Varoluşçuluk - Eğitim

EĞİTİM FELSEFESİ
Varoluşçuluk ve Eğitim
Eda GÖZÜYEŞİL
VAROLUŞÇULUK
edagozuyesil@harran.edu.tr
Varoluşçuluk nedir?
Varoluşçuluk ya da Egzistansiyalizm, insanın kendi

değerlerini kendisinin oluşturabileceğini; varoluşunu kendi
kendine yaratabileceğini ve geleceğini de yine kendisinin
kurabileceğini savunan bir felsefe akımıdır.
Varoluşçuluk 19. yüzyılın ortalarında, baskın sistematik
felsefeye karşı bir tepki olarak doğmuştur.
Bu akım genel olarak psikolojik ve kültürel devinimlerin;
bireysel deneyimlerle birlikte var olabileceğini savunan bir
felsefe akımıdır.
Temsilcileri
Soren Kierkegaard, Arthur Schopenhauer, Friedrich Nietzsche, Karl Jaspers,

Gabriel Marcel, Martin Heidegger, Maurice Merleau-Ponty ve Jean-Paul Sartre
Søren Kierkegaard
• Kierkegaard’a göre, kişi kendini gerçekleştirmek istiyorsa sürüden
ayrılmak zorundadır. İnsan olmak yani var olmak bizzat kendi olmak
için daimi bir çabadır.
• Sürekli bir değişim içinde olan insanın varoluşunu bir kalıba sokmak
mümkün değildir. Kierkegaard, ne kadar düşünülürse düşünülsün,
varoluşun gerçek anlamda kavranamayacağını savunur.
• Benliği oluşturmanın en önemli aşamasında en önemli nokta Tanrı
merkezli dünyada, Tanrı-insan ilişkisidir. Bireyin gerçek anlamda
kendi benini oluşturması ancak Tanrı’ya yönelmesi ile mümkündür.
Arthur Schopenhauer
• Batı felsefesinin insan aklına ve ilerlemeye verdiği önemi sorunlu
bulan bir düşünürdür. Ona göre iyimserlik üzerine temellenen
ilerleme arzusu, yaşamı anlamanın önünde bir engeldir.
• Yaşam, bir akıl tarafından planlı bir ilerlemenin gerçekleştirildiği bir
alan değil; bir mücadele meydanıdır. Bunun için Schopenhauer akıl
yerine irade ve tasarım kelimelerini tercih etmiştir.
• Akıl bir makine değil; bir amaç, bir istek doğrultusunda kendisini
harekete geçiren bir yetidir; insan düşünerek iradesini ortaya koyar
ve bu bağlamda ahlâk, dine ve yaratıcıya özgülenmeksizin insan
iradesi ile inşa edilmesi gereken bir olgudur.
Friedrich Nietzsche
• Varoluşçu düşüncesine klasik felsefenin bir eleştirisiyle başlar ve insanı
dünya üzerindeki varoluşunu haklı çıkaracak bir işlev üstlenmeye davet
eder.
• Nihilizmi, eski değerlerin işe yaramazlığının farkına varmamızı
sağlayarak yeniden anlam yaratma çabasına girişmek açısından önemli
görür. Nietzsche’ye göre bu çabayla doğacak olan üst insan yeryüzünün
esas anlamıdır. Üst insan, tıpkı Kierkegaard’da olduğu gibi sürünün
parçası olmayı reddeder.
• İnsan yalnızca varolan değildir, aynı zamanda kendini var olan olarak
anlayabilendir de. Her insan özünü yaşamın kendisine verdiği
olanaklarla biçimlendirir.
Jean Paul Sartre
• Sartre’nin insan kavramının temel prensibi, etkin ve kalıcı bir şekilde kendini
yaratan, geliştiren bir varlık, bir yaratıcı olarak var olurken kendini çevreden
etkin bir şekilde ayırarak özünü yaratan insandır.
• Birey, Sartre’ın düşüncesinde , sadece topluma yani, çevreye ve onunla
bağlantılı olan baskılara karşı çıktığında ya da onu yok saydığında özgürdür.
• İnsanın tanrı tarafından yaratılmadığını, dolayısıyla insanın özünün
varoluştan önce gelemeyeceğini savunur.
• Doğada insan dışındaki tüm varlıkların, varoluşları öncesinde tanımlanmaları
söz konusuyken, insan önce var olur sonra kendisini tanımlar. Çünkü insan,
bilinç taşıyan bir varlık olarak kendi kendisinin farkına varma yeteneğine
sahiptir. Dünyadaki varlığının, kendisinin bilincine varan birey artık “kendisi
için varlık” konumundadır.
Varoluşçuluğun İlkeleri
1. Varoluş Özden Önce Gelir
Her nesnenin bir varoluşu ve bir de özü vardır. Öz, bir nesnenin
özelliklerinin değişmez bir bütünüdür; varoluşu ise evrenin içinde
gerçek olarak bulunuşudur.
2. Sınırsız Özgürlük
Kendini var etme ve varoluşunu gerçekleştirme sürecinde insan
tamamen özgürdür. Sartre’a göre özgür biçimde davranışta bulunmak,
etmenlere göre karara vermek değil; daha sonra haberimiz olmadan
bize egemen olan etmenleri hiçbir nedene dayanmaksızın ve giderek
ne olduğunu bilmeksizin ortaya çıkmaktadır.
Varoluşçuluğun İlkeleri
3. Sorumluluk
İnsanın sınırsız özgürlük içinde olması ilkesi ile anarşik bir özgürlük istemi
arasındaki fark Sartre’da sorumluluk ilkesi tarafından dengelenir. Sartre’a göre
insan bizzat kendisini var ettiğine ve bu süreçte kendi özünü seçmekte özgür
olduğuna göre seçiminin sonuçlarından da topluma ve insanlığa karşı
sorumludur.
4. İç Sıkıntısı (Bunaltı)
Sorumluluğunu kavrayan her insanı derin bir bulantı beklemektedir. Bugünkü
insan açlıklar, savaşlar, kıyımlar endüstrisinin yarattığı ekonomik ve politik
yarışmalar vb. içindedir. Kendi varlığının, kişiliğinin ve varolmasının
değersizliğini, ıstırap, bulantı vb. içinde kavrar. Tüm bunlardan kurtulması
için kendi üzerine yüklenen toplumsal, ekonomik, tarihsel hatta ahlaksal ve
dinsel baskılara isyan etmesi gerekmektedir. edagozuyesil@harran.edu.tr
• Heidegger’e göre arke
kendiliğinden olan,
Ontolojik geliştirilemeyen bir bilinç
varoluşçuluk formu, yani ruh halidir. İnsan
kendi kendini meydana getirir,
başkalarına bakarak onların
“içinden geçerek” kendi kendini
değerlendirir. İnsanın kendini
özgürlük içinde yaratması ve
bunun sorumluluğunu
duyumsaması beklenir.
11
• Kaygı, endişe, tedirginlik gibi insan
kişiliğin kimi niteliklerin en temel
özelliği apriori olmalarıdır.
• Bilgi, bilinen olmanın bilincidir.
Epistemolojik
• Bilmek demek, nesne aracılığıyla
Varoluşçuluk kendimize ne olmadığımızın haberini
vermek demektir.
• Varoluşçular için bilgi nesnel ve kesin
değildir. Bilgi hem aposteriori ve
sezgisel olabilir.
• Bilgi insanın yaşantısı ve tasarımlarının
sonucudur.
• Varoluşçuluğa göre gerçek bilgi akılla
elde edilemez, gerçeklik daha çok
duyumsanarak öğrenilir. 12
• Değerlerin yaratılması
insanın kendi özünün
Aksiyolojik yaratılmasıdır.
Varoluşçuluk
• Değerler mutlak değil;
sürekli oluşum içindedir.
• İnsan kendi kendini seçmek,
belirlemekten sorumludur.
• Değerlerin oluşumu, insanın
kendisinin oluşumuna
paraleldir
13
Varoluşçu Felsefe
Açısından Eğitim
• İnsan kendi yaşamının anlamını
Varoluşçu eğitim sorgulayarak kendi doğrusunu
programı oluşturabilmelidir. Öğrenci eğitim
ortamında kendi sorumluluğuyla
yüz yüze gelmelidir. Bu nedenle
Açık Okul sistemi gereklidir.
• Açık okul bir öğrenme yeridir.
Varoluşçu eğitim felsefesinin
hayata geçirilebilmesi için Açık
Okul Sistemi uygulanmalıdır.
1- Açık Okul Sisteminde öğrenci öğrenmeye
karşı istekli, meraklı, enerjik ve uyanıktır.
Öğretmen öğrencinin seçim yapmasını ve bu
seçimden sorumlu olmasını ister.
2- Açık sistemde öğrenci istediği alanda
Açık Okul Sistemi istediği konuları seçer ve öğrenir. Öğrenci
kendini yönlendirir. Okulun amacı bu tür
etkinlikleri sunmak, fırsatlar yaratmaktır.
• Varoluşçu eğitim için meslek, bireyin
özgürlüğünün gelişiminde bir araç olarak
dikkate alınmalıdır.
3- Geleneksel eğitimde edilgen olan öğrenci
açık sistemde etkindir. Geleneksel eğitimde
disiplin dışardan, zorlamayla sağlanırken,
açık sistemde öğrenci kendi kurallarını yine
kendisi üzerinde çalıştığı alanın özelliklerine
göre koyar ve zamanını ona göre harcar.
Açık Okuldaki eğitim programlarında şu
özelliklerin bulunması gerektiğini
belirtmektedir:
1. Araç-gereç, konu ve kaynaklar çok
çeşitli ve değişik olmalı ve öğrenciye
her an sunulmalıdır.
Açık Okul Sistemi
2. Öğrencinin yeteneğini geliştirmek
için çok değişik ve çeşitli programlar
düzenlenmeli ve kullanılması için
öğrenciye fırsat ve imkân
verilmelidir.
3. Öğrenme gereksinimleri aynı olan
insanların bir araya gelmesi
kolaylaştırılmalıdır.
4. Özel sorunların çözümünde
başvurulacak çok sayıda uzman
bulunmalıdır.
• Genel olarak varoluşçu eğitim anlayışı,
özgürlükçülük, bireyselcilik ve bireyin ken-
dini gerçekleştirmesi temalarına dayanır.
• “İstendik davranış” kazandırma açısından
toplum ya da otorite odaklı değil; birey
odaklılık söz konusudur.
Amaç
• Eğitim sistemlerinin amacı bakımından en
temel görüş, çocuğu özgür birey olmaya
✓ insanın kendisini teşvik etmektir.
oluşturmasını sağlama,
• Eğitim baskı unsuru olarak
✓ tek tek bütün bireylerin kendi
varoluşunu gerçekleştirme,
kullanılmamalıdır.
✓ bireyin eylemlerinde özgür ve • Uzmanlaşmanın içsel gelişmeyi engellemesi

seçimlerinden sorumlu nedeniyle aşırı uzmanlaşmaya karşıtlık
olmasını sağlama, vardır.
✓ an’ı yaşama • Sosyal organizasyon ve grup dinamizmine
karşıtlığı nedeniyle bireysel güven
duygusunun da geliştirilmesini amaçlar
• Her nerede eğitim gereksinimi varsa, öğretici,
öğrenen ve öğretilecek konu varsa, orada
eğitim olasılığı vardır.
• Beşeri konular merkeze alınarak insanın suç,
günah, ızdırap, trajedi, ölüm ve nefret
İçerik ve Konu açıklamaları beşeri açıdan anlatılmaya çalışılır.
• Programda, ikinci sırada toplum bilimlerinin
yer alması bireyin başkalarına olan
bağımlılığını ve onlara karşı olan
yükümlülüklerini göstermesi açısından
önemlidir.
• Toplumu ilgilendiren doğal olgu ve olaylar
olabildiğince çok geniş bir perspektifle
öğrencinin seçimine sunulmalıdır; çünkü
bunlar kişinin kendini gerçekleştirmesini
sağlayan birer araçtır.
• Bireye farklı alternatifler sunan
eğitim anlayışları öğrencilere
İçerik ve Konu belirlenmiş bir konunun
öğretilmesini değil, sınırsız konu
içinden kendi istediği konuyu
kendisinin özgürce seçip
yapılandırmasına olanak
tanınmaktadır.
Öğretme-Öğrenme
• Probleme dönük
Süreçleri
çalışmalardan çok
bireyselliği geliştirecek sanat
ve düşün birlikteliğini
sağlayacak teknik ve
yöntemlere yer verilmesi
amaçlanır.
• Ölçme değerlendirme süreçleri açısından
formal bir süreç izlenildiğini
söylemek oldukça güçtür.
Sınama • Bununla birlikte öğrenenin kendi
Durumları varoluşçu anlayışa göre ölçme
değerlendirme sürecinde şu
noktalara dikkat edilmesi beklenir:
✓ Bireyin kendini gerçekleştirip
gerçekleştirmediği yoklanmaya
çalışılmalıdır.
✓ Bireyin sezgiye dayalılığı ve özgür
seçim yapıp yapmadığı
belirlenmelidir.
✓ Sorumluluk duygusunu ve
yaratıcılık becerilerini sınayan ölçme
değerlendirme etkinlikleri
oluşturulmalıdır.
• İyi ve kötüyü benimsetmek öğretmenin işi
değildir. Onun görevi, belirli bir durumda neyin
doğru neyin yanlış olduğunu cevaplamaktır.
Bunu da güven ortamında sağlayabilir. Yani
öğrencinin yaşamına doğrudan doğruya
katılarak.
Öğretmen-Öğrenci
• Öğretmen ve öğrenci arasında geçen herşey
karakter eğitimini başlatır.
• Bir eylemin özgürce seçimi kişisel sorumluluğu
içerdiğinden öğretmen, öğrenciye kararlarının
sonuçlarını fark ettirmelidir. Öğrenci, düş
kırıklığı ve yalnızlık dönemlerinin
kaçınılmazlığını da tanımalıdır; önemli bir
karakter özelliği olarak kendine güveni
geliştirmelidir.
• Bir öğretmenin önem
verdiği değerler öğrencilere
Öğretmen-Öğrenci asla zorla kabul
ettirilmemelidir.
• Öğretmen, öğrenciyi
disipline etmemeli, aksine
öğrenci, belli bir amaç için
değerli bulduğu disiplini
kabul etmelidir.
• Genel bir yaklaşımla varoluşçuluk felsefesinin eğitime
yansımaları özgür birey, özgür toplum ilkeleriyle
özetlenebilir.
• Bir yandan genel bir toplumsal birliktelik yerine bireyin
kendini gerçekleştirmesi amaçlanmaktadır.
• Varoluşçu anlayış, özgürlükçü ve çağdaş nitelikler
göstermekle birlikte; devletin egemenlik hakkı, ortak bilinç
ve kültürlerin oluşturulması bakımından uygulamada ne
derece gerçekleştiği önemli bir tartışma konusudur.
• ABD başta olmak üzere,
Kostarika, Hindistan, İsrail,
Tayland ve Ukrayna gibi çeşitli
Varoluşçu Eğitim ülkelerde olmak üzere 300’den
fazla “özgür okul” vardır.
Uygulamaları
• Özgür okullar tamamen
öğrenci merkezli ortam
içerisinde öğrenciler sınıflarda
ders almayı tercih eder ya da
zamanını okulda başka işler
yaparak harcamaktadır.
• Demokratik sürece önem
veren bazı okulların en
önemlileri Summerhill,
Sudbury Valley ve Albany
Özgürlük Okuludur.
Summerhill okulu
• Neill’e göre çocuğun işlevi, kaygılı ana babasının
çocuk için gerekli gördüğü yaşamı ya da eğitimcilerin
amacına uygun yaşamı değil, kendi istediği yaşamı
yaşamaktır. Anne-babanın, çocuğun yaşamına karışıp
çocuğu yönlendirmeye kalkışması bir robotlar
kuşağının yetişmesine neden olacaktır.
1. Çocukların kendi hızlarında gelişmesine ve
ilgilerini takip etmesine imkân tanıyan
seçenekler ve fırsatlar sunmak,
2. Çocukların hedefleri ve başarma duygusu
için, zorunlu ya da dayatılmış
değerlendirmeden özgür olmasını
Summerhill okulu sağlamak,
3. Çocukların oyunlarını istedikleri kadar
oynamaları için tamamen özgür olmalarını
sağlamak,
4. Yetişkinlerin yargısı ve müdahalesi
olmaksızın çocukların tüm duyguları
deneyimlemesine izin vermek,
5. Çocukların kendilerini destekleyen bir
toplumda yaşamaktan sorumlu olduğu için
demokratik süreç vasıtasıyla kendi
özgürlüklerine ve toplum hayatını
geliştirme gücüne sahip kılmaktır.
Sudbury Valley Okulu
1. Öğrenme kendini motive etme ve kendini
düzenleme yoluyla sağlanır. İnsanlar kendi
düşüncelerini kendileri için keşfedeceğinden
zorunlu dersler gereksiz sayılır,
2. Tüm çabalar eşit statü içindir. Okul tüm araştırma
alanlarını akademik, mesleki, teknik, sanatsal ya da
Sudbury Valley okulu başka herhangi bir şeyde eşit derecede geçerli
saymaktadır,
3. Değerlendirme kendi öz-eleştiri sayesindedir.
Notlar, testler ya da dış değerlendirmeler yoktur,
4. Öğretim ilgi temeline dayandığı için kimsenin belirli
konular öğretmesi gerekmez,
5. Grupların öğrenmeleri kendiliğinden oluşur ve
ortak ilgi merkezlidir,
6. Ebeveynler çocukları aracılığıyla eğitimle ilgili olan
toplantılara katılır,
7. Okul faaliyetleri topluluğun üyelerine gözlemlemek,
öğrenmek ve öğretmek için açıktır.
• Sudbury'nin kurucularından Daniel Greenberg şöyle diyor:
• “Eğer hayatlarının ilk birkaç yılında çocukların nasıl
öğrendiğini gözlemlerseniz, kendi başlarına
öğrenebildiklerini ve aslında öyle öğrendiklerini
görürsünüz. Emeklerken, yürürken, konuşurken ve beden
kontrollerini kazanırken onları kendi başlarına bırakırız.
Hepsi, neredeyse hiçbir ebeveyn yardımı olmadan
gerçekleşir. Birinin bir şeyi öğrenmesini sağlayamazsınız.
Aslında birine bir şeyi öğretemezsiniz, onun öğrenmeyi
istemesi gerekir. Ve insan eğer öğrenmek isterse,
öğrenecektir.”

Varoluşçuluk - Eğitim

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Varoluşçuluk - Eğitim

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

EĞİTİM FELSEFESİ

Varoluşçuluk ya da Egzistansiyalizm, insanın kendi

Soren Kierkegaard, Arthur Schopenhauer, Friedrich Nietzsche, Karl Jaspers,

✓ bireyin eylemlerinde özgür ve • Uzmanlaşmanın içsel gelişmeyi engellemesi

You might also like