सेतू -अ यास ( ीज कोस) : इय ा- दहावी

 वतक : शालेय श ण िवभाग,महारा शासन

 काशक : रा शै णक सं शोधन व श ण प रषद ,महारा ,पुण.े
 ेरणा : मा. वं दना कृ ा, (भा. .से.)
अपर मु स चव,शालेय श ण व डा िवभाग,मं ालय,मुं बई.
 मागदशक : मा.िवशाल सोळं क , (भा. .से.)
आयु ( श ण),महारा रा ,पुण.े
मा.रा ल ि वेदी (भा. .से.)
रा क सं चालक,महारा ाथिमक श ण प रषद,मुं बई.
 सं पादक : मा. िदनकर टेमकर
सं चालक, रा शै णक सं शोधन व श ण प रषद ,महारा ,पुणे.
 सहसं पादक : डॉ.िवलास पाटील
सहसं चालक, रा शै णक सं शोधन व श ण प रषद ,महारा ,पुणे.
 कायकारी सं पादक : डॉ.कमलादेवी आवटे ,
उपसं चालक ( भाषा व समता िवभाग )
ीमती नीता जाधव
उपिवभाग मुख तथा अ ध ा ाता, मराठी िवभाग
रा शै णक सं शोधन व श ण प रषद ,महारा ,पुण.े
 सं पादन सहा : डॉ.नं दा भोर,
ीमती अ नी नरवणे,
िवषय सहायक, मराठी िवभाग,
रा शै णक सं शोधन व श ण प रषद ,महारा ,पुण.े
 िनिमती गट मुख, ीमती न ता शेजाळ, अ ध ा ाता, डाएट,र ािगरी.
 िनिमती सद : १. डॉ.नं दा भोर, िवषय सहायक, मराठी िवभाग,
२. डॉ. ि या िनघोजकर, सहा क श का, सु .रा. मुलींची
शाला,सेवासदन सोलापूर,
३. िवजय सरगर, सहा क श क, काड स े र हाय ू ल व ुिनअर
कॉलेज कणेरी, को ापूर.
४. अतुल पडोळे , सहा क श क जनता ग स हाय ू ल,
शदूरजनाघाट, व ड,अमरावती.
 िव ा याशी िहतगुज

िव ाथ िम ांनो,

मागील शै णक वषात तु ी ऑनलाइन व इतर अनेक मागाने तुमचं शकणं सु ठे वलं त, तुमचं खूप खूप
कौतुक ! आता नवीन शै णक वष सु होतयं . पु ा जोमानं आप ाला सु वात करायचीय. सु वातीला काही
िदवस आपणाला मागील इय े ा पा माची उजळणी करायला हवी. जेणक
े न या वष ा अ ास मासाठी
आपली चांगली पूवतयारी होईल. ही पूवतयारी करणे सोयीचे ावे यासाठीच ‘सेतू -अ ास’ तयार कर ात आला
आहे. मागील शै णक वषात तु ी नेमके काय शकलात? या इय ेत आपणाला काय नवीन शकायचं आहे हे
समजून घे ासाठी हा अ ास तु ाला मदत करेल.

ासाठी तु ाला काय करायचं ? तर हा सेत-ू अ ास िदवसिनहाय माने सोडवायचा आहे. यात वेगवेग या
कृ तींचा समावेश आहे. या कृ ती सोडवताना तु ाला मजा येईल. पण ल ात ठे वा, या कृ ती इथे िदले ा
िनयोजना माणे व तः सोडवाय ा आहेत. सोडवताना काही अडचण आली तर श क आ ण पालक मदत करायला
आहेतच. हा ४५ िदवसाचा अ ास करताना दर पं धरा िदवसांनी तु ाला एक छोटीसी चाचणी सोडवायची आहे.
चाचणी तः एक ाने सोडवा. चाचणी सोडवून झा ावर ती तुम ा श कांकडू न तपासून ा. शेवटी िदले ा
उ रसूची ा मदतीने आप ा उ रांची तु ी खा ीही क शकता. चाचणीत न जमले ा भागाची पु ा तयारी करा.

हा अ ास सोडवताना काही भाग समजला नाही िकं वा अवघड वाटला तर काळजी क नका. तो समजून
घे ासाठी तुम ा श कांची िकं वा पालकांची मदत ा.

हा सेतू- अ ास पूण कर ासाठी तु ांला मनः पूवक शुभे ा!

 श क-पालकांसाठ सूचना

कोिवड १९ ा उ वले ा प र तीमुळे मागील शै णक वषात िव ाथ समोर असताना

वग अ ापन होऊ शकले नाही. न ा शै णक वषात शाळा कधी सु होतील याबाबत अिन तता
आहे. मागील शै णक वषात आपण ऑनलाइन मा मातून सव िव ा ापयत श ण पोहोचव ासाठी
िविवध य के लेत. मागील शै णक वषात िव ा ानी के ले ा अ यनाची पूव तयारी ावी तसेच नवीन
शै णक वषात शका ा लागणा या अ ास माची पूवतयारी हा दुहेरी उ े श ठे वून हा सेत-ू अ ास तयार
कर ात आला आहे.

 सेतू-अ ास एकू ण ४५ िदवसांचा असून ात ठरािवक कालावधीनं तर ावया ा एकू ण तीन चाच ांचा
समावेश आहे.

 सेतू अ ास हा मागील इय े ा पा मावर आधा रत असून मागील इय ेचा पा म व स ा ा

इय ेचा पा म यांना जोडणारा दुवा आहे.

 सदर अ ास हा इय ािनहाय व िवषयिनहाय तयार कर ात आला आहे. तो मागील इय े ा पा पु काशी

सं ल व ातील घटकांवर आधा रत आहे.

 सदर अ ासात े ,कौश ,सं क ना व अ यन िन ी/ मता िवधाने यांचा समावेश के ला

आहे.िव ा ाना नेमके काय मागदशन करायचे आहे यासाठी मदत होईल.

 सं क ने माणे ‘जाणून घेऊ या’ म े सं बं धत सं क नेबाबत िव ा ाचे पूव ान जाणून घे ासाठी ‘जाणून
घेऊ या’, ा सं क नेबाबत ाने अ धक स म ावे यासाठी ‘स म बनू या,’ िमळाले ा मािहतीचे िकती
आकलन झाले यासाठी ‘सराव क या’ व िमळाले ा मािहती ा आधारे िव ा ाने आधी चिक क
िवचार करावा,सजनशील ावे,अथात उ बोधा क मतां ा िवकासासाठी ‘क क होऊ या’ या सदरांचा
समावेश के ला आहे. .

 ‘सं क ना अ धक चांग ा रीतीने समजून घे ासाठी तु ी दी ा अॅप, कयू. आर. कोड इ.ची मदत
ावी.
 मागील शै णक वषात िव ाथ नेमके काय शकले हे समज ासाठी, ाची चाचपणी कर ासाठी आ ण
िव ा ाना पुढील इय त
े ील सं क ना समजून घे ासाठी व अ यनासाठी हा सेतू -अ ास अ ं त मह ाचा
ठरणार आहे.

 श कांनी ेक िव ा ाकडू न सदरचा सेतू -अ ास िदवसिनहाय िनयोजना माणे पूण क न ावा.

 ‘चला सराव क या’ हे सदर िव ाथ य ाने सोडवेल याकडे श कांनी ल ावे, आव क तेथे
िव ा ाना मागदशन करावे.

 िन त के ले ा कालावधीनं तर ावया ा चाच ा िव ा ाकडू न सोडवून ा ात, चाच ा तपासून

िव ाथ िनहाय गुणांची नोंद तः कडे ठे वावी.

 चाचणी तपासताना िव ाथ िनहाय िव ष

े ण क न मागे पडले ा िव ा ाना अित र पूरक मदत करावी.

 वयानु प समक वगातील मुलांसाठी SCERT माफत तयार के ले ा िव ाथ -िम व श क-मागद शका
यांचा सं दभ णून उपयोग करावा.
 अनु मिणका
अ. . घटकाचे नाव िदवस
१ का यानदं १

२ ग भाग- १ २/ ३

३ प भाग-१ ४ /५

४ थूलवाचन भाग- १ ६/७/८/९

५ भाषा अ यास अलक

ं ार -भाग १ १०/११

६ उपयोिजत लेखन कथा १२

७ ग भाग -२ १३/१४

८ चाचणी १५

९ प भाग-२ १६/१७

१० भाषा यास - रसिवचार १८

११ उपयोिजत लेखन कथा २ १९

१२ ग भाग -३ २०/२१

१३ प भाग-३ २२/२३

१४ भाषा यास - समास २४

१५ उपयोिजत लेखन कथा- ३ २५

१६ ग भाग-४ २६/२७

१७ प भाग-४ २८/२९

१८ चाचणी ३०
अ. . घटकाचे नाव िदवस
१९ भाषा यास- वा य चार ३१

२० उपयोिजत लेखन बातमी १ ३२

२१ भाषा यास - समानाथ श द ३३

२२ उपयोिजत लेखन बातमी -२ ३४

२३ उपयोिजत लेखन – प लेखन १ ३५

२४ भाषा यास िव ाथ श द -१ ३६

२५ उपयोिजत लेखन आ मकथन ३७

२६ भाषा यास - वचन ३८

२७ उपयोिजत लेखन संग लेखन –भाग २ ३९/४०

२८ भाषा यास - लेखन िनयमांनसु ार लेखन ४१

२९ उपयोिजत लेखन बातमी -३ ४२

३० भाषा यास-िवरामिच हे ४३

३१ उपयोिजत लेखन – प लेखन २ ४४

४५
३२ चाचणी
 महारा शासन
शालेय िश ण व डा िवभाग
रा य शै िणक संशोधन व िश ण प रषद, महारा , पुणे
सेत-ू अ यास कृती आराखडा
इय ा – दहावी िवषय – मराठी कालावधी – ४५ िदवस

 उि े:-
१. कोिवड -१९ या पा भमू ीवर िव ा या या मनात अ ययनािवषयी आ मिव ास िनमाण क न
िशक यासाठी आनदं दायी वातावरणाची िनिमती करणे.
२. िव ा याना गत शै िणक वषातील संबंिधत इय चे े भाषा अ ययनातील अतं र भ न काढ यास
मदत करणे.

३. िव ा याना मागील इय ानु प भाषा िवषयातील अपेि त अ ययन िन प ीनसु ार व मतेनसु ार समजपूवक
वाचनाची संधी उपल ध क न संबंिधत मता वृि ंगत हो यास मदत करणे.

४. िव ा याना मागील इय श
े ी जोडून घे यासाठी वयअ
ं ययनासाठी उपयु अशा आनदं दायी व कृ ितयु
आशयाची िनिमती करणे.

५. िव ा याना अिभ य (लेखन) हो याची संधी उपल ध क न देणे.

 अपेि त कौश य/ संक पना( इय ा िनहाय):-

१. मौिखक भाषा िवकास- वण,भाषण सभं ाषण .....

२. भाषा यास – याकरण घटकावर आधा रत /भािषक घटकावर आधा रत

३. वाचन- ग व प पिठत /अपिठत उतारे

४. लेखन – उपयोिजत लेखन

 कौश य-: े –
िदवस
गाणी, किवता ,समहू गीते यो य अिभनयासह व यो य आरोह- वण /
१ सािह य कारां या विनिफती समज . अवरोह सह हणता येणे
पवू क ऐकता येणे

१ . वं ‘व दे मातरम’्

िश कानं ी ततु गीत िव ा याकडून तालासरु ात हणवनू यावे तसेच समहू .

गीता या वनीिफती ऐकवा यात .
 िदवस कौश य /संक पना -:
िविवध सािह य काराचे समजपवू क वाचन े –वाचन
२ /३ करणे,मू यमापन करणे,िचिक सक िवचार क न
लेखन
वतं व भावी लेखन करता येणे/.लिलत सािह य
–अनुभव कथन

जाणून घेऊ या

िश कांनी िव ा याना पुढील उता याचे गटात कटवाचन कर यास सांगावे व आशय समजनू
घे यासाठी खाली िदले या ा माणे िविवध िवचा न अनभु व कथन या लिलत सािह य
समजनू घे यास मदत करावी.

जंगलातनू िफरताना आप याला अनेक आवाज एकू येतात.उंच उंच गवतातनू पा याकडे येणारे िहं
ाणी पाहन प ी मोठ्याने आवाज करत उंच उडतात,तर िशकार होणारे ाणी –जसे ह रण,सांबर व काळवीट
मोठ्या आवाजात ओरडत धो याची सूचना देतात. व य ा यां या पावलांचे ठसे, िशकार कर याची प त,
िव ा व झाडाझडु पावरील यां या न यां या खणु ा, याचं े िविवध आवाज याव न याचं ी आप याला ओळख
होते.ही एक कारची अर यिलपीच होय.जगं लवाचनाचा आप याला छंद लागला क डो यांनी कानांनी नाकाने
आपण ा यां या अनेक गो ी जाणतो. ा यांचे आवाज, पायांचे ठसे वास आप याला ा यां या जगाशी एक प
करतात.ओढा नदीकाठ माळरान ड गरद या ओहळ झाडेझडु पे या सग याश ं ी जवळीक िनमाण होते.कुठलेही
जंगल आप याला कंटाळवाणे वाटत नाही कारण जगं लवाचनाचा अनभु व आप याला नवीनवी मािहती आिण
वेगळयाच व पाचा आनदं िमळवनू देतो.

१) वरील उता यातील मािहतीचे िनवेदन कोण करत आहे ?

२) उता यात वणन के ले या घटकाचे नाव -.........
३) उता यात वणन के ले या घटका या िवशेष बाब . १)......२).........3)......४)..........५).......
४) एका श दात उ र ा.लेखकाने आप या या छंदाला िदलेले नाव-

िश कांनी िव ा याना वरील उता याचे मक

ू अथवा गटात कटवाचन कर यास सांगा.
वरीलउता यातील अनभु वाशी यानं ी वाचले या िकंवा पािहले या ा यांशी तल
ु ना कर यास सागं नू
आकलन मता जाणनू या .
स म बनू या

िश कांनी अनुभव कथन ही संक पना अिधक दृढ हो यासाठी

वरील उता यासारखे उतारे घेऊन िव ा याना लिलत लेखातील िवषयी
गटात चचा कर यास सांगावी.

मोगरा, िनिशगंध ही जशी सुगंधी फुले तसाच गुलाब; पण ा वारीचा बाब काही औरच असतो.
गलु ाबासारखे सोप कार क न घेणारे झाड मी तर पािहलेच नाही. गल ु ाबाला वाटेल ती जागा चालणार नाही, पाणी
कमी झाले तरी याला सोसणार नाही िन अिधक झाले तरीही सोसणार नाही. याला खत वेळ या वेळी िमळाले पािहजे,
मळ ु े मोकळी झाली पािहजेत, हगं ाम साधनू छाटणी के ली पािहजे, क ड िटपून मारली पािहजे, एवढे सगळे करावे ते हा
हे राजे ी फुलणार. एकदा गल ु ाब स नपणाने फुलू लागला, क के लेले सगळे म मनु य िवस न जातो. न हे, याचे
सारे म भ न येतात. गल ु ाबा या फुलाची ऐट काय वणावी? िकती याचे आकार, िकती रंग, िकती गंध! यांना सीमा
नाही. यावेळी मी आयु यात थमच काळा गल ु ाब पािहला! काळसर मखमलीसार यापाक यांचे ते फूल हणजे एक
अजब चीज होती. सायलीची वेल एकदा आळे क न लावली, क मग ित याकडे फारसे ल नाही िदले तरी चालते.
बाराही मिहने ती फुललेली राहते. पा रजातक तर कमालीचा िन र छ. तो कोठे ही लावा. याला पाणी ा नाहीतर देऊ
नका. पावसाळी ढग आभाळात भ न आले आिण यातनू अमृताचा िशडकाव सु झाला क ा रागं ड्या झाडाला
कसला आनंद होतो कोणास कळे .

िश कांनी िव ा याना वरील उता याचे समजपवू क वाचन कर यास सांगावे व पढु ील कृ त ारे
लिलत सािह यातील अनभु व कथन ही संक पना ढ कर यासाठी मागदशन करावे.
 चला सराव क या

कृती-

 आकृती पूण करा

-----

------- उता यात वणन के ले या

- फुलांची नावे. ----

------

 को क पूण करा
फुलाचे नाव िवशेष
गुलाब
पा रजातक
सायली
 उता यात आले या िनसगातील घटकांम ये िदसणा या मानवी भावनाची िवधाने सांगा/ िलहा.
 गुलाबा या फुलाचे िवशेष सांगा /िलहा .
 मानवी वभावा या कोण या पैलूचे वणन तुत उता यात आले आहे ते शोधा.

क पक होऊ या

 िविवध अनभु व कथन या सािह य कृती िमळून याच

ं े गटात वाचन
करा.
 तु हांस आवडले या एखा ा सािह यकृतीतील िवचार इतर वेगवेग या
गटात तमु या श दात य करा.
 े कौश य -सािह य कारां या विनिफती समजपवू क ऐकता येण.े आपले
िवचार य कर याचा य न करणे. सािह याचे समजपवू क वाचन क न
वण,वाचन, लेखन
याचा आ वाद घेता येण.े सािह या या आशयावरील काढले या
िटपणां या मु याचं ा िव तार करता येण.े संक पना – प य

जाणून घेऊ या

गावा या पूवकडून नागमोडी वळणे घेत नदी वाहते.ित या मनात गावा या पूवकडून नदी वाहते घेत नागमोडी वळणे
काय ित या मनात चालते हे अ ाप नाही कळले
काय चालते हे अ ाप कळले नाही.

िश कांनी पुढील उदाहरणा या मदतीने िव ा याशी चचा करावी िकंवा गटात चचा कर यास
सांगावी.ग व प ातील फरक सांगू शकतात का हे जाणनू यावे.

जसे पढु ील उदाहरण पहा ....उदा.२

बदका बदका नाच रे ,तझ

ु ी िप ले पाच रे,
एक िप लू हरवले,बागेत जाऊन लपले
ितकडून आले पोलीस दादा,ते हणाले बाळ तू कोणाचा?
मी मा या आईचा आई गेली कामाला,मी जातो शाळे ला.

कृती- यो य पयाय िनवडा.

१)वरील बडबडगीताचा िवषय....
अ)बदकाचे िप लू ब)पोलीस दादा क) बदकाची आई ड) बदका या िपलाची शाळा
२) वरील बडबडगीतात लय िनमाण करणारे श द सांगा. – जसे नाच-पाच तसे.............
३)बदका या िपलात लपलेली ितमा......
४)बडबडगीतात आलेले मानवेतर घटक ......

िश कांनी िव ा याना उदा.१ व उदा.२ मधील फरकाबाबत चचा कर यास सांगावे व पढु ील
कृ त या मदतीने िव ा याना किवतेतील घटक समजनू ावेत.तसेच वरील उदाहरणा बाबत चचा
करावी.श दाच
ं ी यो य जळ
ु णी झाली का पहा.
 िश कांनी ही संक पना अिधक ढ हो यासाठी सव घटक समावेशक अशी किवता घेऊन
िव ा याना का यातील घटकांिवषयी गटात चचा कर यास सांगावी.

तापीकाठची िचकणमाती ओटा तरी बांधू ग बाई

असा ओटा चांगला तर जात तरी मांडू ग बाई.
अस जात चांगल तर सोजी तरी दळू ग बाई
अशी सोजी चागं ली तर लाडू तरी बाधं ू ग बाई
असे लाडू चांगले तर शे या या पदरी बांधू ग बाई
असा शेला चांगला तर भाऊराया भेटू ग बाई
असा भाऊ चांगला तर दारी रथ आणील ग बाई
असा रथ चांगला तर नंदी तर जंिु पन ग बाई
असा नंदी चांगला तर माहेराला जाऊ ग बाई
असं माहेर चांगले तर िधगाम ती क ग बाई.

िश कांनी िव ा याना किवता चालीवर हण यास सांगावी, म यवत क पना सांग यास
सांगावी.का या या अनषु गं ाने येणा या घटकािवषयी वरील माणे िविवध कृ ती ारे का याची
वैिश ्ये तयार कर यासाठी मागदशन करावे.

उदा.
 किवतेचा िवषय :- ............
 िवषया या अनषु गं ाने किवतेत आलेले घटक-........
 नाद, लय िनमाण करणारे श द ........
 चला सराव क या

िश कांनी िव ा याना वरील किवते या आधारे पढु ील कृ ती सोडिव यास सांगा यात
तसेच इतर वेवगे या किवतां या मदतीने आशय कसा समजनू यावा याचे ढीकरण
करावे.

 एका श दात उ र ा.
१ . किवतेत आले या नदीचे नाव.......
२ . किवतेतील ीला ने यासाठी भाऊराया आणणार आहे ते वाहन ...
३ .चूक क बरोबर ते सांगा
४ .किवतेतील ी या मते माहेरात िधंगाम ती घालायला िमळते.
 पढु ील का य पं चा तु हाला समजलेला अथ सांगा/िलहा .

असा भाऊ चांगला तर दारी रथ

आणील गं बाई.

क पक होऊ या

वरील किवतेत काही श दां या जागी समानाथ श द

टाका व का यात काय बदल होतो तो पहा.
 े - भाषण संभाषण कौश य / संक पना:-
िदवस
सािह य समी ा रसा वाद
६ /७ /८ /९ वाचन लेखन
वानभु व लेखन संदभासाठी कोश
हाताळ याचा सराव इ.

िश कांनी अवांतर संदभ सािह याचा आधार घेऊन पढु ील

माणे काही उतारे िनवडावेत. यांचे वगात कट वाचन घेऊन यावर आधा रत छोट्या-छोट्या कृती त डी
सोडवनू या यात। नंतर याचे वहीत लेखन कर यास सागं ावे.

कृती –

१) कोकण स दयातील लेखकाने िटपलेली स दय थळे सांगा.

२) ' माणसाला िनसग सहवासाची ओढ आहे ' यािवषयी तुमचे मत सांगा.
३) तु ही अनभु वले या अशा संदु र णांचे वणन करा.
४) तुत उता यातील तु हाला नवीन वाटले या श दांची यादी करा.
५) उता यातील तु हाला आवडलेली वा ये िलहा.
६) 'सा यांतून वतःला बाजूला सा न समु ाचा झालो' या वा याचे िचंतन करा. मनात येणारे िवचार श दात मांड याचा य न करा.
७) उता यात आलेले वा चार शोधनू यांचा अथ व वा यात उपयोग करा.
८) उता यास समपक शीषक ा.
‘ थल
ू वाचन’ या नवीन िवभागाची त डओळख’
िश कांनी िव ा याना खालील उदाहरणा माणे
क न ावी.

पाठ्यपु तकातील ‘ थलू वाचन’ या नवीन िवभागाशी तु हाला ग ी

करायचीच. तु हाला िचिक सक िवचार करायला लावणारा, िलिहतं
करणारा हा िवभाग आहे. खरंतर थूल हणजे साधारण; वरवरचं
असं पण येथे के वळ थलू वाचन न करता िदले या घटकाचा सखोल,
सू म अ यास तु ही करायचा आहे. वासवणन, वैचा रक लेख,
कोश वाड्ःमय आद चा या िवभागात समावेश असतो.

िश कानं ी िव ा याना पढु ील उता याचे मौन वाचन कर यास सागं ावे. सरावासाठी ९ वी
थल
ू वाचना या आधारे अशा कारचे नमनु ा उतारे तयार करावेत. ारंभी दोन कृती सोडव यास ा यात.
उता यावर आधा रत िकमान चार ते पाच कृती तयार कर यास ो सािहत करावे.
कृती-
१) लेिखका िफरावयास गेली ते िठकाण कोणते ते िलहन िच ा या आधारे याचे वणन करा.
२) उता या या आधार िवधान पणू करा.
अ) त यात पोहणारे प ी---
ब) ' पेरी' ला पयायी श द ----
क) ढगांसाठी उता यात आलेला श द----
ड) वसंतऋतूत फुलणारे दोन फुले ---
३) --------------- ४) ------------------ ५) ------------- 6) ---------------------

चला सराव क या

िश कांनी पढु ील यंगिच ा माणे काही यगं िच े संकिलत करावी. िच प ् यांचे वगात
गटिनहाय वाटप करावे. िव ा याना आपापसात या िच ािवषयी चचा कर यास े रत करावे. नंतर
वतं पणाने िच ावर आधा रत यानं ा िकमान एक प र छे द िलिह यास सागं ावा. ही िव ा याची वतं
अिभ य अस याने यांना येणा या शंकांचे िनरसन करावे िलिह यासाठी िव ास िनमाण करावा.
क पक होऊ या

कृती 2 -
मुलांनो हे िच बारकाईने पाहा. यािवषयी आतं रजालाव न अिधक मािहती िमळवा आिण
थोड यात वहीत िलहा. 'िव कोश गौरवगीत' शोधून ते ऐका.
 िदवस े – लेखन : मता
संक पना-
१०/११ १ लेखन करताना अलंकाराचा वापर
करता येणे . अलक
ं ार

अजय : हे काय आहे तु या हातात ?

सजु य : धोत याचं फळ
अजय : कोर ना हायरसपण या फळासं ारखाच िदसतो. टाकून दे बरं
सजु य : खरंच क धोत याचं फळ जणू कोरोना हायरसचं मॉडेलच
(फळ टाकून देतो.)

अजय : अरे पण दोघां यात जमीन-आसमानाचा फरक आहे.

सजु य: दोघेही मानवा या जीवाला धोकादायक
अजय : कोर ना धोतरा भाऊ –भाऊ
सग यानी िमळून याला पळवनू लावू
सजु य : िम ा तुला तर चांगलं यमक जळ ु वता येतं क
अजय : पण काहीही हण धोत याच फळ डो याला िदसते. याला आपण न क शकतो.
या यापासनू आपण दरू राह शकतो . परंतु ; कोर नाचा िवषाणू महाभयानक! तो आप याला जवळ
करे ल सागं ता येत नाही.
सजु य : नेमक बोललास िम ा ! मानलं तुला.
अजय : कोर नाचा सहवास घडवी िवनाश
जैसे दजु नां या संगे धोका स जनास
सजु य : अरे वा! लाजाळूचं झाड आज किवता करायला लागलंय.
अजय : मा या सोबत राहशील तर तू ही कवी बनशील. चल िनघयू ा नाही तर पाठीत धपाटे बसतील.
(दोघेही हसत हसत घराकडे जातात. )

िश कानी वरील सवं ाद िव ा याकडून वाचनू यावा. िव ा यासोबत चचा करावी. गटात चचा कर यास सांगावे.
१) वरील सवं ादाम ये कोण-कोणते अलक ं ार आले आहेत ?
२ ) सवं ादाम ये यमक जळु िवणारे कोणते श द आले आहेत.
३ ) लाजाळूच झाड आज किवता करायला लागलय. या ओळीत कोणता अलक ं ार आला आहे ?
४ ) धोत याच फळ आिण कोर ना िवषाणू यां यातील समान गुणधम ओळखनू िलहा. -----------------
िश कानी वरील सवं ादातील चच माणे िविवध उदाहरणे देऊन उपमेय,उपमान,सा यवाचक श द व
समानगणु धम या सकं पना जाणनू या यात.
 १ शाळा ही दसु री माताच.

२ परीहन संदु र असे ही िचमरू डी ।

गालावर िवलसे चांद याची खडी ।।

३ चाफा बोलेना। चाफा चालेना ।

चाफा खतं करी ।काही के या फुलेना ।

४ चंदनाचे हात पायही चंदन । तुका हणे तैसा स जनापासनू ।।

पाहता अवगणु । िमळे िचना ।।

िश कानं ी वरील उदाहरणा या मदतीने उपमेय, उपमान , सा यवाचक श द व समानगणु धम

या िवषयी चचा क न पक, यितरे क,चेतनगणु ो व ा त या अलंकाराची ओळख क न देताना ल णे
व अिधक उदाहरणे ावीत.

१ जग ही एक रंगभमू ी आहे.

२ अमतृ ाहनी गोड नाम तझु े देवा

३ ओले याने िटपते डोळे

वसंधु रा हसता हसता

४ लहानपण देगा देवा । मंगु ी साखरे चा रवा ।

ऐरावत र न थोर । यासी अक ं ु शाचा मार ।

िश कांनी वरील उदाहरणा या मदतीने उपमेय, उपमान , सा यवाचक श द व समानगणु धम

या िवषयी चचा क न पक, यितरे क,चेतनगणु ो व ा त या अलंकाराची ओळख क न ावी.
 खालील उदाहरणाम ये कोणते अलकं ार आहेत ओळखनू ल णे िलहा.
१ ओघळ या या आभाळा या, डो यांम ये थब िनळे
२ िहरवे िहरवे गार गािलचे
ह रत तणृ ां या मखमालीचे
३ ससा तो कसा ।
कापसाहनही मऊ जसा ।।


 अलंकारा या कारानस ु ार उदाहरणांचा पाठ्यपु तकात शोध या.
 किवतेचा अ यास करताना आलंका रक रचना पहा.
 आतं रजाला ारे अलंकाराची अिधक मािहती िमळवा.

परू क सािह य ोत :-
 इय ा ९ वी कुमारभारती या पाठ्यपु तकातील अलंकार हा भाषा यास
घटक
 मराठी याकरण पु तके
 े - लेखन: मता /कौश य संक पना:-
िदवस १ िदले या िवषयाम ये वत: या िवचाराच
ं ी क पनांची भर कथालेखन
१२ घालनू पनु लखन करता येणे .
२ हणी,वा चार ,सभु ािषते, क पना िव तार यांचा लेखनात
भावी वापर करता येणे

जाणून घेऊ या

िश कांनी िव ा याना बाजू या

िच कथेचे िनरी ण कर यास सांगनू
िव ा यासोबत कथेतील पा े यािवषयी
चचा करावी.

२. सोबत या िच कथेम ये
कोणकोणते ाणी आले
आहेत? यादी तयार करा.

१. सोबत या िच कथेम ये िठकाण

कोणते.
१ गाव २ बाग ३ सकस ४ जंगल
४. सोबत या िच कथेचे
३. सोबत या िच कथेला काय नाव िनरी ण क न कथा िलहा ?
ाल ?

िश कांनी िव ा याचे गट तयार क न वरील कथेतील पा े, घटना व घटना म, थळ, सुसंगतता

या िवषयी गटात चचा कर यास सांगावी. िश कांनी वरील कारे सो या ातून िव ा याकडून
कथेिवषयी जाण ल ात यावी.
 स म बनू या

िश कांनी कथालेखन अिधक ढ हो यासाठी पढु ील कथे या मदु ् ाचं े वाचन कर यास सागं ावे.

एका गावात एक हातारी -----पती आजाराने त होता. –मोलमजरु ी-- हातारी

वािभमानी-- जंगलात लाकडे तोडून दमली - लाकडांची मोळी बांधली पण मोळी
उचलली जाईना-- वैतागली देवाला िवनवणी -- ''देवा, आता या उतारवयात ही मोळी जर
मा याने उचलली जात नसेल; तर मला तरी उचल बाबा.'' मृ यदु ेव हजर होताच- घाबरणे
--------'' मला आताच मरायचे नाही, मी जर मेले तर मा या आजारी पतीची सेवा कोण
करील? -------समथता दशिवते---- पणू ताकदीने लाकडाचा भारा उचलनु घरी जाणे .

ता पय- जीवनापासनू पळ काढणे हणजे सम येचे िनरसन नाही. संघषाला सामोरे जाणे,
सघं ष करत राहणे, आपले िन यकम करत राहणे यातच मानवी जीवनाचे सू बाधं ले
आहे.

िश कांनी िव ा याना वरील मुद् ाव न कथा िलहायला सांगावी व पुढील कृत या मदतीने
कथा लेखनाची वैिश ् ये समजून घे यासाठी मागदशन करावे.
१)कथेचा काळ ------------
२)कथेतील पा ------------
३)कथेचे ता पय ------------
४)कथेतील घटना------------
५) कथेचे शीषक -------------
 चला सराव क या

िश कांनी िव ा याना पढु ील िच ाचे िनरी ण क न यावर आधा रत कथा िलिह यास सागं ावी व यो य
शीषक देऊन ता पय व हण ओळख यास सागं ावी.

िश कांनी अशा कारची िविवध उदाहरणे देवून कथा या घटकाचा सराव क न यावा.

क पक होऊ या

 शीषकाव न कथा िलहा. उदा . चतरु कावळा

 श दाव न कथा िलहा –िव ाथ –पाक ट –मु या यापक- स कार
 कथा बीजाव न कथा िलहा – एक चे बळ
 अपणू कथा पूण करा. (पवू ाध अथवा उ राध देवनू )
वरील माणे कथालेखना या िविवध कृ ती िश कांनी िव ा याना
ा या .
 पूरक सािह य ोत
दी ा अॅप
कयू. आर. कोड इ.
 कौश य / संक पना:-
े –वाचन िविवध सािह य काराचे समजपूवक वाचन करणे,मू यमापन
/लेखन करणे,िचिक सक िवचार क न वतं व भावी लेखन करता
येणे./
लिलत सािह य – आ मच र

श कांनी व या याना वत:िवषयी हो यास सांगावे.(उदा. िव ा याना यां या आता पयत या

आयु यातील संग सांग यास सांगावा.) आ मच र हणजे वत:िवषयी झालेला

े
आ मिव कार,िव ा याना यािवषयीची कती मािहती आहे ती िविवध उदा. ारे जाणून यावे.

डॉ.कलाम यांचे बालपण

मा या बालपणी या जगात पु तकं हणजे मा यासाठी एक दिु मळ व तू होती . आम या गावात एस.टी.आर.
मािणकम नावाचे एक ांितकारक रा भ राहत होते. यां याकडे पु तकांचा ब यापैक सं ह होता. यांनी मला पु तके
वाच यासाठी सदैव उ जे न िदले. मीही िमळे ल ते वाचत गेलो. पु तके माग यासाठी मी यां या घरी धाव घेत असे.
मा या लहानपणी शमसु ीन नावा या मा या एका दरू या भावाचा मा यावर बराच भाव होता. रामे वरमम ये येणा या
वतमानप ांचा तो एकुलता एक िवतरक होता. रोज सकाळ या रे वेगाडीने ‘पंबन’ गावाहन वृ प ांचे ग े येत. गावात या
हजारभर सिु शि तां या वाचनाची गरज भागवणा या शमसु ीनचा यवसाय हणजे एकखाबं ी तबं ू होता. वातं या या
चळवळीची वाटचाल ाम थांना समजणे हे मह वाचे काय यातनू साधत असे. कुणाला भिव य जाणनू घे यात रस असे,
तर कुणी चे नई या (म ास) बाजारपेठेतले सो याचांदीचे भाव समज यासाठी उ सक ु असत. थोडेजण िज ासूवृ ीने
िहटलर, महा मा गाधं ी आिण बॅ र टर जीनाबं ल गाभं ीयाने चचा करत; पण झाडून सवजणानं ा पे रयार ई. ही. राम वामी
यां या चळवळीब ल जाणनू घे यात रस होता. ‘िदनमणी’ हे या वेळचे सवात लोकि य ‘तिमळ’ वतमानप होते.
छापलेले श द यावेळी मला वाचायला येत नसत. यातील िच ाक ं डे बघनू मी समाधान मानत असे. शमसु ीन आप या
िग हाइकांना पेपरचा अकं वाट यापवू मी यातील िच े बघनू घेत असे.

िश कानं ी िव ा याना वरील उता याचे मक

ू अथवा गटात कटवाचन कर यास सांगावे व पढु ील कृ त या मदतीने यांनी सांिगतले या मािहतीशी
तुलना कर यास सांगावे.उदा.िव ाथ –िनवेदक
 वरील उता याचे िनवेदक ...............
 उता यात कोणािवषयी सािं गतले आहे.
 लेखका या बालपणी या कोण या घटनेचे वणन तुत उता यात आले आहे.
 उता यात वणन के ले या घटनेशी संबंिधत असणारी य .
 घटनेशी संबंिधत असणारी य चे िवशेष ....
 उता यात लेखकाने वत:ब लची कोणती िवशेष बाब सािं गतली आहे.
 िश कांनी आ मच र ा मक लेखा या दृढी करणासाठी वरील उता यासारखे उतारे घेऊन
िव ा याना आ मच र ा मक लेखात येणा या पुढील घटक ल ात घेऊन सबंिधत उता याची
कं वा पाठाची गटात चचा कर यास सांगावी.

• लेखका या वत: या यि म वाचे दशन

१ • लेखकाचे जीवनिवषयक अनभु व

• लेखकाने िविवध घटकांिवषयी, य िवषयी िकंवा संगािवषयी य के लेले िवचार

२ • लेखका या सबं िं धत काळातील वातावरणाचे के लेले वणन.

• आ मच र ात लेखक वत:क थानी असतो.

३

अ णाचं ा िनरोप घेऊन मी घरी आलो, ितस या िदवशी अ णां या भेटीस गेलो असता मोड या टेबलावर तटु या
खचु त बसनू एका दांडीला धागा बांधलेला तटु का च मा डो याला लावनू अ णा िलहीत होते. जे हा जे हा मी जाई
ते हा ते िलहीतच असत. पाचेक िमिनटं मी आत या एका बाजल ू ा उभा होतो. ितथं पाणी साचलेलं छोटं डबकं होतं.
चलु ीजवळ साठे विहनी गालाला हात लावनू िवचारम न बसले या हो या. यां याजवळच एक तां या, एकच जरमनचं
ताट, एक डेचक असा हा ससं ार त ड वासनू पडलेला. चल ु ीत अध कोळसा झालेली लाकडं होती. अ णां या
वलानीला ब यापैक एक सदरा; लगा-हँगरला ल बकळत होता. अ णां या समोर एक पतु ळा होता. तो गॉक चाच
असावा, कारण मी खपू जणांकडून ऐकलं होतं, क अ णा गॉक ला गु मानतात, तो यांचा आदश आहे वगैरे. हे
य पाहत असताना, एकाएक मजकडे अ णानं ी पािहल.ं ‘के हा आलात’ िवचारल.ं ‘नक ु ताच आलो’ असं मी
सांिगतलं. मी िचरागनगरात गेलो नाही तर अ णा ेमानं रागवत. अ णांना मा यािवना करमत नसे व मलाही गमत
नसे. हळूहळू आमचा घरोबा वाढला.
कृती-
 लेखका या जीवनातील कोण या संगाचे वणन तुत उता यात आले आहे.
 वणन करा - लेखकाला अ णां या थमदशनी झाले या दशनाचे वणन .१)............२)...............३)...........
 आकृती पूण करा

---

अ णां या
----- सस
ं ारातील ---
व तू

----

 लेखक व अ णा यां या अतूट नाते दशिवणारी उता यातील वा ये.

 तुत उता या या आधारे अ णां या वभाविवशेषाचे वणन तुम या श दात सोदाहरण प करा.

 तुम या जीवनातील अिव मरणीय संगािवषयी तमु चे मत िलहा.

 तु ही वाचले या आ मच र ा मक पाठाचे वरील मु ांना अनसु रण
िव े षण करा.
 चाचणी मांक – १

कृती :- १. पढु ील उता या या आधारे सचू नेनसु ार कृती करा. (७)

१. खालील कृती पणू करा. (२)
जगं लात िशकार होणारे ाणी

२. तल
ु ना करा. (२)
जंगली ाणी पाळीव ाणी

जंगलातनू िफरताना आप याला अनेक आवाज एकू येतात.उंच उंच गवतातून पा याकडे
येणारे िहं ाणी पाहन प ी मोठ्याने आवाज करत उंच उडतात, तर िशकार होणारे ाणी –जसे ह रण,सांबर व
काळवीट मोठ्या आवाजात ओरडत धो याची सचू ना देतात. व य ा यां या पावलाचं े ठसे, िशकार कर याची
प त, िव ा व झाडाझडु पावरील यां या न यां या खणु ा, यांचे िविवध आवाज याव न यांची आप याला ओळख
होते. ही एक कारची अर यिलपीच होय.जगं लवाचनाचा आप याला छंद लागला क डो यांनी कानांनी नाकाने
आपण ा यां या अनेक गो ी जाणतो. ा यांचे आवाज, पायांचे ठसे वास आप याला ा यां या जगाशी एक प
करतात.ओढा नदीकाठ माळरान ड गरद या ओहळ झाडेझडु पे या सग यांशी जवळीक िनमाण होते.कुठलेही जंगल
आप याला कंटाळवाणे वाटत नाही कारण जगं लवाचनाचा अनभु व आप याला नवीनवी मािहती आिण वेगळयाच
व पाचा आनंद िमळवनू देतो.

३) वमत : (३)
जंगल मंती यावर तुमचे अनभु व कथन करा.
कृती : - २. किवते या आधारे सचू नेनसु ार कृती करा. (४)
१. खालील आकृती पूण करा. (२ )
 किवतेत कोण या चागं या गो ी सांिगत या
आहेत

तापीकाठची िचकणमाती ओटा तरी बाधं ू ग बाई

असा ओटा चागं ला तर जात तरी माडं ू ग बाई.
अस जात चागं ल तर सोजी तरी दळू ग बाई
अशी सोजी चांगली तर लाडू तरी बांधू ग बाई
असे लाडू चांगले तर शे या या पदरी बाधं ू ग बाई
असा शेला चागं ला तर भाऊराया भेटू ग बाई
असा भाऊ चागं ला तर दरी रथ आणील ग बाई
असा रथ चांगला तर नंदी तर जंिु पन ग बाई
असा नंदी चांगला तर माहेराला जाऊ ग बाई
असं माहेर चांगले तर िधगाम ती क ग बाई.
२. का यस दय- (२)
“तापीकाठची िचकणमाती ओटा तरी बाधं ू ग बाई
असा ओटा चांगला तर जात तरी मांडू ग बाई.” या का यपं तून य होणारे िवचारस दय प
करा.
कृती : - ३ याकरण घटकावर आधा रत कृती. (४)

१) खालील िदले या ओळीतील अलक

ं ार ओळखा. (२ )
अ) बाई काय सागं ो I वामीची ती ी I
अमतृ ाची वृ ी I मज होय I I
ब) आला हा दा र उभा वसतं फे रीवाला
पोते खां ावरी सौ ाचे, देइल याचे याला.
२) उपमेय हणजे काय? (१)
---------------------------------------------------------------------
३) उपमान हणजे काय? (१ )
 कौश य - सािह य कारां या विनिफती समजपूवक ऐकता येणे.
े- आपले िवचार य कर याचा य न करणे. सािह याचे समजपवू क
वण,वाचन, वाचन क न याचा आ वाद घेता येणे. सािह या या आशयावरील
लेखन काढले या िटपणां या मु यांचा िव तार करता येणे.
संक पना – प य

खालील किवते या मदतीने कं वा तु हांला श य असेल ती किवता घेऊन िश कांनी पिह या भागात
झाले या घटकांवर आधा रत िव ा याशी चचा करावी कं वा गटात चचा कर यास सांगावी. ग
व प ा या सा य भेदाबाबत िव ा याना काय आकलन झाले आहे ते जाणून यावे. फरक सांगू
शकतात का हे जाणून यावे.

ावणमासी हष मानसी िहरवळ दाटे चोिहकडे;

णात येते सरसर िशरवे णात िफ नी ऊन पडे.
वरती बघता इं धनचू ा गोफ दहु रे ी िवणलासे,
मंगल तोरण काय बांिधले नभोमंडपी कुिण भासे!
झालासा सयू ा त वाटतो साजं अहाहा! तो उघडे,
त िशखरांवर, उंच घरांवर िपवळे िपवळे ऊन पडे.
उठती वरती जलदांवरती अनंत सं याराग पहा;
सव नभावर होय रे िखले संदु रतेचे प महा.
बलाकमाला उडता भासे क पसमु ाचं ी माळिच ते,
उत िन येती अवनीवरती हगोलिच क एकमते.
फडफड क नी िभजले अपुले पंख पाखरे साव रती;
संदु र ह रणी िहर या कुरणी िनजबाळांसह बागडती.
िख लारे ही चरती रानी, गोपिह गाणी गात िफरे ,
मंजळ ु पावा गाय तयाचा ावणमिहमा एकसरु े .
सवु णचंपक फुलला, िविपनी र य के वडा दरवळला,
पा रजातही बघता भामा, रोष मनीचा मावळला!
संदु र परडी घेउिन हाती पुरोपकंठी शु मती,
सदंु र बाला या फुलमाला, र य फुले.प ी खडु ती-

िश कांनी िव ा याना वरील किवतेचे आरोह अवरोहसह किवतेचे कट िकंवा मौन वाचन कर यास सांगावे. भाग .१/२ म ये
अ यासले या किवतेतील घटका यित र कोणते वेगळे घटक या किवतेत िदसतात. याची गटात चचा कर यास सांगावी.
 िश कांनी ही का या या अनषु ंगाने येणा या घटकािवषयी िविवध कृ ती ारे का याची वैिश ् ये तयार
कर यासाठी मागदशन करावे. अिधक ढ हो यासाठी सव घटक समावेशक अशी किवता घेऊन िव ा याना
का यातील घटकांिवषयी गटात चचा कर यास सांगावी.

रंगरंगु या, सानसानु या, गवतफुला रे गवतफुला!

असा कसा रे मला लागला, सांग तुझा रे तुझा लळा!
िम ासगं े माळावरती, पतंग उडिवत िफरताना
तुला पािहले गवतावरती, झल ु ता झल
ु ता हसताना,
िवस न गेलो पतंग निभचा, िवस न गेलो िम ाला
पाहन तुजला हरखनू गेलो, अशा तु या रे रंगकळा!
िहरवी नाजक ु रे िशम-पाती, दोन बाजल ंू ा सळसळती
नीळिनळूली एक पाकळी, पराग िपवळे झगमगती,
तळी पु हा अन् गोिजरवाणी, लाल पाकळी खल ु ली रे
उ हामधे हे रंग पाहता, भान हरपनु ी गेले रे !
वारा घेउन प सानल ु े, खेळ खेळतो झोपाळा
रा िह इवली होउन हणते, अंगाईचे गीत तुला,
मलािह वाटे लहान होऊन, तु याहनही लहान रे
तु यासंगती सदा रहावे, िवस िन शाळा, घर सारे !
तुझी गोिजरी िशकून भाषा, गो ी तुजला सांगा या
तझु े िशकावे खेळ आणखी, जादू तजु ला िशकवा या,
आभाळाशी ह करावा, खाऊ खावा तु यासवे
तझु े घालनु ी रंिगत कपडे, फूलपाखरां फसवावे

कृ ती :-
१) किवतेत कोण या श दांमळ ु े लय िनमाण झाली असे तु हांला वाटते.
२) किवतेत कवी कोणाशी संवाद करत आहे.
३) किवतेत िनसगातील कोणकोणते घटक आलेले आहे.
४) किवतेत आलेली नाम आिण िवशेषणे यां या जोड्या सांगा. जसे गोिजरा - भाषा ................
५) किवतेतील यमका या जोडया सागं ा.
अशा िविवध कृ त चा ारे िव ा याना किवतेतील आशय समजनू घे यास तसेच िनसगातील घटकावर मानवतेचा आरोप
क न कसे वणन के लेले आहे हे समजनू घे यास मदत करावी.

िश कांनी िव ा याना किवता चालीवर हण यास सांगावी, म यवत क पना

सांग यास सांगावी.
िश कांनी िव ा याना िविवध किवते या आधारे पढु ील माणे कृती सोडिव यास सागं ा यात.
१)यो य पयाय िनवडा.

 कवीची आिण गवतफुलाची भेट झाली ते िठकाण- अ)बागेत ब)कवी या घरी क)माळावर ड)शाळे त

२)आकृतीबंध पूण करा- - कवीने गवतफुलाला िदलेली िवशेषणे

३)एका श दात उतर ा.

i. गवतफुलासाठी झोपाळा झालेला ----------

ii. गवत फुलाला अगं ाई गीत गाऊन झोपी लावणारी-------–

 पाठ्यपु तकातील किवतेम ये विणले या िनसग याचे िनसगिच रे खाट यास सांगावे
 िव ा यानी अनभु वले या ावण मिह याचे वणन का यात कर यास ो सािहत करा.
 िव ा याना वरील दो ही किवतेतील िनवडक श द घेऊन ते का यात बाधं याचा य न कर यास
सांगा .

परू क सािह य तो :-
इय ा ितसरी या बालभारती या पाठ्यपु तकातील बोलणारी
नदी तसेच आ ही किवता करतो व मधमाशीने के ली कमाल या
सार या पाठांचे वाचन कर यास सांगावे . DIKSHA APP
 े - लेखन: मता सकं पना:-
िदवस
१ पाठ्यपु तकात समािव असले या रसिवचार
१८
उपयोिजत लेखन घटकावर लेखन करता येणे .

जाणून घेऊ या

खालील िच ांचे िनरी ण करा.

द:ु ख भय आनंद िव मय
(आ य)

राग शोक उ साह जगु ु सा

(कंटाळा)

िश कानी िव ा याना वरील मानवी चेह याचे भाव ओळख यास सांगनू . मानवी थायीभाव याब ल
चचा घडवनू आणावी. शाि दक उदाहरणे िव ा याकडून यावीत.
उदा. १ गणेश आज वगात द:ु खी िदसत होता. २ स या मानवाम ये कोरानाचे भय वाढले आहे.
३ मला मा या िम ाला पाहन आनदं झाला. ४ वगात प ी आलेला पाहन मला आ य वाटले .
िश कानी अशी िविवध उदाहरणे िव ा याना ावीत. व चचा घडवनू आणावी.
िश कांनी वरील चच माणे आणखी वेगळी उदाहरणे देवनू मानवी थायीभाव व रसिवचार जाणनू या.

१ राके शला मल ु ानी िचडव यामळ ु े तो अंगावर धावनू गेला.

२ दरू देशी चालले या मल ु ाला पाहन आई या डो यात पाणी आले.
३ मराठी िवषयाचा सोपा पेपर पाहन सवशने भरभर सोडिवला.
४ के तक फार उशीरा जागी होते.
वरील वा यात कोणकोणते थायीभाव जाणवतात.
 स म बनू या

िश कानी रसिवचार या याकरण घटकाची ही संक पना अिधक ढ हो यासाठी िव ा याना खालील त ा वाचनू गटात
चचा कर यास सांगावी.
४ क बडीला आला टेिलफोन ७ नाकामधनु ी उंट ल बती
१ आई हणनु ी कोणी
ितने िवचारले बोलतय कोण उवा माख या के सात
आईस हाक मारी
ती हाक येई कानी
मज होय शोककारी
५ धबाबा लोट या धारा ८ असावा सदंु र चॉकलेटचा बगं ला
२ डोळे हे जल
ु मी गडे धबाबा तोय आदळे चॉकलेट या बंग याला ािफच दार
रोखनू मज पाह नका
६ ओढ्यात भालु ओरडती ९ आता िव ा मके देवे
वा यात भतु े बडबडती येणे वाङय े तोषावे
३ शरू आ ही सरदार
डोहात साव या पडती
आ हाला काय कुणाची भीती

िश कांनी वरील उदाहरणे वाच यास सांगावी व गटात चचा करावी. उदाहरणातील नऊ रसांची मािहती देऊन
िविवध उदाहरणे ावीत.

कृती : पयायी उ र शोधून िलहा

१ रसाचे कार :
१ ) आठ २ ) सात ३) नऊ ४ ) पाच
२ अ ु त रसांम ये पुढील थायीभाव असतो :
१ ) द:ु ख २ ) आनंद ३ ) आ य ४)भीती
3 ओळखा पाह
१ या उदाहरणात कोणता रस आढळतो.
खबरदार जर टाच मा नी जाल पढु े
िचंधड्या उडिवन राई-राई एवढ्या

४ वरील त ा वाचून पुढील उदाहरण हे कोण या रसाचे आहे ते िलहा.

आता िव ा मके देवे
येणे वाङय े तोषावे.
स म बनू या

 नऊ रसाचं ी नावे एकाखाली एक व यापढु े सािह यातील कोणतेही एक

उदाहरण िलहा.
 जाईन िवचारीत रानफुला
भेटेल ितथे ग सजन मला
हे कोण या रसाचे उदाहरण आहे.
 भयानक रस कसा ओळखावा ते िलहा.
 तु ही ऐकलेली व पािहलेली 10 मराठी गाणी सागं ा. व याचे रस
ओळखा.

क पक होऊ या

 पाठ्यपु तकातील िविवध किवता कोण-कोण या रसाम ये आहेत

शोध या.

 किवते माणे आणखी कोण या सािह यात रस आढळतात ते िलहा.

 यटू ् यबू - िविकपीिडया,यांचा वापर क न अिधक मािहती िमळवा.

 याकरणा या पु तकांचा वापर करा.

 िदवस े - लेखन: मता /कौश य संक पना:-
१९
१ िदले या िवषयाम ये वत: या िवचाराच
ं ी क पनांची भर कथालेखन
घालनू पनु लखन करता येणे .
२ हणी,वा चार ,सभु ािषते, क पना िव तार यांचा लेखनात
भावी वापर करता येणे

जाणून घेऊ या

 खालील शीषकाव न कथा लेखन करा

अित तेथे माती

१ वरील शीषकाची कथा िलिहताना तु ही कोणते थळ िनवडाल ते िलहा.

२ या कथेसाठी कोणकोणती पा े िनवडाल ते सांगा.
३ कथेचे ता पय िलहा.
४ ही कथा खालील कोण या कथा कारात मोडते ते िलहा.
१ िव ान कथा २ पक कथा ३ साहस कथा ४ बोधकथा

िश कांनी िव ा याचे गट तयार क न वरील शीषकाव न कथे तील पा े, घटना व

घटना म, थळ, ससु ंगतता या िवषयी गटात चचा कर यास सांगावी. िश कांनी वरील कारे
सो या ातून िव ा याकडून कथेिवषयी जाण ल ात यावी.
 स म बनू या

िश कांनी कथालेखन अिधक ढ हो यासाठी िव ा याना पढु ील कथेचा पवू ाध वाचनू कथा
पणू कर यास सांगा .

रामपूर नावाचे गांव होते. तेथे सवजण गु यागो वंदाने रहात होते. या
गावात कराणामालाचे एकमेव दुकान होते. दुकानदाराचे नाव िभकू शेठ होते. तो
कधीच कोणाला मदत करीत नसे कं वा उधार सािह य देत नसे. गोरगरीब यांना
दयेची भीक घालीत; पण याला कोणाचीही दया येत नसे. गावातील लोक या या
वृ ीला कं टाळले होते. अचानक एकदा दुकानातून आगीचे लोट येऊ लागले.
आिण दुकानदार.. .. .. ..

िश कांनी िव ा याना वरील अपूण कथा वाचायला सांगा. वरील अपूण कथा पूण कर यास
सांगा. (कथे चा उ राध िलहा. ) पुढील कृत या मदतीने कथा लेखनाची वैिश ् ये समजून घे यासाठी
मागदशन करावे.
१)कथेचा काळ ------------
२)कथेतील पा ------------
३)कथेचे ता पय ------------
४)कथेतील घटना------------
५) कथेचे शीषक -------------
 चला सराव क या

िश कांनी िव ा याना पढु ील श दाव न कथा िलिह यास सांगावी व यो य शीषक देऊन ता पय व हण
ओळख यास सांगावी. कथेत यो य पा े िनवडून उिचत संवाद िलिह यास सांगा.

िव ाथ – शाळा – परा म—स कार

िश कांनी अशा कारची िविवध उदाहरणे देवून कथा या घटकाचा सराव क न यावा.

क पक होऊ या

 शीषकाव न कथा िलहा. उदा . धाडसी बाळू

 कथा बीजाव न कथा िलहा – अखेर चोर सापडला
 अपूण कथा पूण करा. (पवू ाध अथवा उ राध देवनू )
वरील माणे कथालेखना या िविवध कृ ती िश कानं ी िव ा याना
ा या .
 पूरक सािह य ोत
दी ा अॅप
कयू. आर. कोड इ.
 कौश य / संक पना:-
े – वण िविवध सािह य काराचे समजपवू क वाचन
वाचन /लेखन करणे,मू यमापन करणे,िचिक सक िवचार क न
वतं व भावी लेखन करता येणे./
संक पना- लिलत सािह य – च र

े िश कानं ी िव ा याना यानं ा आदशवत असले या ( सामािजक,शै िणक,सां कृ ितक राजक य े ातील)कोण याही
य ब ल बोल यास सांगावे व तु ही सांिगतले या मािहतीत पढु ील घटक आले का?याची चचा गटात करा असे
सांगावे. (कतृ वान य ,ितचा प रचय,ित या आयु यातील एखादा सगं /घटना, यातनू तु हाला भावलेले याच
ं े
वेगळे पण, यां यात िदसून आलेले िवशेष गणु )

रािधका या के रळ या कोदनु गलर भागात लहाना या मोठ्या झा या. धाडस आिण काहीतरी क न
दाखव याची िहमं त हे यांचे गणु िवशेष होत. मोक या वेळेत यांचं नेहमी सागरिकनारी भटकणं , िफरणं हायचं.
यामळु े उसळणा या नखरे ल लाटांना पाहन यां या सोबतीनं अनंत अशा सागरसफरीला जाव,ं असं यां या
मनाला वाटायच.ं या लाटानं ा पाहनच यानं ी नौसेनेत जायचं िनि त के लं. सु वातीला यां या आई-विडलानं ी,
यां या या िनधाराला िवरोध के ला. यांना वाटलं होतं, क ही जोखमीची नोकरी आहे. आपली नाजक ू मलु गी
समु ात या धो यांचा सामना कसा करे ल? पण उ ंगु इ छा श असले या रािधकाने यांना यासाठी राजी के ल.ं
समु ी जहाजाची कमान साभं ाळायची. याचं े हे व न २०१२ साली पणू झालं. रािधका देशात या पिह या मिहला
मचट ने ही कॅ टन बन या. दर यान यांचा िववाह ने ही मधील एका रे िडओ ऑिफसरशी झाला. एकाच
यवसायात अस या कारणानं नव याला यां या जबाबदारीची मािहती होतीच. आई बन यावर अडचणी
वाढ या. कौटुंिबक आिण नोकरीची जबाबदारी सांभाळताना अनेक अडचणी आ या; परंतु या अिजबात
डगमग या नाहीत. सग यांत कठीण गो होती, ती हणजे मल ु ाचा सांभाळ. दीघकाळ घरापासून लांब रहावं
लागायच.ं रािधकानं ी हे आ हानदेखील चागं या कारे िनभावलं. रािधका या या रोमाचं कारी वासात घर यानं ी
मोठी साथ िदली.

िश कांनी िव ा याना वरील उता याचे मक ू अथवा गटात कटवाचन कर यास सांगावे व
पढु ील कृ त या मदतीने यांनी सांिगतले या मािहतीशी तुलना कर यास सांगावे.
 िश कानं ी आ मच र ा मक लेखा या ढी करणासाठी वरील उता यासारखे उतारे घेऊन
िव ा याना च र ा मक लेखात येणा या पढु ील घटकां ल ात घेऊन सबंिधत उता याची िकंवा
पाठाची गटात चचा कर यास सांगावी.

• च र ात क थानी असेलेली य .
१ • च र ात वणन के ले या यि म वा या जडणघडणीला परू क ठरले या गो ी.
• च र ात वणन के ले या य या जीवनात आलेले सगं .
२ • संबंिधत काळातील वातावरणाचे के लेले वणन.
• च र ात वणन के ले या य चे गणु िवशेष
३ • वणन के ले या च र ातून िदसनू येणारी मु ये.

मळ
ु गावकर यांना यां या प नी ीमती लीलाबाई याचं ी उ म साथ होती आिण लीलाबाई ं या सामािजक सेवे या
कामात मळु गावकर सहभागी असत. कोयना भक ू ं प असो वा दु काळ, अशा वेळी लीलाबाई जीव तोडून काम करत, यास
मळु गावकर यांची साथ होती. टे को या कारखा या या प रसरातील काही खेड्यांत शेतीसधु ारणा, िश ण, आरो य या संबंधांत
गाजावाजा न होता काही वष काम चालू आहे. यामागे मळ ु गावकर यांची ेरणा होती. एक काळ िशकारी असले या मळु गावकरांनी
िश कार सोडली आिण कॅ मेरा वीकारला. छायािच ण हा यांचा छंद होता आिण यांनी काढले या उ कृ छायािच ांचे दशनही
होऊ शकते. याचं ा दसु रा छंद झाडे लाव या चा. पु यात कारखाना थापन करतानाच यानं ी लाखएक झाडे लावली आिण यामळ ु े
आज हा प रसर नयनमनोहर झाला आहे. एवढी झाडी अस यामळ ु े असं य प ी येत असतात. टे को ने एक वृ पेढी थापन
के ली आहे. यामधनू लाखांवर झाडे वाटली गेली. मळ ु गावकर यांची ही सामािजक ी वाखाण यासारखी होती. एक िचनी हण
अशी आहे, क तु हां ला तीस वषाची योजना आखायची असेल, तर झाडे लावा आिण शंभर वषाची योजना करायची असेल,
तर माणसे तयार करा. मळ ु गावकरांनी हे दो ही के ले. मळ ु गावकरांचे जीवन
समाधानी व कृ ताथ होते.

१)मळ
ु गावकर याचं ा आदशवाद
 २)मळ
ु गावकर याचं ी सामािजक ी

२)आकृती पणू करा.

मळ
ु गावकर याचं े गणु िवशेष

३) एका श दात उ र ा .मुळगावकर यांचा छंद. ........................

 वमत - तमु या साठी आदश (आवड या)असले या य चे वभाविवशेष सोदाहरण प करा.

िश कांनी वरील कृती माणे इतर कृती देऊन आशयाचे आकलन क न

घे यासाठी मागदशन करावे.

क पक होऊ या

क पक होऊया (आ हाने):-
 तु ही वाचले या कोण याही च र ाचे स म बनू या मधील मदु ् ांना
अनसु रण मािहती िलहा.
 तुम या प रसरात असणा या लघउु ोजकाची मुलाखत या.
 कौश य- सािह य कारां या विनिफती समजपवू क ऐकता
े - येणे. आपले िवचार य कर याचा य न करणे. सािह याचे
वण,वाचन, समजपूवक वाचन क न याचा आ वाद घेता येणे. सािह या या
लेखन आशयावरील काढले या िटपणां या मु यांचा िव तार करता येणे.
संक पना:-प य
प

खालील किवते या मदतीने िकंवा तु हांला श य असेल ती किवता घेऊन िश कांनी पिह या भागात झाले या
घटकांवर आधा रत िव ा याशी चचा करावी िकंवा गटात चचा कर यास सांगावी.ग व प ा या सा य
भेदाबाबत िव ा याना काय आकलन झाले आहे ते जाणनू यावे. फरक सांगू शकतात का हे जाणनू यावे.

िव ने च मनु या आल े व ा जगामाज ;
न िदसे एकिह व तू िव ने ही असा य आहे जी.।।१।।
देउिन िकंवा भोगिु न उण न होतां सदैव वाढतसे
ऐस एकच िव ा-धन, अ ु त गणु न हा दु यांत वसे. ।।२।।
नानािवध र नांची, कनकांच असित भषू ण फार;
प र िव ासम एकिह शोभादायक नसे अलक ं ार. ।।३।।
या सा या भवु न िहत-कर िव ेसारखा सखा नाह ;
अनक ु ू ळ ती जयाला िन य तयाला उण नसे कांही. ।।४।।
गु प र उपदेश करी, संकट-समय उपाय ही सचु वी,
िचंितत फळ देउिनयां क पत प र मनोरथां परु वी. ।।५।।
या प र सकल सख ु जी देई, द:ु ख सम त जी वारी,
या िव ादेवीत अन यभाव सदा भजा भारी. ।।६।।

िश कांनी िव ा याना वरील किवतेचे आरोह अवरोहसह किवतेचे कट िकंवा मौन वाचन कर यास
सांगावे.तसेच वरील किवतेत आलेला िवषय,किवतेतून िमळणारा संदश
े ,किवतेत आलेला अलंकार,असे
िविवध िवचा न किवतेला स दय ा हो यासाठी किवतेतील घटक समजनू घे यासाठी मागदशन करावे.
िश कांनी िव ा याना वरील किवते या मदतीने िकंवा आव यक अस यास दसु री कोणतीही
किवता घेऊन संक पना अिधक ढ हो यासाठी पुढील कृ त या मदतीने का यस दयत
येणा या इतर घटकांना घटकाबाबत चचा करावी िकंवा गटात चचा कर यास सांगावी.

 वरील किवतेत आले या पुढील श दांचा वापर क न वा य तयार करा.

असा य, उण, अ ू त, कनक, भूषणे, भुवनी, क पत , मनोरथ, सकल,
अ यनभावे, सम त.
 वरील किवतेत कोणकोण या का यपं त उपमा अलक
ं ार आलेला आहे ते
सागं ा.
 का यपं त उपमा अलक
ं ार आहे , ते उपमेय व उपमान सांगून प करा.

 वरील किवतेत काही सामािसक ,अलंका रक श द आलेले आहेत,क यामुळे

किवतेला स दय ा झाले आहे.ते ओळखनू सांगा.
 किवतेत यमक साधले या श दां या जोड्या सांगा.

िश कांनी िव ा याना वरील कृत या मदतीने किवतेची म यवत

क पना सांग यास सांगावी व किवतेचा आशय समजनू घे यासाठी
मागदशन करावे.
१) कोण ते सांगा ? जगात माणसाला े व ा झाले तो घटक.

२) िव ेची या घटकांशी तुलना के ली ते सांगून पुढील आकृती पूण करा.

---

-- व या ----

-----

३) ओळखा पाह- िव ते ील अ ु त गणु

१)................. २).......

क पक होऊ या

 िव ा धनं सव धनम धानम या सभु ािषताचा

िविवध उदा. ारे प करा.

पूरक सािह य तो :-
िद ा अॅप
य.ू आर. कोड
 े - लेखन: मता सक
ं पना:-
िदवस
लेखन करताना समास या याकरण घटकाचा समास
२४
वापर करता येणे.

िश कांनी िव ा याना पढु ील िच ांचे िनरी ण कर यास सांगावे.

गट तयार क न गटात चचा कर यास सांगावी.

 वडापाव –वडा घालून तयार केलेला पाव.

 पोळपाट – पोळी कर यासाठ लागणारा पाट

 कांदेपोहे – कांदे घालन

ू तयार केलेले पोहे .

 पंचवट – पाच(वटांचा) वडांचा समूह

िश कांनी अशा िविवध उदाहरणा ारे िव ा याशी चचा करावी िकंवा गटात चचा कर यास सांगावी.
सामािसक श द, श दांचा िव ह सांगतात का हे जाणनू यावे.
जसे पढु ील उदाहरणे पाहा.
 खडीसाखर – खडयासारखी साखर
 महादेव – महान असा देव
 बहीणभाऊ – बहीण आिण भाऊ
 चहापाणी – चहा, पाणी व फराळाचे इतर पदाथ
वरील सामािसक श दाचं ा िव ह करा.
१ ---------------------------------------------२----------------------------------
३---------------------------------------------४ ---------------------------------
िश कानी वरील चच माणे िविवध उदाहरणे देऊन समास , सामािसक श द व
श दांचा िव ह या संक पना िव ा याकडून जाणनू या यात.
 िश कांनी वरील उता या या मदतीने समास,सामािसक श द व श दांचा िव ह या िवषयी चचा
क न समास या घटकाची ओळख क न ावी.
वरील उता यातील समासाचे खालील त याम ये वग करण करा.

िश कांनी वरील उदाहरणा या मदतीने कमधारय समास, ि गू समास,इतरे र ं समास, वैकि पक

ं समास व समाहार ं समास या िवषयी चचा क न समास ही संक पना समजून ावी.
खालील उदाहरणांमधील सामािसक श द ओळखा.
१ स यमाग कधीही सोडू नये .
२ आकाशात स रंगाची उधळण झाली होती
३ िदवसरा पाऊस पडत होता.
४ महामारीने अनेक बरे वाईट अनुभव आले.
५ गावोगावी िफ न तो कपडाल ा िवकत असे.
िश कांनी वरील उदाहरणातील सामािसक श द व
समासाचे कार ओळख यास सांगून अिधक उदाहरणांचा
सराव क न यावा .

 समासा या कारानस ु ार सामािसक श दांचा पाठ्यपु तकात शोध

या.
 आतं र जालाचा वापर क न समास या घटकाची अिधक मािहती
िमळवा.
 पाठ्यपु तकातील सामािसक श दांची यादी करा. श दांचे
समसां या कारानसु ार वग करण करा.
 े - लेखन: मता /कौश य
िदवस १ िदले या िवषयाम ये वत: या िवचाराच
ं ी क पनांची भर संक पना:-
२५ घालनू पनु लखन करता येणे .
कथालेखन
२ हणी,वा चार ,सभु ािषते, क पना िव तार यांचा लेखनात
भावी वापर करता येणे

जाणून घेऊ या

----------------------------------------- अखेर सहलीचा िदवस उजाडला. सहल एका नदी या काठावर

थांबली होती.
सव मल ु े –मल
ु ी खपू आनदं ात होती. िश कानं ी सवाना गाडीत बस या या सचू ना िद या. काही मल
ु े नदी या पल
ु ावर
थांबली होती. से फ घे यात गगंु झाली होती. आिण अचानक से फ या नादात अतुल नावाचा मल ु गा तोल
जाऊन तो नदीत पडला. मल ु े आरडाओरडा क लागली. तेवढ्यात शाळे तील िश क आर. एस . पाटील सरांनी
अचानक पा यात उडी घेतली. अतल ु ची कॉलर पकडली. याला अलगद उचलनू घेऊन काठावर आले. या या
नाका त डात पाणी गेले होते. तो बेशु पडला होता. या यावर ाथिमक उपचार के यावर शु ीवर आला. सवाना
हायसे वाटले. धोका टळला होता. अतल ु ला वाचवणा या पाटील सरांचे सवानी कौतक
ु के ले. यां या धाडसाब ल
यांचा स कार कर यात आला. वत:चे ाण धो यात घालनू दसु याचे ाण वाचिव याचा आदश पाटील सरांनी
आप या कृ ती ारे मुलांसमोर ठे वला.

िश कानं ी िव ा याना वरील अपणू कथेचा पवू ाध िलहायला सागं नू कथा पणू करायला सागं ावी. वरील कथेतील
पा े, घटना व घटना म, थळ, ससु ंगतता या िवषयी गटात चचा कर यास सांगावी. िश कांनी वरील कारे सो या
ातनू िव ा याकडून कथेिवषयी जाण ल ात यावी.
स म बनू या

िश कांनी कथालेखन अिधक ढ हो यासाठी पढु ील कथे या शीषकाव न कथा िलिह यास सांगावी.

एक चे बळ

िश कांनी िव ा याना वरील शीषकाव न कथा िलहायला सांगावी व पढु ील कृत या मदतीने
कथा लेखनाची वैिश ्ये समजून घे यासाठी मागदशन करावे.
१)कथेची सु वात ------------( आकषक उ कंठा वाढिवणारी )
२)कथेतील पा ------------ (कथेनसु ार परू क असणारी )
४)कथेतील घटना------------ ( ससु ंगत घटना)
५) कथेचे ता पय -------------( बोध देणारे , िशकवण देणारे )

िश कांनी खालील नमनु ा उदाहरण वाचायला सांगनू यानसु ार संवाद तयार करा. गटात कथेत
येणा या पा ािवषयी चचा करा. पा ां या त डून येणारे संवाद कसे येतील. या िवषयी मागदशन करा.
उदा. - राग आला तर.. याचा चेहरा लालबंदु झाला होता.
तसे.
आनंद झाला तर..
द:ु ख झाले तर..
उ साह वाटला तर..
खपू खश ु झाला तर..
 चला सराव क या

िश कांनी िव ा याना पढु ील कथे चे मु े वाचून यावर आधा रत कथा िलिह यास सांगावी.

शाम ---कोर ना----िम ----मदत----कृत ता

िश कांनी अशा कारची िविवध उदाहरणे देवून कथा या घटकाचा सराव क न यावा.

क पक होऊ या

१ शीषकाव न कथा िलहा. उदा .करावे तसे भरावे

२ कथा बीजाव न कथा िलहा – अखेर भेट झाली.
३ अपणू कथा पूण करा. (पवू ाध अथवा उ राध देवनू )
वरील माणे कथालेखना या िविवध कृ ती िश कानं ी िव ा याना
ा या .
५. पूरक सािह य ोत
पाठ्यपु तकातील कथा
दी ा अॅप
कयू. आर. कोड इ.
 िदवस े – वण कौश य / संक पना:-
वाचन /लेखन िविवध सािह य काराचे समजपूवक वाचन
२६/२७ करणे ,मू यमापन करणे,िचिक सक िवचार क न वतं
व भावी लेखन करता ये णे./
संक पना- लिलत सािह य – लिलत िनबंध

िश कांनी िव ा याना आता पयत अ यासले या लिलत सािह य अंतगत अनभु व कथन,आ मच र ,च र या
सािह य कारचे ढीकरण हो यासाठी यातील सा य असले या वैिश ् यांचे गटात तुलना मक चचा कर यास
सांगावे. लिलत सािह यात या कारापैक नववीत अ यासले या इं लडचा िहवाळा आिण दपु ार या पाठाचे मक
ू
वाचन कर यास सांगावे व काय वेगळेपण आहे याची चचा कर यास सांगावे.
े

सकाळ या उ हासानतं र अन् स नतेनतं र सयू ा या तेजाने तळपत असते पृ वी आिण पृ वीवरील माणसे,
ाणी, पश,ू प ी, झाडे, वेली. सयू िदवसा या म या हावर आलेला असतो आिण सु होते या िव ाची, या जगाची
दपु ार. या खर सयू ा या तेजाने तेजाळून जातो सगळा आसमतं . ‘मा या कडे डोळे वटा न पािहलसं तर डोळे
जाळून टाक न’, असं या सयू ाचं रौ प,सयू नारायणाकडे न बघताही िदसतं दपु ारीच. आप या कतृ वानं यानं
दीपवनू टाकलेलं असतं पृ वीला-इतकं, क या या कडे पाह याची सु ा िहमं त होऊ नये. मध या सु ीत वगातून
आरडत-ओरडत धमू ठोकणा या पोरानं ा कोण आनदं झालेला असतो, या छोट्याशा सटु ीचा अन् आईनं काय
ड या त िद लंय याची उ सक ु ता तर आता अगदी िशगेला पोहोचलेली असते. नेमका आज यांचा आवडता डबा
असतो अन् तो पटापट खाऊन, हात धवु नू वग सु हाय या रािहले या थोड्या वेळात यांनी थोडा खेळ आिण
म ती ही के लेली असते. दपु ार मोठ्या गमतीनं रोज-रोज ही शाळेत या मध या सु ीचा आनंद घेत असते. अशी
ही दपु ार होत असते एखा ा शेतावर. या तळप या सयू ाला सा ी ठे वनू सकाळपासनू के ले या
कामाचा िशणवटा घालव यासाठी श त अशा वडा या नाही तर िपपं ळा या झाडा या सावलीत िवसावलेला
असतो कोणी शेतकरी.

िश कांनी िव ा याना वरील उता याचे मक

ू अथवा गटात कटवाचन कर यास सांगावे व
भाग १ ते ३ मधील लेखातील तल
ु ना करता काय वेगळेपण आहे ते पढु ील कृ ती वारे समजनू
घे यास मागदशन करावे.

कृ ती- ततु उता यात वणन केलेला घटक-

 वणन केलेला घटक : मानव आहे क मानवेतर आहे.

 विणले या घटकाचे कतु वान य सारखी गुणिवशे ष .१).............२)...............३).............
 वणन केलेला घटकाचे मानवी जीवनावर होणारा प रणाम .............
 उता यात तुत घटकाचे वणन कर यासाठी वापरलेले अलक
ं ा रक श द .................
िश कांनी लिलत िनबंध या लेखा या ढी करणासाठी वरील उता यासारखे उतारे घेऊन िव ा याना लिलत
िनबंध या लेखात येणा या पढु ील घटकां ल ात घेऊन सबिं धत उता याची िकंवा पाठाची गटात चचा कर यास
सागं ावी.

• लिलत िनबंधात क थानी असेलेला घटक .

१ • वणन के ले या घटकात िदसनू येणारे मानवी वभाव िवशेष.

• वणन के ले या घटक आिण मानवी जीवन यांचा पर पर संबंध.

२ • वणनातील संबंिधत वेळ,काळ िकंवा िठकाण दशिवणारे मु े.

• वणन के ले या घटकातून िदसनू येणारी मु ये.

३

लंडनचे धक ु े हणजे औरच असते. आधी वषाचे दहा िदवस सु ा आकाश िनर नसते. ितकडचे
आकाश आप या आकाशाइतके उंच कधी वाटतच नाही. कधीही वरती पहा, काळसर पांढुरके छत जसे सव
शहरावर घातलेले असते. कोळशावर चालणारे लडं नमधले हजारो लहान-मोठे कारखाने व कोळशावर
चालणा या लंडन या घरांतील ल ावधी चल ु ी रा ंिदवस वातावरणात धरू ओकत असतात. घरांतही जरी
अनवाणी चालले तरी पाय काळे होतात. कुठ या ही झाडाला हात लावला तरी हात काळे होतात. या धरु कट
वातावरणात धक
ु े पसरले, हणजे एरवी डो यांना न िदसणारे कोळशाचे कण जणू य होतात. काळोख
डो याला िदसतो व हातांत धरता येतो. असे धक ु े वषातून एक-दोनदा तरी लंडनवर पसरते. पृ वी या भोवती
हवेचे आवरण आहे व आपण या हवे या तळाशी आहोत या गो ी भगू ोला या पु तकात वाच या हो या; पण
यांचा य अनभु व लंडन या धु यात आला. समु ा या तळाशी असले या जीवांना काय वाटत असेल
याची क पना येत.े या धु याने हाहाकार होतो.ि िटश खाडीत बोटीवर बोटी आपटतात. र यावर गाड्यांचे
अपघात होतात. मलु े र ता चुकतात.िहवा यातले िक येक आठवडे येथला िदवस संिध काशा इतपत उजेडाचा
असतो.
कृती-

१) वैिश ्ये िलहा –

२)श दात उ र िलहा –लंडनमधील वातावरणात धरू ओकणारे घटक . १).....................२)..............

लडं नमधील आकाश .

३)प रणाम िलहा – लंडन मधील धु याचा मानवी जीवनावरील प रणाम.

१)
२)
३)
४)

वमत – तु ही अनभु वले या िहवा यातील एका िदवसाचे वणन करा.

िश कांनी वरील कृती माणे इतर कृती देऊन आशयाचे आकलन क न

घे यासाठी मागदशन करावे.

क पक होऊ या

 धु यात बडु ालेला तमु चा गाव िकंवा तमु चे शहर यािवषयी

तुम या मनात आलेले िवचार य करा.
 मे मिह यातील दपु ार तु ही कशी घालवता यािवषयी सिव तर
िलहा.
 कौश य- सािह य कारां या विनिफती समजपूवक ऐकता येणे.
िदवस े - आपले िवचार य कर याचा य न करणे. सािह याचे समजपवू क
वण,वाचन,
२८/२९ वाचन क न याचा आ वाद घेता येणे. सािह या याआशयावरील
लेखन काढले या िटपणां या मु यांचा िव तार करत संक पना:- प य
/ प

िश कांनी िव ा याना पढु ील किवतेचे कट वाचन कर यास सांगावे.तसेच या किवते या मदतीने िकंवा तु हांला श य असेल ती
किवता घेऊन िश कांनी पिह या भागात झाले या घटकांवर आधा रत िव ा याशी चचा करावी.यमक,उपमा, पक,उ े ा,
चेतनगुणो अलंकार. किवतेचे स दय िनमाण हो यासाठी कवीने के लेली श दाची अचक ू िनवड.श दांचे अथ अशा िविवध
ां या ारे या घटकांचे आकलन झाले क नाही ते जाणनू यावे.

बाळ, चाललास रणा याच िव मी बाहनं ी

घरा बांिधते तोरण वतं ता राखायची,
पंच ाणां या योत नी खां ावरी या िवसावे
तुज क रते औ ण.।।१।। शांित उ ा या जगाची.।।२।।
याच िव मी बाहनं ी हणिू न या मा या डोळा
वतं ता राखायची, नाही थबही द:ु खाचा;
खां ावरी या िवसावे मीिह महारा क या
शांित उ ा या जगाची.।।३।। धम जाणते वीराचा.।।४।।
नाही एकिह हदं का अशभु ाची साउलीिह
मखु ावाटे काढणार नाही पडणार येथे;
मीच लाविु न ठे िवली अरे मीिह सांगते ना
तु या तलवारीला धार.।।५।। िजजा-ल मु शी नाते.।।६।।
तु या श ांना,अ ांना ध य करी माझी कूस
शि देईल भवानी, येई िवजयी होऊन,
िशवरायाचे व प पु हा मािझया हाताने
आठवावे रणागं णी ।।७।। दधू भात भरवीन!।।८।।

िश कांनी िव ा याना वरील किवतेचे आरोह अवरोहसह किवतेचे कट िकंवा मौन वाचन कर यास सांगावे. िवषय,
अलंकार,िविवध ितमा,अलंका रक श द,या घटकाबरोबरच का याचे सवात मह वाचा िवशेष हणजे रस, रस हा का याचा
आ मा असतो.वरील किवतेत आले या रसािवषयी िश कांनी िव ा याशी चचा करावी.
िश कांनी िव ा याना पढु ील किवते या आधारे का यात नाद,लय,अलंकार, ितमा,आशयाला अनसु न श दांची
िनवड, याचं ी यो य मांडणी,रस,वृ , हे घटक येतातच परंतु कवी कोणतीही बधं न न मानता आप या मनातील िवचार
य करतो.हाही एक रचना कार आहे. याला मु छंद हणतात.तो कसा ते िव ा याशी चचा क न िकंवा गटात चचा
करायला सांगनू समजनू घे यास मदत करावी.

हाके तनू ह पार होतेय आई
हरवत चाललाय िकराणा आिण भसु ार
लोहाराचा भाता आिण कंु भाराचा आवा
क हईची िझलई िव तवासोबत िनघनू गेली.
राखेसिहत दरु ावत गेली गॅस या शेगडीवर
सटु ीत आता खेळत नाहीत मल ु ं
थांबनू गेलाय यांचा दगं ा,
परक या मल ु ी खेळत नाहीत आता
पोरं आता दगं असतात दरू दशन या चॅनेलवर
आिण उलगडत ाइम-ि लर.
श द बापडु े के वळ वारा तसे िव न जातायत
आिण माझी बोली
हबं राय या थांब यायत गोठ्यात या गाई
सपु र माकट या झगमगाटात झरझर
िनघनू चाललाय गावगाड्यासोबत मक ु ाट
माग या धगीवर रटरटणारी आमटी
बोलाचालीतनू िनघनू चाललीय मा या आईची बोली
िवटीदाडं ू आिण लगो या
आट्यापाट्या आिण िपंगा
आधीचे मातीतले खेळ
बघत ि के टची मॅच
िलिहते हात आता रािहले नाहीत िलिहते,
मी वाचवतोय माझी किवता आिण माझी आई
आिण माझी भमू ी किवतेसोबत

िश कांनी िव ा याना किवता चालीवर हण यास सांगावी, म यवत क पना सांग यास
सांगावी व पढु ील कृ त या मदतीने मु छंदा मक का याची वैिश ्ये समजावनू ावीत
 कृती :-

१)आकृ ितबधं पणू करा

कवी वाचवू पाहतोय या गो ी

२) कवीला खतं वाटते या गो ी. १)...........२)............३)...........४)............

३) किवतेत आलेले ामीण जीवनातील गो ी. .................., .................., ............

क पक होऊ या

 कवीने वणन के या माणे तु हालाही अशा काही

गो ची खतं वाटत का ?कवी माणे का यातनू
य हो याचा य न करा.
 चाचणी मांक – २

कृती :- १. किवते या आधारे सचू नेनुसार कृती करा. (६)

३. खालील कृती पणू करा. (२)
ावणातील पावसाचे वैिश ये

४. आकृती पणू करा. (२)

पावसामुळे िनसगातील बदल

ावणमासी हष मानसी िहरवळ दाटे चोिहकडे;

णात येते सरसर िशरवे णात िफ नी ऊन पडे.
वरती बघता इं धनूचा गोफ दहु रे ी िवणलासे,
मगं ल तोरण काय बािं धले नभोमडं पी कुिण भासे!
झालासा सयू ा त वाटतो सांज अहाहा! तो उघडे,
त िशखरांवर, उंच घरांवर िपवळे िपवळे ऊन पडे.
उठती वरती जलदावं रती अनंत सं याराग पहा;
सव नभावर होय रे िखले संदु रतेचे प महा.
बलाकमाला उडता भासे क पसमु ांची माळिच ते,
उत िन येती अवनीवरती हगोलिच क एकमते.
फडफड क नी िभजले अपल ु े पंख पाखरे साव रती;
सदंु र ह रणी िहर या कुरणी िनजबाळासं ह बागडती.
िख लारे ही चरती रानी, गोपिह गाणी गात िफरे ,
मजं ुळ पावा गाय तयाचा ावणमिहमा एकसरु े .
सवु णचंपक फुलला, िविपनी र य के वडा दरवळला,
पा रजातही बघता भामा, रोष मनीचा मावळला!
संदु र परडी घेउिन हाती परु ोपकंठी शु मती,
संदु र बाला या फुलमाला, र य फुले.प ी खडु ती-
देवदशना िनघती ललना, हष माइना दयात,
 ३) खालील ओळीचा सरळ अथ िलहा. (२)
“ ावणमासी हष मानसी िहरवळ दाटे चोिहकडे;
णात येते सरसर िशरवे णात िफ नी ऊन पडे”.

कृती : - २ याकरण घटकावर आधा रत कृती. (४)

४ पढु ील सामािसक श दाचं ा िव ह क न समास ओळखा. (२)

सामािसक श द िव ह समासाचे नाव
महादेव
आठवडा
५ पढु ील उदाहरणे हे कोण या रसाचे आहे ते िलहा. (२)
अ. सहज स या एकदाच येई साजं वेळी.
आ. उठा रा वीर हो, स ज हा उठा चला.
इ. हे कोण बोलले बोला, राजहसं माझा िनजला.
ई. घन याम संदु रा ीधरा अ णोदय झाला.
कृती :- ३ खालील पैक कोणतीही एक कृती सोडवा. (५ )

१) खालील शीषकाव न कथा िलहा.

“अितशहाणा याचा बैल रकामा”
िकंवा
२) खालील िवषयावर बातमी तयार करा.
जनता ग स् हाय कूल, शदरु जना घाट म ये जागितक मिहला िदन

मोठ्या उ सवात साजरा कर यात आला.

िदवस े - लेखन: मता /कौश य सक
ं पना:-
१ हणी,वा चार ,सभु ािषते, क पना िव तार वा चार
३१ यांचा लेखनात भावी वापर करता येणे

१) य ात आपला खांदा दसु या या १) झोप पणू झा यावर डोळे उघडणे

खां ाला लावणे
२ ) सहकाय करणे २ )आपली चक
ू समजनू येणे

१) य ात माशी या िकटकाला मारणे १) डो यातील अ ू पसु णे

२) वेळ फुकट घालवणे २) द:ु ख कमी करणे
 पा पु तकातील किवतेम ये व णले या िनसग दृ याचे
िनसगिच रे खाट यास सांगावे
िश कांनी अशा िविवध उदाहरणा ारे िव ा याशी चचा करावी िकंवा गटात चचा कर यास
 िव ा यानी अनुभवले या ावण मिह याचे वणन का ात
सांगावी. श दश: होणाराो सािहत
कर यास अथ वकरा. िविश अथाने ढ होऊन बसलेला श द समूह हा फरक जाणनू यावा.
अिधक मािहती
 िवजाण नू घेवरील
ा याना यासाठी
दो ही िव
किवतेातयाकड ू न पशढु दीलघेऊउदाहरणे
ील िनवडक न ते सोडवावी.
का ातयाचेबांधदोनयाचाअथयसाकर
१) आग लावणे ंगा. यास सांगा .
१ --------------------------------------२-----------------------------------
२) उकळी फुटणे याचे दोन अथ सागं ा.
१ ---------------------------------------२----------------------------------
िश कानी वरील चच माणे िविवध उदाहरणे देऊन वा याथ व ल याथ सांगनू वा चाराब ल
मािहती िव ा याकडून जाणनू यावी.
 िश कानं ी वरील वा यां या मदतीने वा याथ व ल याथ या िवषयी चचा क न
वा चार या घटकाची ओळख क न ावी.

खालील त ा पण
ू करा.

िश कांनी वरील माणे अिधक उदाहरणा या मदतीने वा चाराचा फायदा,दैनदीन जीवनात वा चारचे
मह व हे िव ा याना समजनू ावे.
 िश कांनी खालील उदाहरणा माणे वा चार अिधक उदाहरणे
घेऊन ती ओळख यास सांगा.
१ सु ीची नोटीस मल ु े कान देवनू ऐकत होती.
२ आईविडल मल ु ासं ाठी खपू ख ता खातात.
३ माजं रा या िप लाला आमचा लळा लागला होता.
४ सैिनकांनी श ल ू ा कंठ नान घातले.
५ आजीचा सव मुलांना सार या माणात दधू िमळे ल याकडे कटा होता.

क पक होऊ या

 पाठ्यपु तकातील िविवध पाठातनू आले या वा चाराचा शोध घे यास

सागं ा.
 आतं रजालाचा वापर क न वा चार या घटकाची अिधक मािहती
िमळिव यास सागं ा.
 पाठ्यपु तकातील वा चाराची यादी कर यास सांगनू एका वा चाराची
दोन उदाहरणे दे यास सांगा.
 े - लेखन: मता /कौश य संक पना -
िदवस
१ घटना सगं वाननु भु व याच
ं े लेखन करता येणे बातमी लेखन
३२

िश कांनी िव ा याना बातमी लेखन यावरील िवचा न उदा. बातमीचे शीषक

कोणते? बातमीचा िशरोभाग कोणता? गटात चचा क न िव ा याना असलेली
मािहती जाणनू यावी.
िश कानं ी िव ा याना बातमीचे िनरी ण क न बातमी लेखनासाठी असणारे घटक समजून ावे. मु य
मथळा, शीषक, उपशीषक, उिचत िदनांक, िठकाण, बातमी ोत .
पिह या िप र छे दांम ये मह वाचा भाग यानंतरचे सिव तर वृ इ. बातमी लेखनासाठी असणारे मह वाचे
भागाची मािहती ावी.

िश कांनी वरील माणे उदाहरण देऊन िव ा याना आदश बातमी कशी िलहावी याचे सिव तर मादशन
करावे.
 खालील िवषयावर बातमी तयार करा .
१. जनता ग स् हाय कूल, शदरु जना घाट म ये वसंधु रा िदन
मोठ्या उ साहात साजरा कर यात आला.
२. िशवाजी हाय कूल , मोश चा सवु ण महो सव मा. िश णमं ी
यां या उपि थतीत साजरा झाला.

क पक होऊ या

१. तमु या आजबू ाजल

ू ा घडणा या घटनावं र आधा रत बातमी तयार
करा.
२. वतमानप ातातील बात यांचे शीषक/मथळा, थळ, ोत , िदनांक
या सार या घटकाचं ा अ यास करावा.
 े - लेखन: मता /कौश य सक
ं पना:-
िदवस
लेखन करताना समानाथ श दाचा वापर समानाथ श द
३३ करता येणे.

पुढीलआई आज सकाळी
उदाहरणा या सहालवकर
याने उठली.
िश कापाणी भरलेा. सकाळची
ंनी िव जेवणाचीश तयारी
याना समानाथ द शोधके ली.
यासआजसांगा
आ हाला ितने बागेत जायचे वचन िदले होते. बागेत जा यासाठी मी सकाळपासूनच ित या मागे
लागलो. माझी बिहण आईला कामात मदत करत होती. मी आईला दक ु ानातनू काही सामान
आणायला मदत के ली. सायंकाळी मी आई व ताई बागेत गेलो. बागेत खपू फुले होती. आई
एका झाडाखाली बसली. जोराचा वारा सटु ला होता. झाडाव न पाने पडत होती. मल ु े खेळात
दगं झाली होती. आज मला खपू आनदं झाला.

िश कांनी िव ा याना वरील उतारा ल पूवक वाच यास सांगनू िव ा याशी चचा करावी. िकंवा गटात
चचा करावी.
वरील उतारा वाचनू उता यावरील कृती सोडवा .
१ उता यातील अधोरे िखत के ले या खालील श दाचं े समानाथ श द िलहा.
१ आई २ पाणी ३ फुले ४ झाड
२ खालील श दां या समान अथाचे श द उता यात शोधा.
१ सहा य २ पण

३ खालील समानाथ श दां या जोड्या जळ ु वा.

‘अ’ गट ‘ब’ गट
१) पवन क )बहीण
२) भिगनी ख) आनंद
३) हष ग ) सामान
४ )सािह य च ) वारा
िश कांनी िव ा याना वरील माणे िविवध उदाहरणे देऊन समानाथ श द ही संक पना जाणनू यावी.
 १ आज याचा चेहरा संदु र िदसत होता.
२ याचे मखु गो या रंगाचे आहे.
३ तो समाजाचा नायक होता.
४ तो आमचा नेता आहे.
५ सव काळोख पसरला होता.
६ बघता बघता अंधारात तो गायब झाला.
७ ितिमर वाटेने चाललात तर धडपडणारच.

िश कानं ी वरील वा यातं आलेले समानाथ श द शोध यास सागं नू समानाथ श द या

घटकाची ओळख क न ावी.

खालील श दांना समानाथ श द िलहा.

१ वन x --------- १ आभाळ x---------
२ वाट x --------- २ हात x ---------
३ गरीब x -------- ३ मोर x--------
४ धरणी x --------- ४ पोपट x ---------
५ िदन x----------- ५ देव x-----------
६ मुख x----------- ६ िपता x-----------

िश कांनी वरील माणे उदाहरणा या मदतीने समानाथ श द ही संक पना समजनू ावी. अिधक
सरावासाठी अशा कार या िविवध कृती सोडवनू या यात.
 िश कानं ी िव ा याना वरील उदाहरणातील एकाच अथाचे दोन श द
शोध यास सागं नू समानाथ श द ही सकं पना अिधक प क न ावी
अशा कार या अिधक उदाहरणाचं ा सराव क न यावा.

क पक होऊ या

 पाठ्यपु तकातील िविवध पाठातनू आले या समानाथ श दाचं ा

शोध या.
 आंतरजालाचा वापर क न समानाथ श द या घटकाची अिधक
मािहती िमळवा.
 समानाथ श दां या अथ छटा शोध याचा य न करा.
उदा. प नी,दारा,आया, अधािगनी, बायको
 े - लेखन: मता /कौश य सक
ं पना - बातमी
िदवस
पाठ्यपु तकात समािव असले या उपयोिजत लेखन लेखन
३४ घटकावर लेखन करता येण.े

िश कांनी िव ा याना वरील बातमी काळजीपवू क पाह यास सागं नू यातील सव घटकाचे अवलोकन
क न गटात चचा कर यास सांगावी.
िश कानं ी िव ा याना वरील बातमी या आधारे खालील िवचा न यानं ा असणारी मािहती जाणनू
यावी.

 बातमीचा िवषय कोणता आहे?

 बातमीचे शीषक कोणते आहे?
 बातमीचा ोत
 बातमीचे थळ व िदनाक
ं
या सारखी आणखी िश कानं ी िवचारावे.
 िश कांनी िव ा याना बातमीलेखनासाठी मह वा या
असणा या भागाची मािहती ावी . खालीळल बातमीचे िनरी ण क न बातमी लेखनासाठी
मागदशन करावे.
शीषक उपशीषक मु य मथळा

उ चत दनांक ठकाण

पिह या प र छे दांम ये मह वाचा भाग यानंतरचे सिव तर वृ इ. बातमी लेखनासाठी असणारे

मह वाचे भागाची मािहती ावी.

िश कांनी खालील माणे उदाहरण देऊन िव ा याना आदश बातमी कशी िलहावी याचे
सिव तर मागदशन करावे.

लाि टक जनजागृती
( यूज नेटवक जनमत)
मबंु ई, िदनांक १९ जनू : पयावरणा या संर णासाठी तसेच भावी िपढीला आरो यदायी वातावरण लाभावे यासाठी
शासनामाफत लाि टकबदं ीचा िनणय घे यात आला आहे.
ये या २३ जनू पासनू संपणू महारा भर लाि टकबंदी लागू होणार आहे. यामळ
ु े काही अपवादा मक लाि टक
सोड यास लाि टक वापरावर मोठ्या माणात मयादा येणार आहे.
लाि टकबंदी हो यापवू लाि टकला काय पयाय असू शकतात, याची मािहती मबुं ईकरांना दे यासाठी
महानगरपािलके ने २२ ते २४ जनू दर यान वरळीत एक दशन आयोिजत के ले आहे. या दशनात मबंु ईकर नाग रकांनी
लाि टक या िपश या जमा करा यात, अशी अपे ा सू ाकडून य कर यात आली आहे.
तसेच लाि टकला पयाय असले या कॅ न हास, यटू , कागदी िपश या यांचा वापर वाढावा, हणनू जनजागृती
कर यात येणार आहे. िपश या बाट या िकंवा लाि टकचे रसायकल कसे व कुठे करता येईल, याची मािहती या
दशनात उपल ध होणार आहे
 खालील िवषयावर बातमी तयार करा .
३. स २०२० -२०२१ ची दहावीची परी ा र कर यात आली.
४. गेटवे ऑफ इिं डयावर योगसाधना .
५. नागपूरातील सवात संदु र शाळा
६. काडिस े र हाय कूल, को हापरू . येथे ‘िश क िदन’ उ साहात
साजरा .

क पक होऊ या

१. तमु या शाळेत होणा या िविवध काय मांवर बातमी तयार करा.

२. चालू घडामोड वर आधा रत बात या तयार करा.
३. दरू दशन वरील बात या पाहन वत: बातमी तयार करा.
 े - उपयोिजत लेखन े - उपयोिजत लेखन
िदवस
मता : पाठ्यपु तकात समािव संक पना -प लेखन
३५ असले या उपयोिजत लेखन घटकावर लेखन
करता येण.े

िश कांनी िव ा याना खालील प काळजीपवू क पाह यास व यातील सव घटकाचे अवलोकन क न

गटात चचा कर यास सांगावे.

िदनांक -----------------------------
ती,
माननीय ----------------------------
-------------------------------------
िवषय : ----------------------------
महोदय,
-----------------------------------------------------------
-----------------------------------------------------------
------
कळावे,
आपला िव ासू
------------------
सांगली
िश कांनी िव ा याना वरील प लेखनाचे ा प दाखवनू प लेखनासाठी असणा या घटकाची सिव तर
चचा क न िव ा याना असलेली मािहती जाणनू यावी.
 उदा. प ाचे एकूण कार िकती?
 कारातील फरक कोणता?
 प लेखन करतांना कोणती द ता बाळगावी?
 प ाची सु वात व शेवट कसा करावा?
 यावष प लेखनाचे कोणते कार अ यासाला आहेत?
 िश कांनी िव ा याना वरील प ाचे िनरी ण क न प लेखनातील सव घटकाची मािहती
क न ावी. खालील कृती िव ा याकडून सोडवनू यावी.
कृती सोडवा
१. वरील प ाचा कार कोणता आहे?
२. प कोणाला िलिहले आहे?
३. प ाचा िवषय कोणता आहे ?
४. प कोणी िलिहले आहे ?
  िश कानं ी खालील माणे िव ा याना उदाहरणे देवनू प लेखनाचा सराव क न या.
िश कानं ी खालील िनवेदन िव ा याना वाच यास सागं नू प लेखनाचा सराव क न यावा.

पयावरण वाचवा, देश वाचवा

उमेद फ डेशन,को हापरू

टाकाऊ व तूपासून िटकाऊ व तू तयार कर यासाठी कायशाळे चे आयोजन

दनांक २० जून थम येणा यास

वेश शु क नाह
ाधा य
४ ते ६

कायशाळे त सहभागी हो यासाठी वप रचय प कायशाळे त तयार झाले या व तंचू ी मागणी

संबिधत सं थेस िलहा . करणारे प संबिधत सं थेस िलहा.

िश कानं ी अशा कारची िविवध उदाहरणे देऊन िव ा याकडून प लेखनाचा सराव क न यावा.
िनवेदन वाचनू सराव करणेसाठीे खालील
- उपयोिजतकृती ले
सोडवा
खन . े - उपयोिजत लेखन
िदवस आठवा
 वरील िनवेदनात प या सं थेलमता : पाठ्यपु आहे
ा िलहावयाचे या सं थेचे नाव कायसक
तकात समािव ं? पना -प लेखन
इय ा : दहावी असले या उपयोिजत लेखन घटकावर लेखन
 कायशाळा कोण या तारखेलकरता
ा व येकोण
ण.े या वेळी आहे ?
 कायशाळे साठी वेश शु क िकती आहे ?
क पक होऊ या
 े - लेखन: मता /कौश य सक
ं पना:
िदवस
लेखन करताना िव दधाथ श दाचा वापर करता िव दधाथ श द
३६ येणे.

पढु ील उदाहरणा या सहा याने िश कांनी िव ा याना खालील उतारा ल पवू क वाच यास सांगनू िव
अथा या श दांचा शोध घे यास सागं ावे.

िदवस मावळला. गाय- हैस घराकडे परतली. सोपानने बैलगाडीतून वैरण

आणली.सव जनावरे गोठयात बांधली ; परंतु आज याचे लाडके कोक घराकडे
परतले न हते. तो सारखा आतबाहेर क लागला. कोकराचे काही बरे -वाईट तर झाले
नसावे या िवचाराने तो द:ु खी झाला. इकडे–ितकडे तो शोध घेऊ लागला. याने
घरा या डा या-उज या बाजूला असणा या शेजा यांकडे चौकशी के ली. पण काहीच
समजेनासे झाले. रा वाढत चालली. तशी याची भीती वाढत गेली. नको ते िवचार
या या मनात येऊ लागले को या श नू े डाव तर साधला नसेल . या िवचारात रा
कशीबशी काढली. सकाळी याचा िजवलग िम या या लाड या कोकरासह दारात
पाहन याचा आनदं गगनात मावेनासा झाला.

उतारा वाचनू उता यावरील कृती सोडवा.

१ उतारा वाचनू खालील श दांचे िव ाथ श द शोधून िलहा.
१ िदवस २ आत ३ िम ४ द:ु ख
२ खालील श दां या उलट अथाचे श द उता यात शोधा.
१ इकडे २ वाईट

िश कानं ी िव ा याना वरील उदहरणां या िव ाथ श द देवनू श द सपं ीब ल जाणनू यावे.

 िश कांनी खालील वा यांत आलेले िव ाथ श द(उलट अथाचे श द) शोध यास सागं नू
िव ाथ श द या घटकाची ओळख क न ावी.

१ हे झाड फार मधुर फळे देते.

२ हे फळ थोडे कडू आहे.
३ तो वगात सतत हजर असे.
४ तो कधीतरी गैरहजर असे.
५ सव काळोख पसरला होता.
६ िदवा लाव यावर ल ख काश पडला.

खालील श दांना िव ाथ श द िलहा.

१ सुंदर x --------- १ लांब x---------

२ पाप x --------- २ मान x ---------
३ गरीब x -------- ३ अथ x--------
४ आज x --------- ४ पा x ---------
५ िदवस x----------- ५ वतं x-----------
६ गणु x----------- ६ याय x-----------

िश कांनी वरील माणे उदाहरणा या मदतीने िव ाथ श द याचा वापर यो य िठकाणी कसा करावा हे
समजून ावे . अिधक सरावासाठी अशा कार या िविवध कृती सोडवनू या यात.
 दबु ध, अपणू , उ साह, अ ानी, उंच, श य,
काळे , तुती, एकमत, अंत, खरे दी, उमेद,
िव ास,कठीण ,सगु ंध, दोष, पास, सश ,
अंध, े

िश कांनी िव ा याना वरील श दांचे िव ाथ श द शोध यास

सांगावे. िव ाथ श दां या अिधक उदाहरणांचा सराव क न यावा.

क पक होऊ या

-
 पाठ्यपु तकातील िविवध पाठातनू आले या िव ाथ श दाचं ा
शोध या.
 आंतरजालाचा वापर क न िव ाथ श द या घटकाची अिधक
मािहती िमळवा.
 े - लेखन: मता संक पना:-
िदवस क पनांचा िव तर करता येणे.
घटना, संग, वानभु व यांचे लेखन करता येणे आ कथन
३७

िव ाथ िम ांनो आप या येकालाच वाटत असतं क , माझं हणणं कोणीतरी ऐकाव,ं माझा भाव, माझा िवचार कुणी
तरी शांतपणे ऐकावा, तो कोणीतरी समजनू यावा. असं समजनू घेत यानं आप याला हलकं वाटतं. चला तर मग आपण एक
ाितिनिधक व पात खेळ खेळू स या कोरोना ससं ग काळात शाळे पासनू दरू अस याने तु हाला कंटाळवाणे वाटत असेल. िम -
मैि ण ची आठवण येत असेल या खेळातून आपण एकमेकांचे मनोगत, द् गते जाणनू घेऊ या..

ट पे -
 िश कांनी दोन दोन िव ा या या जोड्या करा यात.

 तुत िवषया या संदभाने िव ा याना आप या िम -

मैि ण ना समोर आपले द् गते मांड यास सांगावे.

 एकमेकांचे द् गते ऐकून घेत यावर वहीत १२ ते १५

ओळीत ते िलिह यास सांगावे.
 ाितिनिधक व पात दगते वाचनू यावीत.

 टु ी, उिणवा जाणव यास मागदशन करावे.

 मनोगत आ मकथन िलिहतांना थमपु षी एकवचनी
लॉकडाऊन मधील
लेखन असावे, भाव पश असावे, याचे आ मवृ
िव ा याचे मनोगत,आ मकथन
िलिहतो आहोत, याचे अतं रंग पणू त: जाणनू घेऊन
या या सव सवं दे नाश
ं ी समरस होऊन आप या
लेखनाची मांडणी करावी. आधी ठळक बाबी
सांगा यात. िव ा याना मागदशन करावे.
 'मी मोबाईल बोलतोय......' या िवषयावर पंधरा ते वीस ओळीत लेखन करा.
माझी उपयु ता

माझी ज कहाणी वेगाने झा े ा सार

तुम ाि णाती उपयोग

सव े ाती सहज संचार

‘मी कोसबाडची टेकडी बोलतेय.’......

( ोत - पाठ . ५ : एक होती समई)

कोसबाडची टेकडी अनतु ाई वाघ छायािच

क पक होऊ या

‘मी कोरोना िवषाणू बोलतोय’ या िवषयांवर १८ ते २० ओळी लेखन करा.

िदवस े - लेखन: मता संक पना:-
१ लेखन करताना लेखन िनयमाचं े पालन करता येण.े वचन
३८ २ लेखन करताना वचन या घटकाचा वापर करता येण.े

१ कंु डीत गलु ाबाचे सदंु र फूल उमलले होते.

२ बागेत अनेक सदंु र फुले होती.
३ आ ही के तन या शेतात आं याचे झाड लावले.
४ रे वा या गावाकडे आबं ा,फणस,काज,ू अशी खपू झाडे आहेत.
५ आ ही पु तका या गावाला भेट िदली. तेथे खपू पु तके होती.
६ मला पधत पु तक भेट िमळाले.
७ आ ही र या याकडेला गाडी थांबवली.
८ र याने अनेक गाड्या धावत हो या.

िश कानी वरील वा ये िव ा याकडून वाचनू यावी. दोन वा यातं ील फरक जाणनू घेऊन िव ा यासोबत
चचा करावी. गटात चचा कर यास सागं ावी.

१. वरील वा यांम ये एकवचन असणारे श द शोधा ?

१ ------------२ -------------३ ------------४ ---------------
२ . वरील वा यांम ये अनेकवचन असणारे श द शोधा ?
१ ------------२ -------------३ ------------४ ---------------
३ . वरील वा यात एकवचन व अनेकवचन असे श द आले आहेत. यां या जोड्या िलहा.
१ ------------२ -------------३ ------------४ ---------------

िश कांनी वरील माणे िविवध उदाहरणे देऊन वचन ही संक पना जाणनू यावी.
खालील श दांचे वचन ओळखा.

१ पान ४ घडयाळ

२व ा ५ काठ्या

३ खु या ६ चटई

िश कांनी वरील उदाहरणा या मदतीने वचन या घटकाची ओळख क न ावी. एक व तू व

अनेक व तू यां यासाठी असणा या श दाचं ी मािहती ावी. सरावासाठी खालील उदाहरणे वाचनू
यावीत.

खालील श दांचे वचन बदला.

१ के स----------- ६ ------------ मासे

२ मल
ू --------- ७ ------------ गाई

३ शाळा----------- ८ ------------ िखड या

४ वृ ----------- ९------------ पाक या

५ घड्याळे --------- १०--------- फांदी

िश कानं ी वरील उदाहरणां या मदतीने वचन या घटकािवषयी चचा क न एकवचन, अनेकवचन

ही सक
ं पना प क न सागं ावी.
 खालील उदाहरणाम ये कोणते श द एकवचनी व अनेकवचनी
आहेत ते ओळखनू िलहा.
१. मलु े ही देवा घरची फुले आहेत.
२. एक एक कळी जमवता जमवता तेथे क याचं ा ढीग तयार
झाला.
३ . नदीत मासे पकडायला गेले या िनतीनला आज एकच मासा
िमळाला.
अशी अनेक उदाहरणे सरावासाठी ावीत.

क पक होऊ या

 क पक होऊ या (आ हाने):-
 पाठ्यपु तकातील एकवचनी अनेकवचनी श द शोधा.
 काही श दांचे एकवचन आिण अनेकवचन सारखेच असते असे श द
शोधा व यादी तयार करा.
 आतं रजाला या मदतीने वचन या याकरिणक घटकाची अिधक
मािहती िमळवा.
 िदवस
े - लेखन: मता संक पना:-
३९/४० घटना, सगं , वानभु व याच
ं े लेखन करता येणे.
संग े खन

िव ाथ िम ांनो नम कार खालील िच बारकाईने पाहा आिण या िच ािवषयी तुम या मनात येणारे
िवचार सागं ा.
मलु ानं ो पािहलेला सगं , काय म,
अनभु वलेली एखादी घटना आपण दसु याला
सागं तो. याचे वणन करतो. हीच अिभ य
जे हा आपण लेखनातनू करतो ते हा याला
आपण ' संगलेखन' असे हणतो. आज
पयत अनेकवेळा तु ही असे लेखन के ले
असेल. चला बरं, अशा एका सगं ाचे आपण
वणन क यात व नतं र ते िलह या.

िश कांनी पुढील माने िव ा याचे पूव ान तपासावे.

o िव ा याची िनरी ण
o तो करीत असलेले िचंतन
o मनातील िवचार, भावनाचं ी छोट्या-छोट्या वा यांम ये तो करीत असलेली मांडणी.
o याची श द सपं ी
o िच वणनांकडून संगलेखनापयतचा वास.

सात-आठ िव ा याचा एक गट या माणे वगाचे गट करावेत. येक गटात वतं िच देऊन

पर परात चचा सवं ाद कर यास सागं ावा. िच ा या अनषु गं ाने काही नवीन श द उदाहरणे
देऊन िव ा या या िवचारांना चालना ावी. यांना अिधक सू म व सखोल िनरी ण
कर यास, के लेले िनरी ण सो या भाषेत वणन कर यास आिण याची लेखी मांडणी
कर यास े रत करावे
 खालील मुद् ां या आधारे तु ही भेट िदले या े णीय थळाचे वणन करा.

सां ृ ितक वैि े

ा भागाती मानवी
जीवन
तु ा ा िव ेष आवड े े
भौगोि क थान बाब.

उ ् े खनीय बाबी मनावर ठस े ा िव ेष.

चाल चॅि लन या एका िवनोदी काय मास तु ही उपि थत आहात अशी क पना
क न संगलेखन करा. यासाठी पढु ील मु े िवचारात या.

 चाल चॅि लनन चे वभाव िवशेष - उदा.- हसरा चेहरा, गमती जमती, लकबी,

हसवता हसवता े कां या डो यात पाणी आण याचे

 चाल या िवनोदाचा े कांवर होणारा प रणाम.

 काय म सगं ी या वातावरणाचे िवशेष.

 े क हणनू तु हास झालेला आनदं इ.

 क पक होऊ या

लॉकडाऊन या काळात मी फुलवलेली बाग' या िवषयावर संग

लेखन करा. िवषय िव तारासाठी पढु ील मु े िवचारात या.

लागवड करताना िमळालेला कुटुंिबयांचे सहकाय

आनंद

भाजीपाला लागवड सि य, शेणखताचा वापर

फुलझाडांची लागवड मोकळी जमीन/ टेरेसचा

क पक वापर
 सकं पना:-
िदवस े - लेखन: मता /कौश य
१ लेखन करताना शु लेखना या लेखन
४१ िनयमांचे पालन करता ये णे. िनयमांनुसार
लेखन

 िश कांनी िव ा याना पढु ील वा ये वाच यास सांगनू िव ा याचे गट तयार क न गटात चचा कर यास
सांगावी. िश कांनी अशा िविवध उदाहरणा ारे िव ा याशी चचा करावी िकंवा गटात चचा कर यास
सांगावी. शु लेखन जाणनू यावे.
जसे पढु ील उदाहरणे पाहा.

१ एखा ा श दाची यु प ी शोधणे हणजे एक कारचा आनंद िमळिवणे.

२ एका ा श दाची उ पि सोदने हणजे एक परकारचा आनंद िमळिवणे.
३ सिु शि त माणसाला समाजभान असेलच असे नाही.
४ सिु शकशीत मानसाला समाजभान असेलच असे हाई.
५ दरवष आप या शाळे त िश किदन साजरा होतो.
६ दरविष आप या शाळे त िश कदीन साजरा होतो .

१ वरील उदाहरणाम ये आलेले शु श द ओळखनू िलहा.

१ ------------------२-------------------३------------------४---------------
२ वरील उदाहरणाम ये आलेले अशु श द ओळखनू िलहा.
१ ------------------२------------------३--------------------४ --------------
िश कानी वरील चच माणे िविवध उदाहरणे देऊन शु लेखन ही संक पना िव ा याकडून
जाणनू यावी.
चक
ू क बरोबर ते िलहा.
सकाळी --------- मुलाने -------- सीनेमा --------
रा ीय -------- विडल -------- हाय कुल --------
दधु -------- आिज -------- परी ा ---------

िश कानं ी वरील श दात याकरण ्या चकू िकंवा बरोबर असणारे श द ओळख यास देऊन
गटात चचा करावी. िव ा याची शु लेखनाची जाण ल ात यावी.
 शु श द
मी, ती, जी, ही, फ , त,ू ज,ू धू , िन
कवी, ऋषी, शनी, पशू ,गु फूल, सनू
आिण इित,किवता, स रता, मािहती ,
परंतु , िव ाथ , तथािप,यथामित,
भीती, पजू ा, नीती, पवू , नवीन ,संगीत
हळूहळू ,िकंिचत,मळ ु ू मळ
ु ू ,नागपरू ,
अशु श द
िम,आणी , मंदीर निवन,
प र ा, कवीता, हाय कुल , विह ,
किव , अनसु या, आ बा , िसह ,
गित , वरगीकरण, उस, िविहर,
एकादा, िशषक, आिशवाद,

िश कांनी वरील त या या मदतीने शु श द व अशु श द या ब ल मािहती देऊन

शु लेखनाचे िनयम समजवावेत व शु लेखन या घटकाची ओळख क न ावी.

वरील उता यातील श दांचे खालील त याम ये वग करण करा.

अनु वार हव दीघ त सम श द

िश कांनी वरील उदाहरणा या मदतीने अनु वार , ह व ,दीघ ,त सम श द या िवषयी चचा क न

शु लेखन ही संक पना समजून ावी.
 खालील उदाहरणांमधील लेखन िनयमांनस ु ार शु श द
ओळखा.
१ िकत /क त /िकित /क ित --------------------
२ ददु शा/दरू दशा/ददू शा/ददु शा ------------------
३ वीभतू ी /िवभतू ी /वीभिू त/िवभिू त----------------
४ िदपावली/दीपाविल/दीपावली/िदपाविल---------------
५ िनरी ण/िन र ण/िनरीकशन/ िनरी ण
िश कांनी वरील उदाहरणातील अचूक श द ओळख यास
सांगून अिधक उदाहरणांचा सराव क न यावा .

क पक होऊ या

 शु लेखनाचे िनयम वाचा. पाठ्यपु तकातील हे श द असेच िलहा

हे पान अ यासा व शु लेखनाचा सराव करा.

 आतं रजालाचा वापर क न शु लेखना या िनयमाची अिधक

मािहती िमळवा.

 बोलताना जाणीवपवू क शु श दांचा वापर करा.

 हमखास चुकणा या श दांची यादी तयार करा. (‘र’ फार यु श द )

 े - लेखन: मता /कौश य संक पना - बातमी
िदवस पाठ्यपु तकात समािव असले या उपयोिजत लेखन
लेखन
घटकावर लेखन करता येण.े
४२

िश कांनी िव ा याना खालील बातमी काळजीपवू क पाह यास सागं नू यातील सव घटकाचे अवलोकन
क न गटात चचा कर यास सांगावी.

रा ीय िव ा मंिदर---शता दी वष –मा. िश णमं ी –रा ीय िहत—िविवध

काय माचे आयोजन—माजी िव ा याची उपि थती.

रा ीय िव ा मंिदर
रा ीय वृ ीची जोपासना करणारी पिव शाळा
िदनाक
ं – १२ जनू : अकोला (आम या वाताहराकडून)
आज महा मा फुले नगरात रा ीय िश ण सं थे या रा ीय िव ा मिं दर' या शाळेचा शता दी
महो सव अ यंत उ हासात साजरा झाला. माननीय िश ण मं यांनी आप या भाषणात शाळे चा मु कंठाने
गौरव के ला. ते हणाले, खरे तर या शाळेचा लौिकक सवदरू पसरलेला आहे. तरीही सं थेचे पदािधकारी
मला शाळे या माजी िव ा या या क ितपताका दाखवत होते. या पाहन तर मी अचंिबतच झालो. अनेक
उ चिवदयाभिू षत, अनेक े ांतले नामािं कत, उदयोगपती, िवचारवंत, समाजसधु ारक, कलावतं ,
सािह य, राजकारणी यांची आरास माडं लेली होती हणा ना! गे या शभं र वषात या देशाला काय िदले,
याचे अ यतं लोभसवाणे दशन घडत होते. "
सोह या या सु वातीलाच एक सादरीकरण झाले. यात या शाळे चा संपणू इितहास कथन
के लेला होता. लोकमा य िटळकां या ेरणेने देशभर रा ीय वृ ीची जोपासना कर यासाठी शाळांची
िनिमती झाली. यांपैक च 'रा ीय िव ा मिं दर' या शाळेची थापना झाली. एका लहानशा रोपट्याचे
महावृ ात पातं र झाले होते. रा ीय वृ ीचे, देशभ मरु लेले िव ाथ घडव याचा सक ं प
क पनेपे ाही यश वी झाला होता. शाळे ने सु वातीपासूनच क पकतेने अनेक उप म राबवले.
जीवना या िविवध े ांत िशर याची ेरणा िवदया याम ये िनमाण के ली. याचे य फळ समोर
बसले या ो यामं ये िदसत होते. समोर बसले या सव नामवतं ामं ये बहसं य शाळेचे माजी िव ाथ च
होते. सं थे या अ य ांनी शाळेची कामिगरी न पणे कथन के ली. गेली काही वष शाळेचे माजी िव ाथ
 िश कांनी िव ा यासोबत ‘बातमी लेखन’ यावरील मुद् ा या आधारे बातमी कशी िलहावी
घटकािं वषयी चचा करावी. शीषक/मथळा कसा िलहावा यािवषयी िव या याना िवचा न यांचे पवू
ान जाणनू यावे.

िश कानं ी िव ा याना खाली िदले या मुद् ा या आधारे बातमीचे लेखन कर यासाठी

असणारे घटक समजून ावेत.

तफ
ु ान—दु काळ— पावसाचे पाणी ---- बधं ारे –
क ---- मदान—जलसा रता
गाव पाणीदार झालं !
(आम या वाताहराकडून)
सातारा, िद. १० जनू मे मिह या या अखेरीस वळवाचा
पाऊस तुफाना या पात आला आिण कुकुडवाडी गाव
पाणीदार झाले. कायम दु काळ त असणारे गाव
वळवा या पावसाने काही वेळातच पा याने भरले.
गावक यां या बरोबर शहरात व परदेशात राहणा या
ाम थानं ीही या घटनेबाबत समाधान य के ले.
या सवाना आनंिदत हो याचे कारणही तसेच
होते. सा या गावक यांनी एक येऊन साता यातील
कुकुडवाडी गावातील दु काळावर मात के ली आहे.

शीषक , वेळ, िदनांक, थळ, पिह या प र छे दांम ये मह वाचा भाग यानतं रचे सिव तर वृ इ. बातमी
लेखनासाठी असणा या मह वा या भागाची मािहती ावी.
िश कानं ी खालील माणे उदाहरण देऊन िव ा याना आदश बातमी कशी िलहावी याचे सिव तर
मादशन करावे.
 खालील िवषयावर बातमी तयार करा .
१) कोरोना –साथ – णसं या –िवलगीकरण – िज हा
२) का मीर—दहशदवाद—वीरमरण—आधार तभं —अिभमान
३) उप म –तं ान मै ी –िव ाथ —पालकांना मागदशन

क पक होऊ या

 तमु या प रसरात घडणा या सामािजक घटनावं र आधा रत बातमी

तयार करा.
 चालू घडामोड वर आधा रत त डी बातमी गटात सांगा.
 वतमानप ातातील बात याचं े शीषक, मथळा, थळ, ोत, िदनांक या
सार या घटकाचं ा अ यास करावा.
 े - लेखन: मता /कौश य सक
ं पना:-
िदवस १ लेखनाम ये िवराम िच हांचा वापर िवरामिच हे
४३ करता येणे .

पढु ील नमनु ा कृती या साहा याने िश कांनी िव ा याचे िवरामिच हांब लचे पूव ान जाणनू यावे.

? . :

! “ ”

, - ;

अधिवराम, उद् गार िच ह, पणू िवराम, सयं ोग, दहु रे ी अवतरण िच ह, अपणू िवराम,
व पिवराम, िच ह
िश कांनी िव ा याना वरील चौकटीतील िच ह ओळख यास सांगनू िच हा या
बाणासमोर िच हाचे नाव िलिह यास सांगावे. िव ा याशी चचा करावी िकंवा गटात चचा करावी.
खालील वा यातील ठळक श दाजवळ असणारे िवरामिच हे ओळखा. पढु ील चौकटीत िच हाचे
नाव िलहा.
२) आजी या डो यावर एकही काळा के स न हता.
३) मला ‘ यामची आई’ हे पु तक फार आवडते.
४) सवशला आबं ा, ा े,पे , के ळी इ. फळे आवडतात.
५) ते हणाले, “ल ात नाही आलं !”
िश कानं ी िव ा याना वरील माणे िविवध उदाहरणे देऊन िवरामिच हे ही संक पना समजनू
सांगावी.
खाली िदले या वा यांम ये िवरामिच हांचा वापर क न वा य पु हा िलहा.
१ तमु चे के स अजनू काळे कसे रािहले आहेत
२ एकाएक रमेश पाय घस न पडला
३ मी कशाची जािहरात करीत आहे
४ आ ही लहानपणी कबड्डी भोवरा गोट्या लंगडी असे खेळ खेळायचो
िश कांनी िव ा याना वरील वा यांत िवरामिच हे घालनू वा य पु हा िलिह यास सागं नू
िवरामिच हे या घटकाची ओळख क न ावी.

खालील िवरामिच हे ओळखून याचे नाव िलहा.

१ -
२ .
३ ,
४ ‘ ’
५ ;
६ ?

िश कांनी वरील माणे उदाहरणा या मदतीने िवरामिच हे ही समजून ावी. अिधक सरावासाठी
अशा कार या िविवध कृती सोडवनू या यात.
 जोड्या लावा.
‘अ’ गट ‘ ब’ गट
१ संयोग िच ह क) ;
२ अधिवराम ख) ?
३ एके री अवतरण िच ह ग) -
४ िच ह घ) ‘ ’
िश कानं ी िव ा याना वरील माणे देऊन िवरामिच हाचं ा शोध घे यास
सांगावे. िवरामिच हे हणजे काय ? वापराचे फायदे, िवरामिच हांचे कार
िवरामिच हे चक
ु या िठकाणी वापर याने होणारी गंमत अशा कार या अिधक
उदाहरणांचा सराव क न यावा.

क पक होऊ या

 पाठ्यपु तकातील िविवध पाठातून आले या िवरामिच हांचा शोध

या.
 आतं रजालाचा वापर क न िवरामिच हे या घटकाची अिधक
मािहती िमळवा.
 िवरामिच हािशवाय एक उतारा वाचा व फरक ल ात या.
 े - उपयोिजत लेखन
िदवस संक पना-
मता : पाठ्यपु तकात समािव
४४ असले या उपयोिजत लेखन घटकावर लेखन प लेखन
करता येण.े

िश कांनी िव ा याना खालील प काळजीपवू क पाह यास व यातील सव घटकाचे अवलोकन क न

गटात चचा कर यास सांगावे.

िदनांक: २० जानेवारी २०१९

ि य न ता,
स ेम नम कार. सव थम तुझे मनःपूवक अिभनंदन! सु िस सुलेखनकार अ यतु
पालव यां या सल
ु ेखन कायशाळेत तल ु ा 'उ कृ सल
ु ेखनकार' हणनू स मािनत
कर यात आले, ही खपू च कौतक
ु ा पद बाब आहे. असा स मान, तो ही या े ातील
त ां या ह ते... अशी संधी सवानाच िमळत नसते, खपू भा यशाली आहेस तू!
मळु ातच तुझे अ र मो यासारखे टपोरे आहे. यातच तू सल ु ेखन कायशाळे त लेखना या
िविवध शैली िशकलीस, यामळ ु े तु या ह ता राला चार चाँद लागले बघ! या सल
ु ेखन
कलेची अशीच साधना करत राहा. हणजेच कालांतराने तू ही या े ातील त हणनू
नावाजली जाशील.
यापढु ेही तु याकडून अशाच गौरवा पद कामिगरीची अपे ा आहे. तु या न
वभावामळ ु े व गणु ी यि म वामळ ु े तू खपू मोठी य बनशील. तु या सव य नानं ा
परमे र यश देवो, हीच सिद छा!
तुझे पु हा एकदा खपू खपू अिभनंदन!
काका-काकू कसे आहेत? यांना माझा िशरसा ांग नम कार कळव. छोटया बेबीला
िश कांनी िव ा यासोबत प लेखना या वैिश ्यांबाबत सिव तर चचा क न यांचे पवू ान जाणनू यावे.
उदा.
 प ाचे एकूण कार िकती?
 प कारातील फरक कोणता?
 प लेखन करतांना कोणती द ता बाळगावी?
 प ाची सु वात व शेवट कसा करावा?
 यावष प लेखनाचे कोणते कार अ यासाला आहेत?
 िश कांनी िव ा याना वरील प - ा पाचे नमु याचे िनरी ण कर यास सांगावे. सव घटकाची िव तृत
मािहती ावी.
िश कांनी वरील माणे उदाहरणे देऊन खाली िदले या माणे आदश प लेखनाचा नमनु ा िलहन ावा.

िदनाक
ं : १३ जनू २०२१
ित,
माननीय सुनंदा के ळकर
िशिबर संयोजक व िश क,
५, सेवासदन,
ना. सी. घाग माग,
औरंगाबाद ४३१००१
िवषय: योगासन िश ण वगात वेश िमळणेबाबत.
माननीय महोदया,
मी अ.ब.क, रानपाखरं िव ालयाची िव ािथनी. 'आरो यम'् या सं थेतफ आयोिजत आप या योगासन
िश ण वगात सहभागी हो यासाठी मी इ छुक आहे. खास शालेय िव ा याकरता आयोिजत कर यात
आले या या िनःशु क योगासन िश णवगाला इतर शाळांतील िव ा याचाही चंड ितसाद
िमळा यामळ
ु े नावन दणी क नसु ा माझा वेश िनि त झाला नाही. िव ा याची सं या मोठ्या माणात
आहे, यामळ
ु े मला या वगात बस याची संधी िमळे ल क नाही याची शक
ं ा आहे.
मी या िश णवगात सहभागी हो यासाठी खपू उ सकु आहे. आपण मला या िश णवगात वेश
िमळवनू दयावा. ही न िवनंती.
तुत िवनंतीला मान देऊन आपण मला आप या िशिबरात सहभागी क न याल याब ल िव ास
वाटतो.
आपली िव ास,ू
अ.ब.क,
३०२, आकां ा
िव ा सदन,
एल. बी. एस. रोड,
औरंगाबाद- ४३१००१
xxxx@gmail.com
िश कांनी प लेखना या खालील नमु याचं ा िव ा याकडून सराव क न यावा.

िश कानं ी वरील माणे आणखीही उदाहरणे देऊन सराव क न यावा.

 िदवस चाचणी मांक – ३
४५
कृती :- अ) खालील उतारा ल पूवक वाचा व यावर आधा रत कृती सोडवा. (७)
उतारा :
अ णांचा िनरोप घेऊन -------------------------------------
--------------------------------------- व मलाही गमत नसे.
कृती-
१) पुढील िवधाने पण
ू करा. (२)
अ) अ णा राहत या भागाचे नाव------
आ) अ णा या गु चे नाव-----------------
२) आकृतीबंध पूण करा. (२)

अ णांचे वभाविवशेष

३) तु हाला तमु या आयु यात लाभले या ेरक, आदश य िवषयी

सहा ते आठ ओळी िलहा. (3)
कृती – ब) पुढील किवता वाचा आिण यावर आधा रत कृती सोडवा (८ )
रंगरंगु या, सानसानु या -------------------
-------------------- खाऊ खावा. तु या सवे.
कृती : -

१) आकृितबधं पणू करा. (२)

कविय ीने वणन के लेले गवतफुलाचं े
िवशेष
२) पणू करा. (२)
अ) गवतफूल िनरखताना पढु ील गो चा िवसर पडला. --------
आ) गोिजरी भाषा िशक याची इ छा आहे कारण----------
3) पुढील का यपिं चा सरळ अथ िलहा. (२)
“वारा घेऊन सानल
ु े, खेळ खेळतो झोपाळा
रा ही इवली होऊन हणते, अंगाईचे गीत तुला”
४) ‘तु यासगं ती सदा रहावे, िवस नी शाळा, घर सारे !’ या ओळीतनू य
होणा या भावना तमु या श दातं िलहा. (२)

क ) सूचनेनुसार कृती सोडवा.( थूलवाचन) (3)

कोकण िनसगस दयाचे वणन तुम या श दांत सहा ते आठ
ओळ म ये िलहा.
ड) यो य जोड्या लावा. (२)
सामािसक श द िव ह
१) मसालेभात
२) के रकचरा

इ) सच
ू नेनस
ु ार खालील कृती सोडवा. (१०)
१) पुढील िवषयावर बातमी तयार करा. (५)

‘शाळा बंद, पण िश ण सु ’ उप मास भरघोस ितसाद.

२ )खालील श दां या आधारे कथालेखन करा. (५)
शेत, ड गर, धरण, शेतकरी, मल
ु गा