EĞİTİMİN

FELSEFİ
TEMELLERİ
Yrd. Doç. Dr. Ahmet KAYA
 Sunum Planı

 Felsefenin anlamı,
 Felsefenin temel alanları,
 Felsefe - eğitim ilişkisi,
 Felsefi akımlar,
 Eğitim felsefesi akımları
Temel İle Birol birlikte tatile çıkarlar.
Bir vadide kamp kurarlar. Aksam güzel bir yemek yiyip
sonra uykuya dalarlar. Bir kaç saat sonra Birol uyanır ve telaşla Temel'i de
dürtükleyip uyandırır. Temel uyku sersemidir: -"Ne oldi? Ne istisun?"
"Temelciğim. Yukarıya bak ve bana ne gördüğünü söyle."
Temel gökyüzüne bakar ve cevap verir:
-"Ha punun içun mu uyandirdun benu? Paktum işte.
Milyonlarca yilduz cörirum...İşıl işıl parliyan milyonlarca yilduz... "
Birol tekrar sorar: -"Peki, bu sana neyi gösteriyor?"
Artık iyice uykusu kaçan Temel biraz düşünür ve filozofça cevap
verir:
-"Teolojik olarak Allah'ın kudretinu ve kendu acizliğimuzu cörirum.
Felsefi olarak, evrenun sonsuzluğunu ve onun karşisındaki önemsizliğimuzu
cörirum.
Astironomik olarak galaksilerun, yıldızlarun, gezegenlerun varliğini
corirum.
Meteorolojik olarak pugün havanun çok cüzel olacağinu cörirum.
Yilduzlarun konumuna bakarak da gecenun körü ve saatin 3 olduğunu, penu
luzumsuz yere uyandirduğunu cörüyrum... niye sordun punu paa?
Ha peçi sana neyi costerur?",

Birol cevaplar:
 “Ulan salak filozof, çadırımızı çalmışlar..."
 Küçük Öyküler
 Filozof öğrencisine yeni bir ders vermek için yanına çağırır. Öğrencisi merakla
yanına gelir.
Ortada
hazırlanmış bir masa ve çok uzun saplı kaşıklar vardır.
Merakla sorar ama cevap alamaz.
Filozof ilk grubun yemeğe gelmesi için işaret verir.
10 kişilik grup içeri girer ve hemen masada yerlerini alırlar.
Çok aç oldukları için mi, yoksa bedava buldukları yiyecekten daha fazla yemek
içinmi bilinmez; saldırırcasına yemeye başlarlar!
Ancak yemeklerin çoğu yere ve masaya dökülür.
Ortada yenecek yemek kalmamıştır ama kimsede doymamıştır.
Onlar gider.
Tekrar bir masa hazırlanır ve yine çok uzun saplı kaşıklar konur masaya.
Diğer grup çağırılır.
Gelen ikinci grup, sakin bir şekilde masaya oturur, herkes kaşığıyla aldığı
yemeği karşısındakine uzatır. Yemek bittiğinde ise herkes doymuş ve etraf
tertemizdir.

Filozof öğrencisine döner ve der ki;

Yaşamı Boyunca Kendinden Başkasını Düşünmeyenler, Hayat Sofrasından Aç

Kalkmaya Mahkumdur!
Eğitimin Felsefi Temellerini Ele Almak Neden Önemlidir?

 Öğretmen adaylarına (eğitimcilere) felsefi akımların, eğitim kuram ve

uygulamalarına ne gibi katkılar sunduğunu görmelerini sağlamak,

 Felsefi doktrinleri ve eğitim felsefesi anlayışlarını bilmek öğretmenlere

kararlar almada, eğitim kuram ve uygulamalarında eleştirel ve
sorgulayıcı bir bakış açısı geliştirmelerine yardımcı olacaktır.

 Felsefi bakış açısı, eğitime yaklaşımlarını ve uygulamalarını daha

geniş perspektiften analiz etmelerini sağlar.

 Felsefenin, eğitim üzerine yaptığı derin sorgulamalar ve

çözümlemeler, bir yandan eğitimcilerin eğitimi daha iyi anlamalarına,
sağlıklı değerlendirmeler yapıp doğru kararlar almalarına temel
oluştururken, öte yandan eğitim alanında görülen ya da görülmesi
muhtemel sorunların tespitine ve çözümüne ilişkin önemli açılımları
da sağlayacaktır.
 FELSEFE NEDİR?
 Etimolojik Anlam:

 “Felsefe”, Arapça bir kelime,

 Yunanca “Philosohia”: “bilgelik

sevgisi”
 Philo: sevgi; sophia: bilgi,
bilgelik,
 Bilgiyi sevmek, bilginin peşinde
olmak ”hikmet arayışı“ ya da
”gerçeklik arayışı”
 insan ve evren üzerine
sistematik olarak düşünme
sürecidir”
 Tanım:
 Bilgiyi sevmek ve bilginin peşinde koşmak,
 Gerçekliğin ve düşüncelerin doğasını sorgulama,
 Varlık, bilgi ya da değere ilişkin rasyonel sorgulama
Felsefenin Alanları (Disiplinleri)
A. Varlık Felsefesi (Ontoloji)
B. Bilgi Felsefesi (Epistemoloji)
C. Değerler Felsefesi (Aksiyoloji/Ahlak felsefesi-Sanat Felsefesi)
Ontoloji (Varlık Bilgisi)
Varlık nedir? Varlık madde midir, yoksa tin mi, form mu?
Varlık evren, doğa gibi fiziksel nesnelerle sınırlımı, yoksa manevi,
öznel (tinsel) olgu ve nesneler de gerçeklik midir?

İşte bu sorulara cevap arayan felsefe disiplinine varlık felsefesi

(ontoloji) denir.

Gerçeklik ya da varlığa ilişkin bu sorgulamalara farklı felsefi

akımlar, farklı açıklamalar getirirler. Örneğin realist ve materyalist
felsefe varlığı sadece görünür madde ile açıklarken, idealizm zihin-
ruh (idea) ile açıklar.
Epistemoloji (Bilgi Sorunu)
Bilgi nedir? Bilginin kaynağı nedir?

İnsan zihninin bilgi elde etme yolları ve yapısı üzerinde durur.

Bilme eyleminin nasıl gerçekleştiğini ve bunu sonucunda

ulaşılan bilginin mahiyetini sorgular

Felsefede bilme-bilgi özne ile nesne (suje-obje /insan- evren)

arasında kurulan bağ ile açıklanır.

Bilginin belirleyicisi özne mi, nesne mi?

Farklı felsefeler buna farklı cevaplar verir. Ampiristler deney

ve gözlemi, rasyonalistler aklı, varoluşçular sezgiyi bilginin
kaynağı sayarlar.
Aksiyoloji (Değer Bilimi)

İnsan karar ve eylemlerinin temelinde değerler yer alır.

Doğru-yanlış, iyi-kötü, güzel-çirkin nedir? Bunların
kaynağı nedir? Bu değerler evrensel midir (değişmez),
yoksa görelimidir?

Etik ve Estetik olmak üzere iki yönü var

EĞİTİM-FELSEFE İLİŞKİSİ
Felsefenin birçok alt disiplini vardır (Doğa, siyaset, iktisat,
eğitim felsefesi).

Eğitim felsefesi, eğitimi ilgilendiren bazı temel felsefi sorun ve

soruları konu edinir.

Her eğitim anlayışının, kuram ve uygulamasının dayandığı

felsefi bir temeli vardır. Her eğitimin amaç, içerik ve yöntemleri
benimsenen ve temele alınan felsefeye göre şekillenir.

Eğitimciler, filozofların sorgulamalarından ortaya çıkan bakış

açılarını temele alarak, pratik alana (eğitime) yansıtmaya
çalışır.
FELSEFİ AKIMLAR VE EĞİTİM
1. REALİZM (GERÇEKÇİLİK)
Daimicilik ve Esasicilik Eğitim felsefeleri

2. İDEALİZM
Esasicilik eğitim felsefesini savunur.

3. PRAGMATİZM (YARARCILIK)
İlerlemecilik ve Yeniden kurmacılık

4. VAROLUŞÇULUK
Hümanist eğitim felsefesini savunur.

Her felsefe belirli toplumsal koşulların ürünü olarak ortaya çıkmıştır.

Bunları ele alırken geliştirildikleri kültür ve ortamı göz ardı etmemek
gerekir. Felsefeciler yaşadıkları toplumun ve kültürün izlerini taşır.
Genelde Batı kültürü içinde doğan felsefi akımlar ele alınır.
 İDEALİZM
Evreni açıklamada temele ruh, ahlak, zihin ve düşünce gibi soyut kavramları
alır. Varlık (gerçeklik), maddi- fiziki değil, ruhsal/tinseldir (görülemeyen ve
tutulamayan metafizik mahiyettedir).
Temsilcisi Platon, Hegel, Kant (idealar nazariyesi/ gerçeklik maddi değil).
Evrendeki her şey insan zihninde var, sonradan onu hatırlar, öğreniriz.
Doğru bilgi tektir, değişmez (evrenseldir). Gerçek bilgi aklın ürünü olan
bilgidir.
Eğitimde Amaç: Aklı geliştirme ve kullanmayı öğretme,
Konu merkezli eğitim: Konular aklı geliştirme ve kullanmayı yönelik olmalıdır.
Matematik, fizik gibi bilgiler yerine, entelektüel eğitime, tarih, din, ahlak ve
edebi ilimlere (Yunanca ve Latince) önem verilmelidir.
Okul kültürel mirası aktarmalı,
Öğretmen ahlaki ve kültürel iyi bir model,
Yöntem: Sokratik diyalog
 REALİZM (Gerçekçilik)

Evreni, somut madde ile açıklar. Varlık (evrendeki herşey), kendi başına
(insan zihniden bağımsız olarak) vardır.
Gerçek olan sadece görülen, işitilen, dokunulan şeylerdir. Doğru ya da
yanlış olan şey bütün zamanlarda bütün insanlar için aynıdır
(evrenseldir). Aristoteles’e dayandırılır
Eğitimin amacı: İnsan aklını geliştirmek, bilimsel yöntemleri öğreterek
bilgiyi keşfetmek,
Bilgi: Deney (tecrübe) ve gözlemle kanıtlanmış bilgi (akıl ve duyularla
elde edilebilir-İdealistlere göre akıl yeterli)
Konu merkezli Program: Bilim, Doğa bilimleri,
Okul: Bilgi aktarmalı ve insanı araştırmaya yöneltmeli,
Eleştiri: Ruhsal, manevi alanlar ihmal edilmektedir
İdealizm ve realizmin ortak noktaları: Gerçeklik, bilgi ve değerler mutlak,
evrensel ve değişmezdir.
PRAGMATİZM
Experimentialism (deneycilik), Instrumentialism (aletçilk),
Functionalism (işlevselcilk).

Çağdaş Amerikan felsefesi.

Pragma: yarar, pratik, çıkar (cılık)

Ampirizme dayalı (akıl yürütmeye değil, duyulara ve deneye

dayanırlar. Çevreden alınan duyumlar, edinilen izlenimler, kısacası
deney bilginin kaynağıdır.

John Dewey, Willam James

Realite sürekli değişir, değerler görelidir.

Pragmatizm ve realizmin benzerlikleri: Gerçeklik fizikseldir/maddidir,
bilgiyi duyu organlarımız aracılığıyla elde ederiz.

Ayrıldıkları nokta: gerçek değişmez (nesnel ve mutlak) – gerçek göreli

(değişir). Doğa, toplum, yaşam sürekli değişir. Değerler ve ahlak ilkeleri
de görecelidir.

Her şeyin değeri yararlı olmasıyla ölçülür. Yararlı olan şey aynı
zamanda iyidir.

İnsana faydacı ve pratik açıdan yaklaşır, ruhsal yönünü ihmal eder,

onun fiziksel -maddi yönü ve ihtiyaçları dikkate alınır. Amerikan
kültürünün ve yaşam biçiminin özünü yansıtır.

Eğitime bakışı: Geleneksel anlayıştan kopuş: Sabit programa dayalı,

yaşamdan kopuk, konu merkezli otoriter öğretmen anlayışı, öğrencinin
edilgenliği eğitim anlayışı yerine eğitimde esnekliğe, yaşantı merkezli
anlayışa, rehber öğretmen ve öğrencinin aktifliğine vurgu yapar.
Etkinliğe dayalı programda öğrenci merkezli eğitim
VAROLUŞCULUK

Modernizme ve pozitivizme tepki: Modern çağın insanı sömüren- yutan

doğasına; bilimci ve pozitivist anlayışın insan bütünlüğünü görmezlikten
gelen yaklaşımına; bireyi kitle içinde yok eden her türlü anlayışa tepkidir.
Kierkegaard, Nietzsche, Heidegger, Sartre, Dostoevsky
Bireyselcilik: Varoluşçuluğu özetleyen ana düşünce: “Toplumun
karşısında bireyin biricikliği ve özgürlüğü ön planda gelir”
Gerçeklik mutlak değil, göreli.
İnsan özgürlüğüne vurgu: İnsana olabildiğince özerklik ve tercih şansı
verilmelidir. Kendisiyle ilgili kararları kendisi vermeli ve sorumluluğunu
üstlenmelidir. İnsan kendi kaderini kendi belirler.
Bireyleri, kurallara dayalı sınırlamalarından kurtarıp, özgürleştirmeyi
merkeze alır. Standartlaştırmaya ve homojenleştirmeye karşıdır. Kendi
değerlerini kendisi oluşturmalı
Ortak gerçeklik yoksa aktarılacak ortak, geçerli bilgi de yoktur.
Eğitimde öğrencilere insan özgürlüğünün her şeyden üstün olduğu
bilincinin kazandırılması, öğrencilerin sorululuk geliştirmesi
Eğitimin amacı, insandaki boşluğu dışarıdan doldurmak değil, onun
kendisini bulmasına, ortaya koymasına yardımcı olmak.
Öğretmenin görevi, her öğrencinin kendini gerçekleştirmesine yardımcı
olmak (realizmde bilgi vermek, pragmatizmde danışmanlık yapmak,
idealizmde model alınacak biri olmak).
Programda içerik ve etkinlikler çok ve çeşitli olmalı ki, öğrenci seçim
yapabilsin.
En uygun teknik Sokratik Tartışma tekniğidir. Bunu uygularken öğrenciye
kendi doğru cevabı empoze etmemeli, öğrencinin kendi doğrusunu
oluşturmasına olanak sağlayacak sorular sormalıdır
EĞİTİM FELSEFESİ AKIMLARI

Eğitimciler felsefi akımlardan yararlanarak geliştirmişlerdir

(ne, niçin, nasıl öğretilecek? eğitimin amacı, öğretmenin
rolü, öğretim yöntemleri)

1. Daimicilik (Perrenialısm)
2. Esasicilik (Özcülük- Essentialısm)
3. İlerlemecilik (Progressivism)
4. Yeniden Kurmacılık (Reconstructıonalism)
 Daimicilik Eğitim Felsefesi
Adler, Livingstone.

Klasik idealizm ve realizmi temele alır. En tutucu akımdır. İnsan doğası dâhil
ahlaki ilkeler ve değerler her yerde ve her zaman aynıdır. Eğitim mutlak
değişmez, evrensel bilgilere ve değerlere yer vermelidir.
Eğitimin hedefleri:
 evrensel ve değişmez gerçeğe uyum sağlama (içinde yaşadığı dünyaya
değil),
 aklın kurallarını doğru ve etkili kullanma,

 tümden gelimi işe koşma,

 disiplinli çalışma,

 yaşama hazırlanma,

 entelektüel aristokrat yetiştirme

 Esasicilik Eğitim Felsefesi
Bagley, Morrison, Kandel.

Geleneksel eğitim felsefesidir. Realizm ve idealizme dayanır.

İnsan, doğuştan hiçbir bilgi ile donanık değil, bilgisi aposterioridir.

Bilgilere ulaşmanın yolu tümevarımdır. Tümevarım yoluyla elde edilen
bilgiler mutlak doğrulardır.

Eğitim kurumlarının görevi bu mutlak doruları öğrenciye aktarmaktır.

Konu merkezli eğitim: Programın merkezini konular oluşturur. Tecrübe

ve deneyimle elde edilen bilgiler önceliklidir. Bu bilgiler çocuğun
deneye-yanıla bulacağı bilgilerden önemlidir. İnsanlığın ortak
deneyimiyle elde ettiği konular, programın merkezinde yer alır
Eğitimin temel hedefi, toplumun sahip olduğu bilgi birikimi ile kültürel mirası
genç kuşaklara aktararak onların sosyalleşmelerini sağlamak, bilgili ve yetenekli
insanlar yetiştirmektir.

Öğrenci öğretmenin söylediklerini tekrarlar ve ezberler. Öğrenci yol

gösterilmeye, disipline edilmeye, öğretilmeye muhtaçtır. Bu nedenle baskıcı,
kuralcı ve sıkı bir disiplin anlayışı benimsenir.

Dayandığı Felsefe: Realizm ve İdealizm

Eğitimin Amacı: Kişilerin zihinsel gelişimine yardımcı olmak, yetenekli kişiler

eğitmek.

Öğretmenin Rolü: Alanında uzman kişidir, geleneksel değerlerin öğretilmesini

sağlar.

Eğitim Programlarındaki Odak Nokta: Temel Beceriler: Okuma, yazma ve

sayma; Temel Konular: Ana Dil, Tarih ve Fen.
 İlerlemecilik Eğitim Felsefesi
Bacon, Comte, Dewey.

Pragmatizmin eğitime uygulanmasıdır. Değişmez, evrensel mutlak doğruları

reddeder, değişimi eğitimin merkezine koyar.

Geleneksel eğitimin aşırı şekilciliğine, katı ve baskıcı disiplin anlayışına,

öğretmen merkezli, edilgen insan yetiştiren pasif öğretimine karşı çıkar.

Eğitimi her zaman gelişim ve değişim süreci olarak kabul eder.

Eğitimin amacı topluma, ya da iyilik, hakikat ve güzellik gibi değişmez

değerlere uyum sağlama değil. Sürekli değişen yaşamı öğretmelidir.

İçerik, değişen koşullara göre, sürekli güncelleştirilmelidir.

Öğrenci merkezli. Öğrencinin bireysel ilgi, ihtiyaç ve beklentileri dikkate

alınmalıdır. Bilgi öğretmen tarafından aktarılmamalıdır. Öğrenci öğrenme
sürecine bizzat katılarak, problem çözerek ve projeler geliştirerek öğrenmelidir.
Öğretmenin görevi bilgi aktarmak, öğrenciyi yönlendirmek değil, öğrenme
ortamını hazırlamak ve yol göstermektir.
Okul, yaşama bir hazırlık değil, bizzat yaşamın kendisi olmalıdır.
Yaşamda karşılaşabilecek konulara yer verilmeli. Yarış, rekabet yerine
dayanışma, işbirliği önemlidir. Demokratik bir kültürü eğitimin merkezine
oturtur.
Dayandığı Felsefe: Pragmatizm
Eğitimin Amacı: Demokratik ve sosyal yaşamı geliştirmek.
Öğretmenin Rolü: Öğretmen, problem çözme ve bilimsel araştırmalarda yol
gösterir.
Eğitim Programlarındaki Odak Nokta: Hümanistik ve radikal eğitim reformu.
 Yeniden Kurmacılık Eğitim Felsefesi
Dewey, Bergson.
Pragmatist felsefeye dayanır. İlerlemeciliğin devamı niteliğindedir.
Bilim ve teknikte baş döndürücü gelişmeler, Batı uygarlığında kültürel
krizlere, bunalımlara yol açmış, bu durum insanlığın geleceğini tehdit
etmektedir. Amacı, çağımızın kültürel krizini aşmak için toplumu yeniden inşa
etmektir.
Okul, bilim ışığında oluşturulmuş Batı Medeniyetinin temel değerlerini
yeniden yorumlamalıdır.
Okul, yeni bir toplumsal düzen kurmaya, toplumda gerçek demokrasiyi
yeniden hayata geçirmeye çalışmalıdır.
Ortak değerlere dayalı bir dünya toplumu oluşturulmalıdır. Bu düzende sevgi,
barış, hoşgörü, kardeşlik, yardımlaşma, paylaşma gibi ortak değerlere yer
verilmeli; ırk, din, cinsiyet vb. yönlerden insanlar arasında ayrımcılığa yol
açan eğilimlerden uzak durulmalıdır.
İlerlemecilerin öğrenci merkezli eğitim anlayışına ve orta sınıfın ihtiyaçlarına
yönelik vurgulamalarına kaşı çıkar. Bunun yerine toplum merkezli ve tüm
sınıfların ihtiyaçlarını dikkate alan eğitim programını savunur. Eğitim
programları sürekli güncelleştirilmelidir.
Dayandığı Felsefe: Pragmatizm ve varoluşçuluk
Eğitimin Amacı: Toplumu yeniden yapılandırmak ve geliştirmek; değişim ve
sosyal reform için eğitim.
Öğretmenin Rolü: Öğretmen, değişim ve reformun temsilcisidir. Araştırma
yöneticisi ve proje başkanı gibidir. Öğrencilerin problemlerin farkına
varmalarına yardımcı olur.
Eğitim Programlarındaki Odak Nokta: Eğitimde fırsat eşitliğinin yeniden
kavramlaştırılması.
 ÖZET

İdealizm ve Realizm gerçekliğin, bilginin, değerlerin evrensel ve değişmez

olduğunu savunur.
Pragmatizm varsayımlarını değişim düşüncesi üzerine oturtur. Bu akıma
göre değişmez ve evrensel hiçbir şeyden bahsedilemez. Gerçeklik
deneyimlerimizin ürünüdür.
Varoluşçuluk, modern anlayışın dayandığı felsefeye bir tepki olarak ortaya
çıkar. Bireyin özgürlüğüne ve özgünlüğüne önem verir.

Daimicilik değişmez ve evrensel ilkelere dayalı bir eğitimi,

Esasicilik konu merkezli, öğretmen otoritesine dayalı ve katı bir disiplini öne
çıkaran eğitimi;
İlerlemecilik öğrencinin aktivitesini, yaşantı merkezli ve demokrasiye dayalı
bir eğitimi;
Yeniden Kurmacılık yeni bir toplumsal düzen oluşturacak bir eğitimi savunur.
 Eğitim felsefelerinden Daimicilik ve Esasicilik

geleneksel,
 İlerlemecilik ve Yeniden Kurmacılık ise
çağdaş felsefe olarak adlandırılmaktadır.
 Eğitim felsefelerinin en tutucudan en çağdaşa
doğru sıralanması: Daimicilik-Esasicilik-
İlerlemecilik-Yeniden Kurmacılık
 Yeniliğe en açık eğitim felsefesi: Yeniden
kurmacılık

46
  En eski ve en tutucu eğitim felsefesi:
daimicilik
 En uzun süre kullanılan eğitim felsefesi:
esasicilik
 2005’te yürürlüğe giren yeni ilköğretim
programının temel felsefesi:
İlerlemecilik----2005 Programıyla;
 Daimicilik ve Esasicilik yerini
İlerlemeciliğe
 Davranışçı yaklaşım yerini
yapılandırmacı yaklaşıma bırakmıştır.

47
 Bu konunun önemi

 Öğretmen adaylarına (eğitimcilere) felsefi akımların, eğitim kuram ve uygulamalarına

ne gibi katkılar sunduğunu görmelerini sağlamak,

 Felsefi doktrinleri ve eğitim felsefesi anlayışlarını bilmek öğretmenlere kararlar

almada, eğitim kuram ve uygulamalarında eleştirel ve sorgulayıcı bir bakış açısı
geliştirmelerine yardımcı olacaktır.

 Felsefi bakış açısı, eğitime yaklaşımlarını ve uygulamalarını daha geniş perspektiften

analiz etmelerini sağlar.

 Felsefenin, eğitim üzerine yaptığı derin sorgulamalar ve çözümlemeler, bir yandan

eğitimcilerin eğitimi daha iyi anlamalarına, sağlıklı değerlendirmeler yapıp doğru
kararlar almalarına temel oluştururken, öte yandan eğitim alanında görülen ya da
görülmesi muhtemel sorunların tespitine ve çözümüne ilişkin önemli açılımları da
sağlayacaktır.

12.01.23 ŞANLIURFA 32