Deneyin Konusu: Hareket ve Kuvvet

Deneyin Adı: Hava Rayı

Tahmini Tamamlama Süresi: 10 dakika

Deneyin Amaç ve Kazanımları:

• Sabit hızlı düzgün doğrusal hareketi gözlemlemek,
• Sabit ivmeli düzgün doğrusal hareketi gözlemlemek,
• Çarpışmalarda çizgisel momentumun korunumunu doğrulamak.

1. Teori
A. Sabit hızlı düzgün doğrusal hareket

Üzerine hiçbir kuvvet etki etmeyen bir cisme serbest cisim denir. Bir boyuttaki serbest bir cisim
sabit bir 𝑣 hızıyla hareket eder:

𝑥(𝑡) = 𝑣𝑡 + 𝑥0 .

Burada 𝑡 zaman, 𝑥 cismin konumu ve 𝑥0 da başlangıç konumudur.

B. Sabit ivmeli düzgün doğrusal hareket

Bir cisim sabit 𝑎 ivmesiyle ivmeleniyorsa, hızı

𝑣(𝑡) = 𝑎𝑡 + 𝑣0 ,

şeklindedir. Burada 𝑣0 başlangıç hızıdır. Bu durumda, konum zamana karesel olarak bağlıdır:

1
𝑥(𝑡) = 2 𝑎𝑡 2 + 𝑣0 𝑡 + 𝑥0 .
C. Çizgisel momentumun korunumu

𝑚 kütleli, 𝒗 hızlı bir cismin çizgisel momentumu

𝒑 = 𝑚𝒗

tarafından verilir. Çizgisel momentum vektörel bir büyüklüktür.

Elastik ve inelastik çarpışmalarda çizgisel momentum korunur. Cisimlerin çarpışma
⃗ ⃗
′
öncesindeki hızlarını 𝑣1,2 , çarpışma sonrasındaki hızlarını da 𝑣1,2 ile gösterirsek,

⃗ ⃗ ⃗ ⃗
𝑚1 𝑣1 + 𝑚2 𝑣2 = 𝑚1𝑣1′ + 𝑚2 𝑣2′
olur.

2. Araçlar ve Gereçler
• Hava rayı (x 3)
• Kızak (x4)
• Sensör (x8)
• Ağırlık (x3 10 g)
• Tartı

3. Deneyin Yapılışı

1. Deneyle ilgili teorik bilgi için laboratuvar asistanı Amy’i

dinleyin.
2. Daha fazla teorik bilgi için VRLab Tablet’e
tıklayabilirsiniz.
 A. Sabit hızlı düzgün doğrusal hareket
1. VRLab Tablet’ten ilgili sekmeyi seçin.
2. Bu kısımda sağ tarafta size yakın olan hava rayını kullanacaksınız.
3. Ray üzerindeki kızağın üzerine tıklayıp basılı tutarak istediğiniz fırlatma
kuvvetine ayarlayın. Basılı tutmayı bıraktığınızda kızak hareketine
başlayacaktır.
4. Kızağın 4 noktadaki hızını kaydedin.
5. Tahtada deneyin grafiğini görmek için VRLab tabletindeki “Grafik Çiz”
düğmesine tıklayın.
6. Kızağın sabit hızla ilerlediğini görsel olarak doğrulayın.
7. VRLab Tablet'teki "Verileri Kaydet" düğmesine basın. Veriler kaydedilecektir.
Kayıtlı verilerinize bilgisayarınızın masaüstünden erişebilirsiniz.

B. Sabit ivmeli düzgün doğrusal hareket

1. VRLab Tablet’ten ilgili sekmeyi seçin.

2. Bu kısımda sol taraftaki hava rayını kullanacaksınız.
3. 10 g ağırlığı, ray üzerindeki kızağa bağlı ipin diğer ucuna bağlayın.
4. Deneyi başlat butonuna bastığınızda kızak ağırlıkların etkisiyle hareket etmeye
başlayacaktır.
5. Kızağın 2 noktadaki hızını kaydedin.
6. Tahtada deneyin grafiğini görmek için VRLab tabletindeki “Grafik Çiz”
düğmesine tıklayın.
7. VRLab Tablet’teki "Verileri Kaydet" düğmesine basın. Veriler kaydedilecektir.
8. Yukarıdaki adımları 20 g ve 30 g ağırlık ile tekrarlayın.
C. Çizgisel momentumun korunumu

1. VRLab Tablet’ten ilgili sekmeyi seçin.

2. Bu kısımda sağ tarafta size uzak olan hava rayını kullanacaksınız.
3. Ray üzerindeki kızakların üzerine ayrı ayrı tıklayıp basılı tutarak istediğiniz fırlatma
kuvvetlerine ayarlayın.
4. Deneyi başlat butonuna bastığınızda kızaklar hareket etmeye başlayacaktır.
5. Kızakların çarpışma öncesi ve sonrası hızlarını kaydedin.
6. VRLab Tablet’teki "Verileri Kaydet" düğmesine basın. Veriler kaydedilecektir.

4. Hesaplamalar ve Tablolar

Tablo 1
Tablo 2

5. Grafikler

Grafik 1
Grafik 2

Grafik 3
6. Sonuçlar ve Tartışma