माझी 5 प्रमुख नेतत्ृ व तत्त्वे - दिवंगत पांडुरं ग शास्त्री आठवले यांच्या प्रेरणेने

आपण इततहासात अशा वेळी जगत आहोत जेव्हा ववश्वासाहह, ियाळू आणण कृती-केंदित नेत्यांची तनतांत
गरज आहे .

माझा ववश्वास आहे की आम्हाला आमच्या नेत्यांची गरज आहे , त्यांनी केवळ त्यांच्या मंडळांना आणण
भागधारकांनाच नव्हे तर त्यांचे कमहचारी, समुिाय आणण समाज यांनाही उत्तरिायी असले पादहजे.
आपल्या ग्रहाच्या शाश्वततेवर तसेच आपल्या समाजातील तीव्र आणण वाढत्या असमानतेवर आपल्या
क्रियांच्या िीर्हकालीन प्रभावाची आपल्याला काळजी आहे हे िाखवन
ू दिले पादहजे. आपल्याला हे ससद्ध
करण्याची गरज आहे की व्यवसाय चांगल्यासाठी एक शक्ती असू शकतो. आम्हाला आमच्या
कमहचार्यांमध्ये माणस
ु की ओळखण्याची आणण सवहसमावेशक कायहस्त्थळे वाढवण्याची गरज आहे जजथे
प्रत्येक व्यक्ती नाववन्यपण
ू ह करू शकेल, तनमाहण करू शकेल आणण समान रीतीने सहयोग करू शकेल
आणण केवळ मशीनमध्ये फक्त कोग म्हणून वागण्याऐवजी मूल्यवान, पुरस्त्कृत आणण वाजवीपणे
प्रोत्साहन दिले जाईल.

INTERNAL
 आम्ही नेहमी जे केले ते आम्ही केले तर, आम्हाला नेहमी समळालेल्या पररणामांबद्िल आश्चयह वाटू
नये. जर आपल्याला एक वेगळा वारसा तयार करायचा असेल, जर आपल्याला अधधक ववश्वासाहह
उद्योग बनवायचा असेल, अधधक समावेशी संस्त्कृती हवी असेल, आपल्या लोकांना अथहपूणह कायाहत
योग्यररत्या गत
ुं वून ठे वायचे असेल, अधधक दटकाऊ जग तनमाहण करायचे असेल, तर काहीतरी
बिलण्याची गरज आहे . परं तु, नेते या नात्याने, आम्हाला हा वेगळा प्रेरणास्त्रोत आणण धचरस्त्थायी बिल
र्डवून आणण्यासाठी वेगळ्या दृजटटकोनाची कल्पना करण्यात मित करण्यासाठी ववचार करण्याची
वेगळी पद्धत कोठे समळे ल?

माझ्यासाठी, ती प्रेरणा स्त्वगीय पांडुरं ग शास्त्री आठवले आहे त, जयांना 1997 मध्ये वेस्त्टसमन्स्त्टर अॅबे
येथील टे म्पलटन प्राईझ फाऊंडेशनने “आहे त” आणण “आहे त-नाही” यांच्यात पूल बांधण्यासाठी
त्यांच्या आजीवन कायाहसाठी मान्यता दिली होती. त्यांच्या नवनवीन सामाजजक प्रयोगांनी आणण
कायहिमांनी िे णारा आणण र्ेणारा िोर्ांचेही जीवन बिलून टाकले आहे आणण संपूणह भारतातील एक
लाखाहून अधधक गावांची उन्नती केली आहे .

तुम्ही ववचार करत असाल की या पातळीच्या प्रभावाने तुम्ही िािाजीबद्िल ऐकले नाही असे कसे होऊ
शकते? प्रथमतः, अततशय व्यावहाररक लक्षात र्ेऊन, त्यांनी इंग्रजीमध्ये फक्त काही भाषणे दिली
आहे त, बहुतेक दहंिी, गुजराती क्रकं वा मराठीत दिली आहे त. िस
ु रे म्हणजे, त्याने लोकवप्रयता क्रकं वा
व्यासपीठ शोधले नाही. तो कृती-केंदित होता, आणण त्याने वैयजक्तकररत्या शक्य तततक्या लोकांपयंत
पोहोचण्यासाठी आपले जीवन व्यतीत केले आणण इतरांनाही असे करण्यास प्रवत्त
ृ केले.

िािाजी (म्हणजे मराठीत “मोठा भाऊ”) यांचा माझ्या जीवनावर आणण नेतत्ृ वाकडे पाहण्याचा माझ्या
दृजटटकोनावर मोठा प्रभाव पडला आहे . मला त्यांच्या सशकवणी आणण कायाहतून काही ववसशटट आणण
व्यावहाररक धडे काढण्याचा प्रयत्न करायचा आहे . आज त्यांच्या जन्मशताब्िीतनसमत्त, मी माझ्या
प्रेरणा, प्रेरणा आणण माझ्या नेतत्ृ वाकडे मागह िाखववणार्या अंततनहदहत ववश्वासांबद्िल एक अंतदृहटटी
शेअर करू इजच्ितो. या पाच पद्धतींची मासलका आहे जयावर मी माझ्या ववसाव्या िशकाच्या
सुरुवातीच्या काळात एक युवा नेता असल्यापासून काम करत आहे आणण आजही रे डडंग्टनचे सीईओ
म्हणून प्रयोग आणण पुनरावत्त
ृ ी करत आहे . ते एक स्त्रे च टागेट आहे त जयांच्या ववरोधात मी आकांक्षा
बाळगतो, प्रयोग करतो, अयशस्त्वी होतो, प्रामाणणक असभप्राय र्ेतो, आत्मपरीक्षण करतो आणण िररोज
पुन्हा प्रयत्न करतो.

INTERNAL
 थोडक्यात हे आहे त:

• सतत स्त्वतःवर काम करत राहते

• नातेसंबंधात कमी स्त्वाथी व्हा
• इतरांना नेहमी सन्मान द्या
• सहानुभूतीने पूल बांधा
• सवहर प्रयोग करा

तुम्हाला वाटे ल की या सामान्य ज्ञान आहे त, परं तु मला खारी आहे की आपण सवहजण हे ओळखू शकतो
की ते सामान्य सराव नाहीत. मला बर्
याचिा असे आढळून येते की जरी आपल्याला ‘का’ आणण ‘काय
’ मादहत असले तरी, आपल्याला ‘कसे’ साठी मितीची आवश्यकता असते.

पुढील भागांमध्ये, मी िािाजींच्या या प्रत्येक तत्त्वाखाली असलेल्या अद्ववतीय अंतदृहटटींवर प्रकाश

टाकण्याचा प्रयत्न केला आहे , ववसशटट व्यावहाररक कृतींसह जया मला उपयुक्त वाटल्या आहे त आणण
आशा आहे की इतर नेतह
े ी ते करतील.

1. सतत स्त्वतःवर काम करत राहते

िािाजींचा ववश्वास होता की प्रत्येक व्यक्ती हे जगाचे सूक्ष्म जग आहे . कोणतीही समस्त्या, पूवाहग्रह आणण
अडथळे आपल्यामध्येच सुरू होतात. त्यामुळे कोणत्याही बाह्य बिलासोबत व्यक्तीमधला अंतगहत
बिलही करावा लागतो. त्यांच्या ‘स्त्वाध्याय’ चळवळीचा शाजब्िक अथह ‘अभ्यास, ज्ञान आणण स्त्वत:चा
शोध’ असा आहे . तथावप, हा केवळ अंतमहनाचा प्रवास नाही.

तुमचे धडे इतरांना सांगण्यासाठी तुम्ही स्त्वतःच पररपूणह असले पादहजे यावर िािाजींचा कधीच ववश्वास
नव्हता. ही आपली अपूणत
ह ा, आकांक्षा आणण दृढतनश्चय आहे जे इतरांना तनरीक्षण करण्यासाठी अधधक
प्रेरक आहे . प्रयत्न करणे, प्रयोग करणे, प्रामाणणक असभप्राय शोधणे, आत्मतनरीक्षण करणे, तम
ु चे धडे
सामातयक करणे, जबाबिार राहणे इत्यािी प्रक्रिया आहे जी इतरांना बिलाचे धाडसी कायह स्त्वीकारण्यास
प्रोत्सादहत करते. प्रामाणणकपणे केले ते संसगहजन्य आणण आवश्यक आहे .

माझ्या अनभ
ु वातील सवाहत मोठे आव्हान म्हणजे आकांक्षा आणण सराव यांच्यातील अंतर कमी करणे.
आपण आपल्या मूळ हे तूने आणण उद्िे शाने सुरुवात केली पादहजे - तरीही हे स्त्पटट करणे माझ्यासाठी
नेहमीच कठीण होते. 100m लोकांना आधथहकदृट्या सरु क्षक्षत बनवण्यात मित करण्यासाठी -

INTERNAL
 Redington चा उद्िे श स्त्पटट करण्यासाठी आम्ही चार वषांपूवी एक वाजवी काम केले होते - परं तु
आम्ही काही वेळा ते जजवंत करण्यासाठी आणण आमच्या स्त्वतःच्या वैयजक्तक आणण सांतर्क
क्रियाकलापांशी जोडण्यासाठी संर्षह केला आहे . जरी आपण नेहमीच ते जगू शकत नसलो तरीही, आपण
सतत सुधारत आहोत आणण योग्य दिशेने जात आहोत याची खारी करण्यासाठी उत्तर तारा असणे
अमूल्य आहे . आम््हाला जबाबिार ठे वण््
यासाठी आम््ही आता आमच््या सामाजजक उद्दिट्ये आणण
उद्िे शांच््या प्रततवषी अहवाल िे ण्य
् ासाठी वचनबद्ध झालो आहोत.

मला बर्
याचिा माझ्या कारक्रकिीत बाहे रच्या व्यक्तीसारखे वाटले आहे आणण मला न्याय समळण्याची
काळजी आहे हे लक्षात र्ेऊन मला खरोखर उर्ड करणे कठीण झाले आहे . मी सीईओ झाल्यापासून
सातत्याने कांद्याचे थर सोलून त्यावर काम केले आहे . अलीकडे, मला जाणवले की सत्यता - स्त्वतःला
खरोखर ओळखणे, स्त्वतःला िाखवणे आणण स्त्वतःला असणे - हे केवळ महत्त्वाचे नाही तर किाधचत
उद्िे श आणण जीवनाचे सवाहत अथहपूणह ध्येय आहे .

महत्वाचे मुद्िे :

• तुम्हाला जे करणे सोपे वाटते त्यापेक्षा अधधक मोकळे व्हा.

• तुम्ही तुमच्या स्त्वतःच्या हे तूचे, वतहनाचे आणण प्रभावाचे ववश्लेषण करत आहात, तुमच्या
मयाहिा आणण प्रयत्न उर्डपणे मान्य करत आहात याची खारी करा.
• तुमच्यासाठी महत्त्वाच्या असलेल्या मूळ वैयजक्तक आणण समूह मूल्यांना एकत्ररतपणे सहमती
द्या, त्यांच्यानस
ु ार जगा आणण एकमेकांना त्यांच्यासाठी जबाबिार धरा.
• सशकण्याची संस्त्कृती वाढवा, जजथे लोक स्त्वतःवर, त्यांच्या नातेसंबंधांवर आणण त्यांच्या
प्रभावावर सतत काम करत असतात.
• उर्डपणे ओळखा की लोक यापुढे फमहमध्ये सशकत नसतील आणण वाढत नसतील तर ते सोडू
शकतात.
• मनोवैज्ञातनक सुरक्षक्षतता तयार करा जेणेकरून लोक र्ाबरून बोलू शकतील.
• तुमच्या कमहचार्यांना त्यांच्या व्यवस्त्थापकांना आणण नेतत्ृ वाला तननावी चॅनेल आणण पल्स
सवेक्षणांद्वारे फीडबॅक िे ण्यासाठी समथहन द्या, तम्
ु ही तो फीडबॅक ऐकत आहात आणण त्यावर
कृती करत आहात हे तुम्ही िाखवत असल्याचे सुतनजश्चत करा.
• प्रश्नोत्तरे धरा आणण संस्त्थेच्या सवह स्त्तरावरील लोकांसाठी तम्
ु हाला असभप्राय िे ण्यासाठी आणण
तुम्हाला जबाबिार धरण्यासाठी इतर अनौपचाररक संधी शोधा.
• "सशकलेल्या धडयांचे" पुनरावलोकन करण्यासाठी आणण सतत चांगल्यासाठी प्रयत्न
करण्यासाठी संर्ांना समथहन िे त, पूवल
ह क्ष्य आणण प्रततत्रबंबांना प्रोत्सादहत करा.

INTERNAL
 • तुमच्या वेतन, जादहराती आणण बोनस चचांमध्ये वैयजक्तक वाढ आणण ववकास एम्बेड करा.

२. नात्यात कमी स्त्वाथी व्हा:

िािाजींच्या मुख्य ससद्धांतांपैकी एक म्हणजे आपण सवह एकमेकांशी जोडलेले आहोत, आणण आपली
खरी संपत्ती कोणत्याही अपेक्षेसशवाय इतरांवर प्रेम करण्याच्या आपल्या क्षमतेवरून मोजली जाते. हा
एक उं च ऑडहर आहे . 1950 च्या िशकाच्या सरु
ु वातीपासन
ू च त्यांनी र्रोर्री आणण खेडया-पाडयात
जाऊन गरजूंशी नातेसंबंध तनमाहण करणे, सामान्य मानवतेची बांधधलकी, सामातयक जबाबिारी आणण
सामदू हक कृती करण्यास सरु
ु वात केली. पैसा, अन्न आणण गोटटींपेक्षा लोकांना संभाषण, मैरी, कनेक्शन
आणण हे तू हे अधधक आवडते - हे तनःस्त्वाथह नातेसंबंध तनमाहण करणे ही मुख्य गोटट आहे . तो वारं वार
म्हणतो की "आपल्याला अशा लोकांसोबत एक नवीन प्रकारची मैरी तनमाहण करायला सशकण्याची गरज
आहे जयातून आपल्याला समळवण्यासारखे काहीही नाही आणण आपल्या सामान्य मानवतेसशवाय इतर
कोणत्याही गोटटीत साम्य असणे आवश्यक नाही".

ही एक आकांक्षा आहे जी आपण कधीच साध्य करू शकत नाही हे ओळखून सरु
ु वात करूया. मला
अजूनही ते एक उपयुक्त ध्येय वाटतं. अधधक वैयजक्तक नातेसंबंधांमध्ये माझ्यासाठी पदहले आव्हान
हे होते की मीदटंग्जमधून बाहे र पडणे (इतरांसाठी ते त्यांच्या कायाहलयातून बाहे र येणे असू शकते),
लोकांशी, फमहच्या सवह स्त्तरांवर बोलणे. नातेसंबंधांना वेळ लागतो. जसजसे आम्ही मोठे झालो, तसतसे
हे प्रमाणानुसार कसे करायचे याचे अततररक्त आव्हान माझ्यासमोर आले आहे . मी संपूणह फमह क्रकं वा
वेगवेगळ्या गटांशी माझे तनयसमत आणण खल
ु े संप्रेषण चालू ठे वले आहे , माझ्या व्यवस्त्थापन
कायहसंर्ासह गुणवत्ता 1-ते-1 वेळ आणण लाइन व्यवस्त्थापकांसह तनयसमत वेळ र्ालवला आहे . ते गुणक
आहे त जे संस्त्थेतील प्रत्येकापयंत पोहोचू शकतात, त्यांची काळजी र्ेऊ शकतात आणण त्यांना पादठंबा
िे ऊ शकतात. मानवतेची संस्त्कृती तनमाहण करण्यासाठी सुसंगतता प्रिान करण्यासाठी लाइन
व्यवस्त्थापक मूलभूत आहे त, जजथे लोक स्त्वतः असू शकतात आणण नेतत्ृ वावर त्यांचे सवोत्तम दहत आहे
यावर ववश्वास ठे वू शकतात. जेव्हा आम्ही िरू स्त्थपणे काम करत असतो तेव्हा हे आणखी महत्त्वाचे होते

महत्वाचे मुद्िे :

• तुमचा वेळ, लक्ष आणण ज्ञान उिारपणे सामातयक करा, स्त्तर, वररटठता, लोक व्यवसायात प्रवेश
करत आहे त क्रकं वा सोडत आहे त याची पवाह न करता.
• तुमची वैयजक्तक प्रेरणा, महत्वाकांक्षा, अपयश आणण भीती तुमच्या संर् आणण संर्टनांसोबत
उर्डपणे शेअर करा, क्रकतीही भीतीिायक वाटली तरी.

INTERNAL
 • सेवेचे तत्त्व तुमच्या भूसमकेच्या केंिस्त्थानी ठे वा, नेतत्ृ व करण्यासाठी सेवा द्या आणण
उिाहरणाद्वारे नेतत्ृ व करा. सतत ववचारा मी कशी मित करू शकतो? तम
ु चे सवोत्तम कायह
करण्यास तुम्हाला काय सक्षम करे ल?
• एक नेतत्ृ व संर् तयार करा जयाचे प्राथसमक लक्ष संस्त्थेतील लोकांची सेवा करणे, सक्षम करणे,
अडथळे िरू करणे, सुज्ञ सल्ला िे णे आणण आिशह बनवणे आहे .
• महत्त्वाचे संिेश कॅस्त्केड करण्यासाठी फक्त व्यवस्त्थापकांवर अवलंबून राहू नका, तुम्ही शक्य
तततक्या वारं वार संपूणह संस्त्थेशी थेट आणण उर्डपणे संवाि साधत आहात याची खारी करा.
• तुमच्या थेट अहवालांशी आणण त्यांच्या थेट अहवालांशी तनयसमतपणे बोला आणण शक्य असेल
ततथे फक्त त्यांचे योगिान आणण व्यवसायासाठी ववतरण यापलीकडे एक सखोल संबंध तनमाहण
करा.
• तम्
ु हाला प्रश्न ववचारण्यासाठी आणण तम
ु च्याशी कनेक्ट होण्यासाठी संस्त्थेच्या सवह स्त्तरावरील
लोकांसाठी प्रश्नोत्तरे आणण इतर अनौपचाररक संधी धरा.
• तुमच्याशी बोलू इजच्िणार्
या कोणालाही प्रवेश आहे आणण ते तसे करण्यास सक्षम वाटतात
याची खारी करा.
• तुमच्या सवह लाइन मॅनेजसहना त्यांच्या लोकांना जाणून र्ेण,े त्यांच्यासोबत तनयसमतपणे वेळ
र्ालवणे, केवळ उद्दिटटांच्या ववरोधात प्रगती मोजणेच नव्हे तर त्यांच्या आकांक्षा खरोखर
समजून र्ेणे, त्यांचे कल्याण आणण ववकासाला पादठंबा िे णे याला महत्त्व पटवून िे ण्यासाठी
तनयसमतपणे एकर या.

3. इतरांना नेहमी सन्मान द्या

िािाजींचे प्रततपािन असे होते की प्रत्येक व्यक्तीचे स्त्थान, उत्पन्न क्रकं वा संपत्ती यांच्या पलीकडे
आंतररक मल्
ू य असते. आपण नेहमी लोकांची माणस
ु की ओळखली पादहजे. त्यांनी सातत्याने हा मद्
ु िा
मांडला की धमाहिाय प्रयत्न जरी चांगल्या हे तन
ू े असले तरी अनेकिा अंततनहदहत आणण वाढत्या
असमानतेचे तनराकरण करत नाहीत, क्रकं बहुना ते िे णारयामध्ये श्रेटठत्वाची भावना तनमाहण करतात
आणण प्राप्तकत्याहमध्ये कतनटठतेची भावना कायम ठे वतात.

िािाजींचा असा ववश्वास होता की लोकांची प्रततटठा वाढवण्याची गुरुक्रकल्ली म्हणजे त्यांना स्त्वतःला
आणण त्यांच्या सभोवतालच्या इतरांना मित करण्यासाठी सक्षम करणे. गेल्या 70 वषांमध्ये सवह
स्त्तरातील स्त्वाध्याय स्त्वयंसेवक िािाजींसोबत त्यांचा वेळ, मेहनत आणण कौशल्ये सजहनशील आणण
सहयोगी प्रकल्पांमध्ये िे ण्यासाठी सामील झाले आहे त जयामुळे त्यांच्या समुिायाचा फायिा होतो परं तु
त्यांच्या स्त्वतःच्या जीवनात स्त्वासभमान आणण सामाजजक जबाबिारी िे खील तनमाहण होते.

INTERNAL
 स्त्वाध्याय अंतगहत हाती र्ेतलेल्या असंख्य प्रकल्पांमुळे गररबी कमी झाली आहे आणण गरीब समुिायांचे
उत्पन्न वाढले आहे , किाधचत सवाहत महत्त्वाचे म्हणजे एक नवीन प्रकारचा समि
ु ाय तयार झाला आहे,
असा समुिाय जजथे समाजाच्या सवह र्टकांकडून स्त्वतःची आणण एकमेकांची उन्नती करण्यासाठी कायह
केले जाते. सामान्य मानवतेच्या भावनेने एकमेकांच्या जवळ. िािाजींनी हे िाखवून दिले आहे की
प्रततटठे वर लक्ष केंदित केल्याने, श्रीमंत आणण गरीब यांच्यातील अपंग ववभाजन स्त्वाभाववकपणे कमी
होईल, कारण श्रीमंतांना त्यांच्या पैशापेक्षा अधधक सहानुभूती आणण ऑफर जास्त्त असेल आणण गरीबांना
त्यांचा स्त्वासभमान आणण स्त्वासभमान पन
ु संचतयत होईल. , त्यांच्या पररजस्त्थतीवर मात करण्यासाठी
अधधक स्त्वावलंबी आणण दृढतनश्चय होईल. जयांच्याकडे स्त्वतःची कमतरता आहे अशा सामान्य
व्यक्तीला, स्त्वतःला आणण त्यांच्या समाजाच्या उन्नतीसाठी सक्षम करणे ही खरोखर िांततकारी
कल्पना आहे .

अथाहसशवाय, मित करण्याचा प्रयत्न करून, आपण लोकांच्या असुरक्षक्षततेला बळकट करू शकतो,
त्यांची प्रततटठा कमी करू शकतो आणण त्यांना परावलंबी बनवू शकतो. जेव्हा लोक त्यांच्या समस्त्या
आणण समस्त्या र्ेऊन आमच्याकडे येतात तेव्हा आपण तयार केलेली संस्त्कृती आणण आपल्यावर काय
पररणाम होतो याची आपण जाणीव ठे वली पादहजे.

ररडंडस
ं ी आयोजजत करताना क्रकं वा लोकांना जाऊ िे ताना नेत्यांसाठी हे करणे ववशेषतः कठीण आहे .
व्यक्तीच्या माणुसकीची आठवण करून िे णे, त्यांच्याशी जमेल तततके तनटपक्षपणे वागणे आणण आम्ही
त्यांची प्रततटठा कायम राखत आहोत हे सुतनजश्चत करणे खूप महत्वाचे आहे .

महत्वाचे मद्
ु िे :

• लोकांशी प्रौढांप्रमाणे वागवा, लक्षात ठे वा की ते प्रथम लोक आहे त, केवळ भूसमका, नोकरया
आणण लक्ष्य नाहीत.
• दृढ-ववस्त्तत
ृ संप्रेषणांमध्ये पुरेसा संिभह द्या आणण व्यवसायाची उद्दिटटे आणण उद्दिटटे स्त्पटट
करा, जेणेकरून तुम्ही लोकांना स्त्वतःला, त्यांच्या संर्ांना आणण त्यांच्या कायाहला त्याववरुद्ध
काम करण्यास स्त्वायत्तता िे ऊ शकता.
• व्यवसाय वाढीच्या महत्त्वाकांक्षा आणण उद्दिटटांसह, त्यांचा वैयजक्तक प्रवास आणण संभाव्य
भववटयातील वाढ ओळखन
ू लोकांची शक्ती आणण महत्त्वाकांक्षा संरेणखत करा. क्षमता आणण
वाढीवर लक्ष केंदित करा.

INTERNAL
 • असे वातावरण तयार करा जजथे लोकांना स्त्वतःला मित करण्यासाठी आणण एकमेकांना मित
करण्यास सक्षम वाटे ल.
• फक्त प्रत्येक समस्त्या सोडवू नका आणण लोक तुमच्याकडे आणलेल्या प्रत्येक प्रश्नाचे उत्तर िे ऊ
नका. लोकांना उपाय शोधण्यासाठी आणण स्त्वतःला मित करण्यासाठी प्रोत्सादहत करा. लोकांना
ववचारा “तुम्ही आधीच काय प्रयत्न केले आहेत? तुम्हाला काय करायला आवडेल?".
• अशा संस्त्कृतीला चालना द्या जजथे प्रत्येकजण आपला वेळ, ज्ञान, लक्ष आणण पैशाने उिार होऊ
शकेल – हे सुतनजश्चत करून की तुम्ही िे णारयांपेक्षा जास्त्त र्ेणारे भाडयाने र्ेणार नाही.
• तुमचे प्रोत्साहन वैयजक्तक योगिानकते क्रकं वा कुरा-खाणे-कुरा स्त्पधाहत्मक वातावरणाऐवजी
सहयोगी सामि
ु ातयक मानससकतेवर लक्ष केंदित करते याची खारी करा.
• प्रत्येक आवाज, स्त्तर, अनुभव, कायहकाळ क्रकं वा पाश्वहभूमी याची पवाह न करता तततकेच
मल्
ू यवान आणण उर्डपणे ऐकले जाईल याची खारी करा.

4. सहानभ
ु त
ू ीने पूल बांधा:

िािाजींच्या कायाहच्या केंिस्त्थानी ही कल्पना आहे की - आपण आपल्या ववशेषाधधकारांना आशीवाहि

मानले पादहजे आणण समाजात मागे रादहलेल्यांसाठी पल
ू बांधण्याची जबाबिारी आहे . या वषाहच्या
सुरुवातीला #blacklivesmatter मोदहमेच्या पुनरुत्थानात ही कल्पना प्रततध्वनी आली आणण अनेक
लोकांनी हे ओळखले की आपण या समस्त्येचा एक भाग आहोत आणण म्हणन
ू आपण सक्रियपणे
वणहद्वेषाच्या ववरोधात उभे राहणे आवश्यक आहे कारण वणहद्वेष नसणे पुरेसे नाही.

पूवीच्या तत्त्वांच्या आधारे , जेव्हा आपण ववववध पाश्वहभूमी, वंश, वगह आणण ववश्वास असलेल्या लोकांना
खरोखरच ‘समजन
ू र्ेण्याचा प्रयत्न करतो’ आणण खरोखरच आपले डोळे आणण आपले हृिय उर्डतो,
तेव्हा आपण आपल्या अंतगहत पूवग्र
ह हांवर आणण तनणहयांवर मात करू लागतो. कालांतराने आपला
स्त्वतःचा दृटटीकोन बिलतो, आपले अडथळे कोसळतात, आपले डोळे उर्डतात आणण आपले मन मोकळे
होते. आम्हाला बाकीच्या मानवतेशी जोडलेले वाटते. आपण आतून-बाहे रून बिललेले आहोत.

आमच्या कंपन्यांमधील लोकांच्या गटांमध्ये आणण आमच्या संस्त्थांच्या पलीकडे पूल बांधणे हे महत्त्वाचे
आहे . आम्ही लोक, ववसशटट लोकसंख्या आणण संपूणह समुिाय वगळत आहोत (अथाहत).

माझ्या अनभ
ु वानस
ु ार या बिलाला वेळ लागतो, व्यक्ती-व्यक्ती, संभाषणानस
ु ार संभाषण सरू
ु होते.
सीईओंसाठी हे धोरणात्मक प्राधान्य असणे आवश्यक आहे आणण प्रारं भ करण्यासाठी सवाहत प्रभावी

INTERNAL
 दठकाण म्हणजे तुमच्या तनयुक्त व्यवस्त्थापकांसोबत – “ते गुणक आहे त”. मी प्रत्यक्ष पादहले आहे ,
मी जया संस्त्थांना सल्ला दिला आहे आणण जयामध्ये मी काम केले आहे , ववववधतेच्या वािात सामील न
होणारे लोक हे मध्यम व्यवस्त्थापन आहे त. जर तुम्हाला त्या थरामध्ये खूप वेडसरपणा आला तर नवल
नाही कारण अनेकिा त्यांना त्यांच्या ववचारांना आव्हान िे ण्याची आणण वाि र्ालण्याची संधी क्रकं वा
समथहन समळत नाही. ते सवह यशस्त्वी झाले आहे त आणण त्यांच्या स्त्वतःच्या सुरुवातीच्या त्रबंिन
ू ंतरही ते
पूणह झाले आहे त. पूल बांधण्यासाठी आणण सुरू करण्यासाठी हे सवाहत महत्वाचे दठकाण आहे .

आपण सवांचे ववचार बिलू शकत नाही, आपण आपले ववचार बिलण्यासाठी खल
ु े असले पादहजे.
आपल्याला एका वेळी एक पाऊल, एका वेळी एक संभाषण करावे लागेल.

महत्वाचे मुद्िे :

• वैववध्यपण
ू ह लोकांमध््ये मागहिशहन सेट अप करा, ववशेषत: नेतत्ृ व कायहसंर्ाने संस्त्थेच्या आत
आणण बाहे र ववववध तरुणांना मागहिशहन/ववपरीत मागहिशहन केले पादहजे.
• एक अशी संस्त्कृती वाढवा जजथे लोक कुतूहलाने आमची सभन्न मते शोधतात. जजथे लोक अशा
लोकांसोबत वेळ र्ालवतात जयांना तुम्ही सहसा भेटत नाही क्रकं वा त्यांच्याशी बोलण्याची संधी
नसते.
• तुमच्या तनयुक्ती व्यवस्त्थापकांवर लक्ष केंदित करा, त्यांच्याकडे बोलण्यासाठी आणण त्यांची
भीती व्यक्त करण्यासाठी सुरक्षक्षत जागा असल्याची खारी करा. सवोत्तम पद्धती शेअर
करण्यासाठी त्यांना एकमेकांशी कनेक्ट करा.
• तुम्ही शोधत असलेल्या नेटवकहचा ववस्त्तार करण्यासाठी नवीन वैववध्यपूणह तनयुक्ती
व्यवस्त्थापक आणा.
• तुमच्या ररिूटमेंट एजन्सींसोबत जवळून काम करा. आवश्यक असल्यास अततररक्त तज्ञ
एजन्सी जोडा. ववववधतेसाठी वचनबद्ध असलेल्या इन-हाऊस ररिूटसहना तनयुक्त करा.
• एका व्यापक पूलमधून भरती करणे हे नो-ब्रेनर असले पादहजे. यासाठी सहानुभूतीसह धचकाटी
आणण समज आवश्यक आहे .
• फमहमधील लोकांना त्यांच्या अनोख्या कथा आणण दृटटीकोन संपण
ू ह संस्त्थेसोबत शेअर
करण्यासाठी तनयसमतपणे आमंत्ररत करा
• नेता या नात्याने आपल्याला संर्षह आणण मतभेिांमध्ये सहजतेने राहण्याची गरज आहे .
• तुमच्याशी असहमत असलेल्या लोकांना शोधा, वेगवेगळ्या पाश्वहभूमीतून आलेल्या लोकांसोबत
वेळ र्ालवा आणण तुम्ही ववववध दृजटटकोन ऐकत आहात याची खारी करा.

INTERNAL
 5. सवहर प्रयोग करा

िािाजी कृती-केंदित होते, ते नेहमी म्हणायचे “जगाला अधधक आरामखुची तत्त्वज्ञांची गरज नाही.
आपण अधधक गततमान आणण कृती-केंदित असणे आवश्यक आहे , स्त्वतःला आणण आपण जया जगात
राहतो ते बिलण्यासाठी तयार असणे आवश्यक आहे .” त्यांनी सामाजजक समस्त्यांवर वैज्ञातनक पद्धती
लागू केल्या, त्यांनी आपल्या जीवनकाळात डझनभर सामाजजक प्रयोग केले. त्यांचे सामाजजक-आधथहक
प्रयोग, प्रकल्प आणण उपिमांमुळे लाखो खेडयांतील लोकांची पररजस्त्थती सुधारली आहे .

मला मादहत आहे की मी क्रकती वेळा वेगळ्या गोटटी करण्याबद्िल बोललो आहे परं तु चांगले हे तू असूनही,
कोणतीही कारवाई केली नाही. िािाजींचे तत्व इथे कृती आहे . संर्टनात्मक संस्त्कृती आपल्या नेत्याने
अचुक असण्याची अपेक्षा करते आणण आपल्या नेत्याने कधीही चुका करू नयेत अशी अपेक्षा करते -
येथन
ू च समस्त्या सरू
ु होते. माझा ववश्वास आहे की आपण आपल्या चक
ु ांबद्िल आणण आपल्या
अपयशांबद्िल खुलेपणाने बोलले पादहजे, केवळ व्यवसायात प्रयत्न करण्यास र्ाबरू नये अशी संस्त्कृती
आहे याची खारी करण्यासाठीच नाही तर खरोखरच नाववन्यपूणह कायह वातावरण तयार करण्यासाठी
नेतत्ृ वाने अयशस्त्वी होणे आणण त्वरीत पररजस्त्थतीशी जुळवून र्ेणे आवश्यक आहे .

महत्वाचे मुद्िे :

• "काय चूक होऊ शकते?" वरून संिभह बिला "आम्ही हा प्रयत्न केला नाही तर आम्ही काय
गमावत आहोत".
• उजव्या आकाराचे िोटे प्रयोग, एक्सप्लोर करण्यासाठी, चाचणी करण्यासाठी, प्रमाणणत
करण्यासाठी आणण पुनरावत्त
ृ ी करण्यासाठी तुम्हाला जास्त्त खचह येणार नाही.
• व्यवसायाच्या उद्दिटटे आणण उद्दिटटांशी जुळणार्या कल्पनांवर काम करण्यासाठी लोकांना
स्त्वतःला लहान स्त्वयं-संर्दटत संर्ांमध्ये संर्दटत करण्यासाठी प्रोत्सादहत करा.
• मीदटंगमध्ये, इतरांना नाकारण्याऐवजी क्रकं वा पयाहयी कल्पनेवर बोलण्याऐवजी आव्हानात्मक
दृश्यांना आमंत्ररत करणारी आणण लोकांच्या कल्पनांमध्ये भर र्ालणारी व्यक्ती व्हा.
• तुमच््या लोकांकडून असभप्राय आणण सूचना समळवण््यासाठी मुलाखती आणण चचाह गटांसोबत,
िर ततमाहीत नाडी सवेक्षणासाठी वावषहक कमहचारी सवेक्षण बिला.
• तुम््हाला क्रकं वा संस्त््थेला जो काही फीडबॅक समळतो, तो प्रशंसा समजा आणण मेसेंजरला शूट करू
नका.
• संस्त्थेच्या सवह संबंधधत भागांमध्ये चपळ कायह पद्धती स्त्वीकारा.

INTERNAL
 िािाजींनी मला प्रथम एक चांगला माणूस बनण्याचा प्रयत्न करण्यासाठी कठोर पररश्रम करण्याची
प्रेरणा दिली आणण मला आशा आहे की पररणामी माझ्या संस्त्थेसाठी एक चांगला नेता होईल. आमचे
कमहचारी, क्लायंट आणण समाज यांच्या फायद्यासाठी चांगल्या संर्ांचे नेतत्ृ व करू इजच्िणारया आणण
एक चांगली संर्टना तनमाहण करू इजच्िणारया जबाबिार, ियाळू आणण कृती-केंदित नेत्यांच्या
संर्ाकडून सशकून आणण त्यांच्यासोबत काम करण्यास मला भाग्यवान वाटते. मी िररोज संर्षह करतो,
अपयशी होतो, सशकतो आणण धचकाटी र्ेतो.

मला जेव्हा जेव्हा प्रेरणेची गरज असते तेव्हा मी िािाजींच्या जीवनाकडे, सशकवणीकडे आणण कायाहकडे
वळतो. मी, इतर अनेक स्त्वाध्यायींप्रमाणे, िािाजींची तत्त्वे िररोज माझ्या कायाहत, सामाजजक जीवनात
आणण कौटुंत्रबक जीवनात अंतभत
ूह करण्याचा प्रयत्न करतो. वाढत्या प्रमाणात, मी माझे धडे, चुका आणण
तनरीक्षणे माझ्या नेतत्ृ व कायहसंर्, फमहमधील लाइन मॅनेजर आणण संपण
ू ह उद्योगातील इतरांसह
प्रामाणणकपणे सामातयक करण्याचा प्रयत्न करत आहे .

19 ऑक्टोबर हा दिवस जगभरातील लाखो स्त्वाध्यायी मानवी सन्मान दिन म्हणून साजरा करतात.
त्यांची शताब्िी ही िािाजींच्या नवकल्पना साजरी करण्याची आणण स्त्वतःसाठी आणण आपल्या भावी
वपढयांसाठी एक चांगला समाज तनमाहण करण्यासाठी, चांगले माणसे आणण नेते बनण्यासाठी आपण
त्यांच्याकडून प्रेरणा कशी र्ेऊ शकतो हे शोधण्याची संधी आहे .

- समतेश शेठ

INTERNAL