21.12.

2010

YAPI TEKNOLOJİSİ
DERS NOTLARI

Arş. Gör. Zeynep ALGIN

Harran Üniversitesi
İnşaat Mühendisliği Bölümü
2010

İçindekiler

1. Yapının Tanımı ve Sınıflandırılması

2. Yapıya Hazırlık
3. Zemin Çalışmaları
4. Tahkimat İşleri
5. İnşaat Yapım Yöntemleri
6. Temeller
7. Duvarlar
8. Bacalar
9. Dilatasyon Derzleri
10. Merdivenler
11. Çatılar

1
 21.12.2010

7. Bacalar

Binalardaki çeşitli hizmetleri yerine getirmek üzere yapılan

bağımsız kanallara "BACA" denilmektedir. Bacalar hizmet
amaçlarına göre dört guruba ayrılmaktadır;

(1) Ateş Bacaları

(2) Havalandırma Bacaları ve Işıklıklar

(3) Çöp Bacaları

(4) Tesisat Bacaları

7. Bacalar

Ateş Bacaları:

Kalorifer, soba, şömine ve fabrika ocak ve kazanlarında yanan kati

sıvı ya da gaz yakıtların dumanını diş atmosfere atmak için yapılan
kısımlardır. Ateş bacalarında genellikle tuğla, pişirilmiş kil künk
yada beton künk veya özel beton bloklar kullanılır.

Bacaların Yapım Kuralları Ve Düzenlenme Şekilleri:

 Bacalar özellikle iç duvarlarda düzenlenmelidir. Bacanın iyi

çekmesi, baca içindeki hava yoğunluğunun, dış hava
yoğunluğundan daha az olmasıyla mümkündür. Bu da baca içinin,
dış havaya göre daha sıcak olması demektir.

2
 21.12.2010

7. Bacalar

Sıcak hava yukarıya doğru yükselirken, arkasındaki gaz ve dumanı

da birlikte sürükleyecek ve dışarı atılmasını sağlayacaktır. Bu
nedenle, dış duvara konulan bacanın içindeki hava, daima soğuk
olacak ve bacada iyi çekmeyecektir.

Ayrıca dış duvara konulan bacanın çatı üzerindeki yüksekliği de, çatı
eğimi nedeniyle taşma olacağından, hem çirkin bir görünüm
verecek hem de rüzgar vb. etkilere karşı zayıf olacaktır. Bu
durumda ve özellikle yüksekliği 250 cm den fazla olan bacayı,
demir ve çelik tellerle çatıya bağlamak gerekir.

Genellikle şömine bacalarının, mimari nedenle dış duvara

konulması gerektiğinde, bacanın dış yüzeyinin en az bir tuğla
kalınlığında (19 cm) ve ayrıca ısıya karşı yalıtımlı yapılması gerekir.

7. Bacalar

Bacaların uzun kenarları çatı eğimine

paralel olmalıdır. Böylece yağmur ve kar
sularının baca dibine ve çatıya zararlı etkisi
azaltılmış olur.

Bacalar çatı mahyalarını ve birleşim

noktalarını kesmeyecek şekilde
düzenlenmeli buna zorunlu kalınıyorsa
bacanın eğimi 600 nin altına düşmeyecek
şekilde çatı arasında kaydırılmalıdır.

3
 21.12.2010

7. Bacalar

Bacalar mümkün olduğunca bir arada gruplandırılmalı ve çatı

üzerine en az sayıda çıkartılmalıdır. Böylece hem bacaların
birbirlerini ısıtarak iyi çekmeleri sağlanacak ve hem de çatı
üzerindeki çok sayıda ve çirkin baca görüntüsü önlenmiş olacaktır.
Ayrıca bacalar için yapılacak masraf da azaltılmış olacaktır.

Bacalar en yüksek çatı

mahyası seviyesi ya da komşu
bina üst kotundan en az
50.00 cm daha yukarıya
çıkartılmalıdır. Aksi halde
rüzgar nedeniyle geri tepme
meydana gelebilir.

7. Bacalar

Her soba ve ocak için ayrı bir baca yapılmalı, aynı baca kanalına
birden çok baca deliği açılmaması sağlanmalıdır. Bu zorunlu olarak
uygulanacaksa iki delik arasında en az 30.00 cm. yükseklik farkı
bulunmalıdır. Borular baca içerisine en fazla duvar kalınlığı kadar
girmelidir.

4
 21.12.2010

7. Bacalar

Baca içindeki derzler iyice doldurulmalı ve malanın tersiyle

düzeltilmelidir. Baca içi kesinlikle sıvanmamalı bu yüzden
dökülecek sıva parçalarının bacayı tıkaması önlenmelidir.

Ayrıca özellikle doğalgaz yakılan kalorifer bacalarının içi, en az 1mm

kalınlığındaki paslanmaz çelikten yapılan bir saç kılıf ile
kaplanmalıdır. Bu kılıf bacadan çıkan dumanın yoğunlaşmasından
oluşacak terlemenin, bacaya zarar vermesini önleyecektir.

Bacaların bina ve çatı arasında kalan diş yüzeyleri derzlerden

çıkması olası ateş ve yangın tehlikesinden korunmak amacıyla
mutlaka sıvanmalıdır.

7. Bacalar

Bacalar ahşap döşemelerden geçerken çevresindeki aksamın

ateş ve ısıdan etkilenmesini önlemek amacıyla "baca
kasnaklaması" yapılmalı kasnaklar baca yüzeyinden en az 20.00
cm. geriden geçmeli ve araya yanmaz malzemeler konularak
yalıtım yapılmalıdır.

Baca içerisindeki kurumun zaman zaman temizlenebilmesi için

bodrum kat döşemesinden 70.00 cm. yukarıda en az bir
temizleme deliği bırakılmalıdır.

Baca kesitleri genellikle kare dikdörtgen ya da dairesel

olmaktadır ve baca dipleri yağmur kar v.s. suların geçmesini
önlemek üzere çinko veya bakir saclarla kaplanmalı, baca üzerine
yine aynı malzemeden başlık yapılmalıdır

5
 21.12.2010

7. Bacalar

Baca yükseklikleri genellikle aşağıdaki gibi yapılır.

Büyük merkezi ısıtma tesisatlarında en az 16 m

Orta merkezi ısıtma tesisatlarında en az 12-16 m

Küçük merkezi ısıtma tesisatlarında en az 10-12 m

Soba bacalarında 4-6 m

7. Bacalar

Bacaların Örülmesi:

Bacalar bina içerisinde, genellikle duvarların birleşme ve

kesişme noktalarında düzenlenirler ve duvarla birlikte
örülürler. Baca, çatı arasına çıkıldığında duvardan ayrılır ve
müstakil olarak örülür. Bacaların örülme şekilleri yapıldıkları
malzemeye göre aşağıdaki şekilde olur.

1. Beton ve pişirilmiş kil künklerle baca örülmesi

2. Özel beton veya pişirilmiş kil bloklarıyla baca örülmesi
3. Normal tuğlayla baca örülmesi

6
 21.12.2010

7. Bacalar

1. Beton ve pişirilmiş kil künklerle baca örülmesi

Genellikle çapları 15, 20, 25, 30 cm.; boyları 30, 40, 50

cm. ve et kalınlıkları da 1.50 - 3.00 cm. olan dairesel kesitli
bacalar şeklinde örülürler. Bir ucu düz, diğer tarafı da
ikinci künkün geçme yapması için geniş yapılır. Aralarına
da çimento harcı konularak ve üst üste oturtularak örülür.
Dış kısımları ayrıca tuğla duvar örülerek takviye edilir.

7. Bacalar

2. Özel beton veya pişirilmiş kil bloklarıyla baca örülmesi

Genel olarak dairesel bazı durumlarda da kare kesitli

bloklar şeklinde örülen bacalardır. Çeşitli boyutlarda
yapılan baca blokları, çimento harcıyla ve üst üste
konularak örülürler.

3. Normal tuğlayla baca örülmesi

Bu tip bacalar için genel olarak normal tuğla kullanılır. Bu

örgü şeklinde baca kesitleri kare veya dikdörtgen
olmaktadır ve tuğla duvar örgü kuralları geçerlidir.

7
 21.12.2010

7. Bacalar

Havalandırma Bacaları ve Işıklıklar

Yapılarda kirli, kullanılmış ve kokusu iyi olmayan havayı dışarı

atmak ve yerine temiz hava temin etmek amacıyla yapılan
bacalara "Havalandırma Bacaları" denilir. Bu işlem yalnız ışık
sağlamak için yapıldığında adı "Işıklık" olur.

Müstakil olarak yapılan her ev yada dairede en az bir oturma

odasıyla yatak odalarının, doğrudan doğruya dışarıdan hava
ve ışık alması gerekir. Diğer odalarla mutfaklar ışıklıktan
yararlanılabilir. Banyo ve tuvaletlerinde havalandırma
bacalarından yararlandırılmaları uygun olur.

7. Bacalar

Havalandırma Bacaları ve Işıklıkların Boyutları

 1 ve 2 katlı binalarda, dar kenarı 1 m’den ve alanı 3.00 m2 den

 3-9 katlı binalarda, dar kenarı 1.50 m’den ve alanı 4.50 m2
den
 10 ve daha fazla katlı binalarda, dar kenarı 2 m’den ve alanı
6.00 m2 den az olmamalıdır.

Hem ateş hem de havalandırma bacası olarak yapılan ve aynı

bacaya birden fazla soba borusu veya havalandırma deliğinin
bağlandığı baca sistemine shunt (Şönt) baca denir.

8
 21.12.2010

7. Bacalar

Shunt baca sisteminde; büyük kesitli bir ana baca

bodrumdan çatıya kadar çıkar. Bu bacaya, her
kattan ve daha küçük kesitli bacalar bağlanır.
Blok boyutları: 16, 20, 26 cm. en
41, 56 cm. boy
25 cm. yükseklik
3 cm. et kalınlığıdır.
Shunt baca, normal tuğlayla yada özel kalıplarda
vibre edilerek dökülmüş biri küçük diğeri büyük
iki gözlü bloklarla yapılabilir. Bloklar aralarına
çimento harcı konularak üst üste yerleştirilmek
suretiyle örülür.

7. Bacalar

Çöp Bacaları

Çok katlı okul, hastane ve konutlarda

çöplerin insan sağlığına zarar vermeden
toplanmasını sağlamak amacıyla yapılan
baca çeşididir.

Çöp bacaları genel olarak 30 cm. çapında

ve dairesel kesitli beton ya da sırlanmış kil
künklerden veya galvanizli saçtan yapılırlar.
Her katta çöplerin sığacağı hermetik kapaklı
bir giriş ağzı bulunmalıdır. Baca içi zaman
zaman mekanik bir fırçayla temizlenmeli ve
çöp bacalarına mutlaka havalandırma
bacası da yapılmalıdır.

9
 21.12.2010

7. Bacalar

Bu tip bacalara atılacak olan çöpler mutlaka naylon torbalara

konulup kapatılarak dağılması ve çevreyi kirletmesi
önlenmelidir.

Tesisat Bacaları

Binaların su, sıcak su, kalorifer, elektrik, havalandırma, klima,

telefon, televizyon ve buna benzer her türlü tesisatın boru ve
kablolarını bir araya toplamak ya da dışarıdan görünmeyecek
şekilde gizlemek amacıyla yapılan bacalara "Tesisat Bacası"
denilmektedir.

Bu bacalarda oluşacak arızaları gidermek ve baca içinde

çalışabilmek üzere ahşap ya da galvanizli sac kapak veya kapılar
yapılarak gerekli bağlantı sağlanmalıdır.

7. Bacalar

Yeterli kesit ve genişlikte yapılması gereken bu bacalarda

tırmanma için asma merdiven ve her katta çalışma platformu
yapılması da uygun olmaktadır

10
 21.12.2010

7. Bacalar

Baca Hesabıyla İlgili Uygulama:

Bacaların iyi çekebilmesi için en kesit alanı hesabinin iyi

yapılmış olması gerekir; bunun için "Faust Formülü" kullanılır:

F= Baca kesit alanı(m2)

W= Isı gereksinimi(Kcal/saat)
H= Baca yüksekliği(m)

λ değerleri yakıt türüne göre: Linyit için......................... 0.033

Kok Kömürü için............. 0.029
Sıvı yakıtlar için............... 0.025
Gaz yakıtlar için............... 0.020

7. Bacalar

1.0 m3 bina hacmi için gerekli olan (W) değerleri aşağıdaki

tabloda verilmiştir:

Örnek-1: Baca kesiti 0.36 m2 olan kaloriferli bir binanın

planda alanı 200 m2 ve kat yüksekliği 2.90 m olduğuna göre
kazanda linyit kömürü yakıldığı ve binanın da tek pencereli 4
katlı olduğu düşünülerek bu yapının baca yüksekliğinin ne
olması gerektiğini hesaplayınız.

11
 21.12.2010

7. Bacalar

Örnek-2: Baca inşaatıyla ilgili teknik özellikleri ve boyutları

verilen çok katlı ve kaloriferli konut binasının, diğer verilerini
de kullanarak yalnız bir dairesinin net alanını m2 olarak
hesaplayınız.
Bina herbir katında ikişer daireye sahip ve toplam 5 katlıdır. Katlar, bir bodrum, bir
zemin ve 3 normal kattan oluşmaktadır (bodrum kat ısıtılmaz).
 Normal katların yüksekliği (içten içe ve tabandan tavana net yükseklik olarak) 2.70
m; bodrum kat yüksekliği ise net 2.60 m.dir.
 Katlar arası döşeme kalınlıkları her yerde 0.12 m.dir.
 Bina tek pencerelidir (çift kasa-tek cam)
Kalorifer bacasının kesit alanı kare olup ~ 0.300 m2 dir.
Bacanın çatı kat döşemesi üzerinden yükselebileceği
en fazla yükseklik 3.96 m alınacaktır,
Kazanda linyit kömürü yakılacaktır.

7. Bacalar

Örnek-3: Aşağıda özellikleri verilen kaloriferli binanın;

a) Toplam baca yüksekliğini ve kare olan bacanın kenar ölçülerini
bulunuz,
 Kalorifer kazanının bulunduğu bodrum kat hesapta hacim olarak göz önüne
alınmayacaktır.
 Bir katta 3 daire vardır ve bina 3 normal + 1bodrum katlı olup bir dairenin net alanı
87.50 m2 dir.
 Normal katların yüksekliği (döşeme üstünden döşeme altına net yükseklik olarak)
2.80 m; bodrum kat yüksekliği ise net 2.50 m.dir.
 Katlar arası standart döşeme kalınlıkları her yerde 0.12 m.dir.
 Bina çift pencerelidir (hava boşluklu çift cam)
 Kalorifer bacası binanın ortasına rastlamakta olup (mahya hizası) saçaklar dahil kare
şeklindeki binanın dıştan dışa kenar ölçüleri (14.50 x 14.50 m)dir.
 Bina fuel-oil ile ısıtılacaktır.

12
 21.12.2010

8. Dilatasyon Derzleri

Binanın oturduğu zeminde yada bina bünyesinde oluşan bazı

etkenler, binanın bütünlüğünü bozarak, istenmeyen hareketler
gösterebilirler. Bu etkenlerin en önemlileri aşağıdaki şekilde
sıralanabilir:

1.Zemin yapısının homojen olmaması

2.Y.A.S.S.’nin değişken olması
3.Temel tabanındaki yük dağılımının değişken olması
4.Binayı oluşturan elemanların birbirlerinden farklı
genleşmeleri.

Bu etkenlerin binaya zarar vermemeleri için dilatasyon derzleri

yapılır. Bunlara ayırma derzi de denilmektedir.

8. Dilatasyon Derzleri

Dilatasyon derzleri amaçlarına göre genellikle üç şekilde

yapılırlar.

(1). Oturma ve Genleşme Derzleri

(2). Titreşim Derzleri
(3). Hareket Derzleri

(1). Oturma ve Genleşme Derzleri

Binanın gerek zeminden ve bina yüklerinden gelen ve gerekse

elemanların farklı genleşmelerinden oluşan etkilerine karşı
yapılan derzlerdir. Bu derzlerle binanın, farklı oturum yapması
beklenen yerlerde ve ayrı çalışan, ayrı bloklar oluşturulur.

13
 21.12.2010

8. Dilatasyon Derzleri

Birbirlerinden dilatasyon
derzleriyle ayrılan bina bloklarının
boyları, genellikle 30 m olur. Bu boy
bazı ve özel durumlarda 40-50 m
olarak da alınabilmektedir.

Dilatasyon derzi, binanın

temelinden çatısına kadar yada
birbirinden ayrılması gereken
elemanların yüksekliğince aynı
doğrultuda devam ettirilir.

Bu derzlerin genişliği bina bloklarının boylarına bağımlı olarak ve

her 10 m boy için 1 cm hesabıyla, 1-3 cm arasında olur.

8. Dilatasyon Derzleri

Dilatasyon derzlerinin arası, bina bloklarını birbirine

bağlayacak şekilde doldurulmaz ve boş bırakılır. Ancak, binaya
temelden geçmesi muhtemel su ve nemin zararlı etkilerine
karşı asfaltlı levha, keçe gibi yalıtım gereçleriyle doldurulabilir.

Yapıda başlıca dört ayrı kısımda oturma ve genleşme derzi

uygulanır:

1) Temelde dilatasyon derzleri

2) Duvarda dilatasyon derzleri
3) Döşemede dilatasyon derzleri
4) Çatı ve terasta dilatasyon derzleri

14
 21.12.2010

8. Dilatasyon Derzleri

Temelde dilatasyon derzleri:

İki bina bloğunun temelleri arasına lastik ve benzeri yalıtım
levhaları konularak yeraltı suyunun yükselip yapıya zarar
vermesi önlenmektedir. Bu levhaların farklı oturmalarda
yırtılmaması için kıvrımlı olarak konması gerekir.

8. Dilatasyon Derzleri

Duvarda dilatasyon derzleri:

İki bina bloğunun duvarları arasında

düzenlenmesi gereken derzlerin bina
dışarıdan görünmelerini önlemek için
derzlerin önleri alüminyum bakir veya
galvanize sac levhalarla ya da
yağmur iniş borularıyla kapatılır.

15
 21.12.2010

8. Dilatasyon Derzleri

Döşemede dilatasyon derzleri:

Döşemeler arasında kapı veya koridor gibi geçiş yerlerinde

yapılan ve genellikle ahşap, alüminyum veya pirinç
levhalarla kapatılan derzlerdir. Tökezleyip takılıp düşmeleri
önlemek bakımından bu derzlerin döşeme kaplaması üst
kotunda levhalarla kapatılması uygun olmaktadır.

8. Dilatasyon Derzleri

Çatı ve Terasta dilatasyon derzleri:

Eğer çatı ahşap çatı ve kiremit örtü olarak yapılacaksa dilatasyon

derzi genellikle çatıda devam ettirilmez. Ancak oturmaların
fazlaca olacağı beklenen yapılarda ve örtü malzemesinin büyük
levhalar halinde olması durumlarında, dilatasyon derzi bırakmak
gerekir. Bu durumda dilatasyon derzi, kenetli olarak hazırlanan
ve paslanmayacak metal levhalarla kapatılır.

16
 21.12.2010

8. Dilatasyon Derzleri

Teras çatıda derz için yan yana örülen yarim tuğla

kalınlığındaki iki duvarın üzerine birlikte ya da ayrı ayrı beton
harpuşta (Don ve yağış etkilerinden korumak için yapılan açık
duvar üstleri kaplamasına verilen isimdir. Kesme taş, beton veya
mozaikle yapılır.) dökülür ve üzeri paslanmaz metal levhalar
çevrilerek kapatılır.

8. Dilatasyon Derzleri

(2). Titreşim Derzleri:

Fabrika ve sanayi yapıları gibi yerlerde döşeme üzerine oturtulan

çeşitli iş makinelerinin verdiği gürültü ve titreşimi azaltmak için
yapılan derzlerdir. Bunun için öncelikle yapılan sağlam temelin
içerisi su ve neme karşı yalıtım gereçleriyle doldurulur gerekli
derz boşluğu bırakılır ve içeriye ayrıca makine temeli yapılır.
Ayrıca çift temel yapılıp üstteki makine temeli yüzer temel
şeklinde çevresi lastik v.s. ile kaplanarak ve gerekli yalıtım derzi
bırakılarak alt temel üzerine oturtulabilmektedir.

17
 21.12.2010

8. Dilatasyon Derzleri

(3). Hareket Derzleri:

Betonarme çelik ya da kompoze uzun köprülerde genleşmeden

doğacak iç gerilmeleri ve kilit kuvvetleri önlemek çatlamaları
ayrılmaları ve zorlanmaları ortadan kaldırmak amacıyla
yapılmaktadırlar. Burada derzlerin metal plakalarla örtülmesi
yerine köşelerdeki kırılmaları önlemek için köşebentlerle veya
plakalarla takviye yapmak esastır.

Kaynaklar

1) Güner M.S., Yüksel, A. 2007.Yapı Bilgisi. Aktif Yayınevi. Ankara.

2) Açıkel A.D., Altın M. ve Dorum A. 2009. Yapı Teknolojisi. Nobel
Yayın Dağıtım. Ankara.
3) Özdemir İ. Yapı Elemanları Ders Notları. Osmangazi Üniversitesi.
Eskişehir.
4) Gürer C. Yapı Teknolojileri Ders Notları. Afyonkarahisar Kocatepe
Üniversitesi.
5) Yumrutaş H.İ. Onarım Atölyesi Ders Notu.

18