You are on page 1of 45

ZORAM LONEITU Volume 59 No.

4 : January - June, 2015

Zoram Loneitu
Contents
Contents
Editorial Board
Editorial ….…………………………………………………2
Editor-in-Chief
Dr. C. Lalzarliana
General Section :
Director of Agriculture
(Crop Husbandry) 1. Phulpui Khua leh Fu ..………………………………….3
George Lalthanngura
Editor
James Vanlalluaia 2. Phaisen Custom Hiring Centre ..…………………….….4
Deputy Director (Extension) R. Vanlalchhuanga
3. Letter to Editor………………...…………………………….. 5
Joint Editors
4. Langkaih Ruam atangin ..….……………………….…6
Lalrinliana
Lalchharliana
Joint Director of Agriculture
5. NLUP Hlawhtlinpuitu kawmna …….……....………… 9
H. Thankhuma Thangluaia Sailo & R. Vanlalchhuanga
Director of Agriculture (R&E)
6. Bilkhawthlir ram chhunga Leilet Enkawl Dan …....…. 12
Lalsawmliana
Contributing Editors 6. Lawngtlai District-a RKVY Hman tangkai dan ……… 14
DAO – Aizawl, Lunglei, Saiha, C. Vanlalhruaia
Champhai, Kolasib, Serchhip, 7. Oil Palm china ka tawn hriat …...……………………..17
Lawngtlai, Mamit. Lalnunnema
8. Kolasib District-a Oil Palm Dinhmun ……………… 18
Circulation Manager Lalengliana
George Lalthanngura
ASSO Technical Section :
9862067789
9. Pulses Pawimawhna ………..……………..................21
Members B. Ramnunsanga
Rohmingthanga Colney 10. Kuthnathawktute hnena thuchah ………….................. 25
Deputy Director (Planning) R. Lalpianmawia

R.K. Nithanga 11.Oil Palm Chin leh Ram Economy ……………...............27


Deputy Director (Oil Palm) R. Lalramhluni
12.Direct Benefit Transfer – Loneitute tanpuina ……….... 30
C. Lalthlamuana Lalhmingmuana
Deputy Director (Soil Survey)
Regulars :
C. Lalnithanga 1. Kan Chet Velna ………………..…….………….…..32
Deputy Director (R&E)
2. Keimahni ………...……….…………………… 34
Tlangtimawia Zote
Insecticide Analyst

1
ZORAM LONEITU Volume 59 No. 4 : January - June, 2015

EDITORIAL

Mi thiamte chuan, “Loneih hi sumdawnna a ni” tiin an sawi


thin. Hmasawnna leh eizawnna nghet reng reng chu leilunga innghat
a ni thin. Mizoram-ah hian sumdawnna chi hrang hrang kan nei thin
a, mahse a innghahna a fuh loh thin avangin a tlo hlei thei lo a ni.
Loneiha eizawngtute hian kan thlai enkawlte hi sumdawnna nghet a ni tih kan hriat a
pawimawh ta hle. Dawrkai chuan cheng tam tak sengin dawr bungrua a lei khawm a, chuta
tang chuan eng emaw zat a la hlep chhunzawm dawn a ni tih a hriat avangin a lungawi em
em a, bungraw lakna atana sum hmang tam apiangin a hralh lehna pawisa tlingkhawm an
dawng tam mai thin a ni. Mizoram-ah hian hun rei tak chhung chu sorkar-in loneitute zirtir
nan leh tihharh nan tanpuina te, demonstration-te a ti fo tawh thin. Heng hi loneituten
chhunzawm a, mahni ke ngeia din ngheh nan leh hmasawnpui nan an hman ngei beiseina
avanga tih a ni. Tun dinhmunah hian mi tlem zawkin hei hi kan hrethiam chauh niin a lang.
Buh leh thlai hlawk zawka tharchhuah a nih theih nan thlai chi tha te, leilung sawngbawl
dan tha te, tui an mamawh tawka pek dan te, leitha chi hrang hrang hman dan te, eichhetu
rannung laka ven dan te leh thlai chin dan tha, e.g. SRI, IPP, IJ, etc. te kan inzirtir thin a.
Hetiang avanga thlai thar a lo hlawk takzia te pawh mit ngeiin kan hmu a, mahse sorkar
tanpuina tel lo chuan mahnia chhunzawm tum kan tlem hle mai. Tunah chuan loneitute
kan harh a hun ta. Sorkar tanpuina chauha innghah hi kan tihtur a ni lo. Keimahni ngeiin
keimahni tana tha ber tur leh hlawk ber tur kan hmuh leh kan hriat te hi kan chhunzawm tur
a ni. Thlai chi tha lei nan te, fertilizer leh insecticide leh thil tul dang leina atana kan
insenso hian kan thlai thar nasa takin a pun phah thin. Sumdawngtuin bungraw lak nan
hlim takin sum an hmang ang bawkin thlai enkawlna atan pawh hlim takin kan sum leh tha
te kan hmang zawk tawh tur a ni. A hun leh hmun dik taka sum hmang thinte hi sumdawng
thiam chu an ni.

( Dr. C. LALZARLIANA )

2
ZORAM LONEITU Volume 59 No. 4 : January - June, 2015

PHULPUI KHUA LEH FU


George Lalthanngura, MAS
Asst. Soil Survey Officer (Extn.)

Phulpui khua hi Aizawl District chhunga awm, Aibawk Rural Development Block hnuaia mi
niin Agriculture lamah chuan Muallungthu Circle hnuaia awm a ni.
Phulpui khua hi khaw upa ve tawh tak niin kum Society tih a ni a, anni hian theihtawp chhuahin
1891-ah luah tan a ni a, Thingtlang khaw hma an la chho reng a ni. Society hotute hnen
pangngai tak a ni a, tunah hian In dinglai 220 a atanga hriat danin nikum 2014 khan Kurtai
awm mek a ni. Phulpui khua kan hriat larna ber manah Rs. Nuaih 258 leh sing 3 chuang an lalut
chu Fu ching khua an nihna hi a ni awm e. a, mimal lalut tam zual deuhin Rs. Nuaih 2
atanga nuaih 3 vel an lalut. Kurtai hi a tlawm
Khua din a nih atanga kum 57-na, Kum laiin Kg 1 Rs. 50 niin a to vanglai tak chuan Kg
1948-ah Fu an ching tan a, Fu that duhna tak a 1 cheng 120 lai te a ni thin. Kumin 2015 hian
nih avangin chawl lo leh khaihlak awm lo vin nikum aiin an hralhchhuah tam an inbeisei
tun thleng hian Fu hi an la chin chhunzawm zel bawk.
a, NLUP-te a lo awm takah chuan chhungkaw
60/70 vel ni thin kha tunah hian chhungkaw 140 Kum tin Fu ching thar an awm zel
velin eizawnna atan Fu hi an ching mek a ni. avangin an tharchhuah pawh pung chho zel tura
ngaih a ni a, Fu ching thar tur tan a chi hi a
Fu that duhna tak khua a nih avang hian hranpa-a lei lo vin a her turte ta an insah hlawh
sawrkar hmalakna NLUP-ah pawh chhungkaw mai thin.
65 lai awmin chu chu chhungkaw za-a
sawmthum dawn (30%) in Fu chin hi thlangin Fu huan nei zau deuh, a her hun laia her
hei hi Fu chingtu bik atang phei chuan za-a 46 zo hman lote pawhin fu hi an sat thlu vek thin.
lai a tling a ni. Hei hi a chhan chu fu kha fur chhunga sah thluk
a nih loh chuan a kum leh thalah chuan a lo
Fu huan hi a then dai hnai te a nih laiin chang tawhin her tlak lovah a chhuak mai a, a
thenkhat chu km 5 pawn lama mite pawh a ni nget te pawh a lo awm phah thin a ni. Heng Fu
hlawm. Chhungkaw khatin ram zau takah hma tlawn te hi tlawn 1 Rs.6/- in an hralh thin a ni.
an la lem lo va, chawhrualin tin 2 hmun ang vel
nei anga ngaih an ni. Fu chinna hmun zau Phulpui khua-a Fu chingtute hian
zawng hi 112 Ha vel nia chhut a ni bawk. harsatna hrang hrang an neih zingah Fu her
khawl (engine) leh a chhuan thleng tam tawk lo
Fu huan nei chhungkaw 140 atang hian te, Fu hmun tlawh pawh zung zungna tur kawng
Fu herkhawl (engine) nei chhungkaw 54 awmin tha tawk lo te a ni. Kawngte hi siam that ni se
Fu chingtu tam zawk chuan Bawng-in an la her chuan Fu chingtute tana malsawmna duhawm
thin a. Khawl nei lo, Bawng pawh nei lo tak a nih dawn bakah tharchhuah tam lehzualna
chhungkaw engemaw zat an awm bawk. Heng pawh a ni ngei ang.
chhungkuate hian a remchan dan angin mi dang
bawng an hawh thin. Agriculture Department-a thawktu leh
Phulpui khuaah hian Society mumal tak bialtu ten theih tawpin an vil reng bawk a,
kum 2013 khan dinin Sugarcane Growers training te pein an harsatna hrang hrang
sutkianpui turin hma an lakpui reng bawk a ni.

3
ZORAM LONEITU Volume 59 No. 4 : January - June, 2015

CUSTOM HIRING CENTRE : PHAISEN, CHAWNGTLAI

R. Vanlalchhuanga, MAS
SDAO, Khawzawl.

Society din leh Tractor pek :


Agriculture Department-in Custom Hiring Centre atan Phaisen, Chawngtlai,
Champhai District chu a thlang ve a. Inkaihhruainain a phut angin Society dinpui an ni a, a hmingah
“Phaisen Farming Siciety” tih a ni a. He Society-ah hian member 76 an awm mek a. Mizoram
Rural Bank, Khawzawl-ah Society hming hian Account hawn nghal a ni. Society registration pawh
buaipui mek a ni.

Society member-te tan leh hnathawh zel Sum dinhmun:


dan tur chung changah dan leh inkaihhruaina Tun thleng hian Tractor-in sum a thawhchhuah
siam a ni. Office Bearer-te thlan an ni a, tawh zawng zawng chu Rs. 1,04,450/- a ni a,
chungte chuan Executive Committee Member- hmanral zawng zawng (Operator hlawh, oil, etc)
te an ruat bawk. chu Rs. 42,720/- niin, hlawkna hmuh Rs.
61,730/- a ni. Leileh nana hman bakah hian
Ni 2 July, 2014 khan Tractor (New Buh, Sawhthing leh Thing phurin Tractor hi a
Holland 3230 42HP) leh hmanraw dangte he inhlawh bawk thin. Tractor hman man hi
Society kutah hian hlan fel a ni. darkar khatah Rs.800/- a ni.

Tractor Operator: Farmer-ten engnge an sawi ?:


Tractor enkawltu (Operator) tur mi Custom Hiring Centre huam chhunga
pakhat lak phawt a ni a, Ani hi Champhai-a leilet neituten sorkar atanga hetiang hamthatna
Tractor hmanga leilet thinte hnenah leileh dan an dawng hi vannei an inti hle a, abikin Tractor
practical training neihtir a ni a. Operator pakhat hi tangkaipui an inti hle a ni. “Lawi leh Power
chauh tan chuan a buaithlak deuh avangin tunah Tiller hmanga lei leh aiin Tractor hmanga lei
hian mi pahnih rawih an ni ta a, anni hi Tractor leh hian lei a dip tha a, Buh phun a nuam a, Buh
hmanga hna an thawhin darkar khatah Rs. 100/- a thar hlawk zawk bawk a ni” an ti. Farmer-te
hlawhtir thin an ni. Hei hi Daily-a inchhawr hian Tractor hman man hi to an ti lem lo va, thil
aiin a tha zawka hriat a ni. dang nena khaikhin phei chuan a tlawm mah
mah niin an hria. Tractor hmanga lei leh hi
Lei kan let ta : zawngchhangthlak an ti a ni. Farmer pakhat
Leilet neituten an nghakhlel, phei chuan an leilet Lawi hmanga an leh chuan
Department lam pawhin kan nghakhlel bawk. thla khat vel hun an hmang a, a neitu riah ve
Mahse han tih nek nek chhungin hun a kal duak char char a ngai a, Lawi hman man leh a let
duak bawk si. Nikum, 2014 khan Tractor thiam rawih nan Rs. 12,500/- vel an hmang thin
hmang hian chhungkaw 18 leilet khawih hman a, ei leh in an la tumsak bawk a. Tractor an
a ni a, darkar 80 leh minute 45 chiah hun hman hman chuan darkar 8 vel lekah an zo thei a,
a ni. mihring thaa han chul mam leh nen ni hnih lek
chhungin lei an let zo thei a, a senso pawh Rs.
6,500/- vel chauh a nih thu a sawi.

4
ZORAM LONEITU Volume 59 No. 4 : January - June, 2015

Leileh hun laia thla khat vel nupui hram tumin tan an la mek a ni. Society
fanaute thlama riahsan thinten Custom Hiring Committee chuan kum 2015-ah hi chuan
Centre an neih tak avanga zan hnih/khat lek Tractor hmanga leileh man hi darkar khatah Rs.
chauh riaka an leilet an let zo thei ta mai hi an 1,000/- ni tawh se an ti nghe nghe a ni.
tan hian a hlu hle a ni.
Harsatna an la nei :
Hma lam hun atan : Phaisen leilet dungah hian inkalpawhna
Phaisen Farming Society hruaitute leh tur Motor kawng (Internal Link Road) a la awm
member-te hi an inlungrualin an phur hle a. An lo va, Tractor hmanga hnathawh pawh a
member-te zingah hian an rama Tractor hmanga buaithlak phah thin. Buh phun leh seng hun a
lei leh ve theih loh, Power Tiller chauh hman inang lo zung mai thin si a, Tractor kal vel dan
theihna nei te an awm nual a. Heng mite hre turah harsatna a awm phah deuh thin.
reng hian Power Tiller neih tel an duh khawp Chuvangin, “Agriculture Department lam hian
mai. Tractor hnathawhna atanga an pawisa Internal Link Road hi min laihsak thei se la aw”
hlawh tlingkhawm te hian Power Tiller lei theih tih hi hruaitute ngenna a ni.

o0O0o

5
ZORAM LONEITU Volume 59 No. 4 : January - June, 2015

Letter to Editor

To

The Director,
Agriculture Department
Aizawl, Mizoram.

Subject : Lawmthu Sawina.

Keini, E. Lungdar khawchhunga Agriuclture Department-in hma min laksakna


hrang hrangah lawmthu kan sawi a, kum 2012 atanga in hmalak tawhna Kahzauh leh Suangawk zau
Land Development hna min thawhsak te, Suangawk zaua RKVY a kawng min laihsak te, Pawimual
zau Dry Terrace hna min thawhsak bakah tuna Rainfed Area Development (RAD) Scheme hmanga
Pawimual zaua hna min thawhsaknaah hian kan khuain nasa takin hma kan sawn phah a, lawmawm
kan tiin kan khawtlang tan MEL LUNG pawimawh tak min phunsak a, kan lawm em a, i hnenah
lawmthu kan sawi a ni.

Ram leh hnam tana nasa taka hna in thawhnaah tluang tak leh dik taka thawk
zel turin duhsakna kan hlan che u a, kan khawtlang tana in hnathawhah hian lawmthu kan sawina
tlawmte hi min lo pawmsak turin kan ngen che a ni.

I rintlak,

Sd/- H. LALTANA Sd/- F. LALBIAKSANGA Sd/- LALCHUANGLIANA SAILO


President Chairman Chairman
Village Council/Court Joint FMC Pawimual Zau
E. Lungdar E. Lungdar E. Lungdar

6
ZORAM LONEITU Volume 59 No. 4 : January - June, 2015

LANGKAIH RUAM ATANGIN

Lalchharliana, MAS
SDAO, Zawlnuam

Zoram khawvar hun hi engtikah nge ni ang aw? tia ka ngaihtuah mek laiin sana ka’n en
chuan khuantevik vel a ni ta awm e. Khua a lo var tep tawh chu lo niin. Mitthlain chheh vel khaw
hrang hranga hmunhma tha lai laite a hmu uar uar a, ruam rai tha leh hmun rem chin ringawt pawh
ram bial khat chhiarpui atanga teh chuan ei leh bar tur ringawt na na na chu hniang hnara tlan tur
awmin lungphang tur niin kan lang lo. Greenland vur ram atang chuan tih hlaa ‘Mihring erawh an
sual’ tih ang chauh emaw kan nih le aw! tihte a ngaihtuah theih rum rum mai ka ti. Ram tha deuh
deuh ‘Hei hi tu ram nge?’ tiin han zawt ila, tu pa ram emaw hlir a lo ni vek a, a titha deuhin an dah
ngaw satliah mai a, engtik khawtika hnemhnang tur ni hlei lo, eng emaw hian a khat ve luk a, a
neitute eng mi nge an nih han inzawt ila ‘An hna mi vak lova’ tih a nih loh vek leh ‘Aizawl pa ram a
nia, a ngaihsak vak lova’ tih a ni duh viau.

Mizote hi hnam thatchhia kan ni lo, a thin - a sawia sawi chi leh a thawha thawk chi.
hlawk dawn chuan thawh hreh kan nei lo tiin Mi taima laileng hi chu an awm nangiang mai.
kan infak lui hram hram thin. Kum khata thar Sorkar leh a hnuaia thawkho atangin beisei tur a
zung zung thei bak hi chu mi tam zawk hi chuan awm ngai tih pawh hre lo ang hmiaha mahni
kan ngaihtuah peih emaw chu aw! A taima leh thawh thawha thawk mawp mawp mai, mi
fing fal deuhten leilet an han siam hram hram a, ningkhawng pawh hre vak lo, hriat pawh tum
kum a lo vei a, an buh thar zat han inzawt ila, a lem lo, ‘Tumah ka awt lo va, tumah hian min
neitute ngei pawhin an thar zat ni lo vin an chan awt lem lo mahse a pawi lo’ ti ang chi han tawn
zat min hrilh thei hram a, hengho lakah hian eng fuh tluka hlimawm hi a vang viauin ka hria.
chen nge inhuam tur ni ang aw, keini a hminga Tlin ila, hman ila, theihtawp chhuaha han
thawktute hian? Pu Hmutea tih dan takah thawhpui bawrh bawrh mai hi a chakawm thin
Moral Support an tih ang hi a tawk tiu teu viau a. Tanpuina lam chi inthlahrung tak maia an
mai em? tihte rilru kil khatah a awm deuh reuh. han sawi rik dek dek chuan, Pu Mapuia tihdan
In fuih tharna leh zirtirna neiin han intukkhawm takah lei leh van chu phut lovin lei pangkhing
ila, Upa pawla phusa deuh hlir an lo kalkhawm chanve chanve leh pawh tling lo mahse……‘
a, hnathawh dan leh thil pawimawh zual pawh thuneihna zawng zawng ka hnenah pek a ni
inhrilh a inthlahrunawm deuh rum rum thin. tawh’ ti thei dinhmuna han din lawk theih a
‘Kan faten min tuipui tawh si lova, keiin ka chakawm rum rum, ni khat tal. Tichuan a phu
thawk hlei thei tawh si lova,’ an han ti zuai raih leh mamawh tak takte na na na chu an
mai han hriat hi chuan amah Pu Dawnga (of mamawhna zawn apiangah han puih duak duak
Sairang) in dawra hmeichhe thawmhnaw chi a chakawm fu ni!
khat, amah vekin ‘phir lukhum’ a tih mai, an
awm vela an dah thin, dup deuh reuh hi a hum Ti daih ila, Mizote hi pawl din awlsam
chhin a, ‘a nuam ve tho’ a tihte mi tihrechhuak ang reng tak, pawl hming chuan thawh hreh
rum rum a. pawh nei lutuk lo, thawk ho dual dual mi kan ni
deuh a, pawl hming chuan khawlai leh kawrkam
Farmer-te leh sorkar hnathawk zingah tawphnawk pawh paih fai leng peih kan ni.
pawh hian mi chi hnih hi kan awm vekin ka hre Pawl thenkhat phei chuan nilengin rawtuai leh

7
ZORAM LONEITU Volume 59 No. 4 : January - June, 2015

tumbu khawrhin, zanah pickle siamin, a tukah mahni intodelh a duh tlat avangin mi tual lai
an zuar leh nghal zat peih a, chhungkaw tan sam faiin a inhlawh fo mai niawm a ni a, mi
chuan vawi khat hmeh khawp pawh engtik lai pawimawh, President meuh fanu a nih miau
maha ngaihtuah tura beisei chi map lo te kan ni avangin US Secret Service hoin an zui dat dat
lawi a. Nilengin motor lian khat tlat mai thin, an tia lawm. Kum 2000-a Mizo Writer of
blanket sua, felfai taka zar ro leh thak peih, the Century chawimawina dawngtu, kawng
mahse mahni thawmhnaw chu te thamte pawh hrang hranga ka icon, Zikpuiipa thukhawchang
su leh peih lawi si lote kan ni nawk bawk a, eng ka la hriat reng chu, ‘Australia-a India ram
nunphung nge ni ngai aw, Pu VL? Thawh ho palai hna ka thawh laiin tuk khat chu University
nuam ti viau e ti lo chuan sum pai inrawlhna zirlai rual, millionaire fanu-fapa ho hian
Co-operation Society ang chi-ah erawh chuan bawlhhlawh phur motor hi an lo um luih luih
thawkho leh hlei thei der lo, mal tlat tlin bawk mai a, engtizia ta mai nge tia mi ka’n zawh nak
si lo, thawhho tak tak thiam lawi si lo kan ni chuan – an zirna senso intodelh an duh avangin
mai em? Tih bik nei lo vin kan sawi a, tih bik bawlhhlawh loading leh unloading-a inhlawh
deuh neiin sawi law law te’ng, thalaite lo tum an nih thu min hrilh ta mai a, a mak ka ti
inngaihbel atan aw... Mizo thalaite zingah hian ngei mai’ a ti. Khawvel huapa Philosopher
a fel pawl chu an awm teh meuh mai a, tu ma ropui leh lar (a nihna ka hre seng lo!!) Jonathan
han dem rual loh khawpa nu leh pa leh Swift chuan, ‘Politician singkhat aiin buh fang
khawtlang leh ram tan meuh pawha khat tipung thei kan ramin a mamawh zawk’
chhuanawm ngawih ngawih an awm zauh zauh zuk ti thlawt a, Mizo thalaiten zir tur kan va
a, an chhuak thar pheuh pheuh bawk a, a khat ngah em ti r’u!
tawkin. Mahse, a nawlpui hi han inthlir ta ila,
thawh zah kan ngah mange tih loh theih a ni lo. Mizote hi thil hria leh bengvar ang reng
Kuthnathawh hi a zahthlakin a changkan-loh- tak hi kan ni hlawm a, kan thil hriat leh
thlak kan ti em ni? Kut hnathawh zah hi a bengvarna te lah phochhuah kan chak et et fo
zahthlakin a changkan-loh-thlak zawk tih kan thin. A ni lah taka, a hriaa te chuan hriat pawh
hria em? Vawi khat chu Kolasib ICAR an hre narawh e. Pu Hmutea’n a tia lawm,
Complex-ah khuan tun hma deuh khan ‘Thla de tir a lei bur avanga ruahtui tam
engemaw an tihdan entawna tih ve tul thil a nachhan chu tui dawng khawl thei hek lo, a baw
awm a, kan puten an lak atanga zir chawpa ti ve zel a, ruah te chu tam lo chi a ni hlei nem’ a ti
turin min ti mauh mai si a, ka zu belbul ngun ve tlat. A dik ka ring, kei paw’n. Thil hre thei
hle. ’Chuan Inrinni a ni a, ka kal tho a, rin loh leh bengvar awma ka hriat chu, vawikhat chu
deuh maiin kan pu Scientists ho chuan Office thingtlang pa pakhat Aizawla rawn zin hian a
kharin pawnah hna an lo thawk laih laih a, ran hma chiaha bike insu hi a va nang chiah mai a,
ek chi hrang hrang chawhpawlhin an lo pho chutah chu pa chuan ‘Kan thenawm nu chuan a
chhuak a, a thenin a ro hmasa an lo zawn laih hre leh daih tawh ang chu’ zu ti a. A thenawm
laih a, an thlai chin nan an lo sem darh bawk a, nu chu a bengvar awm teh e. Mizo pa thenkhat
Scientists rual, mahni ram lo lehnghalah heti thil chik leh remhre em em, thukhawchang han
khawp hian thahnem an ngai a, tha tina buai duh hriat hi chu a bengvarthlak satliah lo va, a
lovin an thawk miah miah mai si tak a, keini chhawrnaawm thin khawp mai. Mi thenkhatina
ve!!?...ka ti nauh nauh a. A hriaten an sawi Sanghal ven nana silaia kah thawr bak chu a
thin, USA President ropui ber pawla ngaih John ngaihna an hriat der loh laiin pa remhria chuan
F. Kenedy-a fanu lah kha a nu leh pa ropuina hahdam deuhin sorkar sadai thiat hauh lovin tih
leh hausakna ringa indawm bawihno mai lovin dan an hre mai chu a nih hi. Hriat zauna leh

8
ZORAM LONEITU Volume 59 No. 4 : January - June, 2015

bengvarna rau rauah midang tana tangkaina nei tlawmngaih chhuaha tel ve hram hramah te kan
chi hi chu ui lova inhrilh hriat zel hi a tha awm inngai emaw ni? Kawng lehlamah chuan a
hle mai. A mak khawp mai, farmer zingah thawktute pawh inenlet a tul ve tho mai thei.
pawh hian mithiamten zirtirna an pek dawn An sawi fo, chawhnu inkhawma muthlu tam
pawha hriat hnu vek ngaithla leh mai mai tura thin leh engtia intihharh tur nge tih Pathian
inngai pawl te, ‘Hetiangte chu in pian hma thuhriltu pakhat an zawh tum a, a chhanna,
atanga kan tih hrep tawh a ni a, nangni aiin kan ‘Tiang tha lenglawng kha la ula, thusawitu chu
hre zawk’ lo ti duh mai tawkte hi awm a ni a, Receptionist hoin vaw harh rawh se’ a ti an tih
zirtirna petu zawk hi a eng-a-mah hmain te pawh hi inzir nan a tha khawp mai.
inkiltawih mai a awl fo. Thangkhat lian teh Inbuatsaihna tha lo chung chunga han khuainuai
meuh buh ching tawh thin, tih dan phung ngai ringawt mai hi zawng, ngaithlatute chu engtin
reng bak hmasawn tum miah lo, a thiamte sawi pawn awm se, an thiamawm ve tho mai thei.
lah eng teh chiama ngai bik lote kan ni. Vawi
khat chu Farmers’ Training-ah ‘Thil hria kan Mak ve deuh chu hman lai nuho kha an
inti hlawm bawk a, a nih leh thingfanghma pa hi mo thar laia hreawm ti viau e ti lovin an mo
pawnfen fen tirin a nuah a chang thei em?’ tih tharte lakah erawh chuan that chhuah an tum
leh ‘Good Friday-a vaimim tuh hian kawm a pai chuang der lo, that chhuah a hnekin an mo
tam bik em?’ tiin kan inzawt fiam mai mai a, tharte tha leh zung, am thei ang bera chhawr an
thil hria inti theuh kha an ngaihdan a phir tum thin niin an sawi. A dik em ka hre phak lo
phawk mai. Loneitute zingah pawh hian a fing va, naupang zirlaibu pakhatah kan zir tawh
apiangin hmasawnna tur an ngahzia hriain thanin ka hria, in la hre ve hlawm emaw. Tun
training pawh an ngaipawimawh bik thin. Kan hma kan zirlai kha chuan kan dem deuh thin
ranvulh natna satliah leh chaw ei tha duh lo tih hlawmin ka hria. Tun lai mite nen hian enge
mai maiah pawh a damdawi man leh a danglamna kan neih aw ka ti ve mai mai.
thawktute rawn man pek kan hreh miah lova, Engemaw lai chuan engemaw kan lo ni ve tawh
hritlang satliah leh vawi hnih-khat hahchhiau thin a, hrehawm tihna lai kan nei thin, tunah
mai maiah pawh thenkhat chuan cheng tam engemaw kan lo ni ta a, engemaw kan nih lai
sengin mithiam kan rawn hreh lo a, a tha e, khan hreawm kan tih thin em kha, khawnge
chutih rualin lo neih lama mithiamten training hetiang ka nih takah chuan tia that chhuah tak
an han buatsaih a, a thlawn liau liauin an thut hi a har ve ngiang ni tur a ni. Mak ve
thiamna zawng zawng an phawrh fai leng duh a, satliah, dik ang reng fu sia lang, Pu SR Paula
thlai damdawi nen lam a thlawnin an han sem sawi ka hriat reng chu, ‘Chunga mite hi chuan
zui lehnghal a, heti chung hian sum pai tlem thuneihna te, sum leh pai te leh mimal
azawng tal dawn loh chuan lunghnur tlat te hi hamthatna awm thei chi reng rengah hi chuan a
kan ni a, hmasawn zia kan ni meuh em aw? Tu theih anga tam hi Decentralize se la, chutih
huatthu suhah mi thenkhat hi chuan tawngkam laiin mahni tum tawk vanzemah tih ang deuhin
khat leka inhrilhfiah mai theih reng, BP en dan mahni theihna zawnah hi chuan thil hi
tih angrengte han inzawt ila, ‘Cheng tam senga centralize kan duh tlangpui’ zuk ti ve tlat a, dik
kum tam kan zir chhuah, chutia inhrilh mai mai maw dik lo maw!
te chu, a chi nang’ min tihkhum vin hlar a;
chutiang vel karah chuan kan chaw rin pui ber Thu dang a lai chuan hmun dang chu ka
buh leh thlai chi hrang hrang chin dan leh hre tam lo nain ram hlawm khatah chuan
enkawl dan meuh pawh kan hlut thiam tawk lo Zawlnuam leh a chheh vel hi kan ram riangte
fo. Then khat phei chuan a thawktute zah vanga huam chhungah na na na hi chuan hmun rem

9
ZORAM LONEITU Volume 59 No. 4 : January - June, 2015

leh ruam rai tha pawl tak a ni mai awm mang e Mahse heng ramah pawh hian tuikawng mumal
ka ti thin. Mizoram hmun dang aiin ei hmuh a tak awm se chuan a fur a thalin buh chin theihna
awlsam deuh em aw tih turin rimtawng lutuka tur chu a ni chiang mai. An tui ngah an buaipui
hna thawk lo pawn ei chawp na na na chu a a ni ber mai e. Kumin khan an lo tan tlai hret a,
hmuh theih ni awm a ni. A ram hmunhma tam a seng hun laiin ruah tla hmasa a nang hman
zawk chu hmun zawl 0-10% slope huam chiah mai a, mahse phur za vel chu an thar ta
chhungah a tla hial ang tih tur khawpin a rem hram a, an lawmpuiawm tho tho e.
tha hlawm. Hmun dang ang deuh bawkin leilet
nei tam tak chuan hnam dang an chhawr deuh Leilet hmunhma tam ber hi luikam
chawt a, chutih lai chuan engemawzat chuan atanga hla lo tak, mahse tui lak dawn chuan
mahniin an thawk tang tang thung. Hengho hi buangbar thlak ve fe si a ni fur mai. Tui kawng
chuan lung an tiawi thin ngawt mai, remchang siama tui amaha luang tur chuan a hmunhma a
ni sela midang thlima duhsak bik an chakawm zawl ang reng si a, thui tak tuikawng sial a ngai
rum rum thin. A hma chuan leilet nei tha thin, a, hmun thenkhatah Minor Irrigation
tun hnua sangha dila let ta daih an awm nual Department-in Canal siamsak tawh mahse
bawk tih han hriat chuan ngeiawmah a kal lek enkawl zui mumal loh a nih bakah hma thar lak
lek thung. Engtia han tih rual a ni si lo. a ni tawh lem lo nen, tui dahkhawlna tuizem
awm lo nen, an chhawr bawk tehchiam thei lo.
Khaw pakhat Thinghlunah chuan leilet Chaw bel bula riltam an ni ber awm e. An
hmun tha deuh mai, mahse tui ngah lutuk harsatna sutkianna awlsam ber tur nia lang chu
avanga fura buh chin theih hauh loh, thlasik lai tui pump khawl lian deuh hmanga tui pump
chauha buh chin na chi an nei nual thung a. chhuah a, tui dah khawlna tuizem lian tawk taka
Hengah hian fur laiin sangha an dah a, thalah dah khawl a, duh hun hun leh duh ang tawk
sangha an man rem veleh buh an ching leh tawk herh chhuah theiha siam a nih mai hmel.
hlauh thin a, a remhriat thlak ang reng khawp.

10
ZORAM LONEITU Volume 59 No. 4 : January - June, 2015

NLUP (WRC-II) HLAWHTLINPUI KAWMNA


R. Vanlalchhuanga, SDAO, Khawzawl &
Thangluaia Sailo, AEO, Kawlkulh Circle.

Beneficiary Hming : TC Vanlalruata s/o Lalsanga(L)


Khua : Pawlrang, Kawlkulh Circle, Champhai District

Zawhna : NLUP i dawn te i hmang tangkai viau niin kan lo hria a, rawn kawm
lawk che a, zawhna eng eng emaw rawn zawh che kan duh a, a rem
em?

Chhanna : E, rem tehreng e, in va tilawmawm ve.

Zawhna : Engnge eizawnnan in hman ber thin a?

Chhanna : Kan chhungkaw eizawnna ber chu tlangram lo neih a ni thin a, kum
2007 atang khan tlangram lo neih bansan nan tiin Sapthei huan kan
siam tan a, mahse kan beisei ang a ni ta chiah lo deuh a.

Zawhna : Tichuan engtin nge i tih tak a?

Chhanna : NLUP 1st phase dawng turin thlan kan ni ve hlauh mai a, ka nu,
Zalawmi hmingin kan dawng ve a.

Zawhna : NLUP ah chuan enge i thlan a?

Chhanna : Eizawnna ngial nghet tling deuh ber dawna kan hriat avangin WRC-II
kan thlang a ni.

Zawhna : Engtinge NLUP atanga pawisa i dawn chu i hman?

Chhanna : NLUP pawisa hi tum khata dawng nghal vek kan nih loh avangin a
buaithlak deuh a. Mahse kan pawisa dawn ang ang hi Bank-ah kan
dah khawl a. Tichuan, JCB ruaiin terrace kan lai ta a ni.

Zawhna : In pawisa dawn chu in ram buatsaih nan hian in hmang zo vek em?

Chhanna : Hmang zo vek e. A la daih loh avangin kan pawisa neih ve ang ang
kan hman belh ve nual zawk. Tin, installment (pawisa) kan dawn hian
kan laih belh ve zel bawk.

Zawhna : In terrace ah chuan buh in ching nghal thei em?

Chhanna : A kum hmasa ber, kum 2011 kha chuan tui kan nei tha lo nen buh kan
ching lo va. Hemi kum hian Chana leh Antam kan ching. Kum 2012
atang khan Agriculture Department-a thawktute min rawn angin SRI
hmangin Buh chu kan ching tan a ni.

11
ZORAM LONEITU Volume 59 No. 4 : January - June, 2015

Zawhna : Buh chu i thar hlawk em ? Engzat nge i seng?

Chhanna : Hlawk ve e. 2012 kum hian tin 100 kan seng ve a, kan lawm khawp
mai.

Zawhna : Buh chu i ching zui ta zel em?

Chhanna : Aw ching zui zel e. Kum 2013 ah chuan tin 150 lai kan thar a.

Zawhna : Tui chung changa in harsatna kha a reh tawh em ni?

Chhanna : Reh a ni mai ang chu. Kum 2013 khan Agriculture Department lamin
Tui dah khawlna (Water Harvesting Tank) min rawn siamsak hlauh mai
a, tui chu kan nei thei ta. Kan lawm khawp mai.

Zawhna : A nih leh tlangram lo neih kha in bansan ta nge, in la tikawp tho?

Chhanna : Sorkar tanpuina azarah kan bansan thei ta e.

Zawhna : Nichin khan SRI kha i sawi lang a, enge a an?

Chhanna : E a tha ka ti khawp mai, kan zawngchhang khawp mai.

Zawhna : Agriculture Department-in kawng dangin an pui che em?

Chhanna : Pui e, kan ram hi a hmunah hian min rawn enpui a. Rannung venna
leh thahna hlo te, fertilizer te min pe a, hei hi buh kan thar ve theihna
chhan pawimawh tak niin ka hria.

Zawhna : A nih leh eng buh chi nge i chin thin?

Chhanna : A hma lam kha chuan buh chi kan hmuh theih ang ang kan ching mai
thin a. Tunah chuan Agriculture Department-in Buh chi tha, kan ram
ngeih zawng tur tak mai min rawn pe a, chu chu kumin (2015) atang hi
chuan kan ching ang.

Zawhna : Buh chi hming chu i sawi thei em?

Chhanna : Aw, DRRH-2 an ti.

Zawhna : A nih leh hei Power Tiller i nei a, hei hi engtia i neih nge?

Chhanna : Power Tiller hi subsidy-a lei ve ka tum a, ka chang thei mai lova. Kum
2013 khan Serchhip lama mi, a hlui (second hand) Rs. 35,000.00 in ka
lei ta a ni.

Zawhna : Sawi belh duh dang i nei em?

Chhanna : Nia, sorkar-in eizawnna ngial nghet kan neih ve theih nana duhsak
taka NLUP min pe te, min enkawltu Agriculture Department lamin hneh

12
ZORAM LONEITU Volume 59 No. 4 : January - June, 2015

taka min vil leh a remchang ang apianga min tanpui thin hi kan
chhungkua kan lawm tak tak a ni. Kan chhungkaw tan chuan NLUP hi
malsawmna hlu tak a ni.

Zawhna : Inkawmna hun tha tak kan nei thei a, kan lawm khawp mai. In
chhungkuain malsawmna in dawn zel theihnan duhsakna kan hlan che
u a ni.

Chhanna : Keini pawh kan lawm e.

(Pu TC Vanlalruata, Pawlrang be duh tan Phone No. 8974206483-ah a biakpawh theih e)

13
ZORAM LONEITU Volume 59 No. 4 : January - June, 2015

BILKHAWTHLIR SUB DIVISION CHHUNGA


LEILET ENKAWL DAN
(Ram luah hawh kalpui dan leh ram neituin a hlawkna nasa zawka a tel theih dan tur)

Lalsawmliana, MAS,
SDAO, Bilkhawthlir.

Bilkhawthlir Sub Division hi Kolasib District hnuaia Sub Division pahnih zinga pakhat
zawk, Mizoram hmar tawp, Assam ramri depa awm a ni a. A huam chhungah hian khaw pakua –
Bilkhawthlir, Vairengte, Chhimluang, Buhchang, Phaisen, Phainuam, Saiphai, Chawnpui leh
Saihapui ‘V’ te hi an awm a. Heng khuate hian leilet behchhan tur an nei vek a; tin, an leilet enkawl
dan phung pawh a inang tlangpui vek a ni. Tun dinhmunah chuan an ram zawl tam ber hi hmun
kilkhawr lai deuh tih loh chu leilet hmin sa leh enkawl mek a ni deuh vek hlawm. Leilet neituten an
leilet te an hralh nasat avangin tunah chuan leilet tam zawk mah hi Aizawl leh khaw dang danga
mihausate ta a ni ta fur mai. Heng te avang hian leilet enkawl dan chungchanga dan leh hrai siam
pawh harsatna chin thui tak a awm thin.

Leilet neituten leilet (WRC) an enkawl chawhrualin buh hum tin 300 vel an thar
dan hi hnam dang (vai kan tih te) hnenah tlangpui thin a (Bigha 1 hmunah buh hum tin 40
intiamkamna siama ram inhawhtir (land tenure vel thar anga ngaih a ni). Tih dan tlanglawn
system) a ni kan ti thei ang. Hetiang berah chuan leileit neituin buh tin 150 vel a
kalphungah hian leiletin tui a hmuh that dan azir hauh thin. Chu chu kum 1-ah buh vawi 1 thar
te, leilet a hmin that dan azir te, a hmun ualau nan hmang se, a zahve ang vela ngaih a ni.
(emaw kilkhawr) dan azir te leh chhan dang Leilet neitu hian kum 1 atan hei bak hi hauh a
dang avang tein a ram neitu leh ram hawhtu nei tawh ngai lo. Leilet, tui hmu tha, a thawktu
inremsiamna a inang lo thluah a ni. Tih dan vai taima leh remhria chuan a leilet enkawl
tlanglawn berah chuan leilet la hmin chiah lo, zahve aia tam mahah te buhpui chin hmain tai
buh chin nana la hman theih chiah lohnaah (thar rang) chin nan a lo hmang lawk a, tai a
chuan a ram hawhtu vaite nen inremsiamin, thar zawh veleh a ram ngaiah vek buhpui a
Hun bi tiam chhunga a thlawna ram ching leh thin. Tai a chin atanga a thar hi aman
inhmantirna (MINA an tih mai) kum 2 kum 3, a pual vek a, buhpui a thar atang chiah hian a
kum 4 thleng pawhin an siam thin. Hemi hun leilet neitu chuan a chanpual a la thin a ni. A
chhunga buh thar zawng zawng kha a enkawltu nihna takah chuan leilet enkawltu vaite chan
chan vek tur a ni a. Ram neituin chan a nei ve chu a tam zawk fe tihna a nih chu. Tin, leilet
ngai lo. MINA hun chhung a tawp chinah buh chin nana rem chiah lo hmun tuihul lai hi a
erawh chuan leilet neituin buh thar hauh chin a enkawltute hian thlai chin nan an hmang nasa
nei ve ta thin a ni. Leilet hminsaah erawh hle bawk, hei pawh hi anmahni pual vek a ni,
chuan MINA hi an siam ve ngai lo niin a lang. ram neituten an chuhpui ve ngai lo. Hei hi an
sum hnar ber pakhat a ni a, an hlawkpui viau a
MINA hun a ral tawh emaw, leilet hmin ni. Leilet thlai chin theihna hmun tuihul
saa ram inhawhtir a nih chuan leilet that dan awmnaa thawh chu a enkawltuten enkawl an
azir te, tui a hmuh that dan azir te leh a ualau chak deuh nge nge thin reng a ni.
dan azir tein leilet neitu leh a enkawltuten
inremsiamin buh thar kum tinin an insem thin. Tuna kan dinhmunah hi chuan
Leilet pangngai, hectare 1 (7.5 bigha)-ah hian Bilkhawthlir Sub Division chhunga leileta kan

14
ZORAM LONEITU Volume 59 No. 4 : January - June, 2015

buh thar chhuah te hi leilet ram neitu Mizote chhungah chhuah lam leh tlak lam vil thei turin
kutah a lut tlem hle. Tun anga hnam dang vaite Rashtriya Krishi Vikash Yojana (RKVY)
kuta kan leilet kan dah reng a nih chuan hei aia Scheme hnuaiah Custom Hiring Centre 3 din
tih dan tha zawk hmuhchhuah a har hle. Eng tum a ni. He Scheme hmang hian loneituten
pawh ni se, leilet neitute hi tangrualin Taiah leileh nan man tlawm tea Tractor hman theihna
pawh hian buh thar hauh tel ve ta se la, a a inhawng dawn ta. Kan WRC area hi a zau
ziaawm ngei ang. Buaithlak ber chu ram tham em avangin Centre pali tal nei thei ila a
neituin a thawh peih miau loh chuan an duhawm khawp mai. He Scheme hi hmang
hnathawktu vaite duh dana an kal loh theih tangkaiin leilet neitute hian a ngheta vai kan
lohna chin a awm thin. Leilet neitu, an leilet te chhawr hi banin khawl tha hmang tangkai zawk
hnam dang vai kuta an dah chhan ka zawhna ila, kan vai chhawrte hi loh theih loh thilah
min chhanna tam ber chu leilet phai khaw lum chuan hlawhfaah te chhawr zawk ila, a hlawkna
hnuaia dum dai an peih loh thu te, hetia vai an tak tak chu kan ta a lo ni tawh dawn a ni.
enkawltir hian annin hna dang, entir nan sangha Tichuan, Bilkhawthlir Sub Division hi
dil siam, huan siam, kuhva hmun siam leh a Mizoram buhzem tak takah kan siam ngei
dang te tan hun an neih phah ve a, a remchang ang.
zawk niin an sawi ve bawk. Kum 2015-16 kal
mekah hian Bilkhawthlir Sub Division

15
ZORAM LONEITU Volume 59 No. 4 : January - June, 2015

16
ZORAM LONEITU Volume 59 No. 4 : January - June, 2015

17
ZORAM LONEITU Volume 59 No. 4 : January - June, 2015

18
ZORAM LONEITU Volume 59 No. 4 : January - June, 2015

19
ZORAM LONEITU Volume 59 No. 4 : January - June, 2015

20
ZORAM LONEITU Volume 59 No. 4 : January - June, 2015

LAWNGTLAI DISTRICT CHHUNGA


RKVY ATANGA WRC-II SIAM/LAIH DAN, HMAN TANGKAI A NIH
DAN LEH P ERMANNENT CULTIVATION -A KALPUI DAN TUR

C. Vanlalhruaia, MAS
Subject Matter Specialist (Soil Conservation)
DAO Office, Lawngtlai.

Zoram Loneitu-a chhuah tura Lawngtlai District-a kan hmalakna pakhat, RKVY hnuaia
WRC-II siam/laih dan leh hman tangkai a nih dan te ziak tura ruat ka ni hi lawmawm ka tih rualin ka
huphurh hle a. Thu ziak mi ka nih loh bakah tawngkam thiam lo mi ka lo ni bawk nen, mi te chhiar
tlaka ziah chhuah huphurhawm hlein ka hria. Engpawhnise, eng emaw fakmawina thu ziak tur ni
lo va, mahni hnathawh chanchin ziak tur ka nih angin a nih dan ang angin ka han ziak a ni e.

Thawhna hmun tur thlan dan:


Lawngtlai District hian RKVY hnuai atangin WRC-II (50 Ha) siamna tur kum 2012–13
Fund atangin sum kan nei a. Hnathawh tan hmain kan sum neih hi a tangkai thei ang bera hman a
nih theih nan hnathawhna hmun tur thlan uluk tulin kan hria a. Tin, kan thawhsak turte mizia, tui
zawng leh sukthlek zawngte zir chian hmasak thain kan hria a. Chu mai bakah kan hnathawh hi
hmun langsar lai leh tlawh awlsam, miten harsa lo taka an hmuh leh tlawh theihna hmun leh khua ni
ngei se tiin Officers thukhawm chuan a rel thlu a. Chumi bawhzui chuan khaw hrang hrang District
Officer hovin tlawh/fang kualin khawtlang mite pawh vawi duai lo kawmna neih an ni a. Tichuan,
hmalakna hmun atan chuan motor-a awlsam taka thlen theih leh motor kawngkam maia awm bakah
District Capital (Lawngtlai) atanga hla lo tea awm, Banglazawl Project (Saikah khua) leh
Khawthlirmual Project (R. Vanhne khua) thlan a ni ta a ni. Tin, hmalak tur zau zawng atan chuan
25 Ha. ve ve ni se tih a ni bawk.

Hnathawh tan leh thawh dan:


Khaw pahnih thlanah hian Project awmsa hming behchhanin chuta member-te nen chuan
Project hruaitute thlan thatna neih a ni a. Tichuan, Project hruaitu atana thlante nen chuan hmalak
dan tur leh hnathawhsak turte (Bebeficiary) uluk taka thlan an ni a. Thlanchhuahte hian ram,
thawhna tlak tak tak an nei ngei em? tih enfiah a ni a, tin, hna thawh tan hmain an ramah anmahni
lang telin thlalaksak vek an ni bawk. Chu mai bakah ruah vantla ringa terrace-a buh chin ( WRC-
II) chungchang-a hriat tur leh a puitlin theih dan turte zirtirna vawi duai lo pek an ni bawk.
Hnathawh dan turah chuan a theih chin chinah khawl (JCB) hmanga thawh ni se, tin,
permanent cultivation-a luh pui tum a nih avangin Power Tiller hman theih ngei tura zaua laih ni se
tih a ni a. Hmalak dante enpui a, khawl (JCB) hnathawh darkar zat chhinchhiahpui tur leh thawhdan
kawhhmuh turin Committee Member leh ram neitu bakah project pakhat atan Departmental Staff
pahnih ruat ve ve an ni bawk. Hnathawhna tur sum hi kum 2013 tawp lamah hmuh a ni a,
amaherawh chu hnathawh tak tak kum erawh chu 2014 a ni.

Project hman tangkai a nih dan:

21
ZORAM LONEITU Volume 59 No. 4 : January - June, 2015

Chhan hrang hrang avangin kan beisei hunah hna kan zo thei lo va, chuti chung chung chuan
Saikah (Banglazawl Project)-a kan hnathawhsak mi 25 te chuan buh an ching vek a. R. Vanhne
(Khawthlirmawi Project)-a mi 25 a mi 12 ten buh ching hmanin buh ching ve hman lo erawh chuan
vaimim, bekang, tel antam, badam-te chingin an ram erawh chu an hmang tangkai vek a ni.

Lawngtlai leh a chhehvel mai ni lo, Kumin 2015 hian a bik takin Saikah-ah
Mizorama hmun leh khua tam takah hian nikum lama kan buh chin DRR-H2 kha tha
Terrace/WRC-II hi laih leh siam a ni tawh a, tho mahse, KVK, Lawngtlaiin enchhinna an
amaherawhchu Buh chinna atana hmang neiha chin tlak ngei a ni tia an pawm CAU-R1
tangkai sawi tur an tam lo hle. Lawngtlai leh a chintir/tuhtir leh vek an ni a, tun dinhmunah
chheh velah phei chuan terrace-a buh ching/thar chuan a tha thawkhat a, enge a an zel tih erawh
sawi tur an awm lo a ni. Hemi piah lamah chu hunin a la hril ang chu. Eng pawh nise,
WRC-II kan siamsakte hi anmahni sawi dan WRC-II laih tawhte hi anmahni ‘Intiam kamna’
takin Thingtlang lo (Jhum) neia beidawng tawh, neihtir an nih ang ngeiin Permanent Cultivation
buh pawh ching ngai tawh lo, huan ram nei ve bawiah luhpui theih ngei kan inbeiseiin a ni.
satliah tawp mai an ni hlawm a. Chuvangin A tawpna atan Banglazawl Project
Buh chi pawh an nei lo reng a. Tichuan Buh (Saikah) Secretary Pu K. Sanglianpuia
chin ngei kan duh si a, DRR-H2 leh IR-64 kan biangbiakna tawite lo nei lawk teh ang. (Zawttu
tuhtir ta ngawt a, kan beisei bakin heng buhte hi : C. Vanlalhruaia, SMS)
Tlangram Terrace-ah a lo tha a, buh pawh eng
emaw zah chhungkaw tinin an thar a, hei hian Zawhna : Pu Sang, in khaw mipuite eizawnna
anmahni mai bakah Department kan lawm a, ber hi enge ni le?
mi pawh a tiphur hle a ni. Tin, Bial ko leidurah
Badam chintir an ni a, Badam lah chu a tha duh Chhanna : Kum 2006-2008 Mautam hnu kha
hle lehnghal a, hei hian kan lawmna a tizual hle chuan ram a buain kan khuaa mi cheng tam
a ni. Hei hi Lawngtlai District Agriculture zawk hian Thingtlang loneih hi kan ti tawh
Department ang pawha hlawhtlinna ropui takah meuh lo va, eizawnna ber pawh sawi fak a har
kan ngai lo thei lo a ni. hle a, hna remchang chang, a awm ang ang
kan thawk kual a ni ber e.
Terrace (WRC-II) Siam tawh Permanent
Cultivation Bawia Luhpui Tum dan: Zawhna : Agriculture Department in in khuaa
A hmasa lama sawi tawh angin Terrace WRC-II kan siam/laiha kan hnathawh dan
(WRC-II) laih laiin Permanent Cultivation chung changah leh enkawl zui zel in tum dante
bawia luhpui tum an nih avangin Terrace zau tawi fel deuhin han sawi ta che.
zawng pawh Power Tiller hman theihna khawp
ni ngei tura buatsai leh laih a ni a. Tichuan, Chhanna : A hmasa berah chuan Department-
Buh an seng zawhah Buhpawl leh bial koa te hnathawh dan hi lawmawm ka ti a.
hnimte chu paih mai lo vin bial chhungah dahin Department-in in duh anga thawk mai lo vin
halral a ni a. Slaked Lime thehtirin a tul ang leh Committee-te dinin beneficiary thlan pawh
an mamawh dan a zirin Pre-emergence Committee-te nen ti dunin, hnathawhna tur sum
weedicide (Butachlor) pek an ni bawk a, Seed awm zat/sanction zat thlengin min hrilh hria a,
treatment tulna leh pawimawhna zirtirna pein a hemi chungchangah hian Agriculture
taka tihpui an ni bawk. Department hi in entawn tlak hlein ka hria.

22
ZORAM LONEITU Volume 59 No. 4 : January - June, 2015

A hma lama ka sawi tawh angin keini naupang deuh a, enge a an zel dawn tih sawi a
Terrace laihsak-ho hi Thingtlang loneiha har na a, kan hlawhtlin leh ngei kan beisei a ni.
beidawng tawh, hna remchang ang ang thawk
mai te kan ni hlawm a, Buh pawh ching ngai A tawp berah chuan kan beisei phak loh
tawh lo, Ration buhfaia inghat kan ni a. tawpin Dr. C. Lalzarliana, Agriculture Director
Tichuan, in hmuh leh hriat angin Terrace min (Crop Husbandry) leh Pu Lalrinliana,
laihsak a, chin tur Buh chi pawh kan nei lo va, Agriculture Director (Research & Education)
min ngaihtuahsak a nih kha. ten kan hnathawhte min enpui a, kan hmalam
huna kan tana tha tur thil tam tak min
A dik chiah chuan Dry Terrace-ah hian kawhhmuh a, kan lawm tak meuh a. An mi
buh thar theih a nih kha kan beisei pha lo va, fuihna te hre rengin kan terrace neihte buh
Lawngtlai leh a chheh vel mai bakah kan chinna atana hman tangkai zel kan tum a. Tin,
khuaah ngei pawh hian Terrace hi tam tak laih Oil Palm pawh mi tam zawkin chin kan tum a
a ni tawh a, mahse Buh chin leh thar nan kan la ni. Agriculture Department dam zel rawh se.
hmang tangkai rih lo hrim hrim a ni. Mahse
buh min tuhtir/chintir a, leithate nen min han Tun atan chuan lo duh tawk mai ila,
enkawlpui a, chhung tinin buh eng emaw zah remchang te a awm thei ta a nih leh Pu R.
theuh kan han thar kha chu lawmawm kan ti Zaikunga, Chairman, Khawthlirmual Project (R.
takzet a ni. Ration lak tur awm loh chang Vanhne) kawmna kan la tichhuak leh dawn nia.
pawhin kan buhthar khan min chhawk a, buaina
kan nei ta lo a ni. Kan hriat tlan tho mah nise Ka lawm e.
sawi belh ka duh chu duh aiin hna kan tan har
a, chu chuan buh tuh leh chin a titlai a, a then
phei chuan July thlaah kan tuh ve thei chauh a
nih kha, mahse chungte pawh chuan eng emaw
zat kan seng theuh a, a lawmawm hle a ni.
Tichuan Dry Terrace-ah Buh a thar thei a
ni tih keimahni ngeiin kan lo hriat chuan chin
chhunzawm ngei kan tum ta a. Kan terrace-a
hnim leh buhpawlte chu halin terrace zawlah
kan theh a, tin, Chinai thi min pek te kha kan
theh bawk a, Hlo tur (Butachlor) in hnena kan
lak khan March-April 2015 khan kan terrace
chu kan kap chhuak vek a ni. Kumin 2015 hian
Department-in min pek buh chi (CAU-R1) kha
kan tuh leh hlawm a, tunah hi chuan a la

23
ZORAM LONEITU Volume 59 No. 4 : January - June, 2015

WRC-II 2014 kuma buh vui WRC-II laih thar vungah Badam chin a ni.

WRC-II ram ngai a, a kum leh, 2015-a buh chin thar

24
ZORAM LONEITU Volume 59 No. 4 : January - June, 2015

OIL PALM CHIN DAN LEH ENKAWL DAN


(Ka tawn hriat atangin)

LALNUNNEMA
Model Veng, Lengpui

Mi tin hian Oil Palm chin dan leh enkawl dan hi kan hre theuh awm e. Agriculture leh
Department dang atang te pawhin min zirtir tam tawh a, kan hre tlangpui tawh ngei ang. Mahse kan
hriat ang leh ka tihdan tlangpui han tarlang ve ila tangkaipui te kan lo awm mial tak in.

A chin dan hi sawi vak tur a awm lo va, lo, an ei vek zel a. An reh hmiah mai a ni. Thla
feet 1-a zau lei laihkhuara phun mai hi a ni a, a 4 hnu velah an rawn lang leh a nih pawhin
khur chu lei tlanga hnawh mai lo vin, lei dip chutiang chuan tih leh thin tur a ni. Ti chhin ve
ngeiin hnawh ni se a tha. Phun hmain Half- teh. Tin, Bui hi a buaithlak khawp mai bawk a.
moon terrace hi leh lam feet 2, leh lam feet 2-a Oil Palm bul a eina kha lai ila, a kua kha hnawh
zau tal laih ni se, a zau thei ang apiang a tha a, lo va kalsanin a awmna lam chu a rawn hnawh
mahni tan vek a ni. vat mai a, tah chuan alu zai bunah te, balhla zai
bunah te sazu tur bawk kha tat leh ila, a kuaah
Leitha pek dan hi chemkawiin Half- hnawh lutin vur ping ila, kan phum a ni nghal
moon zawl kha rit phut hmasa ila, tah chuan mai.
leitha chu theh ila, lei dip theh nawn leh ila a
tha. A hmun sam chungchangah Oil Palm bul A hmun tihfai that hi a himna ber pakhat
thlawhfai saah khan changel hnah phah ila, a chu a ni a, thlawhfai hi a tha a, tha erawh a duh
changel tum khan delh leh ila, a hnuai a hnawng tam a, chuvangin sam fai thin mai hi a tha, a
a, a tawih kha leitha pe ka ni nghal mai. hah chu a hahthlak tho mai. Chu ai chuan dihlo
Changel nei ve lo tan tih ve theih a ni lo. Glycel hmangin kap mai ila, a hahdam a, a
awlsam a, a fai that duh bakah sain hlo tur rim
A eitu Sanghal leh Sakuh laka ven dan kha an hlau va, thlai himna tha tak a ni nghal a
hi a harsa khawp mai. Tih dan pakhat chu vau ni. Hlo tur chi hrang hrang a awm a, Glycel hi
sam fai taihmak a ni a. Tin, umei hi sarangah kei chuan ka duh ber a, Horticulture Office
Ajinomoto cheng 5 man vel nen thun a, Oil kawt dawrah lei tur a awm thin. Sairangah
Palm zarah khai ila, hmun hnihah vit pawpin a chuan a la tlawm leh hret a ni.
rim a chhiat avangin an ei duh lo. Tin, vau
hrulah mau feet 2/3 vela sang sawh phuna, tah Sawi tur tam tak a awm thei ang a,
chuan pawnchhia, mawza tiat hi ek in tihfaina hengte hi a tlangpui deuh nia ka hriatte an ni a.
Phenol hian tihuhin ka zep a, mauah khan Heng bak hriat duh nei kan awm a nih chuan
sarangin ka khuh leh a, a rim a nam rum rum a, Mobile Phone No. 9862611300-ah zawhfiah
Sakuh emaw Sanghal emaw an lo kal duh lo theih a ni ang a, Agriculture lama kan hotute
khawp mai. Chu lo leh chu bazar-ah sazu tur lei pawh zawt hreh lo ila a tha ang. Heng ka han
a, balhla kheh saah sazu tur kha tah tur a ni. tarlante hi ka farmer puiten in lo tangkaipui
Balhla kawr khan tuam leh ila, pa hnih zelin vau hlauh chuan a lawmawm hle ang.
hrulah inchhung dung let ft 50 ang vel sa lo
chhuahna lamah dah tur a ni. Hmun 10 vela
dah chuan Sanghal leh Sakuh te chuan an hlah

25
ZORAM LONEITU Volume 59 No. 4 : January - June, 2015

KOLASIB DISTRICT-A OIL PALM


DINHMUN
District Mipuite dinhmun dawmkangtu a nih theih dan

Lalengliana, MAS
Subject Matter Specialist(Agronomy)
Kolasib District : Kolasib

Mizorama Oil Palm hlawk taka chin leh sawngbawl a nih theih nan Mizoram sawrkar chuan
‘The Mizoram Oil Palm (Regulation of Production & Processing) Act, 2004’ chu Mizoram
Legislative Assembly chuan 2nd December, 2004 khan a siam a. He dan thar tlawhchhan hian
Mizoram sawrkar leh Company pathumte chuan thawhhona thuthlung an ziak a, a hnuaia tarlan ang
hian Mizorama District hrang hrang an enkawl tur bik pawh siamfel nghal a ni. Hetiang in –

Sl. Thawhona thuthlung


Company hming District an enkawl tur
No. ziah ni
1. Godrej Agrovet Ltd. Kolasib & Mamit 14th September, 2005
2. 3F Oil Palm Agrotech Ltd. Aizawl, Serchhip & Saiha 7th March, 2006
3. Ruchi Soya Industries Ltd. Lunglei & Lawngtlai 3 rd October, 2006

Hetia thawhhona thuthlung fel tak siam a nih takah hian Kolasib District enkawltu Godrej
Agrovet Ltd. chuan Saihapui khua, Kolasib District-ah Oil Palm kui tiah leh enkawlna (Nursery) an
siam ta a, a phun duhte hnenah Agriculture Department nen tangkawpin Oil Palm tiak hi semchhuah
a ni ta a.

Oil Palm tiak phuntute thawhrimna lo langchhuak zelin a rah seng tur nei an lo awm ta sup
mai a, Godrej Agrovet Ltd. pawhin Palm Oil Mill (Oil Palm Rah Herna) bunna tlak a ni dawn tih
hriain Bukvannei khua, Kolasib District-ah Palm Oil Mill hmun tur an buatsaih tan ta mup mup mai
a. 15th September, 2012 a lo herchhuah chuan Pu Lal Thanhawla, Chief Minister chuan Palm Oil
Mill sak tanna tur Lungphum a lo phum thei ta hial a ni.

Oil Palm Nursery, Saihapui Pu Lal Thanhawla, CM in lungphum


a phum
Godrej Agrovet Ltd. in Oil Palm herna tur an buaipui mup mup laiin lehlamah Oil Palm
phuntu thawk rim tak tak te chuan Oil Palm rah an lo thar ve zel bawk a, heng Oil Palm rah te hi la
her thei lo mahse Godrej Agrovet Ltd. chuan Mizoram sawrkar nena an inremna ang ngeiin a leina
tur hmun ruat bikah an lei pah reng bawk a ni.

26
ZORAM LONEITU Volume 59 No. 4 : January - June, 2015

Lungphum phum a nih atanga kum hnih a lo vei meuh chuan Godrej Palm Oil Mill,
Bukvanneia mi chu Mizoram mai pawh ni lo India hmarchhaka a hmasa ber ni turin Pu Lal
Thanhawla, Chief Minister chuan ni 28.10.2014 khan Govt. of India leh Mizoram sawrkara mi
pawimawh tak tak bakah Godrej Company hotupa Pu Nadir Godrej-a te tel ngeiin Palm Oil Mill hi a
hawng leh ta a ni.

Palm Oil Mill hawn ni C.M in Mill a hawng

Kolasib District-a Oil Palm hlawhtling taka chin leh sawngbawl a nih theihna turin Oil Palm
Zonal Committee din a ni a, he committee-ah hian Agriculture Department, Godrej Agrovet Ltd. leh
Oil Palm chingtute telin Oil Palm chinna tur hmun thlan thu-ah te, tanpuina lo kal hman dan tur leh
hmalak dan tur pawimawhte ngaihtuah ho thin a ni. Tin, Kolasib District Oil Palm Growers Society
leh Village Oil Palm Growers Society-te din a ni bawk.

Tunah hian Kolasib District-a khaw hrang hrang/zau 35 zetah Oil Palm phuna hmalak mek a
ni a, kum 2005 atanga June ni 10, 2015 (kum 10 chhung) thleng khan Oil Palm tiak 1,075,484 zet
sem a ni tawh a, 6255 Ha. a zauah phun a ni tawh bawk. Chhungkaw 1850 in Oil Palm hi an ching
mek a, an Oil Palm rahte hi a leina tur hmun ruat bik 14-ah Godrej Agrovet Ltd. hian Metric Tonne 1
Rs. 5,500-in a leisak thin a, May 2015 thleng khan 3349.39 MT hralh tawh a ni. Metric Tonne 1242
her tawh a ni a (her tawh a tlem nachhan hi a herna khawl awm hma pawh khan Godrej hian Oil
Palm rah hi an lei reng a ni), 310 MT hriak (Crude Palm Oil) herchhuah a ni tawh a, a thlitfimna
hmun Kolkata-ah thawn thlak a ni tawh bawk.

Kum 2015 chhung hian Kolasib District-ah 800 Ha. a zauah phun thar leh tum mek a ni. Oil
Palm te hi ransa leh thil dang avanga puitling zo lo an lo awm ve leh thin a, hengte hnawhkhah lehna
tur hian 235 Ha. ruahman a ni bawk. Henga phun tur hian June ni 10, 2015 thleng khan a tiak
33,432 zet Hectare 233.79 a phun turin semchhuah a ni tawh bawk.

Kolasib District hi 24°00’00”N - 24°30’00” latitude leh 92°30’00”E - 93°00’00”E longitude


a awm a ni a. A ram san zawng hi Oil Palm chinna atana duhthusam MSL (Tuifinriat zawl) atanga
36–900 meters-a sang a ni tlangpui a. Heng avangte hian Oil Palm hi an tha duh em em a,
hlawhtling tak tak pawh an awm ta reng a ni.

27
ZORAM LONEITU Volume 59 No. 4 : January - June, 2015

Pu Lalthanzaua huan, Khamrang Pu Thansiama (L) huan, Thingdawl

Oil Palm phunna hi a tiak leh a rah phurh a awlsam nan a huhoa zau khat bawh leh kawngpui
hnai vai rama chin ni hram thei se la duhthusam a ni. Tin, tumruhna neih hi a pawimawh ngawt mai.
Tunah hian Saibual zau (Thingdawl leh Bualpui V.C ram chhung)-ah hian chhungkaw 115 in
Hectare 123-a phun turin a tiak an rawn dil tawh a, pek mek zel an ni bawk. Heng chhungkuate hi
ram palailengah thlam sain an inkulh mek a, an thawhrimna rah ‘Hlawhtlinna’ tun atanga kum 4/5 ah
chuan kan hmuh ngei a beiseiawm hle a ni.

Ni e, mi dang hlawhtlinna, kut kuangkuah chunga lo thlir liam satliah mai lo vin, a
hlawhtlingte zinga kan hming a chuan ve ngei theih nan taihmak chhuaha Oil Palm chin uar a va tha
em. Mizorama kan thlai chin zingah chuan sawrkar hmalakna zarah a hralhna leh a man chiangsa a
ni si a. Sawrkar hna kan indaih ta lo, eizawnna dang a harsa si a, tih kan sawi fo thin, puanven sawi
chhina, ‘Khawnge mahni hna ka han insiam chawp teh ang’ tia hma kan lak a tha hle mai.

Tlangram lo nei turin kan tha tam tak kan hmang thin, hawp khawp kan thar thei ta meuh lo,
tha kan seng teuh tho si, a hmun ngai kum 2/1 bak kan la ring thei lo lehnghal a. Lo kan vah pah
emaw chul kan rih pah khan a hmun ngaiah vek khan Oil Palm phun kan ngaihtuah ngai em le? Oil
Palm karah khan kum 2/3 chhung chu hlawhtling takin Buh leh thlai dang pangngai takin a thar theih
si a. Tlangram loneiha kan tha sen bak sen belh vak lo vin kum 4/5 hnua Oil Palm puitling neih
theih mai dan hi lo ngaihtuah ve chhin teh. A theihna hmunah chuan buh pawh kan thar zel ang,
thar kan tum ngei pawh a tul khawp mai, kan chaw pui ber a ni si a. Amaherawhchu, chaw bak
mamawh kan nei, chu’ng nei thei tur chuan Oil Palm kum 25–50 chhung hlawk taka a rah seng
theih, a hralhna awm nghal thlap hi kan dinhmun siam nan a va tul em.

Oil Palm hi thlai dang ang lo takin a rah seng theih tura ching kan tam poh leh a hralhna man
hi a sang zel tura ngaih a ni. Godrej Agrovet Ltd. hian her tur duhkhawp an la hmuh loh nasat em
avang hian a rah an leina man hi tun dinhmunah hei aia sang chu a la har mai chauh a ni. An khawla
her tur an hmuh tam chhoh zel chuan a rah leina man pawh hi sang chho thei ngei tur a ni, an lei
tama an her tam khan anni pawh an hlawk sawt ang. Keini, a chingtute pawh kan hlawk sawt dawn
tih leh kan khawtuala sum fai luanglut a pung sawt dawn tih chu a chiang reng mai.

Kum hnih/khat chhung mai thlir lo vin kum li, kum nga hnu atanga kum 30 thleng kan
dinhmun ngialnghet zawka min siamtu leh min dawmkangtu a ni dawn tih tumruhna nena thlir tlat
chungin Oil Palm chin hi i uar lehzual ang u.

o0O0o

28
ZORAM LONEITU Volume 59 No. 4 : January - June, 2015

PULSES PAWIMAWHNA LEH


THAR TAM TURA HMALAKNATE

B. Ramnunsanga, MAS
SMS (Agronomy)

“He khawvelah hian India ram hi Pulses ei tam ber, thar chhuak tam ber,
ram dang atanga chawlut tam ber leh sawngbawl nasa ber a ni”

Kawm neia rah thin, be lam thlai kan tih hi sap tawngin legume tih an ni a, thlai then hran
dana Leguminous family kan tih zinga mi an ni. Legume tih hi Latin tawng thu mal pakhat
Legumen atanga lak niin legume thlai ho zawng zawng sawina thumal a ni. Heng Legume thlai chi
ro char (dry seed) kan ei thin te sawi nan hian thu mal pakhat Pulse an hmang thin a ni. Pulse tih
chu Latin thu mal pakhat Puls atanga lak chhuah niin tuihang tak hlak( thick soup/pottage) tihna a ni
thei ang chu.

Pulses kan tih chuan thlai kawm neia rah Pulses nihphungah hian thil
thin, kum khat/season khat chhunga thar thin chhenfakawm tak tak a awm a:
(annual legume), a chi chang char tawh kan ei
thin te hi an ni. A kawm chhungah hian a rah Pulses-te chu chaw tha an ni: Pulses
fang pakhat emaw pakhat aia tam, sawm hi mihringten kan taksa than that nan leh kan
pahnih lai te pawh a awm thei thin a, an pian zia taksa khawl puite hnathawk theia siamtu atana
te, an len zawng te leh an rawng te pawh a thlai mamawh em em, protein leh vitamins kan
azirin a inang lo thei hle. Be lam thlai, a rah chawei atanga kan lakluh thin, hmuhna hnar tha
no laia kan seng thin, behlawi rah hring te, bean lutuk an ni. Protein kan hmuh theihna dang,
rah hring te leh chana rah hring ang te hi bawnghnute leh sa te hi an man a to chho zelin
pulses-in a huam lo va, hengho hi chu fur thlai mi nazawng tan ei tur neih reng theih a ni lova.
(vegetables) zingah chhiar tel an ni thung. Chutih laiin heng pulses te hi chu awlsam takin
Amaherawhchu, heng thlaite hi a chi chang kan nei thei a ni. Chaw pui bera buh lam
tawh, a huma ei tura seng an nih chuan pulses (cereals) hmangtute tan pulses ei tel ziah chu
an lo ni ta a ni. Be lam thlai tho, a rah chang chaw tha famkim eina tha ber a lo ni. Kan
char tawh, ei tura seng zingah pawh a hriak taksa tana chaw tha tur buha awm lo hi pulses
sawr atana hman, heng bekang te, badam te hi hian a lo neia chutih laiin pulses-in a neih loh
Pulses zingah chhiar tel an ni ve lo bawk a, kha buh hian a lo nei thung a, chutichuan buh
heng te hi chu oilseeds thlai zingah an telh leh pulses (chaw leh dal) kan han hmeh dun
thung a ni. Tin be lam thlai tho ei atan ni lo, a chiah hian chaw chhe ei vanga harsatna, a bikin
chi tura a rah chang char tawh seng (bawng protein-calorie malnutrition a lo tibo a lo ni.
chaw - clover leh alfalfa ang chi te) te hi Pulses hian Protein mai bakah kan mamawh
pulses-in a huam lo bawk. vitamin-te an pai teuh bawk a. Pulses-a vitamin
A leh vitamin B-1 awm hi buh lam thlai
Pulses te chu chhum hminin a lo nem a, (cereal)-a awm aiin a tam daih zawk a, tin,
an lo keh phel mai thei ta a, nem thlapin a pulses chiah puam a, a uingho kan tihah te hian
kawiin emaw kawi loin emaw kan ei ta a ni. A vitamin C a tam em em a ni. Pulses hian
tawi zawngin dailuah anga kan ei thin, be hote mihringten kan mamawh em em Calcium pawh
hi Pulses kan tih te chu an ni. a pai thahnem hle a ni.

Pulses thar zat sawi dawn chuan a hum Pulses-te chu ran chaw tha
fai rih zawng (dry clean weight)-a sawi tur a ni. chungchuang neihna an ni: Pulses te ei theih
A kawm nena bukin an sawi ngai lo a ni. tura sawngbawlna, Dal Mill atanga thil dang lo

29
ZORAM LONEITU Volume 59 No. 4 : January - June, 2015

chhuak, a kawm te, a hum khehna pil te leh a awmna chu an khuh hlup a, ruah malin lei a zuk
rah keh them nawi dahkhawm te hi bawng chaw deng keh sawk sawk tur kha an lo dang tleuin
tha ber chi an lo ni a, a hnah leh kung hring leilung chu nghet takin an awmtir thei ta thin a,
emaw ro tawh emaw pawh hi chaw tha tinreng tichuan, lei chunglang hang tha, thlai chaw
pai, bawng chaw tha em em mai a ni bawk. awmna ber chu him takin an awm ta thin a ni.
Khaw lum avanga lei hnawnna tuihua changa
Pulses-te chuan lei an titha a, boruaka kal ral chho tur chu pulses hnah leilung
Fertilizer siamna Factory tenau an ni: Pulses chunga lo inzarpharh khat hlup mai chuan a lo
thlai te hi an hrin duah laiin leiah lehhnanin lei dang bawk a, lei lama a thawn kir leh bakah
tihthatna (green manure) atan an tha hle. Leia leilung a vawng dai a, lei hnawnna chu tuihua
Bacteria chi khat Rhizobium hi pulses zungah chang lovin a vawngtha thin a, chu chuan thlai
chengin pulses-te hi engtin maha tina chuang si tan tui duh ang a lo awmtir ta thin a ni.
lo vin chawah a lo hmang ve thin a, pulses
zungahte tawmkhawmin bawk an siam thliah Pulses-te chuan lei chhungrila tui
thluah a, heng zung bawkah hian awm an hmang tangkai: Mizo chuan be lam
boruak(atmosphere)-a Nitrogen awm hi an lo ho hian lei chhia an ngam te kan ti mai thin a,
man bet tlatin an chhekkhawl thin a, chu chu a hei hi a awm zia pakhatah chuan Pulses te
chenna pulses tan chawtha a nih bakah seng an chuan thuk deuh tak thlengin an zung an kaih a,
nih hnuah heng zung bawk te hi an lo tawih a, chu chuan lei chhungrila tui hman tur tlem te
Nitrogen te chu leiah an lo chhuak ta a, an awm pawh tangkai takin an zu hman vang a ni
dawta thlai chin leh tan chaw tha Nitrogen ei a, hei vang hian tui pek tur awm lohnaah te leh
mai theih tam tak an lo awmtir thei ta thin a ni. lei chhe deuh ramah te chingin lei thatna laiah
Legume-ho hian Nitrogen an mamawh tlem a, thlai dang kan ching ta thin a, remhriatna
chu chuan an dawta thlai chin tur tan Nitrogen kawng khat chu niin lang teh meuh mahse kan
pek ngai tur chu tam takin a lo tihtlem phah thei thar hlawk lo ta thin a ni.
a, hetiang hian an dawta thlai chinten Nitrogen
an mamawh tur hmun lia thena hmun khat lai Pulses-te hi Cropping System Plan
pawh a lo phuhruk lawk sak thei a ni. siamnaah a laimu an ni : Pulses variety tha
tihchhuah thar te hi an thar hma em em a, sik
Pulses-te chuan hnim an dip ral: leh sain an nunah awmzia a nei lutuk thin pawh
Pulses te hi a hlanga kan chinin emaw thlai bi siam danglamsak chhoh zel an nih avangin kum
inkar khat tak taka chin chite inkarah emaw kan tluana kan thlai chin kual dan tur(Cropping
chin hian tha takin an to duah hluah hluah a, System) duanna kawngah an tangkai hle.
kan chinna hmun chu an luah phuiin chhah
takin an lo khuh luk a, an bula hnim awm te Pulses-a kan dinhmun : India ram hi
chu to chhuak hlei thei lo vin an up bet tlat thin khawvelah Pulses ching tam ber leh thar chhuak
a, chi pawh an chhuahtir thei ta thin lo va, kan tam ber kan nih laiin productivity (chinna
chinna hmun leilung chu hang tha taka siamin hmun zau zawng inanga tum khat thar hlawk
leh hnim hlo hnawksak thin lakah a vawng him dan enna)-ah erawh chuan 118-na daih kan ni.
thin a ni. Khawvela pulses chinna ram 32.24% hi India ta
a ni a, khawvela pulses thar chhuah 23.46% hi
Pulses-te chuan tui leh leilung an India thar chhuah a ni bawk. India bakah hian
venghim: Pulses-te chuan thuk tak thlengin China te, Russia te, Pakistan te, Bangladesh te
zung an chhuah a, an zungte pawh an peng darh leh Thailand ten lian tham tak takin an ching ve
tuai a, heng zungte hian lei chu nghet takin an bawk. Hectare khata zauva vawikhat thar theih
tham khawm a, pulses-ten an khuh hlup hnuaiah zat(Productivity) khawvel average chu 890
hian tuihawkte pawh an luang vut vut thei thin kg/ha a nih laiin India rama kan national
lo va, chuvangin leite chu ruah tui leh thliin a average chu 648 kg/ha chauh a ni. Tichuan
len sawn mai theih loh turin an venghim thin a hectare khata 890 kg tal thar thei turin sawrkar a
ni. Hei bakah hian, an duah that em avangin an tang sauh sauh a ni.

30
ZORAM LONEITU Volume 59 No. 4 : January - June, 2015

Pulses kan mamawh : India rama thiam thil chi hrang hrang thunluh a
mipui tam ber hi chaw atana thlai ring kan ni a, pawimawhzia a tilang chiang hle.
a mi chengte hrisel taka kan awm a, tha taka
thanga kan changkan zel theihna tur chuan India rama Pulses kan chin pui deuh
chawtha kan ei a ngai a ni. Chaw tha protein deuh te chu, Kelek Chana (Chick Pea) 40%,
kan hmuh theihna tur bawnghnute te, sa te hi ei Behliang (Pigeon Pea) 18%, Mung dal/dal eng
reng thei tur chuan ram rethei leh thang mek (green gram) 11%, urd dal/dal dum (black
India ram tan chuan a ngaihna a awm si lo va, gram) 9%, masur dal/dal sen (lentil) 8%, motor
mahse kan neih ve theihna kawng tha tak chu chana (field pea) 5% te an ni. Heng Pulses te hi
pulses–te hi an nih avangin alo berah kan ram fur laia chin chi (Kharif) leh thlasik laia chin chi
mipui mamawh eikhawp Pulses thar chhuak (Rabi) te an ni hlawm a. Khawvela an Pulses
tura ruahmanna siama kawng dap chu sawrkar chin uar em em Kidney bean (Rajmash) hi India
leh Agriculture lam mithiamte koah a innghat ramah chuan kan ching uar viau thin lo nain
lo thei lo a ni. tunah chuan kan uar tan ve ta hle. Mizotena
kan pulses lo ei ve ber bête pawh hi a tha hle
Kan taksa hian a mamawh tawk protein mai a, amaherawhchu India ramah hian an lo
a neih reng theih nan ni tin a tlem berah pulses uar ve viau lo niin a lang.
50-60 gm tal kan ei tur a ni a, kan thatpui ber
(optimum) erawh chu ni khatah 104 gm. ei a ni. India rama kan pulses chin tam ber leh
Tuna kan din hmunah hian 37 gm chauh ei ang thar tam ber hi India ramah chuan chana tia
kan ni a, hei hi mihring lo pung zel ruala pulses sawi a ni a, mizo chuan kelek chana kan ti mai
thar chhuah a pun ve loh vang a ni a, pulses tam thin. Sap tawng chuan Chick Pea emaw Bengal
zawka thar turin kawng hrang hrangah tan lak a gram emaw gram emaw tia sawi a ni.
ni.
Chick Pea chin tamna ram (region)
Tunah hian India ramah kan ei tur atan inthlakthleng thu: India rama Pulses kan chin
chauha pulses kan mamawh hi 186.5 lakh tam ber Chick Pea (Kelek chana) hi tun hma
tonnes vel a nih laiin kan thar chhuah chu 158 chuan India hmar lam ram: Jammu & Kshmir,
lakh tonnes vel chauh a lo ni a, a bak 28.5 lakh Punjab, Haryana, Uttar Pradesh, Jarkhand,
tonnes chu ram dang atanga kan chawkluh a Bihar leh W.Bengal-ah te zau tak takah chin an
ngai ta a ni. Tichuan, He khawvelah hian India niin an thar tam ber thin a, amaherawhchu, buh
ram hi Pulses ei tam ber, tharchhuak tam ber, leh wheat variety thar, kung tawi zawk leh
ram dang atanga chaw lut tam ber leh fertilizer te han peka hlawk zawka thar hluai
sawngbawl nasa ber kan lo ni a, chuta tang thei ta leh ni eng rei tak mamawh tawh lote
ngawt pawh chuan Pulses pawimawhna chu siam chhuah thar a lo ni a, tichuan heng ramah
sawi zui lo pawhin a chiang mai awm e. te hian chana chinna hmun chu wheat variety
thar chinna atan te, chana aia sum dekchhuak
Pulses tam zawk kan thar thei: India tam thei zawk, tel antam leh alu chinna atan an
rama kan national average hi Research farm-a hmang ta zawk a. Chana chinna hmun leh
kan average chanve chauh te a ni a, tin, Front tharchhuah zat chu a tlahniam ta duai duai mai a
Line Demonstration (FLDs)-a kan result hmuh ni. Heti a nih mek lai hian India ram laili leh
thin hmun thuma thena hmun khat chauh a nih chhim lam Madhya Pradesh, Rajasthan,
si lai hian Pulses tharchhuak tam lehzual tur Maharastra, Karnataka leh Andra Pradesh-ah te
hian hmalakna tur zau tak a awmzia a lang. chuan Chick Pea hi an lo ching uar thar ve leh
India rama pulses kan thar theih dan (national thung a, a chhan chu Chick pea variety thar,
average productivity) chu 648 kg/ha a nih laiin thar hma leh thar hlawk, natna laka him
France ramah chuan 4219 kg/ha te a nih phak tihchhuah a lo ni a, an ram leilungin a lo ngeih
avang hian Pulses hi tam zawk kan la thar thei bawk nen, a chi an duh zawng tak a fang lian
tih a chiang hle a ni. Pulses chinna tihzauh piah chi te chu an mamawh khawp sawrkarin
lamah hian a chin dan leh enkawlna lamah subsidy-in a ngaihtuahsak bawk vang te a ni.

31
ZORAM LONEITU Volume 59 No. 4 : January - June, 2015

Hei vang hian India rama chana chinna hmun tlaka siam that saka thlai thar tam zel thei tura
leh tharchhuah chu tlahniam chuang lo vin a siam te, eizawnna tur siam te, loneituten
thang chho ve zel ta tho a ni. Tichuan chana inrintawkna an neih theih nana loneiha
chu India hmar lam ram, ram vawt zawk leh eizawnna chawisan te, thlai chin dan leh thlai
hun rei zawk atangin India chhim lam ram, ram chi tha hman pawimawhna hrilhhriat te an ni.
lum zawk leh hun rei lo zawk lamah a insuan ta NFSM-Pulses hi zaah za(100%) Central
a nih chu, a mak ve hle mai. Funding a ni.

Pulses thar tam tura hmalaknate: NFSM-Pulses hmanga hnathawh dan tur
India ramah hian Pulses tam zawka thar a nih te chu, loneitute certified seed pek te, Cluster
theih nan Sawrkarin hma nasa takin a la a. leh Front Line Demonstration siam te, Fertilizer
Ministry of Agriculture hnuaiah Directorate of leh thlai chaw pawimawh ngaihtuah (Integrated
Pulses Development, Bhopal-ah a din a. Nutrient Management) te, thlai venhimna
Technology thar hriat chhuah nan ICAR ngaihtuah (Integrated Pests Managment) te,
hnuaiah Research leh Demonstration hmun loneitute hmanraw mamawh ngaihtuahsak te leh
hrang hrangah neih reng a ni a, Cetrally tui tangkai taka hmang thei tura tui pekna
Sponsored Scheme hnuaiah Pulses hmanrua ngaihtuahsak te a ni.
Development Programme hrang hrang kalpui
reng a ni bawk. Accelerated Pulses Production Pulses pawimawhna te, an tangkaina te leh kan
Programme (A3P) tih te, RKVY te leh National mamawh zia te kan tar lang ta a, tin, Pulses tam
Food Security Mission – Pulses te hi CSS kan taka thar tura hmalak tulna leh hmalakna tura
hriat tlanglawn lar deuh te an ni awm e. sawrkar ruahmanna awm thenkhatte kan tarlang
Mizoramah hian RKVY bakah NFSM-Pulses tawh bawk a, loneitute Pulses ching uar tura
hmang hian hnathawh mek a ni. puanven lo sawi chhing theuh turin kan inchah
a, remchang hmasa berah khing Pulses thlaite
NFSM-Pulses thil tum te chu, mimal chin leh enkawl dante kan rawn ziak leh dawn
tinte lova leilung thatna humhima thlai chinna nia.

o0O0o

32
ZORAM LONEITU Volume 59 No. 4 : January - June, 2015

KUTHNATHAWKTUTE HNENA THUCHAH


R. Lalpianmawia, MAS
AEO, Muallungthu Circle

Kan ram hian zawi zawiin hma a sawn ve zel a, hetih rual hian kuthnathawktute
pawhin hma kan sawn ve zel a, thlai chi thate, a enkawl dante pawh kan thiamin hma kan
sawn zel a, a lawmawm hle a ni.

Amaherawhchu, hetianga hma kan sawn zikin emaw a hip a, hnim peng hrang
zel lai hian kan thlai venhimna hrangah a tur chakna hloh lo vin a
pesticides/insecticides kan hman danah leh hlo insemdarh thei.
thlawh nana weedicides/Herbicides kan hman
danah hian kuthnathawktute hnena Tin, a hman hun chi hrang hrang a awm leh a-
thuchah/thurawn han hrilh hriat tulin ka hria a, a) Pre-plant (presowing) herbicides :
ka han sawi ve dawn a ni. Thlai chithlak/tuh hmain emaw thlai tiak
phun hmain emaw leiah an kap a,an
Kan sawi tawh ang khan loneih lamahte lehhnan thin.
hma kan sawn zel a, tun hma chuan hnim te hi b) Pre-emergent herbicides (Hnim chi
tuthlawh/chemkawmin kan thlo thin a, tunah thahna): Hengho hi hnim chi tiah hmaa
chuan thil awlsam zawk leh economic zawka kah tur a ni a, hnim chi a tithi thin.
hlo thlawh kan lo intihhmuh ta hle mai a, chumi c) Post-emergent herbicides : Heng hi chu
atan chuan hnim thahna (weedicides/herbicides) hlo tiah hnuah hnim kah nan hman tur a
te kan hmang uar ta hle mai a, heng kan hman te ni.
hi a awmzia leh a hnathawh dan hrechiang lovin
kan hmang mai mai a, kan thlai chinin a huat Hetiang hian hlo thahnate hi a hmandan
leh huat loh a zirin hnim kahna hi an then a, chi hrang hrang, a hman hun, thlai huat loha
hetiangin- hman dan te fel taka siam vek a ni a, chuvangin
heng hlo thahna chi hrang hrangte hi kan hman
1. Selective herbicides: Hengho hi hman danah kan fimkhur a ngai hle a ni. Heng hlotur
hnuah hnim/hlo chauhin an thihpui a, thlai kan hman dawna kan hriat reng turte tlem han
erawh chuan an haw ve lo. sawi leh ila –

2. Non selective herbicides: Hetiang chi hi chu 1) Heng hlotur chi hrang hrang kan hman
hnim leh thlaiin inang rengin an hua a, dawn hian kutkawr bun a, hnar leh hmui
fimkhur taka hman tur a ni a, heng hi a tuam ngei ngei tur a ni a, kut lawngin
burah a inziak thin a ni. Tin, a thawhdan a khawih reng reng loh tur a ni.
zira then dan a awm leh a-
a) Contact herbicides: Thlai kung, a hnah 2) Hlo kan kahin thlibeng loh lamah kan
etc. hlotur kaina lai apiang kha a rovin a awm zel tur a ni, chuti lo chuan kan tur
thi thin. kah te kan beng, mit, ka leh hnarahte an
b) Translocated (Systemic) herbicides: luh chuan kan taksain a tuarin kan nat
Hengho hi a zung emaw a kung emaw a phah thei a ni.

33
ZORAM LONEITU Volume 59 No. 4 : January - June, 2015

3) Hlotur kah laiin engmah eia in loh tur. taksaah tun maiah lang lo mahse kan upat hnuah
4) Khaw that laia kah tur. emaw kum 4/5 hnuah te a lo lang thei a, zu in
5) Hlotur bur ruak te thil dangah hman loh mi pawh a tirah chuan an taksa leh an hriselnain
tur. a tuar mai lo va, an in rei hnuah a lo lang
6) Kah zawhah kan thuamhnaw fai taka chhuak thin ang hian heng turte hi kan hman
suk tur. Kut leh ke, hmai te sahbawna fimkhur loh a, kut lawng tea kan khawih mai
fai taka sil tur. mai chuan hun rei hnuah tur hnathawh kha kan
7) In silfai hma chu engmah eia in loh tur. taksaah a rawn lang thei a ni tih i hria ang u.
8) Thlai hmun kahin kah atanga kar khat a
tlin hma loh chuan thlai te ei atan lak loh Heng lo pawh hi fimkhurna tur tam tak a
tur. awm thei a, kan sawi vek seng lo va,
chuvangin hlo thlawh nan te, thlai hmun kah
nan te hlo tur hmangtu zawng zawng ten theih
Mizote hi thil tihnaah hian fimkhur
ang tawka fimkhur turin kan inchah a ni e.
thiam lo tak leh ngaihsam tak kan ni a, heng
turte hi fimkhur taka kan hman loh chuan kan

o0O0o

34
ZORAM LONEITU Volume 59 No. 4 : January - June, 2015

OIL PALM CHIN LEH


RAM ECONOMY
R. Lalramhluni, MAS
Subject Matter Specialist (OP)
Directorate of Agriculture

Hman lai kan pi leh pute hun lai chuan tel hi kan ei tam lo hle a, chawhmeh kan (Tel nena
siam) ei ngun thei chu mi awmthei chhungkaw tan chauh dah a ni. Amaherawhchu khawvel than
ang zelin Mizote pawh in leh lo, incheina, ei leh inah hma kan sawn zel a. Kan taksain ni tin hriak a
mamawh tih hriatna kan lo nei ta bawk nen, Tel nena chawhmeh siam chu kan ni tin chawhmeh a lo
ni ve ta reng mai. Chuti a nih chuan heng Tel (Hriak ei chi) te hi eng thlai atanga siam nge tih kan
ngaihtuah tawh ngai em aw? Tel kan ei tlangpuite hi Antam Tel, Bekang Tel, Badam Tel leh
Chhawhchhi tel te a ni a. Heng kum khat hriak thlaite hian India mipui mamawh a phuhru zo lo
chauh ni lo vin, ram pumin Tel a mamawh 50% chauh a phuhruk thei. 50% dang chu ram dang,
Malaysia, USA, Indonesia, Thailand ram atangtea chawkluh a ni. Heng Tel/Hriak chawkluh tam ber
hi Oil Palm Tel a ni.

India ram hi khawvelah ram lian leh India ramin tel a mamawhna hi a tisang chho
mihring tamna a nih angin hriak nei thlai kan zual a, a chinna ram erawh a pun belh bawk
chinna ram leh a tharchhuah pawh a tam hle a. si lo.
Kum 2009-2010 chhung khan hetiang hi a
dinhmun a ni. 2. Kan hriak thlai Antam, Bekang, Badam,
Hriaknei Thlai Chinna Area = 26.11 Million Ha. Chhawhchhi te hi kum khat thlai an ni a.
Hriak/Tel a thar zat = 24.93 Million Tones. Kum tin chin that ngai a ni. A hralhna rate a
that loh chuan loneituin hriak thlai a
Ram dang ngaihtuah chuan Indiain hriak chinnaah chuan thlai man to zawk a ching ta
thlai a chinna leh a tharchhuah hi a tam viau a. thin a. Hei hian tel thar vawi lehkhatah a
Amaherawhchu, India ram mipui hi kan tam em titlem duai thin.
avangin Tel a tharchhuah hi kan kham khawp lo
a ni. 3. Kum tina chin thar ngai hriak pai thlaite
hian a thar theih zawng hi a tlem avangin
2010 – 2011 chhunga India mipuiten Tel/Hriak India ram mipui chawm tur chuan ram zau
an mamawh dan chu hetiang hi a ni. taka chin a ngai, a chhan chu ram hectares
khatah hriak (Oil) thar theih zat hi Oil Palm
Ram pumin a mamawh zat = 14.38 Million Tones
Ram pum tharchhuah = 9.20 Million Tones. nena chhut chuan a hniam em em a, a rate
Ram dang atanga lakluh = 8.30 Million Tones. chu thu hran, India ram chawm khawp tur
Pawisa hman zat = US dollar 6.56 Billion chuan a chinna tur ram pawh hian a daih lo a
ni.

India ramin Hriak/Tel-a a intodelh lohna 4. Heng kum tina chin thar ngai hriak pai
chhan ni ta ber chu : thlaite hian khuanu rel, chhiat thutna
(rannung puang, khawkheng) a lo thlenin a
1. India rama mihring awm sa hi kan tam tawh thar tur ang a thar lo thin.
em em a, chutih laiin kum tinin nuai tam
takin kan pun belh zel bawk si a. World Hetiang hi India ram dinhmun a nih
Health Organization recommend danin avangin kum 1990 vel atang khan Central
mihring 1 (pakhat) hian kum khat chhungin Sawrkar chuan ngaihtuahna thar a seng a.
hriak 18 kg ei tur a ni a. Hei hian kum tina Kum tin chin thar ngai lo, hriak nei thlai kum

35
ZORAM LONEITU Volume 59 No. 4 : January - June, 2015

hlun Oil Palm chu India ramin hriak a hian Oil Palm karah sum chang thlai dang a
intodelh theihna tur leh ram dang atanga chin theih reng.
sum tam tak senga a chawkluh vak vak 5. Thlai tuarchhel a nih avangin enkawl a
tihtawp nan Oil Palm Development awlsam a, thlai dang aiin tha a heh lo va, a
Programme chu a rawn tan ta a. Ram puitlin tawh chuan Labour pakhat-in ram 5
changkang Malaysia te pawhin an National hectare-a zau a enkawl thei.
Economy chawisan nan Oil Palm thlai hi 6. Kum tluanin a rah seng tur a awm.
kum 50 kalta atang khan an lo hmang daih Loneituin kar tin a man tel tur a hmu.
tawh a ni. 7. Oil Palm rah hi sawngbawl leh ngai a nih
avangin, tuma’n an ru duh lo va, lo ru pawh
Oil Palm hian hriak a pai tam a, hectare ni se Company-ah a hralh ve ngawt thei lo.
khata zauva kum khata thar hriak nei thlai 8. Huan neitu buaina pakhat chu a huan
(Antam, Badam, Bekang, Chhawhchhi) te aiin a enkawltu rinawm loh vang a ni fo. Oil Palm-
let 8–10 a tam hriak a thar thei a ni. ah erawh chuan a rah seng zat hi huanpuin a
bum thei lo che. A chhan chu a man hi huan
Kum khat chhunga hectare khata an neitu Bank Account-ah direct-a dahluh zel
tharchhuah theih dan khaikhinna : thin a ni.
Tel, Antam, Badam, Bekang = 9. India ram hi thlai dangah chuan a intodelh
0.4–0.6 ton oil/ha/yr. kan ti thei awm e. Oil Palm hriaka intodelh
Oil Palm = tur chuan State dangin ram awl an nei tawh
4.0–8.0 ton oil/ha/yr lo va, chuvangin, North East State chauh hi
Oil Palm hriak Indiain ram dang atanga a
He Oil Palm hriak hi India chuan kum chawkluh dang thei tur khawpa ching thei
rei tak ram dang Malaysia, Thailand, Indonesia ram awl nei kan ni. Mihring kan pun ang
atang tein Tel mamawh phuhruk nan a lo zelin hriak mamawh a pung si a, chuvangin,
chawlut thin reng a. Oil Palm hian a phun market-ah hi chuan buai a awm ngai lovang.
atanga kum 3 atanga kum 27 thleng hriak a thar
thei a, a phun atanga kum 6 hnuah phei chuan a Oil Palm chu pangngai taka enkawl a
rah lawh tih loh chu hna a tam lutuk tawh lo. nih chuan, a rah hi kum 25-30 chhung a seng
Mizoram hian India rama lang khawpin eng theih a, hetianga thlai dam rei leh a hralhna
thlai mah hi chin uar leh thar tam kan la nei buaipui ngai lo a nih avang hian Oil Palm ching
lova. Government of India-in Oil Palm ching tura kan inbuatsaihin sap thufing, “Well
tura Mizoram min thlang ang hian Oil Palm beginning is half done (Bul tan that chu
thlai Mizoram tana a thatna in ziak teh ang. chanve zo) tih hre rengin a hnuaia point kan
ziahte hi zawm tur a ni.
1. State Economy siam danglam thei tur khawp
ram awl, Oil Palm chin theihna kan la ngah. 1. Ram hniam leh ram lum 900 MSL hnuaiah
2. Ram changkang (Malaysia, Indonesia, chauh chin tur a ni a, a chinna tur hmun chu
Thailand), Oil Palm lo ching thinte tih angin ram rem (slope 20-30%) a ni tur a ni. Ram
Private Company (a rah sawngbawltu) nen chhengchhe lutuk leh farm Road laih pawh
mumal taka a market chungchang thlenga harsa turah chuan chin loh tur a ni.
inremna (MoU) ziah hmasak a ni.
3. Kharchhawngtu an awm lo va, Oil Palm 2. Oil Palm rah hi a rih em avangin phurh
chingtu leh a leitu Company te direct-in an chhuah a hautak a, kawngkam ni thei se a
indawr a. A hralhna rate hi Sawrkar tha. A nih loh pawhin nakina farm link road
kaihhruaina hnuaiah bithliah leh ennawn thin laih awlsamna tur tal thlang thiam ila.
a ni.
4. Thlai kum hlun ni si, a thar tam hma (phun 3. Oil Palm kung hi a len avangin metre 9 (kua)
atanga kum 4-na atganga a rah seng tan danah phun thin a ni a, chuvangin,
theih) a ni. A rah seng hma kum 3 chhung chhungkaw innhghahna tak taka kan hmang

36
ZORAM LONEITU Volume 59 No. 4 : January - June, 2015

dawn a nih chuan Oil Palm hian ram a duh zangkhai leh awlsam takin Oil Palm kan
zau a, extend theihna tur ram ruak rilruah enkawl theih phah dawn a ni. Malaysia leh
dah tel bawk tur a ni. Indonesia vela an hlawhtlinna chhan pawh
Oil Palm phun hmain terrace an laih thin
4. Ram, buh tin 2½ hmun (1 hactere)-a zauah vang a ni. Seed Garden tur, West Serzawlah
kung 143 a phun len theih a. Chhungkaw hian kan experience dan chuan ram rem
innghahna tlak Oil Palm kung nei tur chuan (Slope 20-30%) velah chuan JCB hmanga
buh tin 10 (Sawm) hmun tal ni thei se la terrace laih hmasak hi a fin thlak hlein kan
duhthusam a ni. Hetianga ram a mamawh hria.
zau avang hian a rah phurh khawm hunah
kan buai lohna turin kan Oil Palm huan Engpawh ni se la. State rethei, sorkar
chhungah chuan kawng (Internal Farm Road) hnain min daih tawh loh na, Development sum
dah ni thei se, a theih ngang loh leh a rah siper tawp hun la awm tur kan nih avangin
phur khawm tur hian Sakawr (Horse) eizawnna, Land Based System hi kan duh
vulh/neih mai a remchang ang. emaw duh lo emaw kan luhchilh a la ngai tho
tho dawn a. chumi atan chuan Pathianin
5. Oil Palm phunna tur ram kan vah hian Oil chhungkaw tin neih khawp ram zau tak min pe
Palm phun hmain a nei zo pa deuh chuan a. heta tang hian kan chhungkaw chawmna
Terrace/ Half moon terrace a zau thei anga kan thawhchhuah a ngai a ni. A fing hmasa
laih ni se la, hei hian Oil Palm chin tantirh sain Oil Palm (Thlai kum hlun), market buai
kum thum chhung ram sam fai a chhawk lo, thlai tuarchhel hi chhungkua leh khawtlang
dawn a ni. Chetvel leh leichi pek bakah a leh ram economy innghahna tluantling atan
rah (FFB) lawh a tiawlsam a ni. Oil Palm uluk takin i ching uar ang u.
rah chhung (kum 25-30) chu huan neituten

KA LAWM E.

o0O0o

37
ZORAM LONEITU Volume 59 No. 4 : January - June, 2015

DIRECT BENEFIT TRANSFER HMANGA


LONEITUTE TANPUI DAN TUR

Lalhmingmuana, MAS
SO-cum-SA
Directorate of Agriculture(CH)

India ram, khawvel mi rethei za zela 33 awmnaah hian kuthnathawktu retheite tana subsidy
siamsak hi Sorkar insensona hautak leh paih bo harsa tak a ni a. Heng ei rawngbawlna gas (LPG),
fertilizers leh chaw (buh leh a dangte)-ah te hian Sorkar chuan subsidy pein nasa takin a insengso a
ni.

Agriculture subsidy hi India ram pumah kalpui Office atang leh Sorkar Department kher nilo
niin buh leh bala intodelhna mai bakah pawl dang atanga dawn tur a ni.
kuthnathawktu harsa zawk ten hlawk zawka an A hnuaia mi ang hian tanpuina pek dan
thar theih nan chhunzawm zel pawh a ngai a. tur chu duan a ni :
Amaherawh chu Sorkar insenso nasat ang ai a) Sorkar Department zawng zawng chuan a
hian a dawngtuten an hmang tangkai tawk lo tih dawngtu tur mi mal/pawl hnenah tanpuina
hriat niin man tlawm zawka pekchhuah heng - pawisa chu Bank kaltlang (electronically)-
buhfai, petrol, diesel leh fertilizers te chu mi in an pe chhuak vek tur a ni.
awmthei zawk ten an chan khalh nasa hle mai a. b) Department emaw pawl hnena tanpuina
Hei vang hian leilehna khawla hman tur diesel Sorkar laipuiin a chhunluh chu a dawngtu
tih loh petrol leh diesel hralh turah chuan tur mi mal tin hnenah Bank kaltlang
subsidy nasa takin a tihniam tawh a ni. (electronically)-in an pe chhuak vek tur a
Sorkar laipui hian subsidy hrang hrang ni.
atan kum tin pawisa Ch. Vaibelchhia Nuai 1.30 c) Department zawng zawngten tanpuina
chuang seng thinin kumin 2015-ah phei chuan dawng thei tur hming list Scheme hrang
Ch. Vaibelchhia Nuai 2.61 lai ruahman a ni. hrang atan an nei lawk vek tur a ni.
Loneitute/kuthnathawktute tana subsidy d) Tanpuina dawngtute hming list chu
ruahman sak mai piah lamah pawisa faia tanpuina, an Bank Account-ah dahluh a nih
tanpuina hi kum tin Ch. Vaibelchhe tam tak hnuah Sorkar laipuiah thawn ngei bawk tur
ruahman thin niin hmun tam takah a dawngtu a ni.
turten an dawng kim lo thin tih hriat a ni a. e) Loneituten Direct Benefit Transfer (DBT)
Hemi pumpelh nan hian kumin 2015 atanga hmanga tanpuina an dawn theih nan hengte
kalpui tan turin Sorkar laipui chuan ruahmanna hi an neih ngei a ngai a –
thar a siam ta a. Agriculture Department tiamin  Loneitu hming
Sorkar Department te chu he ruahmanna hi  Tanpuina dawn tur (Scheme)
kalpui turin hriattir an ni a. He ruahmanna thar hming
hi Direct Benefit Transfer (DBT) tih a ni.  Bank account neihna hming
Loneituten an tana ruahman a nih anga  Loneitu bank account number
tanpuina pawisa an dawn ngei theih nan Sorkar  Bank account neihna IFCS Code
laipui chuan ruahmanna a siam dan chuan he f) Loneitute zinga Aadhaar hmangtu pawh ni
tanpuina hi State Department atangin emaw, se duhsak bik tur an ni lo va,
District office atangin emaw Sub-Division

38
ZORAM LONEITU Volume 59 No. 4 : January - June, 2015

amaherawhchu Aadhaar hmanga inziaklut ngei a ngai a. Aadhaar-ah pawh kan inziahluh
tura hma lakpui tur a ni. ve ngei a ngai a, tanpuina kan dawn tur dik leh
kim taka kan dawn theih nan Sorkar-in ti tura
Khawvel hmasawn zel mila min tih te kan lo inhmakhua lawk hian a hnuah
loneitu/kuthnathawktute pawh kan inher rem zel buaina kan pumpelh thei a ni.
a ngaih tak avang hian Bank account kan neih

o0O0o

39
ZORAM LONEITU Volume 59 No. 4 : January - June, 2015

Kan Chet Velna


1. January ni 9, 2015 khan Agriculture Directorate pahnih – Crop Husbandry leh Research &
Education hnuaia thawkte chuan Agriculture Conference Hall-ah kum 2015 atana inhlantharna
hun an hmang. He hun hi Agriculture Officers & Staff Welfare Association (AGOSA) bul tuma
hman a niin AGOSA Chairman leh Director of Agriculture (Crop Husbandry) ni bawk, Dr. C.
Lalzarliana chuan kalkhawmte hnenah fuihna thuchah a sawi a, Agriculture hi mipuite innghahna
a nih avanga thahnemngai taka thawk tur leh inpekna, rinawmna, taihmakna, thianghlimna, hun
vawn dik, teirei peihna, thawhho thiamna te nei turin fuihna thu a sawi.

2. Farmers’ Day (Loneitute Ni) chu January ni 14, 2015 khan AMFU buatsaihin Vanapa Hall,
Aizawl-ah hman a ni a, Agriculture Directorate atangin mi 30-ten an hmanpui.

3. 3rd Quarter Review Meeting chu ni 16.1.2015 khan Kolasib-ah neih a ni.

4. January ni 20, 2015 khan Pu R. Lalzirliana, Agriculture Minister leh Pu Lalrinmawia Ralte,
Minister of State, Environment & Forest ten Khamranga Oil Palm chinna hmun an tlawh.
Deputy Commissioner, Mamit; Superintendent of Police, Mamit leh Department Officer
engemaw zatin an tawiawm.

5. January ni 28-30, 2015 chhung khan Agriculture Committee Room-ah ATMA hnuaia Deputy
Project Director leh Block Technology Manager lak tharte tan Orientation Programme neihpui a
ni a, Dr. C. Lalzarliana, Director of Agriculture (Crop Husbandry) leh ATMA State Nodal
Officer ni bawk chuan hmanpuiin ATMA hnuaia lak tharte fuihna thu tha tak tak a sawi.

6. February ni 5 & 6, 2015 khan ‘National Seminar on Promotion of Oil Palm in India through
NMOOP’ hmangin Pu R.K. Nithanga, Deputy Director (Oil Palm) leh Pu Tlangtimawia Zote,
Insecticide Analyst te chu Indian Institute of Oil Palm Research, Pedavegi, Andhra Pradesh-ah
an kal a, Seminar an hman mai bakah Oil Palm Exhibition-ah Mizoram Stall siamin an tel ve
nghal bawk. Exhibition-ah hian entute mit la tak tak thlalakte phochhuah a ni.

7. February ni 12 & 13, 2015 khan District Agriculture Office, Lunglei buatsaihin Lungleiah
Exhibition buatsaih a ni a, he Exhibition-ah hian Agriculture Department mai bakah Line
Department-te an thawk tha hle.

8. Agriculture Department chuan kum 2011-12 atanga 2014-15 chhunga Sorkar Flagship
Programme – NLUP-ah hma a lak that avangin ni 27.2.2015 khan NLUP Implementing Board
atangin Chawimawina ‘Certificate of Appreciation’ a dawng.

9. March ni 2, 2015 khan Pu H. Thankhuma, Director of Agriculture (Research & Education) chu
superannuation pension-a a chhuah tak avangin AGOSA chuan amah thlahna hun a hmang.

40
ZORAM LONEITU Volume 59 No. 4 : January - June, 2015

10. March ni 10, 2015 khan Khawlailunga ‘Kurtai Kut’ buatsaihah Directorate atangin Pu
Rohmingthanga Colney, Deputy Director (Planning) leh Pu George Lalthanngura, Asst. Soil
Survey Officer te an tel. He Kurtai Kut hi Khawlailung khuaa Fu chingtute leh District
Agriculture Office, Serchhip te buatsaih a ni.

11. March ni 31, 2015 khan KVK, Hnahthial buatsaih Farmers’ Exhibition chu Dr. C. Lalzarliana,
Director of Agriculture (Crop Husbandry) chuan Khuallian niin a hmanpui a, hemi ni vek hian
ITC, Hnahthial atanga Basic Agriculture Training pass chhuak te Passing Out Ceremony a
hmanpui nghal bawk.

12. April ni 9 & 10, 2015 khan Agriculture Committee Room-ah tun hnaia MAS Grade V kaitharte
Orientation Training neihpui a ni.

13. April ni 7–11, 2015 chhung khan Lawngtlai District-a Vaseikai, Ngengpui leh Nalbania khuaah
te Oil Palm Seedling sem a ni a, Seedling-te hi phun tlak leh tlak loh endik a niin phun tlak loh te
chu reject an ni.

14. April thla chhung khan Manipur atangin buh chi CAU R1 leh DRRH-II quintal 2000 chuang lak
a niin District hrang hrangah pek chhuah nghal a ni.

15. April ni 22, 2015 khan Agriculture Conference Hall-ah Pu R. Lalzirliana, Agriculture Minister
hovin Annual Review Meeting neih a ni a. He review meeting-ah hian kum 2014-15 chhunga
District hrang hrang te hmalakna leh Directorate level-a hmalakna te Power Point hmanga entir a
ni.

16. April ni 21, 2015 khan Dr. R.K. Mathur, Principal Scientist leh Dr. A.K. Behera, Sr. Scientist
(Plant Breeding) te chuan Mizorama Oil Palm chin dan leh hemi atana Agriculture Department
hmalakna te an rawn en. Central lam mikhual lo thleng te hi Pu R.K. Nithanga, Deputy Director
(Oil Palm) leh Oil Palm Branch-a Officer leh Staff ten lo buaipuiin Darlak, Mamit leh Bawngva
te an tlawhpui a, Darlakah hian Farmer 20 lai chu Farmers’ Field School an neihpui nghal. Tin,
ni 25.4.2015 khan Dr. M.V. Prasad lo kal ve lehin a ni hi W. Serzawla Oil Palm Nursery
tlawhpui a niin Kolasib District-a Oil Palm chinna hmun hrang hrang tlawhpui a ni bawk.

17. April ni 24, 2015 khan Insecticide Inspector training buatsaih a ni a, he training-ah hian District
tina Headquarters AEO te bakah Insecticide Analyst leh Asst. Plant Protection Officer te an tel.

18. Kum tina Area & Production of Crops record siam thinah Oil Palm chu telh ve tawh tura
ruahman a ni.

19. May ni 10, 2015 khan Solvent Extraction Association of India atangin mi 8 ten Mizoram Oil
Palm chin an rawn en a, Bukvanneia Oil Palm Mill leh hmun hrang hranga Oil Palm chin te
enpui an ni.

41
ZORAM LONEITU Volume 59 No. 4 : January - June, 2015

20. Ni 25.6.2015 (Ningani) chhun dar 12:00 khan New Secretariat Complex, Khatla-ah
‘Commissioning of Farm Machinery Banks through Custom Hiring Centre’ hun hman a ni a. He
hun hi Pu Lalrammawia, Joint Secretary, Agriculture chuan kaihhruaiin Dr. C. Lalzarliana,
Director of Agriculture (Crop Husbandry) in Technical Report a pe. Pu R. Lalzirliana, Minister
of Agriculture chuan Custom Hiring Centre-a hman tur Tractor 12 a vai liam a, heng Tractor-te
hi Johnson Diesel Sales & Services atanga lak a ni. Directorate of Agriculture leh Agriculture
Secretariat atangin Officers leh Staff engemaw zat an tel.

21. June ni 26, 2015 (Zirtawpni) khan District tin atanga Designated Seed Inspector-te tan training
buatsaih a ni a, training hi hlawhtling taka zawh fel nghal a ni.

22. Mizoram Sorkar chuan Department hrang hrang hmalakna endiktu tur Task Force a din a, hetah
hian Chief Minister chu Chairman niin Chief Secretary chu Member Secretary a ni a,
Department hrang hranga Commissioner leh Secretary te bakah Director theuhte Member an ni.

o0O0o

42
ZORAM LONEITU Volume 59 No. 4 : January - June, 2015

Keimahni

A. Pension :
Pu H. Thankhuma, Director of Agriculture (Research & Education) chuan ei leh bara
kan intodelhna tur kawnga hun rei tak Agriculture Department-a a thawh hnuin ni 28.2.2015 khan
Superannuation Pension-in min chhuahsan ta. A thawhpuite chuan kan ui hle a ni.

B. Promotion : Pu Lalrinliana, Joint Director of Agriculture chu ni 1.3.2015 khan Officiating-


in Director of Agriculture (Research & Education)-ah dah a ni.

A hnuaia tarlan Officer-te hi Sorkar Notification March ni 10, 2015-a chhuah angin
SAS-II atangin MAS Grade-V ah an kaisang a, kaisangte hi Zoram Loneitu chuan a lawmpui
takzet a ni.
Sl Present Place of
Name of Officer New Place of Posting Remarks
No Posting
1. Biakhmingthanga DAO Office, Kolasib AEO, Vairengte Circle Vacant
2. Lalthlamuana DAO Office, Aizawl AEO, Sairang Circle Vacant
3. V.L. Zidinga Directorate AEO, Haulawng Circle Vacant
Sailo
4. H. Lalkima DAO Office, Champhai AEO, Hnahlan Circle Vacant

C. Transfer & Posting : Heng a hnuaia tarlan MAS Officer-te hi Sorkar Notification ni
17.4.2015-in a tarlan angin Deputation-a lak an ni.
Sl Name of Officer Present Place of Posting Name of Post on Deputation
No
1. Dr. H. Saithantluanga DAO, Aizawl Director, MAMETI
Project Director, ATMA, Aizawl
2. Ngurrinsanga Sailo SDAO, Lunglei
District
Project Director, ATMA, Mamit
3. Lalmalsawma SDAO, Kolasib
District
Instructor, ITC, Project Director, ATMA, Kolasib
4. V. Zamliana
Hnahthial District

Tin, Sorkar Notification ni 2.6.2015-a tarlan angin heng MAS Grade-III Officer-te hi
an hna chanpual tihdanglam a ni bawk.
Sl Present Place of New Place of
Name of Officer Remarks
No Posting Posting
Deputy Director District Agriculture Vice Dr. H. Saithantluanga
1. Zothansangi Sailo
(Agronomy) Officer, Aizawl deputed to MAMETI
Deputy Director Deputy Director Vice Zothansangi Sailo
2. C. Lalthlamuana
(Soil Survey) (Agronomy) transferred

43

You might also like