TƯ TƯỞNG ĐẠO GIA 5 6 TƯ TƯỞNG ĐẠO GIA

Lời nói đầu Hiểu được cổ nhân cách xa ta mấy ngàn năm rất
khó, nên dịch cổ văn Trung Quốc không hề là việc đơn
Tư tưởng Đạo gia bao quát không những tư tưởng giản chút nào. Do đó những sơ sót và sai lầm ắt hẳn
của Lão Tử và Trang Tử mà còn nhiều nhà khác như khó tránh khỏi. Dịch giả chân thành cảm tạ quý vị cao
Hoài Nam Tử, Doãn Văn Tử, Liệt Tử, Dương Tử, v.v... minh túc nho thạc học sẵn lòng chỉ chính.
Tất cả các trứ tác này được sưu tập thành những bộ
sách gọi là Đạo Tạng. Dịch giả cẩn bút,

Tư tưởng Tam giáo (Nho-Thích-Đạo) giữ vai trò Lê Anh Minh

quan trọng trong văn hoá truyền thống Việt Nam. Tuy
nhiên, tư tưởng Đạo gia cho đến nay tại nước ta vẫn
chưa được khai thác triệt để, và chúng ta có rất ít tư liệu
tham khảo về chủ đề này bằng tiếng Việt. Do đó, giới
nghiên cứu nếu muốn đào sâu vào lĩnh vực này thì đa
số phải sử dụng nguồn sách của Trung Quốc, Đài Loan,
Hương Cảng, hoặc các sách của các Hán học gia Tây
phương trứ tác và phiên dịch.

Quyển Tư Tưởng Đạo Gia này được dịch ra tiếng

Việt theo quyển Đạo Gia Châm Ngôn Lục do Hàn Sinh
tuyển chọn, Nội Mông Cổ Nhân Dân xuất bản xã, Bắc
Kinh, 1997. Hàn Sinh đã khéo trích tuyển nhiều đoạn
văn hoặc câu văn tiêu biểu của Đạo gia rải rác trong các
tác phẩm chính yếu của Đạo Tạng. Ông sắp xếp các
câu trích dẫn này theo từng chủ đề như: Tự nhiên, Lập
thân, Tu dưỡng, Xử thế, và Triết lý.

Nhận thấy quyển sách này rất hữu ích, nên tôi cố
gắng dịch sang tiếng Việt.

Những độc giả phổ thông có thể qua quyển sách

này mà nắm được những ý tưởng cốt lõi trong hệ thống
tư tưởng của Đạo gia, ngoài ra học giới có thể tìm nơi
đây nguồn trích dẫn phục vụ cho việc nghiên cứu của
mình.
TƯ TƯỞNG ĐẠO GIA
01 - VŨ TRỤ 宇 宙 – THIÊN ĐỊA 天 地
001. Thiên địa chi gian, kỳ do thác thược hồ? Hư nhi
bất khuất, động nhi dũ xuất. [Đạo Đức Kinh, chương 5]
天地之間，其猶橐籥乎？虛而不屈，動而愈出。《道德
經 • 第五章》
【Dịch】Khoảng trời đất giống như ống bễ thợ rèn.
Trống không mà không hao kiệt; càng động, hơi càng
ra.
002. Cốc thần bất tử thị vị Huyền tẫn. Huyền tẫn chi
môn thị vị thiên địa căn. Miên miên nhược tồn. Dụng
chi bất cần. [Đạo Đức Kinh, chương 6]
谷神不死，是謂玄牝。玄牝之門，是謂天地根。綿綿若
存，用之不勤。《道德經 • 第六章》
【Dịch】Cốc thần bất tử, đó là Huyền tẫn. Cửa Huyền
tẫn chính là gốc rễ trời đất. Miên man trường tồn, dùng
không bao giờ hết.
003. Đạo khả đạo, phi thường Đạo. Danh khả danh, phi
thường danh. Vô danh, thiên địa chi thủy; Hữu danh,
vạn vật chi mẫu. Cố thường vô, dục dĩ quan kỳ diệu;
Thường hữu, dục dĩ quan kỳ kiếu. Thử lưỡng giả đồng
xuất nhi dị danh. Đồng vị chi huyền. Huyền chi hựu
huyền. Chúng diệu chi môn. [Đạo Đức Kinh, chương 1]
7 8 TƯ TƯỞNG ĐẠO GIA
道可道，非常道。名可名，非常名。無名，天地之始。
有名，萬物之母。故常無，欲以觀其妙。常有，欲以觀
其徼。此兩者同出而異名。同謂之玄。玄之又玄。眾妙
之門。《道德經 • 第一章》
【Dịch】Đạo mà có thể giảng giải được thì không phải
là cái đạo thường hằng. Tên mà có thể gọi được thì
không phải là cái tên thường hằng. Không tên là khởi
đầu của trời đất, có tên là mẹ của muôn vật. Cho nên
thường không để nhìn thấy cái có vi diệu trong cái
không. Thường có để nhìn thấy cái không vi diệu trong
cái có. Hai cái đó cùng một nguồn gốc, nhưng tên khác
nhau, đều gọi là huyền. (Cái) huyền ấy thâm sâu hơn
cả những gì thâm sâu; chính là cửa phát sinh ra mọi
điều huyền diệu.
004. Hữu vật hỗn thành, tiên thiên địa sinh. Tịch hề,
liêu hề, độc lập nhi bất cải. Chu hành nhi bất đãi. Khả
dĩ vi thiên hạ mẫu. Ngô bất tri kỳ danh; tự chi viết Đạo,
cưỡng vi chi danh viết Đại. Đại viết thệ; Thệ viết viễn;
Viễn viết phản. Cố Đạo đại, thiên đại, địa đại, nhân
diệc đại. [Đạo Đức Kinh, chương 25]
有物混成，先天地生。寂兮寥兮，獨立而不改，周行而
不殆，可以為天下母。吾不知其名，字之曰道，強為之
名曰大。大曰逝，逝曰遠，遠曰反。故道大，天大，地
大，人亦大。《道德經 • 第 25 章》
【Dịch】Có một vật hỗn độn, sinh thành trước trời đất;
yên lặng, trống không; đứng một mình mà chẳng thay;
TƯ TƯỞNG ĐẠO GIA
đi khắp nơi không dừng; có thể làm mẹ thiên hạ. Ta
không biết tên của nó, nên đặt tên nó là Đạo. Gượng
gọi tên đó là Lớn. Lớn là đi, đi là xa; xa là trở lại. Cho
nên Đạo lớn, Trời lớn, Đất lớn, Người cũng lớn.
005. Thị chi bất kiến viết Di, Thính chi bất văn viết Hi,
Bác chi bất đắc viết Vi. Thử tam giả bất khả trí cật. Cố
hỗn nhi vi nhất. Kỳ thượng bất kiểu. Kỳ hạ bất muội.
Thằng thằng bất khả danh, phục qui vu vô vật. Thị vị vô
trạng chi trạng, vô vật chi tượng. Thị vi hốt hoảng,
nghinh chi bất khiếm kỳ thủ. Tùy chi bất kiến kỳ hậu.
[Đạo Đức Kinh, chương 14]
視之不見曰夷。聽之不聞曰希。搏之不得曰微。此三者
，不可致詰，故混而為一。其上不皎，其下不昧，繩繩
不可名，復歸於無物。是謂無狀之狀，無物之象，是為
惚恍。迎之不欠其首，隨之不見其後。《道德經
第十四章》
【Dịch】Nhìn mà không thấy, gọi là Di (thuần tuý, tố
phác). Nghe mà không thấy, gọi là Hi (âm thanh ít).
Nắm mà không được, gọi là Vi (nhỏ bé). Ba điều ấy [ta
chỉ có thể lấy tâm mà lĩnh hội chứ] không thể suy cứu
đến cùng. Cho nên cả ba hợp lại làm Một (tức là Đạo).
Trên nó không sáng. Dưới nó không mờ. Miên man
dằng dặc mà không thể đặt tên. Rồi lại trở về chỗ
không có gì. Đó là trạng thái của cái không trạng thái.
Hình tượng của cái không có vật chất. Nó tinh tế mơ
hồ; [ta] đón trước thì không thấy đầu, [ta] theo sau thì
không thấy đuôi.
9 10 TƯ TƯỞNG ĐẠO GIA
006. Đạo chi vi vật, duy hoảng duy hốt. Hốt hề, hoảng
hề, kỳ trung hữu tượng. Hoảng hề, hốt hề kỳ trung hữu
vật; ảo hề minh hề, kỳ trung hữu tinh. Kỳ tinh thậm
chân, kỳ trung hữu tín. [Đạo Đức Kinh, chương 21]
道之為物，惟恍惟惚。惚兮恍兮，其中有象;
恍兮惚兮，其中有物;窈兮冥兮，其中有精;
其精甚真，其中有信。《道德經 • 第廿一章》
【Dịch】Đạo có đủ đặc tính của vật chất; trạng thái mơ
hồ của Đạo là trạng thái duy nhất. Chính trong trạng
thái mơ hồ ấy vẫn có hình tượng có thể nghe và thấy
được. Cũng chính trong trạng thái mơ hồ ấy vẫn có vật
thể mà ta có thể nắm bắt được. Trong trạng thái mơ hồ
ấy vẫn có một thứ tinh tế. Thứ tinh tế ấy rất chân thực,
mà trong sự chân thực đó lại có sự tồn tại vật chất.
•
007. Đạo xung nhi dụng chi hoặc bất doanh. Uyên hề
tự vạn vật chi tông. Tỏa kỳ nhuệ, giải kỳ phân, hòa kỳ
quang, đồng kỳ trần. Trạm hề tự hoặc tồn. Ngô bất tri
thùy chi tử. Tượng đế chi tiên. [Đạo Đức Kinh, chương
4]
道沖而用之或不盈。淵兮似萬物之宗。挫其銳，解其紛
，和其光，同其塵。湛兮似或存。吾不知誰之子。象帝
之先。《道德經 • 第四章》
【Dịch】Đạo rỗng không mà dùng không hết. Đạo sâu
xa man mác tựa hồ như là tổ tông của vạn vật. Đạo
làm nhụt đi sự bén nhọn, tháo gỡ rối rắm, pha trộn ánh
sáng, hòa mình cùng bụi bặm. Đạo chìm lắng [trong