FELSEFE NEDR?

Meral IILDAK
ZET Bu yazda, felsefenin ne olduu, ne olmad ve onun, yaammzn her alannda giderek artan nemi zerinde durulmaya allmtr. Anahtar szckler: felsefe, sorgulamak, yorum, eletiri, bilmek, anlamak.

Giri

* *

Tarafmzca seilmeyen, koullar hakknda doyurucu bir bilgi sahibi olmadmz, belirsizlikler ve bilinmeyenlerle dolu yaamn iinde, insan ediminin boyutlarn lerek yaam gvenli klabilecek en nemli etkinliklerden biri felsefedir. Yaamak, kimi zaman bir eyler yapyor olmak, kimi zaman ise bilerek (bilinli olarak), bir eyler yapmaktan saknmaktr. Zira yapmamak da bir eylem biimidir. Bir eyi yapmak ya da yapmamak karar, tercihlerin teraziye konulmasdr. nsan, srekli kararlar vermek zorundadr ve kimi zaman ok zevkli olabilen bu etkinlik, kimi zamanlarda ise fazlasyla tedirginlik ya da ac verici olabilmektedir. Karar vermek, mevcut koullar iinde bir kk yelemek, onu semektir. Bu seim ise, her eyden nce bilgiyi (bilmeyi) zorunlu klmaktadr.1 Yaam, zaman stadyumunda bir yar, bir performanslar ve tercihler zinciri midir? Engellerle dolu bir yolu izleyip, bu engelleri aarak, bir noktadan dierine ulamak iin sarf edilen bir abadan m ibarettir yoksa? Sadece bir yerlere ulamak, ya da bir eyler olmak mdr? Yoksa seilmi ya da verilmi belli bir yolda yryne devam etmek, kimi zaman da komak mdr? Hepsidir yaam.2

Dr., AD. Fen-Edebiyat Fakltesi, Felsefe Blm, Aydn. Ibanez, Flix Marti, Felsefe ykleri, mge Kitapevi, eviren; Hamide Koyukan, Ankara, 1996. s. 18. 2 A.g.e. , s. 19.

46 Felsefe Nedir? Yapmaktr o, burada ve imdi. Ancak, sadece emek (yapmak) tek bana yeterli olmamaktadr, bu emein ynn izecek tarihsel bir bilincin olmas da zorunludur. Uygarlmzn teknolojide kaydettii ilerlemenin, ahlaki ve felsefi donanm bakmndan kaydettii ilerleme ile eit olmad uzun zamandr bilinen ve zerinde tartlan bir konudur. Zaten bugn hissedilen ve yaanan ok ynl skntlarn balca nedenlerinden biri de, bu ahlaki ve felsefi yordamn eksiklii ve geri plana itilmi olmas deil midir? Uygarlmz bugn, yol boyunca yapm olduu tercihlerin, ama zellikle tarihsel dnm noktalarnda yaplan yn deiikliklerinin acsn ekmektedir. Gnmzde artk ak ve net olarak grlmektedir ki, byk uygarlklar, toplumsal ve siyasal farkllklarn ne yazk ki, sahip olduklar byk teknolojiyi, ta devrindeki insanlardan ok da farkl olmayan bir ekilde kullanarak zmeye almay srdrmektedirler. Tarih ncesi insannn binlerce yl nce birbirlerine attklar ilk kurunlar olan akmak talarnn yerini, bugn artk hidrojen ile atom bombalar ve kimyasal silahlar almtr. ada insan ok ilerlemi, gurur duyduu bir uygarlk ve teknoloji gelitirmitir ama dier insanlarla olan elikilerini zmek iin bavurduu yntemi, maara adamnnkinden ayran tek fark, bugn, kullanlan silahlarn tahrip gcnn daha yksek olmasndan ibarettir. Uygarlmzn yanstt birbiriyle uyumayan, karmak grnt karsnda nerilebilecek tek ey, felsefeye daha ok eilmek, onu daha iyi bilmeye ve anlamaya almak olacaktr. Felsefeden ne anlalmaktadr? Bildiimiz gibi, felsefe ile ilgilenmeye baladktan bir sre sonra, ortalama bir insan genellikle yle eyler sylemeye balamaktadr: Btn bu, kavramlar, yntemleri analiz etme ve eletiriden geirme ii iyi de, tm bunlarn ne yarar var ki? Bir kere, bu youn zihinsel ilemler (kavramlar renme, kavrama, analiz etme, sorgulama ve eletirme vb.) ok skc. Ayrca ben, gerekte bu teknik ayrntlarla hi ilgilenmiyorum. Benim bilmek istediim ey, btn bunlarn ne ifade ettii, ne anlama geldii inde yaadm dnya gerekten nasl bir dnyadr? Bu dnyada, peinden koulmaya deer eyler nelerdir? Felsefe, bizi bu skc ilemlerle kar karya brakmak yerine, neden, tm bu ilemlerden karlmas gereken sonularn neler olduunu dorudan doruya sylemiyor? 3 Bizlere pek de yabanc gelmeyecek olan bu ifadelerde de grlebilecei gibi, ortalama insan, akln kurcalayan ve yantlamakta
3

Randall, Jr. John Herman-Buchler, Justus, Felsefeye Giri, eviren: Ahmet Arslan, Ege ni. Sosyal Bilimler fak. Yaynlar, zmir, 1982. s.9.

Meral IILDAK 47 glk ektii sorulara bir cevap ister, nk birok filozofun, hayatta karlalan sorunlara ilikin olarak yantlara sahip olduklar gibi bir iddia ile ortaya ktn bir ekilde duymutur. Gzden kard nokta ise, sz konusu yant, her filozofun iinde bulunduu koullarda ve kendi bak asndan ileri srd, dolaysyla bu yantlarn ancak benzer koullar iinde bir anlam ve deere sahip olabileceidir. rnein Aydnlanma, Modernite ve Kapitalizm gibi tarihsel, ekonomik ve kltrel srelerden gemi bir lke ve toplumun ferdi olarak bir filozofun szgelimi, yoksulluk sorunu ve daha insancl koullarda yaama arzusunun gerekletirilmesine ynelik aklama ve nerileri, tamamen farkl koullarda yaamn srdren ve sz konusu srelerden gememi toplumlarda yaayan insanlar iin geerli olmaktan olduka uzak bir yant olacaktr. Bu nedenle bu yantlarn, her ne kadar benzeri sorunlarla yz yze gelmi olsalar da, insanlarn tm iin ayn derecede geerli olmas mmkn deildir. Farkl zaman dilimlerinde ve farkl toplumlarda, ekonomik, kltrel ve toplumsal koullar ve dolaysyla sorunlarn ortaya k biimleri de farkl olacaktr. Felsefeye ilgi duymakla birlikte, henz onu tanma imkann bulamam olan sradan bir insan, genellikle felsefeyi, ok ey vaat eden, ekici ama aslnda vaat ettiklerini karlamaktan uzak, anlalmas neredeyse imkansz denilebilecek kadar zor ve ilk bata uyandrd ilginin aksine, aslnda ok skc bir ura olarak grmektedir. Filozoflarn yazdklarnda, zihnini megul eden sorunlarn nasl zlebileceklerine ilikin herhangi bir ipucu yerine bulabildii tek ey, bu sorunlarn eitliliinin ve derinliinin, kendi dndnden ok daha fazla olduunun farkna varmasn salayan ve onu aslnda hi ilgilendirmeyen analizler bolluu olmaktadr. Felsefe ona, akln kurcalayan sorunun kaynaklarna, koullarna, biimlerine ilikin bir sr ayrntl bilgi ve analizler vermekte, ama onun sorununun nasl zlebileceine ilikin herhangi bir ey sylememekte ya da tm bu birikim iinde neyi semesinin daha iyi olabilecei konusunda ona hi de yardmc olmamaktadr. Kendisinin bu filozoflar kadar akll ve bilgili olmadn dnen sokaktaki insan, doal olarak filozoflarn yantlarnda, her insan iin geerli olabilecek bilgi, neri ya da zmler bulmay umut etmektedir. Daha da ak bir ekilde sylemek gerekirse, ortalama insann felsefeye ynelmesinin altnda yatan asl neden, kendi dnme ve bilgilenme yeteneini gelitirmekten ok, kendisinin karmas gereken sonular hazr olarak bulabileceine ilikin besledii umuttur. Felsefe Nedir? Felsefe, bir takm gizli hikmetlerle dolu olduu grnts veren, baz arbal ve saygdeer insanlarca dile getirilen gizemli kavramlarla bezenmi, adeta zlmemek zere hazrlanm bir bilmece deildir.

48 Felsefe Nedir? Hayatn bizzat iinden ykselen bir etkinlik olarak felsefe, aslnda yaamn dier olgularndan ok uzaklarda ya da onlardan ok farkl deildir. Szgelimi kimi zaman o, souk algnl kadar basit bir eydir, kimi zaman kalp krizi kadar dramatiktir. Kimi zaman ise, szgelimi bir veba kadar vurucu ve ykc bir eydir.4 Felsefe, insana, gemiine ait zengin deneyim ve birikimini gstererek, ona, kendi kaderini izmesinde yardm edebilir. Bylece, onun bugnn doru deerlendirmesine ve gelecek ynelimleri iin isabetli seimler yapmasna yardmc olabilir. nk insan srekli yolculuk iinde olan bir varlktr. nsan olmak demek, yolda olmak demektir. nsan tamamlanmamtr, dolaysyla, yaad srece her bir anda farkllamaktadr. Yaamak, ikin ve belirlenmi bir var olua sahip olmak deil, bu var oluu andan ana gerekletirmeye almaktr. Yaamak, insann miras ald birikim, donanm ve doay, kendi dnceleri, szckleri ve eylemleriyle uzlatrmaya almasdr. Felsefenin konusu nedir? Aslnda felsefenin konusu, her bireysel var oluun temel toplumsal ve tarihsel boyutundaki insan yaamdr. Bize, her tarihi aa, o aa egemen olmu yaamn ve kuaklarn bak ile bakma olanan salayan etkinlik, felsefedir. Felsefe ile uramak, daha telere almak ve bireysel yaamn zn aratrmaktr. Bir yanyla bilimdir o, nesnelerin bilgisidir. Bir yanyla ise, gerekler arasnda gidip gelirken, yol gstericiliine ihtiya duyduumuz bir pusuladr. Ama zellikle ilk filozoflar asndan baktmzda, o bir yaam biimidir.5 Felsefe zor bir konudur ve speklatif dncenin karmaklklarn tanmayanlar iin artcdr. Bunun da tesinde, teknik terminolojiden ok holanr. stelik eitli felsefelerin vardklar sonularn birbirleriyle tam bir eliki iinde olmalarnn yan sra, tartlmas gereken konularn neler olmas gerektii konusunda da eitli felsefeler arasnda hibir anlama yoktur. Hemen her felsefenin, tartlmaya deer bulduu konu, dier felsefeninkinden farkldr. Bu durumda, felsefeye yeni balam bir okuyucunun, Eer filozoflar, ne aradklarn bile bilmiyorlarsa, onu bulmalar nasl beklenebilir ki? diye dnmesi elbette artc olmayacaktr, ancak yine de durumun byle olmas, felsefenin bir tarafa itilmesini hakl karmaz. nk filozof, fiziki ya da biyolog gibi evrenin u ya da bu blmn aklamakla uramaz. O, sradan insann ahlaki i sezgilerini, azizlerin dinsel bilincini, sanatkrn estetik beenisini ve buna benzer insana zg pek ok disiplinden ve dnsel etkinliklerden gelen dnce ve bilgilerin hi birini gz ard etmeden ve bunlara benzer daha pek ok insani eyi
4 5

Felsefe ykleri, s.10. A.g.e. , s.10

Meral IILDAK 49 kuatacak ekilde, evreni ve insanlk tarihini bir btn olarak kavramaya alr. Bu nedenle, her eyi iine alan bu kadar geni kapsaml ve kuatc bir aratrmada, spesifik sorunlara ilikin belirli ve kesin bilgiler bulmay beklemek, pek de hakl bir davran olmayacaktr.6 Felsefenin kendisinin, srekli bir deiim iinde olduu da dorudur, nk inceledii konularn kendileri srekli bir deiim iinde olduklar iin, onlara ilikin bilgilerin deimesi de olaandr. Ayrca durmadan deien ve zaman zaman, nceki ileri srlen grlerle elikili hale gelen, yalnzca felsefe deildir. Bilimin yks de, terkedilmi kuramlarn ykntlar ile doludur, zira bir an bilimsel kurallar ile ilkeleri, sonraki dnemlerde tmyle deimektedir. Dolaysyla kendi alannda o gne dek ileri srlenlerden daha farkl ve ncekilerle elien grler ileri srmek, felsefenin, kendi dndaki disiplinlerle (bilim-sanat) ortak olan yndr. Dier disiplinlerden farkl olarak felsefede daha belirgin bir ekilde kendini ortaya koyan zellik, zerinde fikir yrtlen konulara ilikin farkl grlerden deil, ama, filozoflarn dn biimleri arasndaki farkllklardan 7 kaynaklanmaktadr. Grld gibi felsefe, yalnzca gereklerin katalogunu karmakla yetinmemekte, bu gereklerin anlamn da aratrmaktadr. Bilim adamnn, din adamnn, sanatnn ve sradan kiilerin deneyimlerini bir araya toplamakta ve birbirinden bu kadar farkl tm bu deneyimlerin hepsini olanakl klan bir evrenin nasl bir evren olabileceini anlamaya almaktadr. Burada felsefenin yapmaya alt ey, bizzat bu gereklerin kendileriyle ilgilenmekten ibaret olmayp, ayn zamanda bu gereklerin insan varlna ifade ettikleri anlam ortaya koymaya almaktr. Bunu yaparken filozof, bir dizi seme ve reddetme ilkesi gelitirir ve insanlara ifade ettikleri anlama bal olarak gerekleri, nemleri bakmndan bir sralamaya tabi tutar. Bazlarn, nemli olarak kabul edip, inceleme alanna dhil ederken, dier bazlarn da nemsiz ya da gerek d olarak kabul ederek dlar. Anlam ve neme ilikin bu deerlendirme ve tartma almalarnda, filozoflarn kendi bak alar, dnya grleri ve kendilerine zg deer ve dnceleri nemli lde belirleyici olmakta, kendi benimsemi olduklar deerler ve dncelere uyumlu olanlar deerlendirmeye tabi tutulurken, bu deer ve dncelerle uyumayanlar, deerlendirme d kalmaktadrlar.8

Joad, C.E.M., Dnyann Byk Felsefeleri, eviren: Semih Umar, Remzi Kitapevi, stanbul, 1985. s. 10. 7 Dnyann Byk Felsefeleri, eviren: Semih Umar, Remzi Kitapevi, stanbul, 1985. s. 10. 8 A.g.e. , s.10.

50 Felsefe Nedir? Bu deerlendirme esnasnda filozofun yapt ey, kendisi iin anlam tayan dncelerle benzeim iinde olanlar dikkate alarak bir takm snflandrma ve dzenlemelere gitmek, kendisine gre gzel ve iyi olmayanlar, bu snflandrma ve deerlendirme ileminin dnda brakmaktan ibarettir. Filozofun neyi anlaml ya da nemli bulup bulmad, onun sahip olduu dnme biimi kadar, kiiliine ve huylarna da baldr. Dolaysyla kimi filozoflarn benzer eler ve uyum grd yerlerde, baka baz filozoflar sadece farkllklardan oluan bir karmaa greceklerdir. Baz filozoflarca Tanrsal olarak grlen kimi eyler, baka filozoflarca, sadece rasgele bir araya gelen ilineksel olaylardan ibaret bir ey olarak deerlendirilecektir. Dolaysyla ayn geree bakan her filozofun, onda grd ey farkl olacaktr. O halde felsefe ile ilgilenen bir okurun ilk olarak farknda olmas gereken ey, aslnda herkes iin ayn olan gereklere dayandrlan sonularn, farkl olabilecei olmaldr ve bu farkllk yadrganmamaldr. Nasl ki bir toplumun oluabilmesi iin farkl ilgi ve yetilerle donanm insanlara gerek varsa, ayn ekilde, iinde birbirine zt ve farkl pek ok e ve zelliin hepsini birden barndran dnya ile ilgili gerei, bir btnsellik iinde ortaya koyabilmek iin de farkl dn biimlerine ihtiya vardr. Biz, birbirinden farkl ahlaki yarglarn olmasna dayanarak, tm ahlak yadsmak gibi bir tutum iine girmeyiz. Ayn ekilde, birden ok dini inancn mevcut olmasna dayanarak, dinin tmnn aslsz ve sama olduu eklinde bir iddia iine girmeyiz. O halde, her filozofun kendine zg sisteminin olmas, bizim, felsefeyi aslsz ve sama olarak kabul edip, ondan yz evirmemize bir gereke temin etmemelidir. Aslnda, u bir gerektir ki, felsefenin kesinsizliinden en ok tedirginlik duyanlar ve bu kesinsizliine dayanarak felsefeyi kmseyen ya da inkr edenler, sorgulamaktan ok inanmaya kanlmaz bir gereksinim duyanlar arasndan kmaktadr. Bu tr bir ihtiya iinde olanlara gre nemli olan ey, incelemenin konusu olan eyin ierdii gereklik oranndan ve asln yanstmasndan ok, kesinliidir. Bylece, incelemenin konusu, bir bilgi formu halinde kabul edilebilecek ve artk onun, deien durum ve koullara uygun olarak her seferinde yeniden sorgulanmas gerekmeyecektir. Baz insanlarn, kendi inandklarnn tam tersi yarglarn da var olabileceini, stelik bu yarglarn doru da olabileceklerini kabul etmekte zorlandklar bir gerektir. Zira bu yarglarn doru olabileceini kabul etmeleri, kendi inanlarn bir kez daha gzden geirmelerini, hatta belki de onlarn bir ksmn brakmalarn gerektirecektir. Kendi inanlarn brakamayan bu tip insanlar, bilgi deeri tayp tamadna ilikin sorgulamalara, sz edilen nedenden dolay pek scak bakmayp,

Meral IILDAK 51 bu tr sorgulamalardan mmkn olduunca uzak dururlar. Bu durumda yaptklar ey, bu yarglar, her trl tartmann dnda brakarak, aslnda bir san bilgisinden teye gitmeyen yarglar birer dogmaya evirerek dondurmaktr. Felsefe, insanolunun bilme istenci olarak dncenin kaosla giritii kavgann yan sra, kendi kendisini tanmlamaya da uramtr. Dolaysyla, felsefenin nitelii ve nicelii zerinde kafa yormu olan neredeyse tm filozoflar, kendi dnemlerinde, ayn koullar ve konumlar iinde felsefeye ilikin kendi tanmlarn da gelitirmilerdir. Ancak geldiimiz bu noktaya dek, sanatn duyumsayarak, bilimin ise ilevselletirerek bizlere salam olduklar bilginin tmnn bizlere kazandrm olduu soyutlama gc ve yeteneini gz nne alarak bu soruya yant vermeye altmzda, felsefe nedir sorusunu yantlamak zere, zmsel (analitik) bir tanmlama abas yetersiz kalacak gibi grnmektedir. nk felsefe nedir sorusuna verilecek yant, en az zmsel olduu kadar, bireimsel (sentetik) bir yant da gerekli klmaktadr. Kendisini evreleyen snrsz dnyada insann yapabilecei tek ey, bu dnyann bilmecelerini yava yava, adm adm zmeye almaktr. Ancak ne kadar ok bilmece zp, ne kadar ok yol alsa da, dnyay yine de hibir zaman tam olarak kavrayamayacaktr. Felsefe insann sonsuz olan, her eyin temelinde yatan nedenleri ve yasalar kavrama yolunda srekli bir aray iinde olma abasn ierir ve bu aba, ulalm olan her yeni bilgi ve kabul yeniden sorgulamadan geirmede istekli bir dnce yapsn zorunlu klar. Felsefenin ne olduuna ilikin hemen her filozofta farkllaan dnce ve sylemler arasnda kiinin kaybolup gitmemesini salayacak olan yntem, felsefenin kkenine dnmek olacaktr. Felsefe nerede ortaya kmtr? Baz toplumlarda daha hzl, bazlarnda daha yava gelimesinin nedenleri nelerdir? lkel insan ile modern insann dnce ve duygular arasndaki farkllklara dikkat eken kimi dnrlerin, felsefenin, insan bilincinin doal geliiminin bir sonucu olarak ortaya kmasnn mmkn olmadn dndklerini biliyoruz. Bu dnrlere gre felsefe, yce ve tanrsal bir g olarak, yine byle bir g tarafndan seilmi halklara, zellikle de Bat Avrupa halklarna sunulmu bir armaandr. rnein 19. yzyl ngiliz dnr ve toplum bilimcisi Spencer, bir zencinin doas gerei soyut dnme yeteneine sahip olmadn, onun duygularnn aklna egemen olduunu dnyordu. Ona gre gelimemi halklarn bireyleri, yalnzca somut imgelerle dnebildikleri

52 Felsefe Nedir? iin, karmak ve soyut felsefi dnceleri kavrayabilmeleri mmkn deildir.9 Bilindii gibi Yunanllar derinlemesine dnmeye yetenekli klarak, Yunan mucizesini hazrlayan etmenlerden birinin de, Yunanistann eitlilikler sergileyen corafi yaps ile yumuak iklimi olduu dnlmtr. Ancak, Galina Kirilenkoya gre, felsefenin Yunanistanda gelimesinin asl nedeni, corafi deiiklik ve yumuak iklimin kendisinden ok, bu corafi yap ve iklimin retimin artmasnda oynad rolde aranmaldr. Eski Yunanistanda demir ve bakr filizlerinin karlarak, bunlarn eritilmesinin yntemlerinin kefedilmesi ve hasatn oalarak, el sanatlarnn gelimesi, felsefenin ortaya kmasndan nceki bin ylda gerekleerek, insann elleri yerine geecek aletlerin retimine olanak salamt. Bylece insan gittike artan bir ekilde bir yandan doaya kar korunurken, ayn zamanda bu sre iinde kendini de doadan ayrmaya ve kendine scak evler, rahat ve stan giysiler, verimli tarlalar ve kentlerden oluan ikinci bir doa kuruyordu. te, Kirilenkoya gre, insann kendini doadan koparmas srecinde doa, gitgide insann bilincindeki somut zelliklerini yitirmi ve insann zihninde giderek, daha genelletirilmi ve soyutlatrlm bir biim almaya balamtr. Bu ise, insann doaya, kendi dnyasndan ayr olarak var olan tek bir btn olarak bakmas, doadan bamszlamas ve doay dncesinde, kendi varlnn dnda bir yere koymas ile sonulanmtr. Artk insan, kendini, doa ile zdeletirememekte, bunun yerine, dncelerini, kendisini doadan ayran nedenler zerinde younlatrmaktadr.10 Yine, Kirilenkoya gre, Eski Yunanlnn, ok sayda birbirinden ayr nesnenin ardnda tek bir btn grmesini salayan soyutlama yeteneinin geliiminde, ticaretin yaygnlamasnn, madeni para basmnn ve mallarn karlkl deiiminin (dei-toku) de byk bir pay bulunmaktadr. Madeni parann ortaya k, bir yandan insann kendini nesnelerin grnlerinden; kullanm amalarndan; renk, tat ve koku gibi niteliksel zelliklerinden soyutlamasn salarken, br yandan dncenin geliimine baz katklarda da bulunmutur. Szgelimi, madeni parann kullanmnn yaygnlamas ile hesap iine iyice giren insan, yava yava dikkatini, yapt dei-toku ilemindeki nesnenin niceliksel ynnde younlatrmas srasnda, nesneyi, tad dier zelliklerinden ayrm ve onun yalnzca niceliksel zelliklerini dikkate alrken, belki de farkna varmadan, felsefi dnmenin nemli bir n koulunu da yerine getirmi olmutur.11 nk her rakam, aslnda bir
9

Kirilenko, Galina-Korshunova, Lydia, Felsefe Nedir, eviri: Gl Aysu, Bilim ve Sanat Yaynlar, stanbul, 1987. s. 13. 10 A.g.e. s. 18-19. 11 A.g.e. ,s. 19.

Meral IILDAK 53 soyutlamadr. Bylece matematiin geliimine paralel olarak ortaya kan soyutlamalarla akl yrtmeye balayan insan, ticari etkinliklerin gereini yerine getirirken, ayn zamanda felsefenin en nemli koullarndan birini de yaama geirmi oluyordu. Yine Kirilenkoya gre, eski Yunanistanda bilginin, rahiplerin tekelindeki bir ayrcalk olarak grlmemesinin ve dolaysyla gizli tutulmamasnn, tam tersine, gelitirilip yaygnlatrlmasnn da, hem felsefi hem de bilimsel bilgi alannn ve yntemlerinin giderek gelimesinde ve genilemesinde nemli bir rol bulunmaktadr.12 Dolaysyla, ilgilerinin geniliine bal olarak, yneldikleri bilimsel bilginin de alan geniledike Yunan dnrleri, tek tek fenomenleri bilimsel olarak aklama abalarndan gittike uzaklam, bunun yerine, var olan her eyin temellerini ve nedenlerini anlayabilmek zerinde younlamaya balamlardr. Ksaca zetlediimiz gibi, felsefenin mahiyetine ilikin olarak dnen tm filozoflar, kendi dnemlerinde ve bulunduklar konum ve koullardan hareketle, felsefenin ne olduuna ilikin bir takm tanmlar gelitirmilerdir. Ancak, bugn, bulunduumuz noktadan baktmzda, felsefenin ne olduu sorusunun artk, sadece analitik bak asndan yantlanmas pek de yeterli olmamaktadr. Bu bak asnn yanna, en az onun kadar, hatta belki daha da fazla nemli olan bireimsel bakn da dahil edilmesi, felsefe nedir sorusuna getirilmeye allan yantlar daha isabetli ve aslna uygun klacak gibi grnmektedir.13 Herkes soru sorabildiine gre, filozofun sorduu sorularda farkl olan nedir? nsann gndelik yaam, bir takm yapp etmeler, eylemeler iinde geer demitik, zira yaamak istiyorsa, eylemek zorundadr. Eylemek ise, son zmde, genellikle insann ya kendi bedensel-tinsel varlnda ya da evresinde bir deiikliin olumas veya oluturulmas ile sonulanmaktadr. Bu eylemlerin balad noktaya biraz daha yakndan baktmzda greceimiz bir dier ey, eylemden neredeyse tmyle farkl bir ey olan sorudur. Baka bir deyile, soru-eylem ilikisi, bizim gndelik yaammzda olduka nemli bir yer tutmaktadr. Kimi zaman sorular eylemi balatt gibi, kimi zaman da eylemler sorulara yol amaktadr. Gndelik yaammzda sorduumuz sorularn ou, pratik yaamn iinden gelmekte olup, ounlukla eylemlerle ilgilidir. Bu sorular, varlmz srdrebilmemiz ve yaammz dzenleyebilmemiz iin duyulan gereksinimlerle yakndan ilikilidirler ve bu ynleri
12 13

A.g.e. ,s. 20. Felsefe Nedir, s. 13.

54 Felsefe Nedir? nedeniyle de ya kendileri eylemlere yol aarlar ya da eylemlerle sonulanrlar. Ama bir de, ok daha nadir olmakla birlikte, pratikteki belirli eksiklikleri gidermek ya da belirli gereklilikleri yerine getirmekle ilgisi olmayan sorular vardr. Bu sorularn, varlmz ayakta tutmak ya da gndelik yaammz dzenlemekle ilgili kayglarla hibir ilikileri yoktur. Aslnda, bu sorular da, insandaki bir tr gereksinimin dlamasdr, ancak bu tr sorularn gndelik yaam ilgilendiren herhangi bir gereksinim ya da dzenleme kaygsyla ilgisinin olmamas nedeniyle, bu tr sorularn bir takm eylemlerle giderilmeleri de mmkn deildir. Filozofun sorduu sorular da, yantlar aranan birer sorudurlar, ancak bu tr sorular bir bakasna sorulmayp, kiinin kendi kendine sorduu birer soru olmak zelliini tamaktadrlar. Felsefenin sorularnn en belirgin zellii ncelikle budur. Felsefede sorulan sorular, bir kalabaln nnde, szgelimi bir filozoflar topluluuna yaplan bir konumada dile getirildikleri zamanlarda bile, aslnda soruyu sorann daha nce kendine ynelttii ve ncelikle kendisi iin sorulmu birer soru olmak zelliini tamaktadrlar. Filozof, bilindii gibi, ncelikle soru soran bir kiidir, ama sradan insanlardan farkl olarak bu sorular, bakalarna deil, ncelikle kendine soran kiidir. Zaten filozofu kendi kendisiyle yapt konumalara balatan etken de, genellikle, kendisine sorduu bu sorulardr.14 Bu sorularn bakalarna deil de, kendine sorulmasnn en nemli nedeni, byle bir soruyu (szgelimi: yi nedir?) soran kiinin (filozofun), sorduu soruya ilikin bakalarndan alaca hibir cevapla yetinmemesi, bu sorunun ok daha derinlerine inmeye almasdr. nk felsefenin sorduu sorular, yantlar bir kerede verilebilecek sorular deillerdir. Ayrca yine bu sorular, genellikle, verilen yantlarda soruyu sorann belirleyici zelliinin ar bast sorulardr. Baka bir deyile, cevap, soruyu soran ile ok yakn bir iliki iinde olup, soruyu soran tarafndan belirlenmektedir. Ksaca sylemek gerekirse, herhangi bir felsefe sorusunu soran kiinin ii kendi kendisiyledir. O, bu tr sorular, bakalarnn bu konudaki dncelerini duymak amacyla sormaz, nk felsefe, herkesin gidebildii yere kadar kendi ayaklaryla gitmesini gerekli klan bir alandr. Kii, kendi sorularn ncelikle kendine sormal ve sorduu soruya verdii ilk yantlarla yetinmeyip (nk yzeysel olacaklardr), gittike derinlemeli ve farkl yant araylarn srdrmelidir. Felsefede nemli olan, soruya hemen yant vermekten ok; sorusundan vazgememek, ayn soruyu tekrar tekrar

14

Uygur, Nermi, Felsefenin ars, Remzi Kitapevi, stanbul, 1980. s. 20.

Meral IILDAK 55 sormak ve her seferinde, ncekilerden farkl gr alarna ulamaya almaktr15. Sorduu sorular gz nne aldmzda, Bochenskinin de sylemi olduu gibi, felsefenin, kapsn hibir alana kapatmadan ve kendini sadece nceden belirlenmi yntemlerle kstlamadan, ulaabildii her alana ulamaya alan evrensel bir bilim olduunu dnmek mmkn gibi grnmektedir.16 Szgelimi felsefe de, kendisinden ayrlan bilimlerin urat alanlarla urap, onlarn bo braktklar alanlarda, sorulmam olan sorular sorabilmektedir. Dolaysyla onu, bu bilimlerden ayran zellikler, daha ok onun yntemleri ve bak alar ile ilgili olarak ortaya kmaktadr. rnein yntem bakmndan bakldnda felsefe, birok bilme ynteminden hi birini kullanmay yasaklamad gibi, kendisi sadece belli bir yntemle snrlamay da dnmemektedir. Szgelimi, fizikini kendisini, her eyi duyular araclyla gzlenebilen grnglere geri gtrmekle ykml tutmas, felsefeci iin zorunlu ve balayc deildir. O kendini, sadece deneyci-indirgemeci yntemle snrlamaz, verilmi olan iinden kavrama yntemini ya da daha bakalarn da kullanabilir.17 Felsefenin, bilimlerden, bak as bakmndan ayrlmas ise, kendisini bilimlerin kendi ilgi alanlar ile snrl olan bak alar ile snrlandrmamasnda ortaya kmaktadr. rnein bilimler bilgi ortaya koyar, filozof ise bilginin ya da bilinen eyin ne olduu sorusunu sorar. Bilimler yasa koyarlar, filozofun ilgilendii ise, yasann ne olduudur. Sokaktaki insan hazdan, yarardan sz ederken, filozof, hazdan ya da yarardan ne anlalmas gerektiini dnr. Ayn ekilde filozof elbette toplumun gelimesinde etkisi olan deerlerin neler olduuyla ilgilenir, ama onun asl ilgisini ynelttii sorun, deerin kendisinin (kendisinde deerin) ne olduunu anlamaya almaktr.18 Dolaysyla filozof ya da felsefe, teki disiplin ya da bilimlerin varsaymlaryla yetinmez, daha telere gidip, bilimlerin hibir zaman inmeyi dnmedikleri derinliklere inmeye alr. Peki, filozof bakasna hi soru sormaz da, sorularn yalnzca kendine mi yneltir? Kukusuz, filozof da zaman zaman, bakalarna soru sorar. Hatta onun zerinde younlat sorunlardan bir ksmnn, bu, bakalarna sorduu sorular srasnda ortaya kan problemlerden kaynaklandn sylemek bile mmkndr. yi derken anladnz nedir? gibi bir soru, buna rnek olarak verilebilir. Ancak bu, bakasna sorulan soru da aslnda, soran kiinin bu soruyu daha nce kendisine
15 16

Felsefenin ars, s. 21. Bochenski, J.M., Felsefece Dnmenin Yollar, eviren: Kurtulu Diner, Bilim ve Sanat Yaynlar, Ankara, 1996. s. 30. 17 A.g.e. s.29. 18 A.g.e. s.29.

56 Felsefe Nedir? sorduunu aa karmaktadr. Zaten ilgili konuma srasnda ortaya kan problemi, karlkl konuma srasnda fark edebilmesini mmkn klan da ite, bu nceden konu zerinde kendine sorduu sorular ve zm arama ynnde sarf ettii akl yrtme abalardr. Aklk, felsefenin vazgeilmez bir kouludur, nk dile getirenin dnda herkese kapal bir gerek, yalnzca yar gerektir. Ancak, ak olmayan konusunda dnmekte yarar var. Ak olmayanlar acaba filozoflar ve bilim adamlar m, yoksa biz mi onlardaki akl yorumlayacak bilgiden yoksunuz? Ama bu arada, unu da akldan uzak tutmamakta yarar bulunmaktadr ki, hibir bilimsel ve felsefi bilgi, ilgilendii alanlarda kendisini apak ortaya koymaz. Sonu Eski dnyada insanlarn yaamlarn srdrmelerinde, inanlar olduka nemli bir rol stlenebilmekteydi. Gnmzde artk bu inanlarn etkisi ve nemi kalmamtr. Bugn yaammz srdrmemizde, bize yardmc olabilecek en nemli ey, dncedir. Talarn ya da yldzlarn veya bitki ve hayvanlarn dnmelerine gerek yoktur; onlarn yazglarn belirleyen yasalar, buna gerek brakmamaktadr. nsan iin ise durum, bunun tam tersidir. nsan hep, bir ey yapmak ya da yapmamak durumundadr. Yapmas ve kanmas gereken eyleri belirleyen ise ksmen inanlar, ama daha ok dnceler olmutur. nanlar ve dnceler deitiinde, insann yaam da deimitir. Ksacas insann yaamn belirleyen en temel e, dncedir. Dolaysyla insann kaderini belirlemesinde ona en byk yardm felsefeden gelecektir.19 * * * (What is Philosophy?)
ABSTRACT In this paper, it is attempted to study what the philosophy is and what the philosophy is not and its gradually increasing importance in all areas in our lives. Key words: philosophy, question, comment/interpretation, criticism, knowing, understanding.

Kaynaka
19

Felsefe ykleri, s. 22.

Meral IILDAK 57 Baaran, Melih, Ve Niin (Yine) Felsefe(Yapzmler), YKB,stanbul, 1993. Berlin,Isaiah, Felsefeye Bir Giri eviren; lkay Sunar, Yeni Dn Adamlar, Editr: Bryan Magee, Trke Basm Editr: Mete Tunay, Birey ve Toplum Yaynlar, Ankara, 1985. Bochenski, J.M., Felsefece Dnmenin Yollar, eviren; Kurtulu Diner, Bilim ve Sanat Yaynlar, Ankara, 1996. Delezue, Giles-Guattari,Felix, Felsefe Nedir, eviren:Turan Ilgaz, YKY, stanbul, 1993. Gasset, Jos Ortega, nsan ve Herkes, spanyolcadan eviren: Gl Ik, Metis Yaynlar, stanbul, 1995. Honer, Stanley M,-Hunt, Thomas C., Felsefeye ar, eviren: Hasan nder, mge Kitapevi, Anakar, 1996. Ibanez, Flix Marti, Felsefe ykleri, eviren: Hamide Koyukan, mge Kitapevi, Ankara, 1996. Jaspers, Karl, Felsefeye Giri, eviren: Mehmet Akaln, Hareket Yaynlar, stanbul, 1971. Joad, C.E.M., Dnyann En Byk Felsefeleri, eviren: Semih Umar, Remzi Kitapevi, stanbul, m1985. Kaufmann, Walter, nsan Anlamak I (Goethe, Kant ve Hegel), eviren: Aziz Yardml, dea Yaynevi, stanbul, 1997. Kirilenko, Galina- Korshunova, Lydia, Felsefe Nedir, eviri: Gl Aysu, Bilim ve Sanat Kitapevi, stanbul, 1987. Mengolu, Takiyettin, Felsefeye Giri, Remzi Kitapevi, stanbul, 1992. Mengolu, Takiyettin, nsan Felsefesi, Remzi Kitapevi, stanbul, 1988. Markovi, Mihailo, Hmanizm ve Ahlak Felsefesi, eviri: Ali nl, Toplumsal Dnm Yaynlar, stanbul, 1998. Nagel, Thomas, Her ey Ne Anlama Geliyor (Felsefeye Kk Bir Giri), Trkesi:Hakan Gndodu, Paradigma Yaynlar, stanbul, 2004. Russell, Bertand, ktidar, Trkesi: Mete Ergin,Cem yaynevi, stanbul, 1990. Randall, Jr. John Herman- Buchler, Justus, Felsefeye Giri, eviren: Ahmet Arslan, Ege ni. Sosyal Bilimler fak. Yaynlar, zmir, 1982. Warburton, Nigel, Felsefeye Giri, Trkesi: Ahmet Cevizci, Paradigma Yaynlar, stanbul, 2000.

58 Felsefe Nedir? Uygur, Nermi, Felsefenin ars, Remzi Kitapevi, stanbul, 1984.