Opis putovanja na hadž 1615.

godine Jusufa
iz Livna
Hadţi Jusuf je, nakon što je u rodnom gradu stekao osnovno obrazovanje i nauĉio turski jezik,
sluţio kao mujezin u tamošnjoj Mustafa-pašinoj ili Begluk-dţamiji, podignutoj još 1577/78.
godine.

Mujezin Jusuf je imao dva brata, starijeg i nešto obrazovanijeg Omer-ef. i mlaĊeg Hasana. Kad
je neki Dţafer-aga Dţudţa podigao svoju dţamiju u Duvnu (Ţupanj Potoku), Omer-ef. je postao
imam te dţamije sa dnevnom platom od 25 akĉi, a sam Jusuf kao mujezin sa dnevnom platom od
12 akĉi.

Hadţi-Jusuf kaţe da se pored mujezinske duţnosti pomalo bavio i “dozvoljenom trgovinom”.

Kad je zaradio 18.000 akĉi odluĉio je da sa dvojicom braće ode na hadţiluk, što mu je bila stalno
“najveća ţelja”. Jusuf se odluĉio da na putu zapisuje mjesta kroz koja bude prolazio i koja bude
vidio.

Na put su krenuli poslije dţume-namaza, u petak, “devetog lipnja” godine. Iz Duvna su preko
ĉaira nekog spahije Husejna stigli uveĉe u Ramu, gdje su konaĉili kod nekog Dţafer-bega,
vjerovatno begova Kopĉića u Rami. U ponedjeljak su bili u Prozoru, odakle su u utorak uveĉe
stigli u Sarajevo, gdje su ostali tri dana. Iz Sarajeva je “prošao kroz lijepu varoš Goraţde kroz
koju protiĉe velika rijeka Drina”. Putovanje su nastavili preko Ĉajniĉa i Pljevalja (Taslidţa), koje
Jusuf opisuje kao lijepu i dobro ureĊenu varoš sa bogatom ĉaršijom i divnom dţamijom, sa
šadrvanom oko kojeg su se nalazili veliki mramorni stubovi.

U toj je dţamiji Hadţi Jusuf vidio pet krasnih Mushafa. Tu se moţe raditi samo o dţamiji
Husein-paše Boljanića, rodom iz okoline Pljevalja, koji je kao beglerbeg Dijarbekira podigao
1570/71. u svom rodnom kraju dţamiju i druge vakufske objekte.

Iz Pljevalja je Jusuf sa braćom stigao u Prijepolje, ispod kojeg protiĉe Lim. Zatim su preko
Sjenice stigli u Novi Pazar, vrlo lijepu varoš koja ima dobro ispasište Rogoznu, kroz koju protiĉe
Ibar. Preko Mitrovice stigli su u Prištinu, lijepu varoš ispod koje se prostire Kosovo polje, kroz
koje protiĉe Lab, na kojem se nalazi ĉvrsto graĊen most sultana Murata. Pošto su se u Prištini
odmorili jedan dan, preko Kosova su stigli u mjesto Pasjake i odsjeli u nekom hanu. Preko
Skopske Crne Gore došli su u Nagoriĉane, ostavljajući Kaĉanik i Skoplje na desnoj strani.

Hadţi Jusuf spominje da se pokraj Skoplja nalazi polje Kalkandelen (Tetovo). Od Nagoriĉana
prošli su selo Istarĉin i došli u veliko i vinogradima bogato selo Konoplić, u kojem se nalazio
han dug stotinu i širok trideset aršina. Hadţi Jusuf je zapisao da je taj veliki han podigao
Mahmud-paša, sin nekog pekara iz tog kraja. Nakon što su prešli Krivu Rijeku, stigli su u lijepo
mjesto Ćustendil, ĉije se stanovništvo preteţno bavi peradarstvom.

Tu su ostali u petak i klanjali dţumu. Dalje su konaĉili u Dupnici, Samokovu, juţno od Sofije,
Kostandţi i Tatarpazardţiku, ispod kojeg protiĉe Marica. Tu se nalazi veliki Kuršumli-han, sa
stotinu odţaka (ognjišta) i oko dvije stotine soba. Nasred dvorišta tog hana nalazio se lijep
šadrvan.

Hadţi Jusuf je vidio i saznao da u Plovdivu, u koji su potom stigli, ima 12 dţamija i 40
mahalskih mesdţida. Pored toga, u tom gradu ima velikih hanova, od kojih je jedan Kuršumli-
han pokraj mosta na Marici, zatim bezistan i više medresa. Tu sluţbuje i mulla od 500 akĉi
(vjerovatno dnevne plate). Idući dalje, konaĉili su redom u mjestima Kijalija, Uzun- dţeova,
Harmanli, Keprili i Edime. U Edimama posebno istiĉe i opisuje divnu sultan Selimovu dţamiju
sa ĉetiri munare, od kojih svaka ima po tri šerefeta. Iz Edima su na putu prema Carigradu
konaĉili u Havsi, Burgazu (Luleburgaz), Ĉarliji (Ĉorlu), Silivri, Bujuk i Kuĉuk Ĉekmedţi
(Veliko i Malo Ĉekmedţe) i konaĉno u Stambolu. Za Carigrad Hadţi Jusuf kaţe da nema rijeĉi
ni pera koje bi moglo opisati njegove ljepote.

U Carigradu su se ukrcali na laĊu i zaplovili prema Aleksandriji. Hadţi Jusuf biljeţi otoke pored
kojih su plovili. To su Baba burunu, Sagar adasi, Susam adasi (Samos) i Rodos. TvrĊavu na
Rodosu uporedio je sa tvrĊavom Lonĉaricom kod Travnika. Hadţi Jusuf paţljivo opisuje
Aleksandriju, pose- bno njene dţamije i opšimo piše o zijaretima (posjetama) koje je uĉinio
grobovima muslimanskih velikana, o kojima ĉesto priĉa ĉitave legende.

Iz Aleksandrije su došli u luku Rešid na Nilu, gdje su se zadrţali nekoliko dana, a potom su uz
Nil za pet dana stigli u Misir (Kairo). Za Kairo kaţe da u njemu ima 500 dţamija, meĊu kojima
je posjetio najznamenitije, kao što su Al-Azhar, Husejnova, Mehdija, Baba Omer i mnoge druge,
od kojih svaku posebno opisuje. I u Kairu je uĉinio zijaret grobovima i (dobrih ljudih) koji su tu
sahranjeni. Zapisao je njihova imena i priĉe koje su o njima u predaji saĉuvane.

Iz Kaira su krenuli sa jednim karavanom uz pratnju od dvije stotine vojnika i za tri dana preko
Birke stigli u Suec. Tu su se sa oko dvije stotine hadţija, meĊu kojima se nalazio i njihov
poznanik, neki Hadţi Šaban iz Livna, ukrcali na laĊu i zaplovili prema Dţidi. Plovidba je trajala
24 dana i Hadţi Jusuf je poimeniĉno nabrajao 24 luke u koje je laĊa pristajala. Za Dţidu kaţe da
je to najveća luka na tom putu. Opisujući je kao mekansku luku, Hadţi Jusuf kaţe da je njeno
ime nastalo od dţedda Hava (pramajka Eva) koja je tu sahranjena i ĉiji se grob velikih dimenzija
tu nalazio i posjećivao.

Pošto su obavili obredno kupanje i obukli ihrame, krenuli su put Meke, gdje su stigli nakon 24
sata. Tu se Jusuf odmah zahvalio Bogu što mu je dao mogućnost i sreću da doĊe u Meku i obavi
hadţ. Svaki dan je i po danu i po noći obilazio Kabu. Od ushićenja i uzbuĊenja tu je propjevao i
u stihovima opisao Harem-i Šerif, njegove kapije i munare, zatim vrelo Zemzem, Mekam-i
Ibrahim i Kabu. MeĊu ostalim u Meki je susreo i jednog Bošnjaka koji je bio ostao bez novca.

U Medini je zabiljeţio i opisao sva znamenita mjesta. Tu se upustio u meditaciju o historiji

islama, opisujući hidţret i razvoj islama u pojedinim razdobljima. Iz Medine se vratio u Meku
odakle je kopnom krenuo u Kairo. Na tom putu nabraja i opisuje 40 konaka koje je prošao. Pri
tome napominje da ne opisuje mjesta koja je već prešao i zabiljeţio na putu za Meku.

U Kairu se zadrţao nekoliko dana, ponovno posjećujući grobove znamenitih ljudi. Iz Kaira je
otišao u Aleksandriju, odakle je nakon sedam dana krenuo morem prema domovini. Usput se na
Rodosu zadrţao 15 dana. Bilo je već proljeće i Jurjevo, što znaĉi da je na putu bio već 11
mjeseci. Sa Rodosa je, ploveći pored brojnih otoka i otoĉića, stigao u Solun gdje je ostao deset
dana. Grad je detaljno opisao, navodeći ĉak i broj kuća. Tu je prešao Vardar i idući uz rijeku za
šest dana stigao u Skoplje. U Skoplju je zatekao 30 hadţija Sarajlija, s kojima je stigao u
Sarajevo. Odatle je poĉetkom juna 1616. došao svojoj kući u Duvnu, što znaĉi da je na putu
proveo godinu dana.