‫مریم میرزاخانی؛ بیوگرافی و افتخارات این‬

‫ریاضی‌دان نابغه‬
‫آنا جمشیدی
به‌روزرسانی‪ :‬دی ‪ ۷ 
1401‬دقیقه‬

‫ترین های جهان‬

‫نه‌تنها در ایران‪ ،‬بلکه در جهان کمتر کسی پیدا می‌شود که تابه‌حال نام مریم میرزاخانی را‬
‫نشنیده باشد و او را نشناسد‪ .‬مریم میرزاخانی ریاضی‌دان برجسته ایران و جهان بود و‬

‫تحقیقات ارزنده‌ای در حوزه ریاضیات انجام داد و نظریه‌های مهمی را به اثبات رساند‪ .‬او در‬

‫طول عمر کوتاهش افتخاراتی را کسب کرده است که کمتر کسی توانسته به آنها دست یابد‪.‬‬

‫در این مقاله از افتخارات و بیوگرافی مریم میرزاخانی خواهیم گفت‪.‬‬

‫[
نمایش
]‬ ‫راهنمای مطالعه‬

‫بیوگرافی مریم میرزاخانی‬

‫مریم میرزاخانی در ‪ ۲۲‬اردیبهشت ‪ ۱۳۵۶‬در تهران به دنیا آمد‪ .‬به‌گفته خودش‪ ،‬در کودکی آرزو‬

‫داشته نویسنده شود و هیجان‌انگیزترین لحظات کودکی‌اش را به مطالعه رمان سپری می‌کرده‬

‫و هر چیزی را که به دستش می‌رسیده به‌سرعت می‌خوانده است‪ .‬البته وقتی بزرگ‌تر شد‪،‬‬

‫عالقه به ریاضیات در وجودش ریشه دواند و در سال‌های دبیرستان تصمیم قطعی گرفت که‬

‫در رشته ریاضی ادامه تحصیل دهد‪ .‬به‌این‌ترتیب در دبیرستان و دانشگاه‪ ،‬رشته ریاضی را برای‬

‫تحصیل انتخاب کرد‪.‬‬

‫مریم میرزاخانی یکی از دانشجویان بااستعداد و موفق دانشگاه صنعتی شریف بود‪ .‬او پس از‬

‫تکمیل تحصیالت خود در مقطع فوق‌لیسانس‪ ،‬تصمیم به مهاجرت و ادامه تحصیل در آمریکا‬

‫گرفت‪ .‬کارنامه درخشان مریم میرزاخانی سبب شد که او بورسیه دانشگاه هاروارد شود و دوره‬

‫دکترای خود را در این دانشگاه در کشور آمریکا بگذراند‪.‬‬

‫وی در سال ‪ ۲۰۰۴‬مدرک دکترای خود را گرفت و در ‪ ۲‬دانشگاه پرینستون و استنفورد مشغول‬

‫به تدریس شد‪ .‬به‌دلیل عالقه زیادش به تحقیق و پژوهش‪ ،‬کمک‌هزینه تحصیلی دانشگاه‬

‫هاروارد را رد کرد تا در مؤسسه ریاضیات کلی (‪ )Clay‬در دانشگاه پرینستون نیوجرسی به‌عنوان‬

‫محقق فعالیت کند‪ .‬او در ‪۳۱‬سالگی به درجه استادتمامی رسید‪.‬‬

‫مریم میرزاخانی در ریاضیات نظری شامل فضاهای مدول‪ ،‬نظریه تیچمولر‪ ،‬هندسه هذلولی‪،‬‬

‫نظریه ارگودیک و هندسه سمپلتیک تخصص داشت‪.‬‬

‫جوایز و افتخارات مریم میرزاخانی‬

 ‫مریم میرزاخانی (سمت چپ) و باقی دانش‌آموزان المپیادی‬

‫مریم میرزاخانی در سال‌های فعالیتش جوایز گوناگونی گرفت و در سال‌های ‪ ۱۳۷۳‬و ‪۱۳۷۴‬‬

‫موفق به کسب مدال طالی ریاضی در المپیاد کشوری شد‪ .‬این موفقیت باعث شد او به‬

‫المپیاد جهانی ریاضیات در هنگ‌کنگ و کانادا راه یابد و در این مسابقات نیز مدال طال را از آن‬

‫خود کند‪ .‬عالوه بر این‪ ،‬موفق شد بیشترین امتیاز را بین همه دانش‌آموزان شرکت‌کننده‬

‫کسب کند‪.‬‬

‫او در سال ‪ ۲۰۰۹‬جایزه بلومنتال را از آن خود کرد‪ .‬طبق اعالمیه انجمن ریاضی آمریکا‪ ،‬این‬

‫جایزه مهم ریاضی به‌خاطر خالقیت استثنایی و تز دکترای مبتکرانه به مریم میرزاخانی اهدا‬

‫شد‪ ،‬تزی که در آن ابزارهای گوناگونی برای به‌دست‌آوردن نتایجی در ‪ ۳‬مسئله مهم ترکیب شده‌‬

‫بودند‪ ،‬از هندسه هذلولوی گرفته تا روش‌های کالسیک فرم‌های اتومورفیک و تقلیل‬

‫سیمپلکتیک‪.‬‬

‫مریم میرزاخانی اولین ایرانی و اولین زن جهان بود که در سال ‪ ۲۰۱۴‬برنده مدال فیلدز شد‪ .‬این‬

‫جایزه ارزشمندترین نشان علمی رشته ریاضیات است که به آن عنوان نوبل ریاضیات را نیز‬

‫داده‌اند‪.‬‬

‫جوایز و افتخارات مریم میرزاخانی در یک نگاه‬

 ‫مدال طالی المپیاد جهانی ریاضی (هنگ‌کنگ ‪.)۱۹۹۴‬‬

‫مدال طالی المپیاد جهانی ریاضی با نمره کامل (کانادا ‪.)۱۹۹۵‬‬

‫فعالیت در پژوهشگاه دانش‌های بنیادی (ایران از ‪ ۱۹۹۵‬تا ‪.)۱۹۹۹‬‬

‫جایزه افتخاری دانشگاه هاروارد در سال ‪.۲۰۰۳‬‬

‫جایزه برترین فارغ‌التحصیالن دانشگاه هاروارد در سال ‪.۲۰۰۳‬‬

‫جایزه پژوهشگر برتر بنیاد ریاضیات ِکِلی در سال ‪.۲۰۰۴‬‬

‫کسب عنوان یکی از ‪ ۱۰‬ذهن جوان جهان در سال ‪ ۲۰۰۵‬از سوی نشریه پاپیوالر ساینس آمریکا‪.‬‬

‫جایزه ای‌ام‌اس بلومنتال در سال ‪.۲۰۰۹‬‬

‫دعوت به کنگره بین‌المللی ریاضیات در سال ‪ ۲۰۱۰‬برای سخنرانی درباره «توپولوژی و‬

‫سیستم‌های پویا و معادله دیفرانسیل معمولی»‪.‬‬

‫جایزه ستر از طرف انجمن ریاضی آمریکا در سال ‪.۲۰۱۳‬‬

‫انتخاب‌شدن به‌عنوان یکی از ‪ ۱۰‬فرد مهم سال ‪ ۲۰۱۴‬از سوی مجله نیچر‪.‬‬

‫جایزه بنیاد ریاضیات کلی در سال ‪.۲۰۱۴‬‬

‫سخنران مدعو کنگره بین‌المللی ریاضی در سال ‪.۲۰۱۴‬‬

‫مدال فیلدز در سال ‪.۲۰۱۴‬‬

‫عضویت در فرهنگستان علوم فرانسه در سال ‪.۲۰۱۵‬‬

‫عضویت در مجمع فیلسوفان آمریکا در سال ‪.۲۰۱۵‬‬

‫عضویت در آکادمی ملی علوم آمریکا در سال ‪.۲۰۱۶‬‬

‫عضویت در فرهنگستان هنر و علوم در سال ‪.۲۰۱۷‬‬

‫جایزه بریکترو در ریاضیات در سال ‪( ۲۰۲۰‬پس از درگذشت)‪.‬‬

‫جایزه مریم میرزاخانی‬

‫در سال ‪ ،۱۹۸۸‬انجمن ریاضی آمریکا به‌افتخار صدمین سالگرد تأسیس خود تصمیم به اعطای‬

‫جایزه ‪ NAS‬گرفت‪ .‬نام این جایزه که هر ‪ ۴‬سال یک‌ بار اهدا می‌شود‪ ،‬بعدها به‌افتخار مریم‬

‫میرزاخانی تغییر کرد و حاال جایزه مریم میرزاخانی (‪ )Maryam Mirzakhani Prize‬نامیده‬

‫می‌شود‪.‬‬

‫بازمانده اتوبوس مرگ‬

‫از ‪ ۲۲‬تا ‪ ۲۵‬اسفند ‪ ۱۳۷۶‬نخستین سمینار دانشجویی ریاضی در دانشگاه چمران اهواز برگزار‬

‫شد‪ .‬این سمینار هم‌زمان بود با برگزاری بیست‌ودومین دوره مسابقات ریاضی دانشجویی‪.‬‬

‫تیمی سه‌نفره از دانشجویان دانشگاه شریف که مریم میرزاخانی‪ ،‬ایمان افتخاری و حسین‬

‫نمازی اعضای آن بودند‪ ،‬در بخش مسابقه موفق به کسب عنوان اول تیمی شدند‪ .‬پس از‬

‫پایان سمینار و در ‪ ۲۶‬اسفند ‪ ،۱۳۷۶‬اتوبوس حامل دانشجویان از اهواز به مقصد همدان و‬

‫سپس به‌سمت تهران حرکت کرد‪ .‬ساعت دو و نیم نیمه‌شب این اتوبوس از جاده خارج شد و‬

‫از ارتفاع ‪۶‬متری به داخل دره سقوط کرد‪ .‬این حادثه دلخراش منجر به فوت ‪ ۲‬راننده اتوبوس‪،‬‬

‫‪ ۶‬دانشجوی نخبه و مدال‌آور دانشگاه شریف و یک دانشجوی دانشگاه تهران شد‪ ،‬اما مریم‬

‫میرزاخانی که در همان اتوبوس بود‪ ،‬از این سانحه تلخ جان سالم به در برد‪.‬‬
 ‫مریم میرزاخانی ماجرای آن شب را این‌طور شرح می‌دهد‪:‬‬

‫‪‬‬
‫داشتم فکر می‌کردم شاید دیگر کارون را نبینم‪ .‬پشت‌سر ما حیدری و حسام سه‌تار‬
‫می‌زدند‪ .‬ما صندلی‌ها را خوابانده بودیم و گوش می‌دادیم‪ .‬حیدری آواز می‌خواند و من‬
‫به تنها چیزی که فکر نمی‌کردم این بود که دفعه بعد سه‌تار را شکسته ببینم‪.‬‬
‫نفهمیدم چطور خوابم برد‪ .‬تا قبل از ساعت دو نیمه‌شب همه‌چیز به‌خوبی پیش‬
‫می‌رفت‪ .‬اتفاق درست لحظه‌ای رخ داد که همه ما احساس می‌کردیم خوشبختیم و‬
‫به همه آنچه می‌خواهیم رسیده‌ایم‪.‬‬

‫مریم پس از حادثه از حال بقیه دانشجویان بی‌خبر بود تا اینکه در بیمارستان از مکالمه پزشک‬

‫و پرستار متوجه شد ‪ ۹‬نفر در این حادثه کشته شده‌اند‪.‬‬

‫‪‬‬
‫نمی‌دانستم چه کسانی فوت کرده‌اند‪ .‬فقط می‌دانستم ‪ ۹‬نفر هستند‪ .‬تک‌تک بچه‌ها‬
‫را جای فوت‌شده‌ها می‌گذاشتم و خاطرات مشترکمان و آخرین تصویری را که از آنها‬
‫در ذهنم بود‪ ،‬مرور می‌کردم و فکر می‌کردم ازدست‌دادن هرکدامشان چقدر مشکل‬
‫است و چقدر دوستشان دارم‪ .‬حاال که بچه‌ها را توی دانشگاه می‌بینم احساس‬
‫می‌کنم خدا دوباره آنها را به من بازگردانده است‪.‬‬

‫زندگی شخصی مریم میرزاخانی‬

 ‫مریم میرزاخانی و همسر و دخترش‬

‫مریم میرزاخانی عمری پربار اما نسبتا کوتاه داشت‪ .‬او در اوج موفقیت و درخشش‪ ،‬در ‪ ۲۳‬تیر‬

‫‪ ،۱۳۹۶‬در ‪۴۰‬سالگی به‌خاطر ابتال به سرطان سینه درگذشت‪ .‬اگرچه او موفق به کسب جایزه‬

‫فیلدز که مهم‌ترین جایزه ریاضی است شده بود‪ ،‬خبر ابتالی او به بیماری ‪ ۱‬سال پیش از‬

‫دریافت این جایزه‪ ،‬به او اجازه نداد که از ته قلب احساس خوشحالی کند‪.‬‬

‫مریم میرزاخانی به‌رغم درخشش و موفقیت‌هایش‪ ،‬به‌هیچ‌وجه به قرارگرفتن زیر ذره‌بین‬

‫رسانه‌ها عالقه‌مند نبود و به همین دلیل گفت‌وگوها و مصاحبه‌های چندانی از او منتشر‬

‫نشده است‪ .‬به‌گفته همسر مریم میزاخانی‪ ،‬او با وجود تمام دستاوردهایش‪ ،‬بسیار متواضع‬

‫بود و در جمع‌های دوستانه و مهمانی‌ها حرفی از دستاوردهایش نمی‌زد و برخوردی بسیار‬

‫دوستانه و متواضعانه داشت‪.‬‬

‫او در سال ‪ ۲۰۰۸‬با یان واندراک پژوهشگر اهل کشور چک ازدواج کرد‪ .‬یان واندراک دانشیار‬

‫ریاضی دانشگاه استنفورد بود‪ .‬همسر مریم میرزاخانی می‌گوید‪:‬‬

 ‫‪‬‬
‫ما در سال ‪ ۲۰۰۸‬در باالی کوهی در نیوهمشایر و با حضور کال ‪ ۶‬نفر ازدواج کردیم‪ .‬در‬
‫سال ‪ ۲۰۰۹‬با شغل‌های عالی و آنچه موقعیتی تمام و کمال در زندگی به نظر می‌رسید‪،‬‬
‫به کالیفرنیا منتقل شدیم و دخترم آناهیتا در سال ‪ ۲۰۱۱‬متولد شد‪.‬‬

‫مریم میرزاخانی در دوران بیماری نیز تا حد توان کار می‌کرد‪ ،‬اما هرچه به پایان عمر خود‬

‫نزدیک‌تر می‌شد‪ ،‬بیشتر نگران آینده دخترش می‌شد‪ .‬آناهیتا‪ ،‬دختر مریم میرزاخانی‪۶ ،‬ساله بود‬

‫که مادرش را از دست داد‪ .‬البته مریم توانست پیش از مرگش به آرزوی خود برسد و‬

‫مدرسه‌رفتن دخترش را ببیند‪.‬‬

‫کتاب‌های مریم میرزاخانی‬

‫‪ .۱‬نظریه اعداد‬

‫نویسندگان‪ :‬رؤیا بهشتی زواره‪ ،‬مریم میرزاخانی

‬

‫انتشارات‪ :‬فاطمی
‬

‫تعداد صفحه‪۲۹۲ :‬‬

‫این کتاب حاصل همکاری مریم میرزاخانی با دوست ریاضی‌دان خود‪ ،‬رؤیا بهشتی زواره‪ ،‬است‪.‬‬

‫آنها تالش کردند نظریه اعداد را ساده و راحت‌فهم بنویسند‪ ،‬ازاین‌رو مطالعه این کتاب به‬

‫هیچ‌گونه دانش تخصصی‌ای نیاز ندارد و آشنایی با ابزارهای ریاضی مقدماتی مثل اصل النه‬

‫کبوتری و اصل استقرای ریاضی برای مطالعه و درک این کتاب کافی است‪.‬‬
 ‫‪‬‬
‫نظریه مقدماتی اعداد چه از نظر مطلب و چه از نظر تنوع مسئله‌های مربوط به آن از‬
‫زیباترین بخش‌های ریاضیات مقدماتی است و ویژگی بارز آن وجود مسئله‌هایی است‬
‫که گرچه بیانی ساده و مقدماتی دارند‪ ،‬اما یا حل‌نشده باقی مانده‌اند یا حل آنها نیاز‬
‫به استفاده از ریاضیات پیشرفته دارد‪ .‬در این کتاب به آموزش این بخش جذاب از‬
‫ریاضیات مقدماتی پرداخته‌ایم‪ ،‬به‌گونه‌ای که برای دانش‌آموزان عالقه‌مند دوره‬
‫دبیرستان مفید و قابل‌استفاده باشد‪.‬‬

‫‪ .۲‬جادوی مریم‬

‫نویسنده‪ :‬مگان رید

‬

‫مترجم‪ :‬نرگس اخالقی‌نیا

‬

‫انتشارات‪ :‬کتاب بهار

‬

‫تعداد صفحه‪۴۰ :‬‬

‫این کتاب مناسب گروه‌های سنی ب و ج‪ ،‬یعنی کودکان اول تا ششم دبستان‪ ،‬است و‬

‫سرگذشت و دستاوردهای مریم میرزاخانی را به زبانی ساده بیان کرده است‪.‬‬

‫‪ .۳‬دختری از تبار ما‬

‫نویسنده‪ :‬کامران شهبازی

‬

‫انتشارات‪ :‬نقد فرهنگ

‬

‫تعداد صفحه‪۱۳۴ :‬‬

‫این کتاب نگاهی به زندگی‪ ،‬آثار و دستاوردهای مریم میرزاخانی دارد‪.‬‬

‫سخن پایانی‬
‫در این مطلب کوشیدیم سرگذشت مریم میرزاخانی و فرازونشیب‌های زندگی او را مرور کنیم‪.‬‬

‫موفقیت او در صحنه‌های جهانی الهام‌بخش بسیاری از افراد‪ ،‬به‌خصوص زنان ایرانی‪ ،‬است که‬

‫اغلب جای رشد و پیشرفت زیادی برای خود نمی‌بینند‪ .‬آیا این مطلب برای شما هم الهام‌بخش‬

‫بود؟ لطفا در قسمت دیدگاه‌ها نظرات خود را با ما در میان بگذارید و اسم کسی را بنویسید که‬

‫الهام‌بخش شماست‪.‬‬

‫‪ettelaat‬‬ ‫‪britannica‬‬ ‫‪nature‬‬ ‫منبع‬

‫موفقیت زنان‬ ‫مشاهیر ایران‬ ‫زنان موفق‬ ‫زنان‬ ‫‪‬‬

‫آنا جمشیدی‬