Eğitim felsefesinin temelleri

Felsefe sözcüğünün kaynağı nedir?

• Felsefe “bilgi” anlamına gelen sophia ve

“sevgi” anlamına gelen philia
sözcüklerinin birleşmesiyle oluşmuştur. Bu
çerçevede felsefe (philosophia), bilgi ve
bilgelik sevgisi, anlamına gelmektedir.
• Filozof (philosophos)da bilgeliği seven,
bilgiyi arayan, ve ona ulaşmak isteyen
kişidir.
Bilgelik ne anlama gelir?

• Eski Yunanca da bilgelik (sophia) sözcüğü

yalnızca kuru ve soyut bilgi anlamında değil,
akıllıca davranmak, aşırılıktan kaçınmak, kendine
egemen olmak ve kötü durumlara göğüs
germeyi bilmek anlamına da gelir.
• Filozof, yaşamın anlamını bulmaya ve bu anlama
uygun yaşamaya çalışan kimsedir.
Felsefe nedir?
• Felsefe, insanın kendisi, yaşamı, içinde yaşadığı
toplum ve evren üzerine düşünme faaliyeti
olarak tanımlanabilir.
• “Bütün insanlar doğal olarak bilmek isterler“.
İnsanlar, dünyayı, içinde yaşadığı toplumu,
geçmişini ve bütün yanları ile bizzat kendisini
tanımak ve bilmek ister.
Bilgi Türleri

• Gündelik bilgi
• Dini bilgi
• Teknik bilgi
• Sanat bilgisi
• Bilimsel Bilgi
• Felsefe bilgisi
 1. Gündelik (Düzensiz) Bilgi
Daha çok gündelik yaşamda kullanılan bir bilgi türüdür.

Bu bilginin kaynağı duyu ve deneyimlerdir.

– Subjektiftir.
– Sonuçları kesin değildir.
–Yararlı bir bilgidir; ama bazen insanları yanıltabilir.
–Yöntemsiz olarak elde edilir.
–Sistemli değildir

Örneğin, midesi ağrıyan birinin kekiği kaynatıp içtikten sonra

ağrısının geçmesi üzerine “Kekik suyu mide ağrısına iyi gelir
demesi.
2. Dini Bilgi

• Dini bilgi, özne ile nesne arasında inanç yoluyla

kurulan ilişkiyi temel alır.
• Temelinde iman vardır; dogmatiktir.
• İbadet biçimlerini ve inanç değerlerini içerir.
• İnsanın iç yaşamını ve toplumsal yaşamı
düzenleyen kuralları içerir.

• Örneğin, iyilik yapan insanlar cennete gider

 3. Sanat Bilgisi
• Sanat, kendine özgü bir dünyayı yorumlama
biçimidir.

Sanat bilgisi;
• Akla değil, duyguya ve sezgiye dayanır.
• İfade araçları diğerlerinden farklıdır.
• Özneldir, yaratıcılığa dayanır.
• Ürünleri somuttur .

• Örneğin; aynı manzarayı yapan üç ayrı ressamın

resimleri birbirine benzemeyecektir. manzara aynı
da olsa yorumlar farklı olacaktır.
 4. Teknik Bilgi
Teknik bilgide süje obje ilişkisine dayanır ve hayatı
kolaylaştırmak amacıyla kurulmaktadır.
Teknik bilginin en önemli ayırıcı özelliği, doğrudan
uygulamaya ve somut bir sonuç alma amacına yönelik
oluşudur.
Teknik bilgi
– İnsanlara yarar sağlar.
– İnsanın yaşamını kolaylaştırır.
– Araç gereç yapımına ve kullanımına dayanır.

Örneğin sulama tekniği ; boyama tekniği, şiir

tekniği vb.
 5. Bilimsel Bilgi
Bilimsel bilgi, bilimsel yöntemlerin uygulanmasıyla elde
ettiğimiz bilgidir.
* Bilimsel bilgi nesnel (objektif) olmalıdır. Kişiden kişiye değişmemelidir.
• Birikimli ve ilerleyebilir olma.
• Evrensel olma.
• Sistemli ve yöntemli olma.
• Deneysel olmalıdır. ...
• Gözlem ve mantığı birleştirir. ...
• Bilimsel yöntemle üretilmelidir. ...
• Bilimsel bilgi hakkında bilim insanları genel olarak ortak bir kanıya varmış
olmalıdır.
Örneğin,
Dünyanın yuvarlak oluşu
Dünyanın dönmesi
Suyun 100 derecede kaynaması.
Suyun sıfır derecede donması vb.
 6. Felsefe Bilgisi

Felsefi bilgi, bilme ve anlama merakından doğar.

Kişi evrenin bilgisini akıl yürütme yoluyla elde etmeye
çalışır.
Bilimlerdeki deney ve gözlem yoluyla ispatlamanın yerine
felsefede temellendirme kullanılmaktadır.

Örneğin “Varlığın özü toprak, su, hava ve ateştir”, ya da “

Evrensel genel geçer bir ahlak yasası vardır”
 6. Felsefe Bilgisi
– Felsefenin açıklamalarında “kesinlik” yoktur.
– Kapsamlı ve bütüncül bir bilgidir.
– Genel geçer değildir.
– Mantık ilkelerinden yararlanır.
– Eleştirel ve sorgulayıcıdır.
– Olgulara dayanma zorunluluğu yoktur.
– Çağının koşullarından etkilenir.
– Bilimlerin doğuşuna kaynaklık etmiştir.
– Evrensel bir bilgidir.
– Teknolojisi yoktur.
Felsefi bilginin özellikleri

• Eleştirel bir bilgidir.

• Sistemli ve düzenlidir
• Yığılan, birikimli (kümülatif) bir bilgidir
• Akla dayanır
• Birleştirici ve bütünleştiricidir
• Kesinlik yoktur
• Normatiftir (kural koyucu)
• Evrenseldir
• Özneldir
Felsefenin Alanları
• Varlık Felsefesi (Ontoloji):
Varlık felsefesi, varlığı bir bütün olarak ve varlık olmak
bakımından ele alır. Var olmanın ne anlama geldiğini ve
varlığın ilk nedenlerini araştırır.
• Bilgi Felsefesi (Epistemoloji):
Bilgi felsefesi, bilgi konusunu genel olarak ele alır; doğru
bilginin olanaklı olup olmadığını, bilginin kaynağının ne
olduğu konularını araştırır
• Normatif Ahlâk Felsefesi (Aksiyoloji):
Ahlâk felsefesi, insanın yaşamıyla ilgili temel değerleri ele
alır. İnsanın yaşamında uyması gereken ilkeler ve
erdemlerin neler olduğunu araştırır.
 Felsefenin Çeşitli Alanlarla İlişkisi
• Felsefe – Bilim İlişkisi
Felsefe ve bilim arasında ortak noktalar olduğu kadar pek çok noktada
ayrıldıkları noktalar vardır. Bununla birlikte felsefenin en fazla işbirliği
içinde olduğu alan bilim olmuştur. Felsefe bütün bilimlerin sonuçlarından
etkilendiği gibi, kendisi de bilimlere yol gösterir. Doğru bilgiye ulaşmak
için bilim de felsefi araştırmaların sonuçlarına kayıtsız kalamaz.
• Felsefe – Din İlişkisi
Felsefe ile din tarih içinde hep yakın ilişki içinde olmuştur. Dini dogmalar
felsefe aracılığıyla temellendirilmeye çalışılmıştır. Her ikisi de varlık ve
değerler konusunu ele almıştır; insanı ve evreni açıklamaya çalışmıştır. Şu
halde amaç yönünden tam bir benzerlik gösteren din ile felsefe, yöntem
bakımından farklılıklar göstermektedir. Dinin kaynağı Allah, felsefenin
kaynağı insan, akıldır. Dinde eleştiriye, kuşkuya yer yokken felsefe,
eleştiri ve kuşkuya dayanır.
• Felsefe – Sanat İlişkisi
Sanat da felsefe gibi yaratıcı bir insan etkinliğine dayanır; insan kendi
varoluşunu sanat yoluyla yansıtır. Ancak, sanatın bilgisi felsefi bilgiden
farklıdır. Sanat bilgisi, insanda duygu ve heyecan uyandırmayı amaçlar.
Estetik ise felsefenin konusudur. Bu çerçevede, hem sanat hem de
felsefe, hayatı ve insanı yaratıcı bir zeka ile kavrar, yorumlar.
 Felsefe – Eğitim İlişkisi

• Felsefe ile eğitim birlikte yürümek durumundadır. Her ikisi

de karşılıklı olarak birbirini oluşturur, eylem ve düşünce
sürecinde birbirleriyle alışverişte bulunurlar. Birbirlerinin
aracısı ve amacıdırlar; hem süreç hem de üründürler.

• Felsefi düşünce öğretmenler ve öğrenciler açısından

problem çözme, sorunları tartışma, ve yaratıcı düşünme
bakımından yol göstericidir.

• Felsefe işlevleri bakımından da eğitim teorisyenlerine ve

program yapımcılarına (Kişisel gelişme, hedef yazma,
hipotez geliştirme, ve objektif testler hazırlama gibi) pratik
ve somut yardımda bulunabilir. Ayrıca, eğitim sorunları
üzerine düşünme ve yeni tartışmalara zemin hazırlaması
bakımından da felsefeden yararlanılabilir.
Felsefi Akımlar
idealizm:
• Değerler ve bilgi mutlak değişmezdir.
• Gerçek sadece bilimsel yöntemle değil sezgiyle de elde edilir.
• Gerçek bilgi aklın ürünü olan bilgidir.
• İyi, doğru, güzel gibi kavramlar değişmez olduğu için evrenseldir.
• Temel amaç kişiyi Tanrı’ya ulaştırmaktır. Yani özüne döndürmektir.
• Doğruluk = Tutarlılık olarak görürler
• İki nesne arası tutarlılık varsa doğrudur. Akıl yürütme buna dahildir
• Konu alanı ve bilgi merkezli bir anlayış vardır.
• Deney + sezgiyi destekler.
• Metafizik bilgiyi destekle
Realizm
• Var olan her şey gerçektir.
• Sezgiyi ve metafiziği reddeder.
• Dış dünya algılamadan bağımsızdır.
Algılamasak dahi vardır.
• Doğruluk = Varlıktır tezini savunurlar.
• Gerçek sadece bilimsel yöntemle elde edilir.
• Sadece deneyi destekler.
• Kültürel mirasın aktarılması önemlidir.
Pragmatizm/Aletçilik/Deneycilik

• Deneyime dayalı olduğu için amaç ve yöntemler esnektir.

• %100 doğruluk ya da yanlışlık diye bir şey yoktur.
• Çıkış noktası konu değil, çocuktur.
• Bireysel farklılıklar önemlidir.
• Mutlak, genel geçer ya da evrensel doğru yoktur.
• Doğruluk = Faydalı olduğu kadardır.
• Bilgiyi değil, öğrenmeyi öğrenmek esastır.
• Pragmatistlere göre, bilimde, felsefede ve teknolojide hiçbir
tanım ya da formül kesin, nihai ve değişmez değildir.
• Kuramdan çok uygulamayı öne çıkaran pragmatistler,
değişme kavramıyla birlikte öğrenciyi merkeze almışlardır.
Varoluşçuluk

• Anahtar kelime özgürlüktür.

• Eğitimin temel amacı özgürlüklerin artırılmasıdır.
• Her öğrenci kendi değerler sistemini oluşturmalıdır.
• Öğretmen kişilik gelişimine yardım eden kişidir.
• Eğitim akademik becerilerden çok, kişilik gelişimini
sağlamalıdır.
Eğitim Akımları
• Daimicilik (Perennilasim)
• Esasicilik (Essentialism)
• İlerlemecilik (Progressivism)
• Yeniden Kurmacılık (Reconstructionism)
Daimicilik
• İdealizmden etkilenir.
• Sağlam karakterli ve doğru insanlar yetiştirmek amaçtır.
• Akıllı, üstün zekalı, elit, seçkin insanları yetiştirmek gerekir.
• Maddi ve manevi öğeler birlikte verilmelidir.
• Evrensel ve entelektüel bir eğitim anlayışı vardır.
Çünkü insan sabittir. Sabit eğitim programını desteklerler.
• Eğitim hayata hazırlar.
• Program geliştirme değil, program oluşturma vardır.
• Değişime kapalı ve tek tip insan tipi yetiştirmek amaçtır.
Esasicilik
• İdealizm ve realizmden etkilenir.
• Davranışçıdır.
• Konu alanı üzerinde durur.
ÖncekiTürk Eğitim Sistemi.
• Zamanın tecrübesinden geçmiş bilgiler önemlidir.
• Sıkı bir öğretim ve disiplin anlayışı vardır.
• Öğretmen merkezlidir
• Ezber kapasitesi için zihinsel gelişim önemlidir.
• İnsan tek boyutuyla ele alınır.
• Geleneksel öğretim metotları kullanılır.
• Konu alanı ağırlığı vardır.
• Öğrenme mekaniktir, yani ezbere dayalıdır.
İlerlemecilik
• Pragmatizmden etkilenir.
• Bireyseldir.
• Bilişseldir. Zihinsel süreçlere önem verir.
• Deneyim önemlidir. Çünkü geçmiş, geleceğe yön verir.
• İçselleştirilmeyen bilgi önemsizdir.
• Değişim kaçınılmaz olduğu için programlar esnek yapıda olmalıdır.
• Öğrenci merkezlidir ve öğrenci aktiftir.
• Temel bilgi ve becerilerden çok, üst düzey zihinsel beceriler
önemlidir.
• Okul ve yaşam iç içedir.
Teorik bilgileri reddeder.
• Demokratik eğitim anlayışı vardır.
• Rekabeti ortadan kaldıracak işbirliği benimsenmiştir.
• Bütünsel gelişim ön plandadır.
 Yeniden Kurmacılık
• Pragmatizm ve varoluşçuluktan etkilenir.
• İlerlemeciliğin tüm özelliklerini benimser.
• Toplumsaldır.
• İlerlemeciliğin devamıdır.
• Demokrasiyi sağlamak ve toplumu bu yönde düzenlemek
temel amaçtır.
• Toplum, eğitim eliyle her seferinde yeniden
yapılandırılmalıdır.
• Demokrasi eğitimi önemlidir.
• Öğretmen değişimin ve reformun temsilcisidir.
KAYNAKLAR

• Saylan, N. (2016). Eğitim Bilimine Giriş.

Anı Yayıncılık.