} cuûa G.
c) Chöùng minh raèng 3*×{0}, {1} × 3, Θ* ×Θ laø caùc nhoùm con cuûa G.
d) Chöùng minh raèng vôùi k ∈3, taäp hôïp Hk = {(x, k(x – x–1)), x ∈ 3*} laø moät nhoùm
con giao hoaùn cuûa G.
7. Cho (G,.) laø nhoùm sao cho moïi x ∈ G ñeàu coù x2 = 1. Chöùng minh raèng G laø
nhoùm giao hoaùn.
8. Giaû söû (G,.) laø nhoùm coù tính chaát laø toàn taïi ba soá nguyeân döông lieân tieáp i sao
cho (ab)i = ai bi . Chöùng minh raèng G laø nhoùm giao hoaùn.
9. Cho E = {a + b 3 : a,b ∈ Q }. Chöùng minh raèng

a) (E,+) laø nhoùm con cuûa (R,+).
b) (E*, •) laø nhoùm con cuûa (R*, •), ôû ñaây E* = E – {0}
10. Cho (G, •) laø moät nhoùm, x ∈ G vaø C(x) = {g ∈ G : gx = xg }. Chöùng minh raèng
C(x) laø nhoùm con cuûa G.
11. Cho (G, •) laø moät nhoùm, x ∈ G. Chöùng toû taäp xGx–1 = {xgx-1, g ∈G}
laø nhoùm con cuûa G.
12. Cho G laø moät nhoùm con cuûa nhoùm (∀, +) thoûa maõn : x + ix2 ∈ G vôùi
moïi x ∈[0,1]. Chöùng minh raèng G = ∀.
13. Cho moät nhoùm G höõu haïn caáp 4 sinh bôûi S ={x, y} sao cho x2 = y2 = e
vaø xy = yx. Haõy xaùc ñònh taát caû caùc nhoùm con cuûa G. Chæ ra raèng
G = {e, x, y, xy}
14. Cho moät nhoùm G caáp 8 sinh bôûi caùc phaàn töû x, y sao cho x4 = y2 = e
vaø xy = yx3. Chæ ra raèng caùc phaàn töû xiyj ,vôùi i = 0, 1, 2, 3 vaø j = 0,1 laø caùc phaàn töû
phaân bieät cuûa G vaø töø ñoù chuùng laø taát caû caùc phaàn töû cuûa G. Xaùc ñònh taát caû caùc
nhoùm con cuûa G.
15. Cho moät nhoùm G caáp 8 sinh bôûi caùc phaàn töû i, j, k sao cho
ij = k, jk = i, ki = j, i2 = j2 = k2.
Kí hieäu i2 bôûi m. Chæ ra raèng e, i, j, k, m, mi, mj, mk laø caùc phaàn töû phaân bieät cuûa G.
Xaùc ñònh taát caû caùc nhoùm con cuûa G. (Nhoùm G nhö theá ñöôïc goïi laø nhoùm
quaternion, ngöôøi ta vieát – 1, – i, –j, – k thay cho m, mi, mj, mk )

16. Cho moät nhoùm G caáp 12 sinh bôûi caùc phaàn töû x, y sao cho x6 = y2 = e vaø xy =
yx5. Chæ ra raèng caùc phaàn töû xiyj , vôùi i = 0, 1, 2, 3, 4, 5 vaø j = 0,1, laø caùc phaàn töû
phaân bieät cuûa G. Xaùc ñònh taát caû caùc nhoùm con cuûa G.
17. Cho (G, • ) laø moät nhoùm.

a) Chöùng minh raèng (Aut(G), o) laø nhoùm.( o laø pheùp toùan hôïp caùc aùnh xaï)
b)Vôùi a ∈ G , xeùt aùnh xaï fa : G → G, fa (g) = aga–1, g ∈ G . Chöùng minh raèng fa
∈ Aut(G).
c) Chöùng minh raèng Int(G) = {fa : a ∈G} laø nhoùm con cuûa Aut(G).
d) Chöùng minh raèng moät nhoùm con H cuûa G laø chuaån taéc neáu vaø chæ neáu fa(H) = H
vôùi moïi fa ∈ Int(G).
e) Chöùng minh raèng aùnh xaï ϕ : G → Int(G), a a fa laø moät ñoàng caáu vaø Ker ϕ =
Z(G) = taâm cuûa G (xem baøi 6.b)
f) Chöùng minh raèng aùnh G/Z(G) ≅ Int(G).
18. Cho f : ( 9 ,+) → ({–1, 1},• ) , f(n) = (–1)n. Chöùng minh raèng f laø toaøn caáu
nhoùm. Haõy xaùc ñònh Kerf vaø 9/Kerf .
⎛a b⎞
19. V= {
⎜⎜ ⎟⎟ : a,b,d ∈ 3 vaø ad ≠ 0 }
⎝0 d⎠
a) Chöùng minh raèng (V, .) laø nhoùm con cuûa (GL3(2), •)
⎛a b⎞
b) Chöùng minh raèng f : (V,•) → (3*, •), ⎜⎜ ⎟⎟ a a, laø toaøn caáu nhoùm.
⎝0 d⎠
20. Cho (G, • ) laø moät nhoùm vaø a laø moät phaàn töû cuûa G. Chöùng toû raèng:
a) f : (9, +) → (G, • ), f(n) = an, laø moät ñoàng caáu nhoùm.
b) Moïi ñoàng caáu f: (9, +) → (G, • ) thoûa f(1) = a ñeàu coù daïng f(n ) = an.
c) Haõy xaùc ñònh taäp End(9,+) = {töï ñoàng caáu f : (9, +) → (9 ,+ )}
21. Cho (G, • ) laø moät nhoùm sao cho f : G → G, f(x) = x3, laø moät toaøn caáu nhoùm.
Chöùng toû raèng G laø nhoùm giao hoùan.
22. Cho (G, • ) laø moät nhoùm sao cho toàn taïi soá töï nhieân n thoûa maõn tính chaát fn : G
→ G, fn(x) = xn, laø moät toaøn caáu nhoùm. Chöùng toû raèng
xn–1y = yxn–1, vôùi moïi x, y ∈ G
23. Cho (G,+) laø nhoùm giao hoaùn. Goïi End(G) taäp caùc töï ñoàng caáu cuûa G. Treân
End(G) xaùc ñònh pheùp toaùn coäng nhö sau : (f + g)(x) = f(x) + g(x)
a) Chöùng minh raèng (End(G),+) laø nhoùm giao hoaùn.
b) Chöùng minh raèng End(9,+) ñaúng caáu vôùi (9,+).
24.

a) Chöùng minh raèng taäp con A = {2n3m , m, n ∈ 9} laø nhoùm con cuûa
nhoùm (Θ, •).
b) Chöùng minh raèng A ñaúng caáu vôùi nhoùm con B = {a + bi, a, b ∈ 9}
cuûa nhoùm (∀, +).
25. Chöùng minh raèng moïi nhoùm con cuûa moät nhoùm cyclic laø nhoùm cyclic.
26. Chöùng toû raèng aûnh ñoàng caáu cuûa moät nhoùm cyclic laø moät nhoùm cyclic
27. Cho (G,•) laø nhoùm cyclic caáp n vaø m ∈ ∠ laø moät öùôùc cuûa n. Chöùng minh raèng
G coù ñuùng moät nhoùm con caáp m.
28. Chöùng minh raèng moïi nhoùm cyclic voâ haïn coù ñuùng 2 phaàn töû sinh. Tìm taát caû
caùc phaàn töû sinh cuûa nhoùm tuaàn hoaøn caáp n.
29. Tìm taát caû caùc töï ñoàng caáu nhoùm cuûa nhoùm cyclic caáp n .
30. Cho (G, • ) laø nhoùm; a, b laø hai phaàn töû cuûa G vaø f ∈ End(G). Chöùng minh
raèng
a) ord(ab) = ord(ba)
b) ord(a) = ord(a-1 ).
c) ord(a) laø boäi cuûa ord(f(a)).
31. Tìm taát caû caùc nhoùm con cuûa

a) Nhoùm cyclic caáp 6.
b) Nhoùm cyclic caáp 24.
32. Chöùng minh raèng moïi nhoùm coù caáp ≤ 5 ñeàu giao hoaùn .
33. Chöùng minh raèng moïi nhoùm giao hoaùn caáp 6 coù chöùa moät phaàn töû caáp 3 ñeàu laø
nhoùm cyclic.
34. Chöùng minh raèng nhoùm thöông cuûa moät nhoùm cyclic laø moät nhoùm cyclic.
35. Giaû söû (G, • ) laø nhoùm cyclic voâ haïn coù phaàn töû sinh laø x. Vôùi m ∈ ∠ ñaët Hm
= { xkm : k ∈ 9 }. Chöùng minh raèng
a) Hm laø nhoùm con cuûa G.
b) Neáu m ≠ n thì Hm ≠ Hn .
c) Moïi nhoùm con cuûa G ñeàu coù daïng Hm vôùi m laø moät soá töï nhieân naøo ñoù.
36. Chöùng minh raèng Int(G) (xem baøi 13.) laø chuaån taéc trong Aut(G) .
37. Cho (G, • ) laø moät nhoùm; A vaø B laø caùc nhoùm con chuaån taéc sao cho A ∩ B =
{1}. Chöùng minh raèng ab = ba , vôùi moïi a ∈ A , b ∈ B.

38
a) Cho (G, • ) laø moät nhoùm giao hoaùn, vaø H laø nhoùm con cuûa G. Chöùng
minh raèng G/H laø nhoùm giao hoaùn.
b) Cho (G, • ) laø moät nhoùm, vaø H laø nhoùm con chuaån taéc cuûa G. Chöùng
toû raèng G/H laø nhoùm giao neáu vaø chæ neáu xyx–1y–1 ∈ H, vôùi moïi x, y ∈ G.
c)Ta goïi C(G) = { xyx–1y–1, x, y ∈ G} laø nhoùm con caùc hoaùn töû cuûa G, caùc phaàn
töû cuûa noù ñöôïc goïi laø caùc hoaùn töû. Chöùng toû raèng C(G) laø moät nhoùm con chuaån taéc
cuûa G.
d) Chöùng minh raèng G/C(G) laø giao hoaùn.
39. Cho (G,•) laø nhoùm; A, B laø caùc nhoùm con chuaån taéc trong G. Ñaët AB = { ab :
a ∈ A ; b ∈ B }. Chöùng minh raèng
a) AB laø nhoùm con cuûa G.
b) A laø nhoùm con chuaån taéc cuûa AB, A ∩ B laø nhoùm con chuaån taéc cuûa B.
c) AB/A ≅ B/A ∩ B .
40. Cho (∀,+) laø nhoùm coäng caùc soá phöùc, (3,+) laø nhoùm coäng caùc soá thöïc vaø aùnh
xaï f : (∀ ,+) ⎯→ (3, +), f(a + bi) = b ; a,b ∈ 3.
a) Chöùng minh raèng f laø toaøn caáu nhoùm.
b) Xaùc ñònh Kerf, ∀/Ker(f)
c) Chöùng minh raèng ∀/3
41. Moät pheùp ñoái xöùng cuûa moät hình hình hoïc laø moäõt pheùp theá cuûa taäp hôïp X caùc
ñieåm cuûa hình ñoù vaø baûo toaøn khoaûng caùch. Chöùng minh raèng taäp hôïp caùc pheùp ñoái
xöùng cuûa caùc hình hình hoïc laø moät nhoùm ñoái vôùi pheùp hôïp caùc aùnh xaï.
42. Kí hieäu ∆3 laø nhoùm ñoái xöùng cuûa moät tam giaùc ñeàu vaø goïi laø nhoùm tam giaùc
ñeàu.
a) Chöùng minh raèng : ∆3 = {1, R, R2, D1, D2, D3 }.
Trong ñoù :
- R laø pheùp quay taâm O, goùc quay 1200.
- Di laø pheùp ñoái xöùng qua ñöôøng cao ñi qua ñænh thöù i.
b) Haõy laäp baûng toaùn cho ∆3 . Suy ra raèng : ∆3 ≅ S3 .

Nhóm

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Nhóm

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Ñaïi Soá Ñaïi Cöông - 42 -

1 Nöûa nhoùm - Vò nhoùm

1.2 Tích cuûa n phaàn töû trong nöûa nhoùm

Ñoã Nguyeân Sôn Khoa Toaùn Tin

a1 • a2 • … • an–1 • an = (a1• … • ai) • (a i+1• … • aj) • … • (am+1• … • an)

x = (a1• …• am)•(am+1• …• an) (giaû thieát qui naïp)

Töø ñoù khaúng ñònh ñuùng vôùi n phaàn töû .

a1• a2 • … • an–1 • an = a σ(1) • a σ( 2) • … • a σ( n )

a σ(1) …a σ( k −1) a σ( k ) a σ( k +1) … a σ( n ) = (a σ(1) …a σ( k −1) ) [a σ( k ) (a σ( k +1) …

Ñoã Nguyeân Sôn Khoa Toaùn Tin

Ñoã Nguyeân Sôn Khoa Toaùn Tin

2.2 Caùc tính chaát cô baûn cuûa nhoùm

Tính chaát 4: Trong nhoùm (X,• ) ta coù

2) an am = an+m vaø (an)m = an m vôùi moïi n, m ∈ 9 .

an am = (a–1)–n(a–1)– m = (a–1)(–n) + (–m) = (a–1)– (n + m) = an+m

Ñoã Nguyeân Sôn Khoa Toaùn Tin

(an)m = [(a–1)– n] m = [(a–n)–1]m = (a–n) – m = an m .

Neáu m < 0 < n thì

(an)m = ((an)–1 )– m = ((a–1)n)– m = (a–1)n (– m) = (a–1) – n m = an m

1) (X, • ) laø moät nhoùm.

aa–1 = e(aa–1) = ((a–1)–1 a–1) (aa–1) = (a–1)–1(a–1 a)a–1 = (a–1)–1(ea–1)

Ñoã Nguyeân Sôn Khoa Toaùn Tin

(2 ⇒3) Ñieàu naøy laø roõ raøng.

Ñoã Nguyeân Sôn Khoa Toaùn Tin

Maët khaùc, töø ag = ga suy ra a–1 (ag)a–1 = a–1 (ga)a–1

Ñoã Nguyeân Sôn Khoa Toaùn Tin

4. Nhoùm con chuaån taéc - Nhoùm thöông

Ñoã Nguyeân Sôn Khoa Toaùn Tin

4.2 Meänh ñeà

Ñoã Nguyeân Sôn Khoa Toaùn Tin

4.3 Ñònh lí (Lagrange)

(caáp cuûa G) = (G : H) × (caáp cuûa H)

4.4 Nhoùm con chuaån taéc

Ñoã Nguyeân Sôn Khoa Toaùn Tin

σ 1 = (123), σ 2 = (132), σ 3 = (213), σ 4 = (231), σ 5 = (312), σ 6 = (321)

Khi ñoù nhoùm con H = { σ 1, σ 4, σ 5} laø chuaån taéc vì

4.5 Nhoùm thöông

Ñoã Nguyeân Sôn Khoa Toaùn Tin

cuøng vôùi pheùp toùan (a + m9) + (b + m9) = (a + b) + m9

• Minh hoïa trong 95

Ñoã Nguyeân Sôn Khoa Toaùn Tin

5. Ñoàng caáu nhoùm

f(a * b) = f(a) ⊥ f(b) vôùi moïi a, b ∈ G.

• KÍ HIEÄU: Hom(G, H) = {ñoàng caáu f: G → H}

Ñoã Nguyeân Sôn Khoa Toaùn Tin

π : G → G/H, π (x) = xH,

5.2 AÛnh vaø nhaân cuûa ñoàng caáu

Ñoã Nguyeân Sôn Khoa Toaùn Tin

Ñoã Nguyeân Sôn Khoa Toaùn Tin

f(an) = [f(a)]n vôùi moïi n ∈ 9

5.4 Ñònh lí ( cô baûn cuûa ñoàng caáu nhoùm)

Hôn nöõa, f* laø moät ñôn caáu vaø Im f* = f(G) = Imf

f* : G/K → H, f*(xK) = f(x)

• f* laø moät ñoàng caáu vì f*(xA.yA) = f*(xyA) = f(xy) = f(x)f(y) = f*(xA)f*(yA)

Ñoã Nguyeân Sôn Khoa Toaùn Tin

5.5 Heä quaû

6.2 Caáp cuûa moät phaàn töû trong nhoùm

Ñoã Nguyeân Sôn Khoa Toaùn Tin

6.3 Ñònh lí ( phaân loaïi nhoùm tuaàn hoaøn)

a) Neáu a coù caáp n thì G ≅ (9n , +)

Chöùng minh: Xeùt toaøn caáu f : (9, +) → G, f(k) = ak.

7. Taùc ñoäng cuûa moät nhoùm leân moät taäp hôïp

a) Pheùp tònh tieán traùi G × G → G, (g, x) a g.x

• f* laø moät ñoàng caáu vì f(xA.yA) = f(xyA) = f(xy) = f(x)f(y) = f(xA)f(yA)