INTERNACIONALNI UNIVERZITET TRAVNIK

SAOBRAĆAJNI FAKULTET
TRAVNIK

DIPLOMSKI RAD

TEHNOLOGIJA DRUMSKOG TRANSPORTA

Mentor : Student: Senedin Husanovic

Prof.dr.sc. Ibrahim Jusufranić Br indexa: 06/09-s

Travnik, septembar 2014.

 SADRŢAJ

1. UVOD......................................................................................................................... 3
2. CILJEVI I METODOLOGIJA IZRADE RADA ....................................................... 5
2.1. Ciljevi rada .............................................................................................................. 5
2.2. Metodologija rada ................................................................................................... 5
3. TEHNOLOGIJA SAOBRAĆAJA KAO NAUĈNO PODRUĈJE ............................ 7
3.1. Osnovni elementi tehnologije saobraćaja ............................................................... 8
4. TEHNOLOGIJA DRUMSKOG PREVOZA ........................................................... 14
4.1. Definicija tehnologije drumskog prevoza ............................................................. 14
4.2. Osnovne tehnologije drumskog transporta ........................................................... 17
4.2.1. Klasiĉna tehnologija drumskog saobraćaja ....................................................... 18
4.2.2. Savremene tehnologije drumskog saobraćaja ................................................... 20
4.2.2.1. Paletni sistem transporta ................................................................................ 22
4.2.2.2. Kontejnerski sistem transporta ...................................................................... 26
4.2.2.2.1. Kontejner kao transportno-manipulativna jedinica integralnog transporta ... 27
4.2.2.2.2. Osnovne tehnologije transporta kontejnera ................................................... 28
4.2.2.3. Tehnološke karakteristike sistema RO-RO transporta .................................. 29
4.2.2.3.1. Pojam RO-RO transporta .............................................................................. 29
4.2.2.3.2. Osnovne karakteristike RO-RO sistema ........................................................ 30
4.2.2.4. Kombinovani prevoz ..................................................................................... 32
4.2.2.5. Tehnologija „vozilo-vozilo“ .......................................................................... 32
4.2.2.5.1. Tehniĉka baza sistema „vozilo-vozilo“ ......................................................... 34
4.2.2.5.2. Tovarne jedinice sistema „vozilo-vozilo“ ..................................................... 34
4.2.2.5.3. Osnovne tehnologije drumsko-ţeljezniĉkog transporta ................................ 35
4.2.2.6. LO – LO tehnologija transporta..................................................................... 37
4.2.2.7. Tehnologija multimodalnog transporta u drumskom saobraćaju .................. 38
4.2.2.8. Bimodalna transportna tehnologija ................................................................ 39
5. TPS ( TRANSPORTNO-PRETOVARNO-SKLADIŠNI ) PROCES ...................... 40
5.1. Transportni proces i elementi transportnog procesa ............................................. 40

1
5.2. Elementi transportnog procesa .............................................................................. 41
6. TRANSPORT ROBE U DRUMSKOM SAOBRAĆAJU ....................................... 42
6.1. Drumski transport robe za opšte i sopstvene potrebe ........................................... 42
6.2. Drumski transport robe prema teritoriji na kojoj se obavlja ................................. 42
6.3. Drumski transport robe prema naĉinu organizacije .............................................. 42
6.4. Drumski transport robe prema namjeni ................................................................ 42
6.5. Procesi transporta robe u drumskom saobraćaju .................................................. 43
7. TRANSPORT PUTNIKA U DRUMSKOM SAOBRAĆAJU................................. 43
7.1. Drumski transport putnika za opšte i sopstvene potrebe ...................................... 43
7.2. Drumski transport putnika prema teritoriji na kojoj se obavlja ............................ 43
7.3. Drumski transport putnika prema naĉinu organizacije ......................................... 44
7.4. Drumski transport putnika prema namjeni ........................................................... 44
8. DALJINSKI DRUMSKI TRANSPORT .................................................................. 45
8.1. Karakteristike daljinskog drumskog transporta .................................................... 45
8.2. Organizacija voţnje .............................................................................................. 45
9. ODRŢAVANJE TRANSPORTNIH SREDSTAVA KAO SASTAVNI DIO
TEHNOLOGIJE PREVOZA ........................................................................................... 46
9.1. Postupci odrţavanja .............................................................................................. 47
9.2. Primjena informacionog sistema u odrţavanju ..................................................... 49
10. ZAKLJUĈAK ....................................................................................................... 51
LITERATURA ................................................................................................................ 52
POPIS SLIKA .................................................................................................................. 53

2
 1. UVOD

Pod pojmom „tehnologija“ u širem smislu podrazumijevamo primjenu nauke i uopšte

znanja i vještine, što se ostvaruje uz pomoć sredstava za proizvodnju i odgovarajućih
naĉina za obradu predmeta, odnosno izvršenje transportne usluge.

Tehnologija cestovnog saobraćaja je, kao aktivnost,u funkciji proizvodnje i potrošnje te u

funkciji rekreacije, odnosno aktivnost determinirana korisnicima usluga, davateljima
usluga te infrastrukturom ( kao zasebnom cjelinom ). Ona je sloţen sistem, i to utoliko više
ukoliko se posmatra sa sva tri osnovna aspekta ( tehniĉki, organizacijski i upravljaĉki ).

U radu je definisan pojam tehnologije saobraćaja, posebna paţnja je posvećena tehnologiji

drumskog transporta, koja je u tom smislu obraĊena kroz klasiĉne tehnologije i savremene
tehnologije drumskog saobraćaja.

Tema ovog diplomskog rada je „ Tehnologija drumskog transporta“. Cilj istraţivanja ovog
rada jeste da se ukaţe na znaĉaj drumskog transporta a samim tim i tehnologije drumskog
transporta u vremenu globalizacije i povećanih zahtjeva za prevozom. Zadatak ovog rada
je da se daju odgovori na pitanja :

- Koji je znaĉaj tehnologije saobraćaja u današnjem vremenu?

- Objašnjenje klasiĉnih i savremenih tehnologija drumskog transporta, njihove
prednosti i nedostaci?
- Koja je uloga transportno-pretovarno-skladišnog procesa kod tehnologije drumskog
transporta?
- Znaĉaj odrţavanja drumskih transportnih sredstava kao jednog dijela tehnologije
prevoza?

Tema je izloţena u 10 poglavlja :

1. Uvod;
2. Ciljevi i metodologija izrade rada;
3. Tehnologija saobraćaja kao nauĉno podruĉje
4. Tehnologija drumskog prevoza
5. TPS proces
6. Transport robe u drumskom saobraćaju
7. Transport putnika u drumskom saobraćaju
8. Daljinski drumski transport
9. Odrţavanje transportnih sredstava kao sastavni dio tehnologije prevoza
10. Zakljuĉak

3
Treće poglavlje posvećeno je tehnologiji saobraćaja sa osvrtom na definiciju tehnologije,
elemente tehnologije saobraćaja, meĊuzavisnost tehnologije i njenih elemenata.Istaknuta je
vaţnost i uticaj savremenog sistema informacija na daljnji razvoj tehnologije u saobraćaju.

U ĉetvrtom poglavlju obraĊena je tehnologija drumskog prevoza. U okviru ovog poglavlja

data je njena definicija i izvršena klasifikacija tehnologije drumskog prevoza na dvije vrste
tehnologija : klasiĉne i savremene. Ove dvije tehnologije su pojedinaĉno obraĊene u
potrebnom obimu i sloţenosti.U sklopu savremenih tehnologija obraĊeni su paletni sistem,
kontejnerski sistem, hucke pack tehnologija,bimodalna tehnologija i druge.

Peto poglavlje obraĊuje TPS proces ( transportno – pretovarno – skladišni proces ) i

njegove elemente. Paţnja je posvećena i pretovarnom procesu, kao i definicijama
transporta, skladištenja i pretovara kao sastavnog dijela ovog procesa.

Šesto poglavlje se bavi problematikom transporta robe u drumskom saobraćaju koji je u

ovom sluĉaju podijeljen na : transport robe za opšte i sopstvene potrebe, transport robe
prema teritoriji na kojoj se obavlja, transport robe prema naĉinu organizacije i transport
robe prema namjeni.

U okviru sedmog poglavlja obraĊen je transport putnika u drumskom saobraćaju koji je u

ovom poglavlju takoĊer podijeljen na : transport putnika za opšte i sopstvene potrebe,
transport putnika prema teritoriji na kojoj se obavlja, transport putnika prema naĉinu
organizacijei transport putnika prema namjeni.

Osmo poglavlje obraĊuje daljinski drumski transport, njegove karakteristike i organizaciju

voţnje.U ovom poglavlju date su prednosti ove vrste transporta kao i efikasnosti
organizacije voţnje primjenom daljinskog transporta.

Deveto poglavlje posvećeno je odrţavanju transportnih sredstava kao posebnom dijelu

tehnologije prevoza. Odrţavanje je podijeljeno na tekuće i investiciono, a posebno su
obraĊeni i postupci odrţavanja. Poseban osvrt je na primjenu informacionog sistema
prilikom odrţavanja.

Deseto poglavlje, prema propisanoj tehnologiji izrade znanstvenog rada, je zakljuĉak u

kojem je rezime cijelog rada, nove spoznaje i ideje koje su proistekle iz istraţivanja ovog
rada.

4
 2. CILJEVI I METODOLOGIJA IZRADE RADA

2.1.Ciljevi rada

Tema koja je obraĊena u ovom završnom radu je “Tehnologija drumskog transporta”.

Osnovni cilj istraţivanja ovog rada jeste da se ukaţe na znaĉaj i ulogu tehnologije
drumskog transporta u današnjem vremenu. U tom smislu, date su definicije tehnologije
drumskog transporta i obraĊene tehnolgije koje je ĉine. Znaĉaj ove tehnologije je da u
osnovi ona sluţi da pomoću nje stvaramo saobraćajnu uslugu, koristeći pri tome sredstvo
za rad, predmete rada i sam rad, odnosno svrsishodnu djelatnost ĉovjeku

Svrha ovog diplomskog rada jeste i da se posveti paţnja procesima koji ĉine tehnologiju
drumskog transporta, kao i obrada problematike odrţavanja transportnih sredstava kao
sastavnog dijela tehnologije prevoza.

2.2.Metodologija rada

Kako bi objasnili metodološki okvir ovog rada poći ćemo od same definicije metodologije.
Najjednostavnija definicija „metodologije” (grĉki „methodos + logos” = rijeĉ, govor,
nauka o metodama znanstvenog istraţivanja) govori da je to znanost o metodama
znanstvenog istraţivanja. U širem smislu metodologija je znanost o cjelokupnosti svih
oblika i naĉina istraţivanja pomoću kojih se dolazi do sistemskog i objektivnog
znanstvenog znanja, ili znanstvena disciplina u kojoj se kritiĉki ispituju i eksplicitno izlaţu
razliĉite opće i posebne znanstvene metode. [7]

Za efikasnu izradu ovog rada i ostvarenje zadatih ciljeva, neophodno je primijeniti

odgovarajuću metodologiju, odnosno znanstvene metode od ĉijeg će izbora zavisiti i sam
kvalitet rada. U ovom diplomskom radu korišteno je više metoda a dominiraju:

- Metoda analize
- Metoda klasifikacije
- Deskriptivna metoda
- Komparativna metoda
- Metoda sinteze

5
Metoda analize je primijenjena u svakom od poglavlja ovog rada. Rašĉlanjivanje sloţenih
pojmova, sudova i zakljuĉaka na njihove jednostavnije sastavne dijelove te izuĉavanje
svakog dijela za sebe i u odnosu na druge dijelove je metoda znanstvenog istraţivanja
koja se naziva metoda analize.

Metoda deskripcije je definisana kao postupak jednostavnog opisivanja ili ocrtavanja

ĉinjenica, procesa i predmeta, te njihovih empirijskih potvrĊivanja odnosa i veza, ali bez
nauĉnog tumaĉenja i objašnjavanja, je korištena kroz cijeli diplomski rad. [7]

Komparativna metoda koja podrazumijeva uporeĊivanje istih ili srodnih ĉinjenica,pojava,

procesa i odnosa,odnosno utvrĊivanje njihove sliĉnosti u ponašanju i intenzitetu kao i
rezlika meĊu njima. Ova metoda je korištena u ĉetvrtom poglavlju.

Smatra se da je metoda klasifikacije najstarija i najjednostavnija znanstvena metoda.

Znanost zapravo poĉinje klasifikacijom. Klasifikacija je sistematska i potpuno podjela
općeg pojma na posebne, koje taj pojam obuhvata. Najjednostavniji naĉin klasificiranja je
podjela pojmova. Ova metoda je korištena u šestom i sedmom poglavlju.

Metoda sinteze je postupak nauĉnog istraţivanja i objašnjenja stvarnosti putem spajanja,

sastavljanja jednostavnih misaonih tvorevina u sloţene, i još sloţenije povezujući izluĉene
elemente, pojave, procese i odnose u jedinstvenu cjelinu u kojoj su njeni dijelovi uzajamno
povezani. Metoda sinteze je korištena prilikom izvoĊenja zakljuĉka.

6
 3. TEHNOLOGIJA SAOBRAĆAJA KAO NAUĈNO PODRUĈJE

Rijeĉ tehnologija potiĉe od grĉke rijeĉi ( tehnika+logos ) i znaĉi nauka o naĉinu prerade
sirovina u gotove proizvode. U prijevodu to znaĉi: obuhvatiti sve procese koji se pojavljuju
u toku promjene mjesta robe ili tereta od izvora do cilja. Iz toga proizlazi da bi u sklopu
tehnologije prijevoza trebalo osigurati optimalno korištenje svih resursa koji omogućuju
izvršenje prijevoza. Proces osamostaljivanja saobraćajnih nauka uslovljen je prije svega
porastom meĊunarodne trgovine, meĊunarodne podjele rada i sve većom meĊunarodnom
zavisnošću.

Samo u trećem kvartalu XIX vijeka obim prekomorskog saobraćaja povećao se za oko šest
puta što je uzrokovalo za oko ĉetiri puta veću prosjeĉnu godišnju stopu rasta prekomorskog
saobraćaja od one koja je ostvarena u ukupnoj svjetskoj trgovini. U domaćim uslovima do
porasta saobraćajnih tokova došlo je uslijed sliĉnih razloga koji su djelovali i na
meĊunarodnom planu, iako proces udruţivanja rada i sredstava kao uzroĉnih pojava
saobraćajnih tokova još uvijek nijedošao do punog izraţaja. U mnoštvu razliĉitih mišljenja
o saobraćaju i tehnologiji saobraćaja u svijetu, tek se oko 1960. godine došlodo zakljuĉka o
potrebi da se nauĉno definiše tehnologija saobraćaja. Pojedine definicije tehnologije su:

- tehnologija usmjerena na objašnjavanje fiziĉko – hemijskih fenomena;

- tehnologija kao nauka koja prouĉava materijalne strukture proizvodnog ili nekog
drugog sistema;
- tehnologija saobraćaja je nauka koja prouĉava naĉine i postupke saobraćajne
proizvodnje;
- tehnologija je opštetehniĉka disciplina utemeljena na ekonomskim naĉelima, koja
prouĉava aspekte primjene nauke, tehnike i organizacije u rješavanju proizvodnih i
drugih problema;
- transportna tehnologija je nauka koja izuĉava zakonitosti transportnih procesa. [3]

U ranijim fazama društvenog razvoja i razvoja saobraćaja kao sistema, tehnologiji

saobraćaja prethodila je ekonomika i organizacija, a u današnjim uslovima dogaĊa se
obrnuto, jer je tehnologija sve više posljedica razvoja tehnike. Kada nastaje nova
tehnologija, tada je trebaju pratiti organizacija i ekonomika, odnosno ekonomska politika.

7
Oĉigledno je da u ranijim fazama razvoja društva i saobraćajnog sistema razvoj prijevozne
tehnologije nije bio ovisan o razvoju nauĉnog istraţivanja kao u novije vrijeme. Danas je
meĊutim moderna tehnologija prijevoza posljedica fundamentalnih istraţivanja drugih
tehnologija, pri ĉemu visoko mjesto pripada podruĉju informacija.

Realno je oĉekivati još veći uticaj savremenog sistema informacija na daljnji razvoj
tehnologije u saobraćaju (a time i ukupne privrede drţave).

U kontekstu tehnologije saobraćaja, pod prijevozom se podrazumijeva djelatnost koja

primjenom razliĉitih tehnologija prevozi ljude i robu s jednog mjesta na drugo. Dakle,
izraz prijevoz odgovarao bi rijeĉi transport i mogao bi se koristiti uvijek kada se radi o
prijevozu robe, proizvoda, materijala, ljudi i dr. bez obzira na prijevozno sredstvo kojim se
to obavlja. Interpretiranje tehnologije saobraćaja kao sistema zahtijeva neke osnovne
napomene o sistemima. Pojam sistem u uskoj je vezi sa pojmom nekog reda, poretka ili
organizacije u širem smislu.

Gotovo svaka pojava moţe predstavljati jedan ili više sistema i moţe biti sastavni dio
ĉitavog niza najrazliĉitijih sistema što ovisi o aspektu posmatranja. Iz toga se moţe
zakljuĉiti da postoji više definicija sistema, od opšte, po kojoj je sistem proces koji je u
toku, pa do one koja kaţe da je sistem sve što nas okruţuje. Prouĉavajući pitanje sistema
dolazimo do zakljuĉka da bi sistem trebalo definisati kao cjelinu koja svojim djelovanjem
opravdava takvo postojanje. U pogledu odreĊenosti ponašanja, sistemi se mogu svrstati u
determinirane, stohastiĉke i nedeterminirane ili manje vjerojatne. Tehnologija saobraćaja
poprima znaĉajke svake od navedenih odreĊenosti ponašanja, ali ne pripada ni jednoj, jer
potpuno determiniranih i nedeterminiranih sistema nema, a granice izmeĊu stohastiĉkih i
nedeterminiranih sistema pronalaze se na osnovu vjerojatnosti pojave entropije.

3.1.Osnovni elementi tehnologije saobraćaja

Tehnologija cestovnog saobraćaja je, kao aktivnost, u funkciji proizvodnje i potrošnje te u

funkciji rekreacije, odnosno aktivnost determinirana korisnicima usluga, davateljima
usluga te infrastrukturom ( kao zasebnom cjelinom ). Ona je sloţen sistem, i to utoliko više
ukoliko se posmatra sa sva tri osnovna aspekta ( tehniĉki, organizacijski i upravljaĉki ).
Prema tome, tehnologiju cestovnog saobraćaja ( tcs ) koju predstavljamo kao elementarni
sistem uslovljavaju: [3]

8
tcs = fproizvodnja ( a ) (1)

• potrošnja (b);

• rekreacija (c);

• tehnika (vozila) (d);

• transportni ureĊaj (e);

• infrastruktura (fi).

gdje su:

• a, b i c– korisnici usluga (A) ĉija je izlazna vrijednost transportni supstrat;

• d i e– davatelji usluga (B);

• fi– kao posebno definisan element, jer oznaĉava društveno dobro u opštoj upotrebi (C).

Prema tome, moţe se napisati:

tcs = f ( A, B, C ) (2)

Kvantitativna istraţivanja meĊuovisnosti elemenata A, B i C osigurat će podlogu za

prognozu razvoja tehnologije cestovnog saobraćaja, pa je to vaţno i radi spoznaja o
budućim zahtjevima i uslovima pod kojima će tehnologija cestovnog saobraćaja djelovati,
ali i radi spoznaja o zahtjevima koje će u budućnosti privreda – korisnici postavljati pred
tehnologiju saobraćaja. Prema tome, uloga tehnologije cestovnog saobraćaja je već danas,
a bit će i u buduće, u tome da osigura kvalitetnu promjenu mjesta elementima procesa
proizvodnje, odnosno komuniciranje korisnicima prijevoza, zatim da im pruţi zaštitu ili
odgovarajući smještaj do potrošnje odnosno osigura uslove komuniciranja do ţeljenog
cilja. Osnovni elementi tehnologije cestovnog saobraćaja pojednostavljeno su prikazani na
slijedećoj slici:

9
 Slika 1. Osnovni elementi tehnologije cestovnog saobraćaja

Ako tehnologiju saobraćaja interpretiramo kao funkciju elemenata proizvodnje, tada i

elementi proizvodnje sa svojim komponentama utiĉu na saobraćajnu tehnologiju. Ta
zavisnost moţe se simboliĉki predstaviti na sljedeći naĉin: [3]

tcs = F ( A1p, A2p,..., Anp ) (α0, α1,..., αk ) (3)

gdje je :

(A1p, A2p,..., Anp) - elementi proizvodnje

(α0, α1,..., αk ) - elementi tehnologije saobraćaja

tcs - funkcija tehnologije prijevoza

Funkcija saobraćajne proizvodnje morala bi sadrţavati i tehnološki progres što se

interpretira modelom :

tcs = θ ( K, α, t ) (4)

10
gdje su:

θ - oznaka za tehnološki proces

α - koliĉina uloţenog rada

K- uloţena sredstva za proizvodnju

t- element vremena koji sadrţi godišnji porast progresa

Skladan razvoj ovih meĊusobno povezanih elemenata ne dolazi sam po sebi. Zato je
potrebno stabilnost tih elemenata dovesti u vezu s drugim relevantnim uticajima.
MeĊzavisnost elemenata tehnologije saobraćaja i okruţenja i uticaj navedenih elemenata i
okruţenja prikazan je na slijedećoj slici.

Slika 2. Međuzavisnost tehnologije saobraćaja i njenih elemenata

Ω - sistem privreĊivanja

T - podsistem tehnologije saobraćaja

A - podsistem supstrata

B - podsistem tehnike

C - podsistem infrastrukure

11
Tehnologija saobraćaja općenito, pa tako i tehnologija cestovnog saobraćaja, djeluje radi
drugih aktivnosti, a ne radi vlastitog egzistiranja, pa je nuţna briga o njenom unapreĊenju.
Ako je to tako, onda se o optimalnosti tehnologije moţe govoriti samo u vezi s
usklaĊenošću elemenata na naĉelu povratne veze, jer ulaz zavisi od izlaza; da bismo to
postigli, treba izgraditi podsistem društveno – ekonomskih odnosa (DEO) i sistem
infrastrukture. U protivnom će zapostavljanje meĊusobne ovisnosti rezultirati konfliktom u
sistemu, jer neće garantovati osiguranje postavljenog zadatka – procesa uz minimalne
troškove, minimalno vrijeme, zaštitu robe, odnosno putnika kao osnovne kriterije
tehnologiĉnosti. Istraţivanje funkcionisanja tehnologije saobraćaja toliko je znaĉajnije
koliko se vremenski podudaras nastojanjem da se ona unaprijedi. MeĊutim, da bi se
prognoziralo buduće stanje, mora se prethodno spoznati postojeće. Pri tome se mora imati
na umu i to da je sistem koji se nalazi u fazi razvoja rijetko u ravnoteţi. Tehnologija
saobraćaja je u razvoju, posebno savremena, zato ravnoteţa sistema tehnologije saobraćaja
moţe biti samo dinamiĉka tendencija, a ne neko statiĉko stanje. Tehnologija cestovnog
saobraćaja kao sistema u agregiranom obliku moţe sepredstaviti i vrlo jednostavnim
shematskim prikazom koji pokazuje da se unutar tehnologije odvija skup meĊuovisnih
procesa. Ti procesi – saobraćajne proizvodnje – zavise od ulaznih vrijednosti „inputa“.

Slika 3. Saobraćajna proizvodnja kao rezultat procesa koji se odvijaju u njenom djelovanju

Veza izmeĊu ulaza i izlaza ostvaruje se preko funkcije proizvodnje (tcs); pojednostavljeni
„input“ u tehnologiji cestovnog saobraćaja ĉine tehniĉka komponenta i supstrat, a moţe se
rastaviti na materijalne (m), informacijske (i) i ekonomske (e) inpute. TakoĊe, i korisnici
prijevoza – putnici mogu biti inputi. U tom sluĉaju prisutnost putnika zamjenjuje se
odgovarajućim metodama drugim inputom (k1, ki,..., kn). Nakon toga funkcija
proizvodnje (u saobraćaju) moţe se opisati kao: [3]

tcs = f ( m, i, e, k1,...,ki,....km )

gdje parametri k1,..., ki,..., km ovise o kvalitetiprocesa prijevoza koji se ostvaruje u

procesu od ulaza do izlaza sa svim usputnim utjecajima i posljedicama što djeluju na
proces.

12
 Slika 4. Elementi tehnologije cestovnog saobraćaja

Budući da je podsistem društveno – ekonomskih odnosa u našim uslovima većeg znaĉenja

i bez izgraĊene organizacijske strukture, bit će razmatran i kao podsistem tehnologije što je
prikazano na slici.

Slika 5. Međusobni uticaj tehnologije saobraćaja i uređenja društveno –

ekonomskih odnosa

Tehnologija cestovnog saobraćaja dio je šireg procesa, procesa privreĊivanja u toku kojeg
roba dobiva na vrijednosti, ali u pravilu ne dopušta vlastitu transformaciju, naravno ako to
nije prethodno planirano ( proces prijevoza i obrade ili npr. proces prijevoza uz promjenu
agregatnog stanja – zamrzavanja i sl. ).

13
 4. TEHNOLOGIJA DRUMSKOG PREVOZA

4.1.Definicija tehnologije drumskog prevoza

Pod tehnologijom drumskog prevoza podrazumijevaju se procesi koji se javljaju u toku

promjene mjesta robe ili putnika od izvora do cilja. Dakle, suštinu tehnologije prevoza ĉine
procesi kojim se prevoze ljudi i robe s jednog kraja na drugi, pri ĉemu treba osigurati
optimalno korištenje svih resursa kojim se proizvode transportne usluge. Procesi
proizvodnje transportne usluge u drumskom transportu robe su brojni, a zavise od vrste
robe, vrste i naĉina prevoza prevoznihsredstava, duţine prevoza i vrste transportnih
tehnologija. Za razliku od tehnologije transporta robe, u prevozu putnika je pored ostalog
prisutna velika odgovornost u izvršavanju procesa, jer je putnik predmet proizvodnje
saobraćajne usluge i aktivno uĉestvuje u procesu proizvodnje. Putnik se prevozi prevoznim
sredstvima koja obavljaju prevozni proces i tako se proizvodi transportna usluga. [2]

Specifiĉnost kod prevoza putnika proizilazi iz nedjeljivosti rezultata proizvodnje od samog

procesa proizvodnje u transportu. U toku procesa prevoza putnika posebna paţnja se mora
posvetiti sigurnost i udobnosti putnika, jer se zbog toga mogu proizvesti nesagledive
posljedice za davaoca usluga. Kao što je već reĉeno, rezultat rada tehnologije drumskog
saobraćaja je saobraćajna usluga, odnosno promjena mjesta predmeta prevoza i da se na
njima ne obavlja nikakva materijalna promjena u toku prevoznog procesa, ali se obavlja
kao osnovni cilj transportnog procesa, promjene mjesta. Iz toga proizilazi da je trasnportni
proces sloţen proces i da se sastoji od nekoliko osnovnih faza koje se sastoje od više raznih
operacija. Transportni proces sloţen je i zbog toga što u njemu uĉestvuje više izvršilaca.
Ova karakteristika znaĉajno utiĉe na organizovanost transportne proizvodnje, koja ima
neposrednog uticaja na tehnologiju drumskog saobraćaja.

Tehnologija drumskog saobraćaja izuĉava procese proizvodnje transportne usluge,

odnosno zakonitosti postupaka koji se javljaju premještanjem robe ili putnika sa jednog na
drugo mjesto.

Osnovni cilj tehnologije drumskog saobraćaja da se preko tehnoloških procesa obezbijedi

nesmetano odvijanje prevoznog procesa radi povećanja produktivnosti i ekonomiĉnosti
poslovanja saobraćajnih preduzeća. U tehnologiju drumskog transporta pored funkcije
saobraćaja spada i tekuće odrţavanje vozila i saobraćajne infrastrukture. [1]

14
Tehnologija saobraćaja, a time i tehnologija drumskog transporta, danas se tretira kao
nauĉna diciplina koja izuĉava zakonitosti procesa proizvodnje saobraćajne usluge. Ono
utiĉe na definisanje tehnoloških procesa i nesmetano odvijanje prevoznih procesa kako u
prevozu putnika, tako i u prevozu robe.

Pod tehnologijom drumskog transporta moţemo smatrati odvijanje tehnologije procesa

proizvodnje u drumskom saobraćaju. To je ustvari proizvodni proces stvaranja saobraćajne
usluge. Da bi se sagledao znaĉaj tehnologije rada u drumskom saobraćaju, potrebno je
izvršiti analize strukture tehnološkog procesa u kome se primjenjuju.

Tu se vrši analiza tehnološkog procesa proizvodnje saobraćajne usluge polazeći od

pojedinih faza i elemenata koji saĉinjavaju tehnološki proces. Tu se poseban akcenat
stavlja na elemente procesa proizvodnje: sredstva za rad, predmet rada i rad kojim se
organizuje proces proizvodnje. Uĉešće ovih elemenata u proizvodnji saobraćajne usluge u
velikoj mjeri zavisi odprimjene tehnologije proizvodnje pojedinih preduzeća. Moţe se reći
da postoji jaka sprega izmeĊu stepena razvoja saobraćajne tehnologije i stepena
iskorištenja pojedinih prevoznih sredstava, s obzirom na vrstu robe koju pojedinaĉno
prevozna sredstva prevezu. Kada se govori o predmetima rada sa stanovišta tehnologije
procesa, mora se reći da u tehnološkom procesu rada rezultat rada je transportna usluga,
odnosno promjena mjesta predmeta prevoza, a što je vaţno da u saobraćaju predmet rada
ne mijenja svoj materijalni oblik.

Kada se govori o optimalnoj proizvodnji u saobraćaju, to se moţe jedino postići upotrebom

optimalnih elemenata tehnologije rada. Stoga se mora analizirati svaki stepen prevoznog
procesa posebno sa aspekta odreĊivanja cijene izdataka koje se postavlja pred
tehnologijom rada.

Svi ovi elementi, koji se javljaju u procesu prevoza, ĉine suštinu tehnologije rada koju u
osnovi ĉine sve operacije prevoza, prevozna sredstva i osoblje koje će obaviti poslove, od
momenta poĉetnih do završnih operacija, odnosno do momenta izlaska putnika do predaje i
istovara robe. Stoga su ovi poslovi koji se obavljaju sastavni dio tehnologije rada koja se
bavi praćenjem zakonitosti metoda i postupaka u prevozu putnika i robe.

Uĉinak tehnologije iskazuje se produktom prevezene robe ili putnika i preĊenih kilometara.
U drumskom saobraćaju tehnologija robe se posmatra sa šireg aspekta jer osim osnovnih
faza (utovar, prevoz, istovar), ukljuĉuje i otpremniĉke aktivnosti koje prate osnovne faze
prevoznog procesa. Faza utovara prije svega zavisi od primijenjene tehnologije. Pri
klasiĉnim tehnologijama utovar traje znatno duţe za razliku od savremenih tehnologija u
kojima je trajanje utovara relativno kraće. U fazi prevoza tehnologija prevoza u drumskom
saobraćaju ne utiĉe mnogo na vremensku vrijednost faze kretanja, jer je uslovljena
faktorima okruţenja prevoznog procesa, a ne fazama prevoznog procesa.

15
MeĊutim, tehnologija prevoza ima odluĉujući znaĉaj za izbor prevoznog sredstva i njegove
tehniĉke i ekploatacione karakteristike. Faza prevoza u kome se neposredno obavlja
proizvodnja transportne usluge nametnula je potrebu za razvijanjem nove tehnologije, a što
je omogućilo ostvarivanje većih brzina prevoza.

Faza istovara u prevoznom procesu je identiĉna fazi utovara koju karakteriše uĉešće ţivog
rada. Ovu fazu prate i ostale fazekoje se odnose na sigurnost putnika ili robe, a kod robe
još i ĉuvanje i smještaj i predaja robe korisniku.

Kada se govori o tehnologiji drumskog transporta, potrebno je istaći da kod analiza

osnovnih elemenata tehnologije prevoza postoje zajedniĉke i posebne karakteristike koje
opredjeljujuće utiĉu na definisanje tehnologije procesa prevoza.

MeĊu zajedniĉkim karakteristikama pojedinih elemenata tehnologije bilo da se radi o

prevozu robe ili putnika se istiĉu:

- sloţenost,

- meĊuzavisnost,

- otvorenost,

- interdisciplinarnost,

- stohastiĉnost. [2]

Posebno obiljeţje tehnologije prevoza se odnosi na specifiĉnost u prevozu robe u odnosu

na prevoz putnika. U okviru prevoza putnika izdvaja se prevoz putnika u gradskom i
meĊugradskom i meĊunarodnom prevozu. Sve ovo utiĉe na posebno razmatranje i
defnisanje tehnološkog postupka kako u prevozu robe, tako i u prevozu putnika sa
osnovnim ciljem unapreĊenja tehnologije drumskog transporta radi racionalizacije
prevoza, u kome se posebno istiĉe povećanje prevoznih sposobnosti prevoznih sredstava,
sniţavanje troškova vremena putovanja i saobraćajnih nezgoda.

16
 4.2.Osnovne tehnologije drumskog transporta

Tehnologija u saobraćaju, a time i u drumskom transportu, u osnovi nam sluţi da pomoću

nje stvaramo saobraćajnu uslugu, koristeći pri tome sredstvo za rad, predmete rada i sam
rad, odnosno svrsishodnu djelatnost ĉovjeku.

Posebna specifiĉnost procesa rada u putniĉkom saobraćaju je prisutnost putnika – korisnika

prevoza u procesu odvijanja tehnologije saobraćaja, odnosno proizvodnje saobraćajne
usluge. [6]

Sredstva za rad sluţe za osiguranje prevoza i djeluju na predmete rada. IzmeĊu sredstava
za rad i primjene tehnologija u drumskom saobraćaju postoji jaka interakcija, što ima
znatnog uticaja na naĉin odvijanja tehnologije, odnosno tehnološkog procesa. U sredstva
za rad ubrajaju se prevozna sredstva i saobraćajna infrastruktura ĉije osnovne
karakteristike vrše uticaj na izbor tehnologije prevoza i daju osnovna obiljeţja
tehnološkom procesu proizvodnje u saobraćaju.

Pod predmetom rada u drumskom saobraćaju podrazumijevaju se putnici i roba na kojima

se ne obavlja nikakva materijalna promjena u toku transportnog procesa, ali se samo
obavlja promjena mjesta, što je cilj tehnološkog procesa.

Obiljeţje transportnog procesa je i kretanje zaposlenog osoblja, zajedno sa kretanjem

prevoznih sredstava zbog neprekidnog odvijanja prevoznog procesa. Stoga je cilj
tehnologije drumskog saobraćaja osiguravanje optimalne kombinacije svih triju osnovnih
elemenata u procesu prevoţenja u smislu postizanja optimalnih saobraćajnih (sigurnost,
redovitost, taĉnost, udobnost, brzina) i ekonomskih uĉinaka. Stepen ostvarivanja
saobraćajnih naĉela zavisi od konkretne organizacije i od konkretnih objektivnih i
subjektivnih mogućnosti prevoznika i tehnologije drumskog teretnog saobraćaja.

I pored brojnih sliĉnosti u postupcima proizvodnje u drumskom teretnom i drumskom

putniĉkom prevozu, potrebno je posebno analizirati tehnologiju drumskog putniĉkog
transporta. Za razliku od tehnologije prevoza putnika, tehnologiju drumskog teretnog
transporta karakterišu brojni procesi i postupci koji mogu biti veoma sloţeni i dugi, a što
zavisi od vrste predmeta prevoza, vrste i naĉina prevoza, prevoznih sredstava i duţine
prevoza.

U procesu prevoza robe, a donekle i prevoza putnika, primjenjuju se:

1. klasiĉne tehnologije i

2. savremene tehnologije.

17
 4.2.1. Klasiĉna tehnologija drumskog saobraćaja

Kod tehnologije klasiĉnog transporta sve operacije u transportnom procesu vrše se po

pravilu "komad po komad". One nuţno zahtjevaju višak utroška vremena, radne snage i
materijala, ciji je sintetitĉki "proizvod" odreĊena visina troškova.

Osnovna karakteristika klasiĉnog transporta jeste nepostojanje jedinstvenog transportnog

suda, odnosno standardizovane tovarne jedinice, koja kod integralnih sistema transporta
predstavlja osnovni integrum transportnog lanca.

Pod klasiĉnom tehnologijom u drumskom saobraćaju podrazumijeva se tehnološki proces

sa svim fazama bez uspostavljanja prevoznog lanca sa drugim granama saobraćaja i bez
korištenja transportnih ureĊaja kao što su palete, kontejneri i dr.

I pored razvoja tehnologije prevoza ne moţe se zamijeniti klasiĉna tehnologija za neke

usluge u drumskom saobraćaju sa drugim savremenim tehnlogijama. Iz toga proizilazi da
obiljeţje prevoza (roba, putnik) uslovljava tehnologije prevoza i da uslovi u kojima je
obavlja prevoz diktira da li će se primjenjivati klasiĉne ili savremene tehnologije. [1]

Neki prevozi tereta mogu se iskljuĉivo obavljati u okviru klasiĉne tehnologije (prevoz
graĊevinskog materijala, ogrjev, specifiĉnih prevoza za potrebe domaćinstava i preduzeća).
Klasiĉna tehnologija obuhvata tri kljuĉne faze tehnološkog procesa: utovar, prevoz i
istovar, koje se vremenski mogu posebno izraziti kao:

Faza utovara

- poĉetak utovara

- završetak utovara

Faza prevoza

- poĉetak prevoza

- završetak prevoza

Faza istovara

- poĉetak isovara

- završetak istovara

18
Osnovni postupci utovara i istovara za klasiĉnu tehnologiju :

Utovar – istovar

- Pojedinaĉni ( komadni ),
- Veće uĉešće ţivog rada,
- Manja primjena manipulacijskih strojeva,
- Nezavisnost postupka utovara od istovara

Prevoz

- Mogućnost šire primjene prevoznih sredstava,

- Nezavisnost tehniĉkih karakteristika prevoznih sredstava u sluĉaju prekida ili
nastavka,
- Preteţno pojedinaĉni i dr.

Moţe se reći da pri realizaciji klasiĉnih tehnologija vremenski odnosi pojedinih faza mogu
biti u razliĉitom odnosu, što zavisi od brojnih faktora, kao i to da je vrijeme za utovar i
istovar naglašeno prisutno, a da faza prevoza najviše zavisi od duţine relacije.

Kada se uporeĊuje odnos klasiĉne i savremene tehnologije moţe se reći da se klasiĉna

tehnologija bitno razlikuje od savremene tehnologije, a karakteriše je:

- veliko uĉešće ţivog rada,

- manja zastupljenost manipulacijskih strojeva,

- manji radni uĉinak,

- opšta primjena prevoznih sredstava,

- manja djelotvornost,

- nezavisnost i nepovezanost utovarno-istovarnih operacija,

- slabije zaštićen supstrat od vanjskih uticaja i oštećenja i dr.

Ako se posmatra vremenski aspekt klasiĉne tehnologije, moţe se reći da ona zavisi od
slijedećih elemenata: naĉina utovara, vrste prevoza, naĉina istovara, iskorištenosti
prevoznih sredstava, vrste i karakteristika prevoznih sredstava, broja manipulacijskih
operacija.

19
Kada se govori o meĊusobnoj saradnji pojedinih saobraćajnih grana pri klasiĉnim
tehnologijama, moţe se reći da se prevoz putnika pri primjeni klasiĉne tehnologije odvija
zasebno, ali da postoji mogućnost saradnje sa drugim saobraćajnim granama, a što se tiĉe
prevoza robe, to prije svega zavisi od obiljeţja prevoza robe ili putnika, naĉina utovara i
istovara i to samo u specifiĉnim sluĉajevima što je u funkciji saobraćaja i ekonomskog
uĉinka.

Klasiĉni sistem transporta naziva se još i "lomljeni" jer se transportni proces obavlja u više
faza pri kojima se mjenja transportno-manipulativna jedinica i transportno sredstvo.

Sliĉno podjeli savremenih tehnologija transporta, i klasiĉne tehnologije se sa obzirom na

prostorne i strukturne komponente mogu podijeliti na:

 tehnologije kopnenog klasiĉnog transporta,

 tehnologije kopneno-rijeĉnog klasiĉnog transporta,

 tehnologije kopneno-pomorskog klasiĉnog transporta,

 tehnologije kopneno-zraĉnog klasiĉnog transporta.

4.2.2. Savremene tehnologije drumskog saobraćaja

Suština savremene tehnologije prevoza je da se roba ili putnik ne prevozi iskljuĉivo jednim
prevoznim sredstvom nego se posmatra ukupno funkcionisanje “prevoznog lanca”, pri
ĉemu se poštuje optimum, što je i cilj poslovanja svakog preduzeća iz oblasti saobraćaja.
To nalaţe potrebu optimizacije modela usmjeravanja robe na pojedine pravce prevoza,
ĉime tehnologija prevoza sve više postaje obiljeţje zajedniĉke tehnologije svih transportnih
grana. [6]

Za savremene tehnologije je karakteristiĉno uspostavljanje transportnog lanca u

kontinuitetu u saobraćaju koji se obavlja premještanjem robe od izvora do cilja, primjenom
odgovarajućih tovarnih jedinica, ĉime se postiţu veća brzina i povoljniji ekonomski uĉinci.

U okviru tehnologije saobraćaja transportni proces se moţe realizovati bez promjene

prevoznog sredstva i sa promjenom, a prevoz moţe biti kombinovan i s prekidom.

Ako se ukljuĉuje prevozno sredstvo, tada se misli na integralni ili multimodalni sistem. U
integralnom sistemu prevozno sredstvo se mijenja, a roba ostaje ista, prevozni proces se
nastavlja prevozom prethodnog prevoznog sredstva skupa sa robom.

20
Za drumski saobraćaj, s obzirom na svoje karakteristike moţe se reći da je vaţan segment
svih tehnologija u pogledu svoje fleksibilnosti i dostupnosti. S aspekta savremene
tehnologije prevoza u drumskom saobraćaju treba s jedne strane prouĉavati postupke i
naĉine prevoza koji se ostvaruju upotrebom transportnih prevoznih sredstava, jer postoje
specifiĉna obiljeţja elemenata koji uslavljavaju ili omogućuju realizaciju tehnologije, a s
druge strane prouĉavati procese za uspostavljanje “prevoznog lanca” kako bi se izbjegla
razjedinjenost meĊu saobraćajnim granama, a potencirala saradnja i koordinacija
uspostavljanjem ”prevoznog lanca”.

Takav pristup tehnologije saobraćaja nuţan je i za ostale saobraćajne grane. Ako se i

ostvari, bit će to znatan pomak u unapreĊenju saobraćaja kao aktivnosti koja dugo i
neopravdano ”ĉeka na listu problema” kojima se društvo mora temeljito baviti. Biće to
pomak koji će rezultirati i ravnopravnim promatranjem svih saobraćajnih grana, jer svaka
grana ima svoje specifiĉnosti, ali i zajedniĉka obiljeţja, a bez uĉešća neke od saobraćajnih
grana za sada se ne moţe zamisliti optimalni prevozni proces, odnosno optimalna
tehnologija.

Savremene tehnologije saobraćaja su nastale pojavom “integralnog transporta”, odnosno

kombinovanog prevoza. U savremene tehnologije prevoza u kojima uĉestvuje drumski
saobraćaja ubrajaju se:

- tehnologija transporta paleta,

- tehnologija transporta kontejnera,

- tehnologija izmjenjivih transportnih posuda,

- tehnologija transporta huckepack,

- tehnologija RO-RO,

- bimodalna tehnologija transporta i dr. [4]

Integralni ili kombinovani prevoz ima za cilj da savremenim tehnologijama poveţe dvije ili
više saobraćajnih grana u neprekidan logistiĉki transportni lanac koji naglašava sistemske
komparativne prednosti i snagu pojedinih grana saobraćaja i omogućava njihovo
racionalno korištenje. Kombinovanim prevozom preusmjeravaju se robni tokovi s druma
na prevoz ţeljeznicom. Na taj naĉin ţeljeznica postaje sinergijska okosnica saobraćajnih
tokova i faktor razvoja cjelokupnog saobraćajnog sistema.

21
U posljednjih dvadeset godina u Evropi i u svijetu kombinovani prevoz intenzivno se
razvija. Razlog tome je ĉinjenica da se na taj naĉin znaĉajno rasterećuju saobraćajnice,
ĉuva putna infrastruktura, zaštićuje ĉovjekova okolina od zagaĊenja, osigurava znaĉajna
ušteda energije (nafte i naftnih derivata ĉije su rezerve ograniĉene), te se zaštićuje prostor
od devastiranja.

Zbog evidentnih komparativnih prednosti kombinovanog prevoza, kao prevoza budućnosti

na srednjim i duţim relacijama, sve drţave razvijenih zemalja i zemalja u tranziciji ulaţu
znaĉajna finansijska sredstva u razvoj savremenih tehnologija kombinovanog prevoza i
primjenjuju razne stimulativne mjere. Ukljuĉivanje svake zemlje u savremene evropske
tokove prevoza robe nije moguće bez primjene savremenih tehnologija kombinovanog
prevoza, odnosno bez osiguranja odgovarajuće transportne infrastrukture i
mobilnihsredstava za kombinovani prevoz.

Kombinovani prevoz omogućava uklapanje u nove zahtjeve meĊunarodne trgovine i

svjetskog trţišta, kao i integralnost proizvodnje i transporta, odnosno prevoz «od vrata do
vrata». Trţište traţi integraciju proizvodnje, transporta i trgovine, kako bi proizvodi u što
kraćem vremenu stigli iz procesa proizvodnje na trţište.

Kombinovani prevoz spaja komparativne prednosti ţeljezniĉkog saobraćaja i drumskog

teretnog prevoza u optimalnu cjelinu: ţeljezniĉki saobraćaj velike udaljenosti i masovne
koliĉine, a za lokalni saobraćaj fleksibilan dostavni kamionski saobraćaj. Drumski
saobraćaj sa svojom temeljnom komparativnom prednošću prevoza od vrata do vrata ima
znaĉajnu ulogu u saobraćajnom i privrednom sistemu i nezamjenljivi je element
intermodalnog odnosa kombinovanog transporta. Kombinovani saobraćaj ima znaĉajnu
ulogu u oţivljavanju i razvoju saobraćajnih tokova i kao takav predstavlja saobraćajnu
djelatnost od posebnog interesa.

4.2.2.1.Paletni sistem transporta

Pod pojmom paletizacije podrazumijevamo skup tehniĉkih sredstava, ureĊaja ili pomagala
potrebnih za manipulisanje, prevoz, skladištenje i izlaganje proizvoda u trgovini, a moţe se
upotrijebiti u industrijskom i spoljnom transportu. Tehniĉku bazu sistema paletizacije ĉine
viljuškari i palete.

Paleta kao pomoćno sredstvo predstavlja najmanju univerzalnu tovarnu jedinicu

integralnog transporta. Paleta i paletizacija se sve više primjenjuju, kako u granicama
zemlje tako i u meĊunarodnom saobraćaju. [4]

22
Palete se dijele na dvije osnovne kategorije :

- Palete bez nadgradnje ( ravne palete ) i

- Palete sa nadgradnjom ( stubne ili boks-palete )

Paleta kao pomoćno prenosno sredstvo, omogućava obrazovanje unificiranih tovarnih,

transportnih, skladišnih i prodajnih jedinica i time primjenu visokoproizvodne
mehanizacije ( viljuškara ) za njihovo manipulisanje.

Kao pomoćno sredstvo integralnog transporta, paleta ne obezbjeĊuje samo efikasnu i

racionalnu vezu izmeĊu nosilaca transporta, već predstavlja, takoĊer, posebnu tovarnu
jedinicu, koja je sastavni dio transportnog lanca od skladišta proizvoĊaĉa do skladišta za
distribuciju robe, tj. transportnog lanca od proizvoĊaĉa do potrošaĉa.

Manipulacija, prevoţenje i skladištenje proizvoda moţe se realizovati paletama i sistemom

paletizacije na relaciji :

- Pakovanje proizvoda-skladištenje;
- Proizvodnja-raspodjela-potrošnja;
- Pretovar proizvoda iz vozila u vozilo, iz skladišta na vozilo i obratno, i iz skladišta
na mjesto prodaje;
- Transport razliĉitim prevoznim sredstvima.

U mnogim zemljama u svijetu danas se primjenjuju razliĉite vrste paleta, koje se razlikuju
prema obliku, dimenzijama, namjeni i ostalim tehniĉko-eksploatacionim karakteristikama,
ali po obliku postoje tri osnovne vrste paleta i to :

- Ravne palete ( bez nadgradnje ),

- Boks palete i
- Stubne palete.

Ravne palete

Ravna paleta je ravna ( najĉešće drvena ) podloga sa ili bez noţica, na koju se slaţu
pojedini komadi robe u cilju realizacije jedinstvene tovarne jedinice kojom se moţe lako i
brzo manipulisati pomoću viljuškara. [5]

23
 Slika 6. Ravna paleta

MeĊunarodna ţeljezniĉka unija je u cilju što veće tipizacije i unifikacije, kao najpogodnije
preporuĉila palete dimenzija :

800 mm x 1200 mm i

1000 mm x 1200 mm.

Boks palete

Evropska ekonomska zajednica ( EEZ ) je za boks-paletu usvojila sljedeću definiciju :

„Boks paleta je paleta sa najmanje tri vertikalne pregrade. Ove pregrade mogu biti pune, sa
otvorima ili rešetkama, fiksne sloţljive ili na rasklapanje. Boks-palete mogu, ali ne moraju,
biti opremljene pokrivaĉima.“

Boks-palete se primjenjuju za transport razliĉite vrste robe, kao što su srednji i mali
dijelovi mašina, visokovrijedna neambalaţirana komadna roba, rasuta roba,
neambalaţirana roba nepravilnog oblika koja se teško slaţe, kao i sva druga finija
ambalaţirana roba koja se mora ĉuvati od oštećenja. Ukoliko je veća raznolikost
konstrukcije, utoliko je širi i asortiman robe koja se prevozi. [4]

24
 Slika 7. Boks paleta

Najvaţniji ciljevi paletizacije jesu:

- okrupnjavanje komadne robe u veće i standardizirane jedinice tereta, ĉime se

postiţe ušteda u pakiranju,
- ubrzavanje manipulacija i prevoza tereta,
- minimiziranje ili potpuno eliminisanje ţivog rada u procesu manipulisanja teretnih
jedinica,
- maksimalna iskorištenost skladišnih kapaciteta i smanjenje troškova,
- optimalizacija efekata saobraćajne infrastrukture i prevoznih sredstava skladištenja,
- maksimiziranje brzine, sigurnosti i racionalizacije procesa proizvodnje saobraćajne
usluge, odnosno skraćenje ukupnog vremena prevoznog procesa,
- ujednaĉavanje tehnologije prevoza sa drugim saobraćajnim granama.

Prednosti i nedostaci paletizacije

Prednosti :

- smanjenje teţine i cijene transporta ambalaţe,

- smanjenje oštećenja i gubitaka ( do 70 % je manji gubitak robe kod paletizovanih
nego kod pojedinaĉnih pošiljki ) na robi,
- ubrzanje utovara i istovara – povećava se stepen upotrebe saobraćajne
infrastrukture,
- svoĊenje broja ruĉnih manipulacija na minimum ( do 400 % brţe se manipuliše sa
paletizovanom robom pri ĉemu se ostvari ušteda od 35 % ),
- smanjenje radne snage zbog smanjenja ruĉnih manipulativnih operacija,
- veći stepen iskorištenosti kapaciteta sredstava i opreme za manipulaciju robe,
- velika ušteda skladišnog i transportnog prostora,
- higijensko-tehniĉka zaštita robe,
- minimiziranje troškova administrativno-tehniĉkog osoblja

25
Nedostaci

- gubitak i nestanak paleta

- ĉesta oštećenja i popravci
- odrţavanje paletnog fonda
- razmjena paleta
- evidencije paleta

4.2.2.2.Kontejnerski sistem transporta

Naziv kontejner potjeĉe od engleske rijeĉi "container" (contain - sadrţavati) a znaĉi sve
ono što u sebi moţe sadrţavati nešto drugo.

"Kontejner je manipulacijska prijevozna oprema, najĉešće u obliku zatvorene posude, koja

sluţi za formiranje krupnih manipulativnih jedinica tereta u cilju racionalizacije
manipulacijskih i skladišnih operacija." [4]

Ekonomske prednosti kontejnerizacije

1. Uštede u pakiranju i siginiranju robe (kod pomorskog prijevoza iznose ĉak do

80%);
2. Mogućnost transporta robe “od vrata do vrata” bez pretovara;

3. Smanjenje rizika od oštećenja, kraĊe loma i rastura robe;

4. Bolje korištenje transportnih i skladišnih kapaciteta;

5. Lakše i brţe carinjenje robe i drugih administrativnih poslova.

Definicija kontejnera iz koje se mogu sagledati njegove odreĊene funkcionalne

karakteristike dalo je više zvaniĉnih meĊunarodnih organizacija. Tako je 1967.godine
Ekonomska komisija OUN za Evropu definisala kontejnere na sljedeći naĉin :

Kontejneri su transportna sredstva ( sudovi, nepokretne cisterne ili druga sliĉna sredstva )
koja su :

26
 a) trajnog karaktera, zbog ĉega se mogu ponovo koristiti;
b) specijalno konstruisana da se roba prevozi bez pretovara saobraćajnim sredstvima
jednog ili više vidova saobraćaja;
c) opremljena ureĊajima koja olakšavaju njihovu manipulaciju, naroĉito kod pretovara
sa jednog saobraćajnog sredstva na drugo;
d) konstruisana tako da je olakšan njihov utovar i istovar;
e) imaju unutrašnju zapreminu od najmanje 1 m3.

MeĊunarodna organizacija za standardizaciju ( ISO ) je kao svoju definiciju za kontejner

usvojila onu koju je formulisala Ekonomska komisija za Evropu, sa izvjesnim dopunama,
Ona je kontejnere uobiĉajene primjene precizirala na sljedeći naĉin :

„Kontejner je sud pravougaonih presjeka, nepromoĉiv, koji se primjenjuje za transport i

skladištenje izvjesnog broja tovarnih jedinica denĉanih pošiljki ili robe u rasutom stanju,
štiti njegovu sadrţinu od kvarenja i gubitaka, moţe se odvojiti od transportnog sredstva,
kojim se moţe manipulisati kao jednom jedinicom tovarenja i moţe se pretovariti bez
istovremenog istovara robe.“

4.2.2.2.1. Kontejner kao transportno-manipulativna jedinica integralnog

transporta

U zavisnosti od karakteristika koje se posmatraju kontejneri se mogu podijeliti prema :

- namjeni,
- vrsti robe koja se u njima prevozi,
- nosivosti,
- vrsti materijala od kojeg su izgraĊeni,
- vrsti konstrukcije,
- mjestu korištenja,
- naĉinu prevoza,
- vrsti ureĊaja kojima su opremljeni u cilju obezbjeĊenja uslova za prevoz odreĊenih
vrsta robe,
- podobnostima i mogućnostima pretovara i sl.

Prema namjeni kontejneri se svrstavaju u dvije glavne grupe, i to u univerzalne i

specijalne kontejnere.

27
 Prema vrstama i karakteristikama robe kontejneri se dijele na :

1. kontejnere za prevoz komadne robe,

2. kontejnere za prevoz robe u rasutom stanju i
3. kontejnere za prevoz teĉnosti.

Prema nosivosti kontejneri se dijele na : male, srednje i velike. Mali kontejneri imaju
zapreminu 1-3 m3, srednji od 3-10 m3, a veliki preko 10 m3.

Prema vrsti materijala od kojih su izgraĊeni, kontejneri mogu biti : drveni, metalni,
gumeni, plastiĉni, od raznih legura, smjesa i sl.

U pogledu konstruktivnih karakteristika postoje klasiĉni, sklapajući, rasklapajući, sa

drvenim i metalnim oblogama, samoistovarajući i sl.

Prema mjestu korištenja kontejneri se dijele na kontejnere koji se upotrebljavaju samo za

prevoze u jednoj zemlji ( nacionalni prevozi ) i u prevozima izmeĊu zemalja, pa i izmeĊu
kontinenata.

Prema naĉinu prevoţenja kontejneri se mogu podijeliti na one koji se upotrebljavaju u

direktnim i kombinovanim prevozima.

Prema vrsti ureĊaja kojima su opremljeni kontejneri u cilju obezbjeĊenja uslova za prevoz
odreĊene vrste robe, dijele se na izotermiĉke kontejnere sa agregatima na sopstveni pogon
za rashlaĊivanje sa mogućnošću sniţavanja temperature termoregulacionim napravama
pomoću azota, vazduha i sl. [5]

Prema podobnostima i mogućnostima pretovara kontejneri se dijele na one koji su

snabdjeveni toĉkićima ili valjcima, ili one sa specijalnim osloncima koji se pretovaraju
dizalicom, viljuškarima, auto- utovarivaĉima, auto-tegljaĉima i dr.

4.2.2.2.2. Osnovne tehnologije transporta kontejnera

S obzirom na presudan uticaj vidova transporta sa jedne, i prostornog poloţaja mjesta

otpreme i dopreme, odnosno prostorne komponente lanaca, s druge strane, podjela
tehnologija kontejnera moţe se izvršiti na sljedeće podsisteme :

1. tehnologije kopnenog transporta kontejnera

2. tehnologije kopneno-rijeĉnog transporta kontejnera
3. tehnologije kopneno-pomorskog transporta kontejnera
4. tehnologije kopneno-vazdušnog transporta kontejnera
5. tehnologije kopnenih kontejnerskih mostova. [4]

28
Kontejnerizacija je skup meĊusobno organizacijski povezanih sredstava za rad i
tehnoloških postupaka za automatizirano manipuliranje i transport okrupljenim jedinicama
tereta –kontejnerima od sirovinske baze do potrošaĉa.

Slika 8.Kontejner od 20 stopa

4.2.2.3.Tehnološke karakteristike sistema RO-RO transporta

4.2.2.3.1. Pojam RO-RO transporta

Po prvi put se u svom današnjem znaĉenju RO-RO sistem poĉeo upotrebljavati tokom II
svjetskog rata pri desantnim operacijama na pacifiĉkom bojištu, u Evropi i Sjevernoj
Africi. Savezniĉke jedinice su za prijevoz vozila, tenkova, ljudstva, opreme i hrane
koristile brodove od 100 do 1500 tona nosivosti, plitkog gaza i mosnicama na pramcu.Ro -
Ro saobraćaj je poznat primjenjen vid savremenog integrisanog sistema transporta, gdje
komparativne prednosti pojedinih vidova saobraćaja dolaze do punog izraţaja. Akcenat na
razvoj ovog vida multimodalnog transporta proizilazi iz više razloga kao što su: društveni,
ekonomski, ekološki, energetski i drugi. [4]

RO-RO tehnologija obuhvata transport robe drumskim ( ţeljezniĉkim ) transportnim

sredstvima, odnosno sredstvima kopnenenih vidova transporta, do mjesta nakupljanja -
distribucije i povezivanja drumskog i vodnog transporta ( RO-RO terminali ) i transporta
robe na transportnim sredstvima ( prikolica, poluprikolica, autovoz, vagon ) vodnim putem
na uspostavljenoj RO-RO liniji sa posebnim RO-RO plovilima.

29
Glavna konkurencija RO-RO saobraćaju je kontejnerski saobraćaj, ali i pored meĊusobne
konkurencije RO-RO transport je zauzeo svoje mjesto na trţištu zbog niza specifiĉnosti i
prednosti u odnosu na konkurente. Ekonomija kontejnerskih usluga je takva da zadrţava
sve robe koje su pogodne za kontejnerizaciju, a nekontejnerizovane generalne terete
prepušta konvencionalnim brodovima.

4.2.2.3.2. Osnovne karakteristike RO-RO sistema

ROLL ON-ROLL OFF ( RO-RO transportna tehnologija ) – to je horizontalni utovar i

istovar najĉešće utovarenih transportnih sredstava na toĉkovima ( utovarenih kamiona,
tegljaĉa, autobusa s putnicima itd. ) na specijalne tzv. RO-RO brodove. Teret se utovara
vlastitim toĉkovima preko utovarne rampe koja spaja obalu i brodsko skladište ( ROLL
ON – dokotrljati ) a istovara se nakon prijevoza morem, takoĊer na vlastitim toĉkovima,
preko istovarne rampe koja spaja brodsko skladište i obalu ( ROLL OFF - otkotrljanje ).
Prednost RO-RO je da nije potrebna posebna luĉka i brodska infrastruktura ( posebne
dizalice ), podizanje na brodove se vrši putem ulazno-silaznih rampi koje su na brodu (
pomoću tih rampi se maksimalno koristi brodski prostor ). [4]

Osnovne karakteristike tehnologije RO-RO sistema:

▪omogućava potpunu integraciju drumskog i pomorskog, odnosno ţeljezniĉkog i

pomorskog prevoza,

▪omogućava realizaciju transportnog lanca od vrata do vrata,

▪omogućava transport tereta u svakom obliku i veliĉini, kontejnera, paleta, kamiona,

poluprikolica, vagona i sl.,

▪omogućava veliku produktivnost i brzinu utovarno-istovarnih operacija kod horizontalnog

naĉina pretovara,

▪brţi utovar-istovar brodova u lukama,

▪investicije u Ro-Ro brodove su za oko 22% veće od investicija u klasiĉne linijske

brodove,

▪kraće zadrţavanje u luci omogućava brţi obrt tako da Ro-Ro zamjenjuje 2-3- potencijalna
linijska broda.

30
 Slika 9. RO-RO transport

Slika 10. RO-RO brodovi

RO-RO brodove moţemo podijeliti prema gazu, na brodove gaza do 6 metara i preko 6
metara. Naime, meĊunarodna komisija za standardizaciju RO-RO brodova i vezova je
1966. godine preporuĉila da se pristani za RO-RO brodove grade s dubinom uz obalu od
6,1 metar, i slijedom te preporuke moglo bi se reći da većina RO-RO brodova koji ne plove
na prekomorskim relacijama ima gaz koji ne prelazi 6 metara. Danas, meĊutim, postoje i
veliki brodovi tog tipa ĉiji gaz znatno prelazi tu granicu. [5]

31
 4.2.2.4.Kombinovani prevoz

Kombinovani prevoz nastaje uĉešćem više grana saobraćaja pri uspostavljanju tzv.
transportnog lanca od pošiljaoca do primaoca. Pod kombinovanim prevozom
podrazumijeva se saradnja drumskog, luĉkog, ţeljezniĉkog i rijeĉnog prevoza u
neprekidnom lancu. [2]

U sagledavanju razvoja kombinovanog prevoznog sistema bitna je i cijena prevoza, za što

je potrebno izraditi klasifikaciju robe koja se prevozi u kombinovanom sistemu. Radi se o
sistematizaciji pojedine robe i njenom svrstavanju u srodne skupine. Tome prethodi
utvrĊivanje udaljenosti, odnosno izrada daljinara. Najsloţeniji je dio sastavljanje tablica
prevoznih cijena. Jedinstvena cijena prevoza pretpostavka je barem pribliţno izjednaĉenih
uslova privreĊivanja saobraćajnih grana.

4.2.2.5.Tehnologija „vozilo-vozilo“

Transport prikolica i poluprikolica drumskog teretnog saobraćaja na ţeljezniĉkim teretnim

kolima-nosaĉima poznat je kao hucke –pack sistem transporta.

Pod pojmom hucke-pack sistem podrazumijeva se kombinovan drumsko-ţeljezniĉki

prevoz, gdje se drumska vozila ( kamioni, auto-vozovi, sedlasti auto-vozovi ) ili dijelovi
vozila ( prikolice, sedlaste prikolice, izmjenjivi transportni sudovi ) na jednom dijelu puta
prevoze transportnim sredstvima ţeljezniĉkog saobraćaja.

Kod ove tehnologije transporta ţeljeznica preuzima tovarne jedinice od drumskog

saobraćaja na poĉetku, i predaje ih na kraju prevoza.Preuzumanje tovarnih jednicica od
pošiljaoca i njihovu predaju primaocu obavljaju nosioci drumskog saobraćaja. Budući da
ove vrste tovarnih jedinica u svakom pojedinom sluĉaju zahtjevaju postojanje specijalnih
pretovarnih ureĊaja i opreme, cjelokupan prevoz mora da se odvija preko specijalnizovanih
terminala. Za pretovar kamiona, kompletnih auto-vozova i sedlastih auto-vozova
primjenjuju se postrojenja za horizontalan pretovar, a za pretovar izmjenjivih transportnih
sudova i sedlastih prikolica koriste se pretovarna postrojenja i oprema za vertikalan
pretovar. [4]

Primjena hucke-pack saobraćaja predstavlja racionalnu vezu izmeĊu ţeljeznice i drumskog

saobraćaja i obezbjeĊuje realizaciju transporta od vrata do vrata.

32
Hucke-pack sistem, posmatran sa aspekta cjelokupne nacionalne privrede omogućava
svrsishodnu i racionalnu podjelu rada izmeĊu nosilaca ţeljezniĉkog i drumskog transporta.

Najveći dio prevoza hucke-pack sistemom na dugim relacijama obezbjeĊuje ţeljezniĉki

transport, koji omogućava sljedeće prednosti :

- masovan prevoz robe;

- sniţenje troškova transporta i time sniţenje cijene transporta;
- rasterećenje glavnih putnih saobraćajnica od teških vozila drumskog teretnog
saobraćaja;
- povećanje stepena bezbjednosti u drumskom saobraćaju;
- sniţenje troškova za izgradnju i odrţavanje puteva;
- poboljšanje uslova zaštite ţivotne sredine.

U najvećem broju evropskih zemalja su mišljenja da se prevoz hucke-pack tovarnih

jedinica ţeljezniĉkim transportom isplati tek na relacijama prevoza duţim do 300 km, pri
ĉemu moraju biti ispunjeni i sljedeći uslovi :

1) da je obezbjeĊena dovoljna koliĉina roba za pribliţno ravnomjeran prevoz

transportnim sredstvima hocuke-pack saobraćaja u oba pravca;
2) na oba kraja relacije ţeljezniĉkog prevoza uĉesnici u ovoj tehnologiji moraju
obezbjediti obavljanje terminalnih operacija ( prije svega, pretovara i dopremno-
otpremnog transporta ). [5]

Na intenzivan razvoj huckepack sistema transporta utjecali su, prije svega, sljedeći faktori :

- zakrĉenost drumskih saobraćajnica, posebno na magistralnim pravcima;

- stalan porast troškova pri transportu robe drumskim vozilima;
- ţelja za privlaĉenjem prevoza ţeljeznicom u uslovima velikih gubitaka gotovo svih
ţeljezniĉkih uprava u Evropi;
- duga vremena zadrţavanja drumskih transportnih sredstava i ţeljezniĉkih teretnih
kola u pretovarnim i distributivnim centrima;
- slabo korištenje maršrutnih i ţeljezniĉkih prevoza;
- nelojalna konkurencija izmeĊu druma i ţeljeznice.

33
 4.2.2.5.1. Tehniĉka baza sistema „vozilo-vozilo“

Osnovu tehniĉke baze integralnog drumsko-ţeljezniĉkog sistema transporta ĉine :

- specijalizovana drumska vozila ( ili dijelovi vozila );

- specijalna ţeljezniĉka teretna kola i druga prateća oprema;
- terminali integralnog transporta sa postrojenjima i opremom neophodnom za
horizontalni ili vertikalni pretovar drumskih vozila.

Glavni tehniĉki problem drumsko-ţeljezniĉkog hucke-pack soabraćaja predstavlja

ţeljezniĉki svjetlosni profil ( gabarit ), koji odreĊuje tovarni profil transportnih sredstava, a
koji predstavlja zakonski propisanju krajnju osnovnu liniju tereta ţeljeznilkih teretnih kola.

Jedan od daljih problema ţeljezniĉkog prevoza predstavlja dopušten osovinski pritisak.

Dalji problem za evropski hucke-pack sistem prevoza predstavlja i raznovrsnost

konstrukcije drumskih vozila. [4]

4.2.2.5.2. Tovarne jedinice sistema „vozilo-vozilo“

U sistemu vozilo-vozilo drumsko-ţeljezniĉkog transporta kao tovarne jedinice najĉešće se

primjenjuju :

a) izmjenjivi transportni sudovi;

b) sedlaste prikolice;
c) kompletna vozila drumskog saobraćaja ( auto-vozovi, sedlasta drumska vozila )

Izmjenjivi transportni sudovi predstavljaju tovarni prostor vozila drumskog saobraćaja-

sanduk koji se moţe skidati sa šasije ( trĉećeg stroja ) drumskog vozila. U tehnološkom
smislu to su standardizovane tovarne jedinice integralnog transporta.

Sedlaste drumske prikolice mogu biti opremljene razliĉitim vrstama karoserija sa 7, 10 ili
12 t nosivosti. Ove tovarne jedinice mogu biti opremljene ISO-nauglicama i tada se
primjenjuje sistem vertikalnog pretovara.Sedlaste prikolice se pomoću zahvatnog organa
dizalice pretovaraju na specijalna ţeljezniĉka kola-nosaĉe, koja su opremljena jednim
udubljenim „dţepom“ za prihvat osovinskog agregata sedlaste prikolice.

34
 4.2.2.5.3. Osnovne tehnologije drumsko-ţeljezniĉkog transporta

Danas u svijetu postoje tri razliĉite drumsko-ţeljezniĉke tehnologije u integralnom

transportu, koje se meĊusobno znatno razlikuju :

1) piggy-back, tehnologija koristi se u SAD i Kanadi za prevoz svih vrsta drumskih

transportnih sredstava;
2) „kengourou“ tehnologija koristi se u Francuskoj samo za prevoz drumskih
prikolica;
3) „hucke-pack“, tehnologija koristi se u srednjoj Evropi.

Hucke-pack sistem transporta uglavnom saĉinjavaju sljedeće tehnologije :

- Tehnologija transporta izmjenjivih transportnih sudova na ţeljezniĉkim teretnim

kolima;
- Tehnologija transporta sedlastih prikolica;
- Tehnologija transporta kompletnih vozila drumskog saobraćaja na ţeljezniĉkim
teretnim kolima ( „pokretna auto-strada“ ). [5]

Slika 11. Tehnologija „Pokretne auto-strade“

35
Slika 12. Tehnologija prevoza prikolica i sedlastih poluprikolica

Slika 13. Tehnologija prevoza izmjenjivih transportnih sudova

36
 4.2.2.6.LO – LO tehnologija transporta

To je specifiĉna tehnologija transporta za koju je karakteristiĉan vertikalni utovar i istovar

gotovo svih vrsta tereta. Lift on - podigni i Lift off – spusti poĉeo se primjenjivati prije
kontejnerizacije i RO – RO tehnologije.

Najvaţniji ciljevi Lo – Lo tehnologije transporta su optimizacija uĉinaka saobraćajne

infarstrukture i prevoznih sredstava svih grana, a posebno pomorskog, ţeljezniĉkog i
drumskog saobraćaja, maksimiziranje i racionalizacija prevoza i smanjivanje operativnih
radova. Za ovu tehnologiju postoje specijalni brodovi koji se najviše zastupljeni u
pomorskoj trgovaĉkoj floti. [2]

Pored toga, postoji i kombinacija Ro – Ro / Lo– Lo tehnologija transporta horizontalnog i

vertikalnog utovara i istovaratereta na specijalno izgraĊene brodove koji odgovaraju ovim
tehnologijama.

Slika 14. LO-LO transportna tehnologija

37
 4.2.2.7.Tehnologija multimodalnog transporta u drumskom saobraćaju

U dobro organizovanom transportnom lancu, kad se roba otprema po sistemu “skladište –

skladiše”, nemoguće je zaobići drumski saobraćaj. Drumska vozila su u takvom sistemu
prevoza prva i posljednja spona transportnog lanca i to stoga što:

1. drumski prevoz je racionalniji u odvozu i razvozu robe na kraćim relacijama,

2. na duljim relacijama ima prednost ispred ostalih saobraćajnih grana u prevozu manjih
koliĉina brzopokvarljive robe, visokovrijedne i hitne robe,

3. pogodan je za usluge dnevnih prevoza robe u robno – transportnim centrima,

4. pogodan je za opsluţivanje industrijskih pogona, u poljoprivredi, graĊevinarstvu,

šumarstvu i turizmu,

5. ima velike mogućnosti specijalizacije prevoza robe.

Kao prirodni poĉetak i završetak transportnog lanca drumski saobraćaj je transport

prihvatio paletizaciju i kontejnerizaciju, pruţajući usluge prevoza posebno izgraĊenim
vozilima u dvije varijante: [2]

1. vuĉna vozila s prikolicom posebno izgraĊenih postolja za prihvat, uĉvršćenje i prevoz

kontejnera i paleta ili bez prikolica,

2. vuĉna vozila s poluprikolicama s posebno izgraĊenim postoljem za prihvat, uĉvršćenje i

prevoz kontejnera i paleta.

Tim se vozilima obavlja usluga prevoza robe u kontejnerima duţine 20 ft i 20 t teţine, kao
i 40 – stopne duljine i 40 tona teţine. Danas se u eksploataciji nalaze takva vozila koja
mogu voziti teret u posebnim kontejnerima ĉija teţina premašuje 40 tona i širinu 2,55
metara, i to brzinom 120 km/h.

Prednost ove tehnologije je velika brzina utovara / istovara, veliki pretovarni uĉinci i
jednostavni terminali. Ţeljezniĉki vagon na drumskom vozilu takoĊer je tehnologija
prevoza robe koja se primjenjuje u savremenom naĉinu transporta, jer omogućava dostavu
robe u vagonu na skladišno mjesto koje nije povezano industrijskim kolosijekom s
otpremno–prijemnom ţeljezniĉkom stanicom.

Ta se tehnologija razvila u Njemaĉkoj izmeĊu dva rata i naziva se “Cullemeyer”, prema

prezimenu projektanta drumske prikolice.

38
 4.2.2.8.Bimodalna transportna tehnologija

Ovaj vid tehnologije podrazumijeva kombinaciju cesta-ţeljeznica s time da se pod

kamione podvlaĉe i priĉvršćuju dvosovinska ţeljezniĉka podvoţja na prednjem i straţnjem
dijelu tako da kamion je sposoban za prijevoz na traĉnicama, ali mu je potrebna
lokomotiva.Bimodalno se vozilo moţe uvrstiti u voz pojedinaĉno ili u skupini, a i ĉitava
kompozicija moţe biti sastavljena od tih vozila. Brzina prevoza je do120 km/h, a
postignuta eksperimentalna brzina je i više od 140 km na sat. [2]

Bimodalni sistem tehniĉki omogućava i ekonomski uvaţava prednosti ţeljezniĉkog i

drumskog saobraćaja. Na taj će naĉin nova tehniĉka rješenja pridonijeti uvoĊenju reda na
transportnom trţištu i povećati racionalnost ĉitavog saobraćajnog sistema. Za ovu
tehnologiju koristi se osamoosovinski niskopodni vagon. Ovo vozilo opremljeno je sa dva
4 – osovinska okretna postolja, a namijenjeno je za prevoz teretnih kamiona, kamiona sa
prikolicom, šlepera i prikolica šlepera. GraĊen je po koncepciji Saadkms 690. Svi
dosadašnji RO – LA vagoni graĊeni su za prevoz kamiona mase do 38 t. Ovo je prvi RO –
LA vagon graĊen za novi tip eurokamiona mase 45 t. Utovar se odvija horizontalno na
kraju vozova, pri ĉemu se zakrenu ĉelne glave. Preko postavljenih ulaznih rampi mogu se
utovariti kamioni širine do 2,6 metara i visine do 4 metra. Popreĉni i uzduţni nosaĉi
niskopodnih vagona u donjem dijelu centriraju gume za kamion i tako ostvaruju potrebnu
sredinu centriranja na vagonu. Kamioni su osigurani preko podmetaĉa toĉkova.

Zbog asimetriĉnog utovara vagoni su opremljeni automatskom koĉnicom, odnosno vrši se

automatska regulacija sile koĉenja koja je u funkciji opterećenja.

Slika 15. Bimodalna tehnologija

39
 5. TPS ( TRANSPORTNO-PRETOVARNO-SKLADIŠNI ) PROCES

5.1.Transportni proces i elementi transportnog procesa

Transportni proces je sloţeni tehnološki sistem, što znaĉi da je neophodan sistemski

pristup analizi toga procesa. Osim prijevoznog procesa, transportni proces se bavi i
obsluţivanjem i poslovima s tim u vezi (špediterski poslovi, obezbjeĊenja, ambalaţiranje
itd.). [1]

Prevozni proces predstavlja dio transportnog procesa u kome su pošiljalac i primalac

materijalnih dobara iskljuĉeni. To su faze u kojima je neophodno prisustvo sredstava
spoljnog transporta (postavljanje transportnih sredstava za utovar, utovar, prevozni rad,
istovar, povratak u bazu).

Slika 16. Transportni i prevozni proces

40
Osnovni pojmovi koji se javljaju pri proucavanju savremenih transportnih lanaca :

TRANSPORT – premještanje materijalnih dobara u cilju promjene njihove lokacije.

SKLADIŠTENJE – ĉuvanje materijalnih dobara u cilju njihove vremenske promjene

tj.vremensko odlaganje trenutka potrošnje. Osnovni zadatak skladištenja je da ublaţi
razlike izmeĊu vremenskih i koliĉinskih razliĉitih robnih tokova.

PRETOVAR – pokretanje materijalnih dobara radi zapoĉinjanja ili završavanja procesa

transporta ili skladištenja.

Postoje sljedeće varijante pretovarnih procesa :

T – P – T = pretovar

T – P – S = istovar i uskladištenje

S – P – T = preuzimanje iz skladišta i utovar

S – P – S = preskladištenje

TPS – oprema – obuhvata sva tehniĉka sredstva za realizaciju TPS – procesa, poĉev od
saobraćajne infrastrukture, voznih ureĊaja, transportna sredstava.

5.2.Elementi transportnog procesa

Koliĉina robe za prevoz Q Transportni sistem; Transportni

Rastojanje prevoza L rad (tKm)
1. vozni park
2. nosivost voznog Rok dostave
Uslovi parka (dani)
prevoza
itd.
Slika 17. Elementi transportnog procesa
.

41
 6. TRANSPORT ROBE U DRUMSKOM SAOBRAĆAJU

6.1.Drumski transport robe za opšte i sopstvene potrebe

Osnovna podjela drumskog transporta robe odnosi se na karakter aktivnosti te sluţbe, tj. da
li se transport vrši za drugoga uz naknadu, što obavljaju preduzeća ĉija je osnovna
djelatnost transport u drumskom saobraćaju, ili za sopstvene potrebe, koji vrše vozni
parkovi posebnih pogona ili autotransportnih sluţbi u sastavu raznih ustanova, društvenih
ili radnih organizacija ĉija to nije osnovna djelatnost.

6.2.Drumski transport robe prema teritoriji na kojoj se obavlja

Po teritorijalnom obiljeţju drumski transport robe dijeli se na :

- Unutrašnji, u okviru drţavne teritorije, koji moţe biti gradski, prigradski i

meĊugradski ( meĊumjesni );
- MeĊunarodni, koji moţe biti pograniĉni, meĊuteritorijalni i tranzitni. [1]

6.3.Drumski transport robe prema naĉinu organizacije

Organizacija transporta moţe biti :

- Na redovnim linijama, stalnim ili sezonskim, što znaĉi na odreĊenom itinereru, po

odreĊenom redu voţnje i tarifi;
- Povremeni transport ( od sluĉaja do sluĉaja ). [3]

6.4.Drumski transport robe prema namjeni

Prema svojoj namjeni, drumski transport robe moţe se specijalizovati u većoj ili
manjoj mjeri.Izvjesna osnovna specijalizacija obavljanja transporta robe u drumskom
saobraćaju moţe se odnositi na pojedine privredne djelatnosti ( industrija, trgovina,
graĊevinarstvo i dr. ) ili velike organizacione jedinice ( komunalne sluţbe. Ţeljeznice,
pošta i dr. ). Veća specijalizacija obavljanja transporta robe moţe se odnositi na dalje
rasĉlanjivanje pojedinih privrednih grana, prilagoĊavanjem strukture voznog parka i
tehniĉko-eksploatacionih karakteristika vozila odreĊenoj namjeni. [1]

42
 6.5.Procesi transporta robe u drumskom saobraćaju

Roba namjenjena transportu u drumskom saobraćaju podlijeţe :

- Pripremi za transport,
- Utovaru,
- Istovaru
- Transportu,
- Smještaju.

Organizacija tih procesa zavisi od osobina i koliĉine tereta ( robe ) za prevoz.

7. TRANSPORT PUTNIKA U DRUMSKOM SAOBRAĆAJU

7.1.Drumski transport putnika za opšte i sopstvene potrebe

Transport putnika u drumskom saobraćaju za opšte potrebe po pravilu vrše radne

organizacije ĉija je to osnovna djelatnost ( autotransportna preduzeća, auto-taksi
preduzeća). Transport putnika za sopstvene potrebe obavljaju vozni parkovi posebnih
pogona ili autotransportnih sluţbi u sastavu raznih ustanova, društvenih ili radnih
organizacija ĉija to nije osnovna djelatnost, i uglavnom sluţe za transport radnika i
sluţbenika.

7.2.Drumski transport putnika prema teritoriji na kojoj se obavlja

Po teritorijalnom obiljeţju, drumski transport putnika dijeli se na :

- Unutrašnji, kada se vrši unutar drţavne teritorije;

- MeĊunarodni, kada se vrši izmeĊu pojedinih zemalja ( drţava ).

Unutrašnji transport dalje se diferencira po teritorijalnom obiljeţju na : gradski,prigradski i

meĊugradski. [1]

MeĊunarodni transport moţe biti : pogranilni, ako se obavlja unutar pograniĉnih zona,
definisanih meĊudrţavnim sporazumima, meĊuteritorijalni, kada prodire dublje na
teritoriju druge zemlje nego što su pograniĉne zone i tranzitni, koji podrazumijeva
transport preko teritorije jedne zemlje sa dva prelaza granica, pri ulazu i izlazu istim
vozilom, a bez usputnog primanja, odnosno ostavljanja putnika.

43
 7.3.Drumski transport putnika prema naĉinu organizacije

Prema naĉinu organizacije, drumski transport putnika razlikuje :

- Linijski transport,
- Povremen ili slobodan transport ( od sluĉaja do sluĉaja ).

Linijski transport putnika u drumskom saobraćaju definisan je transportom na odreĊenoj

relaciji i itinereru, po unaprijed utvrĊenom i objavljenom redu voţnje i tarifama.

Linijski transport putnika moţe biti stalan ili sezonski, prema tome da li se obavlja u toku
cijele godine ili samo za vrijeme odreĊene sezone ( turistiĉka i sl. ). [1]

Povremen transport putnika u drumskom saobraćaju je transport putnika za koji se relacija,

naknada ( vozarina ), trajanje transporta i drugi uslovi transporta utvrĊuju sporazumno
izmeĊu prevoznika i korisnika prevoza.

7.4.Drumski transport putnika prema namjeni

Prema svojoj namjeni, drumski transport putnika moţe biti za prevoz Ċaka ( školski ),
radnika, sluţbenika, u turistiĉke svrhe, nauĉne, sportske itd.

U zavisnosti od namjene transporta putnika, moguće je ostvariti odreĊenu specijalizaciju za

odgovarajuće transporte adekvatnom strukturom voznog parka i eksploataciono-tehniĉkim
karakteristikama vozila, zatim racionalnijom organizacijom transportnih procesa ĉime se
postiţu ekonomiĉnije i kvalitetnije transportne usluge, a takoĊer i povećanje proizvodnosti
rada.

44
 8. DALJINSKI DRUMSKI TRANSPORT

8.1.Karakteristike daljinskog drumskog transporta

Daljinski unutrašnji drumski transport odnosi se preteţno na rastojanja od više stotina

kilometara, a meĊunarodni i na više hiljada kilometara.

Za ovu vrstu drumskog transporta potrebna je posebna organizacija u pogledu rukovoĊenja

transportnim procesom, rada osoblja i vozila, tehniĉkog odrţavanja voznog parka i dr.
Pretpostavlja se da duţ itinerera koji se utvrĊuju za daljinski drumski transport postoje
nuţne pogodnosti za ljudstvo i vozila, kao : pumpne stanice, servisno-remontne radionice,
autostanice, restorani, moteli itd. [1]

Za ovu namjenu, po pravilu, se koriste vozila velikog kapaciteta sa upotrebom prikljuĉnog

vozila u cilju što ekonomiĉnijeg transporta. Vozila su obiĉno zaposjednuta od dva vozaĉa,
koji se smjenjuju u voţnji.

8.2.Organizacija voţnje

Pri daljinskim drumskim transportima, kada vrijeme obrta vozila traje po nekoliko dana,
vrlo je vaţno da organizacija voţnje bude što racionalnija.Organizacija voţnje pri
daljinskim drumskim transportima moţe se sprovesti na dva naĉina :

Prvi je naĉin kada jedno te isto vozilo vrši cjelokupnu voţnju izmeĊu krajnjih taĉaka u oba
smjera. Ovo bi bila voţnja duţ cijele relacije. [1]

Drugi je naĉin kada je relacija podijeljena na dionice, a voţnje na pojedinim dionicama

vrše vozila iskljuĉivo namijenjena odgovarajućim dionicama. U ovom sluĉaju, u dodirnim
taĉkama dionica vrši se pretovar tereta, odnosno koriste se pokretne karoserije ili
kontejneri, a takoĊer i zamjena prikljuĉnih vozila. Ovaj naĉin organizacije voţnje, pored
nepovoljnosti pretovara tereta sa dionice na dionicu, ima svoje prednosti koje se sastoje u
manjoj odsutnosti vozila od svoje baze, što olakšava rad vozaĉkog osoblja i tehniĉko
odrţavanje vozila. Na ovaj naĉin se povećava saobraćajna brzina, ubrzava transport i
poboljšava iskorištenje voznog parka.

45
 9. ODRŢAVANJE TRANSPORTNIH SREDSTAVA KAO
SASTAVNI DIO TEHNOLOGIJE PREVOZA

Organizacija odrţavanja prevoznih sredstava predstavlja djelatnost industrijskog karaktera

i obuhvata odrţavanje autobusa,trolejbusa,šinskih vozila, vertikalnog prevoza i druga
sredstva prevoza koja se koriste u prevozu putnika u gradskom saobraćaju. Odrţavanje
vozila i postrojenja u javnom gradskom prevozu putnika organizuje se tako da rezultira
zadovoljavajućim nivoom bezbjednosti i pouzdanosti saobraćaja i prevoza. Osnovni
elementi koje treba obuhvatiti odrţavanjem su: tehniĉka priprema,tekuće odrţavanje i
investiciono odrţavanje.

Tehniĉka priprema obuhvata: tehniĉku pripremu prevoza u pogledu prevoznih

kapaciteta,organizaciju odrţavanja voznog parka, pripremu vozila,obezbjeĊenje tehniĉkog
jedinstva i razvoja prevoznih kapaciteta kroz tehniĉke propise i tipizaciju i unifikaciju,
planiranje opravki na vozilu i propisivanje tehnologije odrţavanja. [3]

Tekuće odrţavanje obuhvata: kontrolu tehniĉke ispravnosti vozila prije izlaska vozila na
rad, dijagnosticiranje uoĉenih nedostataka na vozilu prilikom vizuelne kontrole ili na
osnovu prijave vozaĉa, dnevnu njegu vozila po propisanom reţimu za tekuće odrţavanje
vozila, lake tekuće opravke, intervencije na vozilima u toku izvršenja prevoznih zadataka.

Investiciono odrţavanje obuhvata: planiranje godišnjeg obima radova i troškova

investicionog odrţavanja vozila, utvrĊivanje zalihe rezervnih dijelova, zamjenu
neispravnih agregata i sklopova na vozilu, normiranje rada i praćenje izvršenja normi na
investicionim opravkama, analizu rada vozila u eksploataciji, opravku vozila oštećenih u
saobraćajnim nezgodama i dr.

Odrţavanje kao sistem, a posebno tehnologije odrţavanja kao njegova praktiĉna

manifestacija, poĉiva na širokoj primjeni znanja i iskustva. Ovo vaţi za sluĉaj otkrivanja
kvarova, odnosno otkaza i njihovih uzroka, kao i za sprovoĊenje preventivnih odrţavanja,
ispitivanja odnosno dijagnosticiranja ili otklanjanja uoĉenih neispravnosti. Znanje i
iskustvo se neprekidno kombinuju u tehnologijama odrţavanja.

46
 Slika 18. Tehnologije održavanja

9.1.Postupci odrţavanja

Osnovu svake tehnologije odrţavanja predstavljaju postupci koje treba sprovesti, jer se
tehnologije bave samim tim postupcima i naĉinima njihovog sprovoĊenja. U odrţavanju
tehniĉkih sistema, a posebno u odrţavanju motornih i prikljuĉnih vozila, koriste se veoma
razliĉiti postupci. Vrsta postupaka koji se primjenjuju u bilo kom konkretnom sluĉaju
zavisi, naravno, od vrste, tipa i osobina vozila koje se odrţava, kao i od usvojene
koncepcije i organizacije sistema odrţavanja. Svi postupci odrţavanja vozila mogu da se
podijele u sljedećih pet grupa: [3]
1. nadzor;
2. osnovno odrţavanje ili priprema za rad tj. opsluţivanje (pranje, ĉišćenje,
snabdjevanje gorivom i drugim tehniĉkim teĉnostima) i pregledi (samo pregledi
radi ocjene stanja i/ili pregledi dopunjeni odrţavanjima po stanju, kao što su
preventivne zamjene, podešavanja, dotezanja i dolivanja s obzirom na zateĉeno
stanje, a zatim i primo-predaja i ĉuvanje vozila);
3. opravke (dorade ili zamjene);
4. kontrole (formalne, neformalne i kontrola izvršenih radova) i
5. inovacije.

47
Polazeći od usvojene koncepcije sistema odrţavanja muoguće je, naravno, da se svi
postupci odrţavanja posmatraju kao korektivni, preventivni i/ili kombinovani. TakoĊer,
moguće je da se postupci odrţavanja klasifikuju i prema tome da li se odnose na cijelo
vozilo, odnosno da li su primjenjeni na sklopovima i dijelovima vozila dok su isti ugraĊeni
na vozilo, ili se radi o postupcima odrţavanja koji se odnose na sklopove i dijelove vozila
kada su isti sa njega izgraĊeni. U tom smislu posebno su znaĉajni postupci
ugradnje/izgradnje sklopova i dijelova na, odnosno sa vozila.

Slika 19. Postupci održavanja

Nadzor uslovno predstavlja skup najjednostavnijih vidova odrţavanja. Ove postupke, po

pravilu, svjesno ili nesvjesno sprovodi sam vozaĉ u toku rada sa vozilom (aktivni rad i
funkcionalni zastoji), a posebno i u toku preuzimanja vozila ili njegove pripreme za rad.

U toku rada vozila, vozaĉ neprekidno vrši funkcionalni, vizuelni i akustiĉni nadzor nad
stanjem vozila i njegovih komponenata, time što upravlja vozilom, njegovim komandama i
drugim njegovim dijelovima, zatim kontroliše rad razliĉitih pokaznih instrumenata u kabini
vozila (a posebno na instrument-tabli) i osluškuje rad motora i drugih dijelova vozila.

48
 9.2.Primjena informacionog sistema u odrţavanju

Razliĉite ljudske aktivnosti su danas nezamislive bez odgovarajuće informacione podrške.

Sve veći broj informacija namijenjenih višekratnoj upotrebi, a i realno ograniĉene
objektivne ljudske mogućnosti za prijem, selekciju i korištenje velikog broja informacija,
nameću potrebu za razvojem i primjenom razliĉitih informacionih sistema.

Ţivotni ciklus novijih prevoznih sredstava kao vrlo komplikovanih tehniĉkih sistema je
funkcionalno povezan sa velikim brojem vrlo razliĉitih informacija, za koje je neophodno
posjedovati informacioni sistem. Zbog toga se u posljednje vrijeme radi vrlo intenzivno na
uvoĊenju informacionih sistema u odrţavanju prevoznih sredstava, posebno u većim
preduzećima drumskog saobraćaja. [2]

Osnovni zadaci informacionog sistema u domenu odrţavanja u preduzećima drumskog

saobraćaja su:

- obezbjeĊenje efikasnih usluga svim korisnicima i

- rentabilno poslovanje, odnosno minimizacija troškova poslovanja.

Sa stanovišta procesa odrţavanja prevoznih sredstava informacioni sistem treba da

obezbijedi skup svih relevantnih informacija koje se prikupljaju, obraĊuju i primjenjuje s
ciljem optimiziranja procesa upravljanja odrţavanjem. U skladu s tim informacioni sistem
o odrţavanju treba da sadrţi: tehniĉke i eksplotacione karakteristike voznog parka, uslove
korištenja prevoznih sredstava, podatke o kvalitetu prevoznih sredstava, taĉno definisane
postupke odrţavanja pojedinih prevoznih sredstava i intervale dva uzastopna odrţavanja,
evidencije troškova korištenja, odrţavanja i prihoda pojedinih prevoznih sredstava,
podatke o uslovima pojedinih relacija, vremena rada (smjene) sredstava, podatke o
izvoĊenju pojedinih postupaka odrţavanja, podatke o starosnoj strukturi voznog parka i
amortizacionom periodu, podatke o optimalnom stanju rezervnih dijelova i planiranju
njihove nabavke itd.

Svaki informacioni sistem, pa i sistem za odrţavanje, treba da: ima definisane naĉine
oznaĉavanja podataka, raspolaţe sa bazama podataka, vrši obradu i oblikovanje
informacija i da raspolaţe postupcima analize dobivenih informacija. Zbog toga je vrlo
vaţno da su informacije koje se unose u infromacioni sistem potpune, razumljive i
pravovremene. Ove informacije najviše zavise od aţurnosti i osposobljenosti sluţbe za
odrţavanje.

49
Pravno koncipiran i prilagoĊen informacioni sistem za odrţavanje voznog parka ima za
cilj: poboljšanje i usavršavanje vidova odrţavanja prevoznih sredstava, podizanje nivoa
kvaliteta odrţavanja prevoznih sredstava, optimalno planiranje i upravljanje odrţavanjem i
opravkom vozila, definisanje optimalnog eksploatacionog vijeka vozila, planiranje otpisa
starih i nabavka novih vozila, optimalno iskorištenje zaliha rezervnih dijelova, potrošnog
materijala i energenata i uvoĊenje ekonomskih podsticajnih mjera za svako odjeljenje, pa
ĉak i radno mjesto.

Za sve nabrojane ciljeve definišu se i kriteriji, odnosno pokazatelji, koji egzaktno odreĊuju
stepen uspješnosti ostvarenja pojedinog cilja u sklopu segmenta odrţavanja. [2]

UvoĊenjem novih tehnologija kod prevoznih sredstava (elektronska regulacija procesa,

raĉunarska kontrola pojedinih procesa), sve veća intencija je ka unifikaciji pojedinih
sistema. Ovo omogućava vrlo efikasno otkrivanje neispravnosti i otkaza na vozilima, kao i
formiranje univerzalne baze podataka za informacioni sistem odrţavanja odreĊenih
grupacija prevoznih sredstava.

Ovdje treba istaći da nove tehnologije kod prevoznih sredstava omogućavaju daljinski
beskontaktni prenos podataka o stanju pojedinih sistema na vozilu, ĉime se dodatno
poboljšava efikasnost sistema odrţavanja. Informacioni sistem, potpomognut novim
dostignućima kod prevoznih sredstava, omogućiće da se stalno prati svako prevozno
sredstvo, kao jedna ekonomska jedinica, iz ĉega će se cijeniti i njegova rentabilnost.

50
 10.ZAKLJUĈAK

Tehnologija u saobraćaju, a time i u drumskom transportu, u osnovi nam sluţi da pomoću

nje stvaramo saobraćajnu uslugu, koristeći pri tome sredstvo za rad, predmete rada i sam
rad, odnosno svrsishodnu djelatnost ĉovjeku.

Pod klasiĉnom tehnologijom u drumskom saobraćaju podrazumijeva se tehnološki proces

sa svim fazama bez uspostavljanja prevoznog lanca sa drugim granama saobraćaja i bez
korištenja transportnih ureĊaja kao što su palete, kontejneri i dr. Suština savremene
tehnologije prevoza je da se roba ili putnik ne prevozi iskljuĉivo jednim prevoznim
sredstvom nego se posmatra ukupno funkcionisanje “prevoznog lanca”, pri ĉemu se
poštuje optimum, što je i cilj poslovanja svakog preduzeća iz oblasti saobraćaja.

U okviru tehnologije saobraćaja transportni proces se moţe realizovati bez promjene

prevoznog sredstva i sa promjenom, a prevoz moţe biti kombinovan i s prekidom.

Odrţavanje kao sistem, a posebno tehnologije odrţavanja kao njegova praktiĉna

manifestacija, poĉiva na širokoj primjeni znanja i iskustva. Ovo vaţi za sluĉaj otkrivanja
kvarova, odnosno otkaza i njihovih uzroka, kao i za sprovoĊenje preventivnih odrţavanja,
ispitivanja odnosno dijagnosticiranja ili otklanjanja uoĉenih neispravnosti. Znanje i
iskustvo se neprekidno kombinuju u tehnologijama odrţavanja. Sa stanovišta procesa
odrţavanja prevoznih sredstava informacioni sistem treba da obezbijedi skup svih
relevantnih informacija koje se prikupljaju, obraĊuju i primjenjuje s ciljem optimiziranja
procesa upravljanja odrţavanjem.

51
 LITERATURA

[1] Đokić, L.: „Organizacija drumskog transporta“, GraĊevinska knjiga, Beograd, 1970.

[2] Jusufranić, I. : „Osnove drumskog saobraćaja – tehnologija-organizacija-

ekonomika-logistika-upravljanje“ , Saobraćajni fakultet u Travniku, 2007.

[3] Lindov,O. : „Tehnologija cestovnog transporta-skripta predavanja“,Fakultet za

saobraćaj i komunikacije, Sarajevo, 2011.

[4] Perišić, R. : „Savremene tehnologije transporta I – integralni sistemi transporta“,

Saobraćajni fakultet univerziteta u Beogradu, Beograd, 1991.

[5] Perišić, R. : „Savremene tehnologije transporta II – integralni sistemi transporta“,

Saobraćajni fakultet univerziteta u Beogradu, Beograd, 1995.

[6] Perišić, R. : „Savremene strategije i tehnologije razvoja transporta- koridori X i

VII, logistika i informatika“, Institut tehniĉkih nauka SANU, Beograd, 2001.

[7] Zelenika, R.: „Metodologija i tehnologija izrade znanstvenog i struĉnog djela“,

ĉetvrto izdanje, Rijeka, 2000.

52
 POPIS SLIKA

Slika 1. Osnovni elementi tehnologije cestovnog saobraćaja

Slika 2. Međuzavisnost tehnologije saobraćaja i njenih elemenata

Slika 3. Saobraćajna proizvodnja kao rezultat procesa koji se odvijaju u njenom djelovanju

Slika 4. Elementi tehnologije cestovnog saobraćaja

Slika 5. Međusobni uticaj tehnologije saobraćaja i uređenja društveno – ekonomskih

odnosa

Slika 6. Ravna paleta

Slika 7. Boks paleta

Slika 8.Kontejner od 20 stopa

Slika 9. RO-RO transport

Slika 10. RO-RO brodovi

Slika 11. Tehnologija „Pokretne auto-strade“

Slika 12. Tehnologija prevoza prikolica i sedlastih poluprikolica

Slika 13. Tehnologija prevoza izmjenjivih transportnih sudova

Slika 14. LO-LO transportna tehnologija

Slika 15. Bimodalna tehnologija

Slika 16. Transportni i prevozni proces

Slika 17. Elementi transportnog procesa

Slika 18. Tehnologije održavanja

Slika 19. Postupci održavanja

53