रा य शै िणक संशोधन व िश ण पिरषद,

महारा , पुणे

िनपुण भारत: अ ययन अ यास सव ण २०२२-२३

िश क उ ोधन स
िदनांक: २० िडसबर २०२२ वेळ: दुपारी १२:००
 उ बोधन स नयोजन
वषय

उ बोधन स उ घाटन व ा ता वक

सव ण वषयक सवसाधारण सच
ू ना

सव ण साधन – थम भाषा मराठ

सव ण साधन – इं जी

सव ण साधन – उद ू

सव ण साधन – ग णत

सव ण साधन – प रसर अ यास- भाग १

सव ण साधन – प रसर अ यास- भाग १

आभार
 िनपुण भारत अिभयान

• भारत सरकारने िनपुण भारत अिभयान अंतगत येक िव ा य ने इय ा

ितसरीपयत पायाभूत सा रता व सं या ान सन २०२६-२७ पयत ा त कर याचे
ल य िनध िरत केले आहे .
• िद. २७ ऑ टोबर २०२1 रोजी शासन िनणय िनगिमत केला आहे , यानुसार सन
२०२६-२७ पयत इय ा ितसरी या पयत या १००% िव ा य चे पायाभूत
सा रता व सं या ान हे ल य ा त कर यासाठी तसेच इय ा ितसरी या पुढे
गेले या/अपेि त मता ात न क शकले या िव ा य साठी िनपुण भारत
अंतगत पायाभूत सा रता व सं या ान अिभयान ची अंमलबजावणी कर यात
येत आहे .
सन २०२२-२३ शालेय िश ण िवभाग KRA

सन २०२२-२३ या कालावधीसाठी िवभागास िदले या

KRA मधील पिहले उि ट “ ाथिमक तरावरील
िव ा य या शै िणक गुणव त
े (Learning
Outcomes) म ये १० ट केने वाढ करणे” हे आहे .
 नपण
ु भारत: अ ययन अ यास सव ण मु य उ द ट:

“ येक व या याने इय ा नहाय व वषय नहाय अ ययन

न प ी कती माणात ा त/संपा दत केले या आहे त हे
पडताळणे व यानस
ु ार श कांनी उपचारा मक अ यापन
करणे.”
िनपुण भारत: अ ययन अ यास सव णासाठी या इय ा
कोण या असतील?
इय ा दु सरी ते पाचवी

नपुण भारत: अ ययन अ यास सव णासाठ वषय कोणते असतील?

अ. . इय ा िवषय
१ दु सरी ते पाचवी थम भाषा
२ दु सरी ते पाचवी गिणत
३ चौथी व पाचवी पिरसर अ यास: भाग १ व २
४ दु सरी ते पाचवी तृतीय भाषा-इं जी
नपुण भारत: अ ययन अ यास सव ण कोण या शाळांचे, मा यमांचे
करावयाचे?

सव यव थापना या व सव मा यमा या शाळा

नपुण भारत: अ ययन अ यास सव ण कोणी करायचे?

संब धतशाळे तील वषयाचे अ यापन करणा या श कांनी

 िनपुण भारत: अ ययन अ यास सव ण कालावधी
इयता वषय कालावधी वेळ
इय ा २ र ते ५ वी थम भाषा 22 ते 24 डसबर २०२२ शाळे या वेळेत
इय ा २ र ते ५ वी ग णत 26 ते २८ डसबर २०२२ शाळे या वेळेत
इय ा २ र ते ५ वी तत
ृ ीय भाषा २९ ते ३१ डसबर २०२२ शाळे या वेळेत
इय ा ४ थी ते ५ वी प रसर अ यास भाग १ ०२ ते ०४ जानेवार २०२३ शाळे या वेळेत
इय ा ४ थी ते ५ वी प रसर अ यास भाग २ ०5 ते ०७ जानेवार २०२३ शाळे या वेळेत

शाळे म ये असणारे वग, श क व व याथ यांचे सं येनस

ु ार तसेच शालेय सु ट चा
कालावधी वचारात घेऊन नयोजन कर याची लव चकता शाळांना वर ल वेळाप काम ये असेल.
वगातील व याथ पटसं येवर आधा रत सदर कालावधी कमी अथवा जा त होऊ शकतो.
नपुण भारत: अ ययन अ यास सव ण साधन (Tool)
भारत: अ ययन अ यास सव णाचे साधन पिरषदे या
https://www.maa.ac.in संकेत थळावर उपल ध क न दे यात येईल.

सव णाचे साधन सव ना ऑनलाईन पाहता येतील, डाउनलोड करता

येतील.

 िश कांनी आपण अ यापन करीत असले या संबिधत इय े या िवषयाचे

सव ण साधन (Tool) ची एकच ट अथवा झेरॉ स काढावी. ती
िव ाथ ट अथवा झेरॉ स काढू नयेत.
िनपुण भारत: अ ययन अ यास सव ण साधन (Tool) वापर

• िश कांनी सव ण साधन कसे वापरावे, याबाबत िश कांसाठी

सवसाधारण सूचना पिरषदे या संकेत थळावर दे यात येत
आहे त.

• िश कांनी सूचनांचे काळजीपूवक वाचन क न अनुषंिगक

कायवाही करणे अपेि त आहे .
 िनपुण भारत: अ ययन अ यास सव ण साधन (Tool)
वापर: िश क सवसाधारण सूचना
सव णास सरु वात कर यापवू इय ा व वषय नहाय आव यक असलेले सा ह य
श कांनी उपल ध क न ठे वावे.
 द यांग व या या या बाबतीत सदर चाचणी घे याबाबतचा नणय संब धत
व या याचा द यांग कार ल ात घेऊन शाळा मु या यापक व श क यांनी
यावा. आव यकतेनुसार वशेष त कंवा वशेष श क यांची मदत यावी.
सव ण साधनातील न व या याला मवार वचारावे अथवा सोडव यास
सांगावे. सव ण साधनातील दलेले न/कृती च ,े उदाहरणे, प र छे द इ याद
आव यतेनस ु ार व या याना दाखवावेत कंवा फलकावर लहावेत.
 व या याला न/कृती सोडव यासाठ अथवा उ राचा तसाद दे यासाठ परु े सा
वेळ या. व याथ काह च तसाद दे त नसेल तर पढ
ु ल नाकडे/कृतीकडे जावे.
 िनपुण भारत: अ ययन अ यास सव ण साधन (Tool)
वापर: िश क सवसाधारण सूचना

 सदर सव ण येक व याथ नहाय मौ खक व पात यावयाचे आहे .

मा काह नां या/ कृतीं या बाबतीत लेखी तसाद यावयाचा
अस यास तो व या या या वह म ये कंवा आखीव ताव/पेपरवर यावा.
 व याथ शकत असले या पूव या/पाठ मागील इय े या अ ययन
न प ीवर आधा रत नपण ु भारत: अ ययन अ यास सव ण साधन
तयार कर यात आलेले आहे .
 नपणु भारत अ ययन अ यास सव ण करताना वगात तणावमु त
वातावरणात राह ल, याची काळजी यावी.
 िनपुण भारत: अ ययन अ यास सव ण साधन (Tool)
वापर: िश क सवसाधारण सूचना
 येक िव ा य चे िश कांनी वतं सव ण करावयाचे आहे . यासाठी
साधारणपणे ती िव ाथ , ती िवषय सव ण कालावधी सवसाधारणपणे १०
ते १५ िमिनटा या असणार आहे. मा याम ये िव ाथ ितसादनु सार
लविचकता असेल.

सदर सव ण साधनासाठी गुण असणार नाहीत मा सव ण साधनामधील

येक ासाठी मू यांकन ि क असणार आहे .
 िनपुण भारत: अ ययन अ यास सव ण साधन (Tool) वापर:
िश क सवसाधारण सूचना
 नपुण भारत: अ ययन अ यास सव ण साधनाम ये अ ययन न प ीवर आधा रत
वचारले या नांचे मू यांकन कर यासाठ “मू यांकन क” दे यात आलेले आहे .

 “मू यांकन क” म ये ामु याने चार मू यांकन नकष दे यात आलेले आहे त.
सव ण साधन मधील अ ययन न प ीवर आधा रत वचारले या ना या
तसादाव न व या या या संपादणूक चे वग करण “मू यांकन क” नुसार ेणी -३,
ेणी - २, ेणी - १, ेणी - ० यापैक एका ेणीम ये होईल.

 येक व या याला वषय नहाय अ ययन न प ीवर ल येक ना या/कृती या

तसादाची न द नपण
ु भारत: अ ययन अ यास सव ण ेणी न द प काम ये
श कांनी करावी. ह नद अ ययन न प ी नहाय न वचा न आले या
तसादानस
ु ार “मू यांकन क” मधील नकषानस
ु ार या या वेळी करावी.
 िनपुण भारत: अ ययन अ यास सव ण साधन (Tool)
वापर: िश क सवसाधारण सूचना
 येक अ ययन न प ीवर आधा रत वचारले या नावर आधा रत मू यांकन क नुसार
व याथ अ ययन ेणी नि चत करावयाची आहे . येक ना या कम ये चार
मू यांकन नकष असणार आहे त. येक नकषाला ०, १, २ व ३ अशी ेणी दे यात आलेल
आहे . यामुळे येक मू यांकन क नहाय आले या व याथ तसादाचे/उ राचे वग करण
खाल दले या तरावर होईल.
अ . िव ाथ संपादणूक तर (Levels) ेणी
१. गत (Advanced)- (More than expected) ३
२. वीण (Proficient)- (Age appropriate) २
३. गतशील (Basic / Progressive)- (Able to do with support) १
४. ारंिभक (Below Basic / Beginners)- (Need lots of support) ०
 िनपुण भारत: अ ययन अ यास सव ण साधन (Tool)
वापर: िश क सवसाधारण सूचना
िव ाथ संपादणूक तर
१) ारं भक (Below Basic / Beginners)
या तरामधील व या या या संब धत वषया या/ वषयाची अ ययन न प ी सा य हो यासाठ ान व कौश ये परु े शा
माणात ा त/संपा दत झालेल / झाले या नसतात. या व या याना अ ययना या येक ट यावर खप
ू मागदशनाची,
ो साहन दे याची गरज असते

२) गतशील (Basic /Progressive )

या तरामधील व या याने संब धत वषया या/ वषयाची अ ययन न प ीमधील कमान ान व कौश ये ा त/संपा दत
केलेल असतात. हे व याथ सामा य सच
ू नांचे/ नयमांचे पालन/अनक
ु रण करतात. यां याकडे काह चांग या क पना असतात.
मा याम ये सस
ु ंगतता नसते. अ ययना या अनेक ट यावर यांना मागदशनाची आव यकता असते. सामा य सम या ते तकाने
सोडवू शकतात. या पातळीवर ल व याथ सो या भाषेत आपले हणणे अ भ य त करतात.
 िनपुण भारत: अ ययन अ यास सव ण साधन (Tool)
वापर: िश क सवसाधारण सूचना

िव ाथ संपादणूक तर
३) वीण (Proficient)
या तरामधील व या यानी अ ययन न प ी ब याच माणात ा त/संपा दत केले या असतात. या तरावर ल व याथ
कमीत कमी नर णाखाल ते आपले काय वतं पणे करतात. प धतशीरपणे ते आपल सम या नराकरण करतात. वत: या
क पना ते इतरांना प टपणे सांगतात. कमीत कमी मागदनाखाल व पयवे णाखाल ते नवीन क पना मांडतात कंवा नमाण
करतात.

४) गत (Advanced)
या तरामधील व या यानी अ ययन न प ी पण
ू संपा दत/ ा त केले या असतात. अशा व या याम ये उ च व लेषण
मता, ता कक मता, च क सक वचार, भावी सं ेषण कौश य, वतं वचार मता, सज
ृ नशीलता असते. असे व याथ
काह एक त संक पना अथवा क पना या वारे नवीन ानाची न मती करतात. या तरामधील व याथ कठ ण सम येचे
नराकरण करतात. ा त प रि थतीत यो य नणय घे याची मता यां यात असते.
 िनपुण भारत: अ ययन अ यास सव ण साधन (Tool)
वापर: िश क सवसाधारण सूचना

 व या यास श कांनी मू यांकन कमधील जा तीत जा त वरची

ेणी मळावेत या हे तन
ू े व या याना सव ण पव
ू अथवा
सव णा यावेळी अ त र त मदत क नये, असे के यास व या यास
नेम या कोण या अ ययन न प ी संपा दत कर याम ये अडचणी
आहे त, हे समजू शकणार नाह . यामळ
ु े यास उपचारा मक अ यापन
कर यास मदत होणार नाह . एखादा व याथ गैरहजर अस यास तो
शाळे त हजर झाले या दवशी सव ण कर यात यावे.
 िनपुण भारत: अ ययन अ यास सव ण साधन (Tool) वापर:
िश क सवसाधारण सूचना
• नपुण भारत: अ ययन सव ण ेणी न द संकलन प क सोबत जोड यात येत
आहे . या प ाम ये श कांना येक व या या या अ ययन न प ी नहाय
ेणी मू यांकन क या आधारे नि चत करता येणार आहे त.

• येक नावर ल व याथ तसादानंतर श कांनी मू यांकन क

नकषानुसार ेणी नि चत के यानंतर नपुण भारत: अ ययन अ यास सव ण

ेणी न द प काम ये श कांनी यो य या ठकाणी Õ अशी टक/खूण करावी

 िनपुण भारत अ ययन अ यास सव ण ेणी संकलन प
शाळे चे नाव: XYZ UDISE: -------मा यम: मराठी इय ा: ३ री तुकडी: -- िवषय : पट: १० उप थती :१०

अ. िव ा य चे
अ ययन िन प ीिनहाय मू यांकन ि क ेणी
LOs No. 1 LOs No. २ LOs No. ३ LOs No. ४ LOs No. ५ LOs No. ६ LOs No. ७ LOs No. ८
. नाव
० १ २ ३ ० १ २ ३ ० १ २ ३ ० १ २ ३ ० १ २ ३ ० १ २ ३ ० १ २ ३ ० १ २ ३
1 अबक Õ Õ Õ Õ Õ Õ Õ Õ
2 ..... Õ Õ Õ Õ Õ Õ Õ Õ
3 ..... Õ Õ Õ Õ Õ Õ Õ Õ
4 ..... Õ Õ Õ Õ Õ Õ Õ Õ
5 ..... Õ Õ Õ Õ Õ Õ Õ Õ
6 ..... Õ Õ Õ Õ Õ Õ Õ Õ
7 ..... Õ Õ Õ Õ Õ Õ Õ Õ
8 ..... Õ Õ Õ Õ Õ Õ Õ Õ
9 ..... Õ Õ Õ Õ Õ Õ Õ Õ
10 ..... Õ Õ Õ Õ Õ Õ Õ Õ
एकूण १ ३ २ ४ 2 3 4 1 1 2 6 1 1 4 3 2 2 3 4 1 1 4 3 2 1 3 2 4 1 २ ६ १
 िनपुण भारत : अ ययन अ यास सव ण ेणी न द प
शाळे चे नाव: UDISE मा यम इय ा: तुकडी: िवषय : पट: उप थती :

अ. अ ययन िन प ीिनहाय मू यांकन ेणी

िव ा य चे नाव LO s No. 1 LO s No. २ LO s No. ३ LO s No. ४ LO s No. ५ LOs No. ६ LOs No. ७ LO s No. ८
.
० १ २ ३ ० १ २ ३ ० १ २ ३ ० १ २ ३ ० १ २ ३ ० १ २ ३ ० १ २ ३ ० १ २ ३
 सव ण झालेनंतर.....
श कांनी सव ण साधनानस
ु ार व याथ तसाद घेऊन नपण
ु भारत : अ ययन अ यास सव ण
ेणी न द प का या आधारे श कांना खाल ल बाबी समज यास मदत होतील.
१. येक व या याने इय ा नहाय व वषय नहाय अ ययन न प ी कती माणात ा त/
संपा दत केले या आहे त, हे समज यास मदत होईल.
२. श कांना आप या वषयाचा/वगाचा सरासर संपादणक
ू तर समज यास मदत होईल.
३. येक व याथ कोण या अ ययन न प ीम ये खाल लपैक संपादणूक या कोण या तरावर हे
ल ात येईल.
४. सव व याथ गत तरावर जा यासाठ उपचारा मक अ यापन नेम या कोण या
व या यासाठ व अ ययन न प ीसाठ ा त कर यासाठ करावे लागणार आहे , हे श कांना
समजणार आहे .
सव ण झालेनंतर.....

५. िश कांनी येक अ ययन िन प ीम ये सव िव ाथ गत तरावर

जा यासाठी कृती योजना/आराखडा तयार करावा.

६. िनपुण भारत अिभयान चे उि ट सा य कर यासाठी िश कांनी

अशा कारे अ ययन िन प ीिनहाय पि का/चाच यांचे िवकसन
आप या तरावर क न िव ाथ अपेि त मता तर ा त करतात की
नाही याची आप या तरावर पडताळणी करणे दे खील अपेि त आहे .
सव ण झालेनंतर.....

७. िनपुण भारत: अ ययन अ यास सव ण ेणी न द प याची ती

िव ाथ िनहाय मािहती िश कां या द तरी असणे आव यक आहे . पयवे ीय
अिधकारी या वेळी शाळाभेटीला येतील यावेळी िव ाथ अ ययन ेणी व
कृित-योजना/आराखडा याबाबत चच कर यात यावी.

८. िनपुण भारत: अ ययन अ यास सव ण ेणी न द प ाम ये

िव ाथ िनहाय एकि त मािहती शाळा मु या यापक कवा िश कांनी
इय ािनहाय व िवषयिनहाय संकिलत व पात शाळा तरावर ठे वावी. ही
मािहती सरळ पोटलवर भरणेबाबत यथावकाश सूचना दे यात येतील.
 पयवे ीय अ धकार भू मका
1) िज ातील सव अिधका यां या शाळािनहाय भेटीचे िदनांकासिहत िनयोजन िज हा
तराव न करावे. िज हा िश ण व िश ण सं था, ाचाय व िश णािधकारी
( ाथिमक) यांनी एक बसून याचे िनयोजन करावे.
2) िज हा तराव न केलेले िनयोजन या या तालु यांना कळवावे. येक तालु यांनी
िज हा तरावरील अिधका यांना िदले या भेटी या शाळा वगळू न उविरत शाळांसाठी
िश ण िव तार अिधकारी, क मुख, िवषय साधन य ती व िवशेष त यां या
भेटीचे िनयोजन करावे.
3) सव ण कालावधीपैकी आठव ातून दोन िदवस वेगवेग या दोन शाळे स (एका
िदवशी एक शाळा) अिधका यांची भेट होईल असे िनयोजन करावे
.

•
 पयवे ीय अ धकार भू मका
४) भेट या दवशी अ धकार या शाळे त जाणार आहे , या शाळे तील वेगवेग या कमान ४
व या याचे वेगवेग या वषयांचे सव ण (एक व याथ एकाच वषयाचे सव ण) श क
सवसाधारण सूचने माणे करावे. वषय नहाय नपुण भारत: अ ययन सव ण ेणी नद
प काम ये अ ययन न प ी नहाय न द करा यात. सदर न द आप या सोबत जपून ठे वा यात
व तसेच श कांना सु धा या न द ठे व यास सांगावे.
५) या व या याचे संब धत वषयाचे श कांनी/अ धका यांनी सव ण केले आहे , पु हा याच
व या याचे झाले या वषयाचे सव ण अ धका यांनी / श कांनी क नये. मा
अ धका यांनी केले या वषय नहाय नपण
ु भारत: अ ययन अ यास सव ण ेणी न द
प कामधील संब धत व या या या न द श कांनी आप याकडे सु धा या यात.
 िनपुण भारत का सपना
सब ब चे समझ भाषा और गणना