Elektrik Motorlarının sürücü sistemlerinde ve diğer sanayi

uygulamalarında Kullanılan elektrik gücünün kontrol edilmesi

hep arzu edilen bir şey olmuştur.
Güç elektroniği, güç dönüşümünün ve elektrik motor
sürücülerinin kontrolü kavramlarında çok büyük yenilikler
meydana getirmiştir.
Güç elektroniğinin alt bileşenleri arasındaki ilişki Şekil 1.1’de
gösterilmektedir. Şekildeki ok anot ucundan katot ucuna doğru
doğru olan akımın yönünü göstermektedir. Kapı (Gate) ucuna
uygulanan bir işaret ile enerji akışı başlatılabilir veya
sonlandırılabilir. Kapıya işaret uygulanmazsa normal olarak kesim
(off) durumunda kalır ve açık devre davranışı gözlenir. Bu
durumda A ve K arasında bir gerilim görülür.
Elektriksel gücün kontrolünde, elektriksel gücün bir şekilden başka bir
şekle dönüştürülmesi gereklidir. Yarı iletken güç dönüştürücüleri bu
dönüşümleri gerçekleştirebilir. Bir dönüştürücüde bir veya daha fazla
anahtar iletime sokularak, besleme kaynağı ile yükün değişik
biçimlerde bağlantısı sağlanır ve böylece yük üzerinde istenilen gerilim
veya akım oluşturulabilir.
Güç Elektroniği Dönüştürücü türleri;
1. Diyotlu Doğrultucular (AA-DA)
2. DA-DA dönüştürücüler (kıyıcılar)
3. DA-AA dönüştürücüler (inverterler veya eviriciler)
4. AA-DA dönüştürücüler (denetimli doğrultucular)
5. AA-AA dönüştürücüler (AA gerilim denetleyiciler)
6. Yarıiletken anahtarlar
• Diyotlu Doğrultucular: Diyotlu doğrultucular AA gerilimi
sabit bir DA gerilime dönüştürür.
• DA-DA Dönüştürücüler: DA-DA dönüştücüler, kıyıcı veya
anahtarlamalı regülatör olarak adlandırılır.
• DA-AA Dönüştürücüler: DA-AA dönüştücülere inverter veya
evirici adı verilir. M1-M2 Mosfetleri ve M3-M4 Mosfetleri
ayrı zamanlarda iletimde olurlar.
• AA-DA Dönüştürücüler:
• Pozitif alternansta T1,
• negatif alternansta T2
• tristörü iletimdedir.
• AA-AA Dönüştürücüler:
• Sabit genlikli AA geriliminden
• Değişen genlikli AA gerilimi
• Yarıiletken anahtarlar: Güç elemanları yarıiletken
anahtarlar veya kontaktörler olarak da kullanılabilir.
1. Güç devrelerinin tasarımı
2. Güç elemanlarının koruması
3. Denetim stratejisinin belirlenmesi
4. Mantık devreleri ve kapı devrelerinin tasarımı

Bundan sonraki analizlerde aksi belirtilmedikçe güç elektroniği

elemanların ideal anahtar olarak kabul edilecektir. Gerçekte bu
şekilde değildir, ancak konunun ve devrenin anlaşılmasında bu
basitleştirmeler işimizi kolaylaştıracaktır. Devre tasarımlarında ise
bu kayıpların dikkate alınması gerekmektedir.
• Bir elemanın iletim kayıplarını ve akım değerlerini doğru
biçimde belirlemek için, akım şeklinin etkin değerinin doğru
olarak belirlenmesi gerekmektedir.

• Aşağıdaki şekillerde güç elektroniğinde sıklıkla

karşılaştığımız bazı işaretlerin etkin değerleri
gösterilmektedir.

Devam ediyor
Devam ediyor
• Yarı iletken elemanların anahtar olarak
kullanılması ile dönüştürücüler harmonik
akımları ve gerilimleri oluştururlar.
Harmonikleri azaltmak için
dönüştürücülerin giriş ve çıkışlarına
süzgeç (filtre) yerleştirmek gereklidir.
• Güç Elektroniği devrelerinde iki tür dalga şekli vardır;
• Güç düzeyi yüksek kısımdaki dalga şekilleri
• Anahtarlama veya kapı kontrol devrelerindeki düşük gerilimler
Bu iki farklı düzeydeki gerilimlerin birbirinden yalıtılması
gerekmektedir. Aşağıdaki şekilde bir güç dönüştürücüsü blok
diyagramı gösterilmektedir.
1.7.1 İdeal
Karakteristikler
Şekil 1.13’te gerçek bir yarıiletken elemanın iletime ve kesime geçiş
süreçlerindeki gecikme süresi (td), yükselme süresi (tr), depolama
süresi (ts), düşme süresi (tf) sıfırdan büyük olur. İletime geçiş
esnasında anahtarlama akımı (isw) yükselirken uçlar arasındaki
gerilim (vsw) düşer. Kesime geçiş sırasında ise akım düşerken
gerilim yükselir. Anahtarın iletime geçiş süresi (ton), gecikme ve
yükselme sürelerinin toplamına, kesime geçiş süresi de (toff),
depolama ve düşme sürelerinin toplamına eşittir. İdeal kayıpsız
anahtarlardan farklı olarak geçek bir eleman hem iletim hem de
anahtarlama esnasında bir miktar enerji harcar.
• 1.7.3 Anahtar Özellikleri
• Gerilim değerleri: İleri ve ters yönde yinelenebilir tepe gerilim
değerleri ve iletim durumu gerilim düşümü.
• Akım değerleri: Ortalama, etkin (rms), yinelenebilir tepe,
yinelenmeyen tepe ve kesim durumu sızıntı akımları.
• Anahtarlama hızı veya frekansı: Tamamen iletimde olma
konumundan tamamen kesimde olma konumuna geçiş
(kesime geçiş, turn-off) ve tamamen kesimde olma
konumundan tamamen iletim konumuna geçiş (iletime geçiş,
turn-on) süreleri çok önemli parametrelerdir.
• di/dt değeri
• dv/dt değeri
• Anahtarlama kayıpları
• Kapı sürücü gereksinimleri
1970’lere kadar sanayide güç kontrolü için sadece tristörler
kullanılmıştır. Daha sonra bir çok farklı güç yarıiletken elemanı
geliştirilmiştir. Aşağıdaki tablodaki elemanlar ya silisyumdan veya
silisyum karbürden üretilmişlerdir. Silisyum karbürlü elemanlar
henüz geliştirilme aşamasındadır. Elemanların büyük bir bölümü
silisyumdan üretilmişlerdir.
Diyotlarda sadece bir tane p-n eklemi varken, transistörlerde iki,
tristörlerde ise üç tane p-n eklemi bulunmaktadır.
Teknoloji ile birlikte sıcaklık sınırları saha yüksek, kayıpları daha
az güç elemanları üretilmektedir.
Devam ediyor
Devam ediyor
• Güç yarıiletken elemanları, tristörlerin kapı uçlarına (BJT
transistörlerin baz uçlarına) bir kontrol işareti uygulanarak
anahtar olarak çalıştırılabilirler. Bu anahtarların iletim süreleri
değiştirilerek istenen çıkış elde edilir.
• Tristör bir kez iletime girdikten sonra şekilde de görüldüğü gibi
pozitif veya negatif kapı sinyalinin bir etkisi kalmaz.
• Güç yarı iletken anahtarları aşağıdaki açılardan
sınıflandırılabilir;
1. İletime geçişi (turn-on) ve kesime geçişi (turn-off) kontrolsüz
elemanlar (diyot gibi)
2. İletime geçişi kontrollü, kesime geçişi kontrolsüz elemanlar
(tristör gibi)
3. İletime geçişi ve kesime geçişi kontorllü elemanlar; BJT,
MOSFET, GTO, SITH, IGBT, SIT, MCT
4. Kaapı işaretine sürekli ihtiyaç duyan elemanlar: BJT, MOSFET,
IGBT, SIT
5. Darbeli kapı işaretine ihtiyaç duyan elemanlar: SCR, GTO, MCT
6. Çift yönlü gerilime dayanabilen elemanlar: SCR, GTO
7. Tek yönde gerilime dayanabilen elemanlar: BJT, MOSFET, GTO,
IGBT, MCT
8. Çift yönlü akım taşıyan elemanlar: TRIAC, RCT
9. Tek yönlü akım taşıyabilen elemanlar: SCR, GTO, BJT, MOSFET,
MCT, IGBT, SITH, SIT, diyot
Devam ediyor
Şebeke frekanslı 50 veya 60 Hz yüksek güç uygulamalarında faz
açısı kontrollü ve çift yönlü tristörler hala en ekonomik çözümler
sunmaktadır. COOLMOS ve IGBT’ler, düşük ve orta düzey güç
uygulamalarında MOSFET ve BJT’lerin yerini almaya aday
elemanlardır. GTO ve IGCT elemanları, zorla sustrumanın gerekli
olduğu yüksek güç uygulamaları için en uygun elemanlardır.
• Kaynak geriliminin DA olması durumunda
• Uygulama için gerekli gerilim, akım ve frekans şartlarını
sağlayan bir güç MOSFET’i olup olmadığını kontrol edin
• Yoksa IGBT, o da yoksa GTO veya IGCT
• Kaynak geriliminin AA olması durumunda
• Uygulama için gerekli gerilim, akım ve frekans şartlarını
sağlayan bir güç TRIAC olup olmadığını kontrol edin
• Yoksa TRISTOR,
• Tristör’de yoksa AA kaynağı DA gerilime dönüştürerek
uygulama için gerekli gerilim, akım ve frekans değerlerini
sağlayan bir MOSFET veya IGBT olup olmadığını kontrol edin
• Güç elemanları tek birim olarak veya modül
olarak satın alınabilmektedir. Bir güç
dönüştürücüsü, topolojisine bağlı olarak, genel
olarak iki, dört veya altı tane anahtara
gereksinim duyar
• Güç elektroniğindeki gelişmelerin yayınlandığı
pek çok dergi ve konferans bulunmaktadır. The
Institute of Electrical and Electronics Engineers
(IEEE) e-library Explore sayesinde IET ve IEEE
dergi ve konferanslarında yayınlanan
makalelere kolayca erişilebilir.
• Güç yarıiletken elemanlarının ve entegre devrelerinin
teknolojisi ilerledikçe güç elektroniğinin potansiyel
uygulama alanları da genişlemektedir. Hâlihazırda ticari
olarak erişilebilen çok sayıda güç yarıiletken elemanı
mevcuttur. Bununla birlikte, bu yöndeki ilerleme de
sürmektedir. Güç dönüştürücüleri kabaca altı başlık altında
gruplandırılabilirler: (1) doğrultucular, (2) AA-DA
dönüştürücüler, (3) AA-AA dönüştürücüler, (4) DA-DA
dönüştürücüler, (5) DA-AA dönüştürücüler ve (6) yarıiletken
anahtarlar. Güç elektroniği devre tasarımı, hem güç hem de
kontrol devrelerinin tasarımını gerektirir. Güç
dönüştürücülerinin ürettiği gerilim ve akım harmonikleri,
uygun bir kontrol stratejisi kullanılarak azaltılabilir veya
minimize edilebilir.