EĞİTİMİN TARİHSEL

GELİŞİMİ
Konu Örüntüsü
Eğitimin Tarihsel Temelleri
Giriş
 Avrupa ’da eğitimin tarihsel gelişimi
 Antik Yunan ’da eğitim
 Helenizm döneminde eğitim
 Antik çağda Roma’da eğitim
 Erken Hıristiyan çağda eğitim
 Rönesans dönemi
 Aydınlanma çağı
 Doğu toplumlarında eğitim
 Türklerde eğitimin tarihsel gelişimi
 İslamiyet öncesi dönemde eğitim
 İslamiyet sonrası dönemde eğitim
 Selçuklu devleti döneminde eğitim
 Osmanlı döneminde eğitim
 Sıbyan okulları
 Enderun okulları
 Osmanlı yenileşme dönemi
 Tanzimat sonrası eğitim
 Cumhuriyet sonrası Türkiye ’de Eğitim
 AVRUPADA EĞİTİMİN
TARİHSEL GELİŞİMİ
 Batı uygarlığının temeli özellikle
düşünce sistemleri açısından Eski Yunan
ve Roma kültürüne dayanmaktadır.
 Antik yunanda eğitim
 Antik Yunan’da (MÖ 756-146) “kahramanlık”
ideali eğitimin özünü oluşturmaktadır. Bu da
kuvvet, beceriklilik, kibar, ahlak, ruh güzelliği,
şan ve şeref, başarılı ve savaşçı olmak … vb gibi
öğeleri içerisinde barındırılmıştır.
 Yunan eğitimini Sokrates, Platon, Aristoteles
gibi düşünürler yeniden yapılandırmaya
çalışmışlardır.
 Helenizm döneminde eğitim

 Bu dönemde eski edebiyat türlerinden bazıları ortadan

kalkarak zamanın gereksinimlerine ve değişen
karakterine daha uygun bazı edebi çeşitler gelmekte,
bazıları ise şekil değiştirmektedir.
 Helenizm döneminde felsefeye daha çok önem
verilmektedir.

 Pozitif bilimlerde (deneylere dayanan) ilerlemeler

gerçekleştirilmektedir.

 Matematik ve geometride önemli gelişmeler sağlamaktadır.

 Tıp alanında özelikle cesetler üzerinde ameliyatlar yapılarak

cerrahi alanda ilerlemeler kaydedilmektedir.
 Antik çağda Roma’da eğitim
 Eski Roma eğitiminin temel amacı “iyi
yurttaş yetiştirmektir”. Bu amaç bu
dönemde aileye yüklenmektedir iyi yurttaş
becerikli, erdemli ve sağlam karaktere
sahip kişidir. Eski Romalılar da eğitimde
“alıştırma”nın yeri ve önemi büyüktür.
 Antik Hıristiyan çağda eğitim
 Batının Eski Yunan ve Roma eğitim
anlayışı Hıristiyanlık etkisinde değişmeye
başlamıştır. Daha önceki dönemlerde genel
olarak insan dünyevi bir varlık olarak
görülüp vatandaşlık eğitimine önem
verilirken, Hıristiyanlıkla birlikte din ve
Tanrı merkezli eğitim anlayışı egemen
olmaya başlamıştır
 Rönesans dönemi
 Kültür düşüncede yeniden doğuşu ifade eden Rönesans
bilindiği gibi 1350’lerde İtalya ‘da biçimlenmiştir
 Rönesans’la birlikte kültür ve eğitim canlılık kazanmıştır;
yani edebiyat, mimari, sanat ve fen gelişmiştir. Canlanma
İtalya’dan sonra kuzey Avrupa ve İngiltere ye yayılmıştır.
İtalyan şehirlerinde akademiler ve kütüphaneler
kurulmuştur.
 İlk üniversite 1348’de Floransa da açılmıştır. Daha
sonraları Hollanda da ticaret ve eğitim ve kültürün geldiği
görülmektedir. Matbaanın icadı da gerek genel biçimde
Rönesans’ın ve gerekse bu dönemin eğitim anlayışının
yayılmasına etki etmiştir.
 Aydınlama çağı
 Aydınlama felsefesi eğitimle ilgili uygulamalarda
değişmeler yaşanmasına yol açmıştır. Aydınlama
felsefesinin savunucularından Locke’ a göre her
çocuk eğitimcilerin elinde biçimlendirilecek “boş
bir levha” gibidir. İnsan eğitimle insanlaştırılır
 Eğitimin süreci öğretme ve öğrenme ile ilgili
konular psikoloji biliminin ışığında yeniden
gözden geçirilmiştir. Bu durum eğitimin
psikolojik temellerini oluşturan ilk hareket olarak
görülebilir.
 DOĞU TOPLUMLARINDA
EĞİTİM
 Doğu toplumlar batılı toplumlarından farklı
olarak kendi aralarında kültürel yönden
ortak bir takım özelliklere sahip oldukları
gibi farklı özelliklerde taşımaktadırlar.
Dinsel inançlar yönünden doğu toplumları
daha fazla çeşitlilik göstermektedir.
 DOĞU TOPLUMLARINDA
EĞİTİM
 Çin (m.ö 1000-200) eğitim sistemi geleneklere, aileye
topluma bağlı insan yetiştirmek üzere kurulmuştur. İlk,
orta ve yüksek okulları vardır. Kızlar annelerinin
yanında ev işlerini; erkekler 10-13 yaşına kadar okuma
yazma hesap öğrenirler. Yüksek okulda edebiyat, tarih,
doğa bilgileri ve felsefe okutulurdu.
 Hintlilerde Brahman adı verilen din adamları, aynı
zamanda toplumda bir öğretmen rolü de
üstlenmişlerdir. Bu toplumda eğitim genelde dini
içerikli olup, temel amaç, insanın ahlaki, manevi ve
ruhi yönden geliştirilmesi olmuştur
 TÜRK TOPLUMLARINDA
EĞİTİMİN TARİHSEL
GELİŞİMİ

 Türkiye’de eğitim; İslamiyet öncesi

İslamiyet sonrası ve Cumhuriyet sonrası
eğitim olmak üzere üç dönemde ele
alınacaktır.
İSLAMİYET ÖNCESİ DÖNEMDE EĞİTİM

 Türklerin İslamiyet’ten önceki dönemlerinde;

çocuk ve gençlerin toplumsallaştırılıp
eğitilmesinde toplumun töresi önemli rol
oynamıştır. Türklerde alp insan tipine önem
verilmiştir. Alp insan tipi cesur olduğu kadar
bilge bir bilim sevgisini de ortaya çıkarmıştır.
Mesleki eğitim önemli bir yer tutmaktaydı.
Türkleri bu döneminde göçebelik ve yöneticilik,
bazı el sanatları ve çocuk yetiştirmeye yönelik
koşullar eğitime damgasını vurmuştur.
İSLAMİYET SONRASI DÖNEMDE EĞİTİM
Selçuklu devleti döneminde eğitim
 Örgün eğitimin ilk örnekleri olan medreseler bu
dönemde kurulmaya başlandı. Temelde din
eğitimine dayanmasına rağmen, bilimlere de
önem verildiği görülmektedir. Batı örneklerinde
rastlanmayan medreseler, din eğitiminin yanı sıra,
matematik, astronomi, tıp, fen alanlarında çağının
bilgilerini veren okullar olmuştur
İSLAMİYET SONRASI DÖNEMDE EĞİTİM
Osmanlı döneminde eğitim
 Osmanlı İmparatorluğunda Orhan gazi tarafından ilk
Osmanlı medresesi kuruldu
 Medreselerin etkinlik alanına şunlar girmektedir.
* Ulema sınıfını yetiştirmek,
* Sibyan mektebine hoca yetiştirmek,
* İmam, vaiz yetiştirmek,
* Devlet memurları yetiştirerek medrese öğrencilerinin
kutsal sayılan recep, şaban, ramazan aylarında en küçük
köylere dağılması geleneği (öğreticilik görevlisi)
padişahların huzurunda dini metinleri yorumlama ve
tartışmaları anlamına gelen “hutur dersleri” verilmesidir.
 Sıbyan okulları
 Sıbyan okulları ve medreseler, halk çocuklarının
parasız öğrenim gördükleri, hayırsever zenginler
tarafından yaptırılan belli bir miktar gelirle birlikte
vakıf haline getirilen okullarıdır
 Genellikle devlet yetkilileri ve padişahlar tarafından
kulübelerin içerisinde, camilerin bitişiğinde veya
müstakil bir yapı halinde kurulan sıbyan mektepleri
ağırlıklı olarak dini eğitim vermiştir.
 Enderun okulları
 Enderun yüksek okul niteliğindedir. Enderun okulları
Fatih Sultan Mehmet tarafından açılan okullardı. Bu
eğitim kurumların içinde askerlik,yöneticilik,güzel
sanatlar bölümleri bulunmaktadır

 HIRİSTİYAN ailelerden devşirilen küçük çocuklar

önce Müslüman Türk ailelerin yanında yetişip, sonra
saray ve kışlalarda eğitim görmüşlerdi.
Osmanlı yenileşme dönemi
 OSMANLI devleti, 1773’ten 1839’a kadar geçen
dönemde batılı ülkeler karşısında aldığı yenilgiler sunucu,
başta askerlik olmak üzere çeşitli alanlarda bir takım
yenilikler yapma gerektiğini hissetmiştir.

 Bu dönemde mühendis yetiştirilmesine yönelik

uygulamalara ağırlık verilir.
Tanzimat sonrası eğitim
 Tanzimat Döneminde (1839-76), hasta adamın
kurtarılması ölümle değil eğitimle sağlanacaktı.
 Bu nedenle bu dönemde ilk defa öğretmen okulları
açılmıştır.
 Darülfünun(Üniversite), Azınlık okulları,
darulmuallimlerin (Sultan Abdülmecid döneminde 1847'de,
rüştiyelere erkek öğretmen yetiştirmek üzere açılan okuldur)
açılması, ilköğretimin ilk defa zorunlu kılınması yönünde
karar alınması bu dönemin önemli gelişmelerindendir.
 CUMHURİYET SONRASI
 Atatürk yeni kurulan Cumhuriyetin geliştirilmesi,
yaygınlaştırılmasında anahtar öğe olarak eğitimi
görmüştür. Bu nedenle, ülkenin eğitim sorunlarını
tartışmak için, Maarif Kongresini (15-21 Temmuz
1921) toplamıştır.
 Cumhuriyet döneminde eğitim ve öğretiminde birliği
sağlamak amacı ile, 3 Mart 1924 tarihinde 430 sayılı
Tevhid-i Tedrisat Kanunu çıkartılmıştır
 Atatürk eğitimim bilimsel ilkelere uygun biçimde ve
ulusal temelde ele alınması gerektiğini savunmuştur.

 Latin harflerinin kabulünü Türkiye’de geniş bir eğitim

seferberliği izlemiştir. 1929 yılında başlayan “Ulus’’
(Millet) Mektepleri ilk açıldığında yarım milyon yurttaş
bu kurslara katılarak okuma-yazma öğrenmiştir.
 halkevleri ve halkodaları açılmıştır.

 Öğretmen azlığı nedeniyle 17 Nisan 1940 günü on dört yerde birden

Köy Enstitüleri kuruldu. 1941 yılında yedi köy enstitüsü daha açılarak
sayıları yirmi sekize yükseltilmiştir. Köy enstitüleri, dünya eğitim
tarihine en özgün ve en verimli eğitim projelerinden biri olarak geçen
bir deneme olarak değerlendirilmektedir.

 24.01.1954 tarihinde kabul edilen yasa ile köy enstitüsü sistemiyle

ilgili eğitim ve öğretim ilkelerine ve yöntemlerine son verilmiştir.
 İlk kez kapsamlı ortaokul programı 1947’de ele alındığı
görülmektedir.
 1946 yılında üniversiteler kanunu çıkarılmıştır. Üniversitelerin
özerkliği ve tüzel kişiliğini kazanması ve amaçlarının netlik
kazanması bu kanununla sağlanmıştır
 1982’de çıkartılan 2547 sayılı YÖK kanunu ile, üniversiteler
ve 1982’e kadar üniversiteler kapsamı dışında kalan bütün
yüksek öğretim kuruluşları, Milli Eğitim Bakanlığı ’na bağlı
enstitü ve meslek okulları tek kanun çerçevesine alınmış ve tek
bir merkezi üst yönetim olan YÖK’e bağlanmıştır
KAYNAKLAR
 Saylan, N. (2016). Eğitim Bilimine Giriş.
Anı Yayıncılık.
Referanslar
 Akyüz, Y. (2001). Türk Eğitim Tarihi. İstanbul: Alfa Yayınları.
 Akyüz,Y. (2006) .Türk Eğitim Tarihi.Ankara:Pegem A Yayıncılık.
 Arslan, H. (2004). Meslek Olarak Eğitim ( Ed: Cevat CELEP ). Ankara: Anı
Yayıncılık.
 Aytaç, K. (1992). Avrupa Eğitim Tarihi, İstanbul: İlahiyat Fakültesi yayınları.
 Başar,E. (1999). Milli Eğitim Bakanlarının Eğitim Faaliyetleri.(1960-
1971).İstanbul:Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.
 Başgöz, İ. (2004). Türkiye ’nin Eğitim Çıkmazı ve Atatürk, Ankara: T.C. Kültür
Bakanlığı Yayınları.
 Binbaşıoğlu, C. (1995). Türkiye ‘de Eğitim Bilimleri Tarihi, İstanbul: Milli
Bakanlığı Yayınları.
 Binbaşıoğlu C. (1993). Çağdaş Eğitim ve Köy Enstitüleri. İzmir:Dikili Belediyesi
Kültür yayınları:4.
 Bülbül, S. (1991). Türkiye ’de Halk Eğitim, Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Açık
Öğretim Fakültesi yayınları.
 Çınar, İ. (2002). Eğitim Üzerine (Editör: Erdal Toprakçı), Ankara: Ütopya Yayın
evi.
 Davis, N. (2006). Avrupa Tarihi, Ankara: İmge Kitapevi Yayınları.
 Demircioğlu, H. (1998). Roma Tarihi, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
 Günbay, İ. (2006). Eğitim Bilimine Giriş, (Editör: Durmuş Ekiz ve Haydar
Durukan), İstanbul: Lisans Yayınları.
 Güneş, M. ve Güneş H. (2003). Türkiye’de Eğitim Politikaları ve Sivil Toplum,
Ankara: Anı Yayıncılık.
 Hassan, Ü. (2000). Türkiye Tarihi 1, (Ed. Sina Akşin) İstanbul: Cem Yayın Evi.
 İhsanoğlu, E. (1999). Osmanlı Medeniyeti Tarihi Cilt 1. İstanbul: Zaman gazetesi
Yayınları.
 Koçer, H. A.(1980). Eğitim Tarihi, Ankara.
 Kaplan, İ. (1999). Türkiye ’de Milli Eğitim İdeolojisi, İstanbul: İletişim Yayınları.
 Katoğlu, M. (2000). Türkiye Tarihi 4. Cilt, (Ed. Sina Akşin) İstanbul: Cem Yayınları.
 Kaya, Y. K. (1984). İnsan Yetiştirme Düzenimiz, Ankara.
 Korkut,H. (1983). “Üniversiteler” Cumhuriyet Döneminde Eğitim.İstanbul:Milli
 Kongar,E. (1999). 21.Yüzyılda Türkiye.İstanbul: Remzi yayınevi.
 Eğitim Bakanlığı Yayınları.
 Mansel, A. M. (2004). Ege ve Yunan Tarihi, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
 Mc Neill, I. (2006). Dünya Tarihi, (Çev. Alaeddin Şenel), Ankara: İmge Kitap Evi
Yayınları.
 Paul Roux, J. (2001). Orta Asya Tarihi ve Uygarlık, İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
 Sakaoğlu, N. (1993). Cumhuriyet Dönemi Eğitim Tarihi, İstanbul: İletişim
Yayınları.
 Sönmez,V. (2006). Eğitim Bilimine Giriş, (Ed. Veysel Sönmez), Ankara: Anı
yayıncılık.
 Şenel, A. (2004). Siyasal Düşünceler Tarihi, Ankara: Bilim ve Sanat Yayınları.
 Şişman, M. (1999). Öğretmenliğe Giriş, Ankara: PegemA yayınları.
 Tanör,B. (2000). Türkiye Tarihi.İstanbul:Cem Yayınevi.
 Varış, F. (1991). Eğitim Bilimine Giriş. Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi.
 Yuryaydın, H. (2000). 6. Türkiye Tarihi 2 cilt, İstanbul: Cem Yayınları