Ճապոնիայի մշակույթը

1. Ճապոնիայի մշակույթը ձևավորվել է պատմական գործընթացի արդյունքում, որը

սկսվել է ճապոնացի ժողովրդի նախնիների մայրցամաքից դեպի ճապոնական
արշիպելագ գաղթով և Ջոմոնի ժամանակաշրջանի մշակույթի առաջացմամբ։
Ժամանակակից ճապոնական մշակույթը կրել է Ասիայի (հատկապես Չինաստանի և
Կորեայի), Եվրոպայի և Հյուսիսային Ամերիկայի ուժեղ ազդեցությունը, որոնք
արագորեն սկսեցին ազդել Ճապոնիայի մշակույթի վրա 1960-ականների սկզբից:
Ճապոնական մշակույթի առանձնահատկություններից է նրա երկար զարգացումը
մնացած աշխարհից երկրի լիակատար մեկուսացման ժամանակաշրջանում (սակոկու
քաղաքականություն) Տոկուգավայի շոգունատի օրոք, որը տևեց մինչև 19-րդ դարի
կեսերը՝ Մեյջի ժամանակաշրջանի սկիզբը։
Ճապոնացիների մշակույթի և մտածելակերպի վրա մեծ ազդեցություն են ունեցել
երկրի մեկուսացված տարածքային դիրքը, աշխարհագրական և կլիմայական
առանձնահատկությունները, ինչպես նաև հատուկ բնական երևույթները (հաճախակի
երկրաշարժեր և թայֆուններ), որն արտահայտվել է բնության նկատմամբ
ճապոնացիների յուրօրինակ վերաբերմունքով: Բնության վայրկենական
գեղեցկությամբ հիանալու ունակությունը՝ որպես ճապոնացիների ազգային
բնավորության հատկանիշ, արտահայտվել է Ճապոնիայում արվեստի բազմաթիվ
ձևերում։
2. Ճապոներենը միշտ եղել է ճապոնական մշակույթի կարևոր մասը: Երկրի բնակչության
մեծ մասը խոսում է ճապոներեն։ Ճապոներենը ագլյուտինատիվ լեզու է և բնութագրվում
է գրային բարդ համակարգով, որը բաղկացած է երեք տարբեր տեսակի նիշերից՝
չինական կանջի նիշերից, հիրագանա և կատականա վանկերից: Ժամանակակից
ճապոներենում բավականին բարձր տոկոս են զբաղեցնում այլ լեզուներից փոխառված
բառերը (այսպես կոչված՝ gairaigo):
Ճապոներենը համարվում է սովորելու ամենադժվար լեզուներից մեկը։ Ճապոնական
նիշերը տառադարձելու համար օգտագործվում են տարբեր համակարգեր, որոնցից
առավել տարածված են Romaji-ն (լատինատառ տառադարձում) և Պոլիվանովի
համակարգը (ճապոներեն բառերը կիրիլիցայով գրելը)։ Ռուսերենի որոշ բառեր
փոխառվել են ճապոներենից՝ ցունամի, սուշի, կարաոկե, սամուրայ և այլն։
3. Ճապոնական ճարտարապետությունը նույնքան երկար պատմություն ունի, որքան
ճապոնական մշակույթի ցանկացած այլ հատված: Սկզբում չինական
ճարտարապետության մեծ ազդեցության տակ ճապոնական ճարտարապետությունը
մշակել է Ճապոնիային բնորոշ բազմաթիվ հստակ և եզակի մոտեցումներ: Ավանդական
ճապոնական ճարտարապետության օրինակներ են տաճարները, սինտոյական
սրբավայրերը և Կիոտոյի և Նառայի ամրոցները: Ընդհանուր առմամբ ճապոնական
ճարտարապետությանը բնորոշ է պարզության ձգտումը։
Սովորական ճապոնացիների ավանդական փայտե տները, որոնք կոչվում են մինկա
(ճապ. 民家), առավելագույնս հարմարեցված են երկրի կլիմայական պայմաններին։
Ներկայումս մինկաները պահպանվում են միայն գյուղական վայրերում։
 7-րդ դարը նշանավորվեց Ճապոնիայում բուդդայական տաճարների արագ
կառուցմամբ։ Ise-jingu սրբավայրը, որը նվիրված է Ամատերասու աստվածուհուն,
Ճապոնիայի գլխավոր սինտոյական սրբավայրն է:
Ճապոնական ամրոցներն առանձնանում էին իրենց ինքնատիպությամբ՝ ծառայելով ոչ
միայն իրենց տերերին թշնամիներից պաշտպանելուն, այլև որպես իշխանության
խորհրդանիշ։ Երկու ամրոցների (Ազուչի և Մոմոյամա) անունները տվել են
Ճապոնիայի պատմության ժամանակաշրջանի անվանումը՝ Ազուչի-Մոմոյամա։ Շատ
քիչ ամրոցներ են պահպանվել իրենց սկզբնական վիճակում, միջնադարյան շատ
ամրոցներ ավերվել են պատերազմների ժամանակ, այրվել հրդեհների ժամանակ,
կառավարության հանձնարարությամբ ապամոնտաժվել՝ որպես ֆեոդալական
անցյալի մասունք, 20-րդ դարում ամրոցներից մի քանիսը վերականգնվել են։
Երկրորդ համաշխարհային պատերազմից հետո ավերված շենքերի վերակառուցման
անհրաժեշտությունը խթան հանդիսացավ ճապոնական ճարտարապետության
զարգացման համար: Ընդ որում, վերակառուցված քաղաքները շատ էին տարբերվում
նախապատերազմական քաղաքներից։
Որոշ ժամանակակից ճարտարապետներ, ինչպիսիք են Յոշիո Տանիգուչին և Թադաո
Անդոն, հայտնի են ավանդական ճապոնական և արևմտյան ճարտարապետական
ազդեցությունների միաձուլումից լայնորեն օգտվելով:
5. Ավանդույթները շատ բան են ասում ժողովրդի մշակույթի մասին։ Ճապոնացիները
քաղաքավարի և զուսպ մարդիկ են։ Նրանց, ինչպես նաև աշխարհի մյուս
ժողովուրդների համար էթիկետի կանոնները շատ կարևոր են։ Ճապոնացիները չեն
սպասում, որ բոլորը կհետևեն իրենց սովորույթներին, այնուամենայնիվ, եթե
փորձեք հետևել ճապոնական վարքագծին, շատ շնորհակալ կլինեք։ Ընդ որում,
բավական է պարզապես քաղաքավարի վարքագիծ դրսևորել և հետևել
հաղորդակցության սովորական կանոններին։

Կենցաղ

Ճապոնացիների տնային կենցաղը շատ բանով տարբերվում է եվրոպականից։ Օրինակ՝

ճապոնական տներում կահույք գրեթե չկա, հատակին փռված են բրնձի ծղոտից գործված
խսիրներ, տուն մտնելիս կոշիկները հանում ու թողնում են դռան շեմին, իսկ ներսում
խսիրների վրա քայլում են գուլպաներով։ Ի տարբերություն եվրոպացիների՝ ճապոնացիները
ճաշում են հատակին նստած, հատակին էլ անկողին են գցում։

Թեպետ ճապոնական քաղաքներում շատ են եվրոպական խոհանոց ունեցող ճաշարաններն

ու ռեստորանները, ճապոնացիների համար հիմնական սնունդ է հանդիսանում իրենց
ավանդական կերակուրը՝ անալի եփած բրինձը, որն ուտում են թասիկներից՝ ձողիկներով։
Հիմնական ուտելիքներից են նաև աղ դրած բանջարեղենն ու ձկնեղենը, ծովամթերքից
պատրաստած տարբեր ուտեստները։ Ճապոնական խոհանոցից համաշխարհային ճանաչում
է ստացել սուշին։ Ի դեպ՝ ձկան որսով Ճապոնիան աշխարհում զբաղեցնում է առաջին
տեղերից մեկը։ Ճապոնական խոհանոցի հայտնի ավանդույթներից է թեյ խմելու
արարողությունը։ Ճապոնական ոգելից խմիչքներից հայտնի է բրնձից թորած օղին՝ սակեն։

6. Տոները
Ճապոնիայում նշվում է 15 պետական տոն։ Դրանք նշելու օրերը ոչ աշխատանքային են և
նրանց ցանկը սահմանվում է պետական տոների օրենքով։ Իրար հաջորդող չորս տոներին
(Շյովայի օր, Սահմանադրության օր, Կանաչ միջավայրի օր և Երեխաների օր) ասում են ոսկի
շաբաթ։ Ճապոնիայի կառավարությունը մտցրել է նաև երջանիկ երկուշաբթիների
համակարգը, որի համապատասխան տոներից չորսը՝ Չափահասության օրը, Ծովի օրը,
Ավագներին մեծարելու օրը և Ֆիզմշակույթի օրը ամրագրված ամսաթվերից տեղափոխվել են
երկուշաբթի, ստեղծելով երեք անընդմեջ հանգստյան օր։ Ճապոնիայում տոնական
իրադարձություն է համարվում նաև սակուրայի ծաղկելու օրը։ Նշվում են նաև փոխառնված
տոներ, որոնք Ճապոնիայում ավանդույթ են դարձել համեմատաբար վերջերս, օրինակ՝ Սուրբ
Վալենտինի օրը։

7. Ժամանակակից Ճապոնիայում կիմոնոն կորցրել է առօրյա հագուստի կարգավիճակը

և օգտագործվում է հատուկ դեպքերում՝ հիմնականում կանանց կողմից։ Տղամարդիկ
կիմոնո են հագնում թեյախմության արարողությանը մասնակցելու համար,
հարսանքիներին և մարտարվեստով զբաղվելիս։ Ճապոնիայում գոյություն ունեն
բազմաթիվ դասընթացներ, որտեղ ուսումնասիրում են կիմոնոյի պատմությունը,
ինչպես նաև դասավանդվում են նմուշների և տարվա ամեն սեզոնի ու արարողության
համար գործվածքների ընտրության ունակություններ։
Շոգ ամառային ամիսների ընթացքում լայնորեն օգտագործվում են թեթև
կիմոնոները՝ յուկատաները՝ պատրաստված բամբակից կամ սինթետիկ գործվածքից, առանց
աստառի։ Յուկատա հագնում են ինչպես տղամարդիկ, այնպես էլ կանայք։ Յուկատան
վերածնվել է 1990-ական թվականների վերջերին։
Յուկատայի համար ավանդական բամբակաթղթային գործվածքը գունավորովում է լեղակի
գույնով։ Ներկայումս գույների սպեկտրը ըդլայնվել է։ Կիմոնոյի ու յուկատայի համար
կանոնները ընդհանուր են․ երիտասարդները հագնում են վառ գույներով ու համարձակ
նախշերով, իսկ տարեցները՝ մուգ գույներով ու երկրաչափական նախշերով։ Յուկատան
ճապոնական հյուրանոցների՝ ռյոկանների հյուրերին առաջարկվում է որպես խալաթ։
8. Խանամի կամ հիացմունք ծաղիկներով

Խանամին (ճապ.՝ 花見) բազմադարյան սովորություն է հավաքույթներ կատարել ծաղկող

սակուրայի կամ ումեյի ծառերի տակ։ Սովորույթը, ըստ ավանդության, սկիզբ է առել
Նառա շրջանում (710-794) և այն ժամանակ, հիմանականում ուշադրության էին
արժանանում Ումե սալորի ծաղիկները։ Խեյան շրջանի սկզբում, սակուրան արդեն գրավել
էր մեծ ուշադրություն և «Խանամ» - ի բառը համազոր էր «Սակուրա» բառին։ Այդ
ժամանակվանից Վակայում և Խայկու «ծաղիկներ» (ճապ.՝ 花 հանա) բառը նշանակում էր
բալենու գույն։ Խանամիի սովորությունը սկզբնականում տարածված էր Էլիտայի
շրջանում, սակայն շուտով անցավ սամուրայների դասին իսկ Էդո հանամիի շրջանում
արդեն սովորական էր բոլորի համար։

Տոկուգավա Յուսիմունեն Հանամին խրախուսելու համար տնկում էր բալենու ծառեր։ Ամեն

տարի գարնանը ճապոնական օդերևութաբանական ընկերությունները թողարկում են
ամենօրյա տեղեկություններ սակուրայի ծաղկման շարժման մասին հարավից դեպի
հյուսիս։ Ծաղկումն սկսում է հունվարին օկինավայից Կիոտո և Տոկիոին գալիս է մարտի
վերջում կամ ապրիլի սկզբում, իսկ մի քանի շաբաթ հետո հասնում է Հոկկայդ.
ճապոնացիները հետևում են շարժմանը և կազմակերպում են Հանամի, երբ իրենց
շրջանում սակուրան ամբողջովին բացվում է։ Բազմաթիվ դպրոցների և հանրային
հիմնարկությունների մոտ տնկվել են սակուրայի ծառեր, և քանի որ ֆիսկալ ու
ուսումնական տարին սկսվում է, Հոնսյուի շատ շրջաններում աշխատանքի և ուսուցման
օրը ընթանում է սակուրայի ծաղկման շրջանը։ Սակուրայի ճապոնական ասոցիացիան
կազմակերպել է սակուրայով հիանալու հարյուրավոր լավագույն վայրերի ցուցակ, և
այդպիսիներ կան ամեն մի վարչական միավորում։