ÜNİTE 3

SPORUN FELSEFİ TEMELLERİ

ANAHTAR KAVRAMLAR
Felsefe, Felsefenin Başlıca Çalışma Alanları,
Felsefe Akımları, Felsefe Kuramları,
Etik ve Spor, Felsefe ve Spor

ÖĞRENME HEDEFLERİ

1 2 3
Felsefeyi Felsefenin Felsefe
tanımlama başlıca çalışma akımlarını açıklama
alanlarını anlama

4 5 6
Felsefe Etik ve spor Felsefe ve spor
kuramları ve ilişkisini anlama ilişkisini açıklama
ilişkisini anlama
 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM

Sporun felsefi temelleri anlatılacak bu

bölümde, sporun özellikle eğitim aracı
olarak kullanılması yoluyla ortaya çıkabilecek anlam
sorgulamalarına cevap olabilecek bazı temel felsefi
yaklaşımlar tartışılacaktır. Spor felsefesi başlık olarak
oldukça fazla genişletilebilecek bir alana hitap etme-
ktedir. Bir yarışma olarak spor, disiplin olarak spor,
eğlence olarak spor, toplumsal yönleriyle spor, kişisel
tercih olarak spor ve hareket ve katılma nedenlerinin
oluşması, cinsiyet, etik vd. başlıklarıyla sporun felsefi
yönlerini tartışma ve teorik çerçevesine ilişkin bilgiler
vermek kapsamlı bir çalışmayı gerektirmektedir. Bunun
yanında sporda ve spor eğitiminde karşılaşabilecek bazı
temel soyut yaklaşımlar örneğin; doğa, estetik kaygı,
özgürlük, beden algısı, insanın sınırları, anlam sorgusu
gibi konular çeşitli düşünce akımlarıyla örtüştürmeye
çalışılacaktır.

A ÜNİVERS
AR İT
K

40
ES
AN

SPORUN FELSEFE TEMELLERİ

L TE Sİ
AÇIK VE

KÜ
FA

ZA
U

KT M
A N E Ğ İ Tİ

1. KAVRAM OLARAK FELSEFE
Felsefe hakkında yeter derecede kesin bir tanım
vermek çok güçtür. Felsefe üzerinde en geniş bir
de en dar belirleme tarzları vardır. Jaspers, en
geniş anlamda felsefeden şunu anlamamızı öne-
rir; felsefe insanın kendi varoluş bilincine vardı-
ğı yerde düşündüğü bir şeydir. Böyle olunca en
geniş anlamıyla felsefe, her türlü insani düşün-
ce ürününü, tüm dünya görüşlerini, şiiri, sanatı
birer form olarak kapsar. Buna karşılık felsefe,
köktenci bir sınırlama ile en dar anlamda salt
düşünce olarak da anlaşılır ki bu haliyle Hegel’in
spekülatif, modern kuramların salt mantıksal dü-
şünceye indirgedikleri bir şey olur (20).
Bir başka şekilsel ayrıma göre felsefe tarihi
boyunca varılmış olan sonuçlar, düşünce sistem-
leri, aslında sürekli olarak felsefe problemleri
üzerine verilmiş yanıtlardan oluşan önermeler
topluluğudur. Öyle ki felsefe filozoflara göre de-
ğil, probleme göre öğrenilebilir ve öğretilebilir.
Bu formal işleyiş kavrayışı Witgestein şöyle ifade
etmektedir: Felsefe bir öğreti değil, tersine bir et-
kinliktir (4)
Felsefe, ideal toplumun sanat, bilim, din gibi
diğer insani büyük girişimlere benzer. Felsefeye
ilişkin her tanımın, felsefeyi tanımlayan kişinin
kendi kültüründe bu girişimin, yani felsefenin
uygulamasını yansıtan ve içine aldığı şeyler ka-
darını dışına atan bireysel ve sınırlı anlayışın bir
ifadesi olduğu görülür (19).
En yaygın bilinen şekliyle felsefe bir bilgi
üretme etkinliğidir. Felsefenin ürettiği bilgiler,
diğer bilgilerimizden örneğin günlük yaşama
bilgilerinden, bilimsel bilgiden, teknolojik bil-
giden, sanat bilgisinden, dinsel bilgiden ayrıdır
(6). Bir bilime bir bilgiye giriş demek o bilimin,
o bilginin temel problemleri üzerinde durmak
demektir. Bilgi ne demektir? Bilgi, bilimle fel-
sefe arasında ortak bir kavramdır. Gerek felsefi
bilgi gerekse bilimsel bilgi var olan bir şeyin bil-
gisidir. Varlıklar arasındaki farklar aynı zamanda
bu varlıklar arasındaki ilişkiyi de belirtmektedir.
Bu varlıklar değişirler. Bu varlıkların hepsinde
değişmeyen, felsefe değişmeyen varlığın ne ol-
duğunu sormaktadır(6) Örneğin; dış görünüşleri
A ÜNİVERS
AR İT
K
ES
AN
L TE Sİ
AÇIK VE
KÜ
FA
ZA
U
KT M
A N E Ğ İ Tİ
SPORUN FELSEFE TEMELLERİ
bakımından aralarında hiçbir ilgi ve bağ yokmuş
gibi görünen bilimlerin ortak noktaları yok mu-
dur? Eğer bilimler arasında birleştirici noktalar
varsa bunlara dayanarak bilimleri gruplara ayır-
mak olası değil midir? Bütün bilimlerle, felsefe
sanat ve teknikle uğraşan(ki biz buna sporu da
ekleyebiliriz) onları kendi emek ve zahmetiyle
oluşturan bir varlık varsa o da insandır. Örneğin
tıp İnsan sağlığıyla ve onun organik fenomenle-
riyle ilgilenir. Sosyoloji toplumla ve davranışıy-
la, Psikoloji birey ve davranışıyla, spor da insan
hareketinin bütün yönleriyle içine alan bir bilim
alanı olarak kabul edilemez mi? (22). Felsefe, in-
sanın yaşadığı evrenin farkına varabilmesi ken-
disi ve var olan çevresinin farkına varabilmesi
için yaptığı düşünsel etkinlik olarak tanımlana-
bilir. “Bütün insanlar doğal olarak Gerçekten de
insanı insan yapan en önemli özelliklerden biri
onun kendisini çevreleyen dünyayı, içinde ya-
şadığı toplumu, geçmişini ve bütün yanları ile
bizzat kendisini tanımanın ne olduğunu bilmek
isterler“ (23).
Günümüzde kullanılan felsefe kelimesi, Yu-
nanca philosophia sözcüğünden gelir. Felsefe,
Philosophia birleşik bir sözcüktür: philia ile sop-
hia’dan oluşmuş iki kelime geniş anlamıyla bilgi
ve bilgi sevgisi demektir (12). Bilimsel düşünce
yaklaşımı ilk olarak Miletli Thales’de ortaya çık-
mıştır. Thales, felsefe tarihinin başında bulunan
düşünürlerden birisidir. Onun için Yunan felse-
fesine dayanan Batı kültür çevresinin felsefesi
Thales ile başlamaktadır. Aristoteles Metafiziğin-
de sözü geçen felsefe tarihi çalışmalarında, iki fi-
lozof olarak Thales’i ele alır (12). İnsan tecrübele-
rinin temeli üzerine kurulmuş felsefe şüphecilik
düşüncesinden hareket ederek evrendeki düşün-
ce farklılıklarını yorumlamaya çalışır (8).
Felsefe, bilginin temelinde bulunan bir takım
doğrulara ve insan davranışını yöneten ilkelere
ulaşma çabasıdır. Bir düşünme faaliyeti olarak
felsefe, insanların kendileri ve yaşamın anlamı
üzerinde düşünmelerini sağlar. İşte, söz konusu
düşünme faaliyeti sonucunda ortaya felsefi bilgi
adını verdiğimiz “özel” bir bilgi türü çıkar. Bilgi
41
SPORUN FELSEFE TEMELLERİ
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM

felsefesi, bilginin kaynağını, değerini ve sınırla- İyimserlik (optimizm)

rını inceleyen felsefe dalı bu dönemden itibaren
Kötümserlik(pessimizm)
olarak varlığını sürdürmektedir(9).
Hiççilik(nihilizm)
Bilgi felsefesinin iki temel alanda yapılandığı
görülmektedir: Birincisi, bilginin kaynağı. İkinci- Yapıntıcılık( Fiksiyonolizm)

si bilginin değeri ile ilgilidir. Bu iki alanda nelerin Akıldışılık (irrasyonalizm)

bilgi olarak kabul edileceği, bilgi seviyemizin ne
İnakçılık (dogmatizm)
olduğu, bilginin önemi gibi soruların cevapları
aranır. Felsefi bilgilerin özellikleri incelendiğin- Aydınlanma
de; eleştirel, sistemli ve düzenli, normatif, evren-
Eleştiricilik
sel ve öznel olduğu görülmektedir (7).
Pozitivizm
“Felsefe” “izm” de eklendiğinde aşağıdaki ka-
dar sınıflamaya ayrılmıştır: Fenemonoloji

I. Grup: Bilimsel Ontolojik Tipler

Tekçilik (monizm) IV. Grup: Antropolojik Tipler

Çokçuluk/ikicilik (plüralizm/düalizm) İnsancılık (hümanizm)

Evrenselcilik Varoluşçuluk

Organizm Pragmatizm (deneylemecilik)

Biçimbilimcilik (morfolojizm) Kişilikçilik (personalizm)

Tek bütüncüllük (Holizm) Akılcılık (rasyonalizm)

Formalizm Empirizm (sensüalizm)

Yapısalcılık Bireycilik (İndividualizm)

Materyalizm Bencillik (egoizm)

Tek bencillik( Solipizm)

II. Grup: İçeriksel Ontolojik Tipler Liberalizm

Gerçekçilik (realizm) Ortaklaşıcılık (kolektivizm)

Materyalizm (fizikalizm) Sosyalizm

Doğalcılık (naturalizm)

Yaşam felsefesi (Vitalizm) V. Grup: Dinsel Çıkışlı tipler

Tüm ruhçuluk Hıristiyan dünya görüşü

Tinsellik (spiritüalizm) Yahudi felsefesi

Metafizik İdealizm/yeni İdealizm İslam felsefesi

Hint fesefesi

III. Grup: Tutum Belirleyici tipler Budist felsefe

Bilinemizlik (agnotisizm) Çin felsefesi

Kuşkuculuk/görecilik(septisizm/relativizm) Taocu felsefe

Uzlaşımcılık Konfiçyus fesefesi

A ÜNİVERS
AR İT
K

42
ES
AN

SPORUN FELSEFE TEMELLERİ

L TE Sİ
AÇIK VE

KÜ
FA

ZA
U

KT M
A N E Ğ İ Tİ
 SPORUN FELSEFE TEMELLERİ

VI. Grup: Filozoflara göre adalandırılanlar Bu kavram ve fikirler dayalı bir sanatsal kurguyla
bağdaşıma ulaşılmak istenir. Bu felsefe türünün
Pisagorcular
en büyük örneği, Hegel felsefesidir. Bu tip felse-
Sokratesçiler
felerde geliştirilen çoğu kez diyalektik kanıtlama-
Platonizm lardır. Yine çoğu kez kökleri belli bir ulusal dilin
etimolojisinde yatan ve oradan türeyen belli bir
Aristotelizm
şiirsellik taşıyan adlandırmalarla desteklenir.
Yeni Plantonculuk
III. Eleştirel-İşlemci felsefeler: Bu tip felse-
Stoacılık
feler diğer felsefelerin eleştirilerinden ortaya
Skolostik/yeni skolostik çıkarlar. Buradaki temel kavrayış, bilimsel kav-
rayıştır ve buna göre çağdaş bilimsel düşüncenin
Thomasçılık/yeni thomasçılık
temel özellikleri, eleştiricilik, yöntemsellik, ve
İbn-i Rüştücülik
çözümleyicilik olarak kabul edilir.
Desatrtescilik
IV. Filolojik Felsefe: Yeniden imgeleme, ye-
Kantçılık niden anlamlandırma felsefesi olarak görülebilir.
Bu felsefede gelenekselci yaklaşımı benimsemek
Hegelcilik
ve buraya yönelmek esastır. Örnek vermek ge-
Marksizm
rekirse; yeni şarabı eski fıçılara doldurmak gibi.
Aslında salt filolojik yöntem, özgün anlamıyla
felsefi bir yöntem sayılmaz aslında, tersine eski
VII. Grup: Yere göre adlandırılanlar
metinleri yorumlama ve bu metinlerin felsefe ve
Eleolılar
kültür tarihi bakımından içinde yer aldığı bağla-
İskoçya okulu ma işaret etmeden söz edilebilir.

Günay Batı Almanya okulu (Heidelberg okulu) V. Salt Felsefe: Diğer felsefe tiplerinden ve
dünya görüşlerinden bağımsız bir felsefe tipi
Merburg okulu
olarak adlandırılabilir. Bu durumda felsefe yapa-
Viyana okulu
bilmenin tek olanağı, yeni her türlü dünya görü-
Cambridge okulu şünden bağımsız bir salt felsefeyi merkeze alma,
her şeyi parantez içine alan bir tutumla bağda-
Oxford felsefesi
şabilir.

Felsefe tarz ve türleri bakımından aşağıdaki

şekilde de ayrılabilmektedirler:
I. Dogmatik Felsefe: Bu türler düşünce sis-
temlerinin büyük bölümünü oluştururlar. Bu tür
Felsefe kendiliğinden anlaşılır sayılan, apaçık
olduğu kabul edilen ilkelerden (dogmalardan)
yola çıkarlar ve bu ilkelere dayalı olarak ileri
sürdükleri tezlerin sistemleştirilmesine veya ak-
siyonize edilmesine yahut da doğrulanmasına
çalışırlar.
II. Artistik Felsefe: Bu tip yaklaşımda öne sü-
rülen düşüncelerin içeriksel kapsamından çok
kavram ve fikirlerin çağrıştırdıklarına yönelinir.
Felsefede Sınırlandırma
Felsefeyi sınıflandırmak bir sistematiği kö-
künden inkar etmek demektir. Nietzche’ye göre
sistem kurmaya dönük her istek tam olarak haklı
çıkma ihtiyacına dayanmaktadır. Felsefeye iliş-
kin ilk sınıflandırma örneği Aristoteles’de görü-
lür. Metafizik açıdan insanın yöneldiği 3 ana fel-
sefe alanı olduğu söylenir. Teorik, pratik ve po-
etik felsefe. Aristoteles’den sonra bu üçlü ayrıma
benzerlik içinde; Mantık, Etik ve Fizik (gerçeklik
öğretisi) ayrımı yapılır. Kanttan sonra yapılan
teorik, pratik ve estetik ayarımda büyük ölçüde
geleneksel yarım izlenmektedir (4).

A ÜNİVERS
AR İT
K

43
ES
AN

SPORUN FELSEFE TEMELLERİ

L TE Sİ
AÇIK VE

KÜ
FA

ZA
U

KT M
A N E Ğ İ Tİ
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM

2. FELSEFENİN BAŞLICA ÇALIŞMA ALANLARI

Bu bölümde felsefenin temel aldığı ver her alan- tir. Bunlar; Ontoloji, doğa felsefesi, Epistemoloji,
da ihtiyacımız olan bilgiyi referans alabileceği- Aksiyoloji olarak geçmektedir.
miz felsefenin çalışma alanlarından söz edilecek-

2.1 Ontoloji (Varlık)

Aristotelesten beri Ontoloji bir varlık bilimi ola-
rak tanımlandırmıştır. Fakat burada varlıktan zi-
yade var olan konuşulmaktadır. Varlık bilgisi On-
toloji Metafizik olarak varlığın ve gerçekliğin ne
olduğu sorgulamaktadır. Aynı zamanda gerçekli-
ğin doğası araştırılırken var olanla var olacak ara-
sındaki ilişkiyi irdelemektedir. Var olanların özü
ve başlangıç süreci nereden başlamıştır. Gerçek,
insan, ruh, varlık gibi soyut kavramlar üzerinde
durur ve bunların varlıklarını sorgular. Evrenin
düzeni nedir? Yaşadığımız olayların belirli bir
düzeni var mıdır? Yoksa rastlantısal mıdır? gibi
sorgulamalara cevap bulmaya çalışır. Cevaplar
önemlidir çünkü, insan arayışına bir katkıda bu-
lunmaktadır. Varlık bilgisinin insana bakışı eği-
tim sürecinde hedefleri belirleme yönünden ol-
dukça önem kazanmaktadır. Varlık bilgisine göre
eğitimi sistematik olarak kurgulayabiliriz.

2.2. Epistemoloji (Bilgi)

Epistomoloji bilgiyle ilgilenen bir felsefe alanı-
dır. Epistomoloji bilgi üzerine sorular yönelterek
bu sorulara cevap aramakla ilgilenir. Bilgi ne-
dir? Nelerden oluşur. Bilgi doğru mudur-yanlış
mıdır? Hangi çeşit bilgiler vardır? Buradaki ana
unsur “bilme” etkinliğidir. Epistemoloji bilme
olayının nasıl gerçekleştiği ile de ilgilenir. Özne
ile nesne arasındaki ilişki bilme olarak tanımla-
nabilmektedir. Bilme ile ilgili bilim alanına uyar-
lanmış sorularla bilim alanıyla ilgili özel bilgi
kümesi yaratılabilir. Örneğin, Hareket dediğimiz
şey nedir? Spor gerçekten bizim için yararlı bir
şey midir? Spora katılırken doğru bilgi nedir?
Yanlışlar bizi spor dediğimiz şeyden ne kadar
uzaklaştırır.

2.3. Aksiyoloji ( Değerler)

Felsefi alan olarak aksiyoloji etik ve estetik ko-
nularına yoğunlaşır. Aksiyoloji İnsan davranış-
ların dayandığı ilkeleri ve değerleri incelerken,
ahlaklı-ahlaksız, iyi-kötü, erdem- erdemsizlik,
güzellik-çirkinlik, saygı, özgürlük-tutsaklık, mut-
suzluk, vicdanlılık vb. nedir? Bunlar var mıdır,
yok mudur? Varsa nereden kaynaklanır? Bunlar
değerlendirilirken bir ölçüt var mıdır? Sorularına
yanıt vermeye çalışır.

3. FELSEFENİN ÇEŞİTLİ AKIMLARLA OLAN İLİŞKİSİ

3.1. Felsefe Akımları
Felsefi akımlar incelendiğinde karşımız beş te-
mel felsefi akım çıkmaktadır. Bunlar; İdealizm,
Realizm, Naturalizm, Pragmatizm ve Existanya-
lizm olarak sıralanmıştır. Felsefi akımların içeriği
gereği bilgiyi şekillendirmede çeşitli alanlara te-
mel olduğunu görmekteyiz. Bu alanlardan birisi
de Beden Eğitimi ve Spordur. İlişkisel boyutların
içerisinde eğitim açısından sporu, oyun açısından
sporu, eğlenme ve dinlenme açısından sporu,
sağlık açısından sporu, yarışma açısından sporu
değerlendirmemiz mümkündür. Felsefi akımla-
rın boyutlarını irdelerken örneklendirmeyi özel-
likle eğitimsel yaklaşım yoluyla yapmak yerinde
olacaktır (16).
3.1.1. İdealizm
İdealizm, var olan her şeyin zihinsel olduğu
tek teorisidir. Dolayısıyla, fiziksel olarak aldığı-
mız dünya esas olarak zihnin bir tezahürüdür. Bu

A ÜNİVERS
AR İT
K

44
ES
AN

SPORUN FELSEFE TEMELLERİ

L TE Sİ
AÇIK VE

KÜ
FA

ZA
U

KT M
A N E Ğ İ Tİ

akımın kurucusu Eflatun (Platon)’dur. En seçkin
iki temsilcisi Hegel ve Berkeley›dir. Evreni açık-
lamada temele ruh, ahlak, zihin ve düşünce gibi
kavramları alan bir felsefedir. Gerçek ve değerler
mutlak, zamanla değişmeyen ve evrensel olarak
düşünülür. Descartes, Spinoza, Berkeley, Kant ve
Hegel önemli isimlerindendir. Kişinin oluşumu-
nun odağı akıldır.
Hegel, gerçekliğin, bilinç olarak alınabilen
ruhun kendilik bilgisini artırmak için bir dizi
aşamadan geçtiği ve kendisinin tam bir bilgi bi-
rikimine ulaştığı tarihi bir süreç olduğunu ileri
sürmüştür. Hegel’ e göre bilgi sistematik olduğu
ölçüde geçerlidir. İdealizme göre, yaşamanın ve
öğrenmenin amacı hayatın değerlerini anlamak
olmalıdır.
Mutlak bilmede, gerçeklik benlik bilincidir:
Bilinç ve varoluş kesinlikle aynıdır. İdea denilen
gerçekliklerin doğuştan İnsan zihninde var oldu-
ğu kabul edilir.
Hegel’in sistemi yoğun, karmaşık ve çekişme-
lidir. Bununla birlikte, zihnin felsefesi için, bilin-
cin sosyal ve tarihsel yönlerini tanımasıyla, öz-
nelliğin ve nesnellik arasındaki samimi bağlantı-
ların tanınmasına atıf yapabilecek kadar önemli
bir yeri vardır. Fikri  bilinç, sosyal ve tarihsel
(hem kültürel hem de siyasi) Marx, Nietzsche,
Foucault ve Bourdieu gibi daha sonraki düşünür-
leri tanımlar ve spor felsefesi içinde tartışmaları
önemli bir noktaya taşır.
İdealizme göre eğitim; insanın bilinçlice ve
özgürce Tanrı’ya ulaşmak için sarf ettiği son-
suz çabalardır. Doğru bilgiye ancak salt akıl ya
da sezgiyle ulaşılabilir. İyilik, doğruluk, güzellik
Evrenin yapısında olan mutlak değerlerdir ve
görecelilikten ayrılır. Yaşadığımız evrende iyilik
ve güzellik artıkça kötülükler ortadan kalkacak-
tır. İdealizmin varlık öğretisine göre asıl gerçek-
lik ruhsaldır. Nesne ve olguların gerçek doğası,
özündeki formda aranmalıdır. İdealizmin değer-
leri, varlık öğretisi gibi evrensel, mutlak ve değiş-
mezdir.
İdealizmin eğitim anlayışının amacı; ruhsal
olan gerçeklikle bütünleşmektir. Okul program-
ları metafiziğe ilişkin asıl gerçeklikten oluşmalı-
A ÜNİVERS
AR İT
K
ES
AN
L TE Sİ
AÇIK VE
KÜ
FA
ZA
U
KT M
A N E Ğ İ Tİ
SPORUN FELSEFE TEMELLERİ
dır. İdealist eğitim çocuğa özgürlük tanımaz bu
açıdan totaliter niteliği vardır.
3.1.2. Realizm
Maddenin gerçek olduğuna inan realizmin
kurucusu Aristotales’ tir. Realistlere göre, evren
gerçek, maddesel, nesnelerden ibarettir. İnsan
davranışları doğa kanunlarına uygunluğu ölçü-
sünde akılcıdır. Realizme göre eğitimin amacı;
bir sonraki kuşağa kültürel mirası aktararak on-
ları topluma, uyuma hazırlamaktır. Realizmde
eğitim yaşama hazırlık için gereklidir. İdealiz-
min karşıtı olarak realizmde evren, gerçek ve so-
muttur (18).
Realizme göre bilgilerimizin kaynağı akıl de-
ğil dış dünyadır. Realistlere göre, Sav ya da inan-
ca karşılık oluşturan gerçek arasında bir uyum
olmalıdır.
Realizmin değer öğretisi; bağımsız ahlaki ger-
çeklerin bulunduğunu ve ahlaki gerçeklerin ah-
laki ve dini değerlerden bağımsız olduğunu öne
sürer. Sanatın amacı, içteki güzelliği dışa yansıta-
rak gerçek güzelliğe ulaşmaktır.
Realizmin eğitim Anlayışına göre; öğren-
ci kendini, doğal ve kültürel çevresini tanımalı,
öğrenmeli ve anlamalıdır. Okul programları da,
doğal ve sosyal çevreye ait, konu ve bilgileri içer-
melidir. Eğitimci, kişiyi, koşullandırmaya çalış-
maz. Ancak, kişinin, doğal ve kültürel çevresi ile
uyum içinde kalmasını amaçlar. Eğitim, temelde
ideal bir dünya kurmaya değil, var olan gerçek
dünyayı anlamaya, onunla uyumlu çalışmaya ça-
balamalıdır. Eğitim bireysel ilgi geçici tercihlere
göre değil, insanlığın kalıcı nitelikte kalıcı nite-
likli beceri ve davranış biçimlerine yönelmelidir.
3.1.3. Naturalizm
Yirminci yüzyıl başlarında etkili olan  Natüra-
lizmin önde gelen düşünürü J.J. Rousseau’ dur.
Akımın diğer ileri çıkan öncüsü  ise Emile Zo-
la‘dır.
“Doğalcılık” terimi çağdaş felsefede belirli bir
anlam ifade etmemektedir. Hâlihazırdaki kulla-
45
SPORUN FELSEFE TEMELLERİ
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
nımı son yüzyıldan itibaren Amerika’daki tartış-
malardan ortaya çıkmıştır(10). Natüralizme göre
gerçek doğadır ve insanda doğal bir varlıktır. Na-
türalizme göre Tanrı’nın elinden çıktığında her
şey iyi ve temizdir. Bu yönüyle insan da doğuş-
tan iyidir. Natüralizme göre eğitim; kişinin do-
ğal olgunlaşmasını artırma ve onun bu özelliğini
göstermesini sağlama sürecidir.
Natüralizmin özellikleri aşağıda sıralanmıştır;
 Natüralizm ön yargısız bilimsel deneye
dayanır.
 Natüralizm biyoloji, fizyoloji gibi bilimle-
rin nesnel yöntemlerinden yararlanır.
 Natüralizm insanın duygu, düşünce, tutku
ve davranışlarının yetiştiği çevreyle koşullandı-
ğını ve yaradılışının kalıtımla (soyaçekimle) be-
lirlendiğini kabul eder. Bu açıdan determinizme
bağlanır.
 Yaşanılanlar, bütün gerçekliğiyle, çıplaklı-
ğıyla ele alınır; çözümlemelere yer verilmez.
 Anlatım daha çok doğaldan yanadır.
3.1.4. Pragmatizm
Çağdaş Amerikan felsefesi olarak da adlandı-
rılan Pragmatizm Gerçeğin değişken ve göreceli
olduğu görüşüne dayanır. Önde gelen ismi John
Dewey’dir. Bilim, sanat, siyaset ve eğitim gibi
yaşamın birçok alanına önemli etkiler yapmıştır.
Ana teması; Gerçeğin değişebileceği, değerlere
göreceliği, insan doğasının biyolojik ve sosyolo-
jik nitelikte olduğu, yaşam tarzı olarak demok-
rasinin önemi olduğu, insan yönetiminde kritik
zekânın önemi olduğu, olarak özetlenebilir.
Pragmatizm faydacılık olarak tanınmakla
birlikte, deneycilik, aletçilik, işlevsellik gibi kav-
ramlarla da ilişkilendirilmektedir. Gerçek insan
deneyimlerinin bir ürünüdür. İnsanlara yararlı
olan her şey gerçektir, iyidir. Bir şeyin değeri,
onun ne kadar yararlı olduğuyla ilgilidir.
Pragmatizme göre, bütün varlıklar maddi ve
sayısaldır. Pragmatizme göre eğitim; kişiyi ya-
şantılarını inşa yoluyla yeniden yetiştirme sü-
46
SPORUN FELSEFE TEMELLERİ
recidir. Pragmatizmin varlık öğretisine göre;
gerçeği ararken olgu, yaşantı veya davranışlarla
ilişkisi kanıtlanmalıdır. Varlık, deney ve araştır-
malarla kanıtlandığında gerçektir. Pragmatizm-
de doğanın kanunları değişmez. Pragmatistler,
demokratik bir toplum düzenini savunurlar.
Bilimsel yöntem doğruları göstermeyi sağladığı
için çok önemsenir.
Pragmatizmin değer öğretisine göre evrensel
değerler ve ahlaki ilkeler görecelidir. Zamana,
toplum ve kültürlere göre değişebilir.
Pragmatizm eğitim Anlayışına göre; Dewey,
eğitimi insanı geliştirmeye yarayan bir süreç ola-
rak, okulu ise toplum hayatının küçük bir örneği
olarak görür. Dewey’e göre ideal bir eğitim prog-
ramı, öğrencilerin yaşantı ve ilgilerine göre şe-
killendirmelidir. Ayrıca pragmatist programların
diğer programlardan önemli bir farkı, müfredat
programlarının disiplinler arası düzenlenmesine
dayanır. Pragmatik felsefede, öğrenenin ilgi ve
ihtiyaçları merkeze konularak, öğretim yöntem
ve süreçleri yapılandırılmaktadır. Eğitim prog-
ramlarındaki hedefler, süreç içinde değişmeye
açık ve esnek olmalıdır. Öğrencilerin yorumla-
ma, ifade etme ve tartışmalarını sağlayacak prob-
lem çözme etkinliklerine uygun öğretim yöntem
ve teknikleri kullanılır. Bu tür programlarda, ge-
leneksel yöntemlerle birlikte, bireysel değerlen-
dirme teknikleri de kullanılmaktadır.
3.1.5. Existentializm(varoluşçuluk)
İnsanın varlığını kendisinin yarattığını savla-
yan ve bireysel özgürlüğe değer veren bir felsefî
akımdır. Düşünürleri Heidegger’in, Jaspers, J. P.
Sartre, A. Camus’dur. Varoluşçuluğun temelinde
insanın kendi gerçekliğini tanıması olduğu söy-
lenmektedir. Existentializm her insanı benzersiz
olarak kabul ederek birbirinden ayırmaktadır.
Bu bakımdan bireysel farklılıklar önemlidir. Va-
roluşçulukta, eylemlerde özgürlük ve sorumlu-
luk kişisel seçime bırakılmıştır ve öznelliğe özen
gösterilmektedir (21).
Varoluşçular eğitimi, insana ait yaşantı detay-
larını barındıran bir etkinlik olarak tanımlarlar.
A ÜNİVERS
AR İT
K
ES
AN
L TE Sİ
AÇIK VE
KÜ
FA
ZA
U
KT M
A N E Ğ İ Tİ

Varoluşçulara göre insan, kendi varlığını kendi
yaratan insandır. Bu felsefenin dayanağı, insanın
kendini ve kendi gerçekliğini tanımasıdır. Varo-
luşçular insanı merkeze koyar ve değer verirler.
Bu felsefi öğenin eğitime kattığı yaklaşım
“özgür insandır. Okul programları “ bireysel ge-
3.2. Felsefe Kuramları ve Spor
Bu bölümde temelde kabul gören felsefe kuram-
larının spor alanı ile olan ilişkisi anlatılacaktır.
3.2.1. Spor Estetiği
Estetik, felsefi bir disiplin olarak iki ilgili ama
farklı konuları kapsar: güzellik ve sanat. Bu ne-
denle, bir yandan, estetik, güzelliğin doğası ve
diğer estetikle ilgilidir. Öte yandan, estetik, sana-
tın doğası ve takdiri ile ilgilidir. Bu ikilik, sporun
estetiği için iki alana yol açar: “estetik niteliklerin
(güzellik, zarafet, tiyatro vb.) doğası ve önemi”,
“spor yaklaşımları, sporun yapılış biçimleri ve
branşlarıyla örtüştürülmesi ve açıklanması. Yani
spordaki estetik, sporun fiziksel mücadelesi ile
disiplini ile açıklanmaya çalışılmıştır.
Bazı araştırıcılar, sporun uygun estetik ni-
telikleri için daha basit bir liste sunar; “hızlılık,
zarafet, akıcılık, ritim ve algılanan canlılık” ya da
“zarafet ve şıklık”. Burada, sporcuların ve onla-
rın örtüştüğü biçimsel kalıplara odaklanmasının
daha çok hareket üzerinde olduğu ileri sürülebi-
lir. Bazı spor branşları (100 metre, cirit atma gibi)
bize basit doğrusal hiyerarşik ve niceliksel bir
sonuç sunmaktadır. Bazıları ise (cimnastik gibi),
daha niteliksel disiplin ve zerafet, bazıları da (te-
nis ve futbol gibi) bireysel ve takımlar aracılığıy-
la rekabet sunmaktadır. Spordan spora farklılık
gösteren bu ince karmaşık estetik nitelikler, spo-
ru daha değerli hale getiren bir estetik sonuç ve
süreç yaratır.
Sporun estetiği yalnızca bireysel zarafet me-
selesi değildir. Bir bütün olarak rekabetin dra-
matik gelişimini etkilemektedir. İyi oynanmış
bir oyun, dişe diş rekabet, hücum ve savunma
arasındaki denge, oyun bitimindeki rekabetin
doruğa çıkması ve sonlanması. Aslında spordaki
A ÜNİVERS
AR İT
K
ES
AN
L TE Sİ
AÇIK VE
KÜ
FA
ZA
U
KT M
A N E Ğ İ Tİ
SPORUN FELSEFE TEMELLERİ
lişmeye” fırsat tanımalıdır. Eğiticinin amacı bu
fırsatı yaratacak düzenlemeleri yapmaktır. Öğre-
timde bireye farklı seçenekler sunarak, doğruya
ulaşma ve kendi gerçekleriyle buluşma fırsatları
tanınmalıdır.
estetik yaklaşım, yenme ve yenilmenin, yetenek
ve daha az becerinin uyumlu hale getirilme ça-
basını içermektedir. Başka bir türlü yaklaşımla,
sporun estetiğine dar ve tutucu bir yaklaşımda
bulunmak da olasıdır; sporun estetiği daima ga-
libin bakış açısıyla değil de, spordaki çirkin ha-
reketler ve sürekli yenilgiler de sorgulanmalıdır
diyenler de çıkmaktadır.
Oynama ve izleme deneyimi “ sporun doğası-
na ilişkin ontolojik bir araştırma ve onun sanatla
ilişkisinin sorgulanmasına yol açmaktadır. Daha
da uç noktada, spor sanatlardan biridir ve bu
açıdan yargılanmakta ve değerlendirilmektedir.
Estetik, 1970’ler ve 1980’ler boyunca spor felsefe-
sinin ilgilendiği bir konu olagelmiştir. Estetik ve
spor ilişkisi sporun gelişme tarihi boyunca yan
yana sorgulanmıştır. Spor ve sanattan konuşur-
ken sanatın daha sofistike olduğu öne sürülürken,
spor estetik bir dil gerektirmektedir ki bu sporu,
özellikle geleneksel sanattan ayırmaktadır. Spor-
da güç, kazanma, yarışma, güzel hareketler, bir
dizin içinde olmakta ve kendine ait bir format
içinde gerçekleşmektedir (21).
Sporda estetiğin diğer bir ileri sürümü de
sporun, zevk, heyecan ve eğlence taraflarıdır.
Sporun bu yanları, insanları sübjektif bir sonuca
götürmektedir. Spor yaşam kıvamını arttırıcı bir
aktivitedir. Yani, sporun sadece bir heyecan ya
da eğlencenin ötesinde, ağırlığı ve önemi vardır.
Sporun gerçek estetiğinin takdir edilmesinden
daha çok, saygınlığa dokunacak kadar eğlence-
li bir saptırma olarak görülmesi bizi sporun da
ötesine götürür. Gerçekte sporu deneyimlemek,
kişinin hayatını geliştirmekte ve zenginleştir-
mektedir.
Sporda estetik sorunlardan birisi de, bazı
sporların, kendisi ve biçimsel icrası bakımından
47
SPORUN FELSEFE TEMELLERİ
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
ve varılan genel yargılar yüzünden daha önemsiz
hale gelmesidir. Diğeri de, “sporun estetik takdir
görmesi için gittikçe belirli zorluklar mı içermesi
isteniyor” sorusudur. Sporun estetik yönü, spor-
cu ve seyirciler için deneyimler puandan değil
de, insanoğlu aracılığıyla hareketle, sanat yaratan
deneyimlerden ortaya çıkabilir.
Bazı sporları izlerken estetikle ilgisi kurul-
mayabilir. Ancak, onları ağır çekimde izlemek
olası olduğunda bütünleşmiş hareketlerin belirli
bir çabanın ürünü olarak ortaya çıktığını anlama
çok zor değildir. Ancak, sonuçta şiddet ve rekabet
unsurları artıkça spor estetikten uzaklaşabilmek-
tedir.
Buz dansı, cimnastik gibi bazı sporlar estetik
sporlar olarak sınıflanırken, futbol, tenis, gibi
bazı sporlar da maksatlı spor olarak nitelendiril-
mektedir. Sonuç olarak, sporda estetik bizi zevk
olarak tatmin etmeli, belirli bir stili olmalı ve bizi
geliştirmelidir. Aynı sanat gibi; nasıl sanat eserle-
rini sanatçılar gerçekleştiriyorsa, sporu da spor-
cular ve spor uzmanları geliştirmektedir.
3.2.2. Biyoetik ve Spor
Uzun zamandır Biyo medikal teknolojilerinin
amaçları içerisinde, sportif performansı ve sağ-
lığı zenginleştirecek araştırma konularına yönel-
mek yer almaktadır. Buna paralel olarak, elit spor
için insan vücudu üzerine yapılan araştırmalar,
biyomedikal teknolojilerin gelişmesiyle ve bu
alanda kullanılmasıyla, etik açıdan sorular soru-
lan bir arenaya dönüşmüştür.
Biyoetik ve spor konusu içine giren konular
şu şekilde açıklanabilir; sporda yetenek seçimin-
de tüketici genetiği, antrenmanlar konusunda
gizlilik içeren konular, sporda cinsiyet konuları,
sakatlıktan sonra spora geri dönme süreleri, Pa-
ralimpiklerde teknoloji tarafından oynanan rol:
performans için gereklilikler ya da performans
artışı gerekliliği, Biyoetik ve Spor tartışmaları-
nın kesişme noktalarını oluşturmaktadır. Ayrıca,
sporda doping ve genetik teknolojiler, bu başlı-
ğın altında tartışmalı konularını oluşturmaktadır
(21).
48
SPORUN FELSEFE TEMELLERİ
Son yıllarda, özellikle USA da, spor perfor-
mansı veya ilgili nitelikler için, çevrimiçi gene-
tik testler satan şirketlerin sayısında patlamalar
yaşanmaktadır. Bu testleri kimlerin yaptırdığı
sayıca bilinmemektedir. Bazı testler iskelet ve
kas sistemlerinin işlevleriyle ilişkili sonuçlara re-
ferans göstermektedir. Bazı testler, anne-babaya,
çocuklarının genetik yatkınlıkları hakkında (hız
ve güç veya dayanıklılık sporları gibi) erken bir
bilgi vermektedir. Bu ve benzeri testler, dahası
özel bir yargıyla bu testler “yaygın bilim sömü-
rüsünün olgusudur denebilir. Diğer bir yaklaşım
da, ‘bilimsel yararlanma’, meşru bilim alanları-
nın sömürülmesi, çoğunlukla hastalar ve genel
kamu, kar ve kişisel kazanç için, ‘bilimsel geliş-
melerin sömürü aracı olarak kullanılması tartış-
masını gündeme getirmektedir.
Genetik ve spor araştırmaları, bir yandan ye-
tenek konusunu öne çıkarırken, diğer taraftan
deneysel ve terapötik uygulamalara kaymaktadır
(14). Dolayısıyla bu tür testler, akademisyen, bi-
lim adamı, politika yapıcı ve uygulayıcıları (ör-
neğin antrenörlükler) ilgilendirmektedir. Çocuk-
lar için spor, özellikle elit sporlar ve yetenek ge-
liştirme sistemleri, besin takviyeleri ve etkileri ile
bunların anlam ve önemi, aşırı erkekleşme (hi-
perandrogenizm) biyoetik ve spor açısından sor-
gulanması gereken konulardır. Çıkar çatışmasına
karşı mümkün olan tek uzun vadeli çözüm, elit
sporda yaşanan ikilemler, ekonomik ve mali iliş-
kiler yoluyla spor matrisinin belirgin bir şekilde
değişmesidir. Ayrıca, bazı etik dışı uygulamaların
gizli tutulması için teşviklerin olması, gelecekte
hedeflenen çözümlerden birisidir (15).
3.2.3. Sporda Doğu Felsefesi
Bu başlık altında, binlerce yıldır sporda görü-
len doğu felsefesi, gelenekleri ve ilişkili olduğu
konular anlatılacaktır. Doğu felsefesinde spor,
oyun, fiziksel aktivite, savaş sanatları ve farklı
perspektifleri, birbirinden ayrı tutularak anlatıl-
maya çalışılır.
Hindu Ortodoks varoluş felsefesine göre be-
den ve ruh, bütünleşmiş bir şekilde ele alınmak-
tadır. Hint kültüründe uygulama, “canlı vücut
A ÜNİVERS
AR İT
K
ES
AN
L TE Sİ
AÇIK VE
KÜ
FA
ZA
U
KT M
A N E Ğ İ Tİ

zihni”, her sistemde merkezi bir öneme sahiptir”.
Zihin-beden birlikteliği, maddi bir pratikliğin
ayrılmaz bir parçası haline gelmiştir. Yani, Hint
kültüründe uygulama teoriden daha önemlidir
şeklinde yorumlanabilir. Oyunda sadece kazan-
ma değil, göreve uygun olarak oynamaya önem
verme savunulur. Bu, sporun araçsal olmayan
görüşleri ile tutarlıdır. Bu düşünce tarzı da bir
açıdan hareketin, Yoga ile ifade edilmesi sonucu-
na yol açmıştır (21).
Yoga, “boyunduruk” ya da “sendika” (açıkça
vücut ve zihin) anlamına gelir, altı astikadarhsa-
nas’dan (bir tür felsefe okulu)biridir. Dört Yoga
vardır: “bağlılık”, “eylem”, “bilgi” ve “disiplindir”
ve her biri kurtuluş yoludur. Bu disiplinler, Hin-
du yaşam felsefesini temsil etmektedir.
3.2.4. Çin’in Konfüçyüsçülüğü, Taaoizm ve
ChanBudizmi - Doğru yol uyumlu toplum ve
benlik
Çin, üç oluşum felsefesine sahiptir: Yerli
Konfüçyüsçülük, Taoizm ve Budizm. Çin kül-
türünü anlamak için üç yaşamsal kavrayış var-
dır; “pragmatik (faydacı) özellik”, “toplumsal
uyumun önemi” ve “Dao”. Karmaşık gerçekliği
ve doğanın yaşamla uyum içindeki prensiplerini
anlamak için, Konfüçyüsm kendinden önce söy-
ledikleri gibi, “İletiyorum ama yenilik yapmıyo-
rum” demektedir.
Çağdaş Doğu Asya görüşleri, ailenin önce gel-
diği, topluluk konusundaki görüşleri Konfüçyüs-
çüdür. Yaşamak için, “doğru yol” ve “doğru du-
rum” olmak üzere iki rehberlik meselesi vardır.
Çin toplumunda, dejenerasyon (yozlaşma) ola-
rak algıladıklarını telafi etmek amacıyla etik ve
siyaset, insanların hayatları ve hükümetlerinin
insanların bakım görevlisi olarak uyumunu teş-
vik ederek, herkesin mükemmelleşebileceğine
inandı.
Çin eğitimi, vatandaşlarını erdemli bir eği-
timle kusursuzlaştırmayı hedeflemektedir. “Dao”
ilke ve erdem olarak yol gösterici bir öğreti ola-
rak tanımlanmıştır. Çin felsefesi, kendini geliş-
tirmeye vurgu yapmaktadır. Yüceltici ve hare-
A ÜNİVERS
AR İT
K
ES
AN
L TE Sİ
AÇIK VE
KÜ
FA
ZA
U
KT M
A N E Ğ İ Tİ
SPORUN FELSEFE TEMELLERİ
ket ve karakter erkeklerle sınırlıdır. Geleneksel
Çin toplumu ataerkildir. Öncelikle “Ren” zengin
anlamlar taşır. İnsanlık, sevgi, şefkat, merhamet
ve insanlık yürekliliğine sahiptir. “Ren” bütün-
cül bir bakış açısıyla rasyonel, estetik, ahlaki ve
dini boyutları bir araya getirmektedir. Sonra” Yi”
dürüstlük ve adalet, “Li “ uygunluk, törenler ve
ayinlere referans etmektedir. Böylelikle Çin top-
lum geleneğinde var olan bu öğretilerin ve bu tür
ritüel uygulamaların fiziksel beden biçiminden
ayrılmadığını ve toplum tarafından şekillendir-
diği belirtilmektedir. Beden, “Ti”ve ritüel iken
“Li” ile bağlıdır. Bilgelik, erdem, güvenin orta-
ya çıkması için içtenlik verimli sporun temelini
oluşturan öğeler olarak karşımıza çıkmaktadır.
Takım sporları ve bireysel sporlar, topluma
daha iyi ve uyumlu katkıda bulunmak için ilkeli
ve erdemli olması gerekir. Bu kapsama antrenör-
ler, spor yöneticileri, spora destek verenler gir-
mektedirler. İlkeli ve erdemli olmak sporun daha
çok ontolojik ve ahlaki yapısını kapsar. Bir uygu-
lama olarak spor, doğal olarak kurucu kurallar ve
normatif yapıları olan sosyal bir taahhüt ve mi-
marlık’ tır. Li’nin bedensel olarak ifade ettiği gibi
spor, özünde geleneğe olan saygı ile doğrudan
bağlantılı bir etkinlik olarak resmileştirilmiştir.
Çin felsefesinde kalp ve zihnin, akıl ve duygunun
uyum içinde olduğu, vücut ve akıl birliği ile vü-
cudu tam olarak anlamanın gerekliliğini savunur.
Böylece, kendi kendini yetiştirmenin ve kendini
gerçekleştirmenin yerine getirildiği anlatılır. Sa-
vaş sanatları olarak yapılan spor, “bunu gerçek-
leştirmek için bir araçtır” denmektedir. Çin spor
felsefesi, bütün olarak bedeni ve zihni bir arada
tutan etkinlikleri yorumlar ve analiz eder. Bura-
da, “benlik”, “şekil” ve “süreç “ayrımı ile sporsal
hareketle ifade edilmiştir.
3.2.5. Japonya’nın Zen Budizmi ve yaşam bi-
çimleri ve kendi kendini yetiştirme yöntemleri
Tarihsel olarak, Shinto Konfüçyüsçülük ve
Budizm, Japonların kültürel yaşamlarının fark-
lı yönlerini paylaşırlar. Yerli dini olan Shinto,
yaşama ilişkin doğal süreçleri (rüzgâr, yağmur,
dağlar, ağaçlar) bir ritüel olarak görür ve ölüm-
49
SPORUN FELSEFE TEMELLERİ
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
den sonra yaşama inanır. Özellikle konfüçyüs-
çülük, soyluluk ve eğitimli sınıflar için etkili ve
büyük oranda siyasi görüş, sosyal etik bilgiler ve
etik eğitimi kapsamaktadır. Japon Budizm’i pek
çok farklı okul şeklinde gelişmiştir; Nichiren,
Saf toprak, Shingon, Tendai ve en etkileyici olan
Zen’dir.
Japonlar için vücut, bu süreçte çok önemli rol
oynamaktadır. Japon kültüründe zihin ve beden
uyumu Çin kültürü ile paralellik göstermektedir.
Japon kültüründe birçok etkinlik birlikte gerçek-
leşirken, merkeze oturan felsefe” ilerici artırma-
dır”. Benzersiz bir şekilde, Japon araştırmacılar
hem sosyal, hem de kişisel nitelikte açık ve resmi
bir sistemle, vücut ve uygulama ile ilgili önceki
görüşleri bir araya getirir. Geleneksel dövüş sa-
natı, Zen bahçesi tasarımı ya da sado (çay) gibi
pek çok uygulama yapmak, üretme yollarını ge-
rektirir.
Budist pratiğe dayanan ömür boyu süren bir
teşebbüs olan “Shugyo” ‘dir. Shugyo, ayrılmaz
4. EPİSTEMOLOJİ VE SPOR
Daha önce de söylendiği gibi, Epistomoloji bil-
giyle ilgilenen bir felsefe alanıdır. Sporda episte-
moloji, bazı tür sorularla sporlarla bağlantı kurar;
akla gelen ilk soru, belirli bir aktivite spor olarak
bilinirken neden sosyal bir aktivite olarak bilin-
mez? Bu sorunun cevabı belki de şöyle olmalı-
dır; öncelikle yaptığımız aktivitenin ne olduğunu
bilmemizde yarar vardır. Dolayısıyla oyuna ba-
karak onun nasıl bir sosyal anlam içerdiğini yo-
rumlayabiliriz.
İkinci olarak, sporu bilmenin yolları nelerdir?
Başka deyişle bildiğimiz şey sporsa, ayırt edici
unsurları nelerdir? Yani bu, nereye kadar spor,
nereye kadar spor değildir. Ayırt edici bilgi han-
gisidir? Spor için bir şey yapmak ve bir şeyler
yapmamak arasında bir ayrım yapmamıza izin
verirsek eğlence, rekreasyon nerede başlar ve bi-
ter? Ya da eğlencenin gereksiz bir faaliyeti olarak
gördüğü bir sporun olması durumunda, spor bir
ayin gibi algılayanların yanlış anladığını söyle-
mek mi gerekecektir.
50
SPORUN FELSEFE TEMELLERİ
bir şekilde somatik süreçlerle iç içe geçmiş, ye-
teneklerimizi geliştirmek için uzun vadeli özveri
ve disiplin gerektirir. Her birinin, farklı yollara
oranla metodolojik özelliklere sahip olması aynı
nihai hedefe yani, fiziksel olarak kendi kendine
yetiştirme süreci şekillendirilmiştir. Bazı sessiz
meditasyon (derin düşünme), diğerleri hareketi
ve diğerleri bir iş ortağı ya da araçlar ile koor-
dinasyonu içerir. Bunlar sadece bir araç ve yol
olmaktan çok, bir aydınlanmadır. Bazı yazarlar
tarafından “Batılı sporun aksine, tıpkı dövüş sa-
natları ve spor gibi “Zen” somut anlarda gerçek-
leşir “Zen’in gerçeği, günlük yaşantımızın somut
şeylerinde yatıyor” denmektedir.
Zen’in zengin çerçevesini ve en iyiyi ortaya
çıkarma anlamını eğitim ve yardım oluşturur.
Zen felsefesinde Japon kültürünün etik ve varo-
luşçu gerçeklerini telkin etmek vardır. Zaferden
ziyade spor katılımının “sağlanması Japon kül-
türünde sporun felsefesini özetleyen bir vurgu
olabilmektedir.
Bir spor için bazı uygulama veya etkinliklerin
neye ait olduğunu belirten varlık sorusu sporun
metafizik dünyasını tanımlar. Bazı uygulamala-
rın veya etkinliklerin spor olduğunu kendini ta-
nımlayan bilgiyle anlayabiliriz ancak.
Spor olgusunu tanıyan, bir spor kriterini veya
ölçütü bilen biri sporu tanıyabilir. Sporu kimin
tanımladığına bakarak yapılan yorumlar çelişki
yaratmaktadır. Oyun ve spor arasında bir çizgi
çizmenin birçok yolu vardır. Ancak burada en
verimli başlangıç noktası, birçok insan dışı hay-
van, bebek ve küçük çocukların sosyal oyun oy-
nuyor olmalıdır. Bunlar spor yapmıyorlar den-
mektedir. Spor felsefesinde, en yakın olan genel
olarak kabul gören bir görüşe spor, Bernard Su-
its’in ‘gönüllü fiziksel beceri etkinlikleri olan ta-
nımlamadır. Birçok spor filozofu, sporun takım
elbisesini daha ayrıntılı analizini reddetmekle
birlikte Oyunların ve çoğu sporun gereksiz bir
mantığı takip ettiğini kabul ederler. Oyunun de-
vam ettirilmesi sağlayan şeyin ne olduğu konu-
sunda hem fikir değillerdir (21).
A ÜNİVERS
AR İT
K
ES
AN
L TE Sİ
AÇIK VE
KÜ
FA
ZA
U
KT M
A N E Ğ İ Tİ
 SPORUN FELSEFE TEMELLERİ

5. ETİK VE SPOR
Genel olarak felsefede bazı ilginç benzerlik nok-
taları olduğu söylenebilir; bunun etik ve daha
spesifik olarak spor felsefesi ve spor etiği olduğu
söylenebilir. Spor etiğinin kapsamı çok ve geniş-
tir. Bazı önemli konular spor ve etiğin çalışma
alanları olarak kabul edilirken sosyolojik litera-
türde daha dikkati çeken çalışmalara da rastla-
mak olasıdır; çocuk hakları, çocuk istismarı, sap-
ma, ırkçılık vb.
Spor etiği literatüründe bulunan baskın etik
teorilere, genellikle mutatismutandis konuşması
uygulanmıştır. Yani, spor etiğinde olağanüstü bir
örnek yoktur. Örnekler çalışmalarında etik teo-
riyle karıştırılan ve etik mevzuatı oluşturan nor-
matif mevzuatı çıkarmak hedeflenmiştir. Bazıla-
rı, etik değerlendirmeleri yaparken evrenselcili-
ğin altında yatan gerekçelerin yeterli olmadığını
iddia etmektedirler. Spor etiği sistemini belir-
leyen ve çoklu teorik değerlendirme yöntemini
benimseyen ahlaki sistemin, spora tümdengelim
olarak uygulanan örnekleri vardır.
İlk olarak, Tännsjö (1998), kahramanlara karşı
duyduğumuz hayranlığın faşist bir biçimde so-
mutlaştığını savunmuştur. “Kamuoyunun kah-
ramanlara hayran olmasına verilen olumlu geri
dönüşler, nihai olarak olumsuz sonuçlar doğura-
caktır” denmektedir (17).
İkinci olarak, Tamburrini anti-doping (uyarı-
cı) politikasının bazı hile biçimlerinin konuşul-
ması için gevşetilmesini savundu (Diego Mara-
dona’nın 1986 yılına ait yasadışı ve aldatıcı delme
oyunu dahil -futbol Dünya Kupası finali), sporda
cinsiyet şitliği vb. (Tamburrini, 2000; Tännsjö
ve Tamburrini, 2005). Bu gibi tartışmalı iddia-
lar faydacılık prensiplerine göre savunuldu. Her
iki akademisyen de spor etiğine yeni bir ivme
kazandırdı ve muhafazakârlığa saldırdı. Bu tar-
tışma ile spordaki faydacı teoriye ve spor etiği-
ne farklı bir bakış açısı getirmek için geniş bir
tartışma başlatılmış oldu. Burada dikkati çeken
noktalardan birisi, devletin sporu faydacı bir
yaklaşımla yönetmesi ve bazılarına bunun için
fırsat yaratmasıdır. Bununla birlikte fayda mak-
simizasyonu için devlet, tarafsızlık yardımsever-
lik ve yararlanma gibi bazı faydacı taahhütlerin
bazı durumlarını görmezden gelmektedir. Yani,
bazılarının spordan daha fazla yararlanması için
gereken yapılırken, bazılarının da bu fırsata hiç
ulaşamaması, bu tür etik tartışmalara zemin ha-
zırlamanın teorik yaklaşımı olmaktadır.
Spor da görülen yolsuzluk ve erdem sorunla-
rı, spor ahlakının bütünlüğüne, belki de doping-
den daha çok zarar vermektedir. Bazı spor ku-
ruluşlarının başarısız uygulamaları ve istifa gibi
görevden alma örnekleri, bu zararın somut ör-
nekleri olabilmektedir (FIFA, Uluslararası Olim-
piyat Komitesi örnekleri gibi).
Bugün spor etiği muhtevasının şemsiye baş-
lıklarının önemli konuları, Spor Yönetimi, Spor-
cular, antrenörler, spor etkinlikleri, spor politi-
kaları ve mevzuatı, spor kurum ve kuruluşları,
doping (uyarıcı) ve kötüye kullanım (istismar) ol-
duğunu söylemek tartışmayı en aza indirecek bir
yargı olacaktır. Gelecekte, sporun teknik ve tek-
nolojik gelişmelerine etik biliminin felsefi bakış
açısı ile birlikte, bu bilgiyi geliştirmeye yardımcı
olabilecek teknik bilgi, yetkili rehberlik ve müda-
hale için gerekli pratik bilgelik, etik açıdan yeni
yorumlar ve bilgi oluşturulabilecek araştırmalara
ihtiyaç duyulacaktır.

6. FELSEFE VE SPOR
6.1. Varoluş Felsefesi ve Spor
Bu alandaki Slusher’in (1967) klasik yayını, İn- ve değer bulabileceğini, sistematik, analitik veya

san, Spor ve Varoluş, varoluşçu olarak sporla il- mutlak olarak hesaplar. Bu anlamda, varoluşsal

gili ilk düşünceler olarak kabul edilir. Varoluşçu sporlara yaklaşımlar bir zıtlıktır (21).

felsefenin sporla ilişkili gücü, bir dizi yolu ortaya Spor ve varoluşçuluğu anlatırken; resmi öl-
koyma yeteneğidir. Hangi insanın sporda anlam çütler (biçimcilik), soyut ilkeler veya zorunluluk-
A ÜNİVERS
AR İT
K

51
ES
AN

SPORUN FELSEFE TEMELLERİ

L TE Sİ
AÇIK VE

KÜ
FA

ZA
U

KT M
A N E Ğ İ Tİ
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
lar yoluyla veya sosyokültürel bağlam (gelenek-
sel olarak) ile sporda değer analizi yapmak müm-
kündür. Ayrıca, sporun yapılış biçimleriyle olası
anlam ve değer çeşitlerini, deneyim ve sportif
uygulamanın değerini tartışmak, varoluşçu felse-
fenin spor tarafıyla birleşimini açıklayabilmekte-
dir. Spor felsefesinde Bedensel varlığın fenome-
nolojik boyutu, geniş bir şekilde kapsanmaktadır.
Bedenimizin dünyayla ilişkisi sırasında ortaya
çıkan yansımalar varoluşçu felsefeye bizi yaklaş-
tırmaktadır.
Sportif faaliyetler ve atletik mücadele, Orte-
ga’nın (2004) görüşüne göre, varoluşsal boşluğu
doldurabilir ve bize yapay sorunların, düşman-
lıkların ve zorlukların üstesinden gelmek için
zaman ve çaba harcamak anlamını rasyonel
hale getirir. Spor, aynı zamanda umutsuzluk ve
6.2. Feminizm ve Spor Felsefesi
Eşitlik liberal değerin temelidir. Yokluğu, spor-
da başarıdan daha dikkat çekici olmaya devam
etmektedir. Kadınlar ve erkeklerin sporu ara-
sındaki eşitlikle ilgili sorular karmaşıktır; çünkü
kısmen, savunulan eşitlik birçok farklı şekilde
uygulanabilir. Burada bazı temel sorular hemen
akla gelmektedir. Rekabet durumunda hangi
eşitlikten söz etmek gerekecektir? Malların ve re-
kabet etme araçlarının eşit olmayan bir şeklide
dağıtıldığı bir toplumda bile, eşitliğe ilişkin nasıl
bir açıklama getirilecektir? Kadın sporları, bütün
alınan hukuki önlemlere rağmen erkek kaynaklı
olmaya devam etmiyor mu?
Jane English’in ‘Sporda Cinsiyet Eşitliği’ adlı
makalesi (1978), bunun için makul başlangıç nok-
tasıdır. Makalede, kadınlar için sporda “eşit fırsa-
tın” tam olarak nerede meydana geldiğini soru-
yor. Eşitliğin ortak bir yorumu, ayrımcılık yap-
mamanın bütüncül bir ilkesidir (21). Bu, sadece
bazı başvuru sahibi ya da alıcıların, ilgili olmayan
özelliklere atıfta bulunulmaksızın değerlendiril-
mesi gerektiğini öngören resmi bir ilkedir; Bu
durumda, cinsiyet ayrımına körelmiş olmayız.
Yukarıda sözü edilen makalenin savunduğu gibi;
kadınlar, sporu erkek olarak sürdürmekte olduk-
ları için, spor yapmayı teşvik edemeyebilirler ve
52
SPORUN FELSEFE TEMELLERİ
yabancılaşma gibi varoluşçuluğun tehlikeli yan-
larını atlatmaya katkıda bulunabilir. Spor felse-
fesi, varoluşçu felsefenin sporda hem varoluşsal
tehlikelere hem de değerlere göz kulak olmaya
katkıda bulunur (24).
Spor, insan öznelliğinin nesnelleştirilmesini
ortaya çıkarmasına katkıda bulunabilir. Araç-
sal veya dogmatik değerler tarafından yöneti-
len yaklaşımlara alternatif olabilir. Ayrıca daha
olumlu tarafta varoluşçu felsefe, spor aracılığıyla
yapıcı bir araç olabilir, anlam ve değer açısından
çok ilginç yönler fark edilebilir. Sonuç olarak va-
roluşçu felsefenin prensiplerini sporla, sporun
prensiplerini de varoluşçu felsefeyle bütünleştir-
mek, araştırmacılara ve spor felsefecilere olgusal
boyutlarıyla çok önemli çıkarımlar sağlayabilir.
bu nedenle, sadece hakların daha adil bir şekilde
dağılımını sağlamak için tamamen resmi eşitlik
ihlali gerekebilir. Ayrıca, tamamen resmi eşit-
lik, erkeklerle kadınlar arasındaki farklılıkların
(tamamen) sosyal olarak değil de, kalıcı olduğu
(fizyolojik) bir bağlam ile baş etmek için yeterli
olmayabilir; ancak bu farklılıklar esastan ziyade
istatistikseldir. Yani, herhangi bir kadın bazı er-
keklerden daha güçlü ya da daha hızlı olabiliyor
olsa da, erkekler kadınlardan daha güçlü ya da
daha hızlıdır. Buna göre, cinsiyete dayalı ayrım-
cılık yapılmaması gibi resmi bir eşitlik ilkesine
güvenmek, mevcut eşitsizlikleri güçlendirme ih-
timalinin kuvvetlendirmektedir. Bu ilkenin yü-
rürlüğe girebileceği diğer toplumsal bağlamların
aksine, bu tür eşitsizliklerin üstesinden gelmenin
nasıl olabileceği belli değildir. Sporda bedensel
farklılıklar önemli olmakla birlikte, kişinin kendi
başına ne kadar iyi bir performans sergilediğini
doğrudan etkilemektedir. Temel hareketler, neyi
başarıp neyi başarmadığımızı ne kadar belirle-
mektedir? Yani,” kas kütlesi, mukavemet sporun-
da önemlidir” olduğu kadar, sporcunun belirli
bir haneye ulaşması gereken yükseklik de önem-
li olacaktır. Bunlar belirleyici olmayabilir: İnce
motor kontrolü ve öğrenilen teknikler, bir spor-
cuyu kendi kalıtsal anatomik avantajlarına veya
A ÜNİVERS
AR İT
K
ES
AN
L TE Sİ
AÇIK VE
KÜ
FA
ZA
U
KT M
A N E Ğ İ Tİ

dezavantajlarına rağmen ileri götürebilir, böyle-
ce spora özgü beceri eşdeğer fiziksel bir yarış söz
konusu olduğunda, yeteneksiz bir dev, yetenekli
bir sporcuya kıyasla daha az başarılı olmuş olabi-
lir. Performansta boyut ya da güç, ya da ham hız,
ya da doğal esneklik belirleyici olabilmesine rağ-
men, söz konusu olan sporun gereksinimleridir.
Bununla birlikte bu, spor lehine toplumsal bir
önyargı göz önüne alındığında, ağırlıklı olarak
erkek özellikleri ayrıcalığa sahip olmakla birlikte,
kadınlar ve kadın sporlarının gelişmesi daha az
olasıdır. Bu nedenle, sporda cinsiyet yönünden
fırsat eşitliği meselesi daha çok geleneksel spor-
ların erkeksi önyargısı ile dikkati çekmektedir.
Ayrıca cinsiyet eşitsizliğine davranış çeşitliğine
atıf yapılarak “kültürel olarak”, kazanılan ista-
tistik avantaja göre ”biyolojik olarak” bakılma-
ya devam edildiğinde, kadınların bazı sporlara
katılmamaları savunulabilir. Ancak, kadınların
spora katılımını yukarıda sayılan nedenlerin bir
engel oluşturamaz, olduğunu savunan yazarlar
bulunmaktadır.
Özellikle kadınlara yönelik sporun geliştiril-
mesi, son yıllarda birçok yazar tarafından savu-
Fenomenoloji, dünyaya
eleştirisi olarak ortaya çıkmıştır. Fenomenoloji,
Alman filozof Edmund Husserl’ın yirminci yüz-
yılın başında kurduğu, fenomeni ve bir fenome-
ni ele alan felsefi bir hareketi temsil eder. Feno-
menoloji kurucusu Edmund Husserl, dünya hak-
kında hem günlük hem de bilimsel varsayımlarla
uğraşmaya çalıştı. Bilimler, nesnelce bir şekilde
dünyayı açıkladığından, fenomenoloji, dünya-
yı farklı bir bakış açısı ile görmemize yardımcı
olabilir. Fenomenolojinin tek bir teori olmadı-
ğını vurgulamak önemlidir. Kısmen öncellerin
düşünceleri üzerine düşünme ve iyileştirme ile
teorilerinin geliştirilmesi yoluyla ortaya çıkan,
sadece teorileri değil fenomenolojik yöntemi de
değiştiren bir grup teoridir (21).
Spor felsefesindeki fenomenolojik odaklı ilk
denemeler, bizi spor felsefesinin ilk günlerine,
1970’lerin başına kadar geriye götürülebilir. An-
A ÜNİVERS
AR İT
K
ES
AN
L TE Sİ
AÇIK VE
KÜ
FA
ZA
U
KT M
A N E Ğ İ Tİ
SPORUN FELSEFE TEMELLERİ
nulmaktadır. Modern sporun abartılmış erkeklik
derecesinde, kendine özgü olarak ya da koşullu
bir sapma olup olmadığını anlamak için dehşet
ifadesi olarak nitelendirilebiliyor. Bu kadınlaş-
ma, sporun sadece tanım olarak erkeksi olduğu
ve dolayısıyla kadınların katılmaması gerektiği
sosyal görüşünü dile getirerek veya kadınların
spora ait olmadığına dair önyargıları teyit eden
ve her iki cinsiyeti de içeren bir spor rekabeti ya-
parak, kadınların spora katılımını dışlamaktadır.
Sporda «erkeklik», sadece kadınların katılım ola-
naklarını yeniden düşünmek için eleştiri değil-
dir. Ancak sporun kendisinin yeniden düşünül-
mesini gerektirir.
Sonuç olarak; genelde erkeksi, kadınsı ve in-
sanlığın doğası hakkında desteklenemez ideo-
lojiler, sporun ne olduğu ve bunun başarısı için
hangi özelliklerin gerekli olduğu konusundaki
görüşlerimiz, ağırlıklı olarak bizim de dâhil ol-
mak üzere, ideolojik varsayımlar dizisindeki
spor figürlerinin derecesi ile ideal kadınlık ve
ideal erkeklik kavramsallaştırmaları konularına
eğilebilir (21).
6.3. Fenomenoloji ve Spor
“nesnel” yaklaşımın cak, fenomenoloji perspektifi sadece yirmi birin-
ci yüzyıl başından itibaren spor felsefesi üzerin-
de daha derin bir etki yaratmaya başlamıştır.
Spor fenomenolojisinin endişeleri ile en ilgi-
li olan tema, alışkanlık temasıyla yakından bağ-
lantılı olan “becerikli bir başa çıkma” özelliğidir.
“Becerikli başa çıkma”, spor felsefesinde bu ka-
dar önemli bir konu olduğu için birçok makalede
tartışılmıştır. Beceri edinimi çeşitli yazarlar tara-
fından; farkındalık sınırlarında gerçekleştirilen,
günlük aktiviteler arasında ayrım yapan ve ha-
reketlere odaklanmanın farkındalığın merkezin-
de olduğu, sporcuların becerilerinden bahseder.
Becerikli hareket, daha kapsamlı bir perspektif
halinde, karmaşık bir örneği olan yaratıcılık ve
aldatmacayı (bir futbol maçında) bir araya geti-
ren bir bütün olarak vurgulanır.
Spor felsefesindeki bazı yazarlar hem analitik
hem de fenomenolojik perspektifleri kullanmak-
53
SPORUN FELSEFE TEMELLERİ
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
tadır. Örneğin, Moe (2005) Searle ve Dreyfus’un
felsefesini sınırları göstermek için kullanır. Ka-
sıtlı hareketleri açıklarken, klasik kognitivizmin
(bilgi işleme yaklaşımı) spor tanımlarına ve anla-
yışlarına biçim yoluyla bir yaklaşım ve arka plan
bilgisi önerir (21).
Fenemoloji, insan tecrübesinin doğasının sor-
gulanmasıyla şekillenerek, sporda insan bedeni-
nin nasıl algılandığına ilişkin sorgulamalara yö-
nelmiştir. Canlı vücut, Maurice Merleau-Ponty
(1945, 1964), Jean-Paul Sartre (1943), Michel Hen-
ry (2000) ve diğerleri tarafından tanımlandığı
gibi, birçok farklı düşünceye olanak tanıyan kar-
maşık ve kısa bir fenomendir (21). Kısacası, canlı
vücut ‘benim’, kendi bedenim olarak tanımlana-
bilir (‘benim’ sözcüğünün tersine virgül, bedeni-
min her zaman benim ellerimde olmaması de-
mektir, çünkü ben de kısmen bedenin ‘ellerine’
bırakıyorum kendimi). Bu, beden olgusu hakkın-
da iki konu; beden ve dünya, geçmiş ve gelece-
ğe atıf yapan bir uğraşı alanı oluşturur. Kendini
daha yeterli anlayabilmek için daha yeterli spor
uygulaması gelir. İnsanı anlamak, bireysel spor-
ları daha iyi bir şekilde tasarlamamıza yardımcı
olabilir. Böylece sporlar, merakımızı beslemek
(yeni kayıtları görmek vb.) için tasarlanmış ol-
maktan ziyade, insanlığımızı destekleyecek şe-
kilde tasarlanmıştır (21).
Objektif zaman, mevcut sporların çoğunu
oluşturur ve düzenlenirken fenomenolojinin
katkısı, sporcu tarafından nasıl zaman geçirildi-
ğinin gösterilmesinde yatmaktadır; sporcuların
uygulamalarını daha uygun bir şekilde anlama-
mıza yardımcı olabilir. Ontolojik hareket kavra-
6.4. Zihin ve Sporun Felsefesi
Zihin felsefesi, bilinç, öznellik, kişilik, kişisel kim-
liğin, düşüncenin, bilişin, hareketin, duygunun,
özgür irade ve sorumluluk, aşkınlık, özgünlük
ve ölümün karşıt alanlarını kapsayan muazzam
bir konudur. Diğerlerinin yanı sıra psikoloji, psi-
koloji felsefesi, ahlak felsefesi, dil felsefesi, insan
doğası kuramları, din felsefesi, feminizm ve spor
felsefesi ile ara yüze sahiptir. Aydınlanmacılar
içinde Platon’un, Descartes, Wittgenstein, Hegel,
Spinoza, Brentano, Husserl, Heidegger, Sartre,
Merleau-Ponty, Davidson, Putnam, Lewis, Straw-
54
SPORUN FELSEFE TEMELLERİ
mı, spor felsefesi için uzak ve çok geniş görünse
de, çok önemlidir. Çünkü insanı tüm yaşamının
tam perspektifine koymaktadır. Sonra, belirli bir
insanın bireysel bir hareketini (tek bir hareket)
ya da birinin spora daha bütünsel (bütünsel) bir
biçimde katılma anlamını istersek, onu bu genel
hareketle ilgili olarak yorumlamamıza yardımcı
olur. İnsan varlığı, tek bir hareket veya hareket
kümesi veya her zaman yalnızca daha geniş bir
bütünün bir parçasıdır ve onları daha geniş bir
bütünle ayırmak bir tür azaltmayı getirir. Yani
bazı spor branşlarını tanımlarken onların yarat-
tığı şampiyonlarla onları açıklamaya çalışırız.
Spor felsefesi içinde, fenomenoloji, spor için-
deki insanı yeni ve daha geniş bir kavrayışa sok-
mamıza yardımcı olur ve genel olarak indirge-
yici bir yaklaşımın üstesinden gelmemizi sağlar.
Bunun, öznel olmamız gerektiği anlamına gel-
mediğini, bunun yerine, insanı dünyada yaşama
konusunda ciddiye alan bir yaklaşım olduğuna
vurgu yapılabilir. İnsan varlığının bütünlüğüne
dikkat etmenin başarısızlığı indirgeyicidir ve bu
tür yaklaşımlar, insanı sporun dışında ya da spo-
run dışında kalan analizler için, yetersiz ve ve-
rimsiz olduğunu ispatlayabilir. Spor bağlamında,
insanın fenomonolojik bir hesabı sporcuya farklı
bir vurgu getirir. Sporcu, performansını ve sonu-
cunu aşırı vurgulama hatası yapmaz. Bunun ye-
rine anlam ve önemi olmaksızın, kendi kendini
anlamanın açıklığa kavuşturulmasının önemini
vurgulamaya ve sporcunun spora katılımlarını
anladığına işaret eder. Yani sporun anlamı kendi
içinde ve katılımcıya özeldir.
son, Nagel, Searle, Dennett, Flanagan, Chalmers,
Clark ve Hurley gibi düşünürlerin bu alana dam-
galarını vurdukları söylenebilir (21).
Zihin felsefesinde bazı yaklaşımlar şu şekilde
özetlenebilir:
6.4.1 Dualizm
Dualizm (İkilizm), iki ve sadece iki tür şey
bulunduğunun teorisidir. Fiziksel şeyler uzayda
A ÜNİVERS
AR İT
K
ES
AN
L TE Sİ
AÇIK VE
KÜ
FA
ZA
U
KT M
A N E Ğ İ Tİ
 SPORUN FELSEFE TEMELLERİ

uzanan ve fiziksel özellik taşıyan, uzatılmayan
ve zihinsel özellik taşıyan zihinsel şeylerdir. Du-
alizm’in en tanınan savunucuları, Plato ve Des-
cartes’tır. Her birinin ortak söylemi, kişi yine
koşulsuz olarak bir bedene sahip olan ve maddi
olmayan ruhla özdeşleşmiştir. Gerçekten de Pla-
ton, beden eğitimini nihai olarak maddi olmayan
ruhun sağlığı için savunur.
Descartes’ın düalist kanıtlarının en bilinen ör-
neği, epistemolojik bir kanıttır; Descartes’ın ra-
dikal şüphe yöntemi: “Vücudumun varlığından
şüpheliyim, ancak var olduğumdan şüphelene-
miyorum. Bu yüzden bedenim değilim”, ön sü-
rümünü yapmaktadır. Düşünebilme argümanı,
diyalektik olarak eşdeğerdir; ancak Kartezyan
felsefenin net ve farklı fikirler kavramını kullanır:
“kendim hakkında açık ve net bir fikir edinmek
için bedenimi düşünmeye ve kendi bedenimin
net ve belirgin bir fikrini oluşturmaya ihtiyacım
yoktur”. “Bu nedenle zihnim ve bedenim farklı-
dır”, denmektedir. Ancak, beden ve zihin ikilisi-
nin sportif hareketin gerçekleşmesinde uyumlu
olması, ya da bedeni eğitmek için rasyonel aklın
kullanılması, düalizme yakın durmanın bir gös-
tergesi olabilir.
6.4.2. Materyalizm
Monizm, yalnızca tek bir türün varlığı teorisi-
dir. Bir çeşidi materyalizmdir (fizikçilik olarak da
adlandırılır), var olan her şeyin fiziksel olduğu te-
orisidir. Zihinsel durumlar bundan dolayı fiziksel
durumlardır. Zihin-beyin kimlik teorisi, gerçek
veya potansiyel davranış olarak ortaya attığı ka-
sıtlı durumların (inançlar gibi) istikrarsız bir ana-
dığımız dünya esasen zihnin bir tezahürüdür.
En seçkin iki kişisi Hegel ve Berkeley›dir. He-
gel›in sistemi yoğun, karmaşık ve çekişmelidir.
Bununla birlikte, zihnin felsefesi için, bilincin
sosyal ve tarihsel yönlerini tanımasıyla, öznel-
liğin ve nesnellik arasındaki samimi bağlantıla-
rın tanınması olarak atılabilecek kadar önemli
bir yeri vardır. Bilincin, toplumsal ve tarihsel
(hem kültürel hem de siyasi olduğu fikri), Marx,
Nietzsche, Foucault ve Bourdieu gibi daha son-
raki düşünürleri tanımlar ve spor felsefesi için-
de tartışmalar üzerinde önemli etkiye sahiptir.
6.4.4. Çift Yönlü Teori
Çift-yönlü teori, zihinsel ve fiziksel zihinsel ve
fiziksel olmayan altta yatan bir gerçekliğin teori-
sidir. On yedinci yüzyıl felsefecisi Spinoza, bilin-
cin ve boyutun, bir unsurun iki yönü olduğunu
savunan bir düşünür olmuştur. Yirminci yüzyıl
filozofu Russell, zihinsel ve fiziksel olayların daha
temel kategoride (nötr monizm) ikincil olduğu-
nu ileri sürmüştür. Russel’a göre zihinsel olaylar,
beyindeki olaylardır. Ancak, psikolojik açıklama
amacıyla, psikolojik kanunlar çerçevesinde de
dâhil edilebilir. Beyindeki olaylar, esas olarak
zihinsel veya fiziksel değildirler. Bu kategoriler,
olaylarla ilgili nedensel kanunlarla tamamlanmış
bir bilimde yerini alacaktır. Ayrıca, Russell (1970:
292), normalde algıladığımız şeyin kendi beyni-
mizin bir parçası olduğunu savunmaktadır (21).
Çift yönlü teorinin daha yeni bir savunucusu

lizini sunar; Örneğin, eğer birisi şemsiyesini alır
dışarı çıkarsa yağmur yağdığına inanmağa hazır
olabiliriz. Anormal monizm, zihinsel durumları
fiziksel durum olarak görür ancak hangi zihinsel
fenomenin açıklanabileceği veya öngörülebile-
ceği konusunda herhangi bir kanunun olmadığı
görüşündedir. Materyalizme karşı temel itirazlar
yine bilinç, bilinçlilik ve rasyonel düşünceyi fi-
ziksel olarak fiziksel olarak algılama tuhaflığıdır.
6.4.3. İdealizm
İdealizm, var olan her şeyin zihinsel oldu-
ğu tek teoridir. Dolayısıyla, fiziksel olarak al-
A ÜNİVERS
AR İT
K
Strawson›dur (1959). Burada, kişinin kavramsal-
lığına, ne zihinsel ne de fiziksel önceliği ile man-
tıksal öncellik verilir. Bilinç konusu, zihinsel ve
fiziksel özelliklerin temelde eşit olarak uygula-
nabileceği alandadır. Dahası, biz sadece kişileri
bedenlerini tanımlayabilirsek tanımlayabiliriz ve
bir bilincin durumlarını ancak başkalarına atfe-
dersek kişinin benliğine atfedebilirsiniz. Spora
örnek verilecek olursa spor sadece fiziksel çaba-
nın bir ürünü olmayıp, kendi mantık çerçevesi
içinde düşünsel olarak gerçekleştirdiğimiz bir
etkinlikler toplamıdır (21).

55
ES
AN

SPORUN FELSEFE TEMELLERİ

L TE Sİ
AÇIK VE

KÜ
FA

ZA
U

KT M
A N E Ğ İ Tİ
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
6.4.5. İşlevselcilik ve Bilinç
İşlevsellik, son yıllarda felsefeye büyük etkisi
olan bir yaklaşımdır. Zihinsel bir durumun, ne-
densel ilişkileri yoluyla bireyselleştirilmiş ya da
seçilen işlevsel bir durum olduğu teorisidir. Ör-
neğin, duyusal bir girdi ve davranışsal çıktı, zi-
hinsel durumun kendine has neden ve etkisidir.
Bu nedenle, bu neden ve etki ile tespit edilir (Zi-
hinsel durumlar da nedensel olarak birbirleriyle
ilişkilidir.) Bu tanım açıkçası, işlevselliği savu-
nanların misafirperver oldukları, bilinçsiz zihin-
sel durumlara izin verir. Aynı zamanda, zihnin
bir dizi ontolojisine de olanak tanır; örneğin dua-
lizm ve materyalizm ile tutarlıdır. Çünkü işlevsel
durumlarının gerçekleştirildiği türden şeyler ko-
nusundaki kabul tarafsızdır. İşlevciliğin iki kay-
nağı vardır; akıl ve zihin arasındaki davranışsal
ilişki ve yapay zekâdır. İşlevsellik ile ilgili daha
temel bir problem, sübjektif ve durumları göz
ardı etmesidir. Örneğin ağrı, fonksiyonel rolünü
yerine getiremezse can yakabilir mi? Sporda da
şu soru akla gelebilir sporda bu kadar zorluğa ne-
den katlanmaktayız?
6.4.6. Sporda Duygu ve Güçlü Değerlendirme
Spor, duyguları kontrol etmede ve değerlen-
dirmede güçlü bir araç için olarak kabul edilebi-
lir. Örneğin, sporun etrafındaki duygular, istek
ve iradeler sorgulanabilir ve daha sonra teyit
edilebilir, değiştirilebilir veya reddedilebilir. Son
zamanlarda alternatif spor formlarının (bazen
‘yaşam tarzı’ olarak da adlandırılır) ortaya çık-
ması, varsayım olarak psikolojik, duygusal ve
ideolojik özelliklerin reddedilmesinden dolayı,
kısmen konvansiyonel spor tarafından dışlan-
masıyla sonuçlanır; Örneğin, aşırı rekabetçilik,
aşırı sayısallık ve mekanik bir bakış açısı (değer-
ler dizisi). Bununla birlikte, bu değerlendirmenin
ifade edilmesi için gereken kapsam da yine tar-
tışmalı bir noktadır.
Spor felsefesi içerisindeki birçok tartışma
için, güçlü bir değerlendirmeden kaçınılamaz.
Örneğin, McNamee (2007), ‘genetiği değiştiril-
miş sporcunun onaylamasına meydan okuyor
(Miah 2004’). Bu yazara göre: (i) kapasitemizi en
56
SPORUN FELSEFE TEMELLERİ
iyi hale getirme çabamız için vücudumuza ne ka-
dar dikkat etmeliyiz? (ii) Vücudumuza ne kadar
egzersiz yaptırmak için doktorlara ne kadar de-
netim yaptırmalıyız? (iii) Neyin sonu, yeterince
sağlıklı bir vücut olarak sayılan şeyleri belirleme-
lidir? (iv) Bedensel performansımızı iyileştirmek
için gösterdiğimiz çabalarımızda hangi limitleri
dikkate almalıyız? Bu sorular, performansı geliş-
tirme konusundaki yasadışı yardım konularında-
ki yaklaşımın da anahtarıdır (21).
Duygularımıza bir takım öncelikler katarak
yaptığımız sporun seyrini ve beklentileri değişti-
rebiliriz. Örneğin bir sportif hareketi sergilerken
takınacağımız aşırı duygusal tavır bir sonraki de-
ğerlendirmeleri etki altına sokabilmektedir.
6.4.7. Sportif performansta Bilinç
Bilinç, zihin felsefesinde anahtar bir konudur
ve işlevsellik özellikle bilinçsiz zihinsel süreçler
konusunda heveslidir. Örneğin Ryle’ın “eğilimli
muamelesi”, Polyani’nin “örtülü bilgi birikimi”,
Dreyfus’un “beceri geliştirme modeli”, “bölgede
olma teorileri”, “zirve deneyimi” ve Csikszent-
mihalyi ve Jackson’ın (1999) “akış teorileri” gibi
belirli fikirleri ve katkıları, bu perspektifle örtü-
şür ve özellikle seçkin seviyede bilinçli düşünce-
ye yer olmadığını önermektedir (5). McNamee,
M. (2007), bunun imkânsızlığına değinir (11) ve
Breivik (2013) (2), Birch’i (2011) (3) takiben, ger-
çeğin çok daha karmaşık olduğunu ve perfor-
mans sırasında bilinçli ve bilinçli düşünen elit
sporcuları içerdiğini savunuyor. Breivik, özellik-
le şunları güçlü bir şekilde ileri sürer: Bilinçli ve
kasıtlı uygulama, uzman düzeyinde devam eder;
‘sonraki hamle’ ile ilgili kararlar bilinçli ya da bi-
linçsiz olarak yapılabilir. Temel kararlar, bazen
artan bir bilinç ile birlikte ortaya çıkar (1). Bilinçli
dikkat, ‘akışın kendine hoşgörüsü’ gibi tehlikeleri
tazelemektedir. İnsanlar spor gibi, dikkatli kont-
rol noktaları olan konuları gerçekleştirmeleri sı-
rasında dikkatli kontrol noktalarına sahiptirler.
Örneğin, bir sporcu, nehir kayağı yaparken, şe-
lale ve düşüşlere dikkat etmek ve bilinçli hareket
etmek zorundadır; Seçkin sporcular sıklıkla ha-
A ÜNİVERS
AR İT
K
ES
AN
L TE Sİ
AÇIK VE
KÜ
FA
ZA
U
KT M
A N E Ğ İ Tİ

reketlerin önemli zihinsel resimlerine sahiptirler
ve buna uyduğunda ‘doğru duygu’ tanımışlardır.
Atletler “otomatik pilot” a gittiğinde, düzey, gö-
zetim kalıpları ve kararlar bilinçle daha yüksek
bir seviyeye taşınır.
6.4.8. Pragmatizm ve Spor Felsefesi
Scott Kretchmar’ın spor felsefesindeki çalış-
maları, benzer sezgileri, özellikle de oyunların
ve spor etkinliğinin, zafer veya kayıpların belirli
sonuçlarını aşan estetik bir değeri olduğu görü-
şünü yansıtmaktadır. Sporda ortak görüşün ak-
sini savunanlar, sonuç odaklı pragmatist yakla-
şım yanında, süreç odaklı bir düşünce biçiminin
var olduğuna dikkat çekmektedirler. Kretchmar
(2012),“Kazanan tarafın nazik niyeti gerçekleşmese
bile; kazanan ve kaybedenin yarın tekrar oynama bek-
lentisi, bir rövanş teklifi hala akılcı ve medeni durum-
dur”. Demektedir (13).
Dayanıklılık gerektiren aktiviteler, kendimi-
zi gerçekleştirmemize ve yeniden yaratmamıza
izin verir. Dewey için, büyüme sürekli bir proje-
dir; asla belirli bir sabit durum veya bitiş noktası
değildir ve başarılmalıdır. Bu durgunluğun anti
tezidir. Başarmak, büyümeyi ‘öğrenme kabiliye-
ti’ olarak tanımlanmıştır. Tecrübelerden zorluk-
larla başa çıkmak için yararlanılmalıdır.
6.4.9. Metafizik ve Spor
Metafizik, şeylerin doğasını en genel ve so-
yut terimlerle ele alan felsefenin dalıdır. Böy-
lece, hangi tür şeylerin var olduğu gibi soruları
değerlendirir. Ama bu o kadar geneldir ki, temel
endişe belirli şeylerden ziyade şeyler kategorile-
ri ile olma eğilimindedir. Dolayısıyla, bazı temel
sorular maddelerin doğası ve varlığı ile ilgilidir.
Maddelerin özellikleri, ilişkileri, zamanı, ne-
denselliğini, kimliğini, doğal çeşitlerini ve doğa
yasalarını öğrenilir. Metafizik, geleneksel olarak
tasarlanmış felsefenin epistemoloji, mantık ve
aksiyoloji (ahlak ve estetik) ile birlikte dört ana
dalından biridir. Ancak, metafiziğin sporda do-
ğasını açıkça ortaya koyan çok geniş bir literatür
bulunmamaktadır.
A ÜNİVERS
AR İT
K
ES
AN
L TE Sİ
AÇIK VE
KÜ
FA
ZA
U
KT M
A N E Ğ İ Tİ
SPORUN FELSEFE TEMELLERİ
Metafizik yaklaşıma göre spor nedir? sorusu-
nu cevabı spor kavramına değişik şekillerde yak-
laşarak verilebileceğine ilişkindir. Örneğin Spor;
“Belli bir durumun ortaya çıkmasına yönelik,
yalnızca kurallar tarafından izin verilen araçları
kullanarak, kuralların lehte daha etkili olmasını
yasakladığı bir faaliyette bulunmak, kuralların
izin verdiği araçları kullanarak belirli bir duru-
mu düzeltmek için yönlendirilmiş bir faaliyeti
sürdürmektir.
Bir oyunu spora dönüştüren şey nedir? Spor-
ların, oyunlardan daha fiziksel olarak beceri ge-
rektirmesi veya profesyonel bir şekilde yürütül-
mesi gibi çeşitli olasılıklar vardır. Ne yazık ki, tüm
sporların sahip olduğu tek bir özellik bulmak çok
zordur. Mesela, bütün sporlar profesyonel de-
ğildir. Bazı sporlar profesyonel olarak oynana-
bilirken, amatör bir şekilde spor yapanlar ya da
sadece eğlenmek için etkinliğe katılmaktadırlar.
Benzer şekilde, briç veya satranç oyuncularını
profesyonel oyuncular gibi düşünmek zordur.
Bunlar sadece ‘oyun’ olarak değerlendirilmek-
tedir. Geleneksel savaş çekişmesi gibi bir oyun,
kendisi bir spor olarak kabul edilmese de fiziksel
olarak bir takım sınıflamaya sokulabilirler.
Sebep, genel olarak metafizik meselesinin
en önemli konularından biridir: bir şeyin başka
bir şeye neden olmasıdır. Sebep, farklı olguları
birbirine bağlayan şeydir. Görüyoruz ki, sporda,
kesinlikle hayati bir metafizik düşünce olmadan
nedensiz bir spor olamazdı. Spor yarışmacı ola-
rak, farklı sonuçlara neden olmayı hedeflemek-
tedir. Golf’ de golfçü, topu topun içine sokmayı
hedefliyor. Futbolda futbolcular, bir golü atma-
yı hedefliyorlar. Halterde sporcu, belirgin bir
biçimde yerden bir ağırlık kaldırmaya çalışır.
Bunların hepsi, sporcunun vücut hareketleri yo-
luyla bir takım olaylara veya durumlara kendi
yetenek, güç ve tekniklerini kullanarak yapmayı
amaçladığı durumlardır. İnsanlar sebep zincirle-
rini özgürce teşvik edebildiklerinden, onları ‘ara-
cılar’ olarak adlandırmamızın nedeni, etkilerin
üretilmesine göre farklılık göstermeleridir.
Burada sıralanan örnekler, sporcunun neden-
sellik güçlerini bir nesne veya araç üzerinde uy-
guladığı örneklerdir: golf sopasını uygun bir şe-
57
SPORUN FELSEFE TEMELLERİ
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
kilde sallamak; bir futbol topunu tekmelemek; bir
ağırlığı kaldırmak veya bir top yuvarlamak gibi.
Fakat böyle araçlara sahip olmayan başka birçok
sportif vakalar vardır, daha ziyade ajan tamamen
kendi bünyesinde nedensel güç kullanmaktadır.
Yüksek atlama veya uzun atlama, yüzme ve koşu
durumlarında sporcu, başka bir nesnenin hare-
ket etmesine neden olmaz ancak, yalnızca kendi
bedenlerini hareket ettirir. Bu gibi durumlarda
ilgili hareket, gerekli bir görevi bedensel olarak
tamamlamak için mümkün olduğunca hızlı veya
mümkün olduğunca yüksek bir şekilde belirli bir
şekilde hareket etmek olarak tanımlanmaktadır.
Nedensellik kavramının spor için ne kadar
önemli olduğunu düşünmeye değerdir. Spor,
genellikle, bazı karşılaştırmalı önlemlere daya-
narak kazanma ve kaybetme kavramlarını içerir:
Önce kim hattı geçti, kim daha fazla gol attı, en
büyük ağırlığı kim kaldırdı vb. Kazananları ödül-
lendirmek mantıklıdır ve aslında sporcuların
eylemlerine sadece üretilen sonuçlardan spor-
cuların nedensel olarak sorumlu olduğu gerek-
çesiyle dikkat etmek olacaktır. Bu nedenle, gol
atan oyuncusu tebrik ediyoruz. Çünkü gol attı
ve halterciler sadece en ağırlığı kaldırdıklarında
kazanmaktan bahsediyoruz. Hiçbir nedensellik
olmadığını varsayalım. Sonra bir şey başka bir
şeyi takip edebilir. Birisi futbol topuna vurursa,
bu vuruş yaklaşık 180 derece bir yönde hareket
ederse, buharlaşma gibi tamamen başka bir şey
yapabilirdi. Ya da hiç bir şey yapmayabilir. Bu
durumda eylemin bir anlamı kalmayacaktı. So-
nuçları tamamen öngörülebilir olmayacaktı ve o
zaman spor olamazdı. Dolayısıyla, madeni para
atma gibi saf bir şans oyununda, oyun oynarken
veya izlerken spor yapma hakkına sahip değilsi-
niz, çünkü bir katılımcı, sonuca uzaktan anlamlı
bir şekilde neden olmaz.
7. YENİÇAĞDA SPOR VE FELSEFİ YAKLAŞIMLAR
Yeniçağda eğitim gelişimi üzerinde etkisi olan
hümanizm akımının Sporun gelişmesi üstünde
de büyük ölçüde etkisi vardır. Humanizm, fikir
ve ruh kadar bedeni de geliştirmenin gerekliliği-
ni ileri sürmüştür. İtalyan Humanistlerden Vitto-
rino Feltre (hitabet ve felsefe sanatı profesörü);
Eski Yunan eğitimi anlayışını benimseyerek gün-
58
SPORUN FELSEFE TEMELLERİ
O halde, bir tür olayı güvenilir bir şekilde di-
ğerlerine bağlayan ve dolayısıyla eylem için bir
temel oluşturan bu metafizik yapıştırıcı nedir?
Yaşlı olmasına rağmen hala ana seçenek olan
iki geleneksel düşünce seçeneği vardır. Bir olay
türü, bir başkasını izlemek için düzenli olarak
olur ancak, buna zorunluluk yoktur. Sebep ger-
çek anlamda bir etki yaratmaz, yalnızca etkinin
nedeni takip etmesi söz konusu olur.
Sonuç olarak Spor, şimdi, varlığının bir şartı
olarak, katılımcıların nedensel güçlerinin kul-
lanılması üzerine kurulmuş olarak anlaşılabilir.
Böyle güçlendirilmiş bir girişim, sofistike (kar-
maşık) beceri seti gerektirir. Yalnız, zekâ olmadan
hız yapılamazdı. Nerede koşacağınızı, ne zaman
koşacağınızı ve tam mesafe boyunca nasıl ayak
basacağınızı bilmeniz gerekir. Kas gücü tek başı-
na hiçbir şey yapmazdı. Birinin de belirli teknik-
ler edinmesi gerekir. Kriket, futbol, basketbol ve
ragbi gibi strateji ve taktiklerin çıktılar üzerinde
önemli bir etkisi olduğu gibi, zihinle vücut kadar
oynanan birçok spor vardır. Nedenler, aynı za-
manda bizim özgür irademizle karar verdiğimiz
bir seçme sonucuna bizi götürebilir. Bu başlık
altında Metafizik meselelerin spor felsefesi ge-
leneğinde belirgin bir şekilde düşünülmemesine
rağmen yine de oradalar ve daha da öte, sporun
tam ortasında olduklarını gösterilmeye çalışıl-
maktadır. Gerçekten de, onun metafizik temeli-
ne duyarlı olmadıkça, kişinin sporun doğasını ve
varlığını nasıl kavrayabileceğini görmek zordur.
Gerçekçi bir eğilimin metafizikçileri için, sporun
metafizik temelde dayandığı iddiası şaşırtıcı ol-
mamalıdır. Nitekim belirtildiği gibi, metafizik ilk
felsefedir.
lük yüzme, binicilik ve eskrim alıştırmalarının
faydasını ortaya atmış, aynı zamanda günlük yü-
rüyüşlerle tabiat sevgisini aşılamış, böylece mo-
dern eğitimin yolunu açmıştır.
Fransız Filozoflardan Montaigne, Essays-De-
nemeler adlı eserinde klasik bir görüş olan ‘yalnız
A ÜNİVERS
AR İT
K
ES
AN
L TE Sİ
AÇIK VE
KÜ
FA
ZA
U
KT M
A N E Ğ İ Tİ

ruhun veya bedenin değil, insan eğitiminin esas
olduğu ilkesini savunmuştur. Montaigne; gençli-
ğin doğa ve iklim değişikliklerine karşı dayanık-
lı yetiştirilmesini, beslenme ve giyimde çocuğu
yumuşaklığa alıştıracak hallerden kaçınmalarını
tavsiye etmektedir.
Alman hümanistlerden Martin Luther; dini
konuşmalarında şövalye ve oyun talimlerinin
faydalarından bahsederken sportif hareketlerin
vücudun becerikli hale gelmesinde kolaylık sağ-
layacağını belirtmiştir (11).
Çek asıllı bir eğitimci olan; Johann Amos
Comenius, kendi düşünce esaslarına kurduğu
okulda okul programlarına cimnastiği koymak-
la kalmamış, aynı zamanda çocuklara koşacak,
oynayacak alanlar yapılmasını istemiştir. Ayrıca
John Locke adlı İngiliz hümanist ve devlet adamı
vücudun eğitiminde cimnastiğin kullanılmasını
tavsiye edenlerden birisi daha olmuştur. Locke,
bütün çocukların yüzme öğrenmelerini istiyor-
du. Ancak Locke beden faaliyetlerinden çıkar
sağlama düşüncesiyle biraz hümanizmden uzak-
laşmış olarak yorumlanmıştır.
Cenevreli Filozof J.J. Roussea İnsanlara, insan
gibi olunuz sözü ile aslında ahlaki boyuta vurgu
yapmıştır. Ona göre insan tabiatın doğru yolu-
nu terk ettiği için bozulmuştur. Roussea, insanlar
sadece onun kanunlarına uymak suretiyle mut-
lu olurlar demektedir. Roussea, bu düşüncesiy-
le natüralizmin öncü temsilcilerinden birisidir.
Roussea, Emilie adlı eserinde hatalı düşüncelerin
beden eğitimiyle düzeltmenin mümkün olduğu-
nu söylemiştir. Roussea, doğa harekete imkân ta-
nır demektedir. Vücudun ruhun emirlerine uya-
bilmesi için kuvvete ihtiyacı vardır. Rahat, sade
ve her türlü harekete imkân veren kıyafeti içinde
kırda ormanda dolaşır romanındaki kahraman
Robenson. Her mevsimde koşar, atlar, ağaca tır-
manır, vücut becerilerinde de çok ustadır. Eğiti-
min en büyük amacı vücudu eğitmektir, demek-
tedir Roussea Emile adlı eserinde. Roussea kendi
zamanında her okulda bir jimnastik yerinin ol-
masını yüz yılı geçkin bir zaman öncesinden is-
temiştir.
Alman eğitimci Basedow, insanseverilik akı-
mının temsilcisi olmuştur. O da çağdaşları gibi
A ÜNİVERS
AR İT
K
ES
AN
L TE Sİ
AÇIK VE
KÜ
FA
ZA
U
KT M
A N E Ğ İ Tİ
SPORUN FELSEFE TEMELLERİ
eğitimi bütün herkese yaymanın gerekliliğini
savunmuştur. Basedow ‘Herkes için Pratik Fel-
sefe’ adlı eserinde ilk defa gençler için beden
alıştırmalarını ortaya atmıştır. Basedow’a göre
eğitim insanları ayrıştırmaktan çok birleştirme-
ye hizmet etmelidir, demektedir. Basedow’a göre
çocuklar bir şeyi oynayarak basit bir şekilde öğ-
renmeli, sağlıklı ve güçlü olarak yetiştirilmelidir.
Bunun için zaman cetveli teorik derslerle beden
faaliyetleri nöbetleşe düzenlenmiştir. Bunun
adına Dessau, okul cimnastiği denmiştir. Dessau;
koşma, atlama, tırmanma, denge ve taşıma alış-
tırmalarından oluşmuştur. Bunları topla jimnas-
tik oyunları, çemberi ve gülle yuvarlama alıştır-
maları bunları tamamlamıştır. Bu eğitimi Alman
eğitimi müfredatlarına alan iki Alman jimnastik
öğretmeninden biri, Johann FriedrichSimon’dur.
Diğeri ise Johann Jacob DuToit’tir.
Cimnastiğin gelişmesinde önemli kişilerden
birisi de Johann Christian Guths Muths’tur. Cim-
nastikde çığır açan Gençler için Jimnastik ese-
rinde GuthsMuths ‘ siz dindaşlık ve vatandaşlık
ödevlerini öğretiyorsunuz fakat vücut eğitimi ile
ilgilenmiyorsunuz demiştir. Guths Muths cim-
nastiğin ruh ve beden üzerindeki olumlu etkile-
rini kitabında çok güzel karşılaştırmalarla açıkla-
mıştır.
GuthsMuths’un ikinci eseri 1796’da yayınla-
dığı Beden ve Fikrin dinlenmesi ve İdmanı için
oyunlar kitabıdır. Kitabın giriş kısmında, oyun-
ların ahlaki, sosyal ve eğitsel değerlerine değinen
paragraf yazılmıştır. Oyunlar basit fakat önemli
faaliyetlerdir. Kitapta ayrıca, bunlar yalnız genç-
ler için değil, milletler için bir eğitim aracıdır
denmiştir. GuthsMuths, Alman cimnastiğinin
duayeni olarak tarihteki yerini almıştır.
Fransa’da cimnastiğin kurucusu Don Franzis-
co Amaros’dur. Amaros’a göre cimnastikle uğra-
şanlar mevsim değişmelerinden etkilenmezler,
hayatın güçlüklerine dayanırlar, bu suretle bağlı
oldukları topluma karşı ödevlerini yapacak bir
vatandaş haline gelir denmektedir. Ona göre
cimnastiğin asıl amacı sosyal insanlar yetiştir-
mektir. Toplumsal erdemin özveri, özgecilik ve
gönül toklu’ğu geliştirmenin cimnastiğin amaç-
59
SPORUN FELSEFE TEMELLERİ
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM

ları arasındadır. Amaros bu bakımdan cimnastiği Yukarıda ana hatlarıyla anlatılan ve felsefi
diğer çağdaşları gibi eğitim için görmüştü. akımlara vurgu yapılan metinde göze çarpan en
önemli yaklaşım şudur; bedenin eğitimi ve spo-
Almanya’da Beden eğitimi Fredirich Ludwig
run gelişmesindeki süreçlerin, felsefi temellere
Jahn aracılığıyla belirli bir karakter kazanırken,
dayalı olmasıdır. Hareketin başlangıcından bu
İsveç’te jimnastik, İngiltere’de spor kendine özgü
yana, sporun temelleri düşünürlerin yaklaşımla-
özelliklerle gelişmiştir. 19 yy. başlarında vücut
rı ve uygulamalarıyla günümüze kadar şekillen-
faaliyetlerinde eğitimin amacı belirginleşmiştir.
miştir. Sporun bir eğitim aracı olması, eğitim için
18 yy. Avrupa’sının manevi durumunda Rasyo-
ana akım felsefi temelli yaklaşımları benimse-
nalizm akımını etkisi olmuştur.
mek, hem bireysel hem de toplumsal bir gerek-
İsveç cimnastiğinin gelişmesinde etkili olan sinimdir. Çünkü spor, geniş anlamıyla herkesi ve
eğitimcilerden birisi Pehr Henrik Ling ‘dir. Ling, her yaklaşımı kapsamaktadır.
Scheling’in tabiat felsefesinden esinlenerek insan
Bu bölüm hazırlığı sırasında doğrudan alıntı ya-
vücudunu bu bakımdan tanımlamıştır; “vücut
pılan ve okuma yoluyla yararlanılan kaynaklar aşağı-
kendi başına bir bütündür. Vücut ruh ve mad-
da gösterilmiştir. Sporla ilgili bazı bölümler” Routle-
deden oluşur. Vücudun yaşama güçlerinin be-
dgeHandbook of ThePhilosophy of Sport” kitabından
lirtileri, dinamik, mekanik ve şimik gibi üç esaslı
özetlenerek yazılmıştır.
şekilde olur “demektedir. Ling’in insan sağlığına
verdiği değer, sağlıklı olmanın ve onu koruma-
nın insan hayatındaki rolünü herkese aşılaması,
yaptığı en büyük işlerden birisidir.

A ÜNİVERS
AR İT
K

60
ES
AN

SPORUN FELSEFE TEMELLERİ

L TE Sİ
AÇIK VE

KÜ
FA

ZA
U

KT M
A N E Ğ İ Tİ
 SPORUN FELSEFE TEMELLERİ

BÖLÜM ÖZETİ

Sporun felsefi temelleri anlatılacak bu bölümde, sporun özellikle eğitim aracı olarak kullanılması yo-
luyla ortaya çıkabilecek anlam sorgulamalarına cevap olabilecek bazı temel felsefi yaklaşımlar tartışıla-
caktır. Spor felsefesi başlık olarak oldukça fazla genişletilebilecek bir alana hitap etmektedir. Bir yarış-
ma olarak spor, disiplin olarak spor, eğlence olarak spor, toplumsal yönleriyle spor, kişisel tercih olarak
spor ve hareket ve katılma nedenlerinin oluşması, cinsiyet, etik vd. başlıklarıyla sporun felsefi yönlerini
tartışma ve teorik çerçevesine ilişkin bilgiler vermek kapsamlı bir çalışmayı gerektirmektedir. Bunun
yanında sporda ve spor eğitiminde karşılaşabilecek bazı temel soyut yaklaşımlar örneğin; doğa, estetik
kaygı, özgürlük, beden algısı, insanın sınırları, anlam sorgusu gibi konular çeşitli düşünce akımlarıyla
örtüştürmeye çalışılacaktır. Felsefe hakkında yeter derecede kesin bir tanım vermek çok güçtür. Felse-
fe üzerinde en geniş bir de en dar belirleme tarzları vardır. Jaspers, en geniş anlamda felsefeden şunu
anlamamızı önerir; felsefe insanın kendi varoluş bilincine vardığı yerde düşündüğü bir şeydir. Böyle
olunca en geniş anlamıyla felsefe, her türlü insani düşünce ürününü, tüm dünya görüşlerini, şiiri, sana-
tı birer form olarak kapsar. Buna karşılık felsefe, köktenci bir sınırlama ile en dar anlamda salt düşünce
olarak da anlaşılır.

En yaygın bilinen şekliyle felsefe bir bilgi üretme etkinliğidir. Felsefenin ürettiği bilgiler, diğer bil-
gilerimizden örneğin günlük yaşama bilgilerinden, bilimsel bilgiden, teknolojik bilgiden, sanat bilgi-
sinden, dinsel bilgiden ayrıdır. Bir bilime bir bilgiye giriş demek o bilimin, o bilginin temel problem-
leri üzerinde durmak demektir. Bilgi ne demektir? Bilgi, bilimle felsefe arasında ortak bir kavramdır.
Gerek felsefi bilgi gerekse bilimsel bilgi var olan bir şeyin bilgisidir. Varlıklar arasındaki farklar aynı
zamanda bu varlıklar arasındaki ilişkiyi de belirtmektedir. Bu varlıklar değişirler. Bu varlıkların hep-
sinde değişmeyen, felsefe değişmeyen varlığın ne olduğunu sormaktadır.

Felsefenin temel aldığı ver her alanda ihtiyacımız olan bilgiyi referans alınabilecek felsefenin çalış-
ma alanları bulunmaktadır. Bunlar; Ontoloji, doğa felsefesi, Epistemoloji, Aksiyoloji olarak geçmekte-
dir.

Bu bölümde, felsefenin temellerinin sporla olan ilişkisi detaylı olarak incelenmiştir.

A ÜNİVERS
AR İT
K

61
ES
AN

SPORUN FELSEFE TEMELLERİ

L TE Sİ
AÇIK VE

KÜ
FA

ZA
U

KT M
A N E Ğ İ Tİ
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM

GÖZDEN GEÇİRELİM

1. Felsefe nedir? Tanımlayınız 4. Pragmatizm ve Spor Felsefesi nedir? Ta-

nımlayınız

2. Felsefe kendiliğinden anlaşılır sayılan,

apaçık olduğu kabul edilen ilkelerden
yola çıkarlar ve bu ilkelere dayalı olarak
ileri sürdükleri tezlerin sistemleştirilme-
sine veya aksiyonize edilmesine yahut da
doğrulanmasına…………………………………………..
felsefe denir.

3. Aşağıda yer alan boşlukları uygun keli- 5. ………..……………………………….,insan tecrübesi-

melerle doldurunuz. nin doğasının sorgulanmasıyla şekille-
nerek, sporda insan bedeninin nasıl al-
A) İnsanseverilik akımının temsilcisi Al-
gılandığına ilişkin sorgulamalara yönel-
man eğitimci……………………………olmuştur
miştir.
B) Vücudun eğitiminde cimnastiğin kul-
lanılmasını tavsiye edenlerden biri-
si……………………………adlı İngiliz hümanist
ve devlet adamı olmuştur.

C) Natüralizmin öncü temsilcilerinden

birisi………………………………………dur.

D) Fransız Filozoflardan…………………………..,….
Essays-Denemeler adlı eserinde Yal-
nız ruhun veya bedenin değil, insan
eğitiminin esas olduğu ilkesini savun-
muştur.

A ÜNİVERS
AR İT
K

62
ES
AN

SPORUN FELSEFE TEMELLERİ

L TE Sİ
AÇIK VE

KÜ
FA

ZA
U

KT M
A N E Ğ İ Tİ
 SPORUN FELSEFE TEMELLERİ

SÖZLÜK

Kaynakça

Breivik, G. (2014). Sporting knowledge and the problem of knowing how.  Journal of the Philosophy of
Sport, 41(2), 143-162.

Breivik, G. 2013. Zombie-like or superconscious? A phenomenological and conceptual analysis of

consciousness in elite sport. Journal of the Philosophy of Sport 40 (1): 85–106.

Birch, J. E. 2011. In the Synaptic Cleft: Caught in the Gap Between Neurotransmitter Release and Cons-
cious Experience in Sport. Doctoral thesis, Norwegian School of Sports Sciences. Available
online at https://nih.brage.unit.no/nih-xmlui/handle/11250/171313 (erişim 19 Eylül 2022).

Doğan; Ö., (Çev:derleme)(1997) Günümüzde Felsefe Disiplinleri; İnkilap Kitapevi,, ikinci basım, S.19-
21.

Csikszentmihalyi, M. and Jackson, S.A. 1999. Flow in Sports: The Keys to Optimal Experiences and
Performances. Champaign, IL: Human Kinetics.

http://felsefekulubu.pau.edu.tr/felsefiakimlar/32.html. Erişim Tarihi, 10.10.2017

Gökberk, M. Felsefe Tarihi, Remzi Kitapevi, Ankara. http://www.kitapso.com/kitaplar/felsefe-psikilo-

ji-kisisel-gelisim/5/felsefe-tarihi-macit-gokberk.pdf Erişim tarihi.10.10.2017.

Ergün, M., (2014) Eğitim Felsefesi, Pegem Akademi, 4. Bası, Ankara.

http://agurbetoglu.com/files/5%20E%C4%9Fitim%20ve%20Felsefe.pdf Erişim tarihi: 17.10.2017.

https://plato.stanford.edu/entries/naturalism/ Erişim tarihi: 17.10.2017.

Alpman, C. (2001) Eğitimin Bütünlüğü İçinde Beden Eğitimi ve Çağlar Boyunca Gelişimi, Can Matba-
acılık, Ankara.

A ÜNİVERS
AR İT
K

63
ES
AN

SPORUN FELSEFE TEMELLERİ

L TE Sİ
AÇIK VE

KÜ
FA

ZA
U

KT M
A N E Ğ İ Tİ
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM

https://www.cokbilgi.com/yazi/naturalizm-dogalcilik-nedir-ozellikleri-temsilcileri/ 19.10.2107.

Kretchmar, Scott. (2012). Competition, Redemption, and Hope, Journal of the Philosophy of Sport,
39(1):101–16.

McNamee, M. 2007. Whose Prometheus? Transhumanism, biotechnology and the moral topography
of sports medicine. Sport, Ethics and Philosophy 1 (2): 181–94.

Miah, A. (2004). Genetically Modified Athletes: Biomedical Ethics, Gene Doping and Sport. London:
Routledge.

Mirzeoğlu, N. ve Arkadaşları, (2011)Spor Bilimlerine Giriş, Spor Yayınevi, Ankara.

Tännsjö,T. (1998). Is our Admiration for Sports Heroes Fascistoid? Journal of the Philosophy of Sport,
25(1):23–34.

Babür, S., (çev.)(2005) Aristoteles, Nikomakhos’a Etik, Şafak matbaası, Ankara.

Erdemli, A., (2002) Spor Felsefesi; Temel Sorunlarıyla, E yayınları, İstanbul.

Randall, H., J, Bucher, J. (Çev:Ahmet Arslan) (1982) Felsefeye Giriş, Ege Üniversitesi Matbaası, İzmir.

Namee, M.McandMorganW. (Edit) (2015) RoutledgeHandbook ofThePhilosophy of Sport, New York.

Mengüşoğlu, M. (1983) Felsefeye Giriş, Remzi Kitapevi, İstanbul.

Reichenbach, H. (Çev: Cemal Yıldırım)(1981) Bilimsel Felsefenin Doğuşu, Remzi Kitapevi, İstanbul.

Inglis, David. 2004. “Meditations on Sport: On the Trail of Ortega y Gasset’s Philosophy of Sportive
Existence.” Journal of the Philosophy of Sport 31(1): 78–96.

A ÜNİVERS
AR İT
K

64
ES
AN

SPORUN FELSEFE TEMELLERİ

L TE Sİ
AÇIK VE

KÜ
FA

ZA
U

KT M
A N E Ğ İ Tİ