Praca Dyplomowa Kamila Jodko Organizacja Pomocy Społecznej

UNIWERSYTET PEDAGOGICZNY
IM. KOMISJI EDUKACJI NARODOWEJ W KRAKOWIE

Instytut Spraw Społecznych i Zdrowia Publicznego
Kamila Jodko
Zarządzanie kadrami w wybranych ośrodkach pomocy

społecznej na terenie powiatu dzierżoniowskiego w latach
2019-2020
PRACA DYPLOMOWA WYKONANA POD KIERUNKIEM

DRA KRZYSZTOFA CHACZKO
W RAMACH SZKOLENIA SPECJALIZACYJNEGO
Z ZAKRESU ORGANIZACJI POMOCY SPOŁECZNEJ
Kraków, 2022 r.
1
Spis treści
Wstęp....................................................................................................................................................2
Rozdział I. Pomoc społeczna w Polsce................................................................................................4
I.1. Cele i funkcje pomocy społecznej.............................................................................................6
I.2. Podstawy prawne pomocy społecznej w Polsce........................................................................7
I.3. Instytucje pomocy społecznej....................................................................................................9
I.4. Kadry pomocy społecznej.......................................................................................................20
Rozdział II. Zarządzanie w ośrodkach pomocy społecznej – obszary...............................................37
II.1. Zarządzanie kadrami – przepisy wewnętrzne ośrodka pomocy społecznej...........................39
II.2. Prawne regulacje gospodarki finansowej ośrodka pomocy społecznej.................................45
II.3. Źródła finansowania wynagrodzeń pracowników ośrodków pomocy społecznej.................51
Rozdział III. Analiza porównawcza wybranych ośrodków z terenu powiatu dzierżoniowskiego w
latach 2019-2020................................................................................................................................53
III.1. Ogólna charakterystyka Ośrodka Pomocy Społecznej w Bielawie oraz Ośrodka Pomocy
Społecznej w Dzierżoniowie.........................................................................................................54
III.2. Analiza porównawcza wydatków Ośrodka Pomocy Społecznej w Bielawie oraz Ośrodka
Pomocy Społecznej w Dzierżoniowie w latach 2019-2020...........................................................66
Zakończenie........................................................................................................................................83
Indeks tabel.........................................................................................................................................85
Indeks rysunków.................................................................................................................................85
Indeks wyresów..................................................................................................................................85
Bibliografia.........................................................................................................................................86
2
Wstęp
Kluczowymi instytucjami realizującymi działania w sferze polityki społecznej nakierowanej

na rozwiązywanie problemów społecznych, pomoc społeczną i politykę rodzinną są ośrodki
pomocy społecznej funkcjonujące na terenie gmin. Utworzenie i utrzymanie ośrodka pomocy
społecznej, w tym zapewnienie środków na wynagrodzenia pracowników jest zadaniem
obowiązkowym gminy.
Celem każdej gminy jest zaspokajanie potrzeb swoich mieszkańców, poprzez realizację
przypisanych jej zadań publicznych. To gminom ustawodawca przypisał najwięcej zadań z zakresu
pomocy społecznej, jako tym, które znajdują się najbliżej danej społeczności i są w stanie
dostosować najlepiej pomoc do danej sytuacji.
Na realizację powierzonych zadań każda gmina ma zapewnione środki, którymi musi w
racjonalny sposób gospodarować. W procesie zarządzania jednostką organizacyjną niezwykle
ważną rolę odgrywa przyjęcie odpowiedniej strategii, którą dana jednostka będzie realizować
zgodnie z opracowanym planem. Realizując swoją strategię, dążąc do pełnej realizacji zadań,
jednostka organizacyjna pomocy społecznej musi wykonywać swoje działania w ramach
posiadanego budżetu. Od sposobu i umiejętności zarządzania między innymi gospodarką
finansową, zależna jest efektywność działalności danej jednostki.
Celem teoretycznej części niniejszej pracy jest przybliżenie znaczenia zarządzania kadrami
w jednostkach organizacyjnych pomocy społecznej oraz jaki ma ono wpływ na gospodarkę
finansową jednostki i realizowany budżet. Celem części empirycznej pracy jest analiza polityki
kadrowej Ośrodka Pomocy Społecznej w Bielawie oraz Ośrodka Pomocy Społecznej w
Dzierżoniowie w latach 2019-2020 i ocena budżetów tych jednostek.
Praca złożona jest z trzech rozdziałów. Pierwszy z nich dotyczy podstaw teoretycznych i
prawnych pomocy społecznej w Polsce. Rozdział ten składa się z czterech podrozdziałów, które
obejmują swoim zakresem omówienie podstawowych aktów prawnych regulujących
funkcjonowanie pomocy społecznej w Polsce, cele i funkcje pomocy społecznej, a także instytucje
oraz kadry realizujące zadania w zakresie pomocy społecznej.
Rozdział drugi został poświęcony obszarom zarządzania w ośrodkach pomocy społecznej.
Rozdział ten złożony jest z trzech podrozdziałów i zawiera tak istotne zagadnienia, jak zarządzanie
kadrami, poprzez realizację polityki kadrowej, zarządzanie gospodarką finansową, a także źródła
finansowania wynagrodzeń pracowników ośrodka pomocy społecznej. Przy tworzeniu tego
rozdziału wykorzystałam elementy pracy magisterskiej, którą obroniłam w 2015 roku w temacie
3
zarządzania w jednostkach samorządu terytorialnego na przykładzie Gminy Bielawa.
Ostatni rozdział zawiera krótką charakterystykę Gminy Bielawa oraz Gminy Miejskiej
Dzierżoniów, jednak głównym tematem tego rozdziału jest analiza porównawcza funkcjonowania
Ośrodka Pomocy Społecznej w Bielawie oraz Ośrodka Pomocy Społecznej w Dzierżoniowie w
latach 2019-2020 oraz realizowanych przez nie budżetów. Rozdział ten napisano na podstawie
sprawozdań rocznych z działalności porównywanych jednostek oraz sprawozdań finansowych Rb-
28S za lata 2019-2020.
Analizując powyższe zagadnienia opierałam się głównie na obowiązujących aktach
prawnych oraz dostępnej literaturze związanej z polityką społeczną. Pomocną w pisaniu pracy
okazała się także literatura ekonomiczna z zakresu prawa finansów publicznych, czy zarządzania.
Pracę napisano z wykorzystaniem metody opisowej i porównawczej.
4
Rozdział I. Pomoc społeczna w Polsce
Definicja słowa „pomoc“ według słownika języka polskiego oznacza m. in. działanie
podjęte dla dobra innej osoby; coś co pomaga w trudnej sytuacji, czyni ją mniej uciążliwą; osoba
lub grupa osób pomagająca komuś. Natomiast społeczny to odnoszący się do społeczeństwa lub do
jego części; pracujący bezinteresownie dla dobra jakiejś społeczności; przeznaczony do
obsługiwania społeczeństwa1. Zatem pojęcie pomocy społecznej możemy rozumieć jako działania
podejmowane dla dobra tej części społeczeństwa, która znalazła się w trudnej sytuacji życiowej, w
celu pomocy jej w wyjściu z tej sytuacji.
Pomoc społeczna, zgodnie z ustawą z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej jest
instytucją polityki społecznej państwa, która ma na celu umożliwienie osobom i rodzinom
przezwyciężenie trudnych sytuacji życiowych, z którymi nie są sobie w stanie samodzielnie
poradzić, korzystając z własnych uprawnień zasobów i możliwości 2. Jest to ustawowa definicja
pomocy społecznej, natomiast w literaturze można spotkać się z wieloma jej interpretacjami.
Pomoc społeczna traktowana jest jako „ostatnia instancja“, miejsce, gdzie powinno się
uzyskać informacje, poradę i najniezbędniejsze wsparcie wtedy, gdy jest ono konieczne ze względu
na trudną sytuację w jakiej osoba samotna, czy rodzina się znalazła. Może to być utrata pracy,
długotrwała choroba, niepełnosprawność, niezaradność życiowa, uzależnienie, itp. Pomoc
społeczna jest również instytucją, która ma za zadanie "ułatwić zmianę trudnej sytuacji, wskazać
drogi wyjścia, ochronić przed złymi skutkami wynikającymi z poczucia zagrożenia, utraty
bezpieczeństwa socjalnego i społecznego"3.
Z powyższego wynika, że pomoc społeczna powinna być udzielana w ostateczności, kiedy
dana osoba, czy rodzina wykorzystała już wszystkie możliwe scenariusze, wykorzystała własne
środki finansowe, posiadane zasoby, czy to pieniężne, materialne, czy psychofizyczne, skorzystała z
innych systemów zabezpieczenia społecznego (m. in. świadczeń z Zakładu Ubezpieczeń
Społecznych, Urzędu Pracy) i w dalszym ciągu nie poradziła sobie z wyjściem z trudnej sytuacji
życiowej.
Analizując art. 2 ust 1 ww. ustawy należy zwrócić uwagę na słowa jakich używa
ustawodawca. Pomoc społeczna ma na celu „umożliwienie przezwyciężenia trudnych sytuacji
życiowych“, a więc ma wspomóc osoby i rodziny w kryzysie, a nie wyręczyć je we własnych
staraniach. Udzielenie pomocy społecznej powinno nastąpić dopiero wówczas, gdy spełnione
zostaną dwie przesłanki: wystąpi trudna sytuacja życiowa i nastąpi niemożność jej samodzielnego
1 Strona internetowa Słownik języka polskiego, https://sjp.pwn.pl/, dostęp 11.01.2022 r.
2 Ustawa z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (Dz.U. z 2004 r. Nr 64, poz. 593).
3 O. Kowalczyk, S. Kamiński (red.), Wymiary polityki społecznej, Wrocław 2009, s. 98.
5
przezwyciężenia4.
Ustawa z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej wskazuje również podmioty
odpowiedzialne za organizację pomocy społecznej. Są to organy administracji rządowej i
samorządowej przy współpracy partnerskiej m .in. z organizacjami społecznymi i pozarządowymi,
Kościołem Katolickim i innymi kościołami oraz związkami wyznaniowymi, osobami fizycznymi i
prawnymi5.
I.1. Cele i funkcje pomocy społecznej
Głównym celem pomocy społecznej zgodnie z ustawą z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy
społecznej jest wsparcie osób i rodzin w wysiłkach zmierzających do zaspokojenia ich potrzeb,
poprzez pomoc w przezwyciężeniu trudnej sytuacji życiowej oraz podejmowanie działań
zmierzających do ich życiowego usamodzielnienia, integracji ze środowiskiem, a także
umożliwienie im życia w warunkach odpowiadających godności człowieka6.
„Sens pomocy społecznej polega na stworzeniu w świadomości ogółu poczucia
bezpieczeństwa, poczucia iż znalezienie się w trudnej sytuacji nie musi prowadzić do izolacji,
eliminacji, kumulacji negatywnych zjawisk etc. etc. lecz, że istnieje instytucja, która podejmuje
wespół z jednostką trud powrotu do stanu poprzedniego czyli wyjścia z trudnej sytuacji życiowej,
że jest przewodnik – pracownik socjalny – który pomoże i wyprowadzi z labiryntu pozornie bez
wyjścia“7.
Pomoc społeczna polega przede wszystkim na:
– przyznawaniu i wypłacaniu świadczeń przewidzianych w ustawie – czyli ustalanie
uprawnień do świadczeń (prowadzenie postępowania administracyjnego, wydawanie decyzji
administracyjnej) oraz przekazanie danego świadczenia (pieniężnego lub niepieniężnego)
osobie uprawnionej;
– świadczeniu pracy socjalnej – która jako świadczenie niepieniężne jest jedną z
najważniejszych form wsparcia;
– prowadzeniu i rozwoju niezbędnej infrastruktury socjalnej – tworzenie i utrzymywanie
jednostek organizacyjnych pomocy społecznej;
– analizie i ocenie zjawisk rodzących zapotrzebowanie na świadczenia z pomocy społecznej;
– realizacji zadań wynikających z rozeznanych potrzeb społecznych;
4 I. Sierpowska, Pomoc społeczna. Komentarz, Warszawa 2017, s. 25-26.
6 Tamże.
7 J. Staręga-Piasek (red.), Pomoc społeczna w Polsce, część II, Warszawa 1985, s. 9-10.
6
– rozwijaniu nowych form pomocy społecznej i samopomocy w ramach zidentyfikowanych
potrzeb – pomoc społeczna nie powinna ograniczać się tylko do rozwiązań
zaproponowanych przez ustawodawcę.
Prawidłowa realizacja zadań w zakresie pomocy społecznej wymaga nie tylko
zabezpieczenia w budżecie odpowiednich środków finansowych, ale również zapewnienia
niezbędnych zasobów kadrowych, lokalowych.
I.2. Podstawy prawne pomocy społecznej w Polsce
Obecny system pomocy społecznej w Polsce regulowany jest głównie przez ustawę z dnia
12 marca 2004 r. o pomocy społecznej8. Powyższa ustawa określa zadania pomocy społecznej,
rodzaje świadczeń z pomocy społecznej wraz z zasadami i trybem ich przyznawania, organizację
pomocy społecznej, a także zasady i tryb postępowania kontrolnego w zakresie pomocy społecznej.
Do ustawy o pomocy społecznej uchwalonych zostało wiele aktów wykonawczych, które
regulują kwestie poruszone w ww. ustawie. Najważniejsze z punktu widzenia przyznawania
świadczeń pieniężnych to rozporządzenie Rady Ministrów w sprawie zweryfikowanych kryteriów
dochodowych oraz kwot świadczeń pieniężnych z pomocy społecznej 9, które jest ogłaszane co trzy
lata przez ministra właściwego do spraw zabezpieczenia społecznego. Od 1 stycznia 2022 r.
kryterium dochodowe, aby uzyskać świadczenie z pomocy społecznej dla osoby samotnie
gospodarującej wynosi 776,00 zł, natomiast kryterium dochodowe na osobę w rodzinie wynosi
600,00 zł.
Z kolei rozporządzenie Ministra Rodziny i Polityki Społecznej z dnia 8 kwietnia 2021 r. w
sprawie rodzinnego wywiadu środowiskowego10 określa sposób i terminy przeprowadzania
rodzinnego wywiadu środowiskowego, które jest podstawowym narzędziem pracy w rękach
pracownika socjalnego, wzór kwestionariusza wywiadu, oświadczeń oraz legitymacji pracownika
socjalnego.
Artykuł 7 ustawy o pomocy społecznej wymienia 14 powodów dla których pomoc społeczna
udzielana jest osobom i rodzinom. Są to w kolejności: ubóstwo, sieroctwo, bezdomność,
bezrobocie, niepełnosprawność, długotrwała lub ciężka choroba, przemoc w rodzinie, potrzeba
ochrony ofiar handlu ludźmi, potrzeba ochrony macierzyństwa lub wielodzietności, bezradność w
sprawach opiekuńczo-wychowawczych i prowadzenia gospodarstwa domowego, trudność w
9 Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 14 lipca 2021 r. w sprawie zweryfikowanych kryteriów dochodowych oraz
kwot świadczeń pieniężnych z pomocy społecznej (Dz.U. 2021 poz. 1296).
10 Rozporządzenie Ministra Rodziny i Polityki Społecznej z dnia 8 kwietnia 2021 r. w sprawie rodzinnego wywiadu
środowiskowego (Dz. U. Z 2021 r. poz. 893).
7
integracji cudzoziemców, którzy uzyskali w Rzeczypospolitej Polskiej status uchodźcy, ochronę
uzupełniającą lub zezwolenie na pobyt czasowy, trudność w przystosowaniu do życia po zwolnieniu
z zakładu karnego, alkoholizm lub narkomania, zdarzenia losowe i sytuacja kryzysowa, klęska
żywiołowa lub ekologiczna.
W związku z każdą z powyżej wymienionych przyczyn osoba lub rodzina może uzyskać
pomoc na podstawie ustawy o pomocy społecznej. Jednak w zależności od tego co jest powodem,
przez który dana osoba lub rodzina wymaga pomocy od instytucji pomocowej, pomoc ta może być
udzielana na podstawie wielu innych ustaw, które składają się na system pomocy społecznej w
Polsce.
W zakresie dobra dzieci i rodziny system pomocy społecznej opiera się na ustawie z dnia 9
czerwca 2011 r. o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej 11, która określa zasady i tryb
wspierania rodziny przeżywającej trudności w wypełnianiu funkcji opiekuńczo-wychowawczych;
sprawowania pieczy zastępczej oraz pomocy w usamodzielnianiu jej pełnoletnich wychowanków,
zadania administracji publicznej oraz zasady finansowania w zakresie wspierania rodziny i systemu
pieczy zastępczej, a także zadania w zakresie postępowania adopcyjnego.
Kolejnym aktem prawnym jest ustawa z dnia 28 listopada 2003 r. o świadczeniach
rodzinnych12, która określa warunki jakie należy spełnić aby nabyć prawo do świadczeń rodzinnych
oraz zasady ustalania, przyznawania i wypłacania tych świadczeń.
Ustawa z dnia 7 września 2007 r. o pomocy osobom uprawnionym do alimentów 13 określa:
zasady pomocy państwa osobom uprawnionym do alimentów na podstawie tytułu wykonawczego,
w przypadku bezskuteczności egzekucji; warunki nabywania prawa do świadczeń pieniężnych
wypłacanych w przypadku bezskuteczności egzekucji alimentów, zasady i sposób postępowania w
sprawach świadczeń z funduszu alimentacyjnego oraz zasady finansowania tych świadczeń, a także
działania podejmowane wobec dłużników alimentacyjnych.
Ustawa z dnia 11 lutego 2016 r. o pomocy państwa w wychowywaniu dzieci 14 określa
warunki nabywania prawa do świadczenia wychowawczego oraz zasady przyznawania i wypłacania
tego świadczenia.
Z kolei ustawa z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie 15 określa
zadania w zakresie przeciwdziałania przemocy w rodzinie oraz zasady postępowania wobec osób
11 Ustawa z dnia 9 czerwca 2011 r. o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej (Dz. U. z 2011 r. nr 149 poz.
887).
12 Ustawa z dnia 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych (Dz. U. z 2003 r. Nr 228, poz. 2255).
13 Ustawa z dnia 7 września 2007 r. o pomocy osobom uprawnionym do alimentów (Dz. U. z 2007 r. nr. 192 poz.
1378).
14 Ustawa z dnia 11 lutego 2016 r. o pomocy państwa w wychowywaniu dzieci (Dz. U. z 2016 poz. 195).
15 Ustawa z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie (Dz. U. z 2005 r. nr 180 poz. 1493).
8
dotkniętych przemocą, a także stosujących przemoc.
Zapewnienie realizacji zadań pomocy społecznej określonych w ustawie należy do jednostek
samorządu terytorialnego oraz do organów administracji rządowej. Najwięcej zadań pomocy
społecznej przypisanych jest gminie, jako jednostce, która znajduje się najbliżej danej społeczności,
która to jest w stanie najlepiej zdiagnozować problem z jakim zmaga się dana osoba lub rodzina
oraz dostosować odpowiednią pomoc do danej sytuacji.
Jednak aby realizacja ww. zadań była możliwa potrzebni są ludzie – pracownicy
poszczególnych jednostek oraz środki finansowe – przeznaczane zarówno na wypłaty świadczeń
pieniężnych, pokrywanie kosztów świadczeń niepieniężnych oraz na wypłaty wynagrodzeń
pracowników. Stąd w zakresie zatrudnienia osób pracujących w pomocy społecznej należy odnieść
się do ustawy z dnia 21 listopada 2008 r. o pracownikach samorządowych 16, która ustanawia
przepisy prawa pracy, zapewniające zawodowe, rzetelne i bezstronne wykonywanie zadań
publicznych przez samorząd terytorialny oraz określa status prawny pracowników samorządowych.
Natomiast w zakresie finansów należy odnieść się do ustawy z dnia 27 sierpnia 2009 r. o
finansach publicznych17, która określa m. in. zakres i zasady działania oraz organizację jednostek
budżetowych i samorządowych zakładów budżetowych, zakres i zasady działania oraz organizację
jednostek budżetowych i samorządowych zakładów budżetowych oraz szczególne zasady
rachunkowości, planowania i sprawozdawczości obowiązujące w sektorze finansów publicznych, a
także zasady kontroli zarządczej i audytu wewnętrznego oraz koordynacji kontroli zarządczej i
audytu wewnętrznego w jednostkach sektora finansów publicznych.
I.3. Instytucje pomocy społecznej
Działania z zakresu pomocy społecznej zgodnie z ustawą o pomocy społecznej wykonują

organy administracji rządowej i samorządowej współpracując przy tym z organizacjami
społecznymi i pozarządowymi, Kościołem katolickim, innymi kościołami, związkami
wyznaniowymi, osobami fizycznymi i prawnymi18.
Prawidłowa realizacja zadań pomocy społecznej jest obowiązkiem jednostek samorządu
terytorialnego oraz organów administracji rządowej. Jednostkami samorządu terytorialnego są:
gminy, powiaty oraz województwa, natomiast ich organami są: w przypadku gminy – rada gminy i
wójt (burmistrz, prezydent), powiatu – rada powiatu i zarząd powiatu, województwa – sejmik
województwa i zarząd województwa. Z kolei organami administracji rządowej są: Rada Ministrów,
16 Ustawa z dnia 21 listopada 2008 r. o pracownikach samorządowych (Dz. U. Z 2008 r. nr 223 poz. 1458).
17 Ustawa z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych (Dz. U. Z 2009 r. nr 157 poz.1240).
9
w tym minister właściwy do spraw zabezpieczenia społecznego, natomiast na szczeblu
wojewódzkim – urzędy wojewódzkie - konkretniej wydziały polityki społecznej z wojewodą na
czele. Najwięcej zadań z pomocy społecznej przypisanych jest gminie i powiatowi, natomiast
samorząd wojewódzki oraz organy administracji rządowej "kierują się zasadą pomocniczości, tzn.
ściśle interpretują przypisane im w ustawie własne zadania, a gmina i powiat stosują wobec osób i
rodzin także zasadę pomocniczości19.
Jednostkami organizacyjnymi pomocy społecznej zgodnie z art. 6 ust. 5 ustawy o pomocy
społecznej są:
1) ośrodki pomocy społecznej,
2) powiatowe centra pomocy rodzinie,
3) regionalne ośrodki polityki społecznej,
4) centra usług społecznych,
5) domy pomocy społecznej,
6) placówki specjalistycznego poradnictwa, w tym rodzinnego,
7) ośrodki wsparcia,
8) ośrodki interwencji kryzysowej20.
Ośrodki pomocy społecznej, powiatowe centra pomocy oraz regionalne ośrodki polityki
społecznej są jednostkami tworzonymi obligatoryjnie - odpowiednio w gminach, powiatach i
województwach i jako takie są aparatem wykonawczym organów realizujących zadania z zakresu
pomocy społecznej21.
Ośrodki pomocy społecznej wykonują zadania pomocy społecznej na poziomie gminy. Jak
już wcześniej wspomniano w niniejszej pracy, najwięcej zadań z zakresu pomocy społecznej
przypisano gminie, która jako znajdująca się najbliżej danej społeczności jest w stanie dostosować
najlepiej pomoc do danej sytuacji.
"Zgodnie z zasadą pomocniczości zadania gmin w zakresie pomocy społecznej zostały
najbardziej rozbudowane. To właśnie gminy są najmniejszymi jednostkami podziału terytorialnego
państwa i to one znajdują się najbliżej potrzebujących. (...) Na szczeblu gminy pomoc społeczna
kierowana jest wprost do osób najbardziej potrzebujących. Skupia się ona na doraźnym
rozwiązywaniu konkretnych problemów. Gmina jako niewielka społeczność ma możliwość
zidentyfikowania na takim poziomie osób potrzebujących wsparcia. W taki sposób pomoc staje się
bardziej efektywna oraz trafia do tych, którzy jej najbardziej potrzebują"22.
19 Ł. Borkowski, R. Krajewski, S. Szymański, Komentarz do nowej ustawy o pomocy społecznej, Kutno 2004, s. 41.
21 I. Sierpowska, Pomoc Społeczna..., op. cit., s. 64.
22 I. Sierpowska, Pomoc społeczna..., op. cit., s. 131-132.
10
Zadania gminy w zakresie pomocy społecznej dzielą się na zadania własne oraz zadania
zlecone z zakresu administracji rządowej. Dodatkowo zadania własne dzielą się na te o charakterze
obowiązkowym oraz pozostałe zadania. W odniesieniu do zadań obowiązkowych gmina posiada
pewną niezależność, co do sposobu realizacji poszczególnych zadań, jednak mimo pewnej swobody
sprawę musi załatwić. Tymczasem pozostałe zadania i ich realizacja podlegają decyzyjności gminy
i mogą zostać przez nią zrealizowane, ale nie muszą23.
Według Iwony Sierpowskiej zadania własne gminy o charakterze obowiązkowym podlegają
klasyfikacji ma grupy. Są to zadania dotyczące:
1) zapewnienia podstaw egzystencji – zapewnienie schronienia, ubrania oraz jedzenia –
jednego gorącego posiłku, w tym dożywianie dzieci, a także sprawienie pogrzebu;
2) przyznawania zasiłków i opłacania składek – obowiązkiem gminy jest przyznawanie
zasiłków stałych, okresowych, celowych, w tym na pokrycie wydatków powstałych w
wyniku zdarzenia losowego, na pokrycie wydatków na świadczenia zdrowotne osobom
bezdomnym i innym niemającym dochodu i możliwości uzyskania świadczeń na podstawie
odrębnych przepisów, przyznawanie zasiłków celowych w formie bilety kredytowanego,
opłacanie składek na ubezpieczenie zdrowotne oraz opłacanie składek na ubezpieczenie
emerytalno-rentowe za osobę, która zrezygnuje z zatrudnienia w związku z koniecznością
sprawowania opieki nad długotrwale lub ciężko chorym członkiem rodziny;
3) prowadzenia pracy socjalnej – jest to świadczenie wykonywane przez różne instytucje i
ramach różnych form wsparcia, jednak ze względu na specyfikę pracy socjalnej, która
wykonywana jest w środowisku danej osoby lub rodziny, zadanie to przypisano gminom,
jako jednostkom mającym najlepszy dostęp do tego środowiska;
4) organizowania i świadczenia usług socjalnych – mowa tu przede wszystkim o usługach
opiekuńczych, w tym specjalistycznych, świadczonych w miejscu zamieszkania, z
wyłączeniem specjalistycznych usług opiekuńczych z zaburzeniami psychicznymi;
5) pomocy osobom zwalnianym z zakładu karnego – w tym udzielanie świadczeń takich jak
praca socjalna, zasiłki celowe, pomoc na ekonomiczne usamodzielnienie się, a także
umieszczenie w mieszkaniu chronionym;
6) utrzymywania infrastruktury socjalno-technicznej – prowadzenie i zapewnienie miejsc w
placówkach wsparcia dziennego i mieszkaniach chronionych, kierowanie do domów
pomocy społecznej i ponoszenie odpłatności za pobyt mieszkańców gminy w tych domach,
utworzenie i utrzymanie ośrodka pomocy społecznej, a także zapewnienie środków na
wynagrodzenia dla pracowników;
23 Ł. Borkowski, R. Krajewski, S. Szymański, Komentarz..., op. cit., s. 43.
11
7) planowania i sprawozdawczości – opracowanie i realizacja gminnej strategii rozwiązywania
problemów społecznych ze szczególnym uwzględnieniem programów pomocy społecznej,
profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych i innych, których celem jest
integracja osób i rodzin z grup szczególnego ryzyka, a także sporządzenie oceny zasobów
pomocy społecznej w oparciu o analizę lokalnej sytuacji społecznej i demograficznej. Warto
zaznaczyć, że powyższe zadania finansowane są przez gminę ze środków własnych. Część z
powyższych zadań współfinansowana jest przez świadczeniobiorców i ich rodziny (m. in.
pobyt w domu pomocy społecznej), a za niektóre świadczenia gmina może odzyskać
wydatkowane środki (np. pokrycie kosztów pogrzebu z zasiłku pogrzebowego)24.
Natomiast w odniesieniu do zadań własnych gminy o charakterze nieobowiązkowym,
ustawodawca wymienia w katalogu takie zadania jak:
1) przyznawanie i wypłacanie zasiłków specjalnych celowych oraz pomocy na ekonomiczne
usamodzielnienie w formie zasiłków, pożyczek, pomocy w naturze;
2) prowadzenie i zapewnienie miejsc w domach pomocy społecznej i ośrodkach wsparcia o
zasięgu gminnym oraz kierowanie tam osób wymagających opieki – gmina ma obowiązek
kierować osoby zamieszkujące na jej terenie do domów pomocy społecznej, ponosić za ten
pobyt odpłatność, jednak nie ma obowiązku prowadzić ww. placówki na swoim terenie;
3) opracowanie i realizacja projektów socjalnych;
4) podejmowanie innych działań z zakresu pomocy społecznej, które wynikają z rozeznanych
przez gminę potrzeb, w tym tworzenie i realizacja programów osłonowych;
5) współpraca z powiatowym urzędem pracy w zakresie upowszechniania ofert pracy,
informacji o wolnych miejscach pracy, o usługach poradnictwa zawodowego i szkoleniach.
Realizacja ww. zadań nie zależy tylko od rozeznanych potrzeb, ale również od możliwości
finansowych gminy25.
Kolejny katalog zadań z zakresu pomocy społecznej, które są przypisane gminie to zadania
zlecone z zakresu administracji rządowej. Środki na realizację i obsługę tych zadań pochodzą z
budżetu państwa. Wśród tych zadań należy wymienić:
1) pomoc dla osób z zaburzeniami psychicznymi:
- organizowanie i świadczenie specjalistycznych usług opiekuńczych w miejscu zamieszkania dla
osób z zaburzeniami psychicznymi – rodzaje tych usług, kwalifikacje osób świadczących te usługi,
warunki oraz tryb ustalania i pobierania opłat za te usługi oraz warunki jakie należy spełnić aby
zostać zwolnionym z odpłatności określa rozporządzenie Ministra Polityki Społecznej z dnia 22

12
września 2005 r. w sprawie specjalistycznych usług opiekuńczych26;
- prowadzenie i rozwój ośrodków wsparcia dla osób z zaburzeniami psychicznymi;
2) przyznawanie i wypłacanie zasiłków celowych na wydatki związane z klęską żywiołową lub
ekologiczną;
3) realizacja zadań wynikających z rządowych programów pomocy społecznej, które mają na
celu ochronę życia osób, rodzin i grup, a także rozwój specjalistycznego wsparcia;
4) przyznawanie i wypłacanie zasiłków celowych, udzielanie schronienia, zapewnienie posiłku
i ubrania cudzoziemcom przebywającym na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej na
podstawie zaświadczenia lub zezwolenia (art. 5A ustawy o pomocy społecznej), a także
cudzoziemcom, którym udzielono zgody na pobyt ze względów humanitarnych lub zgody
na pobyt tolerowany;
5) wypłacanie wynagrodzenia za sprawowanie opieki27.
Z kolei zadania pomocy społecznej w powiatach wykonują powiatowe centra pomocy
rodzinie. "Powiaty pełnią w pewnym sensie funkcję uzupełniającą wobec gmin. Powierzono im
wykonywanie lokalnych zadań publicznych, którym gminy nie są w stanie podołać. (...) [Powiat]
Ma większy potencjał gospodarczy, finansowy i społeczny niż gmina, jest w stanie samodzielnie
podołać wykonaniu zadań o wyższym stopniu skomplikowania czy specjalizacji"28.
Tak jak w przypadku gmin, zadania powiatu zgodnie z ustawą o pomocy społecznej dzielą
się na zadania własne i zadania zlecone z zakresu administracji rządowej. Do zadań własnych
powiatu należy m. in. koordynacja realizacji powiatowej strategii rozwiązywania problemów
społecznych, która w szczególności uwzględnia programy pomocy społecznej, wspierania osób
niepełnosprawnych i innych, których celem jest integracja osób i rodzin z grup szczególnego ryzyka
– po konsultacji z właściwymi terytorialnie gminami. Powiaty prowadzą również placówki
specjalistycznego poradnictwa, mają też obowiązek udzielać informacji o prawach i uprawnieniach.
Dodatkowo do zadań własnych powiatu w zakresie pomocy społecznej należy przyznawanie
pomocy pieniężnej na usamodzielnienie oraz na kontynuowanie nauki, pomoc w integracji ze
środowiskiem, pomoc w przystosowaniu się do życia osobom opuszczającym placówki takie jak:
domy pomocy społecznej dla dzieci i młodzieży niepełnosprawnych intelektualnie, domy dla matek
z małoletnimi dziećmi i kobiet w ciąży oraz schroniska dla nieletnich, zakłady poprawcze, specjalne
ośrodki szkolno-wychowawcze, specjalne ośrodki wychowawcze, młodzieżowe ośrodki
socjoterapii zapewniające całodobową opiekę lub młodzieżowe ośrodki wychowawcze29.
26 Rozporządzenie Ministra Polityki Społecznej z dnia 22 września 2005 r. w sprawie specjalistycznych usług
opiekuńczych (Dz. U. z 2005 r., nr 189, poz. 1598).
28 I. Sierpowska, Pomoc społeczna..., op. cit., s.139
29 Zob. więcej: Ustawa z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (Dz.U. z 2004 r. Nr 64, poz. 593).
13
Jednostki powiatowe mają również za zadanie udzielenie pomocy cudzoziemcom, którzy
uzyskali w Rzeczypospolitej Polskiej status uchodźcy, ochronę uzupełniającą lub zezwolenie na
pobyt czasowy, a którzy to mają problem z integracją ze środowiskiem.
Powiatowe centra pomocy rodziny zajmują się umieszczaniem osób w prowadzonych przez
powiaty domach pomocy społecznej o zasięgu ponadgminnym. Mogą też prowadzić mieszkania
chronione dla osób z terenu więcej niż jednej gminy oraz powiatowe ośrodki wsparcia, w tym domy
dla matek z małoletnimi dziećmi i kobiet w ciąży. Poza tym odpowiedzialne są za prowadzenie
ośrodków interwencji kryzysowej.
Dodatkowo do zadań własnych powiatu należy dbałość o odpowiednie przygotowanie kadr
pomocy społecznej poprzez organizację szkoleń, doskonalenia zawodowego oraz doradztwa
metodycznego dla kierowników pracowników jednostek organizacyjnych pomocy społecznej.
Podobnie jak w gminie, na powiatach ciąży obowiązek sprawozdawczy oraz sporządzanie oceny
zasobów pomocy społecznej30.
Natomiast zadaniami zleconymi powiatowi z zakresu administracji rządowej zgodnie z
ustawą o pomocy społecznej są:
1) pomoc cudzoziemcom, w zakresie indywidualnego programu integracji oraz opłacanie za te
osoby składek na ubezpieczenie zdrowotne;
2) prowadzenie i rozwój infrastruktury ośrodków wsparcia dla osób z zaburzeniami
psychicznymi;
3) realizacja zadań wynikających z rządowych programów pomocy społecznej, mających na
celu ochronę życia osób, rodzin i grup oraz rozwój specjalistycznego wsparcia;
4) udzielanie cudzoziemcom, o których mowa w art. 5a ustawy o pomocy społecznej, pomocy
w zakresie interwencji kryzysowej31.
Warto podkreślić, że powiatowe centra pomocy rodzinie organizują różne formy wsparcia
związane z opieką nad rodzinom i dzieckiem (m. in piecza zastępcza, adopcja, pomoc dla dzieci i
młodzieży opuszczających placówki wsparcia), jednak zadania te realizowane są na podstawie
ustawy o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej32.
Kolejnymi instytucjami w szeregach pomocy społecznej są regionalne ośrodki polityki
społecznej, które wykonują zadania polityki społecznej w województwach samorządowych. W
przypadku województw nie ma podziału na zadania własne i zlecone, a w odróżnieniu od gmin i
powiatów "region stał się szczeblem koordynowania oraz dynamizowania zjawisk o charakterze
30 Tamże.
31 Zob. Ustawa z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (Dz.U. z 2004 r. Nr 64, poz. 593).
887)
14
gospodarczym i społecznym. (...) Zadania regionalne nie obejmują bezpośredniego dostarczania
świadczeń rzeczowych, finansowych ani usługowych.(...) Zadania samorządu województwa w
zakresie pomocy społecznej sprowadzają się przede wszystkim do działalności promocyjnej,
programowej i inspiratorskiej oraz utrzymywania regionalnych jednostek pomocy społecznej"33.
Głównym zadaniem samorządu wojewódzkiego jest koordynacja realizacji strategii
wojewódzkiej w zakresie polityki społecznej, która jest integralną częścią strategii województwa.
Powyższa strategia obejmuje przede wszystkim programy dotyczące przeciwdziałania wykluczeniu
społecznemu, wyrównywania szans osób niepełnosprawnych, pomocy społecznej, profilaktyki i
rozwiązywania problemów alkoholowych, współpracy z organizacjami pozarządowymi.
Obowiązkiem samorządu wojewódzkiego jest również organizacja kształcenia pracowników
pomocy społecznej, dbanie o jego dobrą jakość oraz umożliwienie podnoszenia kwalifikacji
zawodowych. Dlatego też samorząd zajmuje się prowadzeniem publicznych szkół służb
społecznych oraz organizacją szkoleń zawodowych dla kadr pomocy społecznej34.
Regionalny ośrodek polityki społecznej w imieniu marszałka województwa sprawuje
nadzór, w szczególności w zakresie spraw finansowych i administracyjnych, nad podległymi
jednostkami organizacyjnymi pomocy społecznej.
Ustawą z dnia 19 lipca 2019 roku o realizowaniu usług społecznych przez centrum usług
społecznych35 określono zasady tworzenia, zadania, organizację oraz zasady działania centrum
usług społecznych. Zgodnie z przywołaną ustawą gmina może utworzyć centrum usług społecznych
w celu zaspokojenia potrzeb wspólnoty samorządowej w zakresie określonych potrzeb społecznych
oraz koordynacji tych usług. Utworzenie i prowadzenie centrum usług społecznych jest zadaniem
własnym gminy o charakterze fakultatywnym. Wyżej wymieniona jednostka może zostać
utworzona dla jednej gminy – wtedy centrum usług społecznych powstaje poprzez przekształcenie
funkcjonującego dotychczas w gminie ośrodka pomocy społecznej, lub dla co najmniej dwóch gmin
– wówczas tworzona jest nowa jednostka organizacyjna – centrum usług społecznych, która
funkcjonuje odrębnie od ośrodka pomocy społecznej36.
Za usługi społeczne uznawane są między innymi działania w formie niematerialnej
świadczone bezpośrednio na rzecz osób i rodzin, grup społecznych i mieszkańców, z zakresu
polityki prorodzinnej, wspierania rodziny, systemu pieczy zastępczej, pomocy społecznej, promocji
ochrony zdrowia, wspierania osób niepełnosprawnych, edukacji publicznej, przeciwdziałania
bezrobociu, kultury, kultury fizycznej i turystyki, pobudzenia aktywności obywatelskiej,
33 I. Sierpowska, Pomoc społeczna..., op. cit., s 144.
34 I. Sierpowska, Pomoc społeczna..., op. cit., s. 145.
35 Ustawa z dnia 19 lipca 2019 r. o realizowaniu usług społecznych przez centrum usług społecznych (Dz. U. Z 2019 r.
poz. 1818).
36 Tamże.
15
mieszkalnictwa, ochrony zdrowia, reintegracji zawodowej i społecznej37.
"Centra usług społecznych nie są placówkami pomocy społecznej, ich misja bowiem
wykracza poza świadczenie pomocy społecznej osobom i rodzinom biedniejszym, mniej zaradnym.
Centra, pełniąc rolę koordynatorów lokalnych systemów usługowych, są nową instytucją lokalnej
polityki społecznej służącą rozwojowi i integracji usług społecznych. Pomoc społeczna staje się tu
elementem szerszego systemu wsparcia, uzupełniającym usługi świadczone na rzecz mieszkańców
w trybie dostępu powszechnego. Oznacza to, że korzystanie z pakietów usług społecznych
oferowanych w CUS nie wiąże się z nabyciem statusu klienta pomocy społecznej"38.
Kolejnymi jednostkami pomocy społecznej wymienionymi w ustawie o pomocy społecznej
są domy pomocy społecznej. Placówki te mogą być prowadzone, po uzyskaniu zgody wojewody,
przez:
1) jednostki samorządu terytorialnego – o zasięgu gminnym - przez gminę, o zasięgu
ponadgminnym – przez powiat;
2) Kościół katolicki, inne kościoły, związki wyznaniowe oraz organizacje społeczne, fundacje i
stowarzyszenia;
3) inne osoby prawne;
4) osoby fizyczne39.
Zadaniem domów pomocy społecznej jest świadczenie ich mieszkańcom usług bytowych,
opiekuńczych, wspomagających i edukacyjnych zgodnie z obowiązującymi standardami, z
uwzględnieniem zakresu i form, które wynikają z indywidualnych potrzeb mieszkańców.
Organizacja domu pomocy społecznej, a także zakres i poziom ich usług muszą uwzględniać w
szczególności wolność, intymność, godność i poczucie bezpieczeństwa mieszkańców oraz stopień
ich fizycznej i psychicznej sprawności40.
"Są to zakłady specyficzne, niejednokrotnie zastępujące swym pensjonariuszom dom
rodzinny. Podstawowym zadaniem tych placówek jest zatem stworzenie ich mieszkańcom
warunków egzystencji zbliżonych do życia rodzinnego oraz zaspokojenie ich bytowych i
duchowych potrzeb. (...) W celu określenia tych potrzeb i dostosowania do nich usług w
placówkach powoływane są zespoły terapeutyczno-opiekuńcze, które zajmują się opracowywaniem
indywidualnych planów wsparcia mieszkańców oraz ich realizację. Strukturę organizacyjną i
szczegółowy zakres zadań poszczególnych typów domów określa regulamin opracowany przez
dyrektora domu i przyjęty przez organ wykonawczy jednostki samorządu terytorialnego
37 Tamże.
38 M. Rymsza (red.), Centrum usług społecznych: od koncepcji do wdrożenia przepisów ustawy, Warszawa 2021, s.
174.
39 Ustawa z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (Dz. U. z 2004 r. Nr 64, poz. 593).
40 Tamże.
16
prowadzącej daną placówkę"41.
Prawo do umieszczenia w domu pomocy społecznej przysługuje osobie, która wymaga
całodobowej opieki z powodu wieku, choroby lub niepełnosprawności, niemogącej samodzielnie
funkcjonować w codziennym życiu, której nie można zapewnić niezbędnej pomocy w formie usług
opiekuńczych. Osobę, która wymaga umieszczenia w domu pomocy społecznej kieruje się do
placówki odpowiedniego typu, znajdującej się najbliżej miejsca zamieszkania42.
Ustawa o pomocy społecznej dzieli domy pomocy społecznej według poszczególnych
typów, dla:
1) osób w podeszłym wieku;
2) osób przewlekle somatycznie chorych;
3) osób przewlekle psychicznie chorych;
4) dorosłych niepełnosprawnych intelektualnie;
5) dzieci i młodzieży niepełnosprawnych intelektualnie;
6) osób niepełnosprawnych fizycznie;
7) osób uzależnionych od alkoholu43.
Poszczególne typy domów pomocy społecznej mogą być łączone na zasadach wskazanych
w ustawie o pomocy społecznej (art. 56a).
Dom pomocy społecznej zapewnia całodobową opiekę mieszkańcom, zaspokaja ich
niezbędne potrzeby bytowe i społeczne, a także pokrywa w całości wydatki z tym związane.
Dodatkowo umożliwia i organizuje mieszkańcom pomoc w korzystaniu ze świadczeń zdrowotnych
przysługującym im na podstawie odrębnych przepisów. Dom pomocy społecznej pokrywa opłaty
ryczałtowe i częściową odpłatność do wysokości limitu ceny, przewidziane w przepisach o
świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych. Wydatki ponoszone na
niezbędne usługi pielęgnacyjne w zakresie wykraczającym poza uprawnienia wynikające z
przepisów o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych mogą być
również pokrywane przez dom pomocy społecznej44.
Procedury związane z kierowaniem do domu pomocy społecznej oraz z ustalaniem
odpłatności za pobyt mieszkańca są uregulowane ściśle w ustawie o pomocy społecznej. Zgodnie z
powyższym decyzję o skierowaniu do domu pomocy społecznej oraz decyzję ustalającą opłatę
mieszkańca za jego pobyt w domu wydaje organ gminy właściwej dla tej osoby w dniu kierowania
do domu pomocy społecznej, natomiast decyzję o umieszczeniu w konkretnej placówce – organ

44 Tamże.
17
gminy prowadzącej daną placówkę lub starosta powiatu prowadzącego dom pomocy społecznej45.
Warto dodać, że ponoszenie odpłatności za pobyt mieszkańca w domu pomocy społecznej
jest zadaniem własnym gminy, które generuje spore wydatki dla gmin. Zważając na fakt, że
społeczeństwo się starzeje, coraz więcej osób wymaga pomocy w formie umieszczenia w domach
pomocy społecznej, z roku na rok średni koszt utrzymania mieszkańca w domu pomocy społecznej
wzrasta, a tym samym środki finansowe przeznaczane przez gminy na ww. zadanie również ulegają
zwiększeniu.
Należy zaznaczyć, że obowiązani do wnoszenia opłaty za pobyt w domu pomocy społecznej
są – w pierwszej kolejności mieszkaniec domu (w wysokości nie więcej niż 70% swojego
dochodu), kolejno – małżonek, zstępni przed wstępnymi (jeżeli spełniają przesłanki zawarte w art.
61 ust. 1 pkt 2 ustawy o pomocy społecznej), a na końcu gmina z której osoba została skierowana
do domu pomocy społecznej (w wysokości różnicy pomiędzy średnim kosztem utrzymania w domu
pomocy społecznej a opłatami wnoszonymi przez ww. osoby). Opłatę za pobyt mieszkańca w domu
pomocy społecznej mogą również wnosić inne osoby, niewymienione w ustawie. Natomiast w
przypadku niewywiązywania się z ponoszenia opłat przez mieszkańca lub osoby zobowiązane,
opłatę tą wnosi zastępczo gmina, z której osoba została skierowana do domu pomocy społecznej.
Wydatki, które gmina poniosła zastępczo podlegają ściągnięciu w trybie przepisów o postępowaniu
egzekucyjnym w administracji46.
Prowadzenie specjalistycznego poradnictwa należy do zadań własnych powiatu. Placówki
specjalistycznego poradnictwa, w tym rodzinnego mogą prowadzić w szczególności poradnictwo
prawne, psychologiczne i rodzinne, które jest świadczone osobom i rodzinom, mającym trudności
lub wykazującym potrzebę wsparcia w rozwiązywaniu swoich problemów życiowych, nie zważając
na posiadany dochód. Poradnictwo specjalistyczne zaliczane jest do świadczeń niepieniężnych.
Poradnictwo prawne może być realizowane poprzez udzielanie informacji o obowiązujących
przepisach z zakresu prawa rodzinnego i opiekuńczego, zabezpieczenia społecznego, ochrony praw
lokatorów. Natomiast poradnictwo psychologiczne realizuje się przez procesy diagnozowania,
profilaktyki i terapii. Z kolei poradnictwo rodzinne obejmuje swoim zakresem problemy
funkcjonowania rodziny, w tym problemy opieki nad osobą niepełnosprawną, a także terapię
rodzinną. Rejestr placówek specjalistycznego poradnictwa prowadzony jest przez wojewodę47.
Dalej, do jednostek organizacyjnych pomocy społecznej zalicza się ośrodki wsparcia, które
mogą świadczyć jako jednostki pobytu dziennego - usługi opiekuńcze, specjalistyczne usługi
opiekuńcze lub posiłek - osobom, które ze względu na wiek, chorobę lub niepełnosprawność
45 Tamże.
47 Tamże.
18
wymagają częściowej opieki i pomocy w zaspokajaniu niezbędnych potrzeb życiowych.
Ośrodkiem wsparcia może być:
1) ośrodek wsparcia dla osób z zaburzeniami psychicznymi:
a) środowiskowy dom samopomocy – świadczy usługi w ramach indywidualnych lub zespołowych
treningów samoobsługi i treningów umiejętności społecznych, polegających na nauce, rozwijaniu
lub podtrzymywaniu umiejętności w zakresie czynności dnia codziennego i funkcjonowania w
życiu społecznym dla osób które w wyniku upośledzenia niektórych funkcji organizmu lub
zdolności adaptacyjnych wymagają pomocy do życia w środowisku rodzinnym i społecznym, w
szczególności w celu zwiększania zaradności i samodzielności życiowej, a także ich integracji
społecznej;
b) klub samopomocy dla osób z zaburzeniami psychicznymi - zakres usług świadczonych w
klubach samopomocy ustala właściwy organ jednostki samorządu terytorialnego prowadzącej klub
samopomocy w uzgodnieniu z wojewodą;
2) dzienny dom pomocy - placówki tworzone z myślą o podtrzymywaniu kondycji psychicznej
i zwalczaniu osamotnienia osób starszych, zapewniające kilkugodzinną opiekę, w tym
posiłki, a także zajęcia ruchowe, artystyczne, edukacyjne48;
3) dom dla matek z małoletnimi dziećmi i kobiet w ciąży – w tym ośrodku wsparcia mogą w
ramach interwencji kryzysowej znaleźć schronienie i wsparcie matki z małoletnimi dziećmi
oraz kobiety w ciąży dotknięte przemocą lub znajdujące się w innej sytuacji kryzysowej, do
domów tych mogą być również przyjmowani ojcowie z małoletnimi dziećmi lub inne osoby
sprawujące opiekę prawną nad dziećmi;
4) schronisko dla osób bezdomnych - zapewnia osobom bezdomnym, które podpisały kontrakt
socjalny, całodobowe, tymczasowe schronienie oraz usługi ukierunkowane na wzmacnianie
aktywności społecznej, wyjście z bezdomności i uzyskanie samodzielności życiowej;
5) schronisko dla osób bezdomnych z usługami opiekuńczymi – to placówka zapewniająca
osobom bezdomnym, które ze względu na wiek, chorobę lub niepełnosprawność wymagają
częściowej opieki i pomocy w zaspokajaniu niezbędnych potrzeb życiowych, ale nie
wymagają usług w zakresie świadczonym przez jednostkę całodobowej opieki, zakład
opiekuńczo-leczniczy lub zakład pielęgnacyjno-opiekuńczy, tymczasowe schronienie wraz z
usługami opiekuńczymi oraz usługami ukierunkowanymi na wzmacnianie aktywności
społecznej, w miarę możliwości wyjście z bezdomności i uzyskanie samodzielności
życiowej;
48 Strona internetowa Urzędu Miasta Warszwa: https://wsparcie.um.warszawa.pl/-/domy-dziennego-pobytu , dostęp

01.02.2022 r.
19
6) klub samopomocy49.
Ostatnią jednostką pomocy społecznej wymienioną w art. 6 ust. 5 ustawy o pomocy
społecznej są ośrodki interwencji kryzysowej. Prowadzenie tych ośrodków należy do zadań
własnych powiatu. Rolą ośrodków interwencji kryzysowej jest świadczenie osobom i rodzinom
będącym w stanie kryzysu, specjalistycznej pomocy psychologicznej, poradnictwa socjalnego,
prawnego oraz schronienia. Pomoc ta ma na celu przywrócenie równowagi psychicznej i
umiejętności samodzielnego radzenia sobie, a dzięki temu zapobieganie przejściu reakcji
kryzysowej w stan chronicznej niewydolności psychospołecznej. Pomoc świadczona przez ośrodki
interwencji kryzysowej świadczona jest niezależnie od posiadanego dochodu50.
Jak widać, ze względu na ogrom zagadnień z którymi mierzy się pomoc społeczna,
konieczne jest funkcjonowanie tak wielu jednostek organizacyjnych, które na co dzień mierzą się z
problemami osób i rodzin wymagających pomocy. Podkreślenia tutaj wymaga fakt, że bez
wykształconej, dobrze wyszkolonej kadry, ww. jednostki nie mogłyby funkcjonować i realizować
przypisanych im zadań.
I.4. Kadry pomocy społecznej
„Na etapie zatrudniania pracowników w jednostce pomocy społecznej (po przeprowadzeniu

czynności poprzedzających zawarcie umowy o pracę) dochodzi do zawarcia umów o pracę.
Konieczne jest przy tym przestrzeganie zasad dotyczących możliwości zatrudnienia w jednostce
określonej kategorii pracowników. We wszystkich tych czynnościach uczestniczy kierownik, który
działa w imieniu jednostki pomocy społecznej jako pracodawca“51.
Wymagania kwalifikacyjne wobec osób kierujących jednostkami pomocy społecznej zostały
określone w art. 122 ust. 1 ustawy o pomocy społecznej. Osoby te zobowiązane są posiadać co
najmniej 3-letni staż pracy w pomocy społecznej oraz specjalizację z organizacji pomocy
społecznej (wymogi te nie dotyczą osób kierujących placówkami rodzinnymi)52.
Legitymowanie się 3-letnim stażem pracy w pomocy społecznej jest pierwszą przesłanką,
którą należy spełnić, aby objąć funkcję osoby kierującej jednostką organizacyjną pomocy
społecznej. Ustawa o pomocy społecznej nie określa konkretnie definicji „stażu pracy“ oraz
„pomocy społecznej“, zatem za pracę w pomocy społecznej należy uznać „wykonywanie zadań z
zakresu pomocy społecznej, tj. regulowanych ustawą o pomocy społecznej, jak też pracę na rzecz
51 A. Brzezińska i in., Vademecum dyrektora jednostki pomocy społecznej, Warszawa 2017, s. 264.
20
jednostek organizacyjnych pomocy społecznej, urzędów administracji publicznej zajmujących się
pomocą społeczną, jak również innych podmiotów realizujących zadania w tej dziedzinie (np.
organizacji społecznych). Znaczenia nie powinny mieć tu podstawa nawiązania stosunku pracy,
rodzaj umowy o pracę ani wymiar czasu pracy“53.
Szkolenie specjalizacyjne z zakresu organizacji pomocy społecznej po uzyskaniu zgody
ministra właściwego do spraw zabezpieczenia społecznego, mogą realizować jednostki prowadzące
kształcenie lub doskonalenie zawodowe54. Specjalizacja skierowana jest zarówno do osób z
wyższym, jak i ze średnim wykształceniem. Od 1.10.2012 r. nie można zastąpić specjalizacji z
organizacji pomocy społecznej ukończeniem studiów podyplomowych, które uwzględniałyby
zakres programowy dla specjalizacji. Jednak osoby, które uzyskały specjalizację przed 1.10.2012 r.
poprzez ukończenie studiów podyplomowych, zachowały nabyte wcześniej uprawnienia55.
W rozporządzeniu Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 26 września 2012 r. w sprawie
specjalizacji z zakresu organizacji publicznej określone zostały minima programowe specjalizacji z
zakresu organizacji pomocy publicznej, podmioty uprawnione do prowadzenia specjalizacji i
wymogi, jakie muszą podmioty te spełnić, tryb nadawania ww. podmiotom uprawnień do
prowadzenia specjalizacji oraz tryb uzyskania specjalizacji56.
W powyższym rozporządzeniu wskazane są bloki tematyczne oraz ich zakres godzinowy.
Program szkolenia musi obejmować tematy z zakresu: kierunków rozwoju polityki społecznej,
elementów organizacji i zarządzania w pomocy społecznej, elementów etyki, zadań jednostek
organizacyjnych pomocy społecznej, ewaluacji działań, metod i technik badań wykorzystywanych
w pomocy społecznej, wybranych zagadnień prawnych dotyczących pomocy społecznej i
zabezpieczenia społecznego, w tym dotyczących prawa administracyjnego, prawa pracy, zamówień
publicznych, ochrony danych osobowych i prawa rodzinnego, public relations, mediacji i negocjacji
w pomocy społecznej, stresu i wypalenia zawodowego. Dodatkowo program specjalizacji obejmuje
konsultacje dotyczące pracy dyplomowej wymaganej do uzyskania specjalizacji oraz hospitacje
instytucji działających w obszarze pomocy społecznej57.
Zgodnie ze wspomnianym rozporządzeniem, uzyskanie specjalizacji następuje po zdaniu z
wynikiem pozytywnym egzaminu końcowego przed komisją egzaminacyjną ds. specjalizacji z
zakresu organizacji pomocy społecznej. Do egzaminu zostaje dopuszczona osoba, która ukończyła
szkolenie zawierające minimum programowe, napisała pracę dyplomową oraz uzyskała pozytywną

56 Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z 26 września 2012 r. w sprawie specjalizacji z organizacji
pomocy społecznej (Dz. U. z 2012 r. poz. 1081).
57 Tamże.
21
ocenę napisanej pracy dyplomowej od wykładowcy prowadzącego konsultacje dotyczące tej
pracy58.
Egzamin końcowy specjalizacji ma formę ustną i składa się z dwóch części. Pierwsza część
egzaminu dotyczy sprawdzenia znajomości zagadnień objętych zakresem minimum programowego.
Natomiast druga część egzaminu polega na obronie pracy dyplomowej. W trakcie obrony
dyplomowej, osoba ubiegająca się o uzyskanie specjalizacji przedstawia główne założenia pracy
dyplomowej, następnie komisja odczytuje ocenę pracy dyplomowej. Po zakończeniu egzaminu
komisja podejmuje uchwałę w sprawie uzyskania albo odmowy uzyskania specjalizacji59.
Ustawy szczegółowe i przepisy wykonawcze mogą precyzować wymagania dotyczące stażu
pracy i uzyskania specjalizacji przez osoby kierujące konkretnymi jednostkami organizacyjnymi
pomocy społecznej np. środowiskowymi domami samopomocy60, jednak temat niniejszej pracy
dotyczy ośrodków pomocy społecznej i wobec tego dalsze rozważania będą obejmowały swoim
zakresem zagadnienia i wymagania dotyczące stricte kadr zatrudnianych w ośrodkach pomocy
społecznej.
Jak wynika z art. 123 ustawy o pomocy społecznej prawa i obowiązki pracowników
zatrudnionych w samorządowych jednostkach organizacyjnych pomocy społecznej regulują
przepisy o pracownikach samorządowych61. Zatem przepisy o pracownikach samorządowych będą
dotyczyć wszystkich pracowników zatrudnianych w ośrodkach pomocy społecznej.
Ustawa z dnia 21 listopada 2008 r. o pracownikach samorządowych określa między innymi
na jakiej podstawie zatrudniani są pracownicy w danych jednostkach. Zgodnie z powyższym w
samorządowych jednostkach organizacyjnych pomocy społecznej podstawową formą zatrudniania
pracowników jest umowa o pracę. Pracownicy samorządowi zatrudniani są na stanowiskach
urzędniczych, w tym kierowniczych stanowiskach urzędniczych oraz na stanowiskach
pomocniczych i obsługi62.
Odnosząc się więc do osób kierujących ośrodkami pomocy społecznej, zgodnie z art. 6 ust.
4 ww. ustawy, osoba zatrudniana na kierowniczym stanowisku urzędniczym musi spełniać
następujące wymagania:
– posiada obywatelstwo polskie, z zastrzeżeniem art. 11 ust. 2 i 3 ustawy o pracownikach
samorządowych;
– posiada pełną zdolność do czynności prawnych oraz korzysta z pełni praw publicznych;
– posiada kwalifikacje zawodowe wymagane do wykonywania pracy na stanowisku
58 Tamże.
59 Tamże.
60 A. Brzezińska i in., Vademecum..., op. cit., s. 6.
62 Ustawa z dnia 21 listopada 2008 r. o pracownikach samorządowych (Dz. U. z 2008 r., nr 224 poz. 1458).
22
kierowniczym;
– nie była skazana prawomocnym wyrokiem sądu za umyślne przestępstwo ścigane z
oskarżenia publicznego lub umyślne przestępstwo skarbowe;
– cieszy się nieposzlakowaną opinią;
– posiada co najmniej 3-letni staż pracy lub wykonywała co najmniej 3 lata działalność
gospodarczą o charakterze zgodnym z wymaganiami na danym stanowisku;
– posiada wykształcenie wyższe w rozumieniu przepisów o szkolnictwie wyższym63.
Nabór na wolne stanowiska urzędnicze, w tym kierownicze stanowiska urzędnicze w
ośrodku pomocy społecznej, zgodnie z art. 11 ust. 1 ustawy o pracownikach samorządowych, jest
otwarty i konkurencyjny. Wolnym stanowiskiem urzędniczym, w tym kierowniczym stanowiskiem
urzędniczym, jest stanowisko, na które nie został przeniesiony pracownik samorządowy w ramach
tzw. naboru wewnętrznego albo mimo przeprowadzonego naboru nie został zatrudniony pracownik.
Nie jest wymagane przeprowadzanie naboru zatrudnienie osoby na zastępstwo w związku z
usprawiedliwioną nieobecnością pracownika samorządowego. Nabór składa się z trzech etapów:
ogłoszenia o naborze, rozstrzygnięcia o naborze oraz informacji o wyniku naboru64.
Czynności w sprawach z zakresu prawa pracy wobec osoby zatrudnionej na stanowisku
dyrektora ośrodka pomocy społecznej wykonuje wójt (burmistrz, prezydent miasta) 65. Natomiast
pracodawcą dla dyrektora, zgodnie z art. 3 Kodeksu pracy będzie ośrodek pomocy społecznej, jako
jednostka organizacyjna66.
W odniesieniu zaś do pracowników zatrudnianych w ośrodkach pomocy społecznej,
czynności w zakresie prawa pracy pełni dyrektor jednostki, natomiast pracodawcą jest ośrodek
Ustawa o pracownikach samorządowych określa obowiązki pracownika samorządowego
oraz jego uprawnienia. Zgodnie z powyższym do podstawowych obowiązków pracownika
samorządowego należy dbałość o wykonywanie zadań publicznych oraz o środki publiczne, z
uwzględnieniem interesu publicznego oraz indywidualnych interesów obywateli. Ponadto
pracownik samorządowy zobowiązany jest w szczególności do:
1) przestrzegania Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej i innych przepisów prawa;
2) wykonywania swoich zadań sumiennie, sprawnie i bezstronnie;
3) udzielania informacji organom, instytucjom i osobom fizycznym oraz udostępniania
dokumentów znajdujących się w posiadaniu jednostki, w której pracownik jest zatrudniony,
63 Tamże.
64 A. Brzezińska i in., Vademecum..., op. cit., s. 8-9.
66 Ustawa z 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (Dz. U. z 1974 r. nr 24 poz. 141).
67 Zob. Wyrok WSA we Wrocławiu z dnia 25 października 2012 r. sygn. IV SA/Wr 443/12.
23
jeżeli prawo tego nie zabrania;
4) dochowania tajemnicy ustawowo chronionej;
5) zachowania uprzejmości i życzliwości w kontaktach z obywatelami, zwierzchnikami,
podwładnymi oraz współpracownikami;
6) zachowania się z godnością w miejscu pracy i poza nim;
7) stałego podnoszenia umiejętności i kwalifikacji zawodowych.
Pracownik samorządowy zobowiązany jest także do sumiennego i starannego wykonywanie
poleceń przełożonego68.
Z kolei do uprawnień pracownika samorządowego należy wynagrodzenie stosowne do
zajmowanego stanowiska oraz posiadanych kwalifikacji zawodowych. Pracownikowi
samorządowemu przysługuje wynagrodzenie zasadnicze, dodatek za wieloletnią pracę, nagroda
jubileuszowa oraz jednorazowa odprawa w związku z przejściem na emeryturę lub rentę z tytułu
niezdolności do pracy oraz dodatkowe wynagrodzenie roczne na zasadach określonych w
odrębnych przepisach. Dodatkowo pracownikowi samorządowemu może zostać przyznany dodatek
funkcyjny, a w przypadku okresowego zwiększenia obowiązków służbowych lub powierzenia
dodatkowych zadań może zostać przyznany dodatek specjalny69.
Jak już wcześniej wspomniano ustawa o pracownikach samorządowych rozróżnia
stanowiska urzędnicze, w tym kierownicze stanowiska urzędnicze oraz stanowiska pomocnicze i
obsługi. Według wykazu stanowisk, który stanowi załącznik nr 3 do rozporządzenia Rady
Ministrów z dnia 25 października 2021 r. w sprawie wynagradzania pracowników samorządowych
w samorządowych jednostkach organizacyjnych można rozróżnić takie stanowiska kierownicze
urzędnicze jak:
– dyrektor (kierownik) jednostki, naczelnik;
– zastępca dyrektora (kierownika) jednostki;
– główny księgowy;
– dyrektor biura, kierownik oddziału (filii), rejonowego (terenowego) oddziału;
– audytor wewnętrzny;
– zastępca głównego księgowego;
– administrator bezpieczeństwa informacji (inspektor ochrony danych);
– naczelnik (kierownik) wydziału (działu, zespołu, pracowni, samodzielnego referatu,
samodzielnej sekcji, laboratorium, placówki specjalistycznej i innej komórki
organizacyjnej), kierownik Biura Strefy Płatnego Parkowania;
69 Tamże.
24
– kierownik zespołu;
– kierownik sekcji (zmiany, referatu), zastępca naczelnika (kierownika) wydziału (działu,
zespołu, pracowni, samodzielnego referatu, samodzielnej sekcji, laboratorium, placówki
specjalistycznej i innej komórki organizacyjnej), zastępca kierownika Biura Strefy Płatnego
Parkowania70.
Dodatkowo m. in. w jednostkach organizacyjnych pomocy społecznej jako stanowisko
kierownicze urzędnicze zostało wymienione stanowisko głównego administratora71.
Natomiast wśród stanowisk urzędniczych, które funkcjonują w ośrodkach pomocy
społecznej, a które zostały wymienione w ww. wspomnianym rozporządzeniu można wymienić w
szczególności: referenta, starszego referenta, samodzielnego referenta, archiwistę, starszego
archiwistę, starszą księgową, specjalistę, starszego specjalistę, głównego specjalistę, specjalistę ds.
bhp, inspektora, starszego inspektora, radcę prawnego, administratora, starszego administratora72.
Z kolei w stanowiskach pomocniczych i obsługi, a które funkcjonują w ośrodkach pomocy
społecznej ww. rozporządzenie rozróżnia stanowiska takie jak: sekretarka, pomoc administracyjna,
robotnik gospodarczy, psycholog, sprzątaczka, organizator pomocy społecznej, pedagog, pracownik
socjalny, starszy specjalista pracy socjalnej-koordynator, starszy specjalista pracy socjalnej,
specjalista pracy socjalnej, starszy pracownik socjalny, asystent rodziny, specjalista pracy z rodziną,
asystent osoby niepełnosprawnej, opiekun w ośrodku pomocy społecznej73.
Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 25 października 2021 r. w sprawie wynagradzania
pracowników samorządowych określa także minimalne wymagania kwalifikacyjne niezbędne do
wykonywania pracy na poszczególnych stanowiskach, warunki i sposób wynagradzania
pracowników samorządowych zatrudnionych na podstawie umowy o pracę, w tym minimalny
poziom wynagrodzenia zasadniczego na poszczególnych stanowiskach, warunki przyznawania i
wypłacania dodatku za wieloletnią pracę, warunki ustalania prawa do nagrody jubileuszowej i jej
wypłacania, warunki ustalania prawa do jednorazowej odprawy w związku z przejściem na
emeryturę lub rentę z tytułu niezdolności do pracy i jej wypłacania.
Kluczową grupą pracowników w pomocy społecznej są pracownicy socjalni. Zawód
pracownika socjalnego w Polsce oficjalnie wprowadzono zarządzeniem Ministra Oświaty z dnia 4
listopada 1966 r. Pracownik socjalny w oficjalnej nomenklaturze zawodów widniał jako „specjalista
zawodowo zajmujący się zaspokajaniem potrzeb socjalnych za pomocą metod pracy socjalnej”74.
70 Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 25 października 2021 r. w sprawie wynagradzania pracowników
samorządowych (Dz. U. z 2021 r. poz. 1960).
71 Tamże.
72 Zob. Więcej: Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 25 października 2021 r. w sprawie wynagradzania
pracowników samorządowych (Dz. U. z 2021 r. poz. 1960).
73 Tamże.
74 M. Rymsza (red.), Pracownicy socjlani i praca socjalna w Polsce. Między służbą społeczną a urzędem, Warszawa
25
Wówczas utworzono również Państwowe Szkoły Pracowników Socjalnych w Warszawie i
Poznaniu, co zapoczątkowało zawodowe kształcenie pracowników socjalnych w PRL. Kolejno w
1967 r. podobne szkoły zostały otwarte w Łodzi i w Krakowie, w następnym roku we Wrocławiu,
natomiast do końca lat 80. XX w. łącznie powstało 18 takich szkół75.
W latach 1969-1973 nastąpiła reforma w systemie opieki społecznej. Wtedy to utworzono
ośrodki opiekuna społecznego, które funkcjonowały jako niezależne komórki w zespołach opieki
zdrowotnej. „Zakładano, że ośrodki te będą zapleczem metodyczno-szkoleniowo-organizacyjnym
dla powiatowych opiekunów społecznych“76.
Kadrę ośrodków zasadniczo tworzyły stanowiska etatowe tj. kierownik i pracownik socjalny
(z czasem kilku). Ponadto, jeśli zachodziła taka potrzeba, w niepełnym wymiarze czasu pracy
zatrudniano psychologów, prawników, pedagogów, czy socjologów. Aby w pełni realizować
zadania przypisane ośrodkom, zaczęto zwiększać, w zależności do wielkości i potrzeb rejonu,
liczbę zatrudnianych pracowników socjalnych77.
Kolejno w 1975 r. przystąpiono do realizacji „Programu rozwoju zawodowej służby
socjalnej“. Realizacja programu przewidziana była na lata 1975-1990. Celem programu była
integracja opieki społecznej ze służbą zdrowia. Dzięki programowi w przychodniach rejonowych i
gminnych ośrodkach zdrowia udało się stworzyć sieć zawodowych pracowników socjalnych.
Zgodnie z założeniami programu, w mieście jeden pracownik socjalny miał przypadać na rejon
zapobiegawczo-leczniczy (do 3,5 tys. mieszkańców), natomiast na wsi planowano zatrudnić
pracownika w każdym gminnym ośrodku zdrowia78.
Istotnym momentem w rozwoju służb społecznych w Polsce po 1989 roku było uchwalenie
w listopadzie 1990 roku ustawy o pomocy społecznej. Ww. ustawa rozstrzygała wiele kwestii
dotyczących organizacji i funkcjonowania pomocy społecznej, wskazywała jej cele, a także
określała kwalifikacje i zadania pracowników socjalnych. W ustawie tej po raz pierwszy
zdefiniowano pojęcie pracy socjalnej79.
Praca socjalna wykonywana przez pracowników socjalnych, zgodnie z ustawą 29 listopada
1990 r. o pomocy społecznej oznaczała „działalność zawodową, skierowaną na pomoc osobom i
rodzinom we wzmocnieniu lub odzyskaniu zdolności do funkcjonowania w społeczeństwie oraz na
tworzenie warunków sprzyjających temu celowi“80.
2012, s. 282.
75 M. Brenk, K. Chaczko, R. Pląsek, Organizacja pomocy społecznej w Polsce w latach 1918-2018. Podręcznik
naukowy, Warszawa 2018, s. 97.
76 Tamże, s. 98.
77 Tamże.
78 Tamże, s. 99.
79 M. Rymsza (red.), Pracownicy socjalni..., op. cit., s. 264.
80 Ustawa z dnia 29 listopada 1990 r. o pomocy społecznej (Dz. U. z 1990 r. nr 87 poz. 506).
26
Obecnie regulacje dotyczące zatrudniania pracowników socjalnych oraz wymagań
dotyczących kwalifikacji, jakie musi spełnić kandydat na stanowisko pracownika socjalnego
zawarte są w rozdziale 2 działu III ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej81.
Zgodnie z art. 116 ustawy o pomocy społecznej pracownikiem socjalnym może być osoba
spełniająca co najmniej jeden z wymienionych w ww. ustawie warunków, tj.:
1) jest posiadaczem dyplomu ukończenia kolegium pracowników służb społecznych;
2) ukończyła studia na kierunku praca socjalna lub w zakresie pracy socjalnej;
3) do 31.12.2013 r. ukończyła studia wyższe o specjalności przygotowującej do zawodu
pracownika socjalnego na jednym z kierunków: pedagogika, pedagogika specjalna,
politologia, polityka społeczna, psychologia, socjologia, nauki o rodzinie;
4) ukończyła studia podyplomowe z zakresu metodyki i metodologii pracy socjalnej w uczelni
realizującej studia na kierunku praca socjalna lub w zakresie pracy socjalnej, po
wcześniejszym ukończeniu studiów na jednym z kierunków wymienionych powyżej 82.
Zatem ustawodawca wskazuje konkretne wymagania dotyczące wykształcenia, które
wymagane jest od potencjalnych kandydatów na stanowisko pracownika socjalnego. Jak wynika z
analizy art. 116 ustawy o pomocy społecznej, aby wykonywać zawód pracownika socjalnego nie
trzeba posiadać wykształcenia wyższego. Osoby posiadające dyplom ukończenia kolegium
pracowników służb społecznych, a więc posiadające wykształcenie średnie, również mogą zostać
pracownikami socjalnymi83.
Warto dodać, że kolegia pracowników służb społecznych stanowią część systemu oświaty,
zatem nie posiadają statusu szkoły wyższej. Głównym kierunkiem działalności kolegiów jest
kształcenie w zawodzie pracownika socjalnego. Dodatkowo placówki te mogą prowadzić, zgodnie
z zasadami określonymi w ustawie o pomocy społecznej, szkolenia specjalizujące dla pracowników
socjalnych, szkolenia z zakresu organizacji pomocy społecznej, a także szkolenia dla
superwizorów84.
Należy również podkreślić, że do niedawna zawód pracownika socjalnego mogły
wykonywać tylko osoby, które posiadały dyplom ukończenia kolegium pracowników służb
społecznych, ukończyły studia wyższe na kierunku pracy socjalnej lub absolwenci wyższych
uczelni, którzy do 31.12.2013 r. ukończyli studnia na jednym z wcześniej wymienionych
kierunków. Natomiast ustawa z dnia 15 kwietnia 2021 r. o zmianie ustawy o pomocy społecznej
oraz ustawy o ochronie zdrowia psychicznego poszerzyła ten katalog i tak osoby które ukończyły
82 Tamże.
84 Tamże, s. 441.
27
studia w zakresie pracy socjalnej lub studnia podyplomowe z zakresu metodyki i metodologii pracy
socjalnej w uczelni realizującej studia na kierunku praca socjalna lub w zakresie pracy socjalnej, po
wcześniejszym ukończeniu studiów na jednym z kierunków wymienionych powyżej, mogą również
wykonywać zawód pracownika socjalnego85.
W zawodzie pracownika socjalnego określono dwa stopnie specjalizacji zawodowej:
1) I stopień specjalizacji zawodowej z zakresu pracy socjalnej, który ma na celu uzupełnienie
wiedzy i doskonalenie umiejętności zawodowych pracowników socjalnych;
2) II stopień specjalizacji zawodowej z zakresu pracy socjalnej, mający na celu pogłębienie
wiedzy i doskonalenie umiejętności pracy z wybranymi grupami osób korzystających z
Szczegółową regulację dotyczącą stopni specjalizacji zawodowej pracowników socjalnych
zawiera rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 17.04.2012 r. w sprawie
specjalizacji w zawodzie pracownik socjalny87.
Zgodnie z powyższym unormowaniem prawnym, aby uzyskać pierwszy stopień specjalizacji
zawodowej z zakresu pracy socjalnej, należy posiadać uprawnienia do wykonywania zawodu
pracownika socjalnego. Dodatkowo, należy posiadać co najmniej dwuletni staż pracy w zawodzie, a
także odbyć odpowiednie szkolenie i zdać egzamin. Z kolei, aby uzyskać drugi stopień specjalizacji
zawodowej z zakresu pracy socjalnej, trzeba posiadać I stopień specjalizacji oraz 5-letni staż pracy
w zawodzie. Pracownik socjalny, który ubiega się o drugi stopień specjalizacji po zakończeniu
szkolenia musi przygotować pracę dyplomową, w której powinien zawrzeć projekt rozwiązania
problemu socjalnego wraz z oceną jego wdrożenia. Warto dodać, że absolwenci studiów wyższych,
którzy ukończyli odpowiedni kierunek studiów zwolnieni są z odbycia pierwszego stopnia
specjalizacji, aby zdobyć drugi stopień specjalizacji, o czym mowa w § 9 ust. 2 rozporządzenia w
sprawie specjalizacji w zawodzie pracownik socjalny.88.
Katalog zadań wykonywanych przez pracowników socjalnych został zawarty w art. 119
ustawy o pomocy społecznej. Katalog ten jest dość obszerny i obejmuje różne obszary. „Konkretne
obowiązki są dostosowane do wymagać jednostki zatrudniającej i specyfiki wykonywanej pracy.
Każdy pracownik socjalny powinien posiadać umiejętności: prawidłowego rozpoznania sytuacji
osób i rodzin korzystających z pomocy społecznej, zaplanowania adekwatnych do danego
przypadku form pomocy oraz monitorowania i dokonywania ewaluacji podejmowanych działań“ 89.
85 Ustawa z dnia 15 kwietnia 2021 r. o zmianie ustawy o pomocy społecznje oraz ustawy o ochronie zdrowia
psychicznego (Dz. U. z 2021, poz. 803).
87 Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 17 kwietnia 2012 r. w sprawie specjalizacji w zawodzie
pracownik socjalny (Dz. U. z 2012 r., poz. 486).
89 Tamże, s. 451.
28
Do zadań pracownika socjalnego należy przede wszystkim praca socjalna oraz
przeprowadzanie wywiadów środowiskowych. Pracownik socjalny dokonuje również analizy,
diagnozy i oceny zjawisk indywidualnych i społecznych, a także formułuje opinie w zakresie
zapotrzebowania na świadczenia z pomocy społecznej oraz kwalifikowanie do uzyskania tych
świadczeń. Odpowiada także za udzielanie informacji, wskazówek, porad i pomocy w zakresie
rozwiązywania spraw życiowych osobom, rodzinom, grupom i społecznościom, które dzięki tej
pomocy będą zdolne samodzielnie rozwiązywać problemy będące przyczyną ich trudnej sytuacji
lub zaspokajać niezbędne potrzeby życiowe. Pomaga w uzyskaniu dla osób lub rodzin będących w
trudnej sytuacji życiowej specjalistycznego poradnictwa, terapii lub innych form pomocy w
zakresie możliwości rozwiązywania problemów przez właściwe instytucje państwowe,
samorządowe i organizacje pozarządowe. Pomoc powinna być udzielana zgodnie z zasadami etyki
zawodowej. Pracownik socjalny ma za zadanie pobudzać społeczną aktywność i inspirować
działania samopomocowe w zaspokajaniu niezbędnych potrzeb życiowych osób, rodzin, grup i
środowisk społecznych. Ponadto pracownicy socjalni powinni współpracować i współdziałać z
innymi specjalistami w celu przeciwdziałania i ograniczania problemów oraz skutków negatywnych
zjawisk społecznych, łagodzić konsekwencje ubóstwa. Kolejnym zadaniem pracownika socjalnego
jest inicjowanie nowych form pomocy osobom i rodzinom mającym trudną sytuację życiową oraz
inspirowanie powołania instytucji świadczących usługi służące poprawie sytuacji takich osób i
rodzin. Powyższa grupa zawodowa odpowiada za współuczestniczenie w inspirowaniu,
opracowaniu, wdrożeniu oraz rozwijaniu regionalnych i lokalnych programów pomocy społecznej
ukierunkowanych na podniesienie jakości życia, inicjowanie lub współuczestniczenie w działaniach
profilaktycznych nakierowanych na zapobieganie lub łagodzenie problemów społecznych90.
Wykonując swoje zadania pracownik socjalny obowiązany jest:
– kierować się zasadami etyki zawodowej;
– kierować się zasadą dobra osób i rodzin, którym służy, poszanowania ich godności i prawa
tych osób do samostanowienia;
– przeciwdziałać praktykom niehumanitarnym i dyskryminującym osobę, rodzinę, grupę lub
społeczność;
– udzielać osobom zgłaszającym się pełnej informacji o przysługujących im świadczeniach i
dostępnych formach pomocy;
– zachować w tajemnicy informacje uzyskane w toku czynności zawodowych, także po
ustaniu zatrudnienia, chyba że działa to przeciwko dobru osoby lub rodziny;
29
– podnosić swoje kwalifikacje zawodowe poprzez udział w szkoleniach i samokształcenie91
„Wykonywanie zawodu pracownika socjalnego utożsamiane jest z misją, służbą publiczną.
Zawód ten zaliczany jest do kategorii tzw. helping profession, opierającej się na opiece, pielęgnacji
i nauczaniu. Jego wykonywanie wymaga predyspozycji psychospołecznych, takich jak troskliwość,
empatia i współczucie92.
Pracownicy socjalni mogą znaleźć zatrudnienie nie tylko w ośrodkach pomocy społecznej,
ale również w innych jednostkach publicznych np. szpitalach, zakładach karnych, domach pomocy
społecznej, ośrodkach wsparcia, ośrodkach interwencji kryzysowej, powiatowych urzędach pracy,
czy też centrach i klubach integracji społecznej. Podmioty niepubliczne, takie jak: fundacje,
organizacje społeczne prowadzące działalność w zakresie pomocy społecznej oraz kościelne
(wyznaniowe) osoby prawne i inne jednostki organizacyjne, które działają w zakresie pomocy
społecznej, również mogą zatrudniać pracowników socjalnych. Także podmioty realizujące zadania
określone w przepisach o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej mogą zatrudniać
pracowników socjalnych. Zgodnie z powyższym osoby wykonujące zawód pracownika socjalnego
mogą znaleźć pracę jako asystenci rodziny, koordynatorzy pieczy zastępczej, jednak stanowisk tych
nie można łączyć z pracą na stanowisku pracownika socjalnego. Dodatkowo pracownicy socjalni
mogą podjąć pracę w placówkach wsparcia dziennego, placówkach opiekuńczo-wychowawczych
oraz w innych instytucjonalnych jednostkach pieczy zastępczej93.
Praca na stanowisku pracownika socjalnego wiąże się nie tylko z obowiązkami, ale i
uprawnieniami wynikającymi z art. 121 ustawy o pomocy społecznej. Pracownik socjalny
wykonując swoje zadania w urzędach, instytucjach i innych placówkach korzysta z pierwszeństwa.
Organy te mają obowiązek udzielić pracownikowi socjalnemu pomocy w zakresie wykonywania
tych czynności. Pracownicy socjalni objęci są ochroną prawną przewidzianą dla funkcjonariuszy
publicznych94.
Należy zaznaczyć, że zgodnie z art. 105 ustawy o pomocy społecznej jednostki sektora
finansów publicznych, w tym m. in. sądy, Policja, Zakład Ubezpieczeń Społecznych, Kasa
Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego a także kuratorzy sądowi, pracodawcy, podmioty
wykonujące działalność leczniczą, przedszkola, szkoły, placówki, poradnie, gminne komisje
rozwiązywania problemów alkoholowych, organizacje pozarządowe, są obowiązani niezwłocznie,
nie później jednak niż w terminie 7 dni od dnia otrzymania wniosku nie tylko kierownika ośrodka
pomocy społecznej, dyrektora centrum usług społecznych, ale także pracownika socjalnego
91 Tamże.
93 Tamże, 455.
30
udostępnić informacje, które są istotne dla rozstrzygnięcia o przyznaniu lub wysokości świadczeń z
pomocy społecznej, dla ustalenia wysokości odpłatności za świadczenia z pomocy społecznej lub
dla weryfikacji uprawnień do świadczeń z pomocy społecznej, wysokości tych świadczeń lub
odpłatności za te świadczenia95.
Do uprawnień pracownika socjalnego, które można uznać za przywileje dotyczące prestiżu
zawodowego pracownika socjalnego, należą dodatkowy urlop wypoczynkowy raz na dwa lata.
Urlop ten w wymiarze 10 dni roboczych przysługuje pracownikowi socjalnemu zatrudnionemu w
ośrodku pomocy społecznej lub w powiatowym centrum pomocy rodzinie, który zajmuje się pracą
socjalną oraz przeprowadzaniem wywiadów środowiskowych, pod warunkiem, że przepracował
nieprzerwanie i faktycznie co najmniej 5 lat96.
„Ustawodawca traktuje dodatkowy urlop jako swoistą nagrodę za uciążliwości związane z
wypełnianiem konkretnych obowiązków – pracą w terenie, nierzadko w środowisku patologicznym,
w dość długim, bo przynajmniej 5-letnim okresie. Za pracę w takich właśnie warunkach przewiduje
się pewien dodatkowy czas wypoczynku, który ma służyć regeneracji sił i stanowić przerwę w
wykonywaniu obowiązków służbowych. Skrócenie urlopu do połowy i udzielenie go co roku
wypacza jego ideę i rozmija się z celem tej instytucji“97.
Kolejnym uprawnieniem pracownika socjalnego, który jest zatrudniony w pełnym wymiarze
czasu pracy w samorządowych jednostkach organizacyjnych pomocy społecznej i do którego
zakresu obowiązków należy świadczenie pracy socjalnej w środowisku, w tym przeprowadzanie
rodzinnych wywiadów środowiskowych poza siedzibą jednostki, jest dodatek do comiesięcznego
wynagrodzenie w wysokości 250 zł. W przypadku zatrudnienia na niepełny etat, dodatek jest
wypłacany proporcjonalnie do czasu pracy98.
Pracownikowi socjalnemu uczestniczącemu w szkoleniach w zakresie specjalizacji
zawodowej w zawodzie pracownika socjalnego przysługuje refundacja w wysokości nie mniejszej
niż 50% kosztów szkolenia. Dodatkowo pracownik socjalny, który świadczy pracę socjalną w
środowisku lub przeprowadza wywiady środowiskowe poza siedzibą jednostki, może starać się o
refundację kosztów przejazdów z miejsca pracy do miejsc wykonywania przez niego czynności
służbowych. Refundacja ta przysługuje w przypadku braku możliwości zapewnienia środka
transportu przez pracodawcę99.
Wyrazem uznania dla profesji pracownika socjalnego jest ustanowienie święta
zawodowego . Zgodnie z art. 121 ust. 4 ustawy o pomocy społecznej w dniu 21 listopada
95 Tamże.
96 Tamże.
99 Tamże.
31
obchodzony jest Dzień Pracownika Socjalnego. Dzień ten został wprowadzony celem
upamiętnienia ważnego spotkania pracowników socjalnych z przedstawicielami władzy w dniu
21.11.1989 r. Wówczas ustalone zostały kluczowe postanowienia dotyczące nowego kształtu
pomocy społecznej, m. in. kwestie dotyczące objęcia pomocą osób ubogich, bezdomnych,
bezrobotnych, podjęto decyzje o zmianach organizacyjnych w pomocy społecznej tj. o utworzeniu
ośrodków pomocy społecznej oraz wskazano na konieczność uchwalenia ustawy, która unormuje w
sposób kompleksowy pomoc społeczną100.
W ramach uprawnień dotyczących pracowników socjalnych można wymienić jeszcze
nagrody specjalne za wybitne, nowatorskie rozwiązania w zakresie pomocy społecznej. Nagrody te
może przyznać minister właściwy do spraw zabezpieczenia społecznego. Oprócz pracowników
socjalnych nagrodzone mogą zostać jednostki organizacyjne pomocy społecznej oraz podmioty, o
których mowa w art. 25 ustawy o pomocy społecznej101.
Warunki przyznawania nagród specjalnych, rodzaje nagród, podmioty uprawnione do
zgłaszania wniosków oraz sposób i tryb przyznawania tych nagród, uwzględniając rodzaje działań,
za jakie nagrody te przysługują oraz ich społeczną użyteczność określa rozporządzenie Ministra
Polityki Społecznej z dnia 7 kwietnia 2005 r. w sprawie przyznawania nagród specjalnych w
zakresie pomocy społecznej102.
Celem utrzymania wysokiego poziomu usług społecznych pracownikom socjalnym
przysługuje pomoc specjalistów w postaci superwizorów. Superwizja pracy socjalnej zgodnie z art.
121a ust. 1 ustawy o pomocy społecznej polega na ustawicznym rozwoju zawodowym
pracowników socjalnych, które ma służyć m. in. zachowaniu i wzmacnianiu kompetencji
zawodowych, udzielaniu wsparcia, poszukiwaniu źródeł trudności w pracy i możliwości ich
pokonywania. Superwizorem pracy socjalnej może zostać osoba, która ukończyła szkolenie dla
superwizorów pracy socjalnej, przystąpiła do egzaminu, zdała go i uzyskała certyfikat superwizora
pracy socjalnej103.
Superwizja „odpowiada zindywidualizowanym potrzebom konkretnych pracowników,
umożliwia poszerzanie ich wiedzy i zdobywanie nowych umiejętności, edukuje w zakresie radzenia
sobie ze stresem zawodowym, a także wspomaga działalność całej placówki, poprawiając
koordynację działań pracowników i przepływ informacji, umożliwia również poprawę bieżących
efektów pracy, sprzyja budowaniu i umacnianiu więzi w zespołach. Superwizja może być

102 Rozporządzenie Ministra Polityki Społecznej z dnia 7 kwietnia 2005 r. w sprawie przyznawania nagród specjalnych
w zakresie pomocy społecznej (Dz. U. z 2005 r. nr 74 poz. 658).
32
realizowana w formie indywidualnej lub grupowej“104.
Szczegółowe wytyczne i standardy dotyczące superwizji, szkolenia i egzaminowania
superwizorów określa rozporządzenie Ministra Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 2
grudnia 2016 r. w sprawie superwizji pracy socjalnej105.
Ustawa o pomocy społecznej nakłada na ośrodki pomocy społecznej obowiązek zatrudniania
pracowników socjalnych proporcjonalnie do liczby ludności gminy w stosunku jeden pracownik
socjalny zatrudniony w pełnym wymiarze czasu pracy na 2000 mieszkańców lub proporcjonalnie
do liczby rodzin i osób samotnie gospodarujących, objętych pracą socjalną w stosunku jeden
pracownik socjalny zatrudniony w pełnym wymiarze czasu pracy na nie więcej niż 50 rodzin i osób
samotnie gospodarujących. Niezależnie od powyższych proporcji na ośrodku pomocy społecznej
spoczywa obowiązek zatrudniania w pełnym wymiarze czasu pracy nie mniej niż 3 pracowników
socjalnych.
Pracownicy socjalni zatrudniani w ośrodkach pomocy społecznej zatrudniani są na
podstawie umowy o pracę i dotyczą ich przepisy ustawy o pracownikach samorządowych 106.
Natomiast, jak wynika z rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 25 października 2021 r. w sprawie
wynagradzania pracowników samorządowych107, stanowisko pracownika socjalnego według
wykazu stanowisk jest stanowiskiem pomocniczym i obsługi. W związku z powyższym nie jest
wymagane przeprowadzanie naboru na stanowisko pracownika socjalnego w ośrodkach pomocy
społecznej.
Kolejnym stanowiskiem związanym z pomocą społeczną, a w zasadzie z pomocą rodzinie
jest asystent rodziny. Stanowisko asystenta rodziny zostało wprowadzone do polskiego porządku
prawnego ustawą o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej108.
W momencie gdy ośrodek pomocy społecznej poweźmie informacje o rodzinie
przeżywającej trudności w wypełnianiu funkcji opiekuńczo-wychowawczych, pracownik socjalny
zobowiązany jest przeprowadzić w tej rodzinie wywiad środowiskowy zgodnie z przepisami ustawy
o pomocy społecznej. Po jego przeprowadzeniu następuje analiza sytuacji rodziny. Jeśli z analizy
sytuacji rodziny wynika konieczność przydzielenia asystenta rodziny, wówczas pracownik socjalny
wnioskuje do kierownika ośrodka pomocy społecznej o przydzielenie asystenta rodziny. „Celem
pracy asystenta rodziny jest osiągnięcie przez rodzinę pewnego poziomu stabilizacji życiowej, która
105 Rozporządzenie Ministra Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 2 grudnia 2016 r. w sprawie superwizji pracy
socjalnej (Dz. U. z 2016 r. poz. 2087).
107 Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 25 października 2021 r. w sprawie wynagradzania pracowników
887).
33
umożliwi jej wychowanie dziecka“109.
„Bardzo ważne jest, iż rola asystenta rodziny zaczyna się już na etapie profilaktyki i polega
na aktywnym wspieraniu rodziny. Zadaniem asystenta jest całościowe wspieranie rodzin
wychowujących dzieci, zagrożonych różnymi dysfunkcjami. Asystent reaguje na sygnały
wskazujące na powstawanie w rodzinie problemów związanych z jej prawidłowym
funkcjonowaniem, otrzymywane z różnych źródeł: od pracownika socjalnego, pedagoga szkolnego,
z policji, czy też od pielęgniarki środowiskowej. (...) Jego głównym zadaniem jest niedopuszczenie
do oddzielenia dzieci od rodziny”110.
Asystent rodziny prowadzi pracę z rodziną w miejscu jej zamieszkania lub w miejscu
wskazanym przez rodzinę. Katalog zadań asystenta rodziny określony został w art. 15 ustawy o
wspieraniu rodziny i systemu pieczy zastępczej. Katalog ten jest otwarty i w szczególności
obejmuje: opracowanie i realizację planu pracy z rodziną, prowadzenie dokumentacji w tym
zakresie, dokonywanie okresowej oceny sytuacji rodziny, udzielanie pomocy rodzinom w poprawie
ich sytuacji życiowej, w tym w zdobywaniu umiejętności prawidłowego prowadzenia gospodarstwa
domowego, pomocy w rozwiązywaniu problemów socjalnych, psychologicznych, wychowawczych
z dziećmi, wspieraniu aktywności społecznej rodzin, motywowanie członków rodziny do
podnoszenia kwalifikacji zawodowych, poszukiwania pracy, motywowanie do udziału w zajęciach
grupowych dla rodziców, mających na celu kształtowanie prawidłowych wzorców rodzicielskich i
umiejętności psychospołecznych, udzielanie wsparcia dzieciom, w szczególności poprzez udział w
zajęciach psychoedukacyjnych; podejmowanie działań interwencyjnych i zaradczych w sytuacji
zagrożenia bezpieczeństwa dzieci i rodzin; prowadzenie indywidualnych konsultacji
wychowawczych dla rodziców i dzieci; realizacja zadań określonych w ustawie z dnia 4 listopada
2016 r. o wsparciu kobiet w ciąży i rodzin „Za życiem” 111, monitorowanie funkcjonowania rodziny
po zakończeniu pracy z rodziną; sporządzanie, na wniosek sądu, opinii o rodzinie i jej członkach.
Jeden asystent rodziny może prowadzić w tym samym czasie pracę z maksymalnie 15 rodzinami,
jednak liczba rodzin uzależniona jest od stopnia trudności wykonywanych zadań w danych
rodzinach112.
Stanowisko asystenta rodziny, podobnie jak stanowisko pracownika socjalnego, posiada
ustawowe uprawnienia przysługujące w związku z zajmowanym stanowiskiem. Zgodnie z art. 16
ustawy o wspieraniu rodziny i systemu pieczy zastępczej asystent rodziny wykonując swoje zadania
109 Z. Duniewska, B. Jaworska-Dębska, M. Stahl (red.), Prawo administracyjne materialne. Pojęcia, instytucje, zasady,
Warszawa 2014, s. 335.
110 M. Bochenek, Najważniejsze zadania OPS wynikające z realizacji przepisów ustawy o wspieraniu rodziny i systemie
pieczy zastępczej, LEX/el. 2018.
111 Ustawa z dnia 4 listopada 2016 r. o wsparciu kobiet w ciąży i rodzin „Za życiem“ (Dz. U, z 2020 r. poz. 1329).
112 Zob. więcej: Ustawa z dnia 9 czerwca 2011 r. o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej (Dz. U. z 2011 r. nr
149 poz. 887).
34
ma prawo do wglądu do dokumentów zawierających dane osobowe rodziny, niezbędne do
prowadzenia pracy z rodziną, występowania do właściwych organów władzy publicznej,
organizacji oraz instytucji o udzielenie informacji niezbędnych do udzielenia pomocy rodzinie,
przedstawiania właściwym organom władzy publicznej, organizacjom oraz instytucjom ocen i
wniosków zmierzających do zapewnienia skutecznej ochrony praw rodzin. Dodatkowo asystent
rodziny może korzystać z poradnictwa, mającego na celu zachowanie i wzmocnienie jego
kompetencji oraz przeciwdziałanie zjawisku wypalenia zawodowego. Asystent rodziny, wykonując
czynności w ramach swoich obowiązków, korzysta również z ochrony przewidzianej dla
funkcjonariuszy publicznych113.
Osoba ubiegająca się o zatrudnienie na stanowisku asystenta rodziny musi posiadać:
– wykształcenie wyższe na kierunku pedagogika, psychologia, socjologia, nauki o rodzinie
lub praca socjalna lub
– wykształcenie wyższe na dowolnym kierunku uzupełnione szkoleniem z zakresu pracy z
dziećmi lub rodziną i udokumentuje co najmniej roczny staż pracy z dziećmi lub rodziną lub
studiami podyplomowymi obejmującymi zakres programowy szkolenia określony na
podstawie ust. 3 i udokumentuje co najmniej roczny staż pracy z dziećmi lub rodziną lub
– wykształcenie średnie lub średnie branżowe i szkolenie z zakresu pracy z dziećmi lub
rodziną, a także udokumentuje co najmniej 3-letni staż pracy z dziećmi lub rodziną.
Dodatkowo asystentem rodziny może zostać osoba, która nie jest i nie była pozbawiona
władzy rodzicielskiej oraz władza rodzicielska nie jest jej zawieszona ani ograniczona, wypełnia
obowiązek alimentacyjny – w przypadku gdy taki obowiązek w stosunku do niej wynika z tytułu
egzekucyjnego, a także nie była skazana prawomocnym wyrokiem za umyślne przestępstwo lub
umyślne przestępstwo skarbowe114.
Asystent rodziny jest jednocześnie obowiązany do systematycznego podnoszenia swoich
kwalifikacji w zakresie pracy z dziećmi lub rodziną, w szczególności przez udział w szkoleniach
oraz samokształcenie. W obecnym stanie prawnym zakres szkoleń i wymagane dokumenty
potwierdzające pożądane od asystenta rodziny kompetencje określa rozporządzenie Ministra Pracy
i Polityki Społecznej z dnia 9 grudnia 2011 r. w sprawie szkoleń na asystenta rodziny115.
Asystenta rodziny zatrudnia kierownik jednostki organizacyjnej gminy, odpowiedzialnej za
pracę z rodziną lub podmiot, któremu gmina zleciła prowadzenie pracy z rodziną. Realizację
obowiązków asystenta rodziny można powierzyć w systemie zadaniowego czasu pracy (stosownie
113 Tamże.
114 Tamże.
115 Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 9 grudnia 2011 r. w sprawie szkoleń na asystenta
rodziny (Dz. U. z 2011 r. nr 272 poz. 1608).
35
do Kodeksu Pracy) albo w ramach umowy o świadczenie usług, do której stosuje się przepisy
dotyczące zlecenia. Praca asystenta rodziny nie może być łączona z wykonywaniem obowiązków
pracownika socjalnego. Ponadto asystent rodziny nie może być pracownikiem ośrodka pomocy
społecznej w gminie, w której wykonuje pracę asystenta rodziny116.
„(...)w literaturze przedmiotu zwraca się uwagę, iż asystent rodziny zatrudniany jest na
stanowisku pomocniczym i obsługi. Zaprezentowane stanowisko w mojej ocenie nie może być
uwzględnione, ponieważ asystent rodziny nie jest pracownikiem pomocniczym i obsługi, wykonuje
on ściśle określone zadania realizowane przez gminę. Fakt zamieszczenia w przepisach
przywoływanego rozporządzenia asystenta rodziny wśród tego typu stanowisk nie może być
uznawany za opowiedzenie się za takim ujęciem charakteru jego pracy. Wskazana klasyfikacja
pełni funkcję porządkującą i wyznaczającą wysokość przysługującego wynagrodzenia, natomiast
nie determinuje zakresu wykonywanych zadań, a tylko one mogą wpływać na ocenę stanowiska,
czy jest ono pomocnicze i czy jest stanowiskiem obsługi. Na marginesie można zauważyć, że
faktycznie asystent rodziny wykonuje funkcje pomocnicze i obsługi, ale względem rodzin, które nie
potrafią w sposób prawidłowy wykonywać funkcji opiekuńczo-wychowawczej”117.
Przed przystąpieniem do pracy dyrektor jednostki zawiera z każdym pracownikiem umowę
o pracę w formie pisemnej. Pracodawca zobowiązany jest zapoznać pracownika z zakresem jego
obowiązków, sposobem wykonywania pracy na danym stanowisku oraz jego podstawowymi
uprawnieniami. Natomiast przed dopuszczeniem pracownika do pracy pracodawca ma obowiązek
zapewnić przeszkolenie pracownika w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy. Kolejnym
obowiązkiem pracodawcy przed rozpoczęciem pracy przez pracownika jest zapoznanie go z
regulaminem pracy obowiązującym w danej jednostce118.
Szczegółowe informacje dotyczące przepisów wewnętrznych obowiązujących w ośrodkach
pomocy społecznej zostały opisane w rozdziale drugim niniejszej pracy.
116 Zobacz: Ustawa z dnia 9 czerwca 2011 r. o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej (Dz. U. z 2011 r. nr 149
poz. 887).
117 S. Nitecki [w:] A. Wilk, S. Nitecki, Ustawa o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej. Komentarz, LEX/el.
2021, art. 17.
118 Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (Dz. U. z 1974 r. nr 24, poz. 141).
36
Rozdział II. Zarządzanie w ośrodkach pomocy społecznej – obszary
Pojęcie „zarządzania” nie posiada konkretnej, sprecyzowanej definicji. Zarządzanie

najczęściej rozumiane jest jako:
– dążenie do celu, określonego odgórnie lub przez osobę go realizującą,
– dysponowanie zasobami ludzkimi, finansowymi, rzeczowymi,
– podejmowanie decyzji i ponoszenie za nie odpowiedzialności119.
Zarządzanie można również definiować jako „działanie, którego istotą jest rozwiązywanie
problemów, pojawiających się w trakcie osiągania celów, czyli:
– dążenie do celów w sposób w pełni świadomy i nielosowy,
– wykorzystywanie wiedzy i umiejętności do rozwiązywania problemów i dokonywania
kompetentnych wyborów najlepszych rozwiązań”120.
Zarządzanie dotyczy różnych aspektów życia codziennego, jednak najczęściej mówiąc o
zarządzaniu, myślimy o zarządzaniu w organizacjach gospodarczych nastawionych na osiągnięcie
korzyści materialnych. Należy pamiętać, że zarządzamy także działalnością państwa, samorządów i
różnych organizacji społecznych, pod warunkiem, że faktycznie dokonuje się tam wyborów, a nie
biernie realizuje z góry narzucone procedury. Tak, więc wszędzie tam, gdzie dążenie do celów łączy
się z rozwiązywaniem pojawiających problemów, można mówić o zarządzaniu121.
Jednostki samorządu terytorialnego złożone są z wielu segmentów, uzależnionych od siebie
w różnych kwestiach, działających w zmieniających się z dnia na dzień warunkach, zarówno
wewnętrznych, jak i zewnętrznych, co sprawia, że zarządzanie nimi staje się procesem niełatwym.
Skutki takiego zarządzania, czy to pozytywne, czy negatywne, niekiedy odczuwalne stają się
dopiero po kilku latach, a więc nie zawsze można dokonać oceny efektywności działalności danego
organu natychmiast po podjęciu przez niego decyzji. Podstawową przesłanką w procesie kierowania
jednostką samorządową jest maksymalne wykorzystanie dostępnych zasobów, takich jak:
przestrzeń, zasoby naturalne, różnego charakteru obiekty, środki finansowe, jak również wiedza,
doświadczenie i posiadane informacje122.
Najczęściej wyróżnianymi funkcjami zarządzania są:
a) planowanie,
b) organizowanie,
119 E. Kirejczyk, Zrozumieć zarządzanie, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2008, s. 18.
120 M. Morawski i in., Zarządzanie. Kanony i trendy, Wydawnictwo C. H. Beck, Warszawa 2010, s. 45.
121 Tamże, s. 45-46.
122 D. Bogdanov, Zarządzanie informacją publiczną w jednostkach samorządu terytorialnego, Uniwersytet Opolski,
Studia i monografie Nr 493, Opole 2013, s. 107.
37
c) motywowanie,
d) kontrolowanie.
Niniejszy rozdział w dużej mierze poświęcony będzie dwóm obszarom zarządzania, a
mianowicie organizowaniu oraz motywowaniu.
W ramach organizowania rozstrzyga się problemy związane z:
– hierarchią podporządkowania,
– określeniem obszaru zarządzania,
– strukturą władzy w organizacji oraz delegowaniem obowiązków i uprawnień,
– centralizacją i decentralizacją działań,
– działalnością koordynacyjną, jako proces koordynujący działanie różnych działów
organizacji123.
Z kolei motywowanie to sposób na zwiększenie efektywności funkcjonowania organizacji
poprzez celowe i świadome wpływanie na zachowania ludzkie w procesie pracy. Sama motywacja
jest motorem napędzającym działania człowieka, sprawia, że człowiek dąży do założonych celów i
decyduje się je realizować124.
Funkcja motywowania definiowana jest także, jako „zespół procesów związanych z takim
oddziaływaniem na człowieka, które wzbudziłoby jego zaangażowanie w działania ukierunkowane
na osiągnięcie celów organizacji oraz we współdziałania z innymi ludźmi dla jej dobra” 125.
Motywowanie w organizacji najczęściej kojarzone jest z bodźcem finansowym, tymczasem
współczesne wymogi zarządzania skupiają się na wszechstronnym motywowaniu pracowników,
zarówno materialnym, jak i niematerialnym. Wykorzystywanie czynników materialnych i
niematerialnych w motywowaniu pracowników pozwala osiągnąć wyższą efektywność w zakresie
innowacyjności, jakości oraz elastyczności działania126.
W procesie motywowania ogromną rolę odgrywają kierownicy, gdyż to na nich spoczywa
obowiązek zarządzania swoimi pracownikami, w taki sposób, aby ich praca była jak najbardziej
efektywna. Pracownicy spełniają wolę kierownika, gdy ten w trakcie pracy umożliwia im realizację
ich systemów wartości i oczekiwań, tworząc tym samym odpowiednie warunki ku temu127.
123 J. Bendkowski, J. Bendkowski, Praktyczne zarządzanie organizacjami. Kompetencje menadżerskie, Wydawnictwo

Politechniki Śląskiej, Gliwice 2008, s. 17.
124 M. Morawski i in., Zarządzanie. Kanony i trendy, op. cit., s. 120-121
125 Red. A. Zakrzewska-Bielawska, Podstawy zarządzania. Teoria i ćwiczenia, Wolters Kluwer, 2012, s. 34.
126 Tamże, s. 122.
127 Z. Jasiński, Motywowanie w przedsiębiorstwie. Uwalnianie ludzkiej produktywności. Materialne, organizacyjne i
psychologiczne motywatory, Wydawnictwo Placet, 1998, s. 17.
38
II.1. Zarządzanie kadrami – przepisy wewnętrzne ośrodka pomocy społecznej
Procedura organizowania składa się z kilku faz. „Realizacja poszczególnych faz prowadzi
ostatecznie do stworzenia układu stanowisk i komórek organizacyjnych, ustalenia ich specjalizacji,
konfiguracji organizacyjnej, zasad działania organizacji (współdziałania jej części), a wreszcie do
utrwalenia wszystkich tych rozwiązań w formie dokumentów organizacyjnych”128.
Podstawowym aktem prawnym, który określa nazwę, siedzibę i przedmiot jednostki
budżetowej129 (którą jest też ośrodek pomocy społecznej) jest statut nadawany uchwałą przez radę
gminy130.
Kolejnym ważnym dokumentem na podstawie, którego funkcjonuje dana jednostka jest
regulamin organizacyjny, wprowadzany zarządzeniem dyrektora. Regulamin organizacyjny określa
zasady funkcjonowania, strukturę organizacyjną oraz zadania jednostki. Stosownie do powszechnie
obowiązujących przepisów prawa rangi ustawowej nie istnieje dokument, który można by określać
jako ustawowy wzór regulaminu organizacyjnego131.
„Regulamin organizacyjny jest dokumentem, który reguluje w sposób kompleksowy
porządek w urzędzie i opisuje szczegółowo jego strukturę organizacyjną oraz zakres zadań i
kompetencji poszczególnych komórek. Regulamin organizacyjny zawiera najczęściej także schemat
organizacyjny , który stanowi graficzne ujęcie wewnętrznej organizacji urzędu. Regulamin
organizacyjny jest zatem aktem, który przede wszystkim przypisuje zadania konkretnej strukturze
organizacyjnej. Ponadto służy on stworzeniu podstaw prawnych stosunków w obrębie tej struktury
organizacyjnej, jako podmiotu odpowiedzialnego za realizację celów i zadań. Dlatego szczególnie
ważne miejsce wśród przepisów regulaminu zajmują postanowienia dotyczące zakresu działania.
(…) Ważną część regulaminu organizacyjnego stanowią ponadto przepisy określające przebieg
relacji pomiędzy osobami pracującymi w urzędzie. Przepisy te poważnie rzutują na sprawność
funkcjonowania urzędu“132.
Z kolei dokumentem wewnętrznym ustalającym organizację i porządek w procesie pracy
oraz związane z tym prawa i obowiązki pracodawcy i pracowników, zgodnie z art. 104 Kodeksu
pracy133 jest regulamin pracy. Każdy pracodawca zatrudniający co najmniej 50 pracowników
zobowiązany jest wprowadzić regulamin pracy, chyba, że w zakresie, który obejmowałby regulamin
128 J. Koziński, T. Listwan, Podstawy zarządzania organizacją, Wydawnictwo Forum Naukowe, WrocławPoznań 2005,
s. 79.
129 Ustawa z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych (Dz. U. z 2009 r. nr 157, poz. 1240).
130 Ustawa z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (Dz. U. z 1990 nr 16 poz. 95).
131 Czytaj więcej: https://www.prawo.pl/samorzad/okreslenie-tresci-regulaminu-organizacyjnego-zalezy-od-organu-
wykonawczego-jst,109219.html, dostęp: 11.04.2022 r.
132 B. Dolnicki (red.), Kontrola zarządcza w jednostkach samorządu terytorialnego, Wolters Kluwer 2019, s. 167.
133 Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (Dz.U. 1974 nr 24 poz. 141).
39
pracy, obowiązują już postanowienia układu zbiorowego pracy. Natomiast pracodawca
zatrudniający mniej niż 50 pracowników może wprowadzić taki regulamin134.
W odniesieniu do pracowników zatrudnionych w ośrodkach pomocy społecznej obowiązują
przepisy szczególne, zawarte w ustawie o pracownikach samorządowych 135, a dokładnie w art. 42
ww. ustawy. Zgodnie z powyższym regulamin pracy powinien określać porządek wewnętrzny i
rozkład czasu pracy w sposób zapewniający obywatelom załatwienie spraw w dogodnym dla nich
czasie136.
Ustawodawca nie wyszczególnił specjalnych sankcji za niewykonanie obowiązku
wprowadzenia regulaminu pracy przez pracodawcę samorządowego, w doktrynie można spotkać
się jednak z przekonaniem, że brak regulaminu pracy stanowi wykroczenie przeciwko przepisom
kodeksu pracy dotyczącym organizacji czasu pracy oraz bezpieczeństwa i higieny pracy137.
„Regulamin pracy powinien zawierać przede wszystkim regulacje wewnątrzzakładowe
dotyczące konkretyzacji obowiązków pracowników i pracodawców samorządowych w procesie
pracy zawartych w przepisach wyższej rangi. W tej części fakultatywnie regulamin pracy może
również zawierać prawa pracowników korzystniejsze niż przepisy wyższej rangi. Jednak te ostatnie
postanowienia mogą znaleźć się jedynie w ograniczonym zakresie w samorządzie terytorialnym.
(…) W części informacyjnej postanowienia regulaminu pracy muszą ściśle odpowiadać treści
przepisów powszechnego prawa pracy, a postanowienia regulaminu odbiegające od ich treści nie
mają mocy obowiązującej“138.
Regulamin pracy powinien zawierać w szczególności:
– organizację pracy, warunki przebywania na terenie zakładu pracy w czasie pracy i po jej
zakończeniu, wyposażenie pracowników w narzędzia i materiały, a także w odzież i obuwie
robocze oraz w środki ochrony indywidualnej i higieny osobistej;
– systemy i rozkłady czasu pracy oraz przyjęte okresy rozliczeniowe czasu pracy;
– porę nocną;
– termin, miejsce, czas i częstotliwość wypłaty wynagrodzenia;
– wykazy prac wzbronionych kobietom;
– obowiązki dotyczące bezpieczeństwa i higieny pracy oraz ochrony przeciwpożarowej, w
tym także sposób informowania pracowników o ryzyku zawodowym, które wiąże się z
wykonywaną pracą;
134 Tamże.
136 Tamże.
137 H. Szewczyk, Stosunki pracy w samorządzie terytorialnym, Warszawa 2012, s. 48.
138 Tamże.
40
– przyjęty u danego pracodawcy sposób potwierdzenia przez pracowników przybycia i
obecności w pracy oraz usprawiedliwiania nieobecności w pracy;
– informacje o karach porządkowych pracowników139.
Nie jest to jednak katalog zamknięty, a przykładowy, który zawiera ważniejsze prawa i
obowiązki stron stosunku pracy w zakresie organizacji i porządku w pracy. Oznacza to, że
regulamin pracy może regulować także inne istotne kwestie związane z organizacją i porządkiem w
pracy „przykładowo dotyczące zakresu i środków kontroli przez pracodawców w stosunku do
pracowników w celu zapewnienia przestrzegania porządku i dyscypliny pracy w zakładzie pracy,
np. związane z odsunięciem pracowników znajdujących się pod wpływem alkoholu lub środków
odurzających od pracy, związane z monitoringiem pracowników itp“140.
Regulamin pracy ustalany jest przez pracodawcę w uzgodnieniu z zakładową organizacją
związkowa. W przypadku nieuzgodnienia treści regulaminu pracy z zakładową organizacją
związkową w ustalonym przez strony terminie, a także w przypadku, gdy u danego pracodawcy nie
działa zakładowa organizacja związkowa, regulamin pracy ustala pracodawca. Regulamin pracy
wchodzi w życie po upływie 2 tygodni od dnia podania go do wiadomości pracowników, w sposób
przyjęty u danego pracodawcy. Jak już wcześniej wspomniano, na pracodawcy ciąży obowiązek
zapoznania każdego pracownika z regulaminem pracy przed przystąpieniem przez niego do
pracy141.
Kodeks pracy wprowadza również obowiązek ustalenia przez pracodawcę warunków
wynagrodzenia w regulaminie wynagradzania. Jednakże warunki wynagradzania za pracę i
przyznawania innych świadczeń związanych z pracą dla pracowników zatrudnionych w
państwowych jednostkach sfery budżetowej, jeżeli nie są oni objęci układem zbiorowym pracy,
określi, w drodze rozporządzenia - w zakresie niezastrzeżonym w innych ustawach do właściwości
innych organów - minister właściwy do spraw pracy na wniosek właściwego ministra142.
W odniesieniu do pracowników ośrodków pomocy społecznej zastosowanie mają przepisy
ustawy o pracownikach samorządowych, gdzie art. 39 wskazuje wprost na obowiązek
wprowadzenia regulaminu wynagradzania, który musi zawierać wymagania kwalifikacyjne
pracowników samorządowych oraz szczegółowe warunki wynagradzania, w tym maksymalny
poziom wynagrodzenia zasadniczego. Dodatkowo pracodawca może określić w regulaminie
wynagradzania warunki przyznawania oraz warunki i sposób wypłacania premii i nagród innych niż
nagroda jubileuszowa oraz warunki i sposób przyznawania dodatków do wynagrodzenia143.
140 H. Szewczyk, Stosunki pracy...., op. cit., s. 49.
142 Tamże.
41
Zgodnie z art. 36 ust. 1 ustawy o pracownikach samorządowych pracownikowi
samorządowemu przysługuje wynagrodzenie stosowne do zajmowanego stanowiska oraz
posiadanych kwalifikacji zawodowych144.
„W literaturze przedmiotu podnosi się, że zagwarantowanie osobom zatrudnionym w
samorządowej służbie publicznej prawa do wynagrodzenia przewyższającego przeciętne zarobki w
gospodarce narodowej, prawa do odpraw, specjalnych urlopów, nagród, awansów i odznaczeń nie
powinno w żaden sposób budzić zastrzeżeń. Podkreśla się również, że czynnikami, które kształtują
pozycję społeczną i zaangażowanie w proces pracy, są odpowiednia wysokość wynagrodzenia i
sposób jego kształtowania. Dlatego płace powinny być powiązane z kwalifikacjami oraz
charakterem pracy na stanowisku, przy uwzględnieniu celów realizowanych przez dany urząd“145.
Zważając zatem na art. 36 ustawy o pracownikach samorządowych „można stwierdzić, że
ustalenie wynagrodzeń pracowników samorządowych oparte zostało na metodzie mieszanej, tj.
administracyjno-negocjacyjnej. Częściowo wynagrodzenie uregulowano bowiem w przepisach
ustawy i rozporządzenia Rady Ministrów w sprawie wynagradzania pracowników samorządowych,
częściowo zaś pozostawiono do uregulowania w regulaminach i umowach o pracę. Z punktu
widzenia metody regulacji mamy tu zatem do czynienia zarówno z metodą administracyjną
(jednostronną), jak i z metodą negocjacyjną (rokowaniami). (…) Taki system zachęca do podjęcia
zatrudniania w jednostkach publicznych, w tym w samorządzie terytorialnym“146.
Zgodnie z przepisami ustawy o pracownikach samorządowych – pracownikowi
samorządowemu przysługują następujące składniki wynagrodzenia:
– wynagrodzenie zasadnicze;
– dodatek za wieloletnią pracę (tzw. dodatek stażowy);
– nagroda jubileuszowa;
– jednorazowa odprawa w związku z przejściem na emeryturę lub rentę z tytułu niezdolności
do pracy;
– dodatkowe wynagrodzenie roczne na zasadach określonych w odrębnych przepisach (tzw.
trzynastka);
– dodatek funkcyjny;
– dodatek specjalny z tytułu okresowego zwiększenia obowiązków służbowych lub
powierzenia dodatkowych zadań;
144 Tamże.
145 K. Lewandowska, T. Lewandowski, Uprawnienia pracowników samorządowych związane z zatrudnieniem,
146 Tamże, s. 21.
42
– nagroda za szczególne osiągnięcia w pracy zawodowej147.
Podstawowy składnikiem wynagrodzenia pracownika samorządowego jest wynagrodzenie
zasadnicze, którego wysokość zgodnie z ww. ustawą powinna być odpowiednia zważając na
zajmowane stanowisko i posiadane kwalifikacje. Wynagrodzenie zasadnicze to jedyny składnik
wynagrodzenia - podstawa, którą pracownik zawsze będzie otrzymywał, pozostałe składniki
wynagrodzenia, takie jak dodatki, nagrody są składnikami fakultatywnymi, a nawet w przypadku
składników obligatoryjnych, często jest tak, że pracownik musi spełnić dodatkowe wymogi, aby je
otrzymać148.
Wysokość wynagrodzenia zasadniczego uzależniona jest od kategorii zaszeregowania
stanowiska, które zajmuje pracownik samorządowy. Minimalne stawki wynagrodzenia
zasadniczego pracowników samorządowych określa rozporządzenie Rady Ministrów w sprawie
wynagradzania pracowników samorządowych149.
Z kolei maksymalne stawki wynagrodzenia oraz jego inne składniki będzie określał
regulamin wynagradzania w danej jednostce. W przypadku określenia w regulaminie
wynagradzania maksymalnej stawki wynagrodzenia, nie będzie możliwe podniesienie
wynagrodzenia ponad kwoty ustalone w regulaminie. Aby móc podnieść wynagrodzenie zasadnicze
ponad ustalony próg, należy pierw zmienić zapisy regulaminu wynagradzania150.
„Jak słusznie zauważa się w literaturze przedmiotu, w jednostkach samorządowych musi
występować wartościowanie stanowisk pracy poprzez odpowiednie kształtowanie między innymi
wysokości wynagrodzenia zasadniczego. Można również rozbudowywać składniki wynagrodzenia i
wiązać je na przykład z jakością pracy pracownika samorządowego. Konieczność wartościowania
stanowisk wiąże się również z faktem, że rozporządzenie ws. wynagrodzeń określa doświadczenie
zawodowe i kwalifikacje, jakie musi posiadać osoba aplikująca na konkretne stanowisko. Im
wyższe kwalifikacje i im dłuższe doświadczenie zawodowe, tym wyższe powinny być stawki
wynagrodzenia zasadniczego. Wartościowanie w ramach poszczególnych grup jest również
sygnałem dla pracownika, że awans na przykład ze stanowiska referenta na stanowisko inspektora
będzie się wiązał ze wzrostem wynagrodzenia zasadniczego“151.
Dodatek za wieloletnią pracę przysługuje pracownikowi samorządowemu po 5 latach pracy
w wysokości wynoszącej 5 % miesięcznego wynagrodzenia zasadniczego. Dodatek ten wzrasta o 1
% za każdy dalszy rok pracy aż do osiągnięcia 20 % miesięcznego wynagrodzenia zasadniczego.
148 K. Lewandowska, T. Lewandowski, Uprawnienia..., op. cit., s. 22.
149 Zob. Więcej: Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 25 października 2021 r. w sprawie wynagradzania
150 K. Lewandowska, T. Lewandowski, Uprawnienia..., op. cit., s. 23.
151 Tamże.
43
Z kolei nagroda jubileuszowa przysługuje najwcześniej po 20 latach pracy, a jej wysokość
określa art. 38 ust. 2 ustawy o pracownikach samorządowych. Natomiast w związku z przejściem
na emeryturę lub rentę z tytułu niezdolności do pracy pracownikowi samorządowemu przysługuje
jednorazowa odprawa - po 10 latach pracy w wysokości dwumiesięcznego wynagrodzenia, po 15
latach pracy - trzymiesięcznego wynagrodzenia, a po 20 latach pracy - sześciomiesięcznego
wynagrodzenia152.
Pracownicy samorządowi mogą również otrzymywać świadczenia z zakładowego funduszu
świadczeń socjalnych. Zgodnie z ustawą z dnia 4 marca 1994 r. o zakładowym funduszu świadczeń
socjalnych153 pracodawcy prowadzący działalność w formie jednostek budżetowych i
samorządowych zakładów budżetowych tworzą Fundusz, bez względu na liczbę zatrudnianych
pracowników.
Zakładowy fundusz świadczeń socjalnych tworzony jest z przeznaczeniem na:
– finansowanie działalności socjalnej organizowanej na rzecz osób uprawnionych do
korzystania z Funduszu,
– dofinansowanie zakładowych obiektów socjalnych
– na tworzenie zakładowych żłobków, klubów dziecięcych, przedszkoli oraz innych form
wychowania przedszkolnego.
Przy tym przez działalność socjalną zgodnie z ww. ustawą rozumie się usługi świadczone
przez pracodawców na rzecz różnych form wypoczynku, działalności kulturalno-oświatowej,
sportowo-rekreacyjnej, opieki nad dziećmi w żłobkach, klubach dziecięcych, sprawowanej przez
dziennego opiekuna lub nianię, w przedszkolach oraz innych formach wychowania przedszkolnego,
udzielanie pomocy materialnej – rzeczowej lub finansowej, a także zwrotnej lub bezzwrotnej
pomocy na cele mieszkaniowe na warunkach określonych umową154.
„Jest to wyliczenie enumeratywnie. Inne aktywności pracodawcy nie mieszczące się w
powyższej definicji nie mogą być finansowane ze środków funduszu. Jednocześnie pracodawca nie
musi prowadzić wszystkich 3 rodzajów działalności w ramach funduszu, może ograniczyć się do
jednej lub kilku z nich. Rodzaje prowadzonej działalności w ramach funduszu określa regulamin
ZFSŚ. Ponadto komentowana ustawa określa także zasady przyznawania świadczenia urlopowego,
które jest świadczeniem pozafunduszowym (art. 3 ust. 3, ust. 4-6 u. z. f. ś. s.) wykazującym cechy
świadczenia społecznego w rozumieniu polityki społecznej, (takie jak: powszechność,
153 Ustawa z dnia 4 marca 1994 r. o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych (Dz. U. z 1994 r. nr 43 poz. 163).
154 Tamże.
44
nieselektywność, bezwarunkowość, roszczeniowość), a którego ustawodawca nie wymienił w
samym art. 1 ust. 1n komentowanej ustawy“155.
Zasady i warunki korzystania z usług i świadczeń finansowanych z zakładowego funduszu
świadczeń socjalnych oraz zasady przeznaczania środków funduszu na poszczególne cele i rodzaje
działalności socjalnej określa pracodawca w regulaminie uzgadnianym ze związkami zawodowymi
działającymi na terenie danej jednostki. Pracodawca, u którego nie działa zakładowa organizacja
związkowa, uzgadnia regulamin z pracownikiem wybranym przez załogę do reprezentowania jej
interesów156.
Zakładowy fundusz świadczeń socjalnych tworzy się z corocznego odpisu podstawowego,
naliczanego w stosunku do przeciętnej liczby zatrudnionych. Przyznawanie ulgowych usług i
świadczeń oraz wysokość dopłat z funduszu uzależnia się od sytuacji życiowej, rodzinnej i
materialnej osoby uprawnionej do korzystania z funduszu. Środkami funduszu dysponuje
pracodawca, a niewykorzystane w danym roku kalendarzowym środki przechodzą na następny
rok157.
II.2. Prawne regulacje gospodarki finansowej ośrodka pomocy społecznej
Kierownik ośrodka pomocy społecznej jest osobą, która na podstawie pełnomocnictwa

wójta (burmistrza, prezydenta), działa jednoosobowo prowadząc gospodarkę finansową danej
jednostki. Zasada ta wynika z art. 47 ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym158.
Kierownik jednostki pomocy społecznej realizując zadania wynikające z ustawy o pomocy
społecznej i innych ustaw, jest zobowiązany do stosowania i przestrzegania zasad funkcjonowania
gospodarki finansowej jednostek sektora finansów publicznych w zakresie określonym w ustawie o
finansach publicznych159.
Na podstawie art. 53 ust. 1 ustawy o finansach publicznych kierownik jednostki budżetowej
odpowiada za całość gospodarki finansowej danej jednostki. Kierownik jednostki może powierzyć
określone obowiązki w zakresie gospodarki finansowej pracownikom jednostki. Przyjęcie
obowiązków przez te osoby powinno być potwierdzone dokumentem w formie odrębnego
imiennego upoważnienia albo wskazania w regulaminie organizacyjnym tej jednostki160.
„Zakres uprawnień i obowiązków kierownika jednostki pomocy społecznej w sferze
155 M. Mędrala, Zakładowy fundusz świadczeń socjalnych. Komentarz. Wzory pism,Warszawa 2021, s. 21-22.
156 Czytaj więcej: Ustawa z dnia 4 marca 1994 r. o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych (Dz. U. z 1994 r. nr 43
poz. 163).
157 Tamże.
158 Ustawa z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (Dz. U. z 1990 nr 16 poz. 95).
160 Ustawa z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych (Dz. U. Z 2009 r. nr 157 poz. 1240).
45
gospodarki finansowej wyznaczają normy tzw. dyscypliny finansów publicznych, czyli zbiór reguł
określonych w przepisach prawa, definiujących zasady ustalania, poboru i egzekucji należności
stanowiących środki publiczne oraz zasady gospodarowania nimi (zaciąganie zobowiązań,
dokonywanie wydatków). Podstawowe zasady dyscypliny finansów publicznych zawarte są w
ustawie o finansach publicznych i aktach wykonawczych do niej. Na straży przestrzegania zasad
dyscypliny finansów publicznych o podstawowym charakterze stoją specjalne przepisy karne,
ustalone w odrębnej ustawie – ustawie o odpowiedzialności za naruszenie dyscypliny finansów
publicznych“161.
Wśród obowiązków kierownika ośrodka pomocy społecznej, a co za tym idzie
odpowiedzialności za dokonanie bądź niedokonanie ww. obowiązków można wymienić:
– całość gospodarki finansowej jednostki;
– zapewnienie funkcjonowania adekwatnej, skutecznej i efektywnej kontroli zarządczej w
jednostce;
– zapewnienie warunków niezbędnych do niezależnego, obiektywnego i efektywnego
prowadzenia audytu wewnętrznego;
– prowadzenie rachunkowości jednostki;
– przygotowanie i prowadzenie postępowań o udzielenie zamówień publicznych;
– rzetelne i prawidłowe pod względem merytorycznym i formalno-rachunkowym
sporządzenie sprawozdań budżetowych162.
Jak wynika z art. 4 ust. 5 ustawy o rachunkowości163 kierownik jednostki pomimo
powierzenia innym osobom obowiązków w zakresie rachunkowości, ponosi odpowiedzialność za
wykonywanie określonych ustawą obowiązków w zakresie rachunkowości, w tym z tytułu nadzoru.
Odpowiedzialność za przeprowadzenie inwentaryzacji w formie spisu z natury zawsze spoczywa na
kierowniku jednostki.
Jednostki pomocy społecznej prowadzą rachunkowość zgodnie z przepisami ustawy o
rachunkowości, z uwzględnieniem zasad określonych w ustawie o finansach publicznych. Plany
kont oraz szczegółowe ustalenia w zakresie rachunkowości m. in. Jednostek budżetowych określa
rozporządzenie Ministra Rozwoju i Finansów z dnia 13 września 2017 r. w sprawie rachunkowości
oraz planów kont dla budżetu państwa, budżetów jednostek samorządu terytorialnego, jednostek
budżetowych, samorządowych zakładów budżetowych, państwowych funduszy celowych oraz
161 A. Brzezińska i in., Vademecum..., op. cit., s. 487-488.

162 R. Niemiec, Kontrola zarządcza w sektorze finansów publicznych. Zadania skarbnika i głównego księgowego,
163 Ustawa z 29 września 1994 r. o rachunkowości (Dz. U. z 1994 r. nr 121 poz. 591).
46
państwowych jednostek budżetowych mających siedzibę poza granicami Rzeczypospolitej
Polskiej164.
Z powyższych przepisów wynika wprost, że jednostki pomocy społecznej jako jednostki
sektora finansów publicznych, są zobowiązane stosować ustawę o rachunkowości, rzetelnie i jasno
przedstawiać sytuację majątkową i finansową jednostki oraz jej wynik finansowy165.
Kierownik ośrodka pomocy społecznej ma obowiązek zapewnienia adekwatnej, skutecznej i
efektywnej kontroli zarządczej w zarządzanej przez siebie jednostce. Zasada ta wynika z art. 69 ust.
1 pkt 3 ustawy o finansach publicznych. Natomiast definicja kontroli zarządczej wywodzi się z art.
68 ww. ustawy, gdzie kontrolę zarządczą w jednostkach sektora finansów publicznych stanowi ogół
działań podejmowanych dla zapewnienia realizacji celów i zadań w sposób zgodny z prawem,
efektywny, oszczędny i terminowy166.
Kontrola zarządcza jest jedną z funkcji zarządzania jednostką, a za jej najważniejszą część
można uznać wyznaczanie zadań i celów oraz monitorowanie stopnia ich realizacji. Aby kontrola
zarządcza w jednostce funkcjonowała efektywnie, niezbędne jest aktywne działanie kierownika
jednostki wraz z pozostałymi pracownikami jedności, a w szczególności kadrą kierowniczą167.
W przypadku prowadzenia gospodarki finansowej jednostki niezgodnie z przepisami,
kierownik jednostki podlega odpowiedzialności karnej i skarbowej, a także ponosi
odpowiedzialność za naruszenie dyscypliny finansów publicznych. Dodatkowo kierownik jednostki
może podlegać odpowiedzialności cywilnej, np. odszkodowawczej „z tytułu czynu niedozwolonego
(np. bezprawnego zwolnienia pracownika), lub sankcji nieważności (np. zawarcie umowy w
sprawie zamówienia publicznego bez zachowania formy pisemnej)“168.
Dyscyplinę finansów publicznych reguluje ustawa z dnia 17 grudnia 2004 r. o
odpowiedzialności za naruszenie dyscypliny finansów publicznych 169 oraz rozporządzenie Rady
Ministrów z dnia 5 lipca 2005 r. w sprawie działania organów orzekających w sprawach o
naruszenie dyscypliny finansów publicznych oraz organów właściwych do wypełniania funkcji
oskarżyciela170.
164 Rozporządzenie Ministra Rozwoju i Finansów z dnia 13 września 2017 r. w sprawie rachunkowości oraz planów
kont dla budżetu państwa, budżetów jednostek samorządu terytorialnego, jednostek budżetowych, samorządowych
zakładów budżetowych, państwowych funduszy celowych oraz państwowych jednostek budżetowych mających
siedzibę poza granicami Rzeczypospolitej Polskiej (Dz. U. 2017 poz. 1911).
166 Ustawa z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych (Dz. U. Z 2009 r. nr 157 poz. 1240).
168 Tamże.
169 Ustawa z dnia 17 grudnia 2004 r. o odpowiedzialności za naruszenie dyscypliny finansów publicznych (Dz. U. z
2005 nr 14 poz. 114).
170 Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 5 lipca 2005 r. w sprawie działania organów orzekających w sprawach o
naruszenie dyscypliny finansów publicznych oraz organów właściwych do wypełniania funkcji oskarżyciela (Dz. U.
z 2005 r. nr 136 poz. 1143).
47
Przykładem przekroczenia dyscypliny finansów publicznych może być:
– nieprzekazanie w terminie do budżetu w należnej wysokości pobranych dochodów
należnych Skarbowi Państwa lub jednostce samorządu terytorialnego (art. 6 ustawy) - np.
wpłat z tytułu świadczonych usług opiekuńczych;
– wydatkowanie dotacji niezgodnie z przeznaczeniem określonym przez udzielającego dotację
(art. 9 ustawy) - np. przeznaczenie środków dotacji programu "Posiłek w szkole i w domu"
na wypłatę zasiłków celowych;
– nierozliczenie w terminie otrzymanej dotacji – w przypadku niewykorzystania w całości
otrzymanej dotacji, jednostka ma obowiązek zwrócić nadwyżkę zgodnie z terminem
wskazanym w umowie zawartej np. z wojewodą, nie dokonanie zwrotu w terminie będzie
stanowiło naruszenie dyscypliny finansów publicznych (art. 9 ustawy);
– dokonanie zmiany w budżecie lub planie, stanowiącym podstawę gospodarki finansowej
jednostki sektora finansów publicznych, bez upoważnienia albo z przekroczeniem zakresu
upoważnienia (art. 10 ustawy);
– nieopłacenie w terminie przez jednostkę sektora finansów publicznych składek na
ubezpieczenia społeczne, zdrowotne, Fundusz Pracy itd., albo ich opłacenie w mniejszej
wysokości niż wynika to z wyliczenia (art. 14 ustawy);
– niezgodne z przepisami o zamówieniach publicznych opisanie przedmiotu zamówienia
publicznego w sposób, który mógłby utrudniać uczciwą konkurencję lub niezamieszczenie
w Biuletynie Zamówień Publicznych ogłoszenia o zamówieniu, udzielenie zamówienia
publicznego wykonawcy, który nie został wybrany w trybie lub procedurze, określonych w
przepisach o zamówieniach publicznych (więcej art. 17 ustawy);
– niewykonanie lub nienależyte wykonanie przez kierownika jednostki sektora finansów
publicznych obowiązków w zakresie kontroli zarządczej w jednostce sektora finansów
publicznych, jeżeli miało ono wpływ m. in. na dokonanie wydatku powodującego
przekroczenie kwoty wydatków ustalonej w planie finansowym jednostki (art. 18
ustawy)171.
Podstawą gospodarki finansowej jednostki budżetowej jest plan dochodów i wydatków,
zwany dalej „planem finansowym jednostki budżetowej“. Jednostki budżetowe pokrywają swoje
wydatki bezpośrednio z budżetu, a zrealizowane dochody odprowadzają na rachunek odpowiednio
dochodów budżetu państwa lub budżetu jednostki samorządu terytorialnego 172.
„W praktyce wszystkie wydatki budżetu realizowane są przez jednostki budżetowe – urząd
171 Ustawa z dnia 17 grudnia 2004 r. o odpowiedzialności za naruszenie dyscypliny finansów publicznych (Dz. U. z
2005 nr 14 poz. 114).
48
j.s.t., jednostki oświatowe, ośrodek pomocy społecznej itd. Również pobieranie dochodów
własnych j.s.t. (…) jest zadaniem jednostek budżetowych“173.
„Pobierane dochody (np. opłaty, różne wpłaty) odprowadzają one na rachunek bankowy
budżetu j.s.t. Natomiast ich wydatki osobowe, materiałowe oraz inwestycyjne są ujęte w budżecie
samorządu. Mogą dokonywać wydatków tylko do wysokości zakreślonej dla nich w
obowiązującym budżecie samorządowym i planie finansowym jednostki“174.
„Szczególne miejsce (…) zajmują jednostki budżetowe jako realizujące bezpośrednio
dochody i wydatki budżetu. Kierownik każdej jednostki budżetowej jest zatem w praktyce osobą
odpowiedzialną za prawidłową realizację dochodów i wydatków budżetu w przyznanym mu
zakresie. Mimo że w przepisach nie użyto sformułowania odnoszącego się wprost do gospodarki
finansowej j.s.t., to jednak trzeba przyjąć, iż każdy kierownik odpowiada za część tej gospodarki,
zakreśloną w planie finansowym jednostki (por. np. Orzeczenie GKO z dnia 21 września 2006 r.,
DF/GKO-4900-51/64/06/1541, Biul. NDFP 2007, nr 1, poz. 6). Odpowiedzialność ta może przybrać
postać wynikającą zarówno z naruszenia dyscypliny finansów publicznych, jak i z
odpowiedzialności przed organem wykonawczym jako zwierzchnikiem (pracodawcą
samorządowym)“175.
W toku opracowywania projektów planów finansowych, a następnie planów finansowych do
obowiązków kierownika jednostki pomocy społecznej należy „takie zorganizowanie pracy
jednostki i podział obowiązków w zakresie zbierania i opracowywania danych, aby były one
sporządzone w odpowiedniej szczegółowości i z zachowaniem wymaganych terminów.
Przewidywane w planach kwoty dochodów (przychodów) powinny być realne do osiągnięcia, a
kwoty wydatków (kosztów) – zabezpieczać podstawowe potrzeby jednostki w sposób pozwalający
na nieprzerwaną realizację zadań statutowych“176.
Ośrodek pomocy społecznej realizuje swoje zadania w granicach planu finansowego, który
w trakcie roku może ulegać zmianom. Zmian czy to po stronie dochodów, czy wydatków w planie
finansowym może dokonać zarząd jednostki samorządu terytorialnego. Jak wynika z art. 257
ustawy o finansach publicznych177 w toku wykonywania budżetu zarząd może dokonywać zmian
polegających na zmianach:
1) planu dochodów i wydatków związanych ze zmianą kwot lub uzyskaniem dotacji
przekazywanych z budżetu państwa, z budżetów innych jednostek samorządu terytorialnego
173 C. Kosikowski, J.M. Salachna (red.), Finanse samorządowe, 580 pytań i odpowiedzi. Wzory uchwał, deklaracji,
decyzji, umów, Warszawa 2012, s. 781.
174 A. Borodo, Finanse publiczne. Zagadnienia ustrojowe i prawne, Warszawa 2019, s. 149.
175 C. Kosikowski, J.M. Salachna (red.), Finanse samorządowe..., op.cit., s. 781.
49
oraz innych jednostek sektora finansów publicznych;
2) dochodów jednostki samorządu terytorialnego, wynikających ze zmian kwot subwencji w
wyniku podziału rezerw subwencji ogólnej;
3) wydatków jednostki samorządu terytorialnego w ramach działu w zakresie wydatków
bieżących, z wyjątkiem zmian planu wydatków na uposażenia i wynagrodzenia ze stosunku
pracy, o ile odrębne przepisy nie stanowią inaczej;
4) dochodów i wydatków jednostki samorządu terytorialnego związanych ze zwrotem dotacji
otrzymanych z budżetu państwa lub innych jednostek samorządu terytorialnego178.
Kierownik ośrodka pomocy społecznej, jeśli posiada odpowiednie upoważnienie zarządu
jednostki samorządu terytorialnego, może samodzielnie dokonywać przeniesień planu wydatków.
Po wprowadzeniu odpowiednich zmian w planie finansowym, w granicach posiadanych
upoważnień, kierownik jednostki informuje zarząd o dokonanych przeniesieniach. Natomiast w
przypadku braku stosownych upoważnień, kierownik jednostki jest zobowiązany każdorazowo
wnioskować do zarządu o wprowadzenie zaproponowanych zmian, w formie i terminach
ustalonych przez zarząd179.
Zatwierdzony plan finansowy i określone w nim kwoty wydatków wyznaczają granicę do
jakiej kierownik jednostki organizacyjnej pomocy społecznej może zaciągać zobowiązania w
trakcie roku budżetowego. Część wydatków realizowanych przez ośrodki pomocy społecznej jest
trudna do dokładnego oszacowania, dlatego też kierownik jednostki powinien posiadać
upoważnienie do zaciągania zobowiązań z tytułu umów, których realizacja w roku budżetowym i w
latach następnych jest niezbędna do zapewnienia ciągłości działania jednostki i z których płatności
wykraczają poza rok budżetowy. Kompetencje do przekazania takich uprawnień kierownikowi
jednostki organizacyjnej pomocy społecznej, zgodnie z art. 258 ust. 1 pkt ustawy o finansach
publicznych posiada zarząd jednostki samorządu terytorialnego. Zakres i kwoty, do jakich mogą
być zaciągane zobowiązania, wynika z informacji złożonej do wieloletniej prognozy finansowej
przez jednostkę pomocy społecznej180.
Z uwagi na fakt, że często ponad połowa wydatków planu finansowego ośrodków pomocy
społecznej finansowana jest z dotacji z budżetu państwa oraz realizację dochodów budżetu państwa
(m. in. wpływy zwrotów od komorników należności funduszu alimentacyjnego, pobór odpłatności
za specjalistyczne usługi opiekuńcze) kierownik jednostki pomocy społecznej ma szersze
178 Tamże.
180 Tamże.
50
kompetencje, a co za tym idzie – większą odpowiedzialność za zapewnienie kierowanej przez siebie
jednostce środków koniecznych do jej funkcjonowania i racjonalne ich wydatkowanie181.
II.3. Źródła finansowania wynagrodzeń pracowników ośrodków pomocy

społecznej
Do zadań własnych gminy o charakterze obowiązkowym należy utworzenie i utrzymywanie

ośrodka pomocy społecznej, w tym zapewnienie środków na wynagrodzenia pracowników. Zatem
zgodnie z powyższym wynagrodzenia pracowników ośrodków pomocy społecznej wypłacane są ze
środków własnych gminy182.
Zgodnie z art. 115 ustawy o pomocy społecznej jednostki samorządu terytorialnego mogą
otrzymywać dotacje celowe z budżetu państwa na dofinansowanie zadań własnych z zakresu
pomocy społecznej, przy czym wysokość dotacji nie może przekroczyć 80% kosztów realizacji
zadania183.
„Zwykle w IV kwartale roku budżetowego gminy otrzymują dotacje na dofinansowanie
dodatków dla pracowników socjalnych. Dotacja dotyczy tzw. dodatków środowiskowych,
przyznawanych na podstawie art. 121 ust. 3a ustawy o pomocy społecznej“184.
Należy podkreślić, że ośrodki pomocy społecznej oprócz zadań dotyczących ściśle pomocy
społecznej, realizują również zadania dotyczące m. in. świadczeń rodzinnych i alimentacyjnych,
dodatków energetycznych i osłonowych, świadczenia wychowawczego, obecnie również
jednorazowych świadczeń 300 zł dla uchodźców z Ukrainy. Do niedawna ośrodki pomocy
społecznej zajmowały się również przyznawaniem i wypłatą świadczenia „Dobry start“ 185.
Różnorodność wykonywanych zadań oraz prowadzonych spraw powoduje, że w ośrodkach pomocy
społecznej zatrudniani są pracownicy do obsługi powyższych zadań, których wynagrodzenia mogą
mieć inne źródła finansowania.
Źródłem finansowania wynagrodzeń pracowników zatrudnionych w ośrodkach pomocy
społecznej realizujących zadania zlecone mogą być dotacje celowe z budżetu państwa. W
poszczególnych ustawach dotyczących świadczeń wypłacanych przez ośrodki pomocy społecznej
określona jest wysokość dotacji, jaką przeznacza się na koszty obsługi danego świadczenia.
Idąc za kolejnością, koszty obsługi poszczególnych zadań wynoszą:
181 Tamże.
183 Tamże.
185 Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 30 maja 2018 r. w sprawie szczegółowych warunków realizacji rządowego
programu „Dobry start“ (Dz. U. z 2018. poz. 1061 z późn. zm.).
51
– 3% otrzymanej dotacji na świadczenia rodzinne oraz składki na ubezpieczenia emerytalne i
rentowe z ubezpieczenia społecznego, nie mniej jednak niż 6000,00 zł rocznie, a także 30,00
zł od wydanej decyzji administracyjnej w sprawie świadczenia rodzicielskiego186;
– 3% otrzymanej dotacji na świadczenia z funduszu alimentacyjnego na koszty obsługi tych
świadczeń187;
– 2% łącznej kwoty dotacji wypłaconych w gminie zryczałtowanych dodatków
energetycznych188;
– 2% łącznej kwoty dotacji wypłaconych w gminie dodatków osłonowych189;
– 0,1% kwoty przeznaczonej na wypłatę świadczeń wychowawczych190;
– 2% kwoty przeznaczonej na wypłatę jednorazowego świadczenia pieniężnego dla obywateli
Ukrainy191.
Dodatkowo gmina każda gmina może starać się o dofinansowanie z programów rządowych
np. „Asystent rodziny“ - celem programu jest pomoc w realizacji zadań wykonywanych przez
asystentów rodziny, w tym również realizacji przez asystenta rodziny wsparcia, o którym mowa w
art. 8 ust. 2 i 3 ustawy z dnia 4 listopada 2016 r. o wsparciu kobiet w ciąży i rodzin „Za życiem” 192.
Założeniem programu jest dofinansowanie dodatków do wynagrodzenia asystentów rodziny. W
roku 2021 była to kwota w wysokości do 2000 zł brutto wypłacona w formie jednorazowej lub
podzielonej na kilka części, na każdego asystenta rodziny zatrudnionego w gminie na dzień
ogłoszenia programu, proporcjonalnie do wymiaru etatu193.
186 Ustawa z dnia 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych (Dz. U. z 2003 r. Nr 228, poz. 2255).
187 Ustawa z dnia 7 września 2007 r. o pomocy osobom uprawnionym do alimentów (Dz. U. z 2007 r. nr. 192 poz.
1378).
188 Ustawa z dnia 10 kwietnia 1997 r. - Prawo energetyczne (Dz. U. 1997 nr 54 poz. 348).
189 Ustawa z dnia 17 grudnia 2021 r. o dodatku osłonowym (Dz. U. z 2022 r. poz. 1).
190 Ustawa z dnia 11 lutego 2016 r. o pomocy państwa w wychowywaniu dzieci (Dz. U. z 2016 poz. 195).
191 Ustawa z dnia 12 marca 2022 r. o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium
tego państwa (Dz. U. z 2022 r. poz. 583).
192 Ustawa z dnia 4 listopada 2016 r. o wsparciu kobiet w ciąży i rodzin „Za życiem“ (Dz. U. z 2016 r. poz. 1860).
193 Strona internetowa gov.pl: Ogłoszenie programu Asystent rodziny na rok 2021 - Mazowiecki Urząd Wojewódzki w
Warszawie - Portal Gov.pl (www.gov.pl), dostęp: 12.05.2022 r.
52
Rozdział III. Analiza porównawcza wybranych ośrodków z terenu powiatu
dzierżoniowskiego w latach 2019-2020
Rysunek 1: Mapa powiatu dzierżoniowskiego z

wyszczególnieniem poszczególnych gmin
Źródło: http://www.gminy.pl/powiaty/6.html
Gmina miejska Bielawa oraz gmina miejska Dzierżoniów położone są w województwie

dolnośląskim, w powiecie dzierżoniowskim. Znajdują się na południowy zachód od Wrocławia, na
Przedgórzu Sudeckim, u podnóża Gór Sowich.
Na dzień 31.12.2021 roku gmina miejska Bielawa liczyła 29232 mieszkańców, w tym 15572
kobiet i 13660 mężczyzn, natomiast gmina miejska Dzierżoniów liczyła 32346 mieszkańców, w
tym 17268 kobiet i 15078 mężczyzn.
Wykres 1: Liczba mieszkańców Gminy Bielawa oraz Gminy Miejskiej

Dzierżoniów na dzień 31.12.2021 roku.
35000
30000
32346
29232
25000
20000
Bielawa
15000
17268
15572
Dzierzoniów
15078
13660
10000
5000
0
Kobiety
Liczba mieszkańców ogółem Mężczyźni
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS.
53
III.1. Ogólna charakterystyka Ośrodka Pomocy Społecznej w Bielawie oraz Ośrodka Pomocy
Społecznej w Dzierżoniowie
Ośrodek Pomocy Społecznej w Bielawie utworzony został na mocy uchwały nr X/54/90

Miejskiej Rady Narodowej w Bielawie z dnia 27 kwietnia 1990 roku w sprawie utworzenia
terenowej jednostki budżetowej realizującej zadania w zakresie pomocy społecznej. Obecnie
Ośrodek Pomocy Społecznej w Bielawie działa m. in. na podstawie statutu przyjętego uchwałą nr
XXI/229/12 Rady Miejskiej Bielawy z dnia 28 marca 2012 r. w sprawie Statutu Ośrodka Pomocy
Społecznej w Bielawie. Zgodnie z powyższym siedzibą Ośrodka jest miasto Bielawa, a jego
działalność obejmuje obszar gminy Bielawa194.
Ośrodek Pomocy Społecznej w Bielawie znajduje się przy ul. 3 Maja 20 w Bielawie. Pracą
Ośrodka kieruje Dyrektor zatrudniany i zwalniany przez Burmistrza Miasta Bielawa. W przypadku
nieobecności Dyrektora Ośrodkiem kieruje osoba upoważniona przez Dyrektora w zakresie
niezbędnym do normalnego wypełniania zadań Ośrodka195.
Strukturę organizacyjną Ośrodka Pomocy Społecznej w Bielawie tworzą działy i zespoły:
1) dział świadczeń rodzinnych i alimentacyjnych (DSR),
2) dział księgowości (DK),
3) dział pomocy i integracji społecznej (DPI)
a) zespół ds. usług opiekuńczych,
b) zespół ds. asysty rodzinnej,
c) zespół ds. pomocy środowiskowej,
4) dział organizacyjny (DO).
Poszczególnymi działami kierują kierownicy, a w przypadku działu księgowości – główny
księgowy, podlegający bezpośrednio Dyrektorowi. Pracownicy zespołu ds. usług opiekuńczych oraz
zespołu ds. asysty rodzinnej podlegają bezpośrednio koordynatorom, natomiast bezpośrednim
przełożonym pracowników zespołu ds. pomocy środowiskowej oraz koordynatorów ww. zespołów
jest Kierownik Działu Pomocy i Integracji Społecznej.
W razie niemożności pełnienia obowiązków służbowych przez Dyrektora Ośrodka Pomocy
Społecznej w Bielawie zastępstwo obejmuje:
a) w zakresie spraw administracyjnych i kadrowych – Kierownik Działu Organizacyjnego;
b) w zakresie spraw pomocy społecznej i asysty rodzinnej – Kierownik Działu Pomocy i Integracji
Społecznej;
194 Uchwała nr XXI/229/12 Rady Miejskiej Bielawy z dnia 28 marca 2012 r. w sprawie Statutu Ośrodka Pomocy
Społecznej w Bielawie.
195 Regulamin organizacyjny Ośrodka Pomocy Społecznej w Bielawie.
54
c) w zakresie spraw świadczeń rodzinnych, alimentacyjnych, zasiłków dla opiekunów, świadczenia
wychowawczego i świadczenia z tytułu urodzenia się żywego dziecka – Kierownik Działu
Świadczeń Rodzinnych i Alimentacyjnych.
Rysunek 2: Schemat organizacyjny Ośrodka Pomocy Społecznej w Bielawie.
Źródło: Regulamin organizacyjny Ośrodka Pomocy Społecznej w Bielawie.
W czasie planowanej nieobecności, kierownika działu zastępuje pracownik wyznaczony

przez Dyrektora, na wniosek kierownika. Kierownicy działów odpowiadają za zorganizowanie
zastępstw nieobecnych pracowników, tak aby nie dopuścić do zakłóceń w pracy Ośrodka lub
powstania zaległości w załatwianiu spraw. Kierownicy działów ustalają imienne wzajemne
zastępstwa pracowników, o którą są zobowiązani ich poinformować.
Pracownicy Ośrodka Pomocy Społecznej w Bielawie, zatrudnieni na stanowiskach
urzędniczych , w tym kierowniczych stanowiskach urzędniczych oraz obsługi pracują wg
następującego rozkładu czasu pracy:
poniedziałek 7.30-15.30
wtorek 7.30-16.30
środa 7.30-15.30
czwartek 7.30-15.30
55
piątek 7.30-14.30.
Natomiast asystenci rodziny, ze względu na rodzaj pracy i jej organizację oraz miejsce
wykonywania pracy objęci są zadaniowym systemem czasu pracy.
Wynagrodzenie wraz z przysługującymi pracownikowi dodatkami oraz wynagrodzenie za
czas niezdolności do pracy lub zasiłków chorobowych wypłacane jest raz w miesiącu z dołu
najpóźniej do dnia 27 każdego miesiąca. Wynagrodzenie za pracę w godzinach nadliczbowych
wypłaca się do 10–go każdego miesiąca, następującego po okresie rozliczeniowym.
W ramach posiadanych środków na wynagrodzenia tworzy się fundusz nagród w wysokości
5% z przeznaczeniem na nagrody, pozostający w dyspozycji Dyrektora Ośrodka. Nagrody na
uzasadniony wniosek bezpośredniego przełożonego mogą być przyznawane między innymi za:
1) pracę, której efektem jest uzyskanie przez Ośrodek Pomocy Społecznej w Bielawie nagrody,
wyróżnienia
2) inne osiągnięcia w pracy zawodowej.
Wysokość nagrody nie może przekroczyć przeciętnego wynagrodzenia w gospodarce
narodowej ogłaszanego w Monitorze Polskim. W przypadku pozyskania dodatkowych środków
finansowych dla Ośrodka Pomocy Społecznej w Bielawie, pracownicy którzy opracowywali
wniosek, otrzymują nagrodę. O wysokości kwoty każdorazowo decyduje Dyrektor Ośrodka na
umotywowany pisemny wniosek kierowników.
Załącznik nr 1 do regulaminu wynagradzania Ośrodka Pomocy Społecznej w Bielawie
zawiera tabelę stanowisk, w tym stanowisk kierowniczych urzędniczych, urzędniczych,
pomocniczych i obsługi, minimalnego i maksymalnego poziomu wynagrodzenia zasadniczego oraz
wymagań kwalifikacyjnych, obejmującą stanowiska występujące lub mogące wystąpić w Ośrodku
Pomocy Społecznej w Bielawie. Załącznik nr 2 do ww. regulaminu zawiera natomiast tabelę
minimalnych stawek wynagrodzenia zasadniczego dla poszczególnych kategorii zaszeregowania.
Z kolei załącznik nr 3 to tabela określająca maksymalne stawki miesięcznego dodatku funkcyjnego
dla poszczególnych stanowisk. Zgodnie z tą tabelą główny księgowy może otrzymać dodatek
funkcyjny w maksymalnej wysokości 1500,00 zł, natomiast kierownik komórki organizacyjnej w
maksymalnej wysokości 1200,00 zł. Dodatek funkcyjny wypłacany jest świadczeniem
miesięcznym.
Pracownicy Ośrodka Pomocy Społecznej w Bielawie mogą korzystać z Zakładowego
Funduszu Świadczeń Socjalnych. Zgodnie z przyjętym regulaminem środki Funduszu mogą być
przeznaczane na finansowanie (dofinansowanie):
1) bezzwrotnej pomocy materialnej – rzeczowej lub finansowej,
2) krajowego i zagranicznego wypoczynku,
56
3) działalności kulturalno – oświatowej oraz sportowo – rekreacyjnej.
Ośrodek Pomocy Społecznej w Dzierżoniowie utworzony został na mocy Uchwały Nr
XIII/54/90 Miejskiej Rady Narodowej w Dzierżoniowie z dnia 12 kwietnia 1990 roku w sprawie
utworzenia Ośrodka Pomocy Społecznej w Dzierżoniowie. Obecnie Ośrodek funkcjonuje w oparciu
o statut przyjęty uchwałą nr XXV/235/20 Rady Miejskiej Dzierżoniowa z dnia 28 grudnia 2020
roku196.
Ośrodek Pomocy Społecznej w Dzierżoniowie mieści się przy ul. Szkolnej 24, a swoją
działalnością obejmuje obszar Gminy Miejskiej Dzierżoniów. Ośrodkiem kieruje Dyrektor, który
odpowiada za całokształt działalności jednostki i reprezentuje go na zewnątrz. Dyrektora Ośrodka
zatrudnia i zwalnia Burmistrz Dzierżoniowa. W razie nieobecności Dyrektora, zadania związane
z zarządzaniem Ośrodkiem wykonuje pisemnie upoważniony pracownik Ośrodka.
W ramach struktury organizacyjnej ośrodka działa ośrodek wsparcia - Klub Senior+, który
realizuje zadania określone w art. 51 ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej, a w
sezonie zimowym Ośrodek prowadzi Ogrzewalnię dla osób bezdomnych z terenu miasta
Dzierżoniowa.
Strukturę organizacyjną Ośrodka Pomocy Społecznej w Dzierżoniowie tworzą:
1) dział pomocy środowiskowej (DPŚ)
a) zespół ds. asysty rodzinnej i przeciwdziałania przemocy (AR),
b) zespół ds. usług opiekuńczych i ośrodków wsparcia (UO),
c) zespół ds. bezdomności i integracji społecznej (IS),
d) zespół ds. świadczeń z pomocy społecznej (PS);
2) dział finansowo-ksiegowy (DFK), w którego skład wchodzi:
- samodzielny referent ds. kadr;
3) dział świadczeń rodzinnych i alimentacyjnych (DŚRiA),
4) dział organizacyjny (DO), w którego skład wchodzi:
- Inspektor Ochrony Danych Osobowych (ABI/IODO).
Do realizacji zadań Ośrodka, Dyrektor w drodze zarządzenia może powołać doraźne lub
stałe zespoły zadaniowe, określając ich skład osobowy, sposób działania, zakres spraw i
kompetencje.
Pracą komórek organizacyjnych kieruje kadra zarządzająca:
1) Dział Pomocy Środowiskowej – Kierownik,
2) Dział Finansowo-Księgowy – Główny Księgowy,
3) Dział Świadczeń Rodzinnych i Alimentacyjnych – Kierownik,
196 Uchwała nr XXV/235/20 Rady Miejskiej Dzierżoniowa z dnia 28 grudnia 2020 r. w sprawie nadania Statutu
Ośrodkowi Pomocy Społecznej w Dzierżoniowie.
57
4) Dział Organizacyjny – Kierownik.
Rysunek 3: Schemat organizacyjny Ośrodka Pomocy Społecznej w Dzierżoniowie.
DYREKTOR
DZIAŁ POMOCY DZIAŁ ŚWIADCZEŃ DZIAŁ FINANSOWO

DZIAŁ
ŚRODOWISKOWEJ RODZINNYCH -KSIĘGOWY
ORGANIZACYJNY
I ALIMENTACYJNYCH
GŁÓWNY
KIEROWNIK KIEROWNIK KIEROWNIK
KSIĘGOWY
PRACOWNICY PRACOWNICY PRACOWNICY

DO DŚRIA DFK
PRACOWNICY
BOK / SEKRETARIAT SAMODZIELNY
REFERENT
DS. KADROWYCH
ABI / IODO
ZESPÓŁ DS. ASYSTY ZESPÓŁ DS. USŁUG ZESPÓŁ ZESPÓŁ

RODZINNEJ OPIEKUŃCZYCH DS. BEZDOMNOŚCI DS. ŚWIADCZEŃ
I PRZECIWDZIAŁANIA I OŚRODKÓW I INTEGRACJI Z POMOCY
PRZEMOCY WSPARCIA SPOŁECZNEJ SPOŁECZNEJ
KOORDYNATOR PRACOWNICY PRACOWNICY PRACOWNICY

SOCJALNI SOCJALNI SOCJALNI
PRACOWNICY
SOCJALNI
ASYSTENCI
RODZINY
Żródło: Regulamin organizacyjny Ośrodka Pomocy Społecznej w Dzierżoniowie.
Wykaz zastępstw Dyrektora oraz kierowników określa załącznik nr 2 do regulaminu,

zgodnie z którym w pełnym zakresie bieżącego kierowania Ośrodkiem zgodnie z regulaminem
organizacyjnym oraz w zakresie spraw dotyczących pomocy społecznej i asysty rodzinnej
zastępstwo za Dyrektora pełni kierownik Działu Pomocy Środowiskowej, w zakresie spraw
dotyczących świadczeń realizowanych przez Dział Świadczeń Rodzinnych i Alimentacyjnych –
kierownik tego Działu, w zakresie spraw administracyjnych i kadrowych oraz dotyczących
dodatków mieszkaniowych – kierownik Działu Organizacyjnego. Kierowników poszczególnych
działów oraz głównego księgowego zastępują wyznaczeni pracownicy.
W ramach stanowisk pracy obowiązuje zasada pełnienia zastępstw w przypadku
nieobecności pracownika. W przypadku braku określonego wcześniej zastępstwa, na okres
nieobecności pracownika, zastępstwo wyznacza bezpośredni przełożony.
Pracowników Ośrodka Pomocy Społecznej w Dzierżoniowie obowiązuje następujący czas
pracy:
– od poniedziałku do piątku praca w godzinach od 7.00 do 15.00,
– w czwartki – wyznaczeni pracownicy działów praca w godzinach od 8.00 do 16.00
– asystenci rodziny realizują zadania w systemie zadaniowego czasu pracy.
58
W przypadku występowania szczególnych potrzeb pracodawcy, pracownicy socjalni mogą
być zobowiązani do pełnienia dyżurów w ramach pracy socjalnej poza godzinami pracy oraz w dni
wolne od pracy w miejscach wyznaczonych przez pracodawcę (dyżury z dzielnicowymi,
Ogrzewalnia dla bezdomnych, monitorowanie miejsc przebywania osób bezdomnych w mieście).
Decyzję o wprowadzeniu dyżurów podejmuje Dyrektor Ośrodka.
Regulamin pracy Ośrodka Pomocy Społecznej w Dzierżoniowie zawiera również informację
o nagrodach i wyróżnieniach przysługującym pracownikom Ośrodka. Zgodnie z powyższym
pracownikowi, który przez wzorowe wypełnianie swoich obowiązków, przejawianie inicjatywy w
pracy i podnoszenie jej wydajności oraz jakości, a także pracownikowi, który przez podnoszenie
kwalifikacji zawodowych przyczynia się szczególnie do wykonywania zadań zleconych przez
pracodawcę, mogą być przyznane nagrody i wyróżnienia, tj. nagroda pieniężna, pochwała pisemna.
Powyższe nagrody przyznaje Dyrektor.
Regulamin Pracy Ośrodka Pomocy Społecznej w Dzierżoniowie przewiduje także
refundację kosztów zakupu okularów korygujących wzrok przeznaczonych do pracy z monitorem
ekranowym. Procedura w sprawie zasad ww. refundacji znajduje się w załączniku nr 4 do
Regulaminu Pracy Ośrodka Pomocy Społecznej w Dzierżoniowie.
Osobą uprawnioną do uzyskania refundacji jest pracownik, który użytkuje w czasie pracy
monitor ekranowy, co najmniej przez połowę swojego dobowego wymiaru czasu pracy. Refundacja
przysługuje pracownikowi, jeżeli wyniki badań okulistycznych przeprowadzonych w ramach
profilaktycznej opieki zdrowotnej wykażą potrzebę stosowania okularów korygujących podczas
pracy przy obsłudze monitora ekranowego. Refundacja ta przysługuje, jeżeli pracownik dokona
zakupu okularów korygujących wzrok, zgodnie z zaleceniem lekarza.
Refundacja kosztów zakupu okularów korygujących wzrok przysługuje nie częściej niż raz
na dwa lata. Pracodawca refunduje wartość zakupu okularów korygujących wzrok lub samych
szkieł bez opraw w wysokości 250,00 zł. Z refundacji może skorzystać pracownik, który pracuje w
Ośrodku Pomocy Społecznej w Dzierżoniowie nie krócej niż 6 miesięcy.
Podstawą refundacji kosztu zakupu okularów są:
1) wniosek pracownika o zwrot kosztów zakupu okularów;
2) zlecenie lekarza / zaświadczenie o potrzebie stosowania okularów korygujących wzrok
podczas pracy przy obsłudze monitora ekranowego, wydane przez lekarza okulistę w
ramach profilaktycznej opieki zdrowotnej lub lekarza medycyny pracy,
3) oryginalna faktura wystawiona na pracownika, dokumentująca zakup okularów
korygujących wzrok.
Wniosek wraz z załącznikami składa się w Dziale Finansowo-Księgowym. Obowiązuje
59
miesięczny system rozliczenia refundacji.
Zgodnie z regulaminem wynagradzania pracowników Ośrodka Pomocy Społecznej w
Dzierżoniowie pracownikowi przysługuje wynagrodzenie stosowne do zajmowanego stanowiska
oraz posiadanych kwalifikacji zawodowych. Decyzje o zastosowaniu dla danego pracownika stawki
osobistego zaszeregowania podejmuje Dyrektor Ośrodka.
Powyższy regulamin, w załączniku nr 1, określa wykaz stanowisk z uwzględnieniem
podziału na stanowiska kierownicze urzędnicze, urzędnicze, pomocnicze i obsługi oraz kategorię
zaszeregowań. Wymagania kwalifikacyjne pracowników niezbędne do wykonywania pracy na
poszczególnych stanowiskach ustala się na poziomie minimalnych wymagań kwalifikacyjnych
określonych w rozporządzeniu Rady Ministrów w sprawie wynagradzania pracowników
samorządowych.
Podstawą ustalania wynagrodzenia pracownika jest tabela stawek zaszeregowania
pracowników określająca minimalny i maksymalny poziom wynagrodzenia zasadniczego na
poszczególnych stanowiskach pracy, stanowiąca załącznik nr 2 do regulaminu wynagradzania.
Wynagrodzenie pracownika zatrudnionego w pełnym wymiarze czasu pracy nie może być niższe od
wynagrodzenia, ustalonego zgodnie z ustawą z dnia 10 października 2002 r. o minimalnym
wynagrodzeniu197.
Pracownikom zatrudnionym na stanowiskach głównego księgowego oraz kierowników
komórek organizacyjnych przysługuje dodatek funkcyjny w wysokości do 1000,00 zł. Decyzję w
sprawie wysokości dodatku funkcyjnego podejmuje każdorazowo Dyrektor Ośrodka Pomocy
Społecznej w Dzierżoniowie.
W ramach posiadanych środków na wynagrodzenia Dyrektor Ośrodka Pomocy Społecznej
w Dzierżoniowie może utworzyć fundusz nagród, z przeznaczeniem na nagrody dla pracowników.
Nagroda może zostać przyznana pracownikowi w szczególności za:
1) szczególne osiągnięcia w pracy,
2) wykonywanie dodatkowych zadań, wykraczających poza zakres podstawowych
obowiązków wynikających z umowy o pracę, za które pracownik nie otrzymuje dodatku
specjalnego,
3) inicjatywę i samodzielność w stosowaniu rozwiązań usprawniających realizację
powierzonych zadań,
4) systematyczne i efektywne podnoszenie kwalifikacji zawodowych,
5) wzorowe wypełnianie obowiązków służbowych.
Decyzję o przyznaniu nagrody podejmuje Dyrektor Ośrodka z własnej inicjatywy lub na
197 Ustawa z dnia 10 października 2002 r. o minimalnym wynagrodzeniu (Dz. U. z 2002 r. nr 200 poz. 1679).
60
pisemny wniosek bezpośredniego przełożonego danego pracownika.
Pracownicy Ośrodka Pomocy Społecznej w Dzierżoniowie mogą korzystać ze świadczeń
przewidzianych w regulaminie Zakładowego Funduszu Świadczeń Socjalnych, w szczególności z:
1) dofinansowania do wypoczynku organizowanego we własnym zakresie przez pracowników
i inne osoby uprawnione tzw. „wczasów pod gruszą“,
2) dofinansowanie do działalności kulturalo-oświatowej, sportowej i turystycznej,
3) pomoc rzeczową i pieniężną dla osób znajdujących się w trudnej sytuacji życiowej,
rodzinnej i materialnej,
4) pomoc mieszkaniową w formie pożyczek na remont i modernizację mieszkań oraz domów
jednorodzinnych,
5) pomoc w formie jednorazowej (raz na 12 miesięcy) zapomogi dla osób dotkniętych
zdarzeniami losowymi.
Zważając na powyższe, porównując kluczowe dokumenty na bazie których funkcjonują oba
ośrodki – Ośrodek Pomocy Społecznej w Bielawie oraz Ośrodek Pomocy Społecznej w
Dzierżoniowie, widoczne są zarówno różnice, jak i podobieństwa.
Jak już wspomniano w drugim rozdziale niniejszej pracy, w żadnym dokumencie rangi
ustawowej nie ma wzoru poszczególnych dokumentów wewnętrznych, można jedynie odnaleźć
elementy jakie statut, czy regulaminy organizacyjne, pracy, wynagradzania, Zakładowego Funduszu
Świadczeń Socjalnych powinny zawierać. Zatem ostateczna formuła wspomnianych dokumentów
zależna jest od konkretnej placówki, jej kierownictwa i wizji prowadzenia ośrodka.
Wśród różnic organizacyjnych pomiędzy ww. Ośrodkami można wymienić:
1) godziny otwarcia placówek,
2) struktura organizacyjna – podział na działy w Ośrodku Pomocy Społecznej w Bielawie oraz
w Ośrodku Pomocy Społecznej w Dzierżoniowie wygląda podobnie, natomiast w Ośrodku
Pomocy Społecznej w Dzierżoniowie w Dziale Pomocy Środowiskowej wyodrębniono
dodatkowo zespół ds. bezdomności i integracji społecznej, który obejmuje pracę z osobami
wykluczonymi, uzależnionymi, nie posiadającymi schronienia, przebywającymi w
miejscach „niemieszkalnych“ schroniskach i innych placówkach całodobowych oraz
osobami opuszczającymi Zakłady Karne.
3) tworzenie funduszu nagród – mimo, że w obydwóch placówkach taki fundusz jest tworzony,
to w regulaminie wynagradzania Ośrodka Pomocy Społecznej w Bielawie określono
procentowo wysokość tego funduszu tj. 5%. Natomiast wydaje się, że pracownicy Ośrodka
Pomocy Społecznej w Dzierżoniowie mają „większe“ możliwości zdobycia nagrody,
ponieważ regulamin wynagradzania wskazuje więcej przykładowych sytuacji, w jakich
61
nagrodę można zdobyć.
4) świadczenia z Zakładowego Funduszu Świadczeń Socjalnych (dalej ZFŚS) – regulamin
ZFŚŚ Ośrodka Pomocy Społecznej w Dzierżoniowie przewiduje możliwość uzyskania
pożyczki na cele mieszkaniowe, natomiast regulamin ZFŚŚ Ośrodka Pomocy Społecznej w
Bielawie daje większe możliwości, w odniesieniu do świadczeń związanych z
finansowaniem form krajowego i zagranicznego wypoczynku.
5) możliwość refundacji zakupu okularów korekcyjnych – regulamin pracy Ośrodka Pomocy
Społecznej w Bielawie nie przewiduje takiego rozwiązania.
6) wysokość dodatku funkcyjnego – w Ośrodku Pomocy Społecznej w Dzierżoniowie
maksymalny dodatek funkcyjny wynosi 1000,00 zł, natomiast w Ośrodku Pomocy
Społecznej w Dzierżoniowie główny księgowy może otrzymać maksymalnie 1500,00 zł, a
kierownicy komórek organizacyjnych 1200,00 zł.
7) wysokość wynagrodzeń w poszczególnych kategoriach zaszeregowania (tabela 1), co ma
bezpośrednie przełożenie na wysokość wynagrodzeń na danych stanowiskach (tabela 2).
Tabela 1: Porównanie kwot wynagrodzeń w kategoriach zaszeregowania pomiędzy Ośrodkiem Pomocy

Społecznej w Bielawie a Ośrodkiem Pomocy Społecznej w Dzierżoniowie.
Minimalna kwota Różnica w

w złotych Maksymalna kwota Maksymalna kwota w maksymalnej kwocie
Kategoria
OPS Bielawa w złotych złotych pomiędzy OPS
zaszeregowania
i OPS OPS Bielawa OPS Dzierżoniów Bielawa a OPS
Dzierżoniów Dzierżoniów
I 1700 2700 1800 900

II 1720 2900 1900 1000
III 1740 3100 2100 1000
IV 1760 3300 2300 1000
V 1780 3500 2500 1000
VI 1800 3700 2700 1000
VII 1820 3900 2900 1000
VIII 1840 4100 3100 1000
IX 1860 4300 3300 1000
X 1880 4500 3500 1000
XI 1900 4700 3700 1000
XII 1920 4900 3900 1000
XIII 1940 5100 4100 1000
XIV 1960 5300 4300 1000
62
XV 1980 5800 4500 1300
XVI 2000 6000 4700 1300
XVII 2100 6500 4900 1600
XVIII 2200 7000 5100 1900
XIX 2400 7500 5300 2200
Źródło: Opracowanie własne na podstawie regulaminów wynagrodzeń Ośrodka Pomocy Społecznej w
Bielawie i Ośrodka Pomocy Społecznej w Dzierżoniowie.
Kwoty przedstawione w tabeli 1 powzięto z załączników do regulaminów wynagrodzeń

Ośrodka Pomocy Społecznej w Bielawie oraz Ośrodka Pomocy Społecznej w Dzierżoniowie.
Załączniki te obowiązywały w okresie porównawczym, tj. w 2019 roku i 2020 roku. Obecnie
minimalne kwoty wynagrodzeń w poszczególnych kategoriach zaszeregowania kształtują się
inaczej, ponieważ zmianie uległo rozporządzenie Rady Ministrów w sprawie wynagradzania
pracowników samorządowych. Od 1 listopada 2021 roku obowiązuje rozporządzenie Rady
Ministrów z dnia 25 października 2021 r. w sprawie wynagradzania pracowników
samorządowych198 i wskazane tam stawki.
Patrząc z punktu widzenia pracownika, już po wysokości maksymalnych kwot
wynagrodzenia w poszczególnych kategoriach zaszeregowania, widoczne jest, że atrakcyjniej pod
względem wynagrodzeń wypada Ośrodek Pomocy Społecznej w Bielawie. Przykładowo najniższa
kategoria zaszeregowania (I) i przewidziane w niej kwoty wynagrodzeń to różnica rzędu 900,00 zł.
Natomiast różnica w maksymalnej kwocie wynagrodzenia w najwyższej kategorii zaszeregowania
(XIX) to 2200,00 zł.
Tabela 2: Porównanie poziomów wynagrodzenia na poszczególnych stanowiskach pracowników Ośrodka

Pomocy Społecznej w Bielawie i Ośrodka Pomocy Społecznej w Dzierżoniowie.
Różnica w
Kategoria Maksymalna Maksymaln maksymalnej
Minimalna
Kategoria zaszeregowani kwota a kwota kwocie
kwota
Stanowisko zaszeregowani a wynagrodze wynagrodze wynagrodzenia
wynagrodz
a OPS Bielawa OPS nia OPS nia OPS pomiędzy OPS
enia
Dzierżoniów Bielawa Dzierżoniów Bielawa a OPS
Dzierżoniów
Główny księgowy XVI-XVIII XVI-XIX 1960 7000 5300 1700
Kierownik komórki
XII-XVII XII-XVII 1920 6500 4900 1600
organizacyjnej
Referent V-VIII V-XI 1780 4100 3700 400

Samodzielny referent,
VII-X VII-XIII 1820 4500 4100 400
starszy księgowy
198 Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 25 października 2021 r. w sprawie wynagrodzenia pracowników
63
Starszy referent,
VI-IX VI-XII 1800 4300 3900 400
księgowy
Starszy specjalista pracy
socjalnej, starszy XIV-XVII XIV-XVII 1960 6500 4900 1600
asystent rodziny
Specjalista pracy
socjalnej, asystent XIII-XV XIII-XV 1940 5800 4500 1300
rodziny
Pracownik socjalny XI-XIV XI-XIV 1900 5300 4300 1000
Sekretarka IV-IX IV-IX 1760 4300 3300 1000

III-VIII III-VIII
Pomoc administracyjna 1740 4100 3100 1000
Inspektor IX-XII brak 1860 4900 brak -

Źródło: Opracowanie własne na podstawie regulaminów wynagrodzeń Ośrodka Pomocy Społecznej w
Bielawie oraz Ośrodka Pomocy Społecznej w Dzierżoniowie.
W tabeli 2 porównano poziomy wynagrodzeń na kilku stanowiskach występujących

zarówno w Ośrodku Pomocy Społecznej w Bielawie, jak i w Ośrodku Pomocy Społecznej w
Dzierżoniowie. Podkreślenia wymaga fakt, że mimo, iż w każdej kategorii zaszeregowania
określona jest konkretna kwota minimalnego wynagrodzenia, to wynagrodzenie pracownika
zatrudnionego w pełnym wymiarze czasu pracy nie może być niższe od wynagrodzenia, ustalonego
zgodnie z ustawą z dnia 10 października 2002 r. o minimalnym wynagrodzeniu199.
Analizując dane przedstawione w tabeli 2, przykładowo poziom maksymalnego
wynagrodzenia na stanowisku głównego księgowego w Ośrodku Pomocy Społecznej w Bielawie
(przyjmując najwyższą możliwą dla tego stanowiska kategorię zaszeregowania), może być aż o
1700,00 zł wyższy niż w Ośrodku Pomocy Społecznej w Dzierżoniowie, a na stanowisku
kierownika komórki organizacyjnej ta różnica wynosi aż 1600,00 zł.
Natomiast różnice w wysokości 1000,00 zł w zarobkach pomiędzy wskazanymi Ośrodkami
można odnotować na stanowiskach pracownika socjalnego, sekretarki, czy pomocy
administracyjnej. Najmniejsza różnica w wysokości maksymalnego wynagrodzenia widoczna jest
na stanowiskach referenta, samodzielnego referenta, starszego referenta oraz starszego księgowego
i księgowego i wynosi ona 400,00 zł.
W Ośrodku Pomocy Społecznej w Bielawie funkcjonuje stanowisko inspektora, którego
maksymalne zarobki mogą wynieść 4900,00 zł i jest to aż 1200 zł więcej niż można zarobić na
funkcjonującym w Ośrodku Pomocy Społecznej w Dzierżoniowie, stanowisku referenta.
199 Ustawa z dnia 10 października 2002 r. o minimalnym wynagrodzeniu (Dz. U. z 2002 r. nr 200 poz. 1679).
64
Tabela 3: Liczba zatrudnionych pracowników z podziałem na stanowiska w Ośrodku Pomocy
Społecznej w Bielawie oraz w Ośrodku Pomocy Społecznej w Dzierżoniowie w latach 2019-2020.
Ośrodek Pomocy Ośrodek Pomocy

Stanowiska Społecznej Bielawa Społecznej Dzierżoniów
2019 2020 2019 2020
Dyrektor 1 1 1 1
Kierownik 3 3 3 3
Główny księgowy 1 1 1 1
Starsza księgowa 0 0 1 1
Księgowa 0 0 2 2
Referent 5 3 10 10
Starszy referent 0 1 2 1
Inspektor 5 3 0 0
Starszy inspektor 1 3 0 0
Podinspektor 0 1 0 0
Informatyk 1 1 0 0
Asystent rodziny 3 4 2 2
Pracownik socjalny 2 3 2 2
Specjalista pracy
socjalnej 11 10 9 8
Starszy specjalista
pracy socjalnej 0 0 3 4
Starszy pracownik
socjalny 0 0 1 1
Koordynator 2 2 0 0
Psycholog 1 1 0 0
Specjalista 1 1 0 0
Sekretarka 0 0 1 1
Kadrowa 0 1 1 1
Pracownik
administracyjny /
pomoc
administracyjna 2 1 4 3
razem 39 40 43 41
Źródło: opracowanie własne.

Jak wynika z danych zebranych w tabeli 3, w 2019 roku w Ośrodku Pomocy Społecznej w
Bielawie zatrudnionych było 39 pracowników, natomiast w 2020 roku ta liczba wzrosła do 40 osób.
Natomiast w Ośrodku Pomocy Społecznej w Dzierżoniowie zatrudnionych było 43 pracowników, z
kolei w 2020 roku liczba ta zmalała do 41 osób.
W tabeli 3 widoczna jest również różnica w stanowiskach występujących w
porównywanych ośrodkach. W Ośrodku Pomocy Społecznej w Bielawie funkcjonują stanowiska
takie jak: inspektor, podinspektor, starszy inspektor, zatrudniony jest też informatyk, psycholog,
koordynator oraz specjalista. W Ośrodku Pomocy Społecznej w Dzierżoniowie nie ma ww.
stanowisk, natomiast funkcjonują stanowiska, których brak jest w Ośrodku Pomocy Społecznej w
Bielawie, to jest: księgowa, starsza księgowa, starszy specjalista pracy socjalnej, starszy pracownik
65
socjalny i sekretarka.
Analizując poszczególne lata widoczne jest, że w Ośrodku Pomocy Społecznej w Bielawie
w przypadku kilku stanowisk nastąpił awans np. ze stanowiska inspektora na stanowisko starszego
inspektora – 2 osoby. W Ośrodku Pomocy Społecznej w Dzierżoniowie 1 specjalista pracy socjalnej
awansował na stanowisko starszego specjalisty pracy socjalnej.
Podsumowując, w Ośrodku Pomocy Społecznej w Bielawie pracownicy mogą uzyskać
wyższe i na pewno bardziej atrakcyjne wynagrodzenie, w stosunku do Ośrodka Pomocy Społecznej
w Dzierżoniowie, co w przypadku poszukiwania pracowników przez oba te Ośrodki może sprawić,
że Ośrodek Pomocy Społecznej w Bielawie szybciej zasili swoje szeregi.
III.2. Analiza porównawcza wydatków Ośrodka Pomocy Społecznej w Bielawie oraz Ośrodka
Pomocy Społecznej w Dzierżoniowie w latach 2019-2020
Na wykresie poniżej przedstawiono wydatki Gminy Bielawa oraz Gminy Miejskiej

Dzierżoniów w latach 2019 i 2020.
Wykres 2: Wydatki Gminy Bielawa i Gminy Miejskiej Dzierżoniów w 2019 i 2020 roku.
160000000
158081423,17
155000000
153428283
150000000
149355850,58
Gmina Bielawa
Gmina Miejska Dzierżoniów
145000000
142878153,21
140000000
135000000
2019 2020
Źródło: Opracowanie własne na podstawie raportów o stanie miast za lata 2019-2020.
Jak wynika z wykresu powyżej Gmina Bielawa w 2019 roku poniosła wydatki na realizację
zadań określonych w ustawie o samorządzie gminnym w łącznej wysokości 142878153,21 zł,
natomiast w 2020 roku wydatki te wyniosły 158081423,17 zł, co oznacza, że nastąpił wzrost
66
wydatków o 10,64%. Gmina Miejska Dzierżoniów dokonała natomiast wydatków w 2019 roku na
poziomie 149355850,58 zł, a w 2020 roku na poziomie 153428283,00 zł. Wydatki Gminy Miejskiej
Dzierżoniów wzrosły zatem o 2,73%.
W 2019 roku Gmina Miejska Dzierżoniów wydatkowała o 6477697,37 zł więcej niż Gmina
Bielawa, natomiast w 2020 roku ta zależność uległa zmianie i to Gmina Bielawa dokonała
wydatków na wyższym poziomie o 4653140,17 zł.
Tabela 4: Struktura wydatków Gminy Bielawa i Gminy Miejskiej Dzierżoniów w latach 2019 i 2020 –
wybrane działy klasyfikacji budżetowej (w tys. złotych).
Działy klasyfikacji Gmina Bielawa Gmina Miejska Dzierżoniów
budżetowej
2019 % 2020 % 2019 % 2020 %
Wydatki ogółem 142878 100 158081 100 149356 100 153428 100
851 Ochrona zdrowia 573 0,4 548 0,35 826 0,55 991 0,65
852 Pomoc społeczna 9535 6,67 9704 6,14 16305 10,92 10475 6,83
855 Rodzina 34471 24,13 38864 24,58 35838 24 42197 27,5
Źródło: Opracowanie własne na podstawie sprawozdań z wykonania budżetów Gminy Bielawa oraz Gminny
Miejskiej Dzierżoniów w latach 2019-2020.
W tabeli 4 przedstawiona została struktura wydatków Gminy Bielawa oraz Gminy Miejskiej
Dzierżoniów w latach 2019 i 2020 z uwzględnieniem poszczególnych działów klasyfikacji
budżetowej dotyczących polityki społecznej.
W 2019 roku Gmina Bielawa przeznaczyła na ochronę zdrowia 573 tysiące złotych, co
stanowiło zaledwie 0,4% wydatków ogółem. Z kolei w 2020 roku wydatki te stanowiły 0,35%
wydatków ogółem i wyniosły 548 tysięcy złotych. Natomiast Gmina Miejska Dzierżoniów w 2019
roku wydatkowała w ww. dziale 826 tysięcy złotych, czyli 0,55% wydatków ogółem, a w roku 2020
– 991 tysięcy złotych, tj. 0,65%. Wydatki w dziale 851 – Ochrona zdrowia w porównywanych
gminach dotyczyły realizacji zadań w zakresie zwalczania narkomanii oraz przeciwdziałania
alkoholizmowi.
Wydatki w Gminie Bielawa w dziale 852 – Pomoc społeczna w 2019 roku wyniosły 9535
tysięcy złotych, czyli 6,67% wydatków ogółem, natomiast w 2020 roku wydatki te wzrosły o 169
tysięcy złotych i wyniosły 9704 tysiące złotych, tj. 6,14% wydatków ogółem. W Gminie Miejskiej
Dzierżoniów wydatki w ww. dziale w 2019 roku stanowiły 10,92% wydatków ogółem, co oznacza,
że wyniosły 16305 tysięcy złotych, z kolei w 2020 roku wydatki na pomoc społeczną spadły do
6,83% wydatków ogółem i zamknęły się w kwocie 10475 tysięcy złotych.
Największe wydatki z zakresu polityki społecznej w porównywanych Gminach odnotowano
w rozdziale 851 – Rodzina. W 2019 roku Gmina Bielawa wydatkowała w tym zakresie 34471
67
tysięcy złotych, czyli aż 24,13% wydatków ogółem, natomiast w 2020 roku wydatki te wyniosły
24,58%, tj. 38864 tysiące złotych. Gmina Miejska Dzierżoniów w 2019 roku w dziale Rodzina
dokonała wydatków w kwocie 35838 tysięcy złotych (24% wydatków ogółem), a w 2020 roku
wydatki te wzrosły do 42197 tysięcy złotych i wyniosły aż 27% wydatków ogółem.
Analizując tabelę 4 można zauważyć, ze Gmina Bielawa i Gmina Miejska Dzierżoniów na
zadania z zakresu polityki społecznej przeznaczają podobny poziom środków, względem wydatków
w swoich budżetach ogółem. W 2019 roku widoczna jest jednak znacząca różnica (około 4%) w
wydatkach, jakie Gmina Miejska Dzierżoniów poniosła w dziale 852 – Pomoc społeczna.
Względem roku 2020 wydatki te były wyższe aż o 5830 tysięcy złotych.
Przyczyną takiej różnicy w wydatkach były wydatki inwestycyjne przeznaczone na
przebudowę budynku na potrzeby Dziennego Domu Senior + i NGO, która to wyniosła ponad 4,5
miliona złotych, a także przebudowy budynku Środowiskowego Domu Samopomocy w
Dzierżoniowie na potrzeby rozszerzenia działalności tej placówki. Inwestycja ta wyniosła ponad 1
milion złotych.
Kluczowymi instytucjami realizującymi działania w sferze polityki społecznej nakierowanej
na rozwiązywanie problemów społecznych, pomoc społeczną i politykę rodzinną zarówno w
Gminie Bielawa, jak i w Gminie Miejskiej Dzierżoniów są Ośrodki Pomocy Społecznej
funkcjonujące na terenie tych gmin. Oprócz Ośrodka Pomocy Społecznej w Gminie Bielawa
funkcjonuje Zespół Ośrodków Wsparcia, w którego skład wchodzi Środowiskowy Dom
Samopomocy oraz Dzienny Dom Senior + wraz z Bielawskim Klubem Seniora, a także Dom
Pomocy Społecznej. Natomiast w Gminie Miejskiej Dzierżoniów jednostkami realizującymi
zadania z zakresu pomocy społecznej są Środowiskowy Dom Samopomocy, Dzienny Dom Senior +
oraz Klub Seniora podlegający pod Ośrodek Pomocy Społecznej.
W związku z prowadzoną działalnością Ośrodek Pomocy Społecznej w Bielawie oraz
Ośrodek Pomocy Społecznej w Dzierżoniowie realizują swoje działania w następujących działach
klasyfikacji budżetowej:
– 851 – Ochrona zdrowia,
– 852 – Pomoc społeczna,
– 854 – Edukacyjna opieka wychowawcza,
– 855 – Rodzina.
68
Tabela 5: Struktura wydatków Ośrodka Pomocy Społecznej w Bielawie oraz Ośrodka Pomocy Społecznej w
Dzierżoniowie w latach 2019-2020.
Działy klasyfikacji Gmina Bielawa Gmina Miejska Dzierżoniów
budżetowej
2019 % 2020 % 2019 % 2020 %
Wydatki ogółem 36969899 100 42501201 100 42367554 100 48677439 100
851 Ochrona zdrowia 15640 0,04 17713 0,04 42100 0,1 75210 0,15
852 Pomoc społeczna 6732829 18,21 6805834 16,00 8158222 19,26 8142551 16,73
853 Pozostałe zadania w - - - - - - 10200 0,02
zakresie polityki społecznej
854 Edukacyjna opieka 110440 0,3 86822 0,2 171824 0,40 145641 0,3
wychowawcza
855 Rodzina 30110990 81,45 35590832 83,74 33995408 80,24 40303837 82,8
Źródło: Opracowanie własne na podstawie sprawozdań rocznych Ośrodka Pomocy Społecznej w Bielawie
oraz Ośrodka Pomocy Społecznej w Dzierżoniowie za 2019 oraz 2020 rok.
Ośrodek Pomocy Społecznej w Bielawie w 2019 roku zamknął swój budżet po stronie
wydatków kwotą 36969899 zł, natomiast w 2020 roku wysokość wydatków wzrosła o 5531302 zł,
tj. o około 15%, do kwoty 36969899 zł. Największą część wydatków ogółem stanowiły wydatki w
dziale 855 – Rodzina, które w 2019 roku wyniosły 30110990 zł (81,45% wydatków ogółem), a w
2020 roku – 35590832 zł (tj. 83,74% wydatków ogółem). Kolejno istotną częścią wydatków
ogółem były wydatki w dziele 852 – Pomoc społeczna, które w 2019 roku stanowiły 18,21%
wydatków ogółem, tj. 6732829 zł, a w 2020 roku wzrosły do kwoty 6805834 zł i stanowiły 16%
wydatków ogółem
W Ośrodku Pomocy Społecznej w Dzierżoniowie łączne wydatki w 2019 roku wyniosły
42367554 zł, a w 2020 roku wzrosły o 6309885 zł i zamknęły się w kwocie 48677439 zł. Tak jak w
Ośrodku Pomocy Społecznej w Bielawie największą część wydatków ogółem stanowią wydatki w
dziale 855 - Rodzina (80,24% wydatków ogółem), tj. kwota 33995408 zł w 2019 roku, a w 2020
roku wyniosły one 40303837 zł, czyli 82,8% wydatków ogółem. Z kolei wydatki w dziale 852 –
Pomoc społeczna w 2019 roku zamknęły się w kwocie 8158222 zł – 19,26% wydatków ogółem, a
w 2020 roku kwota ta wyniosła 8142551 zł tj. 16,73%, a więc wydatki w tym dziale w Ośrodku
Pomocy Społecznej w Dzierżoniowie zmalały w stosunku do roku 2019 o 15671 zł, czyli o 19%.
Ośrodek Pomocy Społecznej w Dzierżoniowie w 2020 roku dokonywał dodatkowo
wydatków w dziale 853 – Pozostałe zadania w zakresie polityki społecznej i przeznaczył na ten cel
kwotę 10200 zł. Wydatki w tym rozdziale zostały przeznaczone na realizację programu „Opieka
wytchnieniowa 2020“, a dokładniej na zatrudnienie osób realizujących ww. program.
69
Tabela 6: Wydatki na wynagrodzenia i jego pochodne w latach 2019-2020 w Ośrodku Pomocy Społecznej
w Bielawie oraz w Ośrodku Pomocy Społecznej w Dzierżoniowie.
Ośrodek Pomocy Społecznej w Ośrodek Pomocy Społecznej w

Bielawie Dzierżoniowie
Klasyfikacja budżetowa 2019 2020 różnica w % 2019 2020 różnica w %
4010 wynagrodzenia osobowe
pracowników 2 015 694,67 2 096 714,24 4,02 1 948 511,77 2 092 054,38 7,37
4040 dodatkowe
wynagrodzenia roczne 140 425,43 145 478,68 3,60 152 483,81 146 479,29 -3,94
4110 składki na ubezp
społeczne 745 210,14 834 998,52 12,05 946 169,08 1 012 411,10 7,00
4120 składki na FP i SFWON 35 659,78 36 636,09 2,74 40 207,79 41 980,98 4,41
4140 Wpłaty na Państwowy
Fundusz Rehabilitacji Osób
Niepełnosprawnych 1 553,00 1 060,00 -31,75 0,00 0,00 0,00
4170 wynagrodzenia
bezosobowe 7 622,05 9 830,00 28,97 130 170,30 153 580,96 17,98
4440 odpisy na zfśs 49 959,00 61 081,00 22,26 54 122,97 62 522,00 15,52
4700 szkolenia 21 726,23 11 109,55 -48,87 30 529,71 4 600,72 -84,93
Suma 3 017 850,30 3 196 908,08 5,93 3 302 195,43 3 513 629,43 6,40
Źródło: Opracowanie własne na podstawie sprawozdań Rb-28S Ośrodka Pomocy Społecznej w Bielawie
oraz Ośrodka Pomocy Społecznej w Dzierżoniowie za lata 2019-2020.
Tabela 6 przedstawia porównanie wydatków na wynagrodzenia oraz jego pochodne, a także

inne wydatki związane z zatrudnianiem pracowników (odpisy na zakładowy fundusz świadczeń
socjalnych, szkolenia) w Ośrodku Pomocy Społecznej w Bielawie oraz Ośrodku Pomocy
Społecznej w Dzierżoniowie w latach 2019-2020.
W 2019 roku Ośrodek Pomocy Społecznej w Bielawie wydatkował w paragrafie 4010 –
wynagrodzenia osobowe pracowników o 67182,90 zł więcej niż Ośrodek Pomocy Społecznej w
Dzierżoniowie w tym samym roku, mimo, iż w Ośrodku Pomocy Społecznej w Bielawie było
zatrudnionych wówczas o 4 pracowników mniej niż w Ośrodku Pomocy Społecznej w
Dzierżoniowie. Średnie wynagrodzenie miesięczne na 1 pracownika w Ośrodku Pomocy
Społecznej w Bielawie wyniosło w 2019 roku 4307,04 zł, natomiast w Ośrodku Pomocy Społecznej
w Dzierżoniowie było to 3776,19 zł, czyli aż o 12% mniej.
W 2020 roku wydatki na wynagrodzenia osobowe pracowników w porównywanych
ośrodkach były na podobnym poziomie. W Ośrodku Pomocy Społecznej w Bielawie wydatki te
wyniosły 2096714,24 zł, tj. średnio 4368,15 zł na pracownika, natomiast w Ośrodku Pomocy
Społecznej w Dzierżoniowie wyniosły 2092054,38 zł, czyli średnio 4252,14 zł na pracownika.
70
Z powyższego wynika, że pracownicy Ośrodka Pomocy Społecznej w Dzierżoniowie w
2020 roku otrzymali wyższe podwyżki, niż pracownicy zatrudnieni w Ośrodku Pomocy Społecznej
w Bielawie. Mimo to pracownicy Ośrodka Pomocy Społecznej w Bielawie osiągali nieco wyższe
zarobki.
W 2020 roku Ośrodek Pomocy Społecznej w Dzierżoniowie przeznaczył mniejsze środki na
paragraf 4040 – dodatkowe wynagrodzenia roczne, niż w 2019 roku. Wynika to z faktu, że
dodatkowe wynagrodzenie roczne dotyczy roku poprzedniego i wypłacane jest do 31 marca roku
następnego. W 2018 roku w Ośrodku Pomocy Społecznej w Dzierżoniowie zatrudnionych było 2
pracowników socjalnych więcej niż w 2019 roku.
Znaczna różnica w wydatkach Ośrodka Pomocy Społecznej w Bielawie oraz w Ośrodku
Pomocy Społecznej w Dzierżoniowie widoczna jest w paragrafie 4170 – wynagrodzenia
bezosobowe. Różnica ta wynika z faktu, że Ośrodek Pomocy Społecznej w Dzierżoniowie w
sezonie zimowym samodzielnie prowadzi Ogrzewalnię dla bezdomnych i zatrudnia w okresie jej
otwarcia opiekunów, natomiast na terenie Gminy Bielawa działa Ogrzewalnia dla bezdomnych
prowadzona przez spółdzielnię socjalną, stąd Ośrodek Pomocy Społecznej w Bielawie dokonuje z
tego tytułu wydatków w paragrafie 4300 – zakup usług pozostałych, co nie jest widoczne w
wydatkach dotyczących wynagrodzeń.
Zarówno w Ośrodku Pomocy Społecznej w Bielawie, jak i w Ośrodku Pomocy Społecznej
w Dzierżoniowie w 2020 roku widoczny jest spadek w wydatkach przeznaczanych na szkolenia
pracowników względem 2019 roku. Obniżenie wydatków w tym zakresie związane jest przede
wszystkim z oszczędnościami, za sprawą pandemii wirusa SARS-CoV-2. Wszystkie jednostki
samorządu terytorialnego, a także podległe im jednostki, zobligowane były od początku pandemii
analizować swoje budżety, minimalizować wydatki, z uwagi na konieczność przeznaczenia
zwiększonych środków na walkę z wirusem SARS-CoV-2. Za sprawą pandemii i ograniczeniami z
nią związanymi nie było możliwości kierowania pracowników na szkolenia stacjonarne, a jedynie
na takie prowadzone on-line.
71
Tabela 7: Wybrane wydatki Ośrodka Pomocy Społecznej w Bielawie oraz Ośrodka Pomocy
Ośrodek Pomocy Społecznej Ośrodek Pomocy Społecznej
w Bielawie w Dzierżoniowie
Klasyfikacja budżetowa 2019 2020 2019 2020
851 Ochrona zdrowia 15 640,00 17 713,21 42 100,05 75 209,59
852 Pomoc społeczna 6 732 828,77 6 810 429,99 8 158 221,55 8 142 551,17
85202 Domy Pomocy
Społecznej 1 269 810,31 1 273 669,14 934 717,54 1 004 989,98
85214 Zasiłki i pomoc w
naturze 388 190,67 486 025,31 741 411,27 738 945,19
85215 Dodatki mieszkaniowe 717 353,80 592 511,81 1 110 068,76 1 021 288,36

85216 Zasiłki stałe 602 220,44 564 129,33 934 962,02 844 673,68
85228 Usługi opiekuńcze i

specjalistyczne usługi
opiekuńcze dla osób z
zaburzeniami psychicznymi 1 420 215,55 1 454 575,54 1 185 512,55 1 229 185,22
85230 Pomoc w zakresie
dożywiania 227 702,69 161 167,60 665 029,20 668 477,10
854 Edukacyjna opieka
wychowawcza 110 440,05 86 821,77 171 824,00 145 641,00
855 Rodzina 30 176 765,41 35 590 831,50 33 995 408,07 40 303 836,89
85501 Świadczenie
wychowawcze 18 657 311,56 23 878 911,31 21 355 490,59 27 618 281,73
85502 Świadczenia rodzinne 9 674 023,62 9 536 677,44 10 882 817,49 10 848 894,91

85504 Wspieranie rodziny 1 004 429,84 994 445,22 1 077 305,26 1 070 607,45
85508 Rodziny zastępcze 287 238,06 407 841,24 208957,77 211 770,53
85510 Placówki opiekuńczo-
wychowawcze 380 539,16 644 868,60 268 653,85 331 282,27
Źródło: Opracowanie własne na podstawie sprawozdań Rb-28S za lata 2019-2020 Ośrodka
Pomocy Społecznej w Bielawie oraz Ośrodka Pomocy Społecznej w Dzierżoniowie.
Tabela 7 przedstawia porównanie wybranych wydatków dokonywanych przez Ośrodki

Pomocy Społecznej w Bielawie oraz w Dzierżoniowie w latach 2019-2020. Jak wynika z powyższej
tabeli, w każdym rozdziale wydatki w Ośrodku Pomocy Społecznej w Bielawie i w Ośrodku
Pomocy Społecznej w Dzierżoniowie kształtują się w inny sposób.
W dziale 851 Ochrona zdrowia zarówno Ośrodek Pomocy Społecznej w Bielawie, jak i
Ośrodek Pomocy Społecznej w Dzierżoniowie dokonywał wydatków w rozdziale 85195 –
Pozostała działalność. Wydatki te związane były z wydawaniem decyzji w sprawach bezpłatnych
świadczeń opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych. W 2019 roku Ośrodek
Pomocy Społecznej w Bielawie wydał 184 decyzje w ww. sprawie, natomiast Ośrodek Pomocy
Społecznej w Dzierżoniowie – 197. Z kolei w 2020 roku Ośrodek Pomocy Społecznej w Bielawie
72
wydał 156 decyzji, a Ośrodek Pomocy Społecznej w Dzierżoniowie – 135. Wydatki z tego tytułu w
2019 roku w Ośrodku Pomocy Społecznej w Bielawie wyniosły 15640,00 zł, a w Ośrodku Pomocy
Społecznej w Dzierżoniowie – 20971,00 zł. W 2020 roku Ośrodek Pomocy Społecznej w Bielawie
przeznaczył na ww. cel 17713,21 zł, a Ośrodek Pomocy Społecznej w Dzierżoniowie – 16667,92 zł.
Oprócz tego Ośrodek Pomocy Społecznej w Dzierżoniowie w dziale 851 Ochrona zdrowia
wydatkował 20133,78 zł w rozdziale 85117 – Zakłady opiekuńczo-lecznicze i pielęgnacyjno-
opiekuńcze tytułem współfinansowania przez gminę pobytu dzieci w zakładach opiekuńczo-
leczniczych. Na dzień 31.12.2019 r. w placówce opiekuńczo-leczniczej przebywało jedno dziecko.
Na dzień 31.12.2020 r. w placówce opiekuńczo-leczniczej przebywało 2 dzieci, a koszt
współfinansowania ich pobytu przez Ośrodek Pomocy Społecznej w Dzierżoniowie wyniósł
17635,49 zł.
Dodatkowo w rozdziale 85154 – Przeciwdziałanie alkoholizmowi, Ośrodek Pomocy
Społecznej w Dzierżoniowie wydał 995,27 zł. Środki te pozyskane zostały w ramach projektu
„Odważnie Przytul się – II edycja“ na organizację czasu wolnego z elementami profilaktyki
uzależnień dla dzieci i młodzieży z Dzierżoniowa podczas ferii zimowych w 2019 roku.
W 2020 roku wydatki w dziale 851 Ochrona zdrowia w Ośrodku Pomocy Społecznej w
Dzierżoniowie były jeszcze wyższe, za sprawą realizowanych projektów związanych z
przeciwdziałaniem alkoholizmowi:
– „Warsztaty plastyczne – Jesteśmy czyści – nie bierzemy“,
– „Aktywne wsparcie“,
– „Piknik rodzinny – Dzień musztardy“,
– „Dla wolności zwalcz słabości“.
Na realizację ww. projektów jednostka wydatkowała 40906,18 zł.
W dziale 852 Pomoc społeczna Ośrodek Pomocy Społecznej w Bielawie w 2019 i 2020 roku
wydatkował największe środki na domy pomocy społecznej, usługi opiekuńcze oraz specjalistyczne
usługi opiekuńcze, dodatki mieszkaniowe oraz zasiłki stałe. W Ośrodku Pomocy Społecznej w
Dzierżoniowie kolejność najwyższych wydatków nieco się różniła, jednak dotyczyła tych samych
rozdziałów.
Wydatki na rozdział 85202 - Domy pomocy społecznej w 2019 roku w Ośrodku Pomocy
Społecznej w Bielawie zamknęły się kwotą 1269810,31 zł i dotyczyły opłaty za pobyt 50 osób z
terenu miasta Bielawa w domu pomocy społecznej. Natomiast w 2020 roku wydatki te wzrosły do
kwoty 1273669,14 zł i dotyczyły 47 osób. Wzrost wydatków spowodowany był wzrostem
średniego miesięcznego kosztu pobytu mieszkańca w domu pomocy społecznej.
73
W 2019 roku Ośrodek Pomocy Społecznej w Dzierżoniowie poniósł o 335092,77 zł niższe
wydatki na domy pomocy społecznej niż Ośrodek Pomocy Społecznej w Bielawie. Wydatki te
wyniosły 934717,54 zł i dotyczyły pobytu 36 osób z terenu Gminy Miejskiej Dzierżoniów w
domach pomocy społecznej. Z kolei w 2020 roku wydatki te wyniosły 1004989,98 zł i dotyczyły 39
mieszkańców domów pomocy społecznej.
W 2019 roku Ośrodek Pomocy Społecznej w Bielawie poniósł niemal dwukrotnie niższe
wydatki w rozdziale 85214 - Zasiłki i pomoc w naturze, niż Ośrodek Pomocy Społecznej w
Dzierżoniowie. Rozdział 85214 dotyczy między innymi takich wydatków jak:
– zasiłki celowe np. na zakup żywności, leków, środków czystości, opał, sprawienie
pochówku, zapewnienie schronienia,
– zasiłki okresowe.
Tabela 8: Porównanie wybranych świadczeń w rozdziale 85214 w Ośrodku Pomocy Społecznej w Bielawie
oraz Ośrodku Pomocy Społecznej w Dzierżoniowie w latach 2019-2020.
Ośrodek Pomocy Społecznej w
Ośrodek Pomocy Społecznej w Bielawie Dzierżoniowie
liczba liczba liczba liczba
Świadczenie 2019 rodzin 2020 rodzin 2019 rodzin 2020 rodzin
zasiłek celowy 67 942,10 272 93 430,91 236 394 299,07 387 304 484,89 388
opał 55 140,00 133 69 449,98 126 62 855,49 461 31 270,00 247
schroniska 49 066,99 12 68 619,95 10 139 180,00 21 202 309,00 17
pogrzeby 2 400,00 1 7 192,80 3 20 223,00 10 30 117,52 13
zasiłek okresowy 160 841,98 124 191 331,67 121 124 853,99 96 170 763,78 117
Źródło: Opracowanie własne na podstawie sprawozdań rocznych Ośrodka Pomocy Społecznej w Bielawie
oraz Ośrodka Pomocy Społecznej w Dzierżoniowie za lata 2019-2020.
Ośrodek Pomocy Społecznej w Bielawie ponosi znacznie mniejsze wydatki na zasiłki

celowe jednorazowe niż Ośrodek Pomocy Społecznej w Dzierżoniowie, jest to związane z mniejszą
ilością klientów, a także udzielaniem niższej pomocy w tym zakresie. Z kolei porównując wydatki
przeznaczone na zakup opału dla klientów, widoczne jest, że Ośrodek Pomocy Społecznej w
Bielawie udziela wyższych zasiłków na zakup opału, niż Ośrodek Pomocy Społecznej w
Dzierżoniowie.
Znaczną różnicę w wydatkach w rozdziale 85214 widać też w wydatkach na schroniska.
Ośrodek Pomocy Społecznej w Dzierżoniowie w latach 2019-2020 skierował do schronisk kolejno
21 i 17 osób. Mimo tego, że w 2020 roku ze schronienia skorzystało o 4 osoby mniej to koszty
pobytu wzrosły o około 45% w stosunku do roku poprzedniego. Związane jest to z coroczną
podwyżką kosztów pobytu w schronisku. Taka sama sytuacja nastąpiła w Ośrodku Pomocy
Społecznej w Bielawie, gdzie w 2019 roku do schroniska skierowanych zostało 12 osób, a w 2020
74
– 10, koszty mimo tego również były wyższe.
Ośrodek Pomocy Społecznej w Bielawie ponosi stosunkowo niewielkie koszty związane ze
sprawieniem pochówku, w 2019 roku była to kwota 2400,00 zł i dotyczyła pochówku 1 osoby,
która zmarła na terenie miasta Bielawa, natomiast w 2020 roku kwota ta wzrosła do 7192,80 zł i
dotyczyła 3 osób. W Ośrodku Pomocy Społecznej w Dzierżoniowie wydatkowano na ten cel w
2019 roku 20223,00 zł, kwota ta pokryła koszty sprawienia pochówku dla 10 osób, które zmarły na
terenie miasta Dzierżoniów. W 2020 roku kwota ta wzrosła do 30177,52 zł i dotyczyła 12
pogrzebów. Należy tu podkreślić, że na terenie miasta Dzierżoniów znajduje się Szpital Powiatowy
i osoby, których zgon nastąpił w szpitalu, a nie miały rodziny, ani nikogo bliskiego kto zająłby się
ich pochówkiem, chowane są przez Ośrodek Pomocy Społecznej w Dzierżoniowie, stąd liczba
pogrzebów realizowanych przez porównywane ośrodki jest tak różna.
Wykres 3: Liczba rodzin korzystających z dodatków mieszkaniowych w Ośrodku Pomocy Społecznej

w Bielawie oraz w Ośrodku Pomocy Społecznej w Dzierżoniowie w latach 2019-2020.
700 658 643
600
500 480
400 Ośrodek Pomocy Społecznej

337 w Bielawie
300 Ośrodek Pomocy Społecznej
w Dzierżoniowie
200
100
0
2019 2020
Źródło: opracowanie własne.
W rozdziale 85215 Dodatki mieszkaniowe, Ośrodek Pomocy Społecznej w Dzierżoniowie

zarówno w roku 2019, jak i w roku 2020 ponosił o wiele wyższe wydatki na ten cel. Miało to
związek z większą liczbą klientów korzystających z tej formy pomocy w Dzierżoniowie. W 2019
roku o 178 rodzin więcej korzystało z dodatków mieszkaniowych w Dzierżoniowie, natomiast w
2020 roku ta różnica wyniosła aż 306 rodzin.
75
Ośrodek Pomocy Społecznej w Bielawie w 2019 roku wydatkował w rozdziale 85215 kwotę
717353,80 zł z przeznaczeniem na wypłatę dodatków mieszkaniowych oraz zryczałtowanych
dodatków energetycznych wraz z kosztami obsługi, z kolei w 2020 roku kwota ta wyniosła
592511,81 zł. Ośrodek Pomocy Społecznej w Dzierżoniowie dokonał wydatków w tym rozdziale w
2019 roku na sumę 1110068,76 zł, a w 2020 roku – na kwotę 1021288,36 zł.
Spadek ilości rodzin korzystających z dodatków mieszkaniowych może być spowodowany
tym, że kryteria dochodowe nie uległy zmianie, natomiast dochody osób korzystających z tej formy
pomocy w większości wzrosły i spowodowały przekroczenie kryterium dochodowego, aby ubiegać
się o dodatek mieszkaniowy.
Wykres 4: Liczba osób korzystających z zasiłków stałych w latach 209-2020 w Ośrodku Pomocy
Społecznej w Bielawie oraz w Ośrodku Pomocy Społecznej w Dzierżoniowie.
200
180 175
158
160
140 126
120 111 Osrodek Pomocy Społecznej
100 w Bielawie
Ośrodek Pomocy Społecznej
80 w Dzierżoniowie
60
40
20
0
2019 2020
Źródło: Opracowanie własne.
Zarówno w Ośrodku Pomocy Społecznej w Bielawie, jak i w Ośrodku Pomocy Społecznej

w Dzierżoniowie w latach 2019-2020 widoczny jest regres w ilości osób korzystających z pomocy
społecznej w postaci zasiłku stałego. W Ośrodku Pomocy Społecznej w Dzierżoniowie w 2020 roku
z zasiłku stałego skorzystało o 17 osób mniej, niż w roku 2019. Natomiast w Ośrodku Pomocy
Społecznej Bielawie liczba osób pobierających zasiłek stały w 2020 roku zmniejszyła się o 15 osób
w porównaniu do roku poprzedniego. Powodem takiej sytuacji mogło być uzyskanie przez osoby
pobierające ww. świadczenie świadczeń emerytalnych, bądź zgon, ponieważ z zasiłku stałego
76
korzystają osoby niepełnosprawne, bądź osoby, które osiągnęły wiek emerytalny.
Jak już wcześniej wspomniano, znaczna część wydatków z pomocy społecznej przeznaczana
jest w porównywanych Ośrodkach na usługi opiekuńcze, a także na specjalistyczne usługi
opiekuńcze dla osób z zaburzeniami psychicznymi. Wydatki na usługi opiekuńcze pokrywane są ze
środków własnych gmin, natomiast wydatki na specjalistyczne usługi opiekuńcze dla osób z
zaburzeniami psychicznymi pokrywane są z dotacji z budżetu państwa.
W Ośrodku Pomocy Społecznej w Bielawie w 2020 roku z usług opiekuńczych skorzystało
o 2 osoby mniej niż w roku 2019, tj. 215 osób. O ponad 3000 zmniejszyła się także ilość
zrealizowanych godzin usługowych, mimo tego wydatki na usługi opiekuńcze wzrosły o ponad
90000 zł, co spowodowane było wzrostem ceny za 1 godzinę usługową.
Z kolei liczba osób korzystających ze specjalistycznych usług opiekuńczych dla osób z
zaburzeniami psychicznymi w 2019 roku i w 2020 roku w Ośrodku Pomocy Społecznej w
Bielawie była taka sama, zrealizowano jednak o 853 godziny usługowe mniej, przez co jednostka
wydatkowała w 2020 roku o 47272,26 zł mniej niż w roku poprzednim.
Tabela 9: Dane dotyczące usług opiekuńczych i specjalistycznych usług opiekuńczych dla osób z
zaburzeniami psychicznymi w latach 2019-2020 w Ośrodku Pomocy Społecznej w Bielawie.
Ośrodek Pomocy Społecznej w Bielawie

2019 2020
liczba liczba
liczba zrealizowanych liczba zrealizowanych
osób godzin wydatki osób godzin wydatki
usługi
213 58 849 1 088 697,25 215 55 530 1 170 229,50
opiekuńcze
specjalistyczne
usługi
opiekuńcze dla
20 13 077 331 518,30 20 12 224 284 246,04
osób z
zaburzeniami
psychicznymi
Źródło: opracowanie własne na podstawie sprawozdań rocznych Ośrodka Pomocy Społecznej w Bielawie za
lata 2019-2020.
W Ośrodku Pomocy Społecznej w Dzierżoniowie w 2020 roku, mimo mniejszej o 29 osób

liczby beneficjentów korzystających z usług opiekuńczych i realizacji mniejszej o 2356 godzin
ilości godzin usługowych niż w roku poprzednim, koszty realizacji świadczonych usług wzrosły aż
o 38024,67 zł.
77
zaburzeniami psychicznymi w latach 2019-2020 w Ośrodku Pomocy Społecznej w Dzierżoniowie.
Ośrodek Pomocy Społecznej w Dzierżoniowie
2019 2020
liczba liczba
liczba zrealizowanych liczba zrealizowanych
osób godzin Wydatki osób godzin Wydatki
usługi
239 52 919 985 358,55 210 50 563 1 023 383,22
opiekuńcze
specjalistyczne
usługi
opiekuńcze dla
20 5 247 200 154,00 21 5 694 205 802,00
osób z
zaburzeniami
psychicznymi
Źródło: opracowanie własne na podstawie sprawozdań rocznych Ośrodka Pomocy Społecznej w
Dzierżoniowie za lata 2019-2020.
Specjalistyczne usługi opiekuńcze dla osób z zaburzeniami psychicznymi były świadczone

w Ośrodku Pomocy Społecznej w Dzierżoniowie w 2019 roku dla 20 osób w ilości 5247, czyli
ponad dwukrotnie mniejszej niż w Ośrodku Pomocy Społecznej w Bielawie w tym samym okresie.
Koszt ww. usług w Ośrodku Pomocy Społecznej w Dzierżoniowie w 2019 roku zamknął się w
kwocie 200154,00 zł. W 2020 roku koszt tych usług wzrósł zaledwie o 5648,00 zł, przy
równoczesnym wzroście ilości zrealizowanych godzin opiekuńczych o 447 i 1 osobie więcej
korzystającej ze specjalistycznych usług opiekuńczych dla osób z zaburzeniami psychicznymi
względem roku poprzedniego.
Kolejnym zadaniem własnym realizowanym przez gminy jest dożywianie dzieci i
zapewnienie jednego gorącego posiłku dziennie osobom, tego pozbawionym. Ośrodek Pomocy
Społecznej w Dzierżoniowie oraz Ośrodek Pomocy Społecznej w Bielawie w latach 2019-2020
realizowały ten obowiązek przy wykorzystaniu środków, o których mowa w Uchwale nr 140 Rady
Ministrów z dnia 15 października 2018 r. w sprawie ustanowienia wieloletniego rządowego
programu "Posiłek w szkole i w domu" na lata 2019-2023200.
Adresatami programu były dzieci, uczniowie i młodzież oraz osoby dorosłe, zwłaszcza
osoby starsze, chore lub niepełnosprawne i samotne, jeśli ich dochód nie przekraczał 150%
kryterium dochodowego z ustawy o pomocy społecznej. Formą realizacji dożywiania był zakup
posiłku lub przyznanie świadczenia pieniężnego na zakup żywności.
W 2019 Ośrodek Pomocy Społecznej w Bielawie udzielił pomocy w formie opłaty obiadów
dla 100 dzieci w przedszkolach i szkołach, przyznał świadczenie pieniężne na zakup artykułów
żywnościowych dla 130 rodzin oraz pokrył koszt obiadów dla 16 osób dorosłych. Łączny koszt
200 Uchwała nr 140 Rady Ministrów z dnia 15 października 2018 r. w sprawie ustanowienia wieloletniego rządowego
programu "Posiłek w szkole i w domu" na lata 2019-2023 (M.P. 2018 poz. 1007).
78
dożywiania w Ośrodku Pomocy Społecznej w Bielawie w 2019 roku wyniósł 227702,69 zł.
Natomiast w 2020 roku łączny koszt dożywiania w Ośrodku Pomocy Społecznej wyniósł
161167,60 zł. Na powyższą kwotę złożyły się obiady dla 55 dzieci w przedszkolach i szkołach,
świadczenia pieniężne na zakup artykułów żywnościowych dla 143 rodzin oraz koszt obiadów dla
16 osób dorosłych.
Ośrodek Pomocy Społecznej w Dzierżoniowie w rozdziale 85230 Pomoc w zakresie
dożywiania, zarówno w 2019 roku, jak i w 2020 roku poniósł znacznie wyższe koszty niż Ośrodek
Pomocy Społecznej w Bielawie. W 2019 roku wydatki na dożywianie wyniosły 665029,20 zł, czyli
były niemal trzykrotnie wyższe niż w Ośrodku Pomocy Społecznej w Bielawie w tym samym
okresie. Kwota ta dotyczyła świadczeń pieniężnych na zakup artykułów żywnościowych dla 74
rodzin oraz zakupu obiadów dla 452 osób, w tym 127 dzieci.
W 2020 roku Ośrodek Pomocy Społecznej w Dzierżoniowie wydatkował na dożywianie
668477,10 zł, czyli niewiele więcej niż w roku poprzednim. Kwota ta została przeznaczona na
świadczenia pieniężne na zakup żywności dla 87 rodzin oraz zakup posiłków dla 427 osób, w tym
131 dzieci.
Udzielanie świadczeń pomocy materialnej o charakterze socjalnym – stypendium szkolnego

oraz zasiłków szkolnych, jest zadaniem własnym gminy. Zarówno w Bielawie, jak i w
Dzierżoniowie przyznawaniem ww. świadczeń zajmują się Ośrodki Pomocy Społecznej, stąd
jednostki te ponoszą wydatki w dziale 854 Edukacyjna opieka wychowawcza.
W 2019 roku Ośrodek Pomocy Społecznej w Bielawie wydatkował kwotę 110440,05 zł na
wypłatę stypendiów szkolnych dla 216 uczniów. W 2020 roku stypendia szkolne otrzymało 149
uczniów na łączną kwotę 81241,77 zł. Dodatkowo Ośrodek Pomocy Społecznej w Bielawie w 2020
roku wypłacił zasiłki szkolne dla 9 osób na kwotę 5580,00 zł.
Ośrodek Pomocy Społecznej w Dzierżoniowie od stycznia do grudnia 2019 roku wypłacił
stypendium szkolne dla 148 uczniów w II semestrze roku szkolnego 2018/2019 i dla 123 dzieci w I
semestrze roku szkolnego 2019/2020 na łączną kwotę 167704,00 zł. W 2019 roku wypłacono
również 1 zasiłek szkolny na kwotę 620,00 zł. Z kolei w 2020 roku wydatki na stypendia szkolne
zmalały i wyniosły 145641,00 zł. Kwota ta dotyczyła wypłat świadczeń dla 229 dzieci. Nikt nie
skorzystał z zasiłku szkolnego.
Największe wydatki Ośrodek Pomocy Społecznej w Bielawie oraz Ośrodek Pomocy
Społecznej w Dzierżoniowie realizują w dziale 855 Rodzina, za sprawą wypłacanych świadczeń
wychowawczych, zasiłków rodzinnych, funduszu alimentacyjnego i do 2020 roku świadczenia
„Dobry start”. Dział ten dotyczy również wydatków związanych z zatrudnieniem asystentów
79
rodziny, a także kosztami związanymi z umieszczeniem dzieci w rodzinach zastępczych, bądź
placówkach opiekuńczo wychowawczych.
Tabela 11: Porównanie wybranych świadczeń w dziale 855 Rodzina wypłacanych przez Ośrodek
Pomocy Społecznej w Bielawie w latach 2019-2020.
Ośrodek Pomocy Społecznej w Bielawie
2019 2020
liczba liczba
świadczeń Wydatki świadczeń Wydatki
świadczenie
37 011 18 411 191,46 47 704 23 674 341,81
wychowawcze
zasiłek rodzinny 15 047 11 594
fundusz 8 857 778,78 8 610 280,40
3 268 3 005
alimentacyjny
świadczenie
2 679 803 400,00 2 624 787 200,00
„dobry start”

Bielawie za lata 2019-2020.
Jak wynika z tabeli 11, Ośrodek Pomocy Społecznej w Bielawie najwięcej środków
przeznacza na wypłatę świadczeń wychowawczych. W 2019 roku była to kwota 18411191,46 zł,
natomiast w 2020 r. wzrosła ona aż o 28,59% i wyniosła 23674341,81 zł. Na wypłatę zasiłków
rodzinnych wraz z dodatkami oraz świadczenia z Funduszu Alimentacyjnego wydatkowano w 2019
roku 8857778,78 zł, z tego wypłacono 15047 świadczeń rodzinnych i 3268 świadczeń z Funduszu
Alimentacyjnego. Natomiast w 2020 roku wydatki te zmalały o 247498,38 zł i wyniosły
8610280,40 zł. W 2020 roku wypłacono o 3453 zasiłki rodzinne oraz o 263 świadczenia z Funduszu
Alimentacyjnego mniej niż w roku poprzednim.
Na wypłatę 2679 świadczeń „Dobry start” wydatkowano w 2019 roku 803400,00 zł, z kolei
w 2020 roku kwota ta zmalała z uwagi na mniejszą ilość wypłaconych świadczeń i wyniosła
787200,00 zł.
Tabela 12: Porównanie wybranych świadczeń w dziale 855 Rodzina wypłacanych przez Ośrodek Pomocy
liczba liczba
świadczeń Wydatki świadczeń Wydatki
świadczenie
42 368 21 096 335,80 55 068 27 385 006,25
wychowawcze
zasiłek rodzinny 16 971 13 868
fundusz 9 939 460,98 9 877 185,52
3 422 3 351
alimentacyjny
świadczenie
3 099 929 700,00 3 057 916 802,65
„dobry start”

Dzierżoniowie za lata 2019-2020.
80
W Ośrodku Pomocy Społecznej w Dzierżoniowie w 2019 roku kwota wypłaconych
świadczeń wychowawczych wyniosła 21096335,80 zł i była wyższa o 2685144,34 zł od kwoty
świadczeń wychowawczych wypłaconych przez Ośrodek Pomocy Społecznej w Bielawie. Ośrodek
Pomocy Społecznej w Dzierżoniowie zrealizował o 5357 świadczeń więcej niż placówka w
Bielawie w tym samym roku. W 2020 roku wydatki na świadczenia wychowawcze wzrosły o
niemal 30% w stosunku do roku poprzedniego, ponieważ wypłacono aż oo 12700 świadczeń
więcej.
W 2019 roku Ośrodek Pomocy Społecznej w Dzierżoniowie na wypłatę 16971 zasiłków
rodzinnych wraz z dodatkami oraz 3422 świadczeń z Funduszu Alimentacyjnego przeznaczył kwotę
9939460,98 zł. W 2020 roku liczba wypłaconych świadczeń zmalała, w związku z czym wydatki na
ww. świadczenie również były niższe i wyniosły 9877185,52 zł. Zmniejszająca się z roku na rok
liczba wypłacanych świadczeń rodzinnych jest spowodowana tym, że od 2015 roku nie było zmiany
kryteriów dochodowych kwalifikujących do korzystania z tej formy pomocy.
Wydatki na świadczenie „Dobry start” w 2019 roku w Ośrodku Pomocy Społecznej w
Dzierżoniowie wyniosły 929700,00 zł i były związane z wypłatą 3099 świadczeń. W 2020 roku
ilość wypłaconych świadczeń spadła o 42 i spowodowała spadek wydatków o 12897,35 zł.
W ramach rozdziału 85504 Wspieranie rodziny w Ośrodku Pomocy Społecznej w Bielawie
w 2019 i w 2020 roku zatrudnionych było 3 asystentów rodziny. W 2019 roku asystenci objęli
swoją opieką 64 rodziny z terenu Gminy Bielawa, natomiast w 2020 roku, były to już 84 rodziny.
Ośrodek Pomocy Społecznej w Bielawie otrzymał dofinansowanie z Resortowego Programu
Wspierania Rodziny i Systemu Pieczy Zastępczej. Wydatki w tym zakresie wniosły w 2019 roku
174209,84 zł, a w 2020 roku – 181005,22 zł.
Ośrodek Pomocy Społecznej w Dzierżoniowie wydatkował w 2019 roku 116076,43 zł na
zadania związane z zatrudnieniem 2 asystentów rodziny. Z tego 36927,00 zł to środki pozyskane z
budżetu państwa i Funduszu Pracy w konkursie „Asystent rodziny i koordynator rodzinnej pieczy
zastępczej na rok 2019”. W 2020 roku wydatki te wzrosły do kwoty 123560,00 zł, z tego 3400,00 zł
to dotacja pozyskana z budżetu państwa.
Jak już wcześniej wspomniano, Ośrodki Pomocy Społecznej w dziale 855 Rodzina ponoszą
również wydatki na rodziny zastępcze. W momencie umieszczenia dziecka w rodzinie zastępczej
albo rodzinnym domu dziecka gmina właściwa ze względu na miejsce zamieszkania dziecka przed
umieszczeniem go po raz pierwszy w pieczy zastępczej ponosi wydatki na opiekę i wychowanie
dziecka: 10% w pierwszym roku pobytu dziecka w pieczy zastępczej, 30% w drugim roku pobytu i
50% w trzecim roku i następnych latach pobytu dziecka w pieczy zastępczej, podobnie sytuacja
wygląda w przypadku umieszczenia dziecka w placówce opiekuńczo-wychowawczej.
81
W 2019 roku Ośrodek Pomocy Społecznej w Bielawie wydatkował 287238,06 zł za pobyt
75 dzieci w rodzinie zastępczej i rodzinnym domu dziecka i 380539,16 zł za pobyt 21 dzieci w
placówkach opiekuńczo wychowawczych. Natomiast w 2020 roku jednostka poniosła opłatę za 84
dzieci umieszczonych w rodzinie zastępczej i rodzinnym domu dziecka na łączną kwotę 407841,24
zł oraz 664868,60 zł za pobyt 24 dzieci w placówkach opiekuńczo-wychowawczych.
Ośrodek Pomocy Społecznej w Dzierżoniowie na wydatki związane z rodzinami
zastępczymi w 2019 roku przeznaczył 208957,77 zł i tym samym współfinansował pobyt 37 dzieci
w rodzinie zastępczej, z kolei na pobyt 17 dzieci w placówkach-opiekuńczo wychowawczych
wydatkowano kwotę 268653,85 zł. W 2020 roku wydatki te kolejno wyniosły 211770,53 zł na
pobyt 40 dzieci w rodzinie zastępczej oraz 331282,27 zł na pobyt 16 dzieci w placówkach
opiekuńczo wychowawczych.
Reasumując, po przeprowadzonej analizie budżetów Ośrodka Pomocy Społecznej w
Bielawie oraz Ośrodka Pomocy Społecznej w Dzierżoniowie widoczne są różnice w zarządzaniu
tymi jednostkami oraz ich priorytety. Również mniejsza liczba mieszkańców w Gminie Bielawa,
znajduje odzwierciedlenie w wysokości dokonywanych wydatków.
Największa różnica w porównywanych budżetach widoczna jest w polityce kadrowej oraz
wydatkach na wynagrodzenia pracowników. Ośrodek Pomocy Społecznej w Bielawie oferuje
swoim pracownikom zdecydowanie atrakcyjniejsze zarobki, niż Ośrodek Pomocy Społecznej w
Dzierżoniowie. Mimo, że Ośrodek Pomocy Społecznej w Dzierżoniowie posiadał w 2019 roku o
1425393,00 zł, a w 2020 roku o 1336717,00 zł większy budżet w rozdziale 852 Pomoc Społeczna,
niż Ośrodek Pomocy Społecznej w Bielawie, to na wynagrodzenia pracowników przeznaczył mniej
o 67182,90 zł w 2019 roku i 4659,86 zł w 2020 roku, posiadając przy tym liczniejszą kadrę.
Można z kolei odnieść wrażenie, że Ośrodek Pomocy Społecznej w Bielawie bardziej
restrykcyjnie podchodzi do dokonywania wydatków na zasiłki celowe oraz w zakresie dożywiania.
Kwota przeznaczona na dożywianie dzieci, wypłatę świadczeń pieniężnych na zakup artykułów
żywnościowych oraz zapewnienie jednego gorącego posiłku osobom tego pozbawionym, była
prawie 3-krotnie niższa niż kwota wydatkowana przez Ośrodek Pomocy Społecznej w
Dzierżoniowie w 2019 roku. W 2020 roku ta różnica była jeszcze bardziej widoczna.
W porównywanych budżetach da się też zauważyć, że w Ośrodku Pomocy Społecznej w
Dzierżoniowie większy nacisk kładzie się na pozyskiwanie dotacji na realizację projektów
związanych z szerzeniem profilaktyki uzależnień, przeciwdziałaniem przemocy i organizacją czasu
wolnego dla dzieci i młodzieży.
82
Zakończenie
Przedstawione w pracy teoretyczne informacje na temat funkcjonowania pomocy społecznej

w Polsce pokazują, jak dużo zadań spoczywa na ośrodkach pomocy społecznej, jako jednostkach
organizacyjnych, które są najbliżej człowieka w potrzebie. Obecnie ośrodki pomocy społecznej
realizują wiele zadań nie wynikających wprost z ustawy o pomocy społecznej, a przekazanych im
przez władze gmin, np. wypłata zasiłków rodzinnych, świadczeń alimentacyjnych, dodatków
mieszkaniowych, stypendiów szkolnych, czy aktualnie dodatków osłonowych.
W wymiarze finansowym, od kilku lat, świadczenia realizowane wyłącznie w oparciu o
ustawę o pomocy społecznej, stanowią niewielki procent wydatków realizowanych przez ośrodki
pomocy społecznej w ogóle.
W wyniku dokonujących się zmian gospodarczych oraz zmian w przepisach prawnych,
zmienia się również struktura klientów pomocy społecznej, ich oczekiwania i potrzeby, z których
wynika, iż pomoc finansowa, choć nadal ważna nie może stanowić jedynej formy wsparcia.
Działania podejmowane przez pracowników ośrodków pomocy społecznej muszą być
wielokierunkowe, zabezpieczające nie tylko sferę materialną, ale przede wszystkim mające działać
aktywizująco na lokalną społeczność.
Z każdym rokiem co raz więcej nowych zadań trafia do ośrodków pomocy społecznej, ich
różnorodność, nadmiernie rozbudowana biurokracja, szczegółowa sprawozdawczość i często presja
czasu sprawiają, że pracownicy muszą niejednokrotnie podejmować się nowych wyzwań. Obsługa
merytoryczna i techniczna powierzanych zadań wymaga ciągłego dostosowywania struktury,
szkoleń i samokształcenia pracowników, a także zdobywania nowych umiejętności w obsłudze tych
zadań. Dlatego tak istotną rolę odgrywa tutaj umiejętne zarządzanie kadrami, ich umiejętnościami i
posiadanym doświadczeniem oraz wiedzą, motywowanie pracowników poprzez formy finansowe,
jak i poza finansowe.
Od pracowników ośrodków pomocy społecznej wymaga się profesjonalizmu,
empatii, zrozumienia. Osoby zatrudniane na stanowiskach związanych z pomocą społeczną, od
pracownika socjalnego zaczynając, na dyrektorze jednostki kończąc, muszą posiadać konkretne
kwalifikacje wskazane wprost przez ustawodawcę. Niejednokrotnie zdobycie wymaganego
przepisami wykształcenia, czy podniesienie kwalifikacji poprzez udział w szkoleniach pochłania
spore nakłady finansowe, które osoba zainteresowana musi ponieść we własnym zakresie. Mimo
tego, praca w pomocy społecznej jest mało prestiżowa, niedoceniana. Pracowników mających na co
dzień kontakt z trudnym, roszczeniowym klientem dopada często wypalenie zawodowe.
83
Dodatkowo, mimo wielu obowiązków oraz ogromu odpowiedzialności za powierzone zadania,
moim zdaniem praca w ośrodkach pomocy społecznej nie jest dobrze opłacana i doceniana, czego
skutkiem są braki kadrowe w ośrodkach pomocy społecznej, zwłaszcza na stanowisku pracownika
socjalnego.
Sposób zarządzania przyjęty w danej jednostce posiada swoje odzwierciedlenie przede
wszystkim w jej budżecie. Zarządzanie gospodarką finansową jest jednym znajważniejszych
elementów zarządzania ogółem. Mianowicie, porównując budżety danej jednostki z kilku lat
możemy zaobserwować jej sposób zarządzania gospodarką finansową, tzn. w jaki sposób
wydatkuje ona posiadane środki, jakie obszary są dla niej najważniejsze, jak radzi sobie z
pozyskiwaniem dodatkowych funduszy na realizację zadań.
Porównując działalność oraz budżety Ośrodka Pomocy Społecznej w Bielawie oraz Ośrodka
Pomocy Społecznej w Dzierżoniowie doskonale widać różnice w sposobie zarządzania jednostką, w
tym kadrami, różnice w podejściu do kwestii finansowych oraz priorytety w działalności
porównywanych jednostek. Widoczne są również podobieństwa, często jednak wynikające z
przepisów, które wprost nakazują sposób realizacji konkretnych działań.
W analizowanych latach 2019-2020 można zauważyć przede wszystkim różnice w polityce
kadrowej Ośrodka Pomocy Społecznej w Bielawie oraz Ośrodka Pomocy Społecznej w
Dzierżoniowie. Wyższe wydatki na wynagrodzenia osobowe pracowników oraz możliwość
uzyskania wyższego wynagrodzenia w Ośrodku Pomocy Społecznej w Bielawie mają na pewno
motywujący wpływ na pracowników tej jednostki.
Jak wynika z analizy danych ze sprawozdań rocznych z działalności Ośrodka Pomocy
Społecznej w Bielawie oraz Ośrodka Pomocy Społecznej w Dzierżoniowie, niepełnosprawność i
starzenie się społeczeństwa powoduje wzrost wydatków na świadczenia w formie usług
opiekuńczych, pomocy w naturze jak i pomoc instytucjonalną, a tym samym wymusza
dostosowywanie odpowiednio do potrzeb mieszkańców polityki senioralnej miast.
84
Indeks tabel
Tabela 1: Porównanie kwot wynagrodzeń w kategoriach zaszeregowania pomiędzy Ośrodkiem
Pomocy Społecznej w Bielawie a Ośrodkiem Pomocy Społecznej w Dzierżoniowie.......................62
Tabela 2: Porównanie poziomów wynagrodzenia na poszczególnych stanowiskach pracowników
Ośrodka Pomocy Społecznej w Bielawie i Ośrodka Pomocy Społecznej w Dzierżoniowie.............63
Tabela 3: Liczba zatrudnionych pracowników z podziałem na stanowiska w Ośrodku Pomocy
............................................................................................................................................................65
Tabela 4: Struktura wydatków Gminy Bielawa i Gminy Miejskiej Dzierżoniów w latach 2019 i
2020 – wybrane działy klasyfikacji budżetowej (w tys. złotych)......................................................67
Tabela 5: Struktura wydatków Ośrodka Pomocy Społecznej w Bielawie oraz Ośrodka Pomocy
Społecznej w Dzierżoniowie w latach 2019-2020.............................................................................69
Tabela 6: Wydatki na wynagrodzenia i jego pochodne w latach 2019-2020 w Ośrodku Pomocy
Społecznej w Bielawie oraz w Ośrodku Pomocy Społecznej w Dzierżoniowie................................70
Tabela 7: Wybrane wydatki Ośrodka Pomocy Społecznej w Bielawie oraz Ośrodka Pomocy
Społecznej w Dzierżoniowie w latach 2019-2020.............................................................................72
Tabela 8: Porównanie wybranych świadczeń w rozdziale 85214 w Ośrodku Pomocy Społecznej w
Bielawie oraz Ośrodku Pomocy Społecznej w Dzierżoniowie w latach 2019-2020.........................74
zaburzeniami psychicznymi w latach 2019-2020 w Ośrodku Pomocy Społecznej w Bielawie........77
zaburzeniami psychicznymi w latach 2019-2020 w Ośrodku Pomocy Społecznej w Dzierżoniowie.
............................................................................................................................................................78
Pomocy Społecznej w Bielawie w latach 2019-2020.........................................................................80
Pomocy Społecznej w Dzierżoniowie w latach 2019-2020...............................................................80
Indeks rysunków
Rysunek 1: Mapa powiatu dzierżoniowskiego z wyszczególnieniem poszczególnych gmin............53
Rysunek 2: Schemat organizacyjny Ośrodka Pomocy Społecznej w Bielawie..................................55
Rysunek 3: Schemat organizacyjny Ośrodka Pomocy Społecznej w Dzierżoniowie........................58
Indeks wykresów
Wykres 1: Liczba mieszkańców Gminy Bielawa oraz Gminy Miejskiej Dzierżoniów na dzień
31.12.2021 roku..................................................................................................................................53
Wykres 2: Wydatki Gminy Bielawa i Gminy Miejskiej Dzierżoniów w 2019 i 2020 roku...............66
Wykres 3: Liczba rodzin korzystających z dodatków mieszkaniowych w Ośrodku Pomocy
............................................................................................................................................................75
Wykres 4: Liczba osób korzystających z zasiłków stałych w latach 209-2020 w Ośrodku Pomocy
Społecznej w Bielawie oraz w Ośrodku Pomocy Społecznej w Dzierżoniowie................................76
85
Bibliografia
Pozycje książkowe
1. J. Bendkowski, J. Bendkowski, Praktyczne zarządzanie organizacjami. Kompetencje
menadżerskie, Wydawnictwo Politechniki Śląskiej, Gliwice 2008.
2. M. Bochenek, Najważniejsze zadania OPS wynikające z realizacji przepisów ustawy o
wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej, LEX/el. 2018.
3. D. Bogdanov, Zarządzanie informacją publiczną w jednostkach samorządu terytorialnego,
Uniwersytet Opolski, Studia i monografie Nr 493, Opole 2013.
4. Ł. Borkowski, R. Krajewski, S. Szymański, Komentarz do nowej ustawy o pomocy społecznej,
Kutno 2004.
5. A. Borodo, Finanse publiczne. Zagadnienia ustrojowe i prawne, Warszawa 2019.
6. M. Brenk, K. Chaczko, R. Pląsek, Organizacja pomocy społecznej w Polsce w latach 1918-2018.
Podręcznik naukowy, Warszawa 2018.
7. A. Brzezińska i in., Vademecum dyrektora jednostki pomocy społecznej, Warszawa 2017.
8. B. Dolnicki (red.), Kontrola zarządcza w jednostkach samorządu terytorialnego, Wolters Kluwer
2019.
9. Z. Duniewska, B. Jaworska-Dębska, M. Stahl (red.), Prawo administracyjne materialne. Pojęcia,
instytucje, zasady, Warszawa 2014.
10. Z. Jasiński, Motywowanie w przedsiębiorstwie. Uwalnianie ludzkiej produktywności.
Materialne, organizacyjne i psychologiczne motywatory, Wydawnictwo Placet, 1998.
11. E. Kirejczyk, Zrozumieć zarządzanie, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2008.
12. C. Kosikowski, J.M. Salachna (red.), Finanse samorządowe, 580 pytań i odpowiedzi. Wzory
uchwał, deklaracji, decyzji, umów, Warszawa 2012.
13. O. Kowalczyk, S. Kamiński (red.), Wymiary polityki społecznej, Wrocław 2009.
14. J. Koziński, T. Listwan, Podstawy zarządzania organizacją, Wydawnictwo Forum Naukowe,
WrocławPoznań 2005.
15. K. Lewandowska, T. Lewandowski, Uprawnienia pracowników samorządowych związane z
zatrudnieniem, Warszawa 2020.
16. M. Mędrala, Zakładowy fundusz świadczeń socjalnych. Komentarz. Wzory pism,Warszawa
2021.
17. M. Morawski i in., Zarządzanie. Kanony i trendy, Wydawnictwo C. H. Beck, Warszawa 2010.
18. R. Niemiec, Kontrola zarządcza w sektorze finansów publicznych. Zadania skarbnika i
głównego księgowego, Warszawa 2021.
86
19. S. Nitecki [w:] A. Wilk, S. Nitecki, Ustawa o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej.
Komentarz, LEX/el. 2021, art. 17.
20. M. Rymsza (red.), Centrum usług społecznych: od koncepcji do wdrożenia przepisów ustawy,
Warszawa 2021.
21. M. Rymsza (red.), Pracownicy socjlani i praca socjalna w Polsce. Między służbą społeczną a
urzędem, Warszawa 2012.
22. I. Sierpowska, Pomoc społeczna. Komentarz, Warszawa 2017.
23. J. Staręga-Piasek (red.), Pomoc społeczna w Polsce, część II, Warszawa 1985.
24. H. Szewczyk, Stosunki pracy w samorządzie terytorialnym, Warszawa 2012.
25. Red. A. Zakrzewska-Bielawska, Podstawy zarządzania. Teoria i ćwiczenia, Wolters Kluwer,
2012.
Akty normatywne
1. Ustawa z 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (Dz. U. z 1974 r. nr 24 poz. 141).
2. Ustawa z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (Dz. U. z 1990 nr 16 poz. 95).
3. Ustawa z dnia 29 listopada 1990 r. o pomocy społecznej (Dz. U. z 1990 r. nr 87 poz. 506).
4. Ustawa z dnia 4 marca 1994 r. o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych (Dz. U. z 1994 r. nr
43 poz. 163).
5. Ustawa z 29 września 1994 r. o rachunkowości (Dz. U. z 1994 r. nr 121 poz. 591).
6. Ustawa z dnia 10 kwietnia 1997 r. - Prawo energetyczne (Dz. U. 1997 nr 54 poz. 348).
7. Ustawa z dnia 10 października 2002 r. o minimalnym wynagrodzeniu (Dz. U. z 2002 r. nr 200
poz. 1679).
8. Ustawa z dnia 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych (Dz. U. z 2003 r. Nr 228, poz.
2255).
9. Ustawa z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (Dz.U. z 2004 r. Nr 64, poz. 593).
10. Ustawa z dnia 17 grudnia 2004 r. o odpowiedzialności za naruszenie dyscypliny finansów
publicznych (Dz. U. z 2005 nr 14 poz. 114).
11. Rozporządzenie Ministra Polityki Społecznej z dnia 7 kwietnia 2005 r. w sprawie przyznawania
nagród specjalnych w zakresie pomocy społecznej (Dz. U. z 2005 r. nr 74 poz. 658).
12. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 5 lipca 2005 r. w sprawie działania organów
orzekających w sprawach o naruszenie dyscypliny finansów publicznych oraz organów właściwych
do wypełniania funkcji oskarżyciela (Dz. U. z 2005 r. nr 136 poz. 1143).
13. Ustawa z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie (Dz. U. z 2005 r. nr 180
poz. 1493).
87
14. Rozporządzenie Ministra Polityki Społecznej z dnia 22 września 2005 r. w sprawie
specjalistycznych usług opiekuńczych (Dz. U. z 2005 r., nr 189, poz. 1598).
15. Ustawa z dnia 7 września 2007 r. o pomocy osobom uprawnionym do alimentów (Dz. U. z 2007
r. nr. 192 poz. 1378).
16. Uchwała nr 140 Rady Ministrów z dnia 15 października 2018 r. w sprawie ustanowienia
wieloletniego rządowego programu "Posiłek w szkole i w domu" na lata 2019-2023 (M.P. 2018 poz.
1007).
17. Ustawa z dnia 21 listopada 2008 r. o pracownikach samorządowych (Dz. U. Z 2008 r. nr 223
poz. 1458).
18. Ustawa z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych (Dz. U. Z 2009 r. nr 157 poz.1240).
19. Ustawa z dnia 9 czerwca 2011 r. o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej (Dz. U. z
2011 r. nr 149 poz. 887).
20. Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 9 grudnia 2011 r. w sprawie szkoleń
na asystenta rodziny (Dz. U. z 2011 r. nr 272 poz. 1608).
21. Uchwała nr XXI/229/12 Rady Miejskiej Bielawy z dnia 28 marca 2012 r. w sprawie Statutu
Ośrodka Pomocy Społecznej w Bielawie.
22. Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 17 kwietnia 2012 r. w sprawie
specjalizacji w zawodzie pracownik socjalny (Dz. U. z 2012 r., poz. 486).
23. Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z 26 września 2012 r. w sprawie
specjalizacji z organizacji pomocy społecznej (Dz. U. z 2012 r. poz. 1081).
24. Ustawa z dnia 11 lutego 2016 r. o pomocy państwa w wychowywaniu dzieci (Dz. U. z 2016
poz. 195).
25. Ustawa z dnia 4 listopada 2016 r. o wsparciu kobiet w ciąży i rodzin „Za życiem“ (Dz. U. z
2020 r. poz. 1329).
26. Rozporządzenie Ministra Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 2 grudnia 2016 r. w
sprawie superwizji pracy socjalnej (Dz. U. z 2016 r. poz. 2087).
27. Rozporządzenie Ministra Rozwoju i Finansów z dnia 13 września 2017 r. w sprawie
rachunkowości oraz planów kont dla budżetu państwa, budżetów jednostek samorządu
terytorialnego, jednostek budżetowych, samorządowych zakładów budżetowych, państwowych
funduszy celowych oraz państwowych jednostek budżetowych mających siedzibę poza granicami
Rzeczypospolitej Polskiej (Dz. U. 2017 poz. 1911).
28. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 30 maja 2018 r. w sprawie szczegółowych warunków
realizacji rządowego programu „Dobry start“ (Dz. U. z 2018. poz. 1061 z późn. zm.).
29. Ustawa z dnia 19 lipca 2019 r. o realizowaniu usług społecznych przez centrum usług
88
społecznych (Dz. U. Z 2019 r. poz. 1818).
30. Uchwała nr XXV/235/20 Rady Miejskiej Dzierżoniowa z dnia 28 grudnia 2020 r. w sprawie
nadania Statutu Ośrodkowi Pomocy Społecznej w Dzierżoniowie.
31. Rozporządzenie Ministra Rodziny i Polityki Społecznej z dnia 8 kwietnia 2021 r. w sprawie
rodzinnego wywiadu środowiskowego (Dz. U. Z 2021 r. poz. 893).
32. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 14 lipca 2021 r. w sprawie zweryfikowanych kryteriów
dochodowych oraz kwot świadczeń pieniężnych z pomocy społecznej (Dz.U. 2021 poz. 1296).
33. Ustawa z dnia 15 kwietnia 2021 r. o zmianie ustawy o pomocy społecznej oraz ustawy o
ochronie zdrowia psychicznego (Dz. U. z 2021, poz. 803).
34. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 25 października 2021 r. w sprawie wynagradzania
35. Ustawa z dnia 17 grudnia 2021 r. o dodatku osłonowym (Dz. U. z 2022 r. poz. 1).
36. Ustawa z dnia 12 marca 2022 r. o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem
zbrojnym na terytorium tego państwa (Dz. U. z 2022 r. poz. 583).
Źródła internetowe
Strona internetowa Słownik języka polskiego, https://sjp.pwn.pl/, dostęp 11.01.2022 r.
Strona internetowa Urzędu Miasta Warszwa: https://wsparcie.um.warszawa.pl/-/domy-dziennego-
pobytu , dostęp 01.02.2022 r.
https://www.prawo.pl/samorzad/okreslenie-tresci-regulaminu-organizacyjnego-zalezy-od-organu-
wykonawczego-jst,109219.html, dostęp: 11.04.2022 r.
Strona internetowa gov.pl: Ogłoszenie programu Asystent rodziny na rok 2021 - Mazowiecki Urząd
Wojewódzki w Warszawie - Portal Gov.pl (www.gov.pl), dostęp: 12.05.2022 r.
http://www.gminy.pl/powiaty/6.html, dostęp: 12.05.2022 r.
Inne
Regulamin organizacyjny Ośrodka Pomocy Społecznej w Bielawie.
Regulamin organizacyjny Ośrodka Pomocy Społecznej w Dzierżoniowie.
Wyrok WSA we Wrocławiu z dnia 25 października 2012 r. sygn. IV SA/Wr 443/12.
89

Praca Dyplomowa Kamila Jodko Organizacja Pomocy Społecznej

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Praca Dyplomowa Kamila Jodko Organizacja Pomocy Społecznej

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

UNIWERSYTET PEDAGOGICZNY

IM. KOMISJI EDUKACJI NARODOWEJ W KRAKOWIE

Zarządzanie kadrami w wybranych ośrodkach pomocy

PRACA DYPLOMOWA WYKONANA POD KIERUNKIEM

Kluczowymi instytucjami realizującymi działania w sferze polityki społecznej nakierowanej

I.1. Cele i funkcje pomocy społecznej

I.2. Podstawy prawne pomocy społecznej w Polsce

I.3. Instytucje pomocy społecznej

Działania z zakresu pomocy społecznej zgodnie z ustawą o pomocy społecznej wykonują

24 I. Sierpowska, Pomoc społeczna..., op. cit., s. 132-134.

41 I. Sierpowska, Pomoc społeczna..., op. cit., s. 264.

48 Strona internetowa Urzędu Miasta Warszwa: https://wsparcie.um.warszawa.pl/-/domy-dziennego-pobytu , dostęp

I.4. Kadry pomocy społecznej

„Na etapie zatrudniania pracowników w jednostce pomocy społecznej (po przeprowadzeniu

53 I. Sierpowska, Pomoc społeczna..., op. cit., s. 469.

100 I. Sierpowska, Pomoc społeczna..., op. cit., s. 462.

Pojęcie „zarządzania” nie posiada konkretnej, sprecyzowanej definicji. Zarządzanie

123 J. Bendkowski, J. Bendkowski, Praktyczne zarządzanie organizacjami. Kompetencje menadżerskie, Wydawnictwo

II.2. Prawne regulacje gospodarki finansowej ośrodka pomocy społecznej

Kierownik ośrodka pomocy społecznej jest osobą, która na podstawie pełnomocnictwa

161 A. Brzezińska i in., Vademecum..., op. cit., s. 487-488.

II.3. Źródła finansowania wynagrodzeń pracowników ośrodków pomocy

Do zadań własnych gminy o charakterze obowiązkowym należy utworzenie i utrzymywanie

Rysunek 1: Mapa powiatu dzierżoniowskiego z

Gmina miejska Bielawa oraz gmina miejska Dzierżoniów położone są w województwie

Wykres 1: Liczba mieszkańców Gminy Bielawa oraz Gminy Miejskiej

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS.

Ośrodek Pomocy Społecznej w Bielawie utworzony został na mocy uchwały nr X/54/90

Rysunek 2: Schemat organizacyjny Ośrodka Pomocy Społecznej w Bielawie.

Źródło: Regulamin organizacyjny Ośrodka Pomocy Społecznej w Bielawie.

W czasie planowanej nieobecności, kierownika działu zastępuje pracownik wyznaczony

Rysunek 3: Schemat organizacyjny Ośrodka Pomocy Społecznej w Dzierżoniowie.

DZIAŁ POMOCY DZIAŁ ŚWIADCZEŃ DZIAŁ FINANSOWO

PRACOWNICY PRACOWNICY PRACOWNICY

ZESPÓŁ DS. ASYSTY ZESPÓŁ DS. USŁUG ZESPÓŁ ZESPÓŁ

KOORDYNATOR PRACOWNICY PRACOWNICY PRACOWNICY

Żródło: Regulamin organizacyjny Ośrodka Pomocy Społecznej w Dzierżoniowie.

Wykaz zastępstw Dyrektora oraz kierowników określa załącznik nr 2 do regulaminu,

Tabela 1: Porównanie kwot wynagrodzeń w kategoriach zaszeregowania pomiędzy Ośrodkiem Pomocy

Minimalna kwota Różnica w

I 1700 2700 1800 900

Kwoty przedstawione w tabeli 1 powzięto z załączników do regulaminów wynagrodzeń

Tabela 2: Porównanie poziomów wynagrodzenia na poszczególnych stanowiskach pracowników Ośrodka

Referent V-VIII V-XI 1780 4100 3700 400

Sekretarka IV-IX IV-IX 1760 4300 3300 1000

Inspektor IX-XII brak 1860 4900 brak -

W tabeli 2 porównano poziomy wynagrodzeń na kilku stanowiskach występujących

Ośrodek Pomocy Ośrodek Pomocy

Źródło: opracowanie własne.

Na wykresie poniżej przedstawiono wydatki Gminy Bielawa oraz Gminy Miejskiej

Źródło: Opracowanie własne na podstawie raportów o stanie miast za lata 2019-2020.

Ośrodek Pomocy Społecznej w Ośrodek Pomocy Społecznej w

Tabela 6 przedstawia porównanie wydatków na wynagrodzenia oraz jego pochodne, a także

85215 Dodatki mieszkaniowe 717 353,80 592 511,81 1 110 068,76 1 021 288,36

85228 Usługi opiekuńcze i

85502 Świadczenia rodzinne 9 674 023,62 9 536 677,44 10 882 817,49 10 848 894,91

Tabela 7 przedstawia porównanie wybranych wydatków dokonywanych przez Ośrodki

Ośrodek Pomocy Społecznej w Bielawie ponosi znacznie mniejsze wydatki na zasiłki

Wykres 3: Liczba rodzin korzystających z dodatków mieszkaniowych w Ośrodku Pomocy Społecznej

700 658 643

400 Ośrodek Pomocy Społecznej

Źródło: opracowanie własne.

W rozdziale 85215 Dodatki mieszkaniowe, Ośrodek Pomocy Społecznej w Dzierżoniowie