AYDINLATMA TEKNİĞİ

Ders notları

Dr. Öğr. Üyesi Canan Zobi Karatekin

karatekin@itu.edu.tr
Değerlendirme Faaliyetler Sayı Etkisi, %
kriteri
1. Yıliçi Sınavı 7. Hafta 30
(1 Kasım 2022)

2. Yıliçi Sınavı 13.Hafta 30

( 20 Aralık
2022)

Final Sınavı 1 40

Final sınavına girme koşulu, en az bir yıliçi

sınavına katılmış olmak
Kitaplar
 Özkaya M., Tüfekçi T., Aydınlatma Tekniği, Birsen
yayınevi, 2011.
 Matthews J.H., Introduction to the design and
analysis of building electrical systems,
Chapman&Hall, 1993.
 Mullin R.C., Electrical Wiring Residential,
Thomson Delmar Learning, 2008.
 LC, Craig DiLouie, Lighting Redesign for Existing
Buildings, The Fairmont Press, 2011.
 Helms R.N.,Belcher M.C., Lighting for energy –
efficient luminous environments, Prentice- Hall,
1991.
 Cayless M.A., Marsden A.M., Lamps and
Lighting, Third Edition, 1983.
Aydınlatma Tekniği Ders İçeriği
 Aydınlatmacılığın konusu, amacı ve türleri
 Işık ve görme olayı
 Fotometrik büyüklükler
 Bazı önemli fotometrik yasalar ve problemler
 Fizyolojik-optik esaslar
 Işık üretiminin temelleri
 Işık kaynakları
 Aydınlatma armatürleri
 Aydınlatma tasarımı kriterleri
 Aydınlatma hesapları
 İç elektrik tesisatı
GİRİŞ

 Çıra,mum, bitkisel veya hayvansal yağlı

kandiller
 18.yüzyılda havagazı
 1859’da Kuzey Amerika’da petrolün
bulunması ile gazyağı
 1879’da T. Edison enkandesan (akkor telli)
lamba patenti
 H. Goebel 1854’te kendi buluşu iddiası
 Akkor telli lambada bambu lifi,
kömürleştirilmiş selüloz, osmiyum, tantal,
1906’da tungsten flaman
 1866 W. Siemens ilk dinamo
 1915 elektrik enerjisinin üretimi ve
dağıtımının yaygınlaşması
 1929 flüoresan lamba
 1980 kompakt flüoresan lamba
 1990 LED
1.1.- Aydınlatmacılığın tanımı ve uygar
yaşamdaki yeri
 Bir uzmanlık kolu oluşturacak kadar gelişmiş
olan aydınlatma tekniğine aydınlatmacılık
denir.
 Bugün, aydınlatmacılık sırf elemanter fizyolojik
görmenin minimum gereksinmelerini
sağlamak amacını gütmekle beraber,
ekonomik koşullar içinde, görme konforunu
ve iş verimini yükseltmeye ve
 mimarlıkta hacim ve yüzeylerin mimari
özelliklerini belirginleştirip açığa çıkarmaya
çalışan özel bir teknik seviyesine yükselmiştir.
 1.2.-Aydınlatma tekniğinin ilgilendiği konular

 Işık üretimi,
 Işığın kullanımı ve dağıtımı,
 Işık ekonomisi ve ölçülmesi,
 Işığın canlı ve cansızlar üzerindeki etkileri
 Işığın bileşimindeki ultraviyole radyasyonla ilgili
etkiler,
 Işığın pırıldaması ile ilgili etkiler.
 1.2.1.-
Işık üretimi
Sırf doğal aydınlatma ile çözülebilen
haller dışında, herhangi bir aydınlatma
tesisatı yapmak için, önce gerekli ışığı
üretecek yapay ışık kaynaklarını
sağlamak zorunluluğu vardır.
 1.2.2.- Işığın dağıtımı
 Gereken renk bileşimine sahip ışık akısını
verecek kaynağın sağlanması ile herhangi
bir aydınlatma tesisatının ortaya koyduğu
problem çözülmüş sayılmaz.
 Üretilen ışık akısının aydınlatılacak yerde
yapılan işe uygun biçimde dağıtılması
gerekir. Örneğin çizim yapılan bir
resimhanede gölgesiz bir aydınlatma elde
etmek üzere, ışığı yaygın hale getirmek
lazımdır.
 1.2.3.- Işık ekonomisi

Aynı ortamı çok farklı aydınlatma

aygıtlarıyla çok farklı fiyatlarda
aydınlatmak mümkündür.
Önemli olan ışığın hem ekonomik bir
şekilde elde edilmesi hem de ihtiyaçları
en iyi şekilde karşılamasıdır.
 1.2.4.- Işığın canlılar ve cansızlar üzerindeki
etkisi

Bu etkiler ışığın bileşimi ve ışığın

dalgalanması ile ilgilidirler.

- Işığın bileşimindeki morötesi (ultraviyole)

ışıma (radyasyonla) ilgili etkiler.
- Işığın pırıldaması ile ilgili etkiler.
 1.2.4.1.-
Işığın bileşimindeki morötesi (ultraviyole)
ışıma (radyasyonla) ilgili etkiler

 Radyasyon canlılar üzerinde olumsuz etkiler

bırakır. Çernobil kazası sonucunda çevreye
yayılan radyasyon sonucu binlerce kişi ya sakat
kaldı yada öldü.
 1.2.4.2.-Işığın pırıldaması ile ilgili etkiler
 Pırıldama (flicker) olayı
 Işığınsaniye mertebesinde kısa bir süre içinde
değişmesi olayına pırıldama veya flicker olayı
denir.
 Akım bir periyotta iki defa sıfırdan geçtiğinden ışık
akısının pırıldama frekansı şebeke gerilim
frekansının iki katıdır.
 Bu frekans gözün seçebileceği ve kaynama
frekansı diye adlandırılan frekanstan yüksek
olduğundan göz, ışık akısının periyodik olarak
değiştiğini seçemez.
 Bununla beraber sinir sistemi bu değişimden
etkilenir ve özellikle baş ağrılarına neden olur.
 1.2.4.2.-Işığın pırıldaması ile ilgili etkiler
 Stroboskobik olay
Pırıldamanın diğer bir etkisi de periyodik
bir harekete sahip cisimlerin hızlarının
olduğundan farklı görünmesidir.
Stroboskobik olay diye adlandırılan bu
özellikten dolayı örneğin dönmekte
olan bir nesne hareketsiz gibi görünebilir ve
bu yüzden kazalar meydana gelebilir.
 1.4.-İyibir aydınlatmanın sağladığı faydalar
 Gözün görme yeteneğinin yükselmesi
 Göz sağlığının korunması,
 Kazaların azalması,
 İş veriminin yükselmesi,
 Ticarette iş hacminin artması
 Ekonomik potansiyelin artması,
 Güvenliğin sağlanması,
 Estetik duygulara ve konfor ihtiyaçlarına cevap
verilmesi.
 1.5.-İyi bir aydınlatmanın amaçları
 İyi bir aydınlatma bir çok ihtiyaca cevap
verdiğinden, herhangi bir aydınlatma tesisi
kurulduğunda, genel olarak bu ihtiyaçlardan
biri ön plana alınır ve bu sayede,
aydınlatmanın başlıca amacı bu öne alınan
ihtiyacı cevaplandırmak olur.
 Başlıca amacı saptarken aynı zamanda
diğer ikincil ihtiyaçları gözardı etmemek
gerekir.
 1.5.-İyi
bir aydınlatmanın amaçları
Amaçları bakımından aydınlatma dörde
ayrılabilir.
 Fizyolojik
 Dekoratif
 Dekoratif fizyolojik
 Dikkati çeken aydınlatma
 1.5.1- Fizyolojik aydınlatma
 Bu sınıftaki aydınlatmada, özellikle, cisimleri
bütün gerçek karakteristikleri ile kısa bir süre
içinde, yani hızlı olarak ve yorulmadan
görmek amacı güdülür.
 Estetik duyguların tatmini, sıcak bir atmosfer
oluşturulması hedeflenmez.
 Aydınlatma tesisinin ekonomik olması da çok
önemlidir.
 Metal işleme atölyesi, depo, otoyol, tünel
aydınlatması bu türe örnektir.
 1.5.2-Dekoratif aydınlatma
 Burada başlıca amaç bir yeri (yüzey, hacim)
estetik bir şekilde aydınlatmaktır.
 Köprü, bina dış cephe aydınlatması örnektir.
Dekoratif fizyolojik aydınlatma
 Amaç, cisimlerin şekil, renk ve ayrıntılarıyla
rahat ve hızla görülmesi olduğu gibi estetik
duyguların tatmini, sıcak bir atmosfer
oluşturulmasıdır.
 Aydınlatma tesisinin ekonomikliği ikinci
plandadır.
 Bu tür aydınlatma da düzgünlük ihmal
edilir, ihtiyaç olunan kısımlarda daha
yüksek aydınlık seviyesi sağlanır.
 Ev, otel,lokanta, bahçe-park aydınlatması
bu gruptadır.
 1.5.3- Dikkati çeken aydınlatma
 Bu sınıfa dahil aydınlatmanın amacı, genel
olarak, gözlemcinin bir nesne üzerine
dikkatini çekmektir.
 Bunun için yüksek aydınlık seviyeleri, renkli
ışıklar, değişken ışıklı şekiller veya yanıp sönen
düzeneklerden yararlanılır.
 Bu arada estetik ve dekoratif elemanlardan
da geniş ölçüde yararlanılır.
 Müze aydınlatması, reklam panoları bu
gruptandır.
 1.6- Aydınlatma türleri
 Nitelik bakımından aydınlatmanın bir çok
önemli türleri vardır.
 1. 6.1- Işığın kökenine göre aydınlatma türleri
 Aydınlatmada kullanılan ışığın doğal veya
yapay olmasına göre başlıca iki aydınlatma
türü gözetilebilir:
a) Doğal aydınlatma
b) Yapay aydınlatma
 1.
6.1- Işığın kökenine göre aydınlatma türleri
Doğal aydınlatma
Doğal ışığın en uygun şekilde dağıtılması ile uğraşır.
Ayrıca doğal ışığın yapay ışıkla birlikte kullanılması konusu
ve ekonomik koşulların sağlanması için binaların
yerleştirilmesi ve projelendirilmesi sorunları da doğal
aydınlatmanın konuları içine girerler.
Yapay aydınlatma
Bugün hemen hemen yalnız elektrikli ışık kaynakları ile
sağlanır. Suni ışığın üretimi, kullanımı ve dağıtımı,
ekonomisi ve ölçülmesi, aydınlatma tesislerinin tasarımı
konuları arasındadır.
 1.6.2- Aydınlatılan yer bakımından
aydınlatma türleri
 Her yerin kendine özgü nitelikleri olması
yüzünden, yerlerin çeşitlerine göre farklı
aydınlatma türleri belirtmek mümkündür.
Özellikle, yerin işlevselliğine, başka bir
deyimle o yerde yapılan işe göre
birbirinden ayrılabilirler.
 Örneğin: hastane aydınlatması, atölye
aydınlatması, vitrin aydınlatması, v.s. gibi
çeşitli türde aydınlatma tesislerini göz
önüne almak mümkündür.
 1.6.2- Aydınlatılan yer bakımından aydınlatma
türleri
 Mevcut veya düşünülebilen çeşitli
aydınlatma türleri başlıca iki kola ayrılabilir.
a) İç aydınlatma
b) Dış aydınlatma
İç ve dış aydınlatma, aydınlatmacıyı,
aydınlatmanın sırf bir bina içinde veya
dışında olması yüzünden ilgilendirmez;
aydınlatmacının ilgisi, iç ve dış
aydınlatmanın ışık dağılımına etkilerinden
ileri gelmektedir.
 1.6.2- Aydınlatılan yer bakımından aydınlatma
türleri
İç aydınlatma
Kapalı yerlerin aydınlatılması olup, bu
aydınlatma türünde tavan ve duvarlar
yansıtma yolu ile çalışma düzlemine ışık
gönderirler; dolayısıyla çalışma düzleminin
aydınlanmasına yardım ederler.
Ev, okul, hastane, fabrika, tiyatro, sinema ve
benzeri yerlerin aydınlatılması bu sınıfa girer.
 1. 6.2- Aydınlatılan yer bakımından aydınlatma
türleri - iç aydınlatma
 Bir aydınlatma da çalışma düzlemine ulaşan
ışığın %60’dan fazlası armatürden doğrudan
geliyorsa direkt aydınlatma,
 %60’dan fazlası yansıma yoluyla ulaşıyorsa
endirekt aydınlatma olarak isimlendirilir.
 Bu oran %40 ila %60 arasında ise karma
aydınlatma denir.
 1.6.2- Aydınlatılan yer bakımından aydınlatma
türleri - dış aydınlatma
Dış aydınlatma
Açık yerlerin aydınlatılması olup bu
aydınlatma türünde aydınlatılacak yüzey,
örneğin yol örtüsü, genel olarak ışık
kaynaklarından gelen direkt (dolaysız) ışıklar
tarafından aydınlatılır. Yol, meydan, spor
alanları, gar, rıhtım ve benzeri yerlerin
aydınlatılması bu sınıfa girer.
 1. 7- Aydınlatmanın karakteri
 Başlıca iki karakter göz önüne alınabilir.
a) Doğrultulu
a) Yaygın
Bu karakterler, aydınlatılan bir bölgenin herhangi bir M
noktasına gelen ışık ışınlarının doğrultularının az yada çok
sayıda olması ile ilgilidir.
 1. 7- Aydınlatmanın karakteri
 Belirli bir M noktasına yalnız “bir doğrultu” dan ışık geldiği
taktirde aydınlatmanın karakteri doğrultulu’dur; bu halde
doğrultulu bir aydınlatmadan söz edilir.

Işık kaynağı

M
Şekil 1.8.1. Doğrultulu Aydınlatma:
Çalışma düzlemi bir M noktasına yalnız bir
doğrultudan ışık gelir.
 1. 7- Aydınlatmanın karakteri
 Belirli bir M noktasına “bir çok doğrultular” dan (limit halde
2π steradyan uzay açısı içinde her doğrultudan) ışık
geliyorsa aydınlatmanın karakteri yaygın’ olup, bu halde
yaygın bir aydınlatmadan söz edilir.

Işık
kaynağı

M
Şekil 1.8.2. Yaygın Aydınlatma:
Çalışma düzlemi bir M noktasına birçok
doğrultudan ışık gelir.