4.
ÖZEL AMAÇLI YAPILAR
Önceki bölümlerde dış duvarlar ve çatılar
için verilmiş olan yapı kuralları ve tabaka
sıralamaları, esasında normal nemli kli-
maları olan binalar ve odalar için geçerlidir.
Fakat endüstriyel ve hatta toplumsal yapı
tarzında özel fiziksel etkilere maruz kalan,
anormal hava sıcaklıkları ve nem değerleri
olan binalar da mevcuttur. Bunlara örnek
olarak ıslak odalar, çok sıcak fabrika sa-
lonları soğuk binalar ve soğuk depolar
gösterilebilir.
4.1. NEMLĐ VE ISLAK ODALAR
Hava neminin % 65 ve % 75 arasında sabit
tutulduğu odalar, nemli odalardır. Hava sı-
caklığı daha yüksek ise ıslak odalar söz
konusudur. Normal veya yüksek sıcaklıkla
ıslak odalar teknolojik şartlara uygun olarak
donatılmalıdırlar. Đçinde su ile çalışan ıslak
fabrikalarda, duvarda kondanse su yoğuş-
ması genellikle önemsiz bir olaydır. Metal
veya betonarme çatı tavanlarında ise su
oluşması istenmez.
4.1.1. Dış duvarlar
Islak bir odanın dış duvarı, iç tarafta su tut-
maz ve buhar kesici olarak oluşturulmalıdır.
Eğer imalat tekniği nedeniyle ıslak oda
içinde yüksek bir sıcaklık sabit tutuluyorsa
ısı yalıtımında daha etkin olması gerekir.
Bir ıslak oda duvarı Şekil 342 deki örnek-
teki gibi oluşturulabilir. Burada ısı yalıtım
tabakası iki kabuk arasında yer almaktadır.
Bunlardan dış taraftaki tuğladan örülmüş ve
çimento oranı fazla olmayan bir sıva ile
sıvanmıştır. Tuğla duvarların ıslak fabrika-
lar için elverişliliği bilinen bir gerçektir (→
1.8.3.1.).
Đki kabuk arasındaki ısı yalıtım tabakası
mümkün olduğunca difüzyon sızdırmaz ol-
malı, örneğin köpüklü cam veya sert PUR-
289
342 Geleneksel bir ıslak oda duvarı
1 Seramik koruyucu kabuk, 2 Buhar kesici, 3 Isı
yalıtım tabakası
köpüğünden meydana gelmelidir. Başka
malzemelerden yalıtım tabakaları, özellikle
mineral elyaf veya hafif ahşap yünü lev-
halar, ya buhar dengeci ile rahatlatılmalı, ya
da daha iyisi duvarın dış tarafına yerleş-
tirilmelidir.
343 Difüzyon kanalları ile rahatlatılmış yalıtım
tabakalı, çok katlı nemli oda duvarı
1 Tuğla kabuk, 2 Buhar kesici, 3 Difüzyon kanallı
köpük levhalar, 4 Standart beton duvar elemanı
Şekil 343 deki ıslak oda duvarı ön kabuğu
tuğladan meydana gelen, standart eleman-
lardan oluşan çok tabakalı duvardır. Suni
reçine levhaların (3) dış hava ile bağlantılı
difüzyon kanalları mevcuttur.
290
344 Soğuk cepheli ıslak oda duvarı
1 Ön kabuk (gerekirse), 2 Buhar kesici (gerekirse ve
yerine fayans tabaka kullanılamıyorsa), 3 Ağır be-
ton, 4 Gözenekleri örtülmüş yalıtım tabakası, 5 Hava
akımı, 6 Soğuk cephe
Islak odalarda ve soğutma odalarında sız-
dırmaz ağır beton elemanların kullanılması
avantajlıdır. Şekil 344 deki ıslak oda duvarı,
iç tarafında bir buhar kesici bulunan bir ağır
beton kabuktur. Kabuk, mekanik hasarlara
karşı bir ön kabuk tarafından korunmak-
tadır. Burada buhar kesicinin vazgeçilmez
345 Soğuk cepheli iki tabakalı nemli oda duvarı
a) Saplama, hafif ahşap yünü levhaları kesiyor, ko-
rozyon tehlikesi var
b) Ahşap lata ve kontrlatalı düzeltilmiş sistem
1 Fayans tabakası, 2 Ağır beton, 3 Isı yalıtım ta-
bakası, 4 Gözenek örtüsü, 5 Hava akımı, 6 Ondüle
levha, 7 Korozyondan korunma tabakası (cephe me-
tal ise), 8 Empregne edilmiş ahşap, 9 Mesafe tutucu
olarak kontrlata
olması söz konusu değildir. Bu, fabrika kli-
masına bağlıdır. Soğuk cephe arkasındaki
yalıtım tabakası nefes alabildiğinden ağır
beton duvarın kendisi bir buhar kesicidir.
Bu nedenle bir çok durumda buhar ke-
siciden (ve hatta ön kabuktan) vazgeçi-
lebilir. Böylece Şekil 345 deki duvar elde
edilir. Şekil 345 in a şeması tehlikeli bir
uygulamadır. Soğuk cephenin (ahşap lata-
ların) saplamaları ısı yalıtım tabakası bo-
yunca devam etmektedir. Yalıtım tabakası
ahşap yünü levhalardan oluştuğu sürece
saplama kimyasal korozyon tehlikesi altın-
dadır (→ ok). Bu hata kolaylıkla gideri-
lebilir (→ Şekil 345 b deki uygulama).
4.1.2. Çatılar
Islak odalar üzerindeki masif çatılarında
farklı şekilde oluşturulması şarttır. Metal
takviyesi iyi olmayan beton tavanlarda be-
ton kaplamanın en azından 20 mm ka-
lınlığında olması gerekir. Beton, mümkün
olduğunca sızdırmaz olmalıdır (gözenek
hacmi azami % 14).
Islaklık değeri sabit ıslak odalar üzerinde ön
gerilimli tavan elemanlarına şu şartlar
altında izin verilmelidir.
a) Elemanlar tamamen ön gerilimli olmalı-
dır.
b) Seri olarak kaydırılarak yerleştirilen ele-
manlara izin verilmelidir.
c) Tavanın ısı korunumu, yoğuşma nokta-
sını yalıtım tabakası içine kaydırmaya
ve tavanın alt tarafında su oluşmasını
engellemeye yetmelidir.
Son şart her zaman sağlanamaz. Bu du-
rumlarda sızdırmaz, su tutmayan bir ince
üst tabakayla, oluşan yoğuşma suyunun be-
tona sızması enellenmelidir.
Gözenekli betondan (gaz, gazsilikat, köpük-
lü ve köpüklü silikat betonlar) çatı tavanları
ıslak ve nemli odalar üzerinde elverişli de-
ğildir (→ 3.4.5.).
Tek kabuklu sıcak çatılarda yoğuşma
yapısal yöntemlerle engellenemiyorsa, çatı
tavanı ısıteknik ve havalandırma yöntem-
leriyle rahatlatılabilir. Burada tesisat mü-
hendisi söz sahibidir. Bundan başka;
• Kondanse suya izin verilir fakat damla-
ması engellenir veya damlayan su yaka-
lanabilir,
• Tehlikeli sıcak havayı çabucak ileten ve
damlayan kondanse suyu yakalayan
özel çatı biçimleri geliştirilebilir,
• Çatıdaki özel biçimlerinin alt tarafı bu-
hardan korunur.
Bunların hepsi, mümkün değilse geriye halâ
oldukça verimli olabilen soğuk çatı sistemi
kalmaktadır. Burada da yükselen nem sal-
dırısı hesaba katılmalıdır.
346 Sıcak nemli havası olan odalar için eski,
alışılmış çatı tipi
1 Dik kiremit çatı, 2 Kondanse su önlükleri
Şekil 346 daki çatı tarzı yıllardır bilinir. Bu
çatı, boyama atelyeleri ve benzeri tipik ıslak
odalarda kullanılır. Çatı tipini sınıflamak
zordur. Çatı sadece kiremit kaplamadan
oluşur ve bu haliyle çok sıcak fabrikalara da
uygundur.
Islak odalar üzerindeki kondanse suyun
damlaması istenmiyorsa, damlalar kaplama
altındaki önlükler tarafından yakalanıp ileti-
lirler (2).
291

347 Islak odalar üzerindeki çatı tipleri
a) Masif kondanse su tavanlı sıcak çatı
b) Isıtmalı çatı bölmeli sıcak çatı
c) Yüzme salonu üzerinde benzer çatı tipi
Aynı şey Şekil 347 a daki çatı içinde
geçerlidir. Burada tipik ıslak odalar üze-
rindeki yarı düz çatılar söz konusudur.
Damlayan kondanse sudan korunmak için
sıcak çatı altına masif ve kesintili bir kon-
danse su tavanı asılabilir. Bu tavanın başka
bir yapıfiziksel fonksiyonu yoktur.
Ayrıca kondanse su oluşumu, yalıtıcı ta-
348 Tozluk (alt) tavanlı şed
çatı (sıcak çatı)
1 Isı yalıtımlı çatı tavanı, 2
Tozluk tavan (alt tavan), 3
Isıtıcı borular, 4 Hava giriş
ağzı, 5 Hava çıkış ağzı
292
van altına bir kesici tabaka yerleştirilerek ve
oluşan tampon bölmenin ısıtılmasıyla en-
gellenebilir (Şekil 347 c). Alt tavan müm-
kün olduğunca sızdırmaz olmalıdır. Fakat
çatının üst kabuğu ısı yalıtıcı etkide bu-
lunmaktadır. Tampon bölme hafifçe hava-
landırılmalıdır. Bu, sıcak çatı sayılabilecek
bir geçiş tipidir.
Böyle klimateknik önlemlerin yer aldığı bir
başka örnekte Şekil 348 teki şed çatıdır. Bu
çatılara daha güzel görünmeleri için genel-
likle bir asma ışık tavanı eklenir. Bu tavan
doğal olarak cam veya plastik levhalardan
meydana gelir. Tozluk tavan (alt tavan)
olarak adlandırılan bu tavanlar difüzyon
sızdırmaz değildir. Kondanse su oluşumunu
engellemek için çatı ve tozluk tavan ara-
sındaki bölme havalandırılır ve giren hava
(4) ısıtma boruları üzerinden iletilir. Çatı
bölmesinin en yüksek yerine hava çıkış
ağızları (5) yerleştirilir.
Bu çatı bir sıcak çatı olmasına rağmen, so-
ğuk çatı özellikleri gösterir.
Islak odalar üzerindeki boşluklar elverişsiz-
dir. Boşluklar genellikle montajın hemen
ardından yağış suyu ile dolarlar.
4.1.3. Islak odalara komşu odalar
Islak atölyelerin bir başka sorunu da ıslak
odanın nemli havasının, duvarları ve ta-
vanları böyle bir nem saldırısına uygun
olmayan yan odalara sızmasının engellen-
mesidir.
Islak atölyelerde bazen, ıslak odanın kendi-
sinin etkiye uygun olarak inşa edilmesi sa-
yesinde kusursuz olduğu fakat komşu oda-
larda hasarların meydana geldiği görülür.
Tipik ıslak odaların komşu odalarında belli
bir korunum şarttır. Bunun için üç olanak
vardır:
a) Yan odalara giren su buharını iletmek
ve su oluşumunu engellemek amacıyla
ısı ve kuru hava verilir.
b) Yan odaların duvar ve tavanları yüzey
sıcaklıkları, giren sıcak havanın yoğuş-
ma noktasını aşacak şekilde ısıtılırlar.
c) Su buharının yan odalara girişi özel
kanallarla imkânsızlaştırılır. Bu önlem
en etkin ve ekonomik olanıdır. Fakat
biraz yer gerektirmektedir.
4.2. AHŞAP KURUTMA ODALARI
Ahşap kurutma odaları ıslak odaların belli
bir cinsini oluştururlar. Ahşap’a her yanın-
dan kuruyabilmesi için önce su püskürtülür.
Yüksek sıcaklıklar nedeniyle bu nem ve
ahşabın özgül nemi buharlaşır. Açığa çıkan
buharlar dışarı verilir. Fakat bu onların oda-
yı oluşturan yapı elemanlarını önemli ölçü-
de etkilemedikleri anlamına gelmez.
Oluşan buharlar betona karşı saldırgandır-
lar. Sirke asidi, palamud asidi ve karınca
asidi içerirler. Hesaplamalar 80-90 oC lik iç
sıcaklık ve % 75 - % 100 lük rölatif hava
nemi ile yapılır. Isının korunması, duvarlar
ve tavanın belli bir ısı yalıtım verimi olması
gerekir. Uzmanlar ahşap kurutma odalarının
dış duvarlarının ısı geçirim direncinin R =
1,35 h . m2 oC/kcal (= 1,15 m2 K/W) olması
gerektiğini söylemektedirler.
Kurutma işlemi sırasında ince asitlerle
“çiselenen” dış duvarın iç tarafının sız-
dırmaz bir kaplaması olmalıdır. Aynı za-
manda buhar kesici olarak görev yapacak
bu iç tabakanın oluşturulması için biri ucuz,
diğeri daha iyi olmak üzere iki yöntem
vardır;
a) Đç tabaka, içine bir sızdırmazlık malze-
mesi katılmış çimento sıvadan meydana
gelir. Çimento oranı asgari 250-300
kg/m3 olmalıdır.
b) Tabaka çimento harç içine gömülmüş
klinker parçalarından oluşur. Derzler in-
ce kristal kumu ve cam suyu karışımı
bir macun ile sıvanır.
349 Bir ahşap kurutma odasının dış duvarı
1 Sızdırmaz ağır beton, 2 Çimento harç, 3 Klinker, 4
Cam suyu’lu kristal kum’dan derz dolgusu. 5 Isı
yalıtım tabakası, 6 Tuğla duvar, 7 Dış sıva
Şekil 349, böyle bir duvarın şemasını gös-
termektedir.
Doğal olarak çimento sıvaya pek güveni-
lemez. Çimento oranının fazla olması ne-
deniyle ince çatlaklar meydana gelebilir ve
bu çatlaklar buharların konstrüksiyon içine
girmesini sağlarlar. Bu nedenle kaplama
arkasındaki duvar kabuğunun mümkün ol-
duğunca sızdırmaz olması iyidir.
Yalıtım tabakası mutlaka dışa yakın ol-
malıdır. Tabaka, ya duvarın ısı yalıtımını
arttıran tuğla kabuğun arkasına (şekildeki
gibi) ya da soğuk cephenin hemen arkasına
yerleştirilir.
Çatı olarak çatı bölmesinde gerekli havalan-
dırma aygıtları bulunan soğuk çatılar elve-
rişlidir.
293
4.3. SICAK HAVA ODALARI 350 de bir saunanın dış duvar ve zemini
tavan bağlantısıyla birlikte gösterilmektedir.
(SAUNALAR)
Saunalar önceki oda klimasına benzerler
fakat farklıdırlar. Sauna denince akla buhar
banyosu gelir. Fakat ısıtılan taşlar üzerine
su dökülerek buhar oluşturulmakta olsa bile
tipik bir ıslak oda söz konusu değildir. Sau-
naların iç sıcaklığı 95 – 100 oC arasındadır.
Buna karşı rölatif hava nemi düşüktür, % 5
- % 15 arasında değişir ve % 20 yi aşamaz.
Alman Sauna Birliği’nin klavuzlarında sau-
nanın çeşitli yapı elemanlarının ısı geçirim
dirençleri için şu değerler tavsiye edilmek-
tedir.
R [h . m2 oC/kcal] R [m2 K/W]
Dış duvarlar 3,0 2,60
Ayırıcı duvarlar 1,8 1,55
Zemin 1,8 1,55
Isıtılan odalara
komşu ayırıcı
duvar ve tavanlar 2,0 1,70
Çatı tavanları 3,3 2,85
Bu yüksek yalıtım değerleri, modern yalı-
tım malzemeleriyle kolayca sağlanabilir. 350 Bir saunanın duvar, zemin ve tavanını gösteren
Bundan başka kurallarda vardır. kesit
1 Beton döşeme, 2 Su yalıtıcı tabaka, 3 Isı yalıtım
Saunanın iç duvar kaplamalarının masif tabakası (zemin), 4 Sızdırmaz tabaka, 5 Beton şap
malzemelerden değil ahşap olması gerekir. 60 mm, 6 Kontrlata, 7 Lata ızgara 60/60 mm, 8
Ancak ahşap sayesinde istenen rahatlatıcı Duvar sıvası, 9 Isı yalıtım tabakası (duvar), 10
ve dinlendirici klima sağlanabilir. Buhar kesici, 11 Taşıyıcı latalar 60/60 mm, aralık
500 mm, 12 Ahşap kaplama 22/80 mm, 13 Tavan,
Gerekli taze hava, cereyan olmadan içeri 14 Tavan ısı yalıtımı
girebilmelidir. Bunun için iki hava ağzı
açılması yeterlidir. Bunlardan bir tanesi
ocak yakınında bulunmalı, diğeri de buna 4.4. TERMO – ELEKTRĐK
diametral olarak karşısında (tavanın hemen SANTRALLAR
altında olmamak üzere) yer alır.
Termo-elektrik santralarının kendilerine öz-
Sauna hava nemi düşük olan havalandırmalı gü bir kliması vardır. Bu klima, santralar
bir sıcak hava odası olduğundan ters bir değiştikçe farklılıklar göstermektedir. H. J.
duvar yapısı kullanılır. Isı yalıtım tabakası Riebe, Doğu Almanya’daki 37 adet santral-
duvar kabuğunun iç tarafında yer alır. Şekil ları incelemiş ve ölçümler yapmıştır. Riebe,

294
santraların ana binasıyla ilgilenmektedir.
Kazan dairesi, kömürlük dairesi ve makine
dairesi ana binanın bölümleridir.
Termo-elektrik santrallarındaki ısı, artık
madde sayıldığından mümkün olduğu kadar
çabuk yok edilmesi (dışarı verilmesi) iste-
nir. Buhar valfları ve borularındaki sızmalar
sayesinde hava nem oranının yükseldiği sık
sık görülür. Çatı tavanından damlayabilecek
su, elektrik düzeni için zararlı olacağından
sıcak odaların çatısının ısı yalıtımı iyi olma-
lıdır. Merkez odaları, çok sıcak fabrika ka-
rakterindeyse yalıtımdan vazgeçilebilir.
4.4.1. Kazan daireleri
Kazan dairesinin iyi bir rüzgâr ve dış hava
korunumu olmalıdır. Kazanın arka duvarı
aynı zamanda binanın dış duvarını oluştu-
rurlar. Kazan dairelerindeki şartlar Riebe
tarafından genelde kabul edilenden çok
daha kötü olarak belirlenmiştir.
Kazan dairesindeki hava sıcaklığı 24-35oC,
rölatif hava nemi % 20 - % 60 arasındadır.
0,26 m2 . K/W lık bir ısı geçirim direnci ta-
lep edilir. Bu değer hava neminin % 60 a
ulaştığı zamanlar için söz konusudur. Nem
% 20 - % 30 arasındaysa kazan dairelerinin
çatılarında ısı yalıtımına gerek yoktur.
Kazan dairesindeki kuvvetli hava akımları
yalıtımsız, çok hafif duvarlar yapılmasını
sağlamaktadır. Sadece kaide bölgesinde
0,26 m2 . K/W’lik bir ısı yalıtımı gerekli bu-
lunur. Bunun dışında duvarların oluşturul-
masında hafif kaplamalar veya camlamalar
yeterlidir.
4.4.2. Kömürlük binaları
Kömürlük binalarının duvarları büyük bir
oranla makine ve kazan dairelerini çevre-
lerler. Kömür verme platformu üzerindeki
çatı, bina çatısını oluşturur. Hava sıcaklığı 8
o
C, nem değeri % 72 olarak verilmiştir.
(-10oC lik bir dış sıcaklıkta) Kömürlük bi-
nasında zayıf bir hava hareketi vardır.
Termo-elektrik santraları hem linyit ile
çalıştırılıyorsa çatının yalıtım değeri 0,26
m2 . K/W olmalıdır. Briket veya taş kömürü
depolanan kömürlük binalarının çatı kapla-
ması için yalıtımsız ondüle lifli çimento
levhalar yeterlidir.
Kömür verme platformlarının ıslanabileceği
düşünülerek duvarların masif şekilde oluş-
turulmaları gerekir. Mahyalarda ve yan du-
varlarda ısı geçirim direnci R = 0.17
m2.K/W olmalıdır.
4.4.3. Makina daireleri
Makine dairesinde 25 oC lik iç sıcaklık ve
% 43 lük rölatif hava nemi mevcuttur. Fakat
bu değerler çeşitli santralarda değişmeler
göstermekte, 34 oC lik hava sıcaklıklarına,
% 76 lık rölatif nem değerlerine rastlana-
bilmektedir. Bu nedenle emniyetli olması
açısından makine dairesinin bulunduğu bi-
nanın çatısının ısı yalıtım değeri R = 0.45
m2.K/W olmalıdır.
Mahya duvarları ve ön duvardaki masif böl-
geler için Riebe, R = 0,28 m2.K/W lık ısı
geçirim direncini gerekli bulmaktadır.
Bunlar, santraların inşasında uyulması gere-
ken yegane kurallar değildir. Tecrübelerle
düz çatıların dışarı verilen buharların etki-
sinde kaldıkları görülmüştür. Binalar ge-
nellikle komşu soğutma bacalarından dışarı
verilen kesif buharlar içinde kalır. 35 oC ye
kadar yükselebilen sıcaklıklar çatı üzerinde
beklenmeyen ani kar erimelerine neden ola-
bilir. Pratikte sık sık böyle durumlarla kar-
şılaşılabilir (→ 3.12.4.). Isı sadece çatı yü-
zeyinden değil, hafif duvarlardan veya çatı
camlamalarından da etkili olabilir veya dı-
şarı verilen sıcak hava karları eritebilir. Ge-
nellikle görülen hasarlar sadece suyu dışarı
doğru giderilen düz çatılı termo-elektrik
santrallara özgüdür. Bu nedenle santral çatı-
295
larının suyunun içeri doğru giderilmesi
yerindedir. Elektrik uzmanları buna şimdiye
kadar karşı çıkmaktaydılar. Uzmanlar, pat-
layabilcek bir düşey yağmur borusunun
elektrik devre ve düzenlerine zarar verme-
sinden korkmaktadırlar. Fakat bu ayırıcı
duvarlar veya özel bölmelerle engellene-
bilir. Belki böylece sistem pahalıya mal ola-
caktır fakat santraların çatılarındaki saçak-
ların donmaları başka türlü engellenemez.
4.5. ÇOK SICAK FABRĐKA
SALONLARI
Çok sıcak fabrikalar yüksek sıcaklıkla
çalışılan fakat kuru havalı aşırı ısıtılan
bölmelerdir. Gereksiz ısı, genellikle çatı
veya duvarlardaki ağızlardan dışarı verilir.
Sadece rölatif hava neminin düşük olma-
sından değil, çatı ve duvar yüzeylerinden
sürekli bir hava akımı sağlandığından su
oluşma tehlikesi azdır.
Patlama tehlikesi nedeniyle bazı çok sıcak
bölmelerin örneğin kazan dairelerinin hafif
ahşap veya kasetli çatıları vardır. Hacim
yalıtımı çoğunlukla gereksizdir. Hacim
klimasının değerleri biliniyorsa bu gerçek
hesaplarla da ispatlanabilir. Bu arada içteki
ısı geçiş direncinin belirlenmesinde (Ri)
hava hareketi de dikkate alınmalıdır (Ri =
yaklaşık 0,08 hm2 oC/kcal veya 0,07 m2
K/W) çatı elemanlarının büyük hareketler
yapmaya zorlanabileceği bu nedenle isten-
meyen sıcaklığın perdelenmesi için çatıların
alt tarafına ısı yalıtım tabakalarının yerleş-
tirilmesinin gerekebileceği unutulmamalı-
dır. Böyle bir şart yerine getirilecekse Bö-
lüm 3.4.2.8. deki kurallar geçerlidir. Yazın
hem güneş ısısıyla hem de fabrikanın kendi
ısısıyla aşırı yüksek sıcaklıklara ulaşılabile-
ceğinden genleşme derzlerinin mesafeleri
alışıldığndan daha sık olmalıdır.
Diğer bir sorun da bitümlü çatı kaplamala-
rında ortaya çıkmaktadır. Tecrübelerle kat-
296
ran veya benzeri katran yağlarının damla-
dığı görülmüştür. Yumuşama noktası yük-
sek olan bir bitümde de aynı gözlem yapıl-
mıştır. Yağların kusulmasının basınç ve ısı
etkisi nedeniyle meydana geldiği sanılmak-
tadır. Bitümlerin akıcı yağ cinsinden sı-
zıntılarının çatı elemanları arasındaki en dar
derzlerden dahi sızdıkları ve aşağı dam-
ladıkları ispatlanmıştır. Şekil 351 a da bu
durum açıkça görülmektedir. Bu nedenle
yaz mevsiminde de sıcak olan odalar üze-
rinde ya kuru yalıtım levhalarının yerleşti-
rilmesi ve buhar kesicidin vazgeçilmesi ve-
ya buhar kesici altına (en fazla) kendi
içinde yapıştırılmış bir yardımcı tabakanın
kuru olarak yerleştirilmesinden sonra buhar
kesicinin yerleştirilmesi tavsiye olunur.
351 Sıcak imalathaneler üzerindeki çatı tavanlarının
özel şekilde oluşturulması gereklidir. (Bitümlü kar-
ton kaplamadan bitüm sızıntılarının damlama tehli-
kesi).
a) Yağlı sızıntılar gözle görülemeyecek en ince
çatlaklardan bile sızabilirler
b) Kaba çatı tavanı üzerinde kuru yerleştirilmiş,
sadece kendi içinde yapıştırılmış yardımcı tabakanın
eklenmesi
1 Isınan, basınç altında kolayca akıcı hale gelen
bitümlü yapıştırma malzemesi, 2 Buhar kesici, 3
Kuru yerleştirilmiş yardımcı tabaka, 4 Çatı örtüsü-
nün bağlayıcılı agrega veya gevşek çakıl ile ağırlaş-
tırılması
352 Bir sıcak yapının sıcak havası,
üzerinde platform bulunan bodrum
tavanının çelik donatılarında koroz-
yona neden olup tamamen hasara
uğramasını sağlamıştır.
353 Tavandaki korozyon olayı
çelik donatılara tutunan betonların
parçalanıp düşmesi ile belirginleşir.
Şekil 351 b, çatı tavanına yapıştırılmamış
sadece bindirme noktalarında sızdırmaz ha-
le getirilmiş bir yardımcı tabaka uygulama-
sını göstermektedir. Bu tabaka yapıştırma
malzemesindeki bitümlü maddelerin aşağı
damlamasını engelleyecektir. Kaplamanın
doğal olarak fırtınaya dayanıklı olması şart-
tır. Yalıtım levhalarının hafif ahşap yünün-
den olması bu iş için yeterlidir. Hafif kö-
püklü malzemeler kullanıyorsa dökme çakıl
veya daha ağır bir agrega tabakası (4) ge-
reklidir. Bunlar çatı örtüsünün daha sağlam
tutunmasını sağlarlar.
Isıtma yapıları çok sıcak yapılardan sayılır-
lar. Bunların kendi içlerinde hasarlara nadi-
ren rastlanır. Buna karşı meydana getirilen
sıcak hava komşu bölmelere, zarar verebi-
lir.
Şekil 352 ve 353, böyle hasarları açıkla-
maktadır. Buradaki kondanse su oluşumu,
bodrum tavanını tamamen yıkacak ve yeni-
sinin yapılmasına neden olacak kadar şid-
detlidir.
4.6. SOĞUK YAPILAR
Kışın soğuk veya azami serin olan ısıtıl-
mayan yapılara soğuk yapılar denir. Çatı
tavanlarında ısı yalıtım tabakaları buluna-
bilir. Genellikle bu çatılar sadece saç, cam
veya lifli çimentodan meydana gelirler.
Lifli çimentodan ondüle levhalar, metal,
cam veya plastik folyolardan hafif çatıların
ısı yalıtımı ve ısı depolama değeri çok dü-
şüktür. Bu değerler ihmal edilebilir. Güneş
altında çabucak ısınırlar ve çatısını oluştur-
dukları hacmi aşırı derecede ısıtabilirler
(Şekil 354 a). Böyle bir bölme az havalan-
dırılır, hatta hiç havalandırılmazsa dış hava-
nınkini aşan iç sıcaklıklara ulaşılır. Bu du-
rum özellikle güneş ışınlarının büyük pen-
cereler veya çatı yüzeyindeki camlı bölme-
lerden hiç engellenmeden içeri girebildik-
lerinde görülür.
Güneş battığı zaman ince çatı çabucak
soğur. Isı yansıtmaları o kadar fazladır ki
sıcaklığı soğuyan dış hava sıcaklığının
altına düşebilir. Kapalı hacim içinde hava
henüz sıcaktır. Bu nedenle cam çatılı kapalı
çarşılarda sık sık rastlanan (Şekil 354 b ve
c) su oluşumları görülür.
Bundan korunmanın iki yolu vardır. Basit
yöntem, oluşan sıcak havayı doğal havalan-
dırmayla dışarı vermek ve serin gece hava-
sının engelle karşılaşmadan yapı içine gir-
mesini sağlamaktır (Şekil 355, sol). Diğer
297

354 Soğuk yapılarda da kondanse su oluşabilir
a) Isı depolama özelliği olmayan ince levhalardan
çatı
b) Çatı ve oda havası güneş tarafından ısıtılır
c) Akşam vaktindeki soğuma su oluşmasına neden
olur
yöntem bir ısı yalıtım tabakası kullanmakta-
dır. Isı geçirim direnci R = 0,17 m2.K/W lik
bir yalıtım tabakası yeterlidir (Şekil 355
sağ).
355 Soğuk yapılarda (yaz mevsiminde) su oluşumu,
havalandırma ağızları (solda) veya çatı tavanında
belli bir ısı yalıtımı ile engellenebilir (R = 0,17
m2.K/W)
298
Basit bir ahşap kabuklu çatı, bu yalıtım de-
ğerini sağlar. Đçinde su ile çalışılan imalat-
haneler de soğuk yapı sayılırlar.
Buralarda içeride bulunan su hava sıcaklı-
ğını düşürür ve nem oranını arttırır. Bu gibi
yapılarda kritik mevsim, normal nemli yapı-
ların aksine yaz mevsimidir. Yazın böyle
yapılara dış havanın girmesine izin verilirse
soğuk duvarlarda su yoğuşur. Fiziksel şart-
ların ters olması, belirli kuralların da ters
çevrilerek kullanılmasını sağlar. Böylece
pratikte bu gibi yapılar üzerinde soğuk
çatıların elverişsiz olduğu görülmüştür. Şe-
kil 356 bunu ispatlamaktadır. Odada iç
sıcaklık 10 oC nin altındadır.
356 Hava sıcaklığı sürekli olarak düşük ve sabit olan
odalar üzerinde soğuk çatı elverişsizdir.
a) Su ile çalışılan bir yapı üzerindeki soğuk çatının
kesiti
b) Alt kabuğun kesiti. Bu durumda difüzyon tekniği
açısından ters yapıda
Yazın dış sıcaklık 30 oC nin üzerindedir.
Çatının altındaki sıcaklık ise daha yüksek-
tir. Đçeri yönelik olan ısı ve buhar akımı
nedeniyle yalıtım malzemesinin alt bölge-
sinde su oluşur ve kendini “su lekeleri” ola-
rak gösterir.
Bu nedenle alışılmış uygulamaların tersine
alt kabuğun buhar kesici üst tarafta yer
almalıdır. Fakat başka bir sorun bu sefer baş
gösterecektir. Bütün yıl boyunca 6o – 10oC
lik iç sıcaklıkları olan odalarda kış mev-
siminde içten dışa yönelik bir ısı ve buhar
akımı vardır. Bu durumda buhar kesicinin
ısı yalıtım tabakasının üzerinde yer alması
hatalıdır.
Böylece bir soğuk çatı uygulamasının doğru
olarak yapılamayacağı görülmektedir. Tek
kabuklu bir çatı bu durumda daha
yerindedir.
Böyle odalar en iyi şekilde güneşli kış gün-
lerinde doğal havalandırmayla kurutulurlar.
Sıcak yaz günlerinde yapılacak havalandır-
malar hemen gözle görülebilecek su oluş-
malarına neden olabilir.
4.7. SOĞUK DEPOLAR, DONDURMA
ODALARI
100 yıldan fazla bir süre önce Mühendis
Carrée ilk kompresörlü soğutma makinası-
nın patentini alıyordu. Bu aygıt için zaman
erkendi. Ancak 1920 lerde gelişmiş endüstri
ülkelerinde soğuk depolar yapılmaya baş-
landı. Bugün ise gıda maddelerinin depo-
lanması ve sağlanması soğuk depolar olma-
dan düşünülemiyor.
Kanada, Norveç, A.B.D., Almanya ve
Đtalya, dünyada soğuk depoculuğa en fazla
önem veren ülkelerdir. Özellikle son
yıllarda tek katlı, 190 m x 110 m lik taban
alanı olan düz soğuk depo tipleri geliştiril-
miş ve inşa edilmiştir.
Soğuk depo inşaatı, tasarımın bir dalıdır.
Büyük soğuk depo tasarılarında projecinin
ilgili kuruluşlara veya uzmanlara danışması
tavsiye olunur.
Avrupada, bu konu ile ilgili bir enstitü,
soğuk depo inşaatında fonksiyonlarına göre
şu tipleri belirlemiştir.
• Đçlerinde çeşitli sıcaklıklarda ve çeşitli
sürelerde çeşitli malzemenin depolan-
dığı çok amaçlı soğuk depolar,
• Genellikle bir gıda maddesi fabrikasına
eklenen imalat soğuk depoları (Mezba-
ha, süt endüstrisi, konverse fabrikaları
vb.),
• Dağıtım soğuk depoları, Malzemenin
imalatçıdan alınıp satıcılara dağıtılma-
dan önce bekletildiği depolar,
• Belli bir bozulabilir madde depolanan
soğuk depolar. Sebze, meyva, yumurta
vb.,
• Değişik görevleri olan özel soğuk depo-
lar.
Đnşa edilen yeni yapıların büyük bir çoğun-
luğunu ilk grup oluşturmaktadır. Bir en-
düstri kuruluşu içine soğuk depo veya
imalat soğuk deposu eklenmesi, genellikle
proje bürolarının işi olur.
4.7.1. Fiziksel bağıntılar
Yapı fiziksel verilerin anlaşılması kusursuz
inşaat yapılmasını kolaylaştırır ve çalışır bir
detay için gerekli temeli sağlar.
Isının yok edilmesi veya soğukluk kalorile-
rinin oluşturulması ısı oluşturulmasından
kat kat pahalıdır. R. Hempel bunun ısı
oluşturmaktan 10 ile 15 misli pahalıya mal
olduğunu söylemektedir. Bir soğuk depo-
nun çalışırlığı ve buna bağlı olarak ekono-
mikliği ilk olarak şunlara bağlıdır:
• Termik etki altında kalan yapı eleman-
larında etkin bir ısı yalıtımı (izolasyon)
ve
• Doğru yerde uygulanan, sızdırmaz olan
ve öyle kalan su buharı kesici.
Yalıtmak ve kesmek, soğuk depoların teme-
lini oluştururlar. Son yıllarda soğuk depo-
ların çalışma sıcaklıklarının ne kadar düşü-
rüldüğü düşünülürse bu da yerindedir.
Gıda maddeleri, genelilkle derin soğutulur.
1,5 seneye kadar bir depolama süresinden
sonra vitamin değerleri ve lezzetleri bozul-
299
madan tazeliklerini korurlar. Derin soğutu-
lan gıda maddeleri için -22o ile -28oC ara-
sında sıcaklıklar, hatta yağlı gıdalar için
(-35o) – (-40 oC) lik sıcaklıklar gereklidir.
Böylece ısıtılan binalara kıyasla sıcaklık ve
buhar basıncı farkları oldukça büyür. Kritik
mevsim tabii yazdır.
Soğuk depolar inşasında, genel olarak ısıtı-
lan ev inşasındaki yapı fiziksel kurallar ge-
çerlidir. Hatta bunların önemi daha fazladır.
Hatalar sadece teknik değil ekonomik açı-
dan da kendilerini hemen gösterirler. Fizik-
sel olayların ters işaretli olduklarını da bu
arada söyleyelim.
Soğuk depolarda iç sıcaklıklar çalışma sıra-
sında sabittir. ± 0 oC ve daha yukarı sı-
caklıklarda çalışan soğuk depolarda, dış
sıcaklığın yüksek olduğu zamanlarda dışa-
rıdan içeri doğru bir ısı ve buhar akımı
mevcuttur. Bu odalarda kış mevsiminde ısı
ve buhar akımı yönü terstir.
4.7.2. “Ters” tabaka sıralaması
Dış duvar ve çatıların tabaka yapısı daha
önce anlatılan yapıfiziksel kurallara uymalı-
dır. Bu da, buhar kesicinin her zaman yapı
elemanının veya ısı yalıtım tabakasının
sıcak olan tarafında bulunması anlamına
gelir. Fakat soğuk depolarda sıcak taraf
ısıtılan binaların tersine dıştadır. Bu nedenle
soğuk depolarda sıcaklık etkisindeki yapı
elemanlarının
• Dış taraflarının mümkün olduğunca sız-
dırmaz,
• Đç taraflarının buhar geçirgen olması
gerekir.
Bu yukarıda sözü edilen kurallar ters düş-
mez. Eksi sıcaklıklarda soğuk depoların sı-
cak tarafı dışarıda soğuk tarafı içeridedir.
Buhar kesici yalıtım tabakasının sıcak tara-
fına yerleştirildiğinden dışta bulunur.
300
Su buharı difüzyonu, ısıtılan binaların ısı
etkisi altında kalan yapı elemanlarındakinin
aynıdır. Yalnız buhar basıncı düşüşü büyük,
kondanse su oluşumunun sonuçları daha
tehlikelidir. Bir buzhanenin duvarında sızan
su buharı hem yoğuşma hem de donma
noktalarını geçer, yani su oluşumunun yanı-
sıra buzlanmada görülür.
Suyun oluştuğu yer yalıtım tabakasının
kendisidir. Tabakada buzlanma sadece böl-
gesel olsa dahi bu, tabakanın etkinliğini
önemli ölçüde kısıtlar. Bunun sonucu olarak
belli bir sıcaklığı sabit tutabilmek için daha
fazla enerji sarfedilecektir. Sonunda işletme
ekonomikliğini yitirir. Donan yalıtım taba-
kalarının yenileriyle değiştirilmesi gerekir.
Buzhanenin çalışma sıcaklığı düştükçe kon-
danse su oluşma tehlikesi büyür. Su buha-
rının dışarı çıkması ısıtılan binalardakinden
daha az engellenmelidir. Su buharı soğuk
odaya girebilmeli ve soğutma aygıtları üze-
rinde tortulanabilmelidir. Soğutucu yüzey-
leri için pek elverişli sayılamayacak olan bu
rahatlık sayesinde ısı yalıtım tabakasının
nemlenmesi ve donma sonucu hasar gör-
mesi engellenmiş olur. Genellikle birden
fazla kattan oluşan ısı yalıtım tabakası için-
de kesici tabaka bulunmamalıdır.
Isıtılan binalarda oda havasını nemlendir-
mek zor değildir. Bunun aksine havayı ku-
rutmak zahmet ve ısı enerjisi gerektirir.
Normal sıcaklıklarda her ikisi de müm-
kündür. Soğuk depolar inşasında ise bu du-
rum da farklıdır.
Havanın soğutulmasıyla rölatif hava nemi
düşer. Bu bize tezatlı görünebilir. Tam ola-
rak söylenmek istenirse rölatif hava nemi
önce artar, soğutucu yüzey üzerinde doyma
noktasına ulaşır ve soğutucuda kondansas-
yon ve buzlanmaya uğrar. Bu sayede hava-
daki nem oranı düşer.
Bu nedenle soğuk odalarda rölatif hava ne-
mini farkedilir oranda yükseltmek imkân-
sızdır.
Buzhanelerde ısı köprüleri ısıtılan binalar- Tablo 29 ± 0 oC nin altında sıcaklıklarda soğuk
dakinden daha tehlikelidir. Sonuçları her depo binaları için yalıtım malzemeleri ısı iletim
değerleri
zaman nemlenme ve buzlanmadır. Isı ya-
lıtım tabakasının nem değerinin artıp bu Yalıtım malzemesi Kaba Isı iletim değeri λr
yoğunluk (kcal/lm oC) (W/mK)
tabakanın etkisiz hale gelmesi tehlikesi (kg/m3)
yükselir. Cam köpüğü 140 0,042 0,051
160 0,045 0,052
PUR 20 0,030 0,035
30 0,028 0,032
PS köpüğü extrude 25 0,028 0,032
4.7.3. Isı yalıtımı edilmiş
normal 20…25 0,030 0,035
Isıtılan yapılar için kullanılmakta olan esas- PF köpüğü 1) 110 0,030 0,035
lar, soğuk depolar için sınırlı ölçüde ancak PVC köpüğü 2) 35 0,028 0,032
UF köpüğü 3) 15 0,028 0,032
teori dahilinde geçerlidir. Curuf yünü 110 0,030 0,035
Basalt yünü 100 0,030 0,035
Cam elyafı, gevşek 80 0,036 0,042
şilte halinde 120 0,031 0,036
4.7.3.1. Hesaplama değerleri Kieselgur kabukları 480 0,078 0,091
Magnezia kabukları 200 0,040 0,047
Isıtılan yapılar için geliştirilmiş olan esaslar 1
) Soğuk depalar için pek uygun değil
ile şu farklılıklar mevcuttur. 2
) Uygun fakat ekonomik değil
3
a) Isı iletim özelliği değerleri eksi sıcaklık- ) higroskopik, pek uygun değil
larda daha elverişlidir (düşüktür). Bu
nedenle emniyet açısından daha önceleri
fazla düşük sayılıpta kullanılmayan baş-
ka değerler kullanılabilir (Bunun için 4.7.3.2. Isı yalıtım tabakasının
Tablo 29’a bakınız). boyutlandırılması
b) Difüzyon direnci faktörü µ nün değerle- Buzhanelerin dış duvarlarından sadece ye-
ri eksi sıcaklıklarda daha büyüktür. terli bir ısı yalıtımı değil büyük bir ısı de-
Onun için çalışma sıcaklığı çok düşük polama kabiliyeti de beklenir. Duvarın
olan buzhanelerde bu faktör değerleri kütleli olması ve kütleye bağlı büyük ısı
özelikle büyük seçilebilirler. kapasitesinin ayarlayıcı etkisi olması gerek-
Bunun dışında buhar kesicilerin yerleştiril- lidir (→ 4.7.5.).
mesi ve macunların kullanılması buzhane- Buzhane inşaatında ekonomik açıdan elve-
lerde, diğer yapılardaki buhar kesicilerde- rişli bir ısı korunumunun saptanması ısıtılan
kinden daha özenli olmalıdır. Bu konuda binalardakinden daha karmaşık bir olaydır.
başka bir gerçeğe dikkat edilmelidir. Diğer Gerekli ısı yalıtım değeri hakkında ilgili li-
bütün binalar gibi buzhaneler de normal teratürler de zaman zaman sayısal değerleri
hava şartlarında monte ve inşa edilirler. birbirini pek tutmayan yazılar yayınlan-
Bu arada sıcaklık 10o ile 20 oC arasında maktadır. Genel olarak yıllardır geçerli olan
değişebilir. Bina tamamlandığında ve çalış- soğutma klavuzundaki “Isı ve soğuk izo-
tırıldığında -20o hatta -40oC sıcaklıklara lasyonlarında ısı ve soğuk korunumu, he-
ulaşılır. Bu durum bina için aşırı bir gerilim saplamalar, garantiler, ölçüm yöntemleri ve
demektir. Bu gerilim form değişiklikleri ve genel şartlar”a uyulmaktadır. Bu klavuzda
sıkışmalara neden olacaktır. Bu nedenle orta Avrupa bölgesinde buzhane duvar ve
emniyetli hareket edilmeli, Isı yalıtım taba- tavanlarının ısı yalıtımının, azami sıcaklık
kalarının ve buhar kesicilerin etkinliği göz- farkında soğukluk kaybı Q, 8 kcal/m2 h oC
de fazla büyütülmemelidir. (9,3 W/m2 K) olacak şekilde düzenlenmesi

301
gerektiği belirtilmiştir. Azami sıcaklık farkı
Tablo 30 dan da görüleceği gibi çalışma
sıcaklığı ve dış sıcaklık arasındaki farka
eşittir. Tablodan örneğin ülkemizde güneş
ışınları altındaki bir dış duvar sıcaklığının
35 oC, gölgeli bir duvarınkinin ise (kuzey
duvarı) 30 oC olarak kabul edilmesi gerek-
tiğini görebiliriz.
Tablo 30 Orta Avrupa ikliminde (yıllık ortalama
sıcaklığı 10 oC ye kadar alındığı hallerde) soğuk
depoların gerekli ısı yalıtımının hesaplanmasında
kullanılan dış ve iç sıcaklıkdeğerleri
357 Đşletme sıcaklığına bağlı
olarak (Td = 35 oC için) soğutma
odalarının ısı geçirim dirençleri
1 (Kuzeye bakan duvarlar hariç)
dış duvarlar ve çatı tavanları için
2 Toprak zemin ve üzerindeki
soğuk depo zeminleri ve iç du-
varlar için
(h . m2 . C/kcal = 0,86 m2.K/W)
302
Belirleyici olan en sıcak yaz günlerindeki
azami sıcaklıktır. Bu kritere uymak sure-
tiyle buzhanenin yapı elemanlarının hesap-
lamaları kolayca yapılabilir. Örneğin toprak
zemin üzerindeki buzhane tabanı veya bod-
rum üzerindeki buzhane tabanı, ısıtılan veya
soğuk odalara bakan iç duvarlar veya çatı
tavanları…
Buzhane inşaatında en elverişsiz ısı geçiş
dirençleri kullanılır. Bu değerler pratikte
sürekli değişme gösterebilir. Genel olarak
şunlar geçerlidir:
αd = 20 kcal/m2 . h . oC (= 23,3 W/m2 . K)
αi = 20 kcal/m2 . h . oC (= 23,3 W/m2 . K)
Buna göre ısı geçiş değerleri
1/αi = Ri = 1/αd = Rd = 0,05 m2 h oC/kcal
(= 0,043 m2 K/W) olur.
Bu basitleştirme mümkündür çünkü vantila-
törler kuvvetli bir hava hareketi sağlarlar.
Bunun dışında ısı geçişi, odaların sırala-
nışına da önemli ölçüde bağlıdır (Buzhane-
ler ve soğuk depolarda).
Buna göre hesaplama yapılırsa buz odası
sıcaklığına bağımlı olarak ısı geçiş di-
rençleri Rt (kuzey hariç bütün dış duvarlar
için) 357 inci grafiğin (1) numaralı eğri-
sindeki değerlerde bulunur. Bu grafik Td =
35 oC lik dış sıcaklık için hesaplanmıştır.
Toprak ve taban üzerindeki buzhane zemin-
leri ve iç duvarlar için R-değerleri, (2) nu-
maralı eğride verilmiştir.
Tablo 31 Soğuk depolarda işletme sıcaklıklarına bağımlı olarak yapı elemanları için tavsiye edilen ısı
geçirgenlik dirençleri
Đşletme sıcaklıkları Dış duvarlar Kuzeye bakan Soğuk oda döşemesi 1 No.lu sütundaki
Ti (kuzey hariç) dış duvarlar dış duvarlar için
Çatı altı yalıtım kalınlığı
tavanı Bodrum üzeri Bodrum döşem.

m2K m2K m2K m2K Cam PUR

köp. köp.
(oC) W W W W (mm) (mm)
Sütun 1 2 3 4 5 6

+5 3,10 2,60 1,55 1,00 160 110

±0 3,65 3,10 2,05 1,75 190 130
-5 4,20 3,65 2,70 2,40 220 150
-10 4,75 4,25 3,30 3,10 245 165
-15 5,35 4,75 3,70 3,80 280 190
-20 6,00 5,25 4,20 4,40 315 210
-25 6,55 5,85 4,85 5,10 345 230
-30 7,10 6,35 5,35 5,80 370 250
-35 7,60 6,90 5,85 6,45 395 265
-40 8,10 7,40 6,40 7,15 420 280

Tablo 31, aynı kritere uyarak değişik (özel)
dış duvarlar, kuzey duvarları (2. sütun),
bodrum üzerindeki buzhane zeminleri (3.
sütun) ve toprak taban üzerindeki buzhane
zeminleri (4. sütun) için gerekli ısı geçirim
dirençlerini ve 1. sütundaki dış duvarlar için
gerekli kalınlıkları vermektedir. Cam köpü-
ğü levhalar için kalınlıklar beşinci, PUR
köpüğü için altıncı sütunda verilmiştir. Bu
bilgilerin daha kapsamlı olabilmesi için
Tablo 32 de çeşitli gıda maddeleri ve içkiler
için gerekli depolama sıcaklıkları pratiğe
uygun olarak verilmiştir.
Isı yalıtım tabakasının boyutlandırılması
için verilen bu tavsiyeler standart değerler
değildir. Çünkü sayısız etkenlerin yanısıra
buzhanenin kullanılma tarzı da önemli bir
rol oynar. Derin soğutuculu depolarda top-
lam soğukluk gereksiniminin büyük bir bö-
lümünü, çevreleyici yüzeylerdeki soğukluk
kaybı oluşturur.
Dondurma odaları veya soğutma tünellerin-
de durum başkadır. Bunlarda maddenin ça-
bucak belli bir sıcaklığa kadar soğutulması
söz konusudur. Burada soğukluk enerjisinin
çoğu soğutma olayında harcanır.
“Đyi izolasyon yarı soğutma demektir” sözü
derin soğuk depolarda tamamen geçerlidir
fakat bütün soğutma odaları için yerinde
değildir. Buzhane uzmanarı gereksiz ölçüde
fazla bir ısı yalıtımının normal bir et so-
ğutma odasında bir avantaj sayılamaya-
cağını söylüyorlır. Çünkü soğutucu belli bir
kapsamda çalışmalıdır. Ancak soğutucu ça-
lıştığı zaman odadaki nem yok edilir ve et
mamullerinin bozulması engellenir.
Eğer en ekonomik kalınlığı belirlenmek
isteniyorsa, işlemenin ısı iletim değeri,
sıcaklık farkı, soğukluk kalorilerinin fiyatı,
sistemin amorti olması ve bakım gibi çeşitli
etkenlerin incelenmesi ve hesaba katılması
gerekir. Bundan başka ısı yalıtım tabakala-
rının buzlanmaya ne kadar süre dayana-
bildikleri bilinmeli veya tahmin edilmelidir.
VDI klavuzunda tavsiye edilen değerlere
uymak ve ısı yaıtım tabakasını öyle boyut-
landırmakta yeterli olabilir.

303
Tablo 32 Soğutma odalarında gıda maddeleri için Tablo 32 (devamı)
gerekli depolama sıcaklığı

4.7.3.3. Đzolasyon malzemeleri

Soğuk depolarda ancak en iyi yalıtım mal-
zemeleri geçerliliklerini koruyabilmişlerdir.
Pahalı olmadıkları sürece özellikle difüzyon
sızdırmaz ısı yalıtım malzemeleri elveriş-
lidir.
R. Döring, soğuk depolar inşasında söz
konusu olabilecek ısı yalıtım malzemelerini
şöyle bölümlendirmektedir.
• Doğal – organik malzemeler; mantar,
• Suni reçine köpüklü malzemeler; örne-
ğin PS-köpüğü, PUR-köpüğü, PF-reçine
köpüğü, PVC-köpüğü ve UP-köpüğü,
• Elyaflı malzemeler: Örneğin taş yünü,
curuf yünü ve cam yünü (şilte, şerit,
kabuk, levha ve yumaklar halinde),
• Toz halindeki malzemeler: Örneğin
Kieselgur, magnezia taşlar, segmentler
kabuklar, perlit.
Doğal organik maddelerin yanısıra suni
reçine köpüklü malzemeler de ilgi çekicidir.
Ayrıca Avrupa’da cam köpüğü, buzhane-
lerde yıllardan beri başarıyla kullanılmak-
tadır.

304
4.7.4 Genel kurallar
Buzhane yapılarının komşu binalar veya
ağaçlandırmayla kuvvetli güneş ışımasın-
dan korunması yerinde bir önlemdir. Uygu-
lamada bundan başka asıl soğutma odaları
vasıtasıyla dış duvardan ayrılır ve perdele-
nir.
Farklı sıcaklıklarda soğutma odaları yan
yana veya üstüste yer almışlarsa ısı ve su
buharının sıcak odadan soğuk odaya akma-
masına ve buharın soğuk taraftan sızdırmaz
tabakalar sayesinde kaçıp gitmesinin engel-
lenmemesine dikkat edilmelidir.
Gıda maddeleri endüstrisindeki buzhaneler-
de regüle edilebilir havalandırma menfez-
leri bulunur veya havalandırma özel aygıt-
larla yapılır. Bu arada – ısıtılan binaların
tersine – hava giriş menfezleri duvarın üs-
tünde, çıkış menfezleri altında yer alır.
Buzhanelerdeki demir elemanlar büyük
korozyon tehlikesi altındadırlar. Her cins
metal saplamalar ve tel takviyeler için bu
böyledir. Metal elemanlar, kokusuz koroz-
yon koruyucularıyla kaplanmalıdırlar.
Ahşap elemanlar da tehlike altındadırlar.
Bunların da kokusuz şekilde empregne
edilmeleri veya korozyona dayanıklı metal
ile kaplanmaları şarttır.
Sızdırmaz tabakalar, kesici tabakalar ve
macunların da kokusuz olmaları gerekir.
Bitümlü örtücü tabakalar da fenol, kresol,
naftalin, piridin bulunmamalıdır.
Kapalı boşlukların buzhanelerde ve özellik-
le gıda maddelerinin depolandığı buzhane-
lerde bulunmaması gerekir.
Buzhanelerdeki boşluklarda nem birikir,
boşluktaki hava gittikçe bozulur. Böyle ka-
palı bir hava boşluğundaki gazlar en yakın
soğutma odasına sızarlar ve depolanan ma-
lın koku ve lezzetini bozarlar. Bu nedenle
konstrüksiyon içerisinde, havalandırılma-
yan “ölü” boşluklar bulunmamalıdır.
Konstrüktif detay içinde şu noktalara özen
gösterilmelidir.
• Kabarmayan, büzülmeyen, kapalı ve
kendi içinde bağlantılı ısı köprüleri
içermeyen, sızdırıcı derzleri olmayan,
şekli farkedilir ölçüde değişmeyen ve
bina konstrüksiyonunun engellenmesi
imkânsız olan hareketlerden fazla etki-
lenmeyen bir yalıtım tabakası oluşturul-
malı, ısı yalıtım tabakası uzun süre kuru
ve etkili kalmalıdır.
• Isı yalıtım tabakasını korumak üzere,
difüzyon sızdırmaz olan ve öyle kalan,
korozyona uğramayan, çürümeyen ve
bütün odayı kaplamak üzere sızdırmaz
ve etkin kalan bir buhar kesici tabaka
oluşturulmalıdır.
• Dış duvarlarda ve çatı konstrüksiyon-
larında yeterli bir ısı depolama özelliği
bulunmalı ve bu sayede işletme sıcaklı-
ğının ekonomik bir şekilde sabit tutul-
ması sağlanmalıdır.
4.7.5. Buzhanenin dış duvarları
Bu duvarların temel tabaka yapısı, Bölüm
1.8.3.3. te normal dış duvarlarda karşılaştı-
rılmıştı.
4.7.5.1. Tabaka sıralaması
Gelenersel buzhane duvarları çok tabaka-
lıdır. Duvar yapısı Şekil 358 teki gibidir ve
(dışarıdan içeriye doğru) sızdırmaz, ağır bir
taşıyıcı kabuk buhar kesici tabaka, ısı yalı-
tım tabakaları ve ağır veya hafif olabilen
veya ihmal edilebilir iç kabuktan meydana
gelir. Bir buhar kesicinin gerekliliği veya
hangi özelliklerde olması gerektiği, işletme
sıcaklığına ve komşu odanın sıcaklığına
bağlıdır.
Bu farklı tabakaların yerleştirilmesinde
malzeme tabakalarının birbirleriyle yer de-
305

358 Bir soğuk depo dış duvarı. Montaj durumuna
kıyasla ısıtılmış olan dış kabuk genleşir, iç kabuk ise
çok soğur ve büzüşür.
1 Ağır masif kabuk, 2 ısı yalıtım tabakası, 3 Đç
kabuk
ğiştirebileceği unutulmamalıdır. Şekil 358
te 10oC lik montaj sıcaklığına göre her bir
tabakanın ısınma veya soğuması yaklaşık
olarak verilmiştir. Dış kabuk yazın ısınır ve
genişlemek ister. Bu kabuğa doğrudan ya-
pıştırılmış olan buhar kesici tabaka bundan
zarar görmemelidir.
Buna karşı iç kabuk -30oC lik işletme sıcak-
lığında en azından 40 derece soğur.
Form değişiklikleri kendini çoğunlukla bina
köşelerinde belli eder ve hazır elemanlardan
meydana getirilen dış duvarlarda derzlerin
genişlemesine neden olabilir.
Buhar kesici tabakalar gibi ısı yalıtım
tabakaları da kapalı bir sistem oluşturmalı,
bu sistem zemin, duvar ve tavanı her
yandan kapsamalıdır. Isı yalıtım levhaları
iki veya üç kat halinde derzler üstüste
getirilerek yerleştirilir veya levha bağlan-
tıları özel profillerle daha da sızdırmaz hale
getirilir.
Şekil 359 da yine bir buzhane dış duvarının
tabaka sıralaması verilmiştir. Geleneksel
yapı tarzında taşıyıcı duvarı oluşturan (1)
numaralı duvar kabuğu mümkün olduğunca
kütleli ve sızdırmaz olmalı, fakat ısı yalı-
tımı az olmalıdır. (2) numaralı buhar kesici
306
359 Bir soğuk depo duvarının tabaka sıralaması
1 Dışta masif duvar, 2 Buhar kesici, 3 Isı yalıtım
tabakaları, 4 Đç kabuk (gerekirse)
burada bir düz çimento sıva üzerine yapış-
tırılmıştır. Đç kabuk (4) bir kaplama veya
levha halindedir. Bu kabuk, buzhane sıcak-
lığı düştükçe daha fazla difüzyon sızdırıcı
olmalıdır.
360 Soğuk depolar için hatalı tasarlanmış dış
duvarlar
a) Gözenekli hafif dış duvar (su oluşumu)
b) Duvar içinde hava tabakaları var
Şekil 360, şematik şekilde elverişsiz dış
duvarlar göstermektedir. Burada dış kabuk
olarak gazbeton kullanılmıştır. Fakat buhar
kesicinin sıcak tarafında yalıtıcı bir yapı
malzemesinin bulunması, kondanse su
oluşmasına neden olabilir. Bu su belirli
şartlar altında yeniden dışarı verilir. Buzha-
nelerde bu durum ısıtılan binalara kıyasla
daha çetindir çünkü difüzyon akımı dıştan
içe yöneliktir ve buhar kesicisinin iç tara-
fında su oluşmaktadır. Şekil 360 b deki şe-
mada bir hava tabakası bulunmaktadır. Buz-
hanelerin dış duvar ve tavanlarında hava ta-
bakaları istenmemektedir.
Monolitik yapı tarzında veya tuğla yapı-
larda bir başka sorunda inşaat nemidir. Bu
nemin en çabuk şekilde atılması gerek-
mektedir. Buhar difüzyonu, duvarın nem
atmasına bir katkıda bulunamaz çünkü bu-
har duvarın iç tarafındaki buhar kesicide
takılır. Tuğla duvarın kritik nemi oldukça
alçak olduğundan sadece tuğla duvar bu
suyu tekrar dışarı verebilir. Yani burada su
buharı akımına ters yönde bir kapilar taşıma
söz konusudur.
361 Standart elemanlardan bir derin soğuk deponun
dış duvarı
1 Beton duvar elemanı, 2 Buhar kesici, 3 Derz
bölgesinde takviye, 4 Hava aralığı 10-20 mm
genişliğnde, 5 Bitümlü macun içinde cam köpüğü
plakalar, 6 Kat yüksekliğinde beton plakalar, 1200
mm genişliğinde. 30 mm genişlikte boş derzler ve
açık montaj delikleri
Şekil 361, yine bir buzhane duvarının
tabaka sıralamasını göstermektedir. Đşletme
sıcaklığı -22oC dir. Dış duvar endüstriyel
yapı için normlandırılmış duvar levhala-
rından oluşturulmuştur. Bu arada derzlerin
sızdırmazlığına ve levhaların genleşme
eğilimine özel dikkat gösterilmiştir. Dış du-
var elemanı (1) 200 mm kalınlığındadır.
Bunun iç tarafına bitüm kaplamalı bir jüt
örgü şeklindeki buhar kesici (2) yerleşti-
rilmiştir.
Derzler sargılarla sızdırmaz hale getirilmiş
ve takviyelenmiştir (3). Bundan sonra 1-2
cm genişliğindeki hava aralığı gelmektedir.
Aralığın fonksiyonu ısı yalıtım tabakasını
hareket eden dış duvardan ayırmaktır. Yalı-
tım tabakasının bu hareketlere uyması isten-
memektedir. Tabaka zemin konstrüksiyo-
nuna bağlanır.
Dış duvarın ısı yalıtım tabakası her biri 85
mm kalınlığında olan üç kat cam köpüğü
levhalardan meydana gelmiştir. Toplam
yalıtım tabakası kalınlığı 255 mm dir. Her
bir kat arasına 2 mm kalınlığında macun
tabakaları sıvanmıştır. Macun, mantar tozu
ile karıştırılmış bitümden yapılmıştır. Lev-
haların derz yatağı da aynı malzemeden
meydana gelmiştir. Đç tarafta bırakılan 5
mm aralıktan sonra iç kaplama yerleştirilir.
Kaplama burada oda yüksekliğinde, 120 cm
genişliğinde 120 mm kalınlığında montaj
levhalarından meydana gelmiştir. Levhalar
arasında 30 mm aralık bırakılır. Ayrıca
elemanlardaki montaj delikleri açık bırakı-
lır.
Isı tekniği açısından etkisiz olan iç kabuk
hariç, bu duvarın hesaplama sonuçları şun-
lardır:
R = 4.6 m2 . K/W
µ = 400 ve
η = 16 h (faz gecikmesi)
Bu sayılar ne anlama gelir? Isı geçirim
direnci zayıftır. Ama sıcaklık amplitüdü
azaltma değerleri yüksektir. Isı atalet değeri
de çok yüksektir. 400 lük amplitüd azalt-
ması burada dış sıcaklık değişimlerinin an-
cak dörtyüzde birinin iç duvar yüzeyine
yansıdığı anlamına gelmektedir. Dış duva-
rın güneş ışıması ile 60oC ye kadar ısına-
bileceği ve geceleyin 20oC ye soğuyabi-
leceği kabul edilirse bu sıcaklık değişmesi
40 derecedir. Bunun dörtyüzde biri iç tarafa
yansır yani içte yüzey sıcaklığında 0,1 de-
307
recelik bir değişim söz konusudur. Bu
tatmin edici bir sonuç olsa gerek.
Faz gecikmesi, sıcaklık maksimumunun iç
tarafa ne zaman yansıyacağını belirtmekte-
dir: Dış tarafta sıcaklık maksimumuna ula-
şıldıktan 16 saat sonra. Bu değer de verimli
ve iyi bir duvar konstrüksiyonunun simge-
sidir.
4.7.5.2. Buhar kesici tabakanın anlamı
Buzhanelerde buhar kesiciler dikkat isterler.
Buhar kesicinin yüksek difüzyon direncine
güvenmek, (özellikle bu tabakanın uygulan-
ması özenle kontrol edilememişse) yerinde
değildir. Bu nedenle ısı yalıtım tabakasıyla
doğrudan temas, yalıtım tabakasının sızdır-
maz derzleri ve yüksek bir su buharı di-
füzyon direnci olması avantajlıdır. Cam kö-
püğü büyük bir farkla en sızdırmaz ısı yalı-
tım malzemesidir. Çok katlı olarak uygulan-
dığında µ = 5.000 dir. (Batı Alman ölçüm
yöntemlerine göre µ = 2.000.000 luk bir de-
ğer bulunmaktadır.)
Daha yüksek değerlerin alınması emniyetli
değildir ve zaten gereksizdir. µ = 5.000 lik
cam köpüğünden üç katlı bir tabakanın
difüzyon direnci r = s . µ = 0,255 . 5000 =
1275 tir.
362 Đstanbul Ankara ve Erzu-
rum’daki hava sıcaklığının sık-
lık derecesi
308
Difüzyon tekniği açısından bu değer sonsuz
büyük sayılır. Ölçüm yöntemlerine göre
0,2 mm kalınlığındaki bir aluminyum folyo-
nun değeri 700.000, difüzyon direnci r =
s . µ = 140 tır. 0,2 mm kalınlığında alumin-
yumdan bir buhar kesici pratikte ihmal
edilebilecek kadar az miktarda su buharı
geçirir. Bu miktarı hesaplamayla saptamak
olanaksızdır. Fakat sözü edilen cam köpüğü
tabakası böyle 11 metal folyonun difüzyon
direncini birden sağlamaktadır.
Dondurma odalarında ve buzhanelerde et-
kin bir buhar kesici mutlaka gereklidir.
Daha yüksek sıcaklıklarda soğutma odala-
rında durum değişir.
Đşletme sıcaklığı sıfır derece veya yukarısı
olan odalar vardır.
Şekil 362 de, ülkemiz için ortalama dış
hava sıcaklığının sıklığı verilmiştir. Eğriler,
Đstanbul (I.Isı yalıtım bölgesi), Ankara
(II.Isı Yalıtım bölgesi) ve Erzurum (III. Isı
yalıtım bölgesi) için geçerlidir.
Absis üzerinde günler verilmiştir. Ordinat
üzerinde günlük ortalama sıcaklıklar işlen-
miştir. Buna göre örneğin Ankara’da yılın
160 gününde 10oC lik ortalama sıcaklık
beklenebileceğini okuyabiliriz. Bu durum, 8
veya 10oC lik işletme sıcaklığı olan bir
soğuk depo için dışarısı 6 ay daha soğuk, 6
ay daha sıcak olabileceği anlamına gelir.
Eğer burada dış duvara bir buhar kesici
yerleştirilirse bu, yılın altı ayı için yanlış
tarafta bulunacaktır.
Yüksek işletme sıcaklığı olan odalarda bu-
har kesiciden vazgeçilmesinin nedeni de
budur. Bunun yerine mümkün olduğunca
difüzyon sızdırmaz bir ısı yalıtım malze-
mesi kullanmak daha uygundur.
Sıfır derece altındaki işletme sıcaklıklarında
durum değişir. Şekil 362 deki grafikten
Ankara için bir yıl içinde ancak 35 günde 0
derece ve altında sıcaklıklar olduğunu gö-
rebiliriz. Yılın 330 gününde ise dış sıcaklık
daha yüksektir. Burada dıştan içeri yönelik
olan difüzyon akımı çoğunlukla kabul edil-
melidir. Bu özellikle işletme sıcaklığı -30oC
veya -40oC ile dış havadan her zaman daha
soğuk olan derin soğutmalı depolar ve buz-
haneler için geçerlidir.
4.7.5.3. Đç kaplamalar
Isıtılan binalarda, olduğu gibi buhar kesici
tabakadan istenen difüzyon sızdırmazlığı,
sızan buharın konstrüksiyonun soğuk
tarafında hangi engellerle karşılaştığına
bağlıdır. Bu engeli duvar konstrüksiyonu-
nun iç kaplaması oluşturur. Bunun için
işletme sıcaklığı düştükçe iç kaplamanın o
oranda sızdırıcı olması şarttır.
Depolama ve iletim sırasında mekanik ha-
sara uğrayabilecek soğutma odalarının iç
kaplamaları için şu olanaklar mevcuttur:
1. Sıva taşıyıcı üzerindeki çimento harç
içine duvar fayansları,
2. Đnce alt tabaka yöntemi uyarınca plastik
sıvama malzemesiyle yapıştırılan duvar
fayansları. Yapıştırma tabakası 5 mm
kalınlığında ve doğrudan çıplak sert kö-
pük levhalar üzerine uygulanır (sıva ta-
şıyıcı yok),
3. Plastik dispersiyon katkılı (1 : 3) çimen-
to sıva. 20 mm kalınlığında çimento bo-
yasıyla boyanmış (bir astar, iki örtücü
tabaka),
4. Cam elyafıyla takviyeli, polivinilpropio-
nat esaslı sıva. Takviye cam yünü veya
başka suni dokularla da yapılabilir. Bir
veya iki kat uygulanır. Kalınlık 3-4 mm,
5. Oda yüksekliğinde açık derzli beton
levhalar,
6. Oda yüksekliğinde metal veya plastik
malzemeden profil levhalar. Hava sir-
külasyonlu veya delikli,
7. Oda yüksekliğinde delikli metal levha-
lar veya sadece tel kafes.
Bu maddeler kaplamanın difüzyon geçir-
genliği ile ilgilidir. Sıva taşıyıcı üzerindeki
çimento harç içindeki fayanslar, ince alt
tabaka yöntemiyle yapıştırılan fayanslar ve-
ya plastik katkılı bir çimento harç sıva
nisbeten sızdırmaz kaplamalardır ve işletme
sıcaklığı düşük olan odalarda uygulanması
sakıncalıdır. Buna karşı yüzey kütleleri dü-
şük olmasına rağmen sert olan ve özellikle
soğutma odası tavanları için elverişli olan
takviyeli sıva tabakaları (4) daha uygun-
durlar. Isı yalıtım tabakaları üzerine uygula-
nan boya tabakaları sızan su buharına he-
men hemen hiçbir engelleyici etkide bulun-
madıklarından işletme sıcaklığı düşük olan
odalar için elverişlidirler. Aynı şey, geniş
derzleri ve açık aralıkları ve delikli olmaları
sayesinde tümüyle difüzyon geçirgen olan
beton, metal veya plastik malzemeden lev-
halar için de söylenebilir.
Bilindiği kadarıyla higroskopik olan UF-
köpüklerinin, düşük sıcaklıkta soğutma
odalarında içte sadece bitümlü bir kağıt
tabakası bulunduğunda buzlandıkları görül-
müştür. Eğer kağıt tabakası sökülürse
309
levhalar nefes alma yoluyla çabucak ku-
rurlar (Bu olay µ değeri 1 veya 2 olduğunda
mümkündür).
Mantar tabakaları için difüzyon direnci çok
düşük olan sızdırıcı özel sıvalar geliştiril-
miştir. Mantar levhalar su buharını kesin-
likle frenlemeyen Latex ile de örtülebilirler
(fırça ile).

4.7.6. Konstrüksiyon detayları

Şekil 363, duvarın bir soğuk depo zeminine
bağlantısını ve sızdırmaz, seramikle kaplan-
mış bir kabuğun delikli tuğla ve harç şerit-
leri (6) ile kesilmesini göstermektedir Bu
kesinti su buharının ısı yalıtım tabakasından
kaçmasını sağlayacaktır. Pratikte bu uygu-
lama düşük işletme sıcaklıklarında sakıncalı
364 Yeni bir soğuk deponun dış duvar ve döşemesi
olabilir.
1 Duvar elemanı, 2 Bitümlu macun içinde cam
Şekil 364, bir endüstri projesine göre dış köpüğü levhalar, 3 Đç duvar elemanı, 4 Đç duvar
duvar ve döşeme bağlantısını göstermekte- kaidesi, 5 Çakıl tabakası 200 mm kalınlığında, 6
dir. Dış duvar temel üzerinde durmaktadır Taşıyıcı beton plâkalar, 7 Elektrikle ısıtılan beton, 8
ve buhar kesiciyle (bitümlü jüt örgü) ya- Bitümlü jüt örgü = buhar kesici, 9 Koruyucu beton,
10 Yük dağıtıcı olarak donatılı beton, 11 Kullanım
tabakası olarak sert beton 50 mm

lıtım tabakasından (2) ayrılmıştır. Yalıtım

363 Đç kabuğun difüzyon direncini delikli tuğlalarla
zayıflatma çalışması
1 Sızdırmaz dış kaplama, 2 Dış duvar, 3 Isı yalıtım
tabakası, 4 Basınca oldukça dayanıklı yalıtım lev-
haları, 5 Sızdırmaz tabaka, 6 Delikli tuğla üzerine
harç tabakası, 7 Buhar kesici, 8 Beton şap, 9 Taşıyıcı
plakalar, 10 Đri taneli çakıl
tabakası ve masif iç kabuk (3) döşemenin
cam köpüğü levhaları (2) üzerinde dur-
maktadır. Döşeme elektrikle ısıtılmaktadır.
Anlatılan konstrüksiyonlarda iç kaplama,
ağır ve sızdırmaz bir duvar veya beton ka-
buk tarafından oluşturulmuştu. Bu her za-
man gerekli ve istenen bir şey değildir.
Mantar, soğutma odalarında yıllardır kulla-
nılan ve bazı ülkelerde hâlâ değeri bilinme-
yen geleneksel bir yalıtım malzemesidir.
Mantar, soğutma odalarındaki etkilere da-
yanabilen yegâne doğal – organik madde-
dir. Fakat özelliklerinin dikkate alınması
şarttır. Mantar sabunlaşma tehlikesi nede-
niyle kireç ile temas etmemelidir. Ayrıca
nefes alması, havaya tamamen kapalı olma-
ması gerekir. Duvar kabuğu önce çimento

310
harç ile pürüzsüz olarak sıvanır. Sıva kuru-
muşsa levhalar mantar blok macunuyla sı-
cak olarak yapıştırılır, derzler de bu ma-
cunla kapatılır. Şekil 365 çeşitli mantar uy-
gulamalarını göstermektedir. Kurumuş dış
duvar şema a daki gibi sıvanır. Duvar ve
yalıtım tabakası arasındaki buhar kesici za-
yıf olabilir. Bunun için işletme sıcaklığının
fazla düşük olmaması ve soğuk taraftaki iç
sıvanın buharı iyi geçirmesi şarttır.
Şema b de mantar levhalar üzerinde bir
fayans tabakası bulunmaktadır. Fayansın di-
füzyon direnci, mantar levhalardaki difüz-
365 Đç izolasyonda mantar kullanılması
a) Gözenekli özel sıva ile
b) Fayans tabakası ardında difüzyon kanalları
c) Difüzyon akımının yüksek basınçla geri çevril-
mesi
1 Sızdırmaz dış sıva, 2 Kesici tabaka, 3 Gözenekli,
buhar sızdıran özel sıva, 4 Mantar bloklardaki
difüzyon kanalları, 5 Fayans tabakası
yon kanalları sayesinde zayıflatılır. Bu ka-
nallar buharı soğuk odaya iletirler.
Đsveçli C. Munter’in bir yöntemine göre
oda havası dehydratörlerle de nemden kur-
tarılabilirler. Şekil 365 c de buhar kesici
bulunmamaktadır ve Cammerer ve Gör-
ling’in önerilerine uyarak soğutma odasında
yüksek basınç oluşturulur. Duvara içten
basınç yapan soğuk hava, buhar basıncını
ters çevirir (H. P. Hill Yöntemi, A.B.D.),
Bu durumda buhar ve ısı akımları bir-
birlerine ters yöndedirler. Bu fiziksel açıdan
mümkün olabilir fakat pratikte nadiren
görülür.
Poliüretan ve polistirol esaslı sert köpüklü
levhalar su tutmama özellikleri, kapalı gö-
zenekli yapıları ve değerlerinin yüksek ol-
ması nedeniyle soğutma odaları için olduk-
ça elverişlidirler. Özellikle PUR-köpüğünün
difüzyon direnci çok yüksektir. Đmalatçılar
soğutma odalarında köpüklü levhaların bu-
har kesici kullanmadan uygulanmasını tav-
siye etmektedirler. Đşletme sıcaklığı -10oC
nin altında değilse, rölatif hava nemi % 80’i
aşmıyorsa ve söz konusu yapı elemanı ısı-
tılan bir komşu odaya bakmıyorsa bu tav-
siye yerindedir.
Suni reçine köpükleri istenirse kumlandırıl-
mış yüzeyli olarak da imal edilirler. Bu
sayede üzerlerine fayans yapıştırılabilir ve-
ya sıva yapılabilir.
Tuğla duvarlar soğuk depolarda da avantaj-
lıdırlar (Şekil 366). Bütün soğuk depo dış
duvarlarının dış kısmı kapilar açıdan aktif,
iç tarafı ise ölüdür. Sızdırmaz buhar kesici
ayırıcı tabakayı oluşturur. Yağmur suyu dış
kabuğa su buharının girdiği gibi girer (8).
Fakat kesici önünde biriken nem ve inşaat
nemi, ancak su buharı akımına ters yönde
kapilar olarak dışarı verilebilir ve duvar
nemden kurtulur. Tuğla duvarın kapilar et-
kisi burada da elverişlidir.
Şekil 366 daki duvarın iç kaplaması, difüz-
yon direnci özel kanal ve ağızlarla zayıf-
latılmış fayans tabakasıdır. Kaplamayı ken-
311
366 Tuğladan soğuk depo duvarı
a) Tabaka sıralaması
b) Nem tutumu
1 Dış sıva, 2 Tuğla duvar, 3 Düzeltme tabakası, 4
Buhar kesici, 5 PUR veya PS köpüğü yalıtım
tabakası, 6 Difüzyon kanalları, 7 Yapıştırılmış
fayans tabakası, 8 Su buharı, 9 Kapilar su, 10 Dışarı
sızan su buharı
di difüzyon direnci daha az olan malze-
melerden yapmak daha yerindedir. Şekil
367, buhar kesicilerin ısı yalıtım levhala-
rının, iç kaplamanın ve zeminin birbirine
bağlantılarını göstermektedir. Burada iç
kaplama sıva taşıyıcılı bir sıva tabakasından
medana gelmiştir.
Almanya’da buzhanelerde çoğunlukla yalı-
tım malzemesi olarak cam köpüğü kulla-
nılmakta, buna PUR ve PS sert köpükleri
rekabet etmektedir. Şimdiye kadar Avru-
pa’da ise yalıtım malzemesi olarak çoğun-
lukla mantar kullanılmakta idi. Avrupa
ülkelerinde 50 modern soğuk deponun
28’inde mantar levhalar kullanılmaktadır.
Diğer 22’sinde taş ve cam yünü, suni reçine
köpükleri ve cam köpüğü kullanılmaktadır.
Polistirol ve poliüretan esaslı köpükler git-
tikçe önem kazanmaktadırlar. Sosyalist ül-
kelerde köpüklü camın yanısıra mineral
mantar deyince bitümle bağlanmış taş yünü
levhalar akla gelmektedir. Bugün için ısı
yalıtım malzemesi olarak mantardan vazge-
çilmiştir.
367 Bir soğuk deponun duvar, zemin ve tavan
oluşumuna örnek
1 Ağır beton temel, 2 Pürüzsüz çimento harç 20 mm,
3 Buhar kesici, 4 Isı yalıtım tabakası, 5 Kâğıt, 6
Takviyeli beton şap, 80 mm, 7 Sert asfalt 20 mm, 8
Sıva taşıyıcılı sıva
4.7.7. Eski yapılara ilâve depolar
Eski bir yapıya derin soğutmalı depo ilâve
edilecekse anlatılan kuralların yanısıra baş-
ka kurallar da geçerlidir. Sağlıklı, kuru du-
varları olan bodrumların mevcut olması
şarttır. Bu duvarlar ayrıca sudan en iyi
şekilde korunmalıdır (Şekil 368). Soğutma
odasını yukarıdan ayırmak (kapatmak) için
genellikle yeni tavanların yapılması gerekir
(14). Bu yeni tavan ve mevcut bodrum
tavanı arasında hava boşluğu kalırsa bu
boşluğun havalandırılması veya dış havaya
bağlanması şarttır.
Böyle soğutma odalarının planlanmasında
odanın zeminin şapı altındaki ısı yalıtım
tabakaları nedeniyle yüksekliğinin fazla

312
 369 Zemin yükseklikleri eşit olmayan soğuk depo ve
ön odaların kapı eşiği uygulamaları

levhalarının, eşiğin ön kenarına kadar de-

368 Bir derin soğutma odasının zemin altındaki bir vam etmeleri şarttır. Şekil 369 bir yüksek
eski bodrumda gerçekleştirilmesi eşik, Şekil 370 ise eşit eşik göstermektedir.
1 Tuğla duvar, 2 Basınca dayanıklı sızdırmaz tabaka,
3 Arka duvar, 4 500 mm kalınlığa kadar dökme
Şekil 371, dış duvar ve bodrum kirişinin
çakıl, 5 80 mm beton döşeme, 6 Sızdırmaz tabaka (sızdırmaz bir binada) kesitini vermektedir.
üzerine 100-150 mm beton, 7 Elektrikle ısıtılan be- Bu bina, sonradan bir soğuk depo haline
ton şap, 8 Bitümlü jüt dokudan buhar kesici, 9 Isı getirilmiştir. Đç duvar yüzeyleri pürüzsüz
yalıtım tabakaları, 10 Kullanma suyuna karşı sız- hale getirilmiş çimento şap ile kaplanmıştır.
dırmaz tabaka, 11 Beton döşeme, 12 Duvar fa-
yansları, 13 Duvar ısı yalıtım tabakaları, 14 Beto-
Bu şap üzerine buhar kesici gelecektir. Bu
narme tavan durumda binanın hareketleri de gözönüne
alınarak buhar kesicinin dayanıklı ve elastik
olacağına dikkat edilmelidir. Pratikte zemi- bir malzemeden oluşturulması yerinde olur
nin çok fazla yükseldiği ve ikinci sınıf bir
çözüm olarak üst tabakaların fazla yüksek
yapılmadığı görülür.
Soğutma odası zeminin üst yüzeyi (ok) oda
kapısının eşiği ile belirlenir. Projeci oda ka-
pısını eşiği yükseltmeli olarak mı, yoksa
eşik ve zemin aynı yükseklikte olarak mı
gerçekleştireceğine karar verecektir. Karar
verildikten sonra beton konstrüksiyon yük-
sekliğine bağlı olarak kaba tavanın üst
yüzeyi belirlenebilir. Bu nedenle zemin
konstrüksiyonunun oldukça fazla bir yük-
seklik tutacağı zamanında hesaba katılıp
kaba yapıya yansıtılmalıdır. Bu kapsam içi-
ne, kapı eşiğini de katmak önemlidir çünkü 370 Eşit zemin yüksekliklerinde kapı eşiği ve soğuk
soğukluk köprüleri ve kondanse yalıtım depo kapısı

313

371 Yüzey suyundan korunmuş bir bodrumda soğuk
depo gerçekleştirilmesi
1 Yüzey plâkaları, 2 Donatılı beton döşeme, 3
Sızdırmaz tabaka, 4 Isı yalıtım tabakaları, 5 Buhar
kesici, 6 Betonarme plâka, 7Koruyucu beton, 8
Basınca dayanıklı sızdırmaz tabaka ve beton döşeme
(Örneğin bitümlü jüt doku). Duvarda genel-
likle kasten ısı yalıtım tabakası kullanılmaz.
Derin soğutma odalarında temellerin don-
maması için bazı önlemler alınmalıdır. Bu
önlemler Bölüm 4.7.9. da incelenecektir.
4.7.8. Çatı tavanları
Soğutma odaları üzerindeki çatılar ısıtılan
binalardaki gibi tek veya iki kabuklu olarak
gerçekleştirilebilirler. Tek kabuklu çatının
dezavantajı, güneş etkisi altında kalması, bu
sayede bir soğuk çatının alt kabuğundan
daha fazla ısınmasıdır.
Fakat ekonomikliği nedeniyle tek kabuklu
çatı, soğuk depo inşasında da çekici gel-
mektedir. Doğru uygulandıkları sürece tek
kabuklu çatılar da, çift kabuklular da kul-
lanışlıdırlar.
Isıtılan binalar üzerindeki tek kabuklu çatı-
larda düz çatı kaplamalarını ve ısı yalıtım
314
tabakalarını mümkün olduğunca “nefes al-
dırıcı” şekilde oluşturmaya çalışılır. Bunun
için sızdırmaz çatı örtüsünün difüzyon di-
renci şnorkeller ve difüzyon kapaklarıyla
zayıflatılır. Isıtılan bir bina için doğru ola-
nın tersi, soğuk depolar için geçerlidir. Bir
soğutma odası üzerindeki tek kabuklu çatı-
nın sızdırmaz örtüsü yerinde bir buhar
kesicidir. Soğuk depolarda sıcak çatıyı tem-
sil eden tek kabuklu çatılar ve soğuk çatı
prensibini gerçekleştiren çift kabuklu çatı-
ların yanısıra ara tipler (geçiş tipleri de) de
kullanılabilir.
Boşluksuz ağır betonarme tavan soğuk de-
polar için uygun bir tavandır. Uzmanlar,
tavanın üst tarafının ısıya karşı yalıtılmasını
öneriyorlar. Buradaki yalıtım tabakası en
çok 50 mm kalınlığında olmalıdır. Çatı ör-
tüsü üzerine bundan sonra daha kalın bir
dökme çakıl gelmelidir. Çakıl tabakası ya-
zın çatının ısınma derecesini hafifletir ve
çatıya belli bir sıcaklı kesinliği sağlar.
Tavanın alt tarafının plânlara uygun olarak
gerçekleştirilmesine ayrı bir özen gösteril-
melidir. Kaplamadaki pürüzlerin giderilme-
si gerekir. Tavanın alt tarafının pürüzsüz ol-
ması, buhar kesicinin veya karmaşık yalıtım
372 Tek kabuklu ağır bir soğuk depo çatısı
1 Kalın çakıl tabakası, 2 Çatı su yalıtım örtüsü, 3 Isı
yalıtım tabakası, 4 Sızdırmaz tabaka, 5 Dolu beton
tavan, 6 Buhar kesici, 7 Ana yalıtım tabakası, 8 Telli
sıva tavan
Ok: Tavan askısı burada buhar kesiciyi ve izolas-
yonu delmektedir (Askı metal ise ısı köprüsü)
tabakalarının montajını kolaylaştırır. Şekil ğuk depo üzerindeki çatılarda da dozunda
372, bir soğutma odasının böyle tek kabuk- olmalı yani aşırıya kaçmamalıdır. Aksi hal-
lu bir çatı tavanının yapısını göstermektedir. de sıcak yaz havası soğutma odası üzerin-
deki alt tavanı çok fazla ısıtabilir. Aynı
Taşıyıcı masif tavanın altındaki sıva tavan,
şekilde havalandırma kesinlikle ihmal edil-
askılarla tutturulur. Bu tür demir askılar ısı
memelidir aksi halde çatı arası güneş tara-
köprüleri oluştururlar ve önemi tartışılamı-
yacak kadar büyük olan kesici tabakada de- fından aşırı ölçüde ısıtılır.
likler açılmasına neden olurlar.
Askılar çeşitli şekillerde monte edilebilirler;
örneğin:
• Askılar doğrudan betona gömülür (bak.
Şekil),
• Askılar bir cıvata somun sistemi ile
betona gömülmüş bir profile vidalanır-
lar,
• Askılar betona gömülmüş saplama ray-
lara monte edilirler, 373 Bütün soğuk çatılar gibi soğuk depolar
üzerindeki “gölgeli çatı”ların da havalandırılması
• Isı iletim değeri düşük olan malzeme- dozunda olmalıdır
den yapılmış askılar kullanılır, örneğin
polyamid çubuklar. Şekil 373, az havalandırılan bir gölgeli
çatıyı göstermektedir. Hava çıkış ağzı unu-
Su püskürtmeleri ve su tabakaları soğuk tulmuştur. Üst kabuğun altında sıcaklığın
depolarda ısıtılan binalara kıyasla daha 74oC ye ulaştığı ölçülmüştür. Her iki çatı
elverişli sonuçlar verirler. kabuğu arasındaki bölmenin ısı ışıması ve
Amerikan kaynaklarına göre de su çatıları yansıması sonucu ısınan havasını sürekli
sıcak ve kuru havalı bölgelerdeki soğuk olarak dışarı veren bir hava akımının oluş-
depolar için elverişlidirler. turulması şarttır.
Philadelphia’daki yeni bir Amerikan soğuk Şekil 374 deki iki kabuklu çatının masif
deposunda dalga kırıcılı dört büyük çatı
havuzu bulunmakta ve bu sayede yılda
12.000 Dolar tasarruf sağlanmaktadır.
Düz çatılı soğuk depolarda çatı yüzeyinin,
herhangi başka bir yapıda olduğu gibi,
binanın en büyük yüzeyini oluşturduğu ve
binanın klima şartlarına önemli ölçüde etki
ettiği unutulmamalıdır. Dış duvarların bile
bu kadar etkisi yoktur.
Đki kabuklu çatılar, soğuk çatı tarzını temsil
ederler ve soğuk depolarda “gölgeli çatı”
adını alırlar. Çatı bölmesinin havalandırma- 374 Masif üst kabuklu gölgeli çatı
sı, ısıtılan odalar üzerinde olduğu gibi so- 1 Işın yansıtıcı boya veya su püskürtmesi, 2 Isı
yalıtım tabakası, 3 Masif üst kabuk

315
üst kabuğu fazladan yalıtılmıştır. Çatı örtü-
sü bundan başka ışın yansıtıcı bir korunma
tabakasına sahiptir. Alt tavanda yalıtım ta-
bakasından başka boşluklu beton döşeme
vardır. Bunun tek dezavantajı hava boşluk-
ları içermesidir. Soğuk depolarda bu hava
boşlukları içinde su oluşup oluşmayacağı
kesinlikle söylenemez.
375 Bir gölgeli çatının masif alt kabuğu
1 Đki sızdırmaz şerit ve üç ara kattan oluşan kesici, 2
Düzeltme tabakası, 3 Kenarları geçmeli boşluklu
döşeme, 4 Sıva, 5 Đki kat ince bitümlü tabaka, 6
Köpüklü levhalar 240 mm, 7 Telli sıva tavan
Şekil 375 deki iki kabuklu çatının ağır alt
kabuğunda da aynı hata vardır. Beton ele-
manlardan oluşan dengeli masif tavan üze-
rine üç ara katlı iki sızdırmaz karton taba-
kası yerleştirilmiştir (1). Sıvalı tavanın alt
tarafına 240 mm kalınlığında UF-köpüklü
levhalar, fenolsüz bitüm kullanılarak yapış-
tırılmıştır. Telli sıva tavan (7) buhar geçir-
gendir. Askılar ve sıva taşıyıcısı teller çinko
kaplanmıştır. Telli sıva tavanın askılarının
bütün konstrüksiyonun içinden aşağıdan yu-
karı doğru geçtiğini ve bu sayede birbi-
rinden tamamiyle farklı iki sıcaklık bölge-
sini birbirine bağladığını şekilde görebiliriz.
Yüksek ısı iletme özelliğindeki bütün me-
taller, bu açıdan tehlike arzederler.
Şekil 376 deki gölgeli çatının alt kabuğu,
Şekil 364 deki soğuk depo duvarının
nihayetini oluşturmaktadır. Duvarın ısı yalı-
316
376 Bir gölgeli çatının masif kabuğu
1 Đki sızdırmaz şerit ve üç ara kattan oluşan kesici, 2
Düzeltme tabakası, 3 Kenarları geçmeli boşluklu
döşeme, 4 Sıva, 5 Đki kat ince bitümlü tabaka, 6
Köpüklü levhalar 240 mm, 7 Telli sıva tavan
tım tabakaları çeşitli uzunluklarda son bul-
makta ve bu sayede tabakaların duvar ve alt
tavana sağlıklı şekilde tutunmaları sağ-
lanmaktadır. Hafif alt tavan her biri 200
mm kalınlığında olan iki UF-köpüklü mal-
zeme tabakasından meydana gelmektedir-
ler. Alt tavan üst tarafında oldukça sızdır-
maz olan buhar kesici (1) ile korunmuş, alt
tarafı delikli ve derzleri açık olarak yer-
leştirilmiş aluminyum saç (3) ile kaplanmış-
tır. Duvar ve alt tavan arasındaki köşede bir
hava boşluğu bırakılmıştır (bak. Şekil). Çatı
bölmesi sınırlı olarak havalandırılmaktadır.
Soğuk depo yapılarında ağır masif yapı
tarzının yanısıra daha hafif ve yeni bir tarz
yerleşmektedir. Binaların endüstriyelleştiği
bir çağda soğuk depolar ve buzhanelerin de
hazır elemanlardan inşa edilmesi çok
doğaldır.
Şekil 377 de, ısıtılan bir oda üzerindeki iki
kabuklu soğuk çatı ile, soğutulan bir oda
üzerindeki gölgeli çatı arasındaki ana fark
özetlenmektedir. Bir “soğuk çatıyı” göste-
ren a şemasında kritik mevsim kıştır. Bu
mevsimde alttan yukarı (içten dışarı) doğru
bir ısı ve su buharı akımı söz konusudur.
Şekil 377 b deki “gölgeli çatı” da kritik
mevsim yazdır. Su buharı ve ısı, burada ters
yönde hareket ederler. Soğuk çatıda kışın
hava dışarıdan her zaman biraz daha sı-
caktır. Aynı şey gölgeli çatılarda yaz mev-
siminde geçerlidir. Benzer yapı prensip-
lerine rağmen farklı işlevleri olan iki çatı
tipinin tek ortak noktası budur.
377 Soğuk ve gölgeli odaların şematik karşılaştı-
rılması
a) Soğuk deponun şeması (Kış mevsimi)
b) Gölgeli çatının şeması (Yaz mevsimi)
Son zamanlarda gelişmiş ülkelerin hepsinde
soğuk depoların işletme sıcaklıkları gittikçe
düşürülmektedir. Bu arada tek katlı depola-
rın elverişli oldukları kesinleşmiştir. Oda
yüksekliği 4,50 m’den 7,50 m’ye kadar
yükseltilmiştir. Kaba yapıda da asıl izolas-
yonda gittikçe daha fazla prefabrika hazır
eleman kullanılmaktadır.
Duvarlar için 5,0 m x 2,5 m, tavanlar için
8,0 m x 1,255 m boyutlarında PUR ve PS –
köpüğünden yalıtım elemanları artık şaşırtı-
cı ve alışılmamış şeyler değildir. Yalıtım
elemanları, kısmen takviyeli ve bir kesici
tabakayla astarlıdırlar. Đç kaplama genellik-
le aluminyum profil saç levhalardan meyda-
na gelmektedir.
Bunlardan başka iki tarafı aluminyum
folyo, saç veya plâstik kaplı çelik saç veya
cemelyaflı polyester levhalarla kaplanmış
karma elemanlar da mevcuttur. Elemanların
çevresinde oluklar açılmış ve birbirine uy-
gun izole edilmiş metal profillerle donatıl-
mıştır.
Polistirol hazır elemanlarla soğuk hava ile-
tici kanallar oluşturmakta mümkündür.
378 Hafif yapılmış yeni soğuk depo konstrüksiyonu
Şekil 378, modern yapı tarzına uygun ola-
rak ağır olmayan duvar ve tavanı bulunan
bir soğuk deponun dik kesitini vermektedir.
Yalıtım tabakaları hazır elemanlardan oluş-
turulmuşlardır. Tavandaki soğuk hava kana-
lı da polistirol köpüğünden hazır eleman-
lardan meydana getirilmiştir. Ağır mesif
yapı tarzının soğuk depoların ısı depolama
özelliğine ulaşamayan bu konstrüksiyonlar
ucuza malolmaktadırlar.
4.7.9. Alt tarafın (temellerin)
donmasının engellenmesi
Derin soğutma odalarında temellerin altında
bulunan toprağın donma tehlikesi hesaba
katılmalıdır. Toprak ısısı soğutma odasına
317
doğru hareket edeceğinden toprak sıcaklığı
düşecektir. Şekil 379 de anlatılan bu olay
çok yavaş gerçekleşir, hesaplarla belirlen-
mesi imkânsızdır. Toprağın ısı iletim özel-
liği toprak cinsine ve çevrenin su durumuna
bağlıdır ve ancak tahminen değer biçilebilir.
379 Derin soğutma odalarında alt zeminin don-
masını engelleme önlemlerinin anlamı. Toprak, so-
ğutma odasına ısı iletir. Toprak tabakaları önemli öl-
çüde soğur
1 Özellikle tehlikeli ısı akımı (temel altında buz
oluşma tehlikesi var), 2 Yükselen ısı akımları, 3 Ya-
tay ısı akımları
Ne kadar verimli ve iyi olursa olsun soğut-
ma odasının tabanındaki bir ısı yalıtım taba-
kasının toprağın donmasını engellemeye
yetmediği ispatlanmıştır. Toprağın donması
bina için ağır zararlar veya tamamen çökme
anlamına gelebilir. Çok katlı soğuk depo-
larda (tek katlılara kıyasla) bu tehlike daha
azdır. Buna karşı ne gibi önlemlerin alına-
bileceği işletme sıcaklığına ve toprağın
cinsine bağlıdır.
• Çakıllı bir toprakta donma tehlikesi yok
sayılır,
318
• Balçıklı toprakta donma tehlikesi vardır,
• Kum tozu, ince balçık, kum ve çakılsız
balçık zeminlerde donma tehlikesi bü-
yüktür.
Soğuk deponun ince kum, balçıklı toprak
veya kapilar bağlı topraklardan oluşan don-
ma tehlikeli bir yüzey üzerine kurulmaması
elverişli bir durumdur. Fakat pratikte bunun
gerçekleşmesi çok zordur. Özellikle soğuk
deponun taban alanı büyüdükçe bu şans
azalır.
Toprağın donmasını bir ölçüde azaltmanın
yolları kaba çakıl veya mıcırlardan kapilar
kırıcı tabakalar dökülmesi, alt yüzeyi drenaj
ile kurutmak, bina çevresindeki doldurul-
muş zemini iyi yalıtmak ve çimle kaplamak
ve diğerleridir. Fakat bunların hepsi de ke-
sin bir emniyet sağlamazlar.
Son yıllarda alt tabakaları çok elverişli (ka-
lın yalıtım tabakaları ve ısıtma düzenleri)
soğuk depolar inşa edilmiştir. Bunun yanı-
sıra en alt yalıtım tabakası gereksiz görü-
lerek kullanılmayan ve sadece ince bir çakıl
dolgusu bulunan yapılarda inşa edilmiştir.
ABD de yeni düz çatılı soğuk depolar bir
metreden fazla kalınlıkta kuru kum tabaka-
ları üzerine inşa edilmişlerdir. Kumun için-
de içlerinden ısı taşıyıcı olarak etilenglikol
veya yağ iletilen ısıtma boruları sistemleri
bulunmaktadır.
Isı yalıtım tabakalarının ihmal edilmesi
tartışmalı bir konudur. Düşük sıcaklıklarda,
söylendiği gibi, ısı yalıtım tabakalarının
toprağın donmasını engelleyemedikleri an-
cak zamanını değiştirdikleri ispatlanmıştır.
Hesaplı bir ısı yalıtımının yanısıra devreye
bir de ısı kaynağı sokulursa korkulan don-
ma kesinlikle engellenebilir. Fritzsche, bu-
nun üç şekilde mümkün olduğunu söyle-
mektedir.
a) Alt tarafta bir ilâve boşluk bırakılıp boş-
luğun içinde suni ısıtmalı ve ısıtmasız
 hava kanallarıyla hava sirkülasyonu
sağlamak,
b) Isı taşıyıcı olarak sıvıların iletileceği
ısıtma boruları sisteminin oluşturulması,
c) Elektrikle ısıtma.
Alt tarafa boşlukların ilave edilmesi masraf-
lıdır. Burada sadece havalandırma (suni)
ilemi yokse ısıtma ilemi etkinleştirilecekleri
iyi düşünülmelidir. Kesitleri küçük olan
hava kanalları açılırsa su ve buz oluşabilir.
Onun için bu iş uzmanlara bırakılmalıdır.
380 Amerikan tipi ısıtmalı soğuk depo döşemesi
1 Kaba çakıl, 2 Boru sistemle ısıtılan beton, 3 Isı
yalıtım levhaları, 4 Donatılı beton tabakası, 5 Dö-
şeme
Şekil 380 deki döşeme boru sistemli (2) bir
Amerikan konstrüksiyonudur. Borular be-
ton içine gömülmüşlerdir. Çapları 25 mm-
50 mm, aralıkları 1,50 m-2,50 m arasında
değişebilmektedir. Borular bağlayıcılarla
birbirlerine bağlanmışlardır.
Boruların dış kısımları korozyona karşı en
iyi şekilde korunmuş olmalıdır. Nötr sıvılar
ileten borular uzun süre dayanıklı kalırlar
(örneğin yağ). Böyle sistemler suni ısı kay-
nakları olmadan çalışmazlar.
Bazı ülkelerde döşeme altlarına çeşitli
çaplarda birbirine bağlı boru sistemleri yer-
leştirilmekte ve borulardan sıcak hava iletil-
mektedir. Hava hareketi sağlamak için ço-
ğunlukla vantilasyon yapılır. Bu sistemin
bazı zayıf noktaları vardır. Kanallarda ko-
layca buz oluşabilir. Sıcak havanın oluştu-
rulması pahalıya mal olabilir.
Elektrikle ısıtma son yıllarda ön plâna
geçmiştir ve en son ekonomik sistem olarak
bilinmektedir. Isı yalıtım tabakası ve zemin
tabakası arasındaki noktada sürekli 1 oC
veya 2 oC sıcaklık bulunacak şekilde sistem
ayarlanabilir. Ayrıca çeşitli ölçüm noktala-
rından otomatik ayarlama da yapılabilir.
Elektrikli döşeme ısıtmasında ısıtıcılar doğ-
rudan alt betona yerleştirilirler. Hatta beto-
nun çelik donatıları bu iş için kullanılabilir.
Besleme için yaklaşık 40 Volt alternatif
gerilim kullanılır. Bu gerilim transforma-
törlerden sağlanır. Zahmeti ve enerji sarfi-
yatı azdır. Otomatik ayar söz konusuysa ba-
kım da gereksizdir.
Emniyet açısından da elektrikli ısıtma en iyi
çözümdür. Ekonomiklik, elektriğin değiş-
ken fiyatına bağlıdır.
Bu bilgiler projeciye soğuk depoların detay-
lamasındaki güçlükleri atlatmalarında yar-
dımcı olacağı muhakkaktır.
4.7.10. Soğuk depo kapıları
Kapı konstrüksiyonlarının geliştirilmesi ta-
bii ki projecinin işi değildir. Fakat projeci,
kapılar hakkında bilgi sahibi olmalıdır.
Sızdırıcı ve açık kapılar soğutma odasının
etkinliğini önemli ölçüde etkilerler. Soğuk-
luk kayıpları ve hava nemi değişiklikleri
söz konusu olabilir. Özellikle derin soğutma
odalarında kapıların açılması önemli soğuk-
luk kayıplarına neden olur. Ayrıca havayla
birlikte içeri önemli miktarda nem girmesi
ve iç yüzeylerde su veya buz olarak yoğuş-
ması mümkündür. Bir derin soğutma oda-
sında kapının 40 saniye için açık durma-
sının 2000 kcal’lık soğukluk kaybına ve bir
litreden fazla suyun içeri girmesine neden
olacağı hesaba katılmalıdır.
Kapıların sadece klima ayarlayıcı görevleri
yoktur. Aynı zamanda hızlı bir mal taşı-
319
masına izin vermelidirler. Bu, özellikle bü-
yük depolarda önemlidir.
Genel olarak soğutma odaları kapıları şu
tiplere ayrılır:
• Tek kanatlı döner kapılar,
• Đki kanatlı döner kapılar,
• Tek kanatlı itme (sürme) kapılar (raylı),
• Çift kanatlı itme kapılar.
Ayrıca bunların çeşitli özel varyasyonları
da mümkündür.
Kapının kalite ve etkinlik derecesi sağlam
durup durmadığına, içindeki ısı yalıtım ta-
bakasına, kauçuk izolasyonlara, eşik oluşu-
muna, kapı şeritlerinin konstrüksiyonlarına,
kapı kilidine ve özenli montaja bağlıdır.
Đtmeli kapılarda montaj yerlerine olan
yükleme daha azdır. Fakat döner kanatlı
kapılarda özellikle burulma kuvvetlerinin
hesaba katılması şarttır (Şekil 369 – 370).
Soğutma odası kapıları çoğunlukla ahşaptır.
Ahşap levha ve çerçeveler çinkolaştırılmış
çelik veya aluminyum saç ile kaplanır.
Bunların yanısıra ne paslanma, ne çürüme
tehlikesi olan plastik malzemeden veya
camelyaflı polyesterden kapılarda elverişli-
dirler.
Tam otomatik kumandalı derin soğutma
odası kapılarının açılma hızı yaklaşık 0,3
m/s dir. Đki kanatlı otomatik kapılar tek
320
kanatlı kapılara kıyasla iki misli hızla açılıp
kapanırlar. Bu kapıların iç taraflarında ani
bir direnç karşısında kapıyı otomatik olarak
kapayan emniyet kontakları mevcuttur. De-
rin soğutma odalarının kapılarında bazı
donmaları engellemek için hafif bir çerçeve
ısıtılması vardır. Son zamanlarda tüm eşik
bölgeside ısıtılmaktadır. Bütün bu ısıtmalar
elektrikle yapılmaktadır.
Soğutma odalarının tehlike anında içten
mekanik olarak açılma düzenleri genellikle
yetersizdir, optik ve akustik alarm sistemle-
riyle takviyeleri şarttır. Soğukluk kayıpları-
nı ve sıcak havanın içeri girmesini engelle-
mek için soğutulmamış havayı emen ve ka-
pı önünde dikey olarak tekrar aşağı püs-
küren sistemler geliştirilmiştir.
En ideal çözüm bir giriş kanalı oluştur-
maktır. Bu kanalın ilk kapısı çift kanatlı tam
otomatik bir derin soğutma kapısı olacak
bunu yine çift kanatlı bir yaylı kapı izle-
yecektir. Böyle bir kanal içinde ayrıca giren
nemin düşebileceği bir buharlaştırıcı bulun-
malıdır.
Uygun soğutma odası kapısının seçimi ve
yerleştirilmesi projeci, teknolog, soğutma
uzmanları ve kapı imalatçısının birlikte
çalışmalarını gerektiren özenli bir çalışma
olmalıdır.
321
322