BILGI

FELSEFESI
EPİSTEMOLOJİ
BILGI
BILGI TÜRLERI
EPİSTEMOLOJİ

Epistemoloji, Yunanca bilgi anlamına gelen

episteme ve bilim, açıklama anlamına gelen logos
sözcüklerinin birleşmesinden oluşan bir
terimdir.

Bu felsefe dalı, insan bilgisinin imkânını, kaynağını,

sınırlarını ve ölçütlerini
araştırır.
BILGI NEDIR?
 BILGI NEDIR?
SUJE OBJE
ÖZNE NESNE
BİLEN BİLİNEN BİLGİ
YÖNELEN YÖNELİLEN
İNSAN
•Suje, özne, bilen, insan, bilgi arama etkinliğinde
bulunan.
•Obje, nesne, bilgi edinme sürecinde yararlanılan
kaynak.
•Bilgi, suje ile obje arasındaki etkileşimden
kaynaklanan ürün, şey.
BİLGİ
TÜRLERİ
 BİLGİ TÜRLERİ
Bilgi türleri Özne ile nesne arasındaki bağ Öznellik - Nesnellik

Gündelik bilgi Sezgi , deneyim Kısmen öznellik - nesnel

Dinsel bilgi İnanç Öznel

Teknik bilgi Beceri , yetenek somut

Sanatsal bilgi Yaratıcılık , hayal gücü Öznel

Bilimsel bilgi Deney ve gözlem Nesnel

Felsefi bilgi Akıl yürütme Öznel

• Bunlar günlük yaşamı kolaylaştıran bilgilerdir.
• Bu bilginin kaynağı duyu ve deneyimlerdir;
• Geçerliliği ve doğruluğu kişisel deneyime
dayanır.
• Algılama aktıyla elde edilmiş ve akıldan çok GÜNDELİK BİLGİ
sezgiyle temellendirilir.
• Genel geçerliliği yoktur. Tesadüflerle veya
başkalarından görmekle kazanılmıştır.
• – Sübjektiftir.
• – Sonuçları kesin değildir.
• – Yararlı bir bilgidir; ama bazen zararlı hale de
gelebilir.
• – Yöntemsiz olarak elde edilir.
• – Sistemli değildir.
Örneğin nane limonun gribe iyi gelmesi
Çiftçilerin veya denizcilerin hava tahmini yapması
• Din, mutlak varlığa ve onun vahiy ile
bildirdiklerine dayanan bir sistemdir. DİNSEL BİLGİ
• Tanrıya inanca imana dayanır. Dinde suje
obje ilişkisi inanç aktı (bağ) ile kurulmuştur.
• Tanrı’nın insanlar içinde seçtiği elçiler yani
peygamberler aracılığıyla insanlara vahiy
gönderir.
• Doğruluğundan şüphe duyulmaz.
Dogmatiktir.
• – Temelinde iman vardır.
• – İbadet biçimlerini ve inanç değerlerini
içerir.
• – İnsanın iç yaşamını ve toplumsal yaşamı
düzenleyen kuralları içerir.
• Sanat, güzeli yaratan, gerçekliği simgelerle
anlatan etkinliktir. SANATSAL BİLGİ
• Amaç yararlı aletler üretmek değil beğenilen,
düşündüren biçimler yaratmaktır.
• Sanatçı ile yöneldiği nesne arasındaki ilgiden
doğan bir bilgidir. ( beğeni aktı)
• – Akla ve mantık kuralları değil, coşku ve sezgi
ön plandadır.
• – Belli bir yönteme bağlı değildir.
• İfade araçları diğerlerinden farklıdır. (Ses, renk ve
çeşitli şekiller)
• – Özneldir, yaratıcılığa dayanır. Hayalgücü
önemlidir.
• – Ürünleri somuttur.
• Teknik, doğadaki nesneleri bir amaca yönelik
olarak araç haline getirmektir. TEKNİK BİLGİ
• Doğadaki hammadde işlenir ve insanın hizmetine
sunulur. Amacı insan hayatını kolaylaştırmaktır.
• Algı ve düşünme aktıyla elde edilen bilgidir.
• Tekniğin gelişimi ile bilimin gelişimi arasında
sıkı bir bağ vardır.
• Teknik bilgide süje obje ilişkisi, bilim bilgisini de
uygulayarak hayatı kolaylaştırmak amacıyla
kurulmaktadır.
• – İnsanlara yarar sağlar.
• – Araç gereç yapımına ve kullanımına dayanır.
• Evrenseldir .
• Evreni, toplumu ve insanı araştırma konusu
yapan, bu araştırma konuları üzerinde BİLİMSEL BİLGİ
gözleme, deneye ve akla dayanarak yöntemli
bir şekilde elde edilen düzenli bilgiye
bilimsel bilgi denir.
• Alanı çok geniştir. Konularını sebeplilik
ilişkisine göre araştırır. Konusu ve yöntemi
bakımından üçe ayrılır:
• 1- Formel bilimler
• 2- Doğa bilimler
• 3- İnsani bilimler

FORMEL BİLİMLER
❖Doğada bulunmayan, duyularla
algılanamayan, yalnızca
düşüncede olan soyut objeleri
konu alırlar.
❖Matematik ve mantık formel
(biçimsel) bilimlerdir.
❖Bu bilimlerin konuları doğada
yoktur.
❖Bu nedenle onları deney
yöntemiyle incelemek mümkün
değildir.
❖Kullandıkları yöntem
tümdengelim (dedüksiyon) dir.
BİLİMSEL BİLGİ
DOĞA BİLİMLERİ
❖Doğadaki olayları konu alan
fizik, kimya, jeoloji, astronomi ve
biyoloji gibi bilimlerdir.
❖Konularını deney ve gözlemle
incelerler.
❖Tümevarım (endüksiyon)
yöntemini kullanarak yasalara
ulaşırlar.
❖Temel özelliği olgusal
oluşlarıdır. Bu durum, yargıların
doğrudan ya da dolaylı
gözlenebilen varlıklardan
kaynaklandığını belirtir.
❖Doğa bilimlerinde determinizm
(nedensellik, yani aynı nedenler
aynı koşullarda aynı sonucu verir)
anlayışı vardır.
İNSAN BİLİMLERİ
❖Bu bilimler insanları değişik
yönleriyle ele alan bilim dallarıdır.
❖Bunlara manevi bilimler de
denir. Tarih, sosyoloji, psikoloji,
antropoloji gibi bilimlerdir.
❖Konuları insanın varlığı, yapıp
ettikleri, bilgisi ve iradesiyle
meydana getirdiği olaylardır.
❖İnsanın içinde bulunduğu
konumu anlama” ya çalışır.
❖Farklı yöntemleri vardır.
 BILIMSEL BILGININ ÖZELLIKLERI
• – Varlığı parçalara ayırarak inceler.
• – Evrenseldir.
• – Nesneldir. (objektiftir.)
• – Kesindir, doğrulanabilme özelliği
vardır.
• – Akıl ve mantık ilkelerini kullanır.
• – Sonuçları yaşama uygulanabilir.
• – Değişebilme ve kendini yenileme
özelliğine sahiptir.
• – Tekrarlanma özelliğine sahiptir.
• İnsanlığın ortak etkinliğidir.
• Doğruluğu ve yanlışlığı kanıtlanabilir.
• Birikimli olarak ilerler.
• Olgusal bir bilgidir. ( insan zihninden
bağımsızdır. Deney ve gözlem
yapılabilir.)
• Yasa ve genellemelere ulaşmaya
çalışırlar.
• Tutarlı bir bilgidir.
• Eleştirel bir tavrın sonucudur.
BILIMSEL ARAŞTIRMANIN AŞAMALARI
PROBLEMİN BELİRLENMESİ

PROBLEME İLİŞKİN GÖZLEMLERİN YAPILMASI

HİPOTEZ ( VARSAYIM ) OLUŞTURMA

HİPOTEZİ KONTROLLÜ DENEYLERLE TEST ETME

HİPOTEZİN HİPOTEZİN
DOĞRULANMASI ÇÜRÜTÜLMESİ

KURAM YA DA BİLİMSEL YENİ HİPOTEZ

YASALARA ULAŞMA OLUŞTURMA
• Felsefe bilgisi, insanın, evrenin
FELSEFI BILGI
niteliği ve yapısı hakkında
gözlemlerine dayanarak
düşünmesi sonucu ortaya
çıkmıştır.
• Evreni parçalara ayırmadan, bir
bütün olarak kavramaya yönelik
kuramsal araştırmalarla
başlamıştır.
FELSEFI BILGININ ÖZELLIKLERI
• – Felsefede filozofun kişiliği ve geçmiş yaşantısı önemli rol oynar.
• – Kapsamlı ve bütüncül bir bilgidir.
• – Genel geçer değildir; kendini daima yenileyebilir.
• – Mantık ilkelerinden yararlanır; sistemli ve tutarlı bir bilgidir.
• – Felsefe bilgisinin bilimlerdeki gibi öğrenilecek doğruları yoktur.
• – Eleştirel ve sorgulayıcıdır.
• – Olması gerekeni de belirler.
• – Yığılan (kümülatif) bir bilgidir. Bu nedenle tarihinden soyutlanamaz.
• – Olgulara dayanma zorunluluğu yoktur.
• – Çağının koşullarından etkilenir.
• – Bilimlerin doğuşuna kaynaklık etmiştir.
• – Evrensel bir bilgidir.
• – Teknolojisi yoktur.
FELSEFENIN ÇEŞITLI
ALANLARLA İLIŞKISI
 FELSEFE VE BİLİMİN
ORTAK YANLARI FARKLARI
FELSEFE BİLİM
• Akla ve mantığa dayanır.
Özneldir Nesneldir
• Evrenseldir. Olması gerekeni Olanı inceler
• Eleştireldir. inceler
Kesin değildir. Kesindir
• Düzenli ve sistemlidir
Evreni bütünsel olarak Evreni bölerek parça
• Tutarlıdır. ele alır. parça inceler.
• Merak ve şaşkınlığı Kümilatiftir. Birikimlidir.
İlerlemez, genişler. İlerler.
giderme.
Deney gözlem yoktur. Deney gözlem vardır.
İlk nedeni araştırır. Neden-sonuç, ilişkisi
kurar.
 FELSEFE VE DİNİN
ORTAK YANLARI FARKLARI
FELSEFE DİN
• Varlığı, insanı ve yaşamı
açıklamaya çalışır. İnsan ürünüdür. İlahi kaynaklıdır.

• Varlığı ilk nedene Akla ve mantığa İnanca dayanır.

dayanır.
yönelerek ele alır.( temel
Kaynağı akıldır. Kaynağı vahiydir.
nedeni bulmaya çalışır.)
Kuşkucuduur. Dogmatiktir.
• Tanrı , ruh gibi
metafiziksel konuları Sorgulama esastır. İman gerektirir.

araştırırlar.
 FELSEFE VE SANATIN
ORTAK YANLARI FARKLARI
• Doğayı ve insan yaşamını FELSEFE SANAT
konu alır. Akla ve mantığa Sezgiye dayanır.
• Öznel ve yaratıcıdır. dayanır.
Soyuttur. Somuttur.
• Evrenseldir.
Akla ve mantığa Hayal gücüne dayanır.
• Özneldir. dayanır.
• Özgün eserler sunarlar. Doğruya ulaşmak Amacı güzelliktir.
hedeflenir.
Varlık alanıyla ilgili Nesneler dünyasına
belli bir bilginin sahibi yönelik bilgi sunmaz.
yapar.
 Pragmatizm Pratik değeri olan, başarı sağlayan, yararlı ve verimli olan her
(Faydacılık) şeye itibar eden pragmatizm, gerçekliği ve doğruluğu yalnızca
eylemlerin başarılı sonuç almasında bulur. Bu felsefi akımın
kurucusu Charles S. Pierce(Çars Piyırs, 1839-1914)’tır; ama
onu sistemleştiren ise William James(Vilyım Ceyms)’tir.

Pragmatizme göre ezeli ve ebedi doğrular yoktur. Doğrular,

hayatımızda bizim işimize yarayan, faydalı olan şeylerdir.
Doğrunun değeri de bize sağladığı fayda ile ölçülür.

“Yarar sağlayan bilgi doğru bilgidir.” diyen W. James, bilgi için

geçerli olan bu kuralın ahlak ve din için de geçerli olacağı
William James görüşündedir. Dinler manevi(ruhi) tatmini ve iç huzuru
1842-1910
sağladıkları sürece doğru olabilirler.
Geri

Bilginin imkanını kabul edenler

 Pragmatizm Pragmatizmin bir başka temsilcisi John Dewey
(Faydacılık) (Con Düvi)’dir.

John Dewey bilgiyi, insanın çevresiyle ilişkisinde

karşılaştığı sorunların çözümünde kullanılan yararlı bir
alet/enstrüman olarak nitelendirir.

Bunun için Dewey’nin bu görüşüne enstrümantalizm adı

verilir.

John Dewey Örneğin; ormanda kaybolmuş bir kişiye, elinde bulunan

1859-1952 harita çıkış yolunu buldurabiliyorsa haritanın bu bilgisi
doğrudur.
Geri
Eğer çıkış yolunu bulduramıyorsa yanlıştır.

Bilginin imkanını kabul edenler

 Akımın kurucusu Alman filozofu olan Edmund Husserl’dir.
Fenomenoloji
E.Husserl fenomenoloji felsefesini, pozitivizmi eleştirerek kurar. Ona göre pozitivizm
(Görüngü Bilim)
sadece duyusal verilere dayanarak yanılgıya düşmüştür. Oysa insanlar, nesne ve
varlıkların özlerini bilinçleri ile yakalayabilir, kavrayabilirler.

Husserl bilimleri; olgu bilimleri ve öz bilimleri olarak ikiye ayırır. Örneğin; psikoloji
olgu bilimidir, mantık öz bilimidir.

Fenomenoloji aynı zamanda öze ulaşmak için kullanılan bir yöntemdir. Bu

yöntemle bir fenomenin öz bilgisine varabilmek için önce verilmiş bilgileri ayıklamak
gerekir. Husserl bu ayıklama işlemini paranteze alma olarak adlandırır.

Paranteze alma; bir nesnenin özüne ulaşabilmek için onun özüne ait olmayan
özelliklerin bir kenara konulmasını gerektirir. Nesnenin özüne ait olmayan ve
insanın söz konusu öze ulaşmasını engelleyen öğeler, belirli bir süre için yok sayılır
Edmund Husserl
ve bu yolla özlerin kendilerine ulaşılır. Örneğin; bir masayı düşünüyoruz. Masanın
1859-1938
şeklini, rengini attığımızda bilincimizde, onu masa yapan saf özü, idesi kalır. Bu
özler, zaman ve mekâna bağlı değildir, ölçülüp tartılamazlar. İşte bu öze Husserl,
salt öz adını verir.

Bilginin imkanını kabul edenler

Husserl, paranteze almayı üç durum için gerekli
görür.

Tarihle ilgili paranteze alma: Toplumsal yaşantının

oluşturduğu görüş ve ön yargılardan uzaklaşma

Varoluşla ilgili paranteze alma: İncelenen nesnelerin

gerçekten var olup olmadıklarına yönelik şüpheden uzak
durma

“İde”lerle ilgili paranteze alma: Nesnelerin renk ve şekil

gibi özelliklerinden arındırmayı sağlama
 BİLGİ FELSEFESİ ( EPİSTEMOLOJİ )

BİLGİ TÜRLERİ
 BİLGİ FELSEFESİ ( EPİSTEMOLOJİ )
FELSEFE - SANAT
 BİLGİ FELSEFESİ ( EPİSTEMOLOJİ )

FELSEFE - DİN
 BİLGİ FELSEFESİ ( EPİSTEMOLOJİ )
FELSEFE - BİLİM
 BİLGİ FELSEFESİ ( EPİSTEMOLOJİ )

BİLİMSEL BİLGİ
 Rasyonalizm Sofizm Empirizm Fenomoloji Pozitivizm A.Felsefe
Septisizm
Tümel Uzlaşım
Pragmatizm Entelektüel D. Kritisizm Entüisyonizm Bilgi F. Apaçıklık

1. Doğru Bilginin Kaynağı Ve Ölçütü Olgulardır. Pozitivizm

2. Doğru Bilginin Kaynağı Ve Ölçütü Akıldır. Rasyonalizm

3. Doğru Bilgi Yoktur. Duyular Ve Akıl Bizi Yanıltır Herşeyden Şüphe Edilmelidir. Septisizm
4. Doğru Bilginin Kaynağı Ve Ölçütü Duyu Ve Deneydir. Empirizm
5. Doğru Bilginin Kaynağı Ve Ölçütü Dildir. A.Felsefe
6. Doğru Bilginin Kaynağı Ve Ölçütü Hem Akıl Hemde Duyudur. Kritisizm
7. Doğru Bilginin Kaynağı Ve Ölçütü Sezgidir Entüisyonizm

8. Doğru Bilginin Kaynağı Ve Ölçütü Faydadır. Pragmatizm

9. Doğru Bilginin Kaynağı Ve Ölçütü Özdür. Fenomoloji

10. Doğru Bilgi Yoktur. Bilgi Kişiden Kişiye Ve Kültürden Kültüre Değişmektedir. Sofizm
11. Çogunluk Tarafından Kabul Edilen Bilgi Doğru Bilgidir. Tümel Uzlaşım

12. Sadece Bilme Ve Anlama Amacıyla Yapılma Bilgi Bilginin Hangi Değeridir. Entelektüel D.

13.İleri sürülen yargının açık ve seçik olma durumudur. Apaçıklık

14.Bilgi üzerine düşünen sorgulayan eleştiren ve araştıran felsefe alt dalına denir. Bilgi F.