Podstawy metodologii i statystyki – wykład 3

1. Klasyfikacja zmiennych:
Zmienna – pewna właściwość, która przyjmuje różne wartości

Kryteria podziału zmiennych:

 Wielkość zbioru przyjmowanych wartości:
dwuwartościowe (dychotomiczne), dzieli badanych na dwie grupy
trójwartościowe (trychotomiczne), dzieli badanych na trzy grupy
wielowartościowe (politomiczne)

Procesy dychotomizacji zmiennych – zmniejszenie ilości zmiennych z wielu do

dwóch np. wielowartościowa zmienna Lęk (w pkt uzyskanych w kwestionariuszu)
zostaje przekształcona w zmienną Lęk przyjmującą dwie wartości: niski i wysoki,
zmienna zdychotomizowana

 Ciągłe VS dyskretne:
ciągłe – zmienna, która może przyjąć nieskończenie wiele wartości, zazwyczaj
określona od jakiegoś min. do jakiegoś max. (np. wzrost, jak mierzymy do cm to nie
ma dużo możliwości, ale jak mierzymy do 0.0001 to już możliwości jest o wiele
więcej), SĄ wartości pośrednie (np. między 1m 50cm, a 1m 51cm)

dyskretne – zmienna, która może przyjmować tylko, niektóre ścisłe określone wartości
(np. wynik rzutu kostką: 1, 2, 3…), BRAK wartości pośrednich (np. jest 1 i 2, nie ma
nic pomiędzy na kostce)

 Zależne VS niezależne:
zależna – zmienna będąca przedmiotem badania, której związki z innymi zmiennymi
chcemy wyjaśnić i która jest poddawana pomiarowi

niezależna – zmienna, którą badacz manipuluje, aby sprawdzić, czy i jak zmiany jej
wartości przekładają się na wartości zmiennej zależnej

klasyfikacyjna – zmienne nie podlegają manipulacji badacza, przyjmują określone

wartości dla poszczególnych osób, są niezależne od badacza

 Możliwość manipulacji:
manipulacyjne – zmienne przyjmują różne wartości w zależności od decyzji badacza

 Jakościowe VS ilościowe:
jakościowe – nie przyjmują wartości liczbowych (np. płeć, zawód, typ temperamentu)

ilościowe – mają jednostki pomiaru i w związku z tym pozwalają na przedstawienie

 ich wartości w postaci liczb (np. wiek, wyniki standaryzowanych testów
psychologicznych)

 Rodzaj skali pomiarowej:

skala nominalna – najsłabsza skala pomiarowa pozwalająca jedynie klasyfikować
obiekty do poszczególnych kategorii,
podział musi być wyczerpujący i rozłączny (wyczerpujący – dla każdego badanego
jest jakaś kategoria,
rozłączny – każdy badany
musi należeć do
jednej kategorii),
wszystkie zmienne
dwuwartościowe
(dychotomiczne)
są traktowane jako
nominalne, NIE KAŻDA
zmienna nominalna jest
dychotomiczna
kategorii nie da się
uporządkować
pod względem wzrostu/spadku natężenia zmiennej (np. płeć, kolor oczu, udzielenie
VS nie udzielenie pomocy)

skala porządkowa (rangowa) – skala silniejsza od nominalnej, oprócz klasyfikowania

obiektów pozwala także na uszeregowanie kategorii pod względem wzrostu/spadku
natężenia zmiennej,
nie da się ustalić, jaka jest dokładna wartości różnicy między kategoriami, znany jest
tylko jej kierunek,
nie da się ustalić, czy wszystkie różnice między poziomami zmiennej są stałe,

Przykład: wykształcenie, stopień lubienia szpinaku: w ogóle, nie lubię, trochę lubię,
bardzo lubię skala Likerta

skala interwałowa – zmienna mierzona na tej skali posiada jednostkę pomiaru,

pozwala na określenie dokładnej różnicy między poziomami zmiennej,
wielkości różnicy między kolejnymi poziomami zmiennej jest stała,
wartość zmiennej równa 0 nie jest początkiem skali, (np. oC, iloraz IQ)
skala ilorazowa (stosunkowa) – najsilniejsza skala pomiarowa, zmienne ilorazowe
mają te same właściwości co interwałowe, z tą różnicą, że wartość 0 jest początkiem
skali (czyli tzw. zerem absolutnym),
pozwala na obliczenie stosunku jednej wartości zmiennej do drugiej (co jest
niemożliwe w przypadku skali interwałowej) np. temperatura w skali Kelvina, czas
reakcji
Zmiana skali pomiarowej:
-Wiele zmiennych może być zoperacjonalizowanych na różne sposoby, a co za tym idzie, w
różnych, badaniach ta sama zmienna może być wyrażona na różnych skalach

-Jeżeli zachodzi taka potrzeba, istnieje możliwość przeliczenia wartości zmiennej na inną
skalę pomiarową, ale jest to możliwe tylko ze skali silniejszej na skalę słabszą

skale ilościowe (interwałowa i ilorazowa)

skala porządkowa

skala nominalna

trafność ekologiczna – to taka cecha wyników pomiaru, badania, eksperymentu itp. że można
je odnieść do rzeczywistości, która nas otacza. Innymi słowy mają one swoje empiryczne
odniesienie w naturze

2. Cele naukowe psychologii:

Opis funkcjonowania i zachowania człowieka (funkcja deskryptywna)

Jaka jest natura zjawiska? Jak wygląda dane zjawisko?  metoda obserwacyjna

Przewidywanie
Czy znając wartość zmiennej X możemy oszacować (przewidywać) wartość zmiennej Y? 
metoda korelacyjna

Wyjaśnienie (przyczynowość)
Czy zmienna X jest przyczyną zmiennej Y? Czy zmienna X wpływa na zmienną Y? 
metoda eksperymentalna

3. Metody badania:
 Obserwacja naturalna
(wady, zalety)

 Obserwacja uczestnicząca – badacz dołącza do osób poddanych obserwacji i

uczestniczy w funkcjonowaniu grupy

Współpracownicy Rosenhana (1973 r.) zgłosili się do szpitali psychiatrycznych

symulując omamy słuchowe, a następnie systematycznie obserwowali sposób
traktowania ich przez personel
(zalety, wady)

 Obserwacja ustrukturyzowana – badacz wywołuje jakieś zdarzenia, a następnie

obserwuje zachowania badanych

Piaget podsuwał swoim dzieciom problemy poznawcze do rozwiązania i na tej

podstawie stworzył teorie rozwoju poznawczego

 Studium przypadku – bardzo szczegółowa obserwacja konkretnej osoby lub grupy

Festinger, Riecken i Schachter (1956) wstąpili do sekty głoszącej bliski koniec świata

 Analiza archiwalna – analiza wytworów danej społeczności (dokumenty, książki,

pamiętniki, obrazy, filmy, czasopisma, reklamy, utwory muzyczne)

Akert, Chen i Panter (1991) analizowali portrety, zdjęcia z czasopism oraz zdjęcia
reklamowe, aby porównać prezentowania kobiet i mężczyzn, lata 20. 30. Kobiety
przedstawiały całą sylwetkę, mężczyźni od ramion w górę

 Metoda korelacyjna – sytuacja, której zmianom wartości jednej zmiennej towarzyszą

zmiany wartości drugiej zmiennej. Współczynnik kontyngencji (dla zmiennych
nominalnych). Nawet wysoka wartość współczynnika korelacji (kontyngencji) NIE
ŚWIADCZY o związku przyczynowo – skutkowym, ale jedynie o współzmienności
cech
 Współczynnik r Pearsona może być stosowany wyłącznie do interpretacji związków
liniowych

W ten sam sposób interpretuje się korelacje ujemne

Współczynnik determinacji – jego wartość oblicza się poprzez podniesienie wartości
współczynnika korelacji do kwadratu, współczynnik determinacji pozwala określić, jaki
procent wariancji jest wspólny dla obu zmiennych

Przy porównywaniu siły różnych związków należy posługiwać się współczynnikiem

determinacji: r = 0,80 oznacza czterokrotnie (a nie dwukrotnie) silniejszy związek niż
r = 0,40, ponieważ w tym pierwszym przypadku
r2 = 0,64 (64% wariancji wspólnej), a w tym drugim
r2 = 0,16 (16% wariancji wspólnej)

4. Rodzaje pytań i hipotez:

a) Pytania badawcze:
-Czy i jak ekstrawersja oraz dobrostan są ze sobą powiązane?
-Czy i jak ekstrawersja oraz dobrostan koreluje ze sobą?
-Czy i jak ekstrawersja wiąże się z poziomem dobrostanu?

b) Hipotezy bezkierunkowe:
 -Ekstrawersja koreluje z dobrostanem
-Ekstrawersja jest powiązana z dobrostanem

c) Hipotezy o korelacjach dodatnich:

-Ekstrawersja dodatnio koreluje z dobrostanem
-Ekstrawersja jest dodatnio powiązana z dobrostanem

d) Hipotezy o korelacjach ujemnych:

-Neurotyczność ujemnie koreluje z dobrostanem
-Neurotyczność jest ujemnie powiązana z dobrostanem

e) Hipotezy błędne:
-Wysoka neurotyczność koreluje z niskim dobrostanem/ Niska neurotyczność koreluje
z wysokim dobrostanem
-Wysoki poziom neurotyczności wiąże się z niskim poziomem dobrostanu/ Niski
poziom neurotyczności wiąże się z wysokim poziomem dobrostanu

Analizy regresji – są to odmiany analiz korelacyjnych, na podstawie których próbuje się

przewidzieć wartości interesującej nas zmiennej (tzw. zmiennej wyjaśnianej na odstawie
znanych wartości kilku innych zmiennych) (tzw. predyktorów lub zmiennych
wyjaśniających).

Wymiary temperamentu jako predyktory dobrostanu:

-aktywność skorelowana dodatnio
-reaktywność emocjonalna skorelowana ujemnie
-wytrzymałość nieskorelowana

5. Metody pomiaru:
Kwestionariusze i inwentarze – badani odpowiadają na serię pytań lub ustosunkowują się do
serii twierdzeń

Testy – badani wykonują serię zadań lub odpowiadają na serię pytań, badacza interesuje
liczna odpowiedzi prawidłowych

 Metody eksperymentalne – pozwalają na identyfikację przyczyn interesującego nas

zjawiska. Można przy ich pomocy testować hipotezy o wpływie jednej zmiennej na
inną zmienną

Założenia eksperymentu:
-Manipulacja zmiennymi niezależnymi – głównymi
-Kontrola i minimalizowanie wpływu zmiennych ubocznych i zakłócających
-Pomiar zmienności zmiennej zależnej, spowodowanej oddziaływaniem zmiennych
niezależnych – głównych

Zasada randomizacji – przydzielenie wartości zmiennej niezależnej musi odbywać się w

sposób losowy, niespełnienie wymogu randomizacji powoduje, że nasz model badawczy
zmienia się z eksperymentalnego w quasi – eksperymentalnym, co ogranicza możliwość
wyciągania wniosków przyczynowo – skutkowych

Kontrola zmiennych ubocznych i zakłócających:

Kanon (jedynej) różnicy – zasada, zgodnie, z którą porównywanie grupy powinny różnić się
jedynie ze względu na zmienne niezależne – główne

Jak to osiągnąć?
-Ustalić stałą wartość kontrolowanej zmiennej we wszystkich grupach (np. badać tylko
kobiety)
-Do każdej osoby z jednej grupy dobrać najbardziej do niej podobną osobę z drugiej grupy
-Zastosować losowy dobór do grupy – czyli randomizację II stopnia (randomizacja I stopnia
polega na losowym doborze próby z populacji)

 Eksperyment laboratoryjny – badacz dokonuje manipulacji i pomiaru w warunkach

laboratoryjnych

Darley i Latane: co się stało innemu uczestnikowi dyskusji?

Ktoś nagle zgłasza atak padaczki, kto z badanych zdejmie słuchawki i zacznie szukać
pomocy, jaki ma wpływ liczba osób badanych na pomoc osobie w potrzebie (efekt
rozproszonej odpowiedzialności)

 Eksperyment naturalny – badacz dokonuje manipulacji i pomiaru w warunkach

naturalnych, np. na ulicy

Ponownie Darley i Latane: czy powiesz sprzedawcy, że go okradli?

Trafność wewnętrzna – odnosi się do stopnia, w jakim plan badawczy pozwala nam
wyeliminować alternatywne w stosunku do hipotezy badawczej wyjaśnienia uzyskanej
zmienności zmiennej zależnej

Jeżeli trafność wewnętrzna jest niska, to niemożliwe staje się udzielenie prawidłowej
odpowiedzi na pytanie badawcze

Co zakłóca trafność wewnętrzną? (Cook i Campbell, 1979 r.)

Tabelka z prezentacji
Dojrzewanie – inteligencja płynna (dany potencjał inteligencji, maleje z wiekiem, bo mózg
się starzeje) i skrystalizowana (przyswajanie nowej wiedzy, gromadzenie doświadczeń, rośnie
do końca życia)

Trafność zewnętrzna – odnosi się do zakresu wniosków sformułowanych przez badacza na

podstawie uzyskanych wyników, czyli stopnia, w jakim można zgeneralizować (uogólnić) te
wnioski (Brzeziński, 2004)

Jeżeli trafność zewnętrzna jest niska, to wyników badania, nie można generalizować na inne
osoby, warunki, miejsca i czas

Co zakłóca trafność zewnętrzną? (Cook i Campbell, 1979 r.)

-interakcja selekcji z postępowaniem (manipulacją)
-interakcja warunków z postępowaniem (manipulacją)
-interakcja historii z postępowaniem (manipulacją)
-interakcja pretestu z postępowaniem (manipulacją)

Kontrola trafności zewnętrznej:

 Randomizacja – I stopnia dobór osób z populacji, II stopnia dobór osób do grup
eksperymentalnych
 Wysoki realizm sytuacyjny/psychologiczny – jak ta sytuacja wygląda w oczach
badanych (musi być wiarygodna), sytuacja nie musi być bardzo realistyczna
 Maskowanie – nie mówimy czego dotyczy badanie, stosujemy maskowanie
 Replikacja – dokładna (dokładne odtworzenie badania), częściowa (dopuszcza
modyfikację warunków procedury)

Efekt długiego gorącego lata – nasilona frustracja oraz agresja pod wpływem warunków
pogodowych, w lato rośnie, dodatkowy czynnik, który trzeba wziąć pod uwagę, jeśli robi się
badanie na temat frustracji lub agresji, lub związku między nimi
 6. Plan z grupą kontrolną i pretestem:

Grupa kontrolna:
pretest  brak manipulacji  posttest

Grupa eksperymentalna:
pretest  manipulacja  posttest

Na początek można sprawdzić pretest między obiema grupami, powinny wyjść podobne, żeby
mieć dowód, że grupy są porównywalne. Posttest natomiast powinien być różny, w grupie
kontrolnej nie powinien się różnić od pretestu, a w grupie eksperymentalnej już tak, ponieważ
na posttest powinna wpłynąć manipulacja, której nie ma w grupie kontrolnej.

Efekt podłogi – niskie wyniki w grupie eksperymentalnej przed rozpoczęciem manipulacji

(pretest), jeszcze niższe wyniki po manipulacji (posttest), wynik wychodzący poza skalę
(bardzo niski)

Efekt sufitu – wysokie wyniki w grupie eksperymentalnej przed rozpoczęciem manipulacji

(pretest), jeszcze wyższe wyniki po manipulacji (posttest), wynik wychodzący poza skalę
(bardzo wysoki)

Zaleta:
-kontrola większości czynników zakłócających
Wada:
-brak kontroli efektu pretestu

Plan z grupą kontrolną i pojedynczym pomiarem:

Grupa kontrolna:
pretest  brak manipulacji

Grupa eksperymentalna:
manipulacja  posttest

4 – grupowy plan Solomona (1949):

Grupa kontrolna 1:
pretest  brak manipulacji  posttest

Grupa eksperymentalna 1:
pretest  manipulacja  posttest
 Grupa kontrolna 2:
brak manipulacji  posttest

Grupa eksperymentalna 2:
manipulacja  posttest

Zaleta:
-możemy sprawdzać na ile znaczenie ma manipulacja, a na ile czynnikiem zakłócającym był
pretest

7. Dobór próby:
Populacja – zbiór wszystkich elementów, których dotyczy problem badawczy, zbiór
elementów, na który chcemy uogólnić nasze wnioski

Badana populacja – zbiór elementów, z którego faktycznie pobrana jest próba

Próba – zbiór elementów, które są dobrane z badanej populacji

Element – jednostka (najczęściej osoba badana), o której zbiera się informacje i którą poddaje
się pomiarowi

Reprezentatywność – aby wyniki uzyskane w próbie móc uogólnić (zgeneralizować) na całą

populację, próba musi być reprezentatywna

Próba jest reprezentatywna, jeżeli pod względem cech ważnych z punktu widzenia problemu
badawczego jest podobna do populacji

próby probabilistyczne (losowe) > próby nieprobabilistyczne

Próby nieprobabilistyczne (dobór ochotników):

-daje najmniej reprezentatywną próbę

Rosenthal i Rosnow: w porównaniu do nie ochotników, ochotnicy:

 Są lepiej wykształceni
 Mają wyższy status społeczny
 Mają wyższy poziom inteligencji
 Mają wyższy poziom aprobaty społecznej
 Są bardziej zsocjalizowani