Nazım Biçimleri ve Nazım Türleri | 1

Nazım Şekli Nedir Kısaca Bilgi

İçindekiler

Nazım Şekli Nedir Kısaca Bilgi

Nazım Şekilleri ve Nazım Biçimlerinin Çeşitleri
Nazım Şekilleri Nelerdir?
• Düzenli nazım biçimleri
• Serbest düzenli olanlar

Bir edebi yapıtın içeriği dışındaki tüm özelliklerine biçim denir. Bir şiirin dize kümelenişi,
uyakların sıralanış düzeni ve ölçü özelliklerinden doğan niteliklere genel olarak nazım biçimi
denir.

Bir şiirdeki nazım biçimlerini belirlemenin temel ölçütü ise nazım birimidir. Nazım türü ise
konuyla ilgili bir kavramdır. Bir şiirin nazım birimi ve kafiye ölçüsü ile ilgilli yapısına nazım
şekli denir. Bir şiirin konusuna göre isimlendirilmesine ise “nazım türü” denir. Türk
edebiyatında kullanılan nazım biçimleri şu şekilde gruplandırılır:

İslamiyet Öncesi Türk Şiiri Nazım Biçimleri: Koşuk, Sagu, Sav

Halk edebiyatı nazım biçimleri: Koşma, varsağı, destan, semai, mani…
Tekke Edebiyatı Şiiri Nazım Biçimleri: İlahi, Şathiye, Nefes, Devriye
Divan edebiyatı nazım biçimleri: Şarkı, tuyuğ, gazel, mesnevi, kıt’a …
Batı etkisindeki Türk edebiyatı nazım biçimleri: Sone, balad, terza-rima, serbest
müstezat

Bir edebi yapıtın içeriği dışındaki tüm özelliklerine biçim denir. Bir şiirin dize kümelenişi,
uyakların sıralanış düzeni ve ölçü özelliklerinden doğan niteliklere genel olarak nazım biçimi
denir. Bir şiirdeki nazım biçimlerini belirlemenin temel ölçütü ise nazım birimidir. Nazım
türü ise konuyla ilgili bir kavramdır. Türk şiirin tarihsel gelişimi içinde kullandığı nazım
biçimlerini aşağıdaki tabloyla gösterebiliriz.

Türk şiirin tarihsel gelişimi içinde kullandığı nazım biçimlerini aşağıdaki tabloyla
gösterebiliriz.

www.edebiyatfakultesi.com Nazım Biçimleri ve Nazım Türleri | 1

 Nazım Biçimleri ve Nazım Türleri | 2

Nazım Şekilleri ve Nazım Biçimlerinin Çeşitleri

Nazım şekilleri ve nazım türleri, Yeni Türk Edebiyatı’nda devamlı değişir. Edebî türlerde ve
şekillerde görülen bu değişme, etkilerini günümüze kadar sürdürmektedir. Bu yenilik, 18.
asırda baş gösteren zihniyet değişikliğine bağlı olarak sosyal hayatımızda ve duygu
dünyamızda teşekkül eden farklılığın eserlere yansımış hâlidir.

Bu dönemdeki nazım şekilleri, eskinin bir devamı olmakla birlikte, bir kısım yeniliklerin de

www.edebiyatfakultesi.com Nazım Biçimleri ve Nazım Türleri | 2

 Nazım Biçimleri ve Nazım Türleri | 3

habercisi gibidir. Edebî tür ve şekillerdeki değişmenin sebebini sadece batıdan gelen
etkilere bağlamak, çok mantıklı değildir. Bunun birinci dereceden sebebi, divan şiirinin,
kendini yenileyememesidir. Batı edebiyatından gelen etkiler, bu ilk sebebi pekiştirir.

“Nazım biçimi” denince, şiirlerin dize, ölçü ve kafiyenin belirli bir nazım birimi temel
alınarak gösterdiği özellik anlaşılmalıdır. Nazım birimi Halk edebiyatında dörtlük, Divan
edebiyatında beyit, günümüz şiirinde de dizedir.

Nazım Şekilleri Nelerdir?

• Düzenli nazım biçimleri

Sone, triyole, çapraz uyak, sarma uyak, örüşük uyak, düz uyak, halk şiirinden alınan nazım
biçimleri (koşma, semai, maniler)

• Serbest düzenli olanlar

• Eşit düzenli ( 3’lü, 4’lü, 5’li, 6’lı, 7’li, 8’liler)

• Karışık düzenli

Dizelerin hece sayısı değişik olanlar

Dize sayısı değişik olanlar

• Serbest nazım

Ölçülü, uyaklı

• Uzun ve kısa dizeleri düzenli olanlar

• Uzun ve kısa dizeleri düzensiz olanlar

Ölçüsüz, uyaklı
Ölçüsüz, uyaksız

www.edebiyatfakultesi.com Nazım Biçimleri ve Nazım Türleri | 3

 Nazım Biçimleri ve Nazım Türleri | 4

• Divan Şiiri nazım biçimleri

• Beyitlerle kurulanlar

Kaside, gazel, mesnevi, rubai

• Bentlerle kurulanlar

Murabba, muhammes (Cem Dilçin, Örneklerle Türk Şiir Bilgisi, s. 367-402)

Yeni Edebiyat’taki nazım şekilleri ve türlerini incelemeye, Halk Edebiyatı ve Divan Edebiyatı
tür ve şekillerinden başlanmalı, sonra batıdan gelen şekillerle serbest şekiller ele
alınmalıdır. Kronoloji için buna ihtiyacımız vardır.

Halk Edebiyatı’nın devamı olan şekil ve türler, anonim, Aşık Edebiyatı ve Dini Tasavvufi
Türk Edebiyatı’ndan gelen türler olarak üç grupta toplanabilir. Anonim halk edebiyatı şiiri
mâni, türkü, ağıt, ninniler, düzgü, gibi manzum; bilmeceler ve tekerlemeler gibi manzum-
mensur karışık eserlerden meydana gelir.

Âşık Edebiyatı’ndan gelen koşma, destanlar, semai, varsağı gibi gruplarla Tekke
Edebiyatı’ndan gelen ilahî, şatah, devriye, nutuk vb. türler, günümüze kadar Yeni Türk
Edebiyatı’nda etkili olmuştur.

Divan Edebiyatı’nın devamı olan şekil ve türler, geleneksel diğer türler gibi etkisini
günümüze kadar sürdürür.
• Beyitlerden oluşanlar
– Tek Kafiyeli Olanlar

Gazel, müstezat, kaside, kıta, nazım

– Ayrı kafiyeli olanlar

– Mesnevi

• Bentlerden oluşanlar
– Tek Bentli Nazım Şekilleri

www.edebiyatfakultesi.com Nazım Biçimleri ve Nazım Türleri | 4

 Nazım Biçimleri ve Nazım Türleri | 5

Rubai, tuyuğ

– Çok Bentli Şekiller

• Musammatlar
– Murabba, terbi, şarkı, muhammes, tardiye, tahmis, taştir, müseddes, tesdis, müsebba ve
tesbi, müsemmen ve tesmin, mütessa ve tetsi, muaşşer taşir.
– Terkib-i bent, terci-i bent.

Buna nazım türleri adıyla anacağımız örnekleri de eklemek gerekir.

Bahariye,
cemreviye,
nevruziye,
fahriye,
methiye,
hezeliyat,
tarih düşürme,
şehrengiz,
mersiye,
gazavatname,
sakiname,
hamamname,
kıyafetname,
surname,
tarihname,
lügaz,
muamma,
hicviye gibi din dışı türler ile
tevhid,
münacaat,
naat,
maktel-i hüseyin,
devazdeh,

www.edebiyatfakultesi.com Nazım Biçimleri ve Nazım Türleri | 5

 Nazım Biçimleri ve Nazım Türleri | 6

miraciye,
hilye,
mevlit,
hadis-i erbain,
menakıpname,
ıydiye,
ramazaniye vb. dinî-tasavvufi türler, yeni örneklerle karşılaştırılmalıdır.

www.edebiyatfakultesi.com Nazım Biçimleri ve Nazım Türleri | 6