P.

G Diploma in Counselling and Psychotherapy

1st Year (Semester II)
Paper IV: Counselling Skills and Practices

Unit II: Counselling Skills.

A. समपु देशन कौशल्ये

या विभागात विवशष्ट कौशल्ये आहेत जी काययक्षम आवि प्रभािी समपु देशकामध्ये असली पावहजेतः
1. उपचारात्मक कौशल्ये
उपचारात्मक कौशल्ये ही अशी कौशल्ये आहेत जी समपु देशन वकिंिा मानसोपचार वकिंिा कौटुिंविक
थेरपीचा सराि करिाऱ्या व्यक्तींमध्ये असिे आिश्यक आहे. खाली चचाय के लेली अनेक कौशल्ये
समपु देशक आवि कौटुिंविक थेरवपस्टमध्ये विकवसत करिे आिश्यक आहे, मग ते लागू के लेले वसद्ातिं
वकिंिा त्यािंचे सैद्ािंवतक विचार न करता. अवभमख ु ता. Rogers (1957) आवि Truax and
Crakhuff (1967) यािंनी समपु देशकािंमध्ये तीन गिु ित्तेची आिश्यकता ओळखली; जे आहेत-
सहानभु तू ीपिू य समज, विनशतय सकारात्मक आदर आवि एकरूपता आवि त्याचिं ा अचक ू सििं ाद, नतिं र
Crakhuff (1969) ने आिखी चार कौशल्ये जोडली ठोसपिा, आत्म प्रकटीकरि, सिंघर्य आवि
तात्काळ समपु देशकामिं ध्ये आिश्यक म्हिनू . Ivey (1971) यानिं ी समपु देशकामिं धील सक्ष्ू म
कौशल्यािंची कल्पना वदली, ज्यामध्ये उपवस्थत राहिे, व्याख्या करिे आवि भािनािंचे प्रवतवििंि,
वशकण्यासाठी आिश्यक कौशल्ये म्हिनू सारािंवशत करिे यासारख्या स्पष्टपिे िेगळ्या ितयनाची
ओळख करून वदली. कागन (1975) यानिं ी इटिं रपसयनल प्रोसेस ररकॉल (JPR) प्रवशक्षि प्रिाली वदली.
मध्ये हे अिंतगयत जागरूकता कौशल्य विकास आहे. या उद्देशासाठी, द प्रवशक्षिाथी त्यािंच्या वव्हवडओ
वकिंिा ऑवडओ रे कॉडय के लेल्या सत्ाचिं े पनु रािलोकन करत असताना त्यानिं ा मागयदशयन के ले जाते ग्राहक
समपु देशकािंना अवधक जागरूक होण्यासाठी प्रोत्सावहत करिे हे यामागे आहे परस्परसिंिाद प्रविया,
परस्पर ितयन, स्ितःचे विचार आवि सिंिेदनाररकॉल पद्तीद्वारे ही िेळखाऊ पद्त आहे. कुवपययस

1
(1986) चार प्रमखु घटकाचिं े िियन के ले ज्यािर समपु देशक-क्लायटिं सििं धिं िाधिं ले जातात हे मानिी
सिंििंध, सामावजक प्रभाि, कौशल्ये आवि वसद्ािंत आहेत. मानिी सिंििंध सहानभु तू ी, आदर आवि
प्रामाविकपिा यािर आधाररत आहेत.

2. मल
ु ाखत कौशल्य
मल
ु ाखतीमध्ये कौशल्य हा महत्त्िाचा वनकर् आहे. हे अनभु िाने विकवसत के ले जातात. Egan (1988)
यानिं ी खालील कौशल्ये प्रभािी समपु देशक/थेरवपस्टसाठी आिश्यक म्हिनू सचू ीिद् के ली आहेत:
काययरत सिंििंध प्रस्थावपत करिे.मल
ू भतू आवि प्रगत सिंप्रेर्ि कौशल्ये.
• ग्राहकािंना स्ितःला आव्हान देण्यास मदत करिे.
• समस्या स्पष्टीकरि.

3. िैयवक्तक गिु आवि कौशल्ये

अशी काही सामान्य िैवशष्ट्ये आहेत जी एखाद्या व्यक्तीला चािंगला सल्लागार िनितात. ही िैवशष्ट्ये,
कौशल्ये, गिु धमय आवि गिु एक काययक्षम सल्लागार आवि कौटुिंविक थेरवपस्ट िनितात. हॅमरीन
आवि पल्सन याच्िं यानसु ार िैयवक्तक गिु , ज्यात चागिं ल्या सल्लागाराची िैवशष्ट्ये आहेत समजनू घेिे,
सहानभु तू ीपिू य िृत्ती आवि मैत्ी, विनोदाची भािना, वस्थरता, सिंयम, िस्तवु नष्ठता, प्रामाविकपिा, चातयु य,
वनष्पक्षता, सवहष्ितु ा, नीटनेटके पिा, सर. शातिं ता, व्यापक विचारसरिी, दयाळूपिा, आनदिं ीपिा,
सामावजक िवु द्मता आवि सभ्यता. रॉिटय ई. फासयन (1954) यािंना असे आढळले की कोमलता,
सौम्यता, ग्रहिक्षमता आवि वनवष्ियता ही समपु देशकािंमध्ये मल ू भतू िैवशष्ट्ये आहेत. Hackney and
Cormier (2001) च्या मते, प्रभािी समपु देशकािंमध्ये पाच िैयवक्तक गिु आढळतात ते आहेत: आत्म
जागरूकता आवि समज: चािंगले मानवसक आरोग्य; िािंवशक, िािंवशक आवि सािंस्कृ वतक घटकािंिद्दल
सििं ेदनशीलता आवि समजनू घेिे स्ितः मध्ये आवि इतरामिं ध्ये; खल ु े विचार Cormier and
Hackney (2005) द्वारे िर वदलेल्या गिु ािंव्यवतररक्त आिखी एक महत्त्िाचा गिु म्हिजे ग्राहकाच्या
कल्यािासाठी सल्लागाराची क्षमता.

2
स्टेफलर आवि स्टीिटयच्या मते, समपु देशकाचे आिश्यक गिु आहेत:
I. नैवतक ितयनः समपु देशकामधील नैवतक मल्ू यािंना मख्ु य महत्त्ि आहे. तो / वतने क्लायिंटकडून
वमळिलेली मावहती गप्तु ता ठे िण्यास आवि गोपनीयता राखण्यास सक्षम असािे. पिू य विश्वास
आवि समपु देशकािरील विश्वास सहकार सिंििंध प्रस्थावपत करण्यास मदत करतो
II. िौवद्क क्षमताः समपु देशकाकडे तावकय क विचार असािा िौवद्कदृष्ट्या सक्षम आवि व्यक्तीचे
ितयन आवि घटनानिं ा जोडण्यास सक्षम असिे
III. लिवचकता. क्लायिंटची िदलत्या प्रविया विचारािंशी समपु देशक लिवचक असाि.
IV. सिंिेदनशीलता: सल्लागार त्याच्िं या कामािद्दल सििं ेदनशील आवि प्रामाविक असले पावहजेत.
त्याने/वतने प्रामाविक असले पावहजे आवि त्याच्या/वतच्या जिािदारीची जािीि असािी
V. स्िीकृ ती: सल्लाथीने समपु देशकाला जे सािंवगतले आहे ते समपु देशकाने स्िीकारले पावहजे.
VI. समजनू घेिे: समपु देशक समपु देशकाचा स्िीकार करून त्याला / वतला स्ितःची समज आवि
स्िीकृ ती देतो.

4. आिंतरिैयवक्तक कौशल्ये : आिंतरिैयवक्तक कौशल्ये ही िैवशष्ट्ये आहेत जी समपु देशक ग्राहकािंशी

कसे सिंििंवधत आहेत हे वनधायररत करतात. Egar (2002) ने सहानभु तू ी, आदर, प्रामाविकपिा आवि
क्लायटिं सशक्तीकरि आवि स्ितःची जिािदारी यासारख्या गिु ाचिं ी गिना के ली. आतिं रिैयवक्तक
कौशल्यािंमध्ये सिंिादाचे ऐकिे आवि ऐकण्याचे कौशल्य देखील समाविष्ट आहे; तमु ची क्षमता आवि
विश्वासाहयता सििं ाद साधण्यासाठी. क्लायटिं शी सहयोगी आवि आदरपिू य सििं धिं असिे महत्िाचे आहे
(नॉिॉस, 2002).

5. िस्तुवनष्ठता कौशल्ये
समपु देशक वकिंिा कौटुिंविक थेरवपस्ट ग्राहकाच्या जीिनाचा आवि जगाचा एक भाग िनताना देखील
िस्तवु नष्ठ असिे आिश्यक आहे. Cormier & Hackney (2005) नसु ार, समपु देशक ऐकण्यास,
समजनू घेण्यास, सिंििंध ठे िण्यास, सिंििंध आवि विरोधाभास ओळखण्यासाठी विचार करण्यास,
सैद्ािंवतक चौकटीच्या सिंििंधात सिंकल्पना करण्यास, प्रवतविया देण्यास, उत्तेवजत करण्यास समथयन
करण्यास सक्षम असिे आिश्यक आहे. आव्हान देिे आवि सहानभु तू ी देिे सिय काही समपु देशन
सत्ाच्या कालािधीत. त्यािंच्या मते, या सिंकल्पनात्मक कौशल्यािंमध्ये मदतनीस त्याच्या वकिंिा वतच्या
कामािद्दल आवि क्लायिंटिद्दल आवि त्याच्िं या समस्याििं द्दल प्रवतविविं ित होण्याची क्षमता तसेच
चौकशी करण्याची क्षमता समाविष्ट आहे.
3
6. हस्तक्षेप कौशल्ये
समपु देशक वकिंिा कौटुिंविक थेरवपस्टद्वारे िापरल्या जािाऱ्या उपचारात्मक हस्तक्षेपािंमध्ये विचार
प्रविया वकिंिा ितयन कौशल्ये यासारख्या विवशष्ट कौशल्याचिं ा िापर आिश्यक आहे. काही कौशल्ये
सिय क्लायिंटमध्ये सामान्य असतात आवि काही क्लायिंट विवशष्ट असतात
7. सािंस्कृ वतक क्षमता कौशल्ये
थेरवपस्ट / समपु देशकानिं ी कौशल्ये विकवसत के ली पावहजे जी सास्िं कृ वतक समस्या आवि दृवष्टकोन
हाताळण्यास सक्षम आहेत आवि सिंस्कृ ती विवशष्ट थेरपी देऊ शकतात. एखाद्या विवशष्ट सिंस्कृ तीसाठी
सास्िं कृ वतक सक्षमतेचा अथय असा नाही की एखादी व्यक्ती दसु याय सस्िं कृ तीसह देखील यशस्िी होईल.
येथे, कुटुिंिाला अवधक चािंगल्या प्रकारे समजनू घेण्यासाठी ग्राहकाच्या सिंस्कृ तीचे सखोल ज्ञान असिे
आिश्यक आहे. एक थेरवपस्ट म्हिनू तम्ु हाला क्लायिंटच्या सािंस्कृ वतक पाश्वयभमू ीिद्दल सिंशोधन करािे
लागेल आवि तमु च्याकडे अतिं दृयष्टी नाही हे तमु च्या क्लायटिं ला कळल्यावशिाय तमु चे ज्ञान अपग्रेड
करािे लागेल. आिश्यक असल्यास, क्लायिंटला भेटण्यापिू ी तुम्ही त्यािंच्या सािंस्कृ वतक नीवतमत्तेिद्दल
अवधक जािनू घेण्यासाठी क्लायटिं ची भेट पढु े ढकलू शकता

8. समपु देशक आवि कौटुिंविक थेरवपस्टचे गिु

काययक्षम समपु देशक / कौटुिंविक थेरवपस्टमध्ये आिश्यक असलेले विविध गिु वकिंिा िैवशष्ट्ये आता
आपि पाहूया:
 सहानभु तू ी: सहानभु तू ीमध्ये सविय ऐकिे समाविष्ट आहे, क्लायिंटने अनभु िलेल्या व्यक्त आवि
व्यक्त न के लेल्या भािना आवि अथय यािर लक्ष कें वित करिे. विविध सश िं ोधकानिं ी सहानभु तू ी
हा महत्त्िाचा घटक मानला आहे. सहानभु तू ी क्लायिंटची सामग्री, भािवनक टोन आवि भार्ा
शैली आवि सामग्रीिर प्रभाि टाकते. Ivey (1988) ने सहानभु तू ीचे तीन प्रकार सचू ीिद् के ले
िजािाकी, मल ू भतू आवि अवतररक्त सहानभु तू ी. िजािाकी सहानभु तू ी ही अशी आहे ज्यामध्ये
समपु देशकाचे प्रवतसाद क्लायिंटकडून काहीतरी कमी करतात वकिंिा काढून घेतात; मल ू भतू
सहानभु तू ी ही अशी आहे ज्यामध्ये समपु देशकाचा प्रवतसाद क्लायटिं च्या विधानाश िं ी समातिं र
असतो; आवि अवतररक्त सहानभु तू ी ही अशी आहे ज्यामध्ये समपु देशक क्लायिंटच्या कल्पना
आवि भािनाचिं ा विस्तार करतो वकिंिा त्यात भर घालतो.

4
 आदर: थेरवपस्टने क्लायटिं चा आदर के ला पावहजे आवि त्यानिं ा त्याचिं ा िैयवक्तक िाटा वदला
पावहजे.काळजी घेिे: थेरवपस्टने क्लायिंटला दाखिले पावहजे की वतची वकिंिा त्याची काळजी
आहे आवि जी काही मावहती प्राप्त के ली जाते ती एक मौल्यिान मावहती आहे.
 स्िीकृ ती: समपु देशक आवि थेरवपस्ट यानिं ी त्याच्िं या क्लायटिं िद्दल कळकळ व्यक्त के ली पावहजे
आवि क्लायिंट जसा आहे तसा स्िीकारला पावहजे आवि िदलण्याच्या कोित्याही
पररवस्थतीच्या आधारािर नाही.
 प्रामाविकपिा: समपु देशकाने खऱ्या भािना िोलल्या पावहजेत आवि व्यक्त के ल्या पावहजे
ग्राहक काही िेळा खऱ्या कल्पना, अनभु ि वकिंिा भािना क्लायिंटसोित शेअर करू शकतात.
 प्रभाि: समपु देशक क्लायिंटिर छाप पाडण्यास सक्षम असािा. ग्राहकाला िदलाचा विचार
करायला लािण्यासाठी त्याने/वतने शक्ती वकिंिा सामावजक प्रभाि चालिला पावहजे.
 सकारात्मक सििं धिं : थेरवपस्टने क्लायटिं िद्दल सकारात्मक आदर दाखिला पावहजे. क्लायटिं ला
दशयविले पावहजे की त्याची वकिंिा वतची मते आवि कल्पना कौतक ु ाने प्राप्त झाल्या आहेत आवि
प्रत्येक क्लायटिं ची समस्या अवद्वतीय आवि फायदेशीर आहे. हे क्लायटिं ला खरी वजव्हाळा,
सकारात्मक दृष्टीकोन आवि क्लायिंटिद्दल आदर देऊन थेरवपस्टद्वारे व्यक्त के लेल्या पात्तेची
मल ू भतू जािीि देण्यास मदत करते.
 स्ियिं प्रकटीकरि: क्लायटिं च्या समोर स्ितः प्रकटीकरि करण्यासाठी थेरवपस्टखल ु ा असािा.
त्याने/वतने स्ितःिद्दल व्यक्त करण्यास तयार असले पावहजे. येथे स्ियिं प्रकटीकरि म्हिजे
क्लायिंटशी सिंििंवधत असलेल्या सिंििंवधत समस्यािंिद्दल िोलिे, थेरपीमधील तमु ची भवू मका,
क्लायटिं ला अवभप्राय देिे, तमु च्या प्रवतविया आवि स्ितःिर प्राथवमक लक्ष कें वित न करिे.
 कुतूहल: समपु देशक वकिंिा थेरवपस्ट क्लायिंटला मदत करण्यास सक्षम होण्यासाठी, त्याला /
वतला उत्सक ु असिे आिश्यक आहे. त्यािंना नातेसिंििंधातील विविध समस्या, कौटुिंविक
गवतशीलता, जे क्लायटिं ला अप्रासिंवगक िाटू शकतात परिंतु थेरपीच्या दृवष्टकोनातनू खपू
महत्त्िाचे आहेत, हे शोधनू काढािे लागेल. साधारिपिे, क्लायिंटला तुम्हाला तात्काळ स्िारस्य
असलेल्या वििंदू / क्षेत्ािंमध्ये वफरायला लािण्याची सिय असते! त्यािंना समस्या, परिंत,ु कौटुिंविक
थेरवपस्ट म्हिनू तमु ची भवू मका त्यािंच्या जीिनातील इतर पैलिंिू द्दल देखील प्रश्न विचारिे आहे,
वटकून राहिाऱ्या घटकािंिद्दल काही वनष्कर्य काढण्यात सक्षम होण्यासाठी वकिंिा समस्यािंिद्दलचे
घटक आवि घटक वटकिनू ठे िण्यास सक्षम असिे.

5
 इटिं रवप्रटेशनः आपि प्राप्त झालेल्या डेटाचा अतिं दृयष्टीसह आवि समस्येिद्दल समजनू घेण्यास
तसेच आपल्याला िाटते की समस्येचे सि्त्तम वनराकरि के ले जाऊ शकते असे सैद्ािंवतक
अवभमख ु तेसह स्पष्ट करण्यात सक्षम असािे.
 मजितु ीकरि: तम्ु ही तमु च्या क्लायटिं मध्ये सकारात्मक िागिक ू िाढिली पावहजे. क्लायटिं ने
वचिंता वनमायि करिाऱ्या समस्यािंशी सिंििंवधत कठीि प्रश्नािंची उत्तरे देण्याच्या कोित्याही
प्रयत्नािंना िळकटी वदली पावहजे जसे की, "मला समजले आहे की या पररवस्थतीचा सामना
करिे / या प्रश्नाचे उत्तर देिे तमु च्यासाठी वकती कठीि आहे"; इ.
 विश्ािंती तिंत्: तिािमक्त
ु ीसाठी तम्ु ही स्ितःसाठी विश्ािंती तिंत् िापरण्यास सक्षम असाल आवि
आिश्यक असेल तेव्हा तुमच्या क्लायिंटला योग्य विश्ािंती तिंत्ाचा िापर करण्यास मागयदशयन
करण्यास सक्षम असािे. अपयायप्त प्रगतीचा सामना करिे: एक काययक्षम समपु देशक / कौटुिंविक
थेरवपस्ट म्हिनू तम्ु ही हे लक्षात ठे िले पावहजे की काही क्लायिंट थेरपी पिू य होण्यापिू ीच िाहेर
पडतील. काही क्लायटिं ना एखाद्या समस्येचा सामना करण्यात वकिंिा त्याचा सामना करण्यात
समस्या असू शकते. काही िेळा थेरपी तुम्हाला अपेवक्षत पररिाम देऊ शकत नाही. अशा
पररवस्थतीत आपल्याला आिश्यक आहे स्ितःला आश्वस्त करा आवि तमु च्या क्लायिंटला
पावठिंिा द्या.
 सविय ऐकिे: कौटुिंविक थेरवपस्ट सविय श्ोता असािा. त्याने/वतने शक्य वततके खल ु े प्रश्न
उपवस्थत के ले पावहजेत जेिेकरून क्लायिंटला िोलण्याची अवधक सिंधी वमळे ल आवि थेरवपस्ट
अवधक ऐके ल आवि क्लायटिं द्वारे प्रवतविविं ित होिारे सक िं े त, भािना, अवभव्यक्ती शोधू शके ल.
 विचार: कौटुिंविक थेरवपस्टने कुटुिंिातील सिय सदस्यािंना समान प्रश्न विचारला पावहजे. त्याने/वतने
कुटुिंिातील एका सदस्याच्या भािना दसु ऱ्याला प्रवतवििंवित करिारे प्रश्न विचारले पावहजेत
आवि त्याउलट. परस्परसििं ादी सहानभु तू ी: जेव्हा कौटुिंविक थेरवपस्टला परस्परसिंिादी
सहानभु तू ी असािी कुटुिंिातील प्रत्येक

 सदस्याला प्रश्न विचारिे आवि प्रत्येक कुटुिंिाची उत्तरे ऐकिे सदस्य

 भािना ओळखिे आवि मल्ू यमापन करिे: थेरवपस्ट ग्राहकाच्या भािना ओळखण्यास आवि
त्यािंचे योग्य मल्ू यािंकन करण्यास सक्षम असािे. शब्द अवभव्यक्ती आवि देहिोलीतनू व्यक्त होत
असलेल्या योग्य भािना त्याला / वतला कळायला हव्यात. िारिंिार व्यक्त झालेल्या भािना
त्यािंच्या िारिंिारतेसह नोंदिल्या पावहजेत. इतरािंच्या भािना समजनू घेण्यात प्रभािी

6
 होण्यासाठी, थेरवपस्टने हे लक्षात घेिे आिश्यक आहे की एखादी व्यक्ती िेगिेगळ्या भािना
कशा आवि कशा व्यक्त करते. मग भािवनक सामग्रीला प्रवतसाद देिे हे एक महत्त्िाचे कायय
आहे. थेरवपस्ट प्रवतसाद आवि भािवनक सामग्री समजनू घेिे, हे एक महत्त्िाचे कौशल्य आहे
जे सरािाने आत्मसात करते. िहुतेक सिंदश े ािंमध्ये सिंज्ञानात्मक आवि भािवनक वकिंिा भािवनक
दोन्ही घटक असतात. काही िेळेस घटकािंपैकी एकाचे िजन दसु ऱ्यापेक्षा जास्त असू शकते,
उदा. जिळच्या व्यक्तीच्या मृत्यचू ी चचाय घटस्फोट, विभक्त होिे, इत्यादीमध्ये अवधक भािवनक
घटक असू शकतात. तम्ु ही विधानात पररिाम करिारे शब्द आवि सिंज्ञानात्मक शब्द दोन्ही
ओळखण्यास सक्षम असािे. प्रभािाचे गैर-मौवखक सक िं े त ओळखिे देखील महत्िाचे आहे.
निंतर समजनू घेण्यासाठी तम्ु ही क्लायिंट स्टेटमेंट्स पिू य नोट-डाउन करण्यास सक्षम असाल. एक
थेरवपस्ट म्हिनू तमु ची भवू मका क्लायिंटच्या भािना स्पष्ट करिे आवि क्लायिंटला स्पष्ट शब्दात
सारािंवशत करिे देखील आहे
 चेहऱ्यािरील हािभाि : काही थेरवपस्टच्या चेहऱ्यािरील हािभाि क्लायिंटला तम्ु ही वकती
ग्रहिक्षम आहात हे सािंगण्यासाठी महत्त्िाचे आहे. क्लायिंटच्या कथनात चेहयायिरील
अॅवनमेशनद्वारे दशयविलेले लक्ष क्लायटिं ला पढु े िोलण्यास आवि असे िाटण्यास प्रोत्सावहत
करते. त्यािंच्याकडे थेरवपस्टची सहानभु तू ी आवि स्िीकृ ती आहे. मीवटिंग दरम्यान क्लायिंटच्या
शरीराचा ताि देखील व्यक्त के ला जातो.
 डोळा सपिं कय : विशेर्त: जेव्हा ते िोलत असतील वकिंिा तम्ु ही िोलत असाल तेव्हा त्याच्िं याशी
डोळा सिंपकय चािंगला आहे. तमु च्या क्लायिंटिर वनवित डोळा सिंपकय योग्य नाही. तसेच, लक्षात
ठे िा काही सस्िं कृ तींमध्ये थेट डोळा सपिं कय योग्य मानला जात नाही. शरीराची वस्थती आवि
जागा: शरीराची वस्थती वकिंिा थेरवपस्ट कसा िसतो हे क्लायिंटला सिंपिू य प्रवियेमध्ये थेरवपस्टची
आिड सािंगते. समपु देशक कसे हालचाल करतो, क्लायिंटला अवभिादन करतो, िोलण्यात
िळि घेतो, िाक्ये सागिं ण्यासाठी वदलेला िेळ आवि जागा याचिं ा उपचार सत्ाििं र पररिाम होतो.
समपु देशक आवि समपु देशकािंच्या खचु ीमधील जागा देखील एखाद्याच्या सिंस्कृ तीच्या
वनयमाद्विं ारे वनधायररत के ली जाते, जसे की काही सिंस्कृ तींमध्ये कोिी शेजारी िसतो, कोिी
एकमेकािंच्या विरुद् वकिंिा मध्ये काही जागा घेऊन िसतो. थेरवपस्टचे वलिंग देखील थेरवपस्ट
आवि क्लायिंटमधील जागा वनधायररत करते.
 वनिडक लक्ष: सभिं ार्िाच्या कोित्याही भागािर थेरवपस्टने वदलेला भर क्लायटिं ला त्या वदशेने
िोलण्यास प्रिृत्त करतो. त्याला वनिडक लक्ष म्हितात. येथे, एक थेरवपस्ट विशेर्तः सरुु िातीचे
थेरवपस्ट म्हिनू , आपि क्लायिंटला जे महत्िाचे िाटते त्यापासनू आपि चचाय दरू करू नये

7
 कारि आपल्याला त्या विर्यािर चचाय करिे आिडत नाही. त्याच िेळी, थेरवपस्टने क्लायटिं
काय म्हित आहे याला महत्त्ि देऊ नये.

 सदिं वभयत ऐकिे: आपल्या क्लायटिं चे ऐकल्यानतिं र; महत्त्िाचे मद्दु े कोिते आहेत ते तम्ु ही सदिं वभयत
करण्यात सक्षम असािे, चचाय कोित्या विर्यािर झाली. सत्ाचा सिंदभय देण्यासाठी तम्ु हाला
क्लायटिं ला समजनू घेण्यासाठी आवि उपवस्थत राहण्यासाठी काळजीपिू यक ऐकािे लागेल,
शावब्दक आवि गैर-मौवखक दोन्ही सिंकेत समजनू घ्यािे लागतील, अप्रत्यक्ष आवि थेट चचाय
समजनू घ्याव्या लागतील.फायद्याचा अथय इतरािंसाठी जे चािंगले आहे त्याचा प्रचार करण्याची
जिािदारी स्िीकारिे याचा अथय आहे. समपु देशन सिंिधिं ामिं ध्ये, ग्राहकाचे कल्याि िाढििारे
कायय करिे याचा सिंदभय देते. जेव्हा क्लायिंट एखाद्या उपचारात्मक उपिमात प्रिेश करतात,
तेव्हा त्यानिं ा सेिाचिं ा फायदा होईल या अपेक्षेने ते असे करतात. ग्राहकाचिं े वहत आवि त्याचिं े
आरोग्य त्यािंच्या व्यािसावयक व्यिहारात त्यािंच्यािरोिर सि्परर असले पावहजे. िैयवक्तक
स्िारस्याला दय्ु यम स्थान वमळाले पावहजे. आवथयक व्यिस्थेने कधीही व्यािसावयक मानकािंचे
उल्लघिं न करू नये. थेरवपस्टने नेहमी क्लायटिं च्या वहताचे आवि व्यिसायाचे रक्षि के ले
पावहजे.कोितीही हानी नाही याचा अथय कोितीही हानी न करिे, यात समाविष्ट आहे.
नकळतपिे, क्लायटिं ला इजा होण्याचा उच्च धोका असलेल्या वियाकलाप (जसे की
वहतसिंििंधािंचा सिंघर्य असलेली पररवस्थती) टाळण्यामध्ये काळजी घेण्याची प्रॅवक्टशनसयची
िचनिद्ता थेरवपस्टना हे मावहत असिे आिश्यक आहे की ती वकिंिा वतच्यािर मोठी
सामावजक जिािदारी आहे.कारि ती वकिंिा तो के िळ विस्कळीत मानिी ितयनाचाच सामना
करत नाही तर जीिनातील जिळीकािंशी देखील सिंघर्य करतो. एक शास्त्रज्ञ म्हिनू , ती वकिंिा तो
वनरीक्षि, तपास आवि प्रयोग आवि सवु नयोवजत आवि नैवतकतेने सश िं ोधन करून समाजाची
सेिा करे ल.
 स्िायत्तताः स्िायत्तता म्हिजे ग्राहकाच्या आत्मवनिययाला हे या विश्वासाशी सिंििंवधत आहे की
ग्राहकािंना विचाराचिं े स्िातिंत्र्य आहे आवि स्िातिंत्र्य 15 त्याचिं ी वदशा वनिडतात. समपु देशकाचिं े
क्लायिंट अिलिंवित्ि कमी करिे आवि स्ितिंत् वनियय घेण्यास प्रोत्साहन देिे हे नैवतक कतयव्य
आहे. हे तत्त्ि सवू चत करते की थेरवपस्टना त्यािंच्या क्लायिंटसाठी वनियय घेऊन त्यािंच्या जीिनात
हस्तक्षेप करण्याचा अवधकार नाही. त्याऐिजी, समपु देशकानिं ा त्याच्िं या क्लायिंटला स्पष्टपिे
विचार करण्यास आवि त्यािंच्या कृ तींचे पररिाम िजन करण्यास मदत करण्यासाठी शल्ु क
आकारले जाते.

8
 न्याय: न्याय सिय ग्राहकानिं ा समान आवि न्याय्य िागिक ू प्रदान करण्याच्या समपु देशकाच्िं या
िचनिद्तेचा सिंदभय देते. यामध्ये िय, वलिंग, ििंश, िािंवशकता, सािंस्कृ वतक पाश्वयभमू ी, अपिंगत्ि,
सामावजक आवथयक वस्थती, जीिनशैली अवभमख ु ता आवि धमय यासारख्या घटकािंची पिाय न
करता सिय लोकानिं ा समपु देशन सेिामिं ध्ये समान प्रिेश वदला जाईल याची खात्ी करण्यासाठी
जे शक्य आहे ते करिे समाविष्ट आहे. हे तत्त्ि एखाद्या व्यक्तीच्या िाजिी िागिक ु ीचा सिंदभय
देते जेव्हा वतच्या वकिंिा वतच्या वहतसिंिधिं ाचिं ा इतराच्िं या हक्क आवि वहतसिंिधिं ाच्िं या सदिं भायत
विचार करिे आिश्यक असते.
 वनष्ठा: वनष्ठा म्हिजे प्रामाविक िचने देिे आवि विश्वासपू िे सन्मान करिे ग्राहकािंना या
िचनिद्ता. यामध्ये एक विश्वासाहय आवि उपचारात्मक िातािरि तयार करण्यासाठी
आिश्यक ते करण्याची समपु देशकाची इच्छा असते ज्यामध्ये लोक स्ितःचे उपाय शोधू
शकतात. या तत्त्िामध्ये ग्राहकािंची फसििक ू वकिंिा शोर्ि होिार नाही याची काळजी घेिे
समाविष्ट आहे. व्यािसावयक सक्षमतेच्या उच्च मानकाचिं ी देखभाल ही सिय थेरवपस्टची
जिािदारी आहे (जिािदारी) साियजवनक आवि व्यिसाय दोघािंच्याही वहतासाठी. थेरवपस्ट
त्याच्िं या स्ितः च्या सतत वशक्षिासाठी जिािदार असतात आवि त्यानिं ा हे समजले पावहजे की
त्यािंच्यासाठी ही जीिनभर वशकण्याची प्रविया आहे. व्यिसायाचे सदस्य म्हिनू , त्यािंनी नैवतक
मानकािंचे उल्लिंघन करू नये आवि जेव्हा असे उल्लिंघन त्यािंच्या वनदशयनास येते तेव्हा ते
सधु ारण्यासाठी पािले उचलली पावहजेत.
 सािंस्कृ वतक वनधायरक: सािंस्कृ वतक सिंदभय नैवतक ितयन वनधायररत करू शकतात. प्रत्येक सिंस्कृ तीत
काही तत्िे आचरिात आििे कठीि असू शकते. उदाहरिाथय, डब्ल्यएू चओने के लेल्या
अभ्यासात असे आढळून आले की भारतात ग्राहकािंची स्िायत्तता सिय पररवस्थतींमध्ये पाळली
जाऊ शकत नाही; उदाहरिाथय, ग्रामीि पाश्वयभमू ी असलेल्या वकिंिा कमी वशक्षि घेतलेल्या
व्यक्तीला समपु देशन वकिंिा मानसोपचाराच्या काही फायद्याििं द्दल मावहती नसते आवि म्हिनू ,
ती वकिंिा तो ठरिू शकत नाही की वतने वकिंिा त्याने थेरवपस्टच्या समपु देशनाची सचू ना
स्िीकारािी की नाही. िऱ्याच पररवस्थतींमध्ये ग्राहकािंना िाटते की त्यािंच्या समपु देशकाने
त्याच्िं या उपचाराििं द्दल वनियय घ्यािा. यावशिाय, नैवतकतेची मल ू भतू तत्िे, प्रत्येक सस्िं कृ ती
विवशष्ट नैवतक पद्ती जोडू शकते त्या सिंस्कृ तीच्या गरजेनसु ार भारतात, ते ज्या समाजाची सेिा
करतात त्याच्िं या नैवतक वनयमाचिं ी आवि अपेक्षाचिं ी गरज आहे आवि त्यािंनी त्याच्िं या
िागिक ु ीमळु े त्यािंच्या व्यिसायाला कोित्याही प्रकारे अपमावनत होऊ देऊ नये. क्लायिंट
िेल्फे अर समपु देशक/थेरवपस्टने त्यािंच्या पात्तेमध्ये स्पष्टपिे येत नसलेल्या प्रकरिाचा उपचार
करू नये. ज्यानिं ा ते स्िीकारतात, त्यानिं ी त्याच्िं या क्षमतेनसु ार सि्त्तम िागिक ू वदली पावहजे

9
 आवि क्लायटिं च्या सचोटी आवि कल्यािासाठी, तसेच ते ज्या समदु ायामिं ध्ये काम करतात
त्यािंच्याशीही उच्च आदराने िागले पावहजे. क्लायिंटला त्याचा फायदा होत नाही हे त्यािंना
िाजिीपिे स्पष्ट झाल्यािर त्यानिं ी क्लायटिं शी वक्लवनकल वकिंिा सल्लागार सििं धिं सपिं ष्टु ात
आिले पावहजेत. रे फरलच्या िाितीत, जिािदारी औपचाररकररत्या हस्तािंतररत होईपयंत
त्यािंना क्लायिंटच्या कल्यािासाठी जिािदार िाटले पावहजे.

B. समपु देशनातील कौशल्ये:

उपवस्थत राहिे समपु देशनातील कौशल्यािंमध्ये भाग घेिे हे समपु देशनाची अत्यिंत आिश्यक कौशल्ये
आहे, उपवस्थत राहिे हे तुमच्या क्लायिंटसोित काययरत नातेसिंििंध वकिंिा उपचारात्मक यतु ी वनमायि
करण्यासाठी महत्त्िाचे आहे. मल ु ाखत, समपु देशन आवि मानसोपचाराचे सिय वसद्ातिं आवि पद्ती
उपवस्थत राहण्याच्या ितयनाच्या आधारािर अिलिंिनू असतात.उपवस्थत राहिे म्हिजे दसु ऱ्या
कोिाशी तरी असिे आवि त्या व्यक्तीला आपले पिू य लक्ष देिे, एक ते एक समपु देशन नातेसिंिधिं ात
काय िोलिे वकिंिा करिे हे समपु देशकाने प्रदान करिे आिश्यक आहे. हे करण्यात अयशस्िी
झाल्याचा अथय असा होईल की क्लायिंटला पिू यपिे समथयन वदले जात नाही आवि ते उघड करण्यास
वकिंिा प्रगती करण्यास सक्षम िाटत नाही.
डोळा सिंपकय : व्यक्तीच्या डोळ्यािंकडे पावहल्यास, त्यामध्ये अस्सल स्िारस्य वदसनू येते दसु री व्यक्ती. हे
अगदी नैसवगयक ऐिजी हेतपु रु स्सर असू शकते. तम्ु ही दसु ऱ्या व्यक्तीकडे टक लािनू पाहू नका
िसण्याची वस्थती: पसयन कँ टडय थेरपीमध्ये कोित्याही अडथळ्यावशिाय चौरसपिे िसिे आिश्यक
आहे. जेव्हा अवधक लोक सामील होतील तेव्हा ते मिंडळ म्हिनू के ले जाऊ शकते जेथे प्रत्येकजि
करे ल. इतर व्यक्तीकडे पाहण्याचा पयायय आहे.मिु ा / हािभाि: आरामशीर आवि व्यक्तीकडे वकिंवचत
झक
ु िे ही स्िारस्य असण्याची नैसवगयक प्रवतविया आहे.
हाताचे िॉस पाय टाळले जाऊ शकतात. तळिे मािंडीिर ठे ििे चागिं ले. अिािंवछत वकिंिा पनु रािृत्ती
होिा-या शरीराच्या हालचाली टाळल्या जाऊ शकतात

चेहयाय िरील हािभाि:

क्लायटिं च्या सिंभार्िाची प्रवतविया दशयविण्यास योग्य आहे जसे की डोके हलवििे, डोळ्याच्या भिु या
उिंचाििे, गजिंु िे, हसिे इ.

10
शावब्दक ितयन: क्लायटिं ने काय म्हटले आहे यािर वटप्पिीचे उत्तर देिे.दसु ऱ्या व्यक्तीच्या वटप्पिीिर
थेट प्रत्यत्तु र वदल्याने स्ितःचे उपवस्थत राहण्याचे ितयन सवु नवित होते.

C. वनरीक्षि कौशल्य
काही अवधकारी म्हितात की 85% वकिंिा त्याहून अवधक सप्रिं ेर्ि गैर-मौवखक आहे. क्लायटिं च्या
आवि तमु च्या स्ितःच्या शावब्दक आवि गैर-मौवखक ितयनाचे वनरीक्षि करिे हे प्रभािी मल ु ाखतीचे
एक महत्त्िपिू य पररमाि आहे भािवनक टोन िहुतेक िेळा गैर-मौवखक शब्दाद्विं ारे व्यक्त के ला जातो, जो
आपि क्लायिंटला काय म्हित आहात यापेक्षा जास्त महत्त्िाचा असू शकतो. उिदार आवि आश्वासक
ते तटस्थ ते व्यग्िं य अशा िेगिेगळ्या स्िरािंसह "मला समजले" असे तम्ु ही वकती प्रकारे म्हिू शकता
याचा विचार करा.वनरीक्षि कौशल्ये तम्ु हाला क्लायटिं कसा प्रवतसाद देत आहे हे समजण्यास मदत
करतात. जर एखाद्या क्लायिंटने डोळा सिंपकय तोडला तर "काहीतरी" होत आहे, परिंतु दरू पाहण्याची
कारिे वभन्न असतील.

D. ऐकण्याचे कौशल्य
सप्रिं ेर्िामध्ये इतर काय विचार करतात आवि काय िाटत आहेत याकडे लक्ष देण्याची क्षमता समाविष्ट
करते. दसु ऱ्या शब्दातिं , सिंिादाचा एक महत्त्िाचा भाग म्हिजे के िळ िोलिे नाही तर इतरािंना काय
म्हिायचे आहे ते ऐकिे. पॅटरसन (1959) च्या मते, ऐकिे हे "थेरपीमधील मल ू भतू , सिायत साियवत्क,
सिायत महत्त्िाचे तिंत् आहे. कारि हाच पाया आहे ज्यािर सिंििंध िािंधला जातो. चािंगल्या ऐकण्याच्या
कौशल्यावशिाय एक थेरवपस्ट ग्राहकाश िं ी िास्तविक भािवनक सििं धिं जोडू शकत नाही.Egan (1994)
पिू य ऐकण्यासाठी आिश्यक असलेल्या अनेक गोष्टींची यादी करते आवि त्यात ग्राहकािंच्या गैर-
मौवखक ितयनाचे वनरीक्षि, तसेच मौवखक सामग्री आवि अथय समजनू घेिे समाविष्ट आहे. उपचारात्मक
सत्ात ऐकिे आवि उपवस्थत राहिे हातात हात घालनू चालते. याचे कारि असे की क्लायिंटचे
ऐकल्यावशिाय त्यािंचे पिू य लक्ष देिे शक्य नसते आवि क्लायिंटला अटेंड करण्यात अनेक गैर मौवखक
कौशल्ये समाविष्ट असतात. क्लायटिं च्या आिाजाच्या टोनिद्दल सििं ेदनशील असिे महत्िाचे आहे
कारि ते एखाद्याच्या आिाजातील प्रभािाची वडग्री आवि गिु ित्ता प्रवतवििंवित करते. यामध्ये उसासे,
भािवनक रडिे आवि श्वास लागिे याचिं ा समािेश असू शकतो.ऐकण्यात सविय तसेच वनवष्िय ऐकिे
समाविष्ट असू शकते. सविय आवि वनष्िीय ऐकिे यात फरक आहे, म्हिजे सिंभार्िात सवियपिे
गिंतु िे आवि व्यािसावयकपिे कायय करिे. सहानभु तू ीपिू य आवि काळजी घेिारी स्िारस्य ज्यामध्ये

11
आम्ही समोरच्या व्यक्तीला दाखितो की त्याच्िं याकडे आमचे लक्ष आहे हे सिंभाव्य उपचार आवि
समपु देशन प्रवियेच्या वदशेने एक पाऊल आहे सविय ऐकिे सविय ऐकताना समपु देशकाने
समोरच्याला मान्य के ले पावहजे आवि त्याचा आदर के ला पावहजे. व्यक्तीचा दृष्टीकोन, उदाहरिाथय,
जोडीदार वकिंिा मल ु ाचे ऐकताना, वतने वकिंिा त्याने वतला वकिंिा त्याच्या डोक्याला होकार वदला पावहजे
वकिंिा "मला समजले" असे म्हिािे, जे समोरच्या व्यक्तीला सािंगते की वतला वकिंिा त्याला दसु ऱ्याचे
काय म्हिायचे आहे याची काळजी आहे. समपु देशकाला क्लायटिं ने काय म्हटले ते समजले नसेल तर
सविय ऐकण्याचे आिखी एक पैलू स्पष्टीकरि शोधत आहे. हे फक्त विचारून के ले जाऊ शकते, "तुम्ही
म्हिाला तेव्हा तम्ु हाला काय म्हिायचे आहे..?" वकिंिा "मी तल ु ा िरोिर समजले का...?". सविय
ऐकिे म्हिजे इतर व्यक्तीचा दृवष्टकोन मान्य करिे आवि त्याचा आदर करिे. सविय ऐकण्यात काही
विधानािंमागील अथय शोधिे समाविष्ट आहे. उदाहरिाथय एखादा क्लायिंट आत येऊन म्हिेल, "िाहेरील
रहदारीने मला िेड लािले आहे". मैत्ीपिू य सभिं ार्िात एखादी व्यक्ती त्याचे स्पष्टीकरि देऊ शकते.
परिंत,ु समपु देशकाने या उिेकाची खरी सामग्री शोधिे आिश्यक आहे. हा राग घरच्या जिळ असू
शकतो का? जसे की समपु देशकाचा राग वकिंिा जोडीदाराशी रुग्िाने त्याच्िं या खऱ्या त्ासाििं द्दल न
िोलण्याचा वनियय घेतला असेल आवि त्याऐिजी ते इतरत् प्रक्षेवपत करून त्यािंचा िाटलीतला राग
िाहेर काढला असेल. त्यामळ ु े , अजेंडा काहीही असो, छुपा वकिंिा अन्यथा, तम्ु हाला हे लक्षात घेिे
आिश्यक आहे. की अनपेवक्षत क्षोभाचा अथय स्पष्ट व्यवतररक्त काहीतरी असू शकतो. त्यामळ ु े
समपु देशकाने आकवस्मकपिे उत्तर देण्याऐिजी रागाच्या कारिाविर्यी पिू यपिे चौकशी करण्याची
मानवसक गरज आहे. याचा अथय असा असू शकतो की, "आज तू खपू अस्िस्थ वदसत आहेस. कदावचत
के िळ रहदारीची पररवस्थतीच नाही जी तम्ु हाला अस्िस्थ करते? हा ररस्पोरों सविय ऐकिे प्रवतवििंवित
करतो वनष्िीय ऐकि उपचार सरू ु होण्याआधी ऑवफओइड करु इवच्छिाऱ्या सिंिेदनशील रुग्िासाठी
वनवष्िय ऐकिे उपयक्त ु ठरू शकते. वनष्िीय ऐकण्यात चािंगला डोळा सिंपकय , अधनू मधनू
समजतू दारपिाचा होकारआवि "अहा,ऐकण्याच्या कौशल्यािंचे महत्ि
• हे क्लायटिं ला त्याचिं ी कथा सागिं ण्यास मदत करते. ऐकून तम्ु ही डायटिं ् सना ते कोि आहेत, ते कोठून
आले आहेत आवि ते आता वजथे आहेत वतथे कसे सिंपले यािद्दल त्यािंचे िियन सािंगण्यास प्रोत्सावहत
करा.हे योग्य पाश्वयभमू ी आवि सिंदवभयत मावहती काढण्यास मदत करते क्लायिंटच्या प्रेझेंवटिंग समस्या,
कौटुिंविक इवतहास यािद्दल सििं विं धत तपशील एक्सप्लोर करिे, सास्िं कृ वतक पाश्वयभमू ी इ. तम्ु ही वनदान
उपचार योजना तयार करू शकता आवि चािंगले समजनू घेिे सल ु भ करा हे समजण्याशी सिंिाद साधते
ऐकिे हा वनवष्िय उपिम नाही. क्लायटिं ना हे देखील जािनू घ्यायचे आहे की तम्ु ही त्याचिं ा गिंभीरपिे
आवि अनादराने न्याय करत नाही, परिंतु तम्ु ही त्यािंच्यािद्दल काळजी आवि सहानभु तू ी अनभु िता जरी
त्यािंनी त्यािंचे सिायत खोल रहस्य आवि लपविलेल्या इच्छा किल ू के ल्या असतील.हे सखोल

12
स्तरािरील अन्िेर्ि सल ु भ करते. त्यामळ
ु े सििं धिं जोडण्यास मदत होते. ऐकून थेरवपस्ट ती वकिंिा तो
काय तापित आहे आवि समजनू घेण्यास सक्षम आहे. यामध्ये ग्राहक सध्या काय अनभु ित आहेत
विरुद् ते भतू काळात काय ज आहेत, त्यानिं ा येत असलेल्या समस्या विरुद् त्याच्िं या कुटुिंिात
आधीपासनू अवस्तत्िात असलेल्या समस्या यािंच्यात सिंििंध वनमायि करिे समाविष्ट आहे; ते सत्ािंमध्ये
काय करत आहेत आवि काय िोलत आहेत विरुद् ते त्यािंच्या िाह्य जगामध्ये काय करतात आवि
काय म्हितात, क्लायटिं काय म्हितात त्यािंना सिायत जास्त हिे आहे विरुद् ते प्रत्यक्षात काय करत
आहेत हे सहानभु तू ी दशयिते. ऐकिे थेरवपस्टला कुटुिंिात सामील होण्याची प्रविया सल ु भ करण्यास
आवि कुटुिंिासह भािवनक सहानभु तू ी विकवसत करण्यास मदत करते थेरवपस्टचे प्रभािी ऐकिे
कुटुिंिातील सदस्यािंमध्ये आपल ु की आवि आत्मसन्मानाची भािना िाढिते. Egan (2002) ने काही
उपयक्त ु प्रश्न प्रस्तावित के ले आहेत जे ग्राहकािंना ऐकण्यास आवि उपवस्थत राहण्यास मदत करू
शकतात;
क्लायिंटच्या सिंदश
े ाचे मख्ु य मद्दु े काय आहेत ?
क्लायटिं च्या सदिं श
े ामिं ध्ये कोिते अनभु ि आवि कृ ती सिायत महत्त्िाच्या आहेत? क्लायटिं च्या सदिं श
े ामिं ध्ये
आवि कथेमध्ये कोिती थीम स्पष्ट आहेत? ग्राहकाचा दृवष्टकोन काय आहे? 6 क्लायिंटसाठी सिायत
महत्िाचे काय आहे?...क्लायिंटला मला काय समजायचे आहे
 योग्य पोिर: थेरवपस्टने अशा प्रकारे िसले पावहजे की ज्यामळ ु े वतला वकिंिा सर यानिं ा सिय
कुटुिंिाशी तलु नेने सिंििंवधत होण्यास मदत होईल. शक्य असल्यास ती वकिंिा त्याने कुटुिंिातील
प्रत्येक सदस्याशी डोळा सिंपकय साधािा. वतची वकिंिा वतची मिु ा खपू आरामशीर ("मला काही
फरक पडत नाही") वकिंिा खपू तिािग्रस्त नसािी. या आसनातनू असे समजले पावहजे की
थेरवपस्टला ऐकण्यात खरोखरच रस आहे. प्रभािी ऐकण्यासाठी अनक ु ू ल तिंत्े प्रभािी
 ऐकण्यासाठी काही तिंत्ािंची खाली चचाय के ली आहे:
 गोपनीयता: थेरपीचा तास िाहेरील व्यत्यय आवि फोन कॉल्स, िाहेरील सदिं श े यासारख्या
व्यत्ययािंपासनू मक्तु असािा. िाहेरील व्यत्ययािंना परिानगी देिारा थेरवपस्ट त्याच्या गरजा पिू य
करतो, कुटुिंिाच्या नाही.
योग्य ितयिक ू प्रवतसादः थेरवपस्टला शरीराच्या हालचालींशी सिंिविं धत गवभयत आवि स्पष्ट
सिंदश
े ािंिद्दल पिू यपिे मावहती असिे आिश्यक आहे. ती वकिंिा तो या िस्तवु स्थतीची पिू य प्रशिंसा
करतो की शरीराच्या हालचाली हे वतच्या वकिंिा त्याच्या भािनाचिं े कायय आहे. उदाहरिाथय, एक
थेरवपस्ट जो वतला वकिंिा त्याचे हात ओलािंडतो आवि खचु ीिर परत िाकतो तो क्लायिंटच्या
सिंभार्िात अनास्था दशयिू शकतो. तसेच सत्ादरम्यान सतत घड्याळ तपासिे वकिंिा इतर

13
 कागदपत्े हाताळिे यासारखे ितयन क्लायटिं ला असा सदिं श े देऊ शकते की "मी खपू व्यस्त आहे
आवि तू माझ्यासाठी वततका महत्त्िाचा नाहीस".
 अिंतगयत घसु खोरी हाताळिे: थेरवपस्ट वतच्या वकिंिा त्याच्या स्ितःच्या िैचाररक घसु खोरीमळ
ु े
विचवलत होऊ शकतो. थेरवपस्ट थेरपीच्या तासादरम्यान वतच्या वकिंिा त्याच्या स्ितः च्या
िैयवक्तक वचिंतािंिद्दलच्या विचारािंना प्रवतकार करण्यास आवि दािण्यास वशकतो. तसेच, वलिंग,
धमय, सामावजक-आवथयक वस्थती यासिं ारख्या पिू यकवल्पत पिू यग्रह थेरवपस्टला वनिययक्षम िनिनू
थेरपी प्रवियेत अडथळा म्हिनू काम करू शकतात.

E. मावहती देिे
ग्राहकािंना मावहती देिे क्लायिंटसाठी मावहती देिे देखील आव्हानात्मक ठरू शकते, विशेर्त: जेव्हा
त्यािंच्या अपेक्षा काही मागायनी स्पष्टपिे अिास्ति असतात. उदाहरिाथय: क्लायिंट: "मला आता काम
सरूु करायचे आहे, आवि 1ला िाटते की 1कडे फक्त घरची कामे करिे आवि मल ु ािंची काळजी घेिे
परु े से आहे परिंतु 1 अजनू ही मावहत नाही की मी 9 ते 5 काम हाताळू शके न. समपु देशक: "तम्ु ही मला
सािंवगतले की तमु च्याकडे चािंगली सजयनशीलता आहे, म्हिनू तुम्ही ती िापरण्याचा कधी विचार के ला
आहे का? जसे की तमु च्या घरून काहीतरी करिे... मेििती िनििे, िेवकिंग वकिंिा वगफ्ट रॅ वपगिं करिे?"

F. प्रवतकार सह यद्
ु
क्लायटिं रे वझस्टन्स शी व्यिहार करिे थेरपी दरम्यान क्लायिंट कधीकधी प्रवतकार दशयितात. पल्सय
(1969) नसु ार गेस्टाल्ट प्रवतमानातील सिय ग्राहक प्रवतरोधक असतात आवि प्रवतकारािर मात करिे
हे थेरपीचे कायय आहे. प्रवतकार थेरपीमध्ये मदत करतो आवि क्लायिंटला वतच्या वकिंिा त्याच्या त्ासातनू
िाहेर येण्यास मदत करण्यासाठी थेरवपस्ट या प्रवतकारािर मात करण्यास सक्षम असािा. िऱ्याच
थेरवपस्टचे असे मत आहे की क्लायटिं थेरवपस्टला समस्या सोडिण्यासाठी मदत करतात आवि ते
प्रवतरोधक नसतात परिंतु थेरवपस्ट कठीि असतात आवि क्लायिंटला समजत नाहीत. याचा अथय असा
की क्लायिंटकडून थेरवपस्टच्या अपेक्षा जळ ु त नाहीत आवि त्यामळ ु े थेरपीमध्ये प्रवतकार होतो. ब्रू अँड
कोटलर (2008) द्वारे वदलेल्या क्लायिंटच्या प्रवतकाराचे विविध प्रकार आहेत:

14
अ) सप्रिं ेर्ि रोखिे जे शातिं राहिे, क्िवचत प्रवतसाद देिे, कमीतकमी प्रवतसाद देिे आवि रॅ म्िवलगिं मध्ये
व्यस्त असिे
ि) लहानशी चचाय करून, िौवद्क िनिण्याद्वारे सामग्री मयायवदत करिे. िक्तृत्िात्मक प्रश्न विचारिे
आवि विर्यािंतर करिे
क) फे रफार करिे जे सटू देऊन, मोहक िनिे, अवतरे की करिे आवि विसरिे याद्वारे असू शकते;
ड) वनयमाचिं े उल्लिंघन करिे जे अपॉईटमें
िं टमध्ये सटू देऊन, पेमेंटला विलिंि करून, अयोग्य विनत्िं या
करून आवि अयोग्य ितयन दाखिनू असू शकते. क्लायिंट नातेसिंििंधात सामर्थयय अनभु िण्यासाठी
प्रवतकार दशयिू शकतो वकिंिा क्लायटिं अद्याप सिंिमिासाठी तयार नसू शकतो. थेरवपस्ट त्याच िं ी
काययशैली िदलनू , मयायदा ठरिनू , दृवष्टकोनात सातत्य ठे िनू , जिािदारी स्िीकारून प्रवतकाराचा विर्य
म्हिनू अशा पररवस्थतीचा सामना करू शकतात. त्यािर मागय काढण्यापेक्षा चचाय करा. थेरपीमध्ये
अडकण्यापेक्षा तुम्हाला मदत करण्यासाठी प्रवतकार िापरा.

***

15