Αναστασία Λαλιώτη

ΓΚΡΟΤΕΣΚΟ
Με ιταλικής προέλευσης όνομα, το «γκροτέσκο» πρωτοεμφανίστηκε
στη Ρωμαϊκή περίοδο, ενώ τον 19ο αι. παρουσιαζόταν κυρίως στον
τομέα της ζωγραφικής και στον 20ο αι. στη λογοτεχνία, παρόλα αυτά
στην πρώιμη αυτή μορφή του ήταν συνυφασμένο με κάτι γελοίο και
χυδαίο και στις απαρχές του δέχτηκε αρκετή αποδοκιμασία.

Ανά τα χρόνια η ερμηνεία του γκροτέσκο έχει δεχτεί διαφοροποιήσεις

τόσο στον ορισμό του όσο και στην πρακτική εφαρμογή του. Ο Kayser
το αναφέρει ουσιαστικά ως μια καλλιτεχνική απεικόνιση της συχνά
σκληρής πραγματικότητας υπό ένα κωμικό πρίσμα που ενέχει
εξωπραγματικά στοιχεία αλλά στη βάση του ανήκει στον ρεαλισμό. Για
να δοθεί ένας πιο σαφής ορισμός πρέπει να αναφερθούν τα θεμελιώδη
στοιχεία του γκροτέσκο : το κωμικό, ένα εκ διαμέτρου αντίθετο του
κωμικού όπως το τρομακτικό ή φρικιαστικό και το αφύσικο/
εξωπραγματικό. Σε αυτό προστίθεται η δυσαρμονία, η σύγκρουση
ετερογενών στοιχείων που προκαλεί ανάμεικτα συναισθήματα στον
δέκτη. Το γκροτέσκο είναι ένας καυστικός και αμφιθυμικός συνδυασμός
φρίκης και κωμωδίας έξω από τα όρια της πραγματικότητας,
παρουσιάζεται με μία εμφατική στη λεπτομέρεια και λογική/τυπική
περιγραφή. Σύγχρονοι συγγραφείς με γκροτέσκο στοιχεία είναι μεταξύ
άλλων ο Beckett, Ionesco, Dürrenmatt, Hugo.

Συχνά το γκροτέσκο συγχέεται με άλλα παρεμφερή είδη που

περιέχονται μεν στο γκροτέσκο αλλά δεν το καλύπτουν. Το παράλογο
αν και έχει αρκετά κοινά σημεία με το γκροτέσκο δεν μπορεί να
ταυτιστεί πλήρως, καθώς, αντίθετα με το παράλογο, το δεύτερο δεν
παρεκκλίνει από τη λογική, παρόλο που ενέχει στοιχεία αφύσικα
παραμένει στο φάσμα του ρεαλισμού. Στο γκροτέσκο, σε σύγκριση με
τη σάτιρα, υπερισχύει το στοιχείο της απέχθειας από το κωμικό. Η
γελοιογραφία, η ειρωνεία, το μακάβριο και η παρωδία είναι όλα
συγγενικά είδη του γκροτέσκο και περιέχονται σε αυτό. Η διαφορά
είναι πως, ενώ όλα έχουν στοιχεία υπερβολής και ανωμαλίας, εκείνο
έχει στο επίκεντρο των στόχων του να προκαλέσει αμφιθυμία και
αντιδράσεις και σε δεύτερο επίπεδο το γέλιο.

Το γκροτέσκο ανέκαθεν χρησιμοποιήθηκε για να εκφράσει με

προκλητικό και καινοτόμο τρόπο ακραίες καταστάσεις, ίσως ακόμα και
με έναν καυστικό και κωμικό τρόπο να ασκήσει κριτική σε διάφορα
θέματα. Σίγουρα πάντως σκοπός του είναι να προκαλέσει αντιδράσεις
στο δέκτη με μια παράδοξη αισθητική.

Καταληκτικά, μία σύγχρονη και πιο απλουστευτική μορφή γκροτέσκο

θεωρείται το «μαύρο χιούμορ» (black humor), καθώς γκροτέσκο
στοιχεία παρατηρούνται εκτός του κόσμου του θεάτρου και της
λογοτεχνίας, και στον χώρο της 7ης τέχνης, ένα απλό παράδειγμα είναι η
σειρά Bojack Horseman του Raphael Bob-Waksberg, η οποία
παρουσιάζει το κωμικό στοιχείο σε συνδυασμό με την καταθλιπτική
ιστορία ενός αλόγου, καθώς και το εξωπραγματικό αφού η σειρά είναι
animated και δείχνει έναν κόσμο στον οποίο ζώα με ανθρώπους
συνυπάρχουν λειτουργικά.