UNIVERZITET U NOVOM SADU

PRIRODNO MATEMATIČKI FAKULTET

DEPARTMAN ZA GEOGRAFIJU, TURIZAM I HOTELIJERSTVO

NASTAVNA EKSKURZIJA
SUBOTICA-NOVI SAD

Profesor: Branko Ristanović Student: IvanaTikvicki

Asistent: Đurđa Miljković Broj indeksa: 495/05

Novi Sad, 2014.

SADRŽAJ

UVOD......................................................................................................................3

I DAN......................................................................................................................4

II DAN.....................................................................................................................8

III DAN..................................................................................................................14

LITERATURA........................................................................................................20

2
UVOD
Nastavna ekskurzija predstavlja putovanje koje se preduzima da bi se teoretski
deo nastave realizovao primenom različitih didaktičkih principa na osnovu neposrednog
kontakta sa objektima, pojavama i procesima u prostoru, kao i u uočavanju njihovih veza
i zakonitosti. Zadatak nastavne ekskurzije je da učenici elemente tzv. stvarnog znanja iz
pojedinih nastavno – naučnih oblasti posmatraju neposredno u prostoru i da na taj način
stiču jasne percepcije i svest o životnom činjeničnom stanju. Prema tome, ekskurzija ima
veliki obrazovni ali i vaspitni značaj budući da doprinosi razvijanju naučnog pogleda na
svet. Za uspeh ekskurzije neophodno je vladati tehnikom posmatranja predmeta, pojava,
procesa i odnosa koje treba da bude namerno, plansko percipiranje proučavanje,
istraživanje objekata ili procesa.
Pri planiranju ekskurzije bitno je odrediti:
 pravac kretnja
 izbor radnog mesta i objekte posmatranja
 izbor oblika i metoda rada (opisivanje, pripovedanje, dijalog, samostalno
izlaganje učenik kroz referate, kombinovane metode i sl.)
 nastavnik treba da predvidi ključne delove gradiva na koje će obratiti
pažnju
 treba predvideti šta će se obići u toku dana i šta će se raditi svakog sata
 potrebno je da postoji čvrst režim zanimanja koji osigurava disciplinu bez
koje nije moguće realizovati zadatke

Uoči polaska na ekskurziju nastavnik treba da se sastane sa učenicima da bi im

objasnio maršrutu ekskurzije, pravila ponašanja i ostale pojedinosti koje će doprineti što
potpunijoj realizaciji ekskurzije. Nastavnik i učenici treba da se na ekskurziji pridržavaju
određenih normi:
 na početku dana nastavnik daje informacije o maršruti i zadacima koje treba
ostvariti,
 izlaganje učenika je usmeno i trebalo bi da bude vezano za objekat ili pojavu
sa kojom se u tom trenutku učenici nalaze u vizuelnom kontaktu
 učenici bi trebalo da nose kartu krupnijeg razmera sa maršrutom ekskurzije.
Nastavnik tokom celog puta obaveštava učenike o tome kuda se kreću i gde se
nalaze. Kada se stigne do određenog lokaliteta, nastavnik obaveštava pojedince da je na
redu njihovo izlaganje, pri tome budno prati kako teče izlaganje i ako smatra da treba
intervenisati on to čini kada učenik završi. Nastavnik treba da izbegava opširna
objašnjenja o objektima ili pojavama, a da razmatra o onome što se vidi ili se može
videti, a ne ono što bi trebalo videti. Treba izbegavati veliko nabrajanje geografskih
naziva ili lokalizama kao i suviše banalna izlaganja.
Uveče kada se stigne u hotel, po završenom dnevnom itinereru, pola sata treba
rekapitulirati put. Posle toga učenici su slobodni da vreme provode prema afinitetima.
Posle povratka u školi treba razmatrati događaje i u razgovoru treba ukazati na
najvrednije sadržaje. Treba saslušati utiske učenika i sa njima voditi diskusije. Treba
vrednovati ponašanje pojedinaca i celog autobusa. Od prikupljenog materijala,
fotografija, crteža treba organizovati izložbu.

3
 I dan

 polazak iz Subotice u 8.00 časova

 dolazak do Kanjiže, obilazak banje
 putovanje se nastavlja preko Sente, Čoke do Kikinde (obilazak suvače, fosila mamuta u
Narodnom muzeju Kikinde, crkve Sv. Nikole)
 nastavak putovanja preko Novog Bečeja do Meleneca, obilazak banje Rusande, nastavak
putovanja do Zrenjanina (obilazak grada, zgrade Narodnog pozorišta, Rimokatoličke i
Reformatorske crke, Srpske pravoslavne uspenske crke)
 VEČERA-NOĆENJE-DORUČAK

Karta 1. Maršuta ekskurzije za prvi dan

4
Banja Kanjiža se nalazi na desnoj obali reke Tise, u severnom Bantu.
Banja je nastala na pašnjaku nedaleko od Kanjiže kada su pastiri zbog povećane
potrebe za vodom za napajanje stoke tražili od gradskih vlasti da se izbuše još dva arteška
bunara. 1908.godine je izbušen bunar, voda je imala žućkastu boju, a iz cevi je izlazio
zapaljivi gas. Takve karakteristike vode su bile dovoljne da nastanu razne legende o
lekovitim svojstvima bunara. Narod je bunar nazvao „Čudotvornim bunarom“. U vezi sa
tim bunarom nastala je i priča o Ciganki, koja je svoje bolesne zglobove izlečila kupajući
se u ovoj vodi. Gradske vlasti su već tada reagovale i 1908. otovorili prvu sezonu kupanja
u čudotovornoj vodi, a kupanje se napalćivalo.
Nekoliko godina kasnije voda se sa pašnjaka cevima dovela u Narodni park, gde se
izgardilo kupalište-lečilište.
Kanjiža se do nakon Prvog svetskog rata zvala Stara Kanjiža, kako bi se razlikovala
od Nove Kanjiže koja je ležala sa druge strane reke Tise. Kada je Nova Kanjiža
preimenovana u Novi Kneževac, Stara Kanjiža je ostala samo Kanjiža.
Termomineralne vode su hiperterme (temperatura od 51 do 72° C), sadrže natrijum,
hidrokarbonate, jod, brom, sulfide. U lečenju se koristi i lekovito blato (peloid). U banji
se leče reumatska oboljenja, određeni nervni bolovi, vrše se tretmani nakon operacije
kostiju i zglobova.

Kikinda je gradsko naselje i sedište opštine Kikinda u Severnobanatskom okrugu. Grad je

prepoznatljiv po brojnim manifestacijama kao što su Dani ludaje, Borbe gusana i Svetsko
prvenstvo u tucanju uskršnjih jaja u Mokrinu.
Naziv Kikinda prvi put je zabeležen u 15. veku i to u obliku Кöкényd, a
najverovatnije je označavao ime više manjih naselja, odnosno ugarskih dobara, a zatim i
srpskih despota. Današnji naziva grada javlja se prvi put na geografskij karti 1718.
godine kao Gross Kikinda i tada ne obeležava naselje već nenaseljen prostor-pustaru.
Pridev Gross, Nagy ili Velika u nemačkoj, mađarskoj i srpskoj varijanti, bio je u
zvaničnoj upotrebi u imenu grada sve do 1947.godine. Etimološko poreko imena imena
Kikinda najčešće se objašnjava mađarskim nazivom korovske biljke kökény (trnjina)
istarim slovenskim korenom kik (glava).

Kikindska suvača je jedna od dve preostale u Evropi i 1990. godine je proglašena za

nepokretno kulturno dobro od izuzetnog značaja za Republiku Srbiju. Nekada je mlela
pšenicu, dok se danas koristi za koncertne i pozorišne predstave. Sagrađena je 1899.
godine, a sa radom je prestala 1945. godine. Suvače su bili karakteristični objekti za
Vojvodinu u 19.veku.
Suvača je suvi mlin koji za mlevenje žitarica koristi živi rad, a pokretačka snaga su
konji. Najmanje je bio upregnut jedan par, a najviše pet pari konja. Par konja je moglo da
samelje 100 kg žita za jedan sat. Ukus hleba od žita je bio odličan i viskog kvaliteta.
Pored žita, u suvači se mlela i paprika, ređe biber i cimet. Suvača se satoji iz tri povezana
dela: pogonskog prostora, mlinskog prostora i mlinarevog stana. Pogonski prostor čini
odeljenje sa piramidalnim krovom gde se nalazi uređaj za pokretanje mlinskih kamenova.
Ceo objekat se zove suvača iako je suvača samo deo objekta u kome se nalazi ovaj
uređaj.
Narodni muzej Kikinda osnovan je 1945.godine. a smešten je u zgradi Kurije (lat. curia-
sudnica), odnosno u zgradi nekadašnjeg Magistrata Velikokikindskog dištrikta iz

5
19.veka. U okviru muzeja postoji šest odeljenja: etnološko, arheološko, prirodnjačko,
istorijsko, umetničko odeljenje i pedagoško.
Od 2006.godine u muzeju se čuvaju originalni ostaci jednog od najbolje očuvanih
skeleta mamuta u Evropi (Kika).
Skelet mamuta je pronađen u krugu kompanije „Toza Marković“, star je oko 70 000
godina. Pronađen je 1996. godine u glinkopu fabrike prilikom eksploatacije gline, na
dubini od 20 m.

Crkva Sv. Nikole

Na mestu današnje crkve, u sred močvara i neplodne ravnice, izgadili su prvi naseljenici
crkvu pletaru. 1769. godine na mestu stare crkve pletare izgrađena je srpska pravoslavna
crkva. Posvećena je Svetom ocu Nikoli.

Banja Rusanda se nalazi kod Melenaca, a smeštena na obali jezera Rusanda. Voda jezera
je označena kao alkalna, murijatična i salinična. Osima toga za potrebe lečenja koristi se
peloid koji se nalazi na dnu jezera ili izbija iz blatnih izvora. U banji postoji i bušotina sa
termalnom vodom, temperature 32°C.
Izgradnja neophodnih objekata namenjenih lečilišnom tretmanu započela je 1878.
godine. Međutim izgradnja savremenih objekata datira iz 1974. godine.
Jezero Rusanda predstavlja napušteni meandar Tise. Karakteristike ovom jezeru daje
povećan salinitet vode koji je posledica blatnih izvora. Salinitet se menja tokom godine u
zavisnosti od padavina i isparavanja. Najveći salinitet je tokom jeseni, a najmanji tokom
proleća. Voda je tamnozelene boje, neznatne providnosti. Dno je prekriveno muljem,
veoma čistim, sa mirisom na sumpor vodonik.

Zrenjanin je treći grad po veličini u Vojvodini, posle Novog Sada i Vojvodine. Nalazi se
u središnjem delu Banata, gde se aluvijalna ravana Begeja spaja sa aluvijalnom ravni
Tise.
Zrenjanin je od Beograda udaljen 75 kilometara, a od Novog Sada, 50 kilometara,
koliko je udaljena i Rumunija. Ovakav položaj čini Zrenjanin  izuzetno važnim
tranzicionim centrom.

Bečkerek je ime koje je grad nosio šest vekova, a u upotrebi je od prvih pisanih
tragova o naselju (pocetak 14. veka) do 1935. godine, kada dobija naziv Petrovgrad, po
kralju Petru I Karađorđeviću. Današnje ime dobija nakon II svetskog rata, po
revolucionaru Žarku Zrenjaninu. Etimološko znacenje: ne postoje verodostojna
objašnjenja o poreklu i značenju imena Bečkerek. Ime Bečkerek izgovaralo se u raznim
varijantama. Odstupanja se mogu protumaciti delom kao greške u pisanju, a delom kao
razliciti dijalektički izgovori jedne iste reci. Sama rec „Bečkerek“ bila je predmet mnogih
tumacenja i objašnjenja. Neki istoriografi izvode rec iz imena naroda Pečenega, možda je
dobio ime po mađarskom plemiću-Imre Bečei koji je naselio Bechereki i Beche (Novi
Bečej). Zrenjanin se spominje 1326. godine kao selo podignuto na tri ostrva reke Begej.
Smatra se da je na mestu gradskog centra nekad bio avarsko-slovenski ring. U 15. veku
Bečkerek postaje pretežno srpsko mesto. Već nakon Kosovske bitke, 1389. godine, u ove
krajeve počinju da stižu Turci. Turci su 1552. godine zauzeli Temišvar, Banat je postao
zasebna pokrajina (ejalet, vilajet, pašaluk, beglerbegluk) na čijem je čelu bio beglerbeg,
sa sedištem u Temišvaru. Ejalet se delio na više okruga (sandžaka). Odlukama
Karlovačkog mira, 1699. godine, Temišvarska pokrajina (uključujući i Bečkerek) ostala

6
je pod turskom vlašću, s tim da austrijska vojska koja je zauzela ovaj deo Banata, razruši
bečkerečku tvrđavu. Bečkerek je postao središte jednog od sandžaka, kojim je upravljao
beg. Za vreme 165-to godišnje turske vladavine, Bečkerek se sastojao iz dva zasebna
naselja: varoši Bečkereka i sela Gradna Ulica (današnji gradski kvart "Gradnulica").
Varoš je bila podeljena na dve mahale, tursku i srpsku. Oslobođenje Banata od Turaka
usledilo je po donošenju Požarevačkog mira, sklopljenog 27. jula 1718. godine. Kao
krunska oblast, Banat je 1718. godine direktno pripojen bečkom dvoru. Za prvog
guvernera Banata, car je postavio grofa Klarija Mersi Florimunda. Povlačenje turske
vojske i življa iz Banata ostavilo je opustošenu zemlju, bez radne snage koja bi
obrađivala zemlju i plaćala porez. Zato je carski dvor težio da Banat što pre naseli.
Prva kolonizacija trajala je od 1718. do 1724. godine, kada u grad stižu uglavnom
Nemci, ali i Srbi, nakon rasformiranja Potiske vojne granice. Narednih godina u grad
stižu i Rumuni, Italijani, Francuzi, pa i Španci iz Barselone i Biskaja, koji se naseljavaju
u današnjem delu grada „Dolja“, a grad nazivaju „Novom Barselonom“. Zbog teških
uslova života u močvarnom okruženju i brojnih bolesti, većina ih ubrzo umire, a ostali se
raseljavaju. Da bi Banat oslobodio silnih močvara i pretvorio ga u plodno zemljište,
guverner Banata grof Florimund Mersi je preduzeo ogromne radove na regulisanju
Begeja.
Veliki Bečkerek, stari naziv mesta, postao je trgovište 1769. godine. Za vreme Austro-
Ugarske bio je glavni grad ugarske županije Torontal, ciji je najveci deo posle Prvog
svetskog rata pripao Kraljevini Srba, Hrvata i Slovenaca, a manji deo Kraljevini
Rumuniji.

Najstarije gradevine su pravoslavna crkva — Uspenska crkva u Svetosavskoj ulici

(1746) zatim, katolicka katedrala (1868); zgrada pozorišta (1840), županije (1885) i
Narodni muzej (1894). Grad se razvio oko utvrdenog jezgra kao aglomeracija seoskih
naselja i planski podignutih naselja.

7
 II dan

 polazak iz Zrenjanina prema Ečki (obilzak dvorca)

 obilazak Carske bare
 putovanje prema Kovačici (obilazak galerije naivnog slikarsta)
 nastavak putovanja preko Alibunara, obilazak Deliblatske peščare (Devojački bunar)
 putovanje ka Vršacu (obilazak grada)
 VEČERA-NOĆENJE-DORUČAK

Karta 2. Maršuta za drugi dan

8
Kaštel Ečka se nalazi u naselju Ečka, koje je je 6 km udaljeno od Zrenjanina. U privatnoj
svojini se nalazi od 2003.godine.
Kaštel u Ečki je proglašen kao spomenik kulture 2001.godine. Zaštićeni kompleks
obuhvata kaštel i prateće objekte-štale, park, crkvu Sv.Ivana Krstitelja i vodotoranj na
kanalu, preko puta ograđenog kanala.
Posed na kom je izgrađen dvorac, kupio je od bečkog dvora, Lazar Lukač, jermenski
trgovac stokom. 1783. godine počinje sa izgradnjom vlastelinskog doma u engleskom
stilu. U njegovom okruženju su se nlazile zgrade za poslugu,ambari i štale. 1793. godine
gradi se prva crkvena ustanova u okviru vlastelinstva, koju je podigao Janoš Lazar, na
istom mestu na kojem se nalazi i današnja katolička crkva.
Današnji objekat dvorca izgrađen je u prvoj polovini 19.veka, a konačni izgleda dobija
krajem 19. i početko 20.veka. To je prizemni objkat, oblika slova „L“, neogotskog stila.
Na posed, u današnjem obliku, ulazi se kroz ajnfort kaapiju od kovanog gvožđa.
Nakon tragične smrti vlastelina Lazara Lukača, upravljanje posedom preuzima brat Lazar
Agošton. U vreme njegovog rukovođenja došlo je do procvata imanja, a takvu uspešnu
politiku nije mogao da prihvati mlađi brat Mihalj, pa je došlo do oružanog sukoba u
kojem je Mihalj izgubio život od jednog Agoštonovog radnika. U pomen tom događaju
Agošton je podigao spomenik.
Današnji dvorac Kaštel zvanično je otvoren 1820.godine. Na otvarnje su pored brojnih
gostiju bili i vlastelin Esterhazi i devetogodišnji dečak Franc List.
Nova katolička crkva podignuta je 1862. godine sa novim enterijerom, predstavljenim sa
12 ikona poznatog holandskog slikara Adolfa Van Der Veena, Rubensovog učitelja.
1889. godine otvara se veliki park preko pita dvorca, na drugoj obali Begeja. Kasnije je to
posatlo veliko vlastelinsko lovište. Konji i lovišta sa odgajivačnicom hrtova bili su
centralni događaji Kaštela, čak i posle završetka vladavine porodice Lazar. Njihova
porodična grobnica nalazi se u katoličkoj crkvi, neposredno uz sam dvorac. Ovo mesto je
rado posećivao i austrougarski prestolonaslednik Franc Ferninad i Petar Krađorđević.
Tokom Prvog svetskog rata dvorac je pustošen, pljačkan, a često je služio za smeštaj
vojske.
1922.godine je imanje je pod vlašću Dušana Ivkovića i Franje, a nakon njih su vlasnici
Josif Lovreković i njegova supruga. Oni su na područje kaštela vratili stare, prvobitne
delatnosti: uzgoj ribe, poljoprivrednu proizvodnju i ergelu konja.
Po završetku Drugog svetskog rata, tadašnji vlasnici, pošto su bili saradnici okupatora su
napustili imanje.
Početkom 60-ih godina 20.veka u dvorcu je osnovano samostalno ugostiteljsko
preduzeće.

Carska bara
Specijalni rezervat prirode „Stari Begej – Carska bara“ nalazi se na 17 km južno od
Zrenjanina. Carska bara je dobila ime po austrougarskom prestolonasledniku Francu
Ferninandu koji je lovio ovde.
Carska Bara je specijalni rezervat prirode, sačinjen od više jezera, vrbaka i stepa, trske
i ševara. Zaštićeno prirodno dobro ima oblik latiničnog slova "S", blago izvijenog u
pravcu jugozapad-severoistok i predstavlja mrtvaju reke Begej koja je nastala u periodu
holocena. Carska bara je jedinstevn ekosistem sačinjen od više različitih prirodnih
elemenata. Njenu raznolikost najvište opisuje kolirit koji se smenjuje od plavih jezera,
preko zelenih i smeđih šuma, sve do bledo žute i bele boje slatina. Na prostoru Carske

9
bare nekada se protezalo bezbroj većih i manjih močvara, dok danas ovaj prostor
uglavnom karakterišu menadri starog Begeja i bare koje se nalaze oko njih. Na području
Carske bare postoje brojne autohtone vrste životinja i biljaka, od kojih su neki endemski
primeri. Biljni svet u specijalnom rezervatu prestavljen je vodenim biljkama, močvarnom
vegetacijom, livadskom vegetacijom, a na višim terenima i šumskom vegetacijom
(evroamerička topola i vrba). Po svojoj vrednosti od vodenih bijaka se izdvajaju: vodena
paprat, beli lokvanj, vodeni griz, u livadskoj vegetaciji su prisutni: hajdučka trava,
gorocvet, slez, pelen, livadska žalfija, u močvarnoj vegetaciji: barska perunika, pačija
trava i dr.
Zaštićene biljne vrste su: beli lokvanj, žuti lokvanj, gorocvet, močvarna orhideja, iđirot,
vodeni orašak, katarion, slatinski ljutić, lokvančić.
Ornitološka vrednost ogleda se u boroju ugroženih vrsta. Od globalno ugroženih vrsta
sreću se: pelikan, mali komoran, plavokljuna patka, mala guska, a gezde se: orao
belorepan i prdavac. Broj ugroženih vrsta na nivou Panonske nizije je veći: žuta čaplja,
velika bela čaplja, mala bela čaplja, kašikara, crna roda, bela roda, ražanj, plovka
glogovnjača, plovka kašikara, osičar, mrka lunja, orao kliktaš, stepski soko, poljska
jarebica, prepelica, morski zujavac, belobrada čigra, ritska sova, pčelarica, Crnoglavi
svrčak, gavran.
Od faune sisara izuzetnu retkost predstavlja tekunica, a sisari šitokog rasprostranjenja su
jež, krtica, rovčica, lasica i tvor, od glodara šumska voluharica, bizamski pacov, barska
voluharica, poljski i prugasti miš.
Delovi Rezervata koji su trajno pod vodom i površine koje se povremeno plave,
predstavljaju značajan vodeni prostor za prirodnu reprodukciju ribe koje ovde dolaze na
mrest i ishranu iz Starog Begeja. Riblja fauna je bogata i raznovrsna (deverika, štuka, beli
amur, crvenperka, linjak, beli i sivi tolstolobik, srebrni karaš, som, smuđ, bandar).
Prva zaštita dela područja uspostavljena je 1955. godine, kada je „Vojtina mlaka“
proglašena za deo izuzetnih prirodnih lepota. Šire prostorna zaštita područja Starog
Begeja i Carske bare uspostavljena je 1986. godine proglašenjem Regionalnog parka
prirode „Stari Begej“, a u okviru kojeg se nalazi strogi prirodni rezervat „Carska bara“,
kao predeo izvorne i neznatno izmenjene prirode. Vlada Republike Srbije proglasila je
ovo područje Specijalnim rezervatom prirode Stari Begej-Carska bara 25.marta 1996.
godine. Specijalni rezervat prirode  „Stari Begej-Carska bara“ se kao močvarno područje
izuzetnih  prirodnih vrednosti upisuje na listu Ramsarskih područja odnosno vlažnih
zemljišta od međunarodnog značaja prema Ramsarskoj konvenciji („Wetlands of
International Importance“).

Kovačica je smeštena u jugozapadnom delu Banata. U nacionalnoj stukturi preovladava

slovačko stanovništvo, a zatim slede Srbi, Rumuni, Mađari, Romi, Albanci i drugi.
Naivna umetnost Kovačice ili kovačička naiva je naziv za školu naivne umetnosti
koja se razvila u selu Kovačici. 1951. godine na čelu sa Vladimirom Bobošem osniva se
prva likovna sekcija. Osnivači kovačičke škole su bili Martin Paluška, Jan Sokol,
Vladimir Boboš, Mihal Bireš i Jan Knjazovic, a kasnije su im se pridružili i Marti Jonaš i
Zuzana Halupova. 1952.godine kovačički slikari izlažu slike prilikom proslave 150
godina dolaska Slovaka na prostore Vojvodine.
Karakteristika naivne umetnosti iz Kovačice su napadne i žive boje. Svaki od slikara ima
svoj stil i prepoznatljivo slikarsko pismo. Razlikuje se rukopis Martina Janoša sa svojim
hipertrofiranim udovima, Zuzane Halupove po deci na njenim platnima i dečjem licu
koje ona donosi na figurama i svojim likovima, na slikama Jana Vernjanskog su konji.

10
 Na slikama ovih autora predstavljena je seoska realnost, ali u poetskom duhu. Slikaju
prizore iz svog detinjstva i mladosti, svoju okolinu, ovdašnje ljude za vreme rada i
odmora u raznim seoskim prilikama, koje se vezuju za navike i običaje, duboko uronjene
u tradicionalan narodni folklor. To je jezgro njihovog umetničkog stvaralaštva,
predstavljenog ponajviše na uljanim slikama, na kojim je svaki od njih srećno pronašao
svoj lični tematski okvir i umetnički izraz.

Deliblatska peščara (Velika peščara, Banatsk peščara, Banatski pesak, Deliblatski pesak)
je najveća akumulativna forma eolskog peska jugoistočnog dela Panonske depresije.
Nekadašnja „Evropska Sahara“, sa tipičnim pustinjskim oblicima reljefa, u poslednjih
200 godina pošumljavanjem je potpuno promenila svoj izgled.
Deliblatska peščara okružena je Banatskom lesnom zaravni, kao nižom reljefnom
celinom, prema kojoj su granice dosta nejasne jer se pesak meša sa lesom. Zbog toga s
njene granice, veličina i drugi podaci kreću od autra do autora.
Deliblatska peščara se nalazi u jugositočnom Banatu, između reka Dunav, Tamiš i
Karaš, odnosno između sela Vladimirovac, Alibunar, Dubovac, Gaj i Deliblato.
Povoršina joj je 300 km², ima elipsast oblik i prostire se pravcem jugoistok-severozapad.,
sa prosečnom nadmorskom visinom od 138 m.
Borivoje Ž. Milojević Deliblatsku peščaru deli na dva dela: pravu, tj.visoku peščaru i
niži deo ili zaravan. Visoka peščara obuhvata jugoistočni, najveći deo. Jugoistočno od
Visoke peščare priža se sve do dunava Niska peščara.
Prema Branislavu Bukurovu peščara ima izgled zasvođene talasate grede, čije visine
postupno rastu od severoistoka i jugoistoka ka centralnim delovima.
Pavićević i Stankević izvršili su podelu peščaru na Niski pesak koji se nalazi istočno
od linije Grebenac-Dubovac sa nadmorskom visinom od 80-100 m. Niskom pesku
pripada i mali pesak istočno od Karaša. Visoki pesak obuhvata središnji i severozapadni
deo peščare sa nadmorskom visinom od 100-193 m (kota Plus, kod Vadimirovca).
Deliblatska peščara se odlikuje izrazito dinskim reljefom. Glavni elemetni reljefa su
dine i međudinske depresije.
Na izrazito dinskom reljefu bez površinskih vodotoka, na Deliblatskoj peščari održali
su se peščarski i šumo-stepski ekosistemi, dok su se u rečnom koritu, na obalama i adama
Dunava, razvile vodene, močvarne i šumske zajednice. Deliblatska peščara je poslednja i
najveća oaza peščarske, stepske, šumske i močvarne vegetacije panonske nizije, jedan od
najvećih centara biodiverziteta u Evropi. U ekstremnim uslovima Peščare razvio se
jedinstven svet flore i faune. Bogata flora sa preko 900 vrsta, obiluje raritetima, reliktima
i endemima. Bogata fauna insekata je značajna hranidbena baza za oko 150 vrsta ptica
koje se gnezde u raznovrsnim staništima rezervata. Među njima su naše najlepše ptice:
pčelarica, pupavac, vuga i vodomar, dok su najčešče brojne pevačice: slavuji, grmuše,
zebe, ševe i drozdovi. Od sisara u rezervatu najkarakterističniji su slepo kuče i stepski
skočimiš koji u našoj zemlji živi samo na Peščari. Sa 24 vrste vodozemaca i gmizavaca
ovo područje je jedinstveno u Evropi. Predeli stepskih i šumskih staništa obitavališta su
srna, jelena, divljih svinja. Poseban duh lovištu daje stalno prisustvo vuka. U svetloj
hrastovoj-lipovoj šumi stanište je najređe biljke rezervata, banatskog božura, endema
Panonske nizije. Tople hrastove šume virgilijskog hrasta sa žbunjem pasdrena i
kockavicom karakteristične su samo za Deliblatsku peščaru.
Labudovo okno je jedna od najvećih selidbenih stanica ptica selica Evrope. Na
nezaleđenom Dunavu prezimljava oko 300 hiljada raznih pataka, divljih gusaka i

11
labudova. Vrlo značajno gnezdilište retkih močvarica: crnog ibisa, malog kormorana,
male bele i žute čaplje je u Dubavačkom ritu.
Prirodne karakteristike i jedinstvenost ovog kraja čine ga pogodnim za rekreaciju,
lov i ribolov, nautički turizam, a pre svega ekološki turuzam. U cilju zaštite ovog
područja, Deliblatska peščara je proglašena za Specijalni rezervat prirode.
Glavno izletište je Devojački bunar kod Alibunara.

Vršac se nalazi u jugoistočnom delu Vojvodine uz rub Panonske nizije, u podnožju i na

obroncima Vršačkih planina.
Najmarkantnij reljefni član su Vršačke planine sa vrhovima Vršačka kula 399 m i
Gudurički vrh sa 641 m, najviši vrh Vojvodine.
Naziv Vršac prema pisanim tragovima prvi put se pojavljuje u 15. veku u obliku
podvršan, u jednom pismu kralja Žigmunda. Krajem 16.veka u spisima se mogu pronaći
oblici varsocz (varošc), versecz (veršec).
U svim ovim nazivima koren je srpska reč "vrh". Godine 1427. ispred navedenog
osnovnog značenja stajao je prefiks "pod" što znači ispod vrha (brega) i to bi bio
podvršan . Kasnije se prefiks "pod" izgubio, a dodat je završetak "šac" korenu reči "vrh" i
tako smo dobili ime koje grad nosi i danas -  Vršac (mali vrh).
U njemu se smenjuju mađarski i srpski gospodari, a jedno vreme bio je u posedu
Đurađa Smederervca o čemu postoje i pisani dokumenti. 1425. godine u vreme despota
Đurađa, Srbi se naseljavaju i osnivaju naselje Podvršac, a on utvrđenje na bregu povezuje
sa svojim glavnim utvrđenjima južno od Dunava (Smederevom) u čvrsti odbrambeni
sistem.
Današnji simbol grada, Vršačka kula, nastao je u prvoj polovini 15. veka u vreme
Ugarske vlasti.
Već sredinom  15. veka ova oblast poznata je po svojim vinima koja su bila među
najtraženijim na ugarskom dvoru.
Period turske vladavine na ovim prostorima trajao je od 1552. do 1716. godine
(ukupno 164 godine). Turke je iz grada proterao vojskovođa Eugen Savojski 1716.
godine, čime je otvorio novu epohu u istoriji grada. Vršac ulazi u sastav Tamiškog
Banata sa sedištem u Temišvaru. Grad postaje sedište novoosnovanog Vršačkog distrikta
(1718.) Od 1717. godine u ove krajeve stižu grupe kolonista iz Nemačke, Francuske,
Italije i Španije, prvenstveno vinogradari. Tada je kralj starog (Srpskog Vršca) osnovano i
nemačkko naselje, srpskim delom upravlja knez, a nemačkim šulhajz (kmet). Austrijski
dvor je 1794. godine odobrio je ujedinjenje Srpskog i Nemačkog Vršca i tako je 1795.
godne stvoren jedinstveni grad u kome su vlast, na osnovu posebnog ugovora, delili Srbi i
Nemci.
U ovom periodu sagrađene su mnoge građevine koje su sačuvane i do danas. Jedno od
najstarijih zdanja je crkvica na Bregu, Kapela sv. Krsta, koja je zidana 1720, Kapela sv.
Roka 1739, Dvor pravoslavne eparhije banatske 1759, Crkva uspenija sv. Bogorodice
1763. (poznata kao Mala ili Aleksina crkva, zidana je sredstvima trgovca Alekse
Nikolića), Saborna crkva 1783-85. (posvećena sv. Nikoli). Iz tog vremena je i zgrada
prve apoteke "Kod Spasitelja" 1783. (Apoteka na stepenicama). Najstariji deo vršačke
Gradske kuće takođe je građen krajem 18. veka.
Vršac i njegova okolina poznati su kao vinogradarski kraj još od vladavine Rimljana.
Prvi pisani podatak o vršačkom vinu potiče iz 1494. godine, kada je dvorski ekonom
Budima platio bure vršačkog vina 10,5 zlatnih forinti, za ugarskog kralja Ladislava. U 19.
veku, Vršačko vinogorje bilo je među najvećima u Evropi. Značaj vinogradarstva za

12
vršački kraj ogleda se i u činjenici da je, od 1804. godine, vinova loza sastavni deo grba
grada Vršca.
Znamenite ličnosti
Jovan Sterija Popović (13.01.1806-10.03.1856.) srpski književnik. Smatra se osnivačem
srpske drame. Prvi je i jedan od najboljih srpskih komediografa, ministar prosveta u
Srbiji, osnivač Narodnog muzeja u Beogradu.
Jaša Tomić (1856-1922), naslednik Svetozara Miletića u radikalnoj stranci, plodan pisac
pesama, novela, romana, pamfleta i članaka.
Pavle Paja Jovanović (1859-30.11.1957.), jedan je od najvećih srpskih slikara i tipičan
predstavnik akademskog realizma.
Vasko Popa (29.06.1922-05.01.1991) jedan od posljednjih originalnih pesnika srpske
moderne književnosti.

13
 III dan

 odlazak do Vršačke kule

 nastavak putovanja do Bele Crkve, obilazak Belocrkvanskih jezera
 nastavak putovanja preko Kovina, Pančeva, Beograda do Obedske bare
 nastavak putovanja preko Pećinaca, Rume do Vrdnika, obilazak banje i poseta manastiru
Ravanici
 nastavak putovanja do Novog Sada i obilazak Petrovaradinske tvrđave i povratak za
Suboticu

Karta 3. Maršuta za treći dan

14
Vršačke planine se nalaze u jugositočnom delu Banata. Meštani Vršca često
upotrebljavaju naziv Vršački breg, ali pritom misle na brdo na kom je podignuta stara
kula.
Najistočniji deo nalazi se na teritoriji Republike Rumunije. Prema severu dopiru do
Malog vršačkog rita i Markovčkog potoka,a prema jugu do Mesić potoka i Guzajne.
Vršačke planine imaju pravac pružanja zapad-istok, počinju brdom zvanim Vršačka
kula, koja se idiže neposredno sa istočne strane grada Vršca, sa nadomrskoom visinom od
399 m. Vršačke planine nastavljaju se dalje prema istoku, preko granice sa Rumunijom
do rečice Černe. Ka istoku Vršačke planine se blago izdižu od Vršačke kule (399m),
preko Turske glave, Đakovog vrha (499m), Vršačkog vrha (488m) i Lisičije glave sve do
Guduričkog vrha (641 m). Od Guduričkog vrha visina postepeno opada prema istoku sve
do Donjeg Vršišora.
Uzvišeni delovo Vršačkih planina međusobno su odvojeni potočnim dolinama i
prevojima (Vršačka kula-Vršački vrh prevoj Prevala, Vršački-Gudurički vrh prevoj
Kulmea Mare, Gudurički vrh-Donji Vršišor prevoj Korkana).
Severni obronci Vršačkih planina su strmi, dok su južne padine blago nagnute (asimetrija
uzdužnih profila).
Najniži predo čine Mali i Veliki Vršački rit i deo Banatske lesne terase sa visinom
između 75 i 85 m.
U građi vršačkih palnina dominiraju k.škriljci (gnajsevi), a od mlađih stena zastupljeni
su plioceni sedimenti, na prostoru severne i južme podgorine. Vršačke planine
predstavljaju severni izdanak Srpsko-makedonske mase, formirane tokom hercinske
orogorneze (Vukašinović). Činjenica da su Vršačke planine usamnjene i da zauzimaju
malu površinu donsi se zaključak da one čine samo mali ostatak Srpsko-makedonske
mase koji je oko njih u prošlosti postojao, a koji je kasnije tektonskim procesima spušten
i prekriven serijom mlađih sedimenata, tako da su one gromadne, mlađe rasedne planine.

Vršačka kula (Vršačka tvrđava) je tvrđava u Srbiji iz 15. veka čiji se ostaci uzdižu na
visini od 399 m nadmorske visine, na Vršačkom bregu iznad grada, od koje je
najočuvanija Donžon kula. Utvrda je imala izduženi oblik koji je pratio zaravan na vrhu
brda i bila je široka 18 m, a dugačka 46 m. Sam Donžon ima pravougaonu osnovu sa
ulazom na spratu do koga se dolazi stepenicama koje se lako mogu skloniti u slučaju
opasnosti. Visok je oko 20 m sa prizemljem i tri sprata, od kojih je treći, po ostacima
kamina i odžaka, korišćen za stanovanje. Kula je sačinjena od kamena i opeke, što su
odlike vizantijskog načina zidanja. Prema nekim mišljenjima na prostoru gde se nalazi
kula je postojalo utvrđenje i pre vremena kad je ona izgrađena, koje se u ondašnjim
izvorima iz prve polovine 13. veka javlja pod imenom Erd Šomljo ili samo Šomljo, ali
njegova tačna lokacija još uvek nije sa sigurnošću potvrđena, pošto se pored današnjeg
Vršca kao moguća lokacija pominje i prostor Banata koji se danas nalazi u Rumuniji.
Pojedini izvori govore da je trvrđava podignuta na mestu starorimske kule osmatračnice.
Podigao je Đurađ Branković posle pada Smedereva i cele Despotovine 1439. godine sa
ciljem zaštite svojih poseda na prostoru današnje Vojvodine. Potvrda ovome je da je
utvrđenje na bregu iznad Vršca veoma slično utvrđenju iznad Smedereva.

15
Belocrkvanska jezera
Bela Crkva leži u kotlini reke Nere, na krajnjem jugoistoku Vojvodine. Oivičena je
ograncima Karpatskih planina, a otvorena prema zapadu ka Panonskoj niziji. U
neposrednoj blizini grada nalaze se vodeni tokovi Dunava, Nere, Karaša, Kanala Dunav-
Tisa-Dunav, kao i više kristalno čistih jezera pa Belu Crkvu nazivaju još i „Vojvođanska
Venecija“.
Grad je dobio ime po jednoj staroj crkvici na koju su naišli prvi naseljenici. Na samo
15 kilometara od grada nalazi se Deliblatska peščara  jedinstveni peščani teren u Evropi,
poznato izletište i lovište za krupnu divljač.
Nedalekood Bele Crkve smešteno je 7 veštačkih jezera (Glavno, Vračevgajsko, Šaransko,
Šljunkara…). Nastala su vađenjem šljunka, u industrijske svrhe sa dna Panonskog
basena. Jezera se snabevaju vodom iz arteških bunara i podzemnih izvora.

Obedska bara
Područje Obedske bare nalazi se u jugositočnom Sremu, između naselja Kupinovo,
Obrež, Grabovci i reke Save. Obedsku baru sačinjavaju dva dela, „Potkovica” koji
sačinjava korito, i viši deo terena kupinske grede koji se zove „Kopito”. Obedska bara je
ostatak dela korita reke Save koja se vremenom pomerila južnije. Ime je dobila po
manastiru Obeda, u čijoj blizini su ruševine srednjevkovnog grada.
Pre oko 2000 godina Obedska bara je dobila svoj konačan izgled koji možemo i danas
videti. Pre toga prilikom povlačenja reke Save, Obedska bara je bila prvo sporedan tok a
kasnije daljim povlačenjem reke pretvorila se u močvaru. Prilikom visokih vodostaja,
Obedska bara uspostavlja vezu sa rekom Savom preko kanala Revenica.
Prve administrativne mere za zaštitu Obedske bare datiraju od 1874. godine, kada je bila
zaštićena kao lovište austrijske carske porodice u Habzburškoj monarhiji, da bi 1919.
godine bila poznato lovište dinastije Karađorđević.
Na osnovu Ramsarske konvencije ( 1977. godine) ovo područje upisano je na listu
močvara od međunarodnog značaja. Obedska bara se nalazi i na listi područja od
izuzetnog značaja za ptice Evrope.
Na istočnom delu rezervata postoje ruševine srednjovekovnog utvrđenja Kupinika iz
1388. godine, koje je prestonica srpske despotovine iz 14. i 15. veka, ostaci manastira
Obed iz 1486. godine, kao i crkva Sv. Luke na rubu Kupinova iz 1451. godine, najstarija
sačuvana pravoslavna crkva u Vojvodini. Uz zaštićeni etno kompleks postoje i brojna
neolitska nalazišta.
Danas postoje desetine vodenih, močvarnih, šumskih i livadskih zajednica sa
najzanimljivijom zajednicom ptica (čaplja kašikara, mala bela čaplja, crna roda, bela
roda, orao belorepan, crnja lunja, soko lastavičar, crvenperka). Od ostalih životinjskih
vrsta zanimljiva je riba čikov (autohtona vrsta), kuna zlatica, divlja mačka, vidra. Retke
biljne vrste su beli lokvanj, žuti lokvanj, barska paprat. Kao prirodni spomenik zaštićeno
je jedno stablo crne topole.

Vrdnik je naselje u opštini Irig u Sremu, na južnoj strani Fruške Gore.

Vrdnik se u pisanim dokumentima prvi put pominje 1315. godine, po imenu Rednik.
Dugo se razvijao uz istoimeni manastir, a većinsko stanovništvo su činili doseljenci sa
svih strana, koji su predstavljali najamnu radnu snagu (kmetovi-prnjavorci) na imanjima
manastira. Za razvoj Vrdnika od najveće važnosti bilo je otkrivanje nalazišta mrkog uglja
i početak njegove eksplatacije 1804. godine, a od sredine 19. veka rudnik doživljava

16
ekspanziju i prerasta u moderan ugljenokop. Eksploatacija je trajala do 1965. godine, a
rudnik je zatvoren 1968. godine. Rudnik je prvo pripadao manastiru Vrdnik, da bi kasnije
pripao grofu Pejačeviću iz Rume, koji ga je otkupio od monaha. Od 1908-1954. ovde je
radila jedna od najjačih termoelektrana na području Vojvodine.
Ovde se nalazi i značajan istorijski spomenik Vrdnička kula. Istraživannja su pokazala da
temelji potiču iz rimskog doba. Graditelj je bio rimski car Probus, 287.godine. U 15.veki
je izgrađeno utvrđenje od kojeg je danas ostala kula.
Manastir Vrdnik poznat i kao Mala Ravanica jedan je od najznačajnijih manastira na
Fruškoj Gori. Godine 1811., na Vidovdan, kada je završena manastirska crkva, u nju su
prenete mošti kneza Lazara.
Kao i kod većine fruškogorskih manastira prošlost manastira Ravanica u Vrdniku
ostaje nejasna. Prvi podatak o njemu ide iz turskih dokumenata gde se u popisu iz 1566.
godine navodi njegovo imanje i određuje suma od 3000 akči za njegov otkup. Monasi iz
manastira nisu uspeli da sakupe potrebnu svotu pa su se, plašeći se turske osvete,
razbežali na sve strane. Na svu sreću pojavio se jedan meštanin Kupinika (Kupinova) po
imenu Pejo koji je isplatio Turcima traženi iznos.
Sigurno je da je osnovan u vremenu između kraja 15. i početka 16. veka. Opis
fruškogorskih manastira iz 1753. godine pravi dodatnu zabunu navodeći da je osnivač
ovog manastira knez Lazar što je netačan podatak. O manastiru Vrdniku se veoma malo
zna sve do 1697. godine kada su se u njega naselili prebegli monasi iz Ravanice u Srbiji.
Monasi iz Ravanice sa sobom doneli i sve one dragocenosti koje su uspeli da izvuku iz
svoga manastira, posebno mošti kneza Lazara, to se i manastir u Vrdniku od toga doba
počeo zvati Ravanicom. Po popisu iz 1753. godine vidi se da je crkva od kamena
nazidana u znaku krsta, sa svodom od cigle i pokrivena šindrom od hrastovine. Bila je
krečom okrečena (znači nije bila živopisana), a ni ikonostas se ne pominje. Nema sumnje
da je i u to vreme manastir bio siromašan pa bi i to mogao da bude razlog što su vrdnički
monasi često putovali u Rusiju tražeći materijalnu pomoć. Ipak, vremenom, najviše
zahvaljujući tome što su u njemu bile smeštene mošti kneza Lazara, manastir je primao
sve više posetilaca, a i novčana pomoć je bila sve veća. Polovinom 13. veka počinje se
razmišljati o potrebi izgradnje veće crkve pa su se u tom smeru počele odvijati i
pripreme. Nakon dugog otezanja, 1801. godine počinje da se gradi crkva. Zidao ju je
Kornelije, majstor iz Novog Sada. Međutim, i tu je rad nešto zapinjao tako da je tek 10.
juna 1811. godine crkva završena i osvešena. Ono što je karakteristično jeste to da se pri
izgradnji crkve strogo vodilo računa da su svi majstori koji su je zidali morali biti Srbi.
Istovremeno sa crkvom nazidan je i zvonik sa četiri sprata. Iste te godine na Vidovdan
prenete su mošti kneza Lazara u novu crkvu. To je bio izuzetno svečan događaj kome je
prisustvovao mitropolit Stefan Stratimirović (karlovački mitropolit, 1790-1836).
Banja Vrdnik
Nastanak, izgradnja i razvoj Banje u Vrdniku je posledica pojave termalne vode
konstantne temperature 32,8°C, u rudniku mrkog uglja koji je, posle 164 godine
postojanja, zatvoren 1968 g. usled potapanja rudarskog okna termalnom vodom.
Prvi pacijenti Banje bili su rudari koji su blagotvorna svojstva termalne vode osetili
još u 19. veku kvaseći noge u toploj, zelenkastoj vodi čija su svojstva ublažavala
reumatske tegobe.
Savremeni razvoj Banje počinje izgradnjom kvalitetnih i funkcionalnih smeštajnih i
lečilišnih kapaciteta, otvorenih i zatvorenih bazena sa pratećom infrastrukturom. 1997.
ustanova dobija status Banje, a Vrdnik turističkog mesta.

17
 Danas Specijalna bolnica za rehabilitaciju Termal raspolaže savremenom opremom i
stručnim kadrovima: specijalistima fizikalne medicine i rehabilitacije, akupunkturologa,
višim i srednjim fiziotereapeutima i medicinskim sestrama.
Specijalna bolnica za rehabilitaciju Termal nalazi se na južnoj padini Fruške Gore, na
nadmorskoj visini od 240 metara. Ovu oblast karakteriše umereno kontinentalna klima sa
sunčanim i toplim danima i dugom insolacijom. Zahvaljujući vencu Fruške Gore koji
Vrdnik štiti od jakih vetrova odlike mikroklimata su mala količina padavina idsustvo
jakih vetrova. Termalna voda je konstantne temperature od 32,8 stepeni celzijusa što je
svrstava uhipotermalne vode sa širokim spektrom delovanja na ljudski organizam. Čist
vazduh sa velikim procentom ozona Termal svrstava u red vazdušnih banja.

Petrovaradinska tvrđava se nalazi u Novom Sadu u mestu Ptrovaradin na desnoj obali

Dunava. Prostor Petrovaradinske stene je naseljen od praistorije do danas, pa čak i u
paleolitu kada su se ljudska staništa nalazila u pećinama. Oko 100.godine pre nove ere
ove prostore naseljavalju Kelti, nakon njih Rimljani koji utvrđivanjem granice na Dunavu
grade tvrđavu Kuzum koju će u 5.veku razoriti Huni. U doba Vizantije na mestu današnje
petrovaradinske tvrđave nalazilo se utvđenje Petrikon. Polovinom 13.veka naseljavaju se
katolački monasi iz reda cistercita, dozvolom ugarskog kralja Bele IV grade manastir koji
nazivaju Belakut, manastir je nakon provale tatara utvrđen.
Građena je u periodu od 1692. do 1780. godine, a njen idejni tvorac je bio markiz
Sebastijan Voban. Nastala je u vreme austrijskih vladara Leopolda I, Josifa I, Karla VI,
Marije Terezije i Josifa II. Na Petrovaradinskoj tvrđavi od 1702. godine bio je smešten
kapetanat Podunavske vojne granice.
Tvrđava stoji na serpetinsko dioritskoj steni koja ima dominantan geografski i
strateški položaj na ovim prostorima, te su se zbog toga za nju kroz vekove otimali mnogi
narodi. Na latinskom jeziku petra znači stena, var je na mađarskom grad, dok bi na
turskom din bilo vera. Spajanjem tih reči dobija se ime Petrovaradin, što u doslovnom
tumačenju našeg naroda znači da je to grad na steni čvrst kao vera.
Za gradnju Tvrđave veoma je zaslužan italijanski grof Alojzije Ferdinando Luiđi
Marsili (1659-1730), rodom iz Bolonje, inžinjerski pukovnik austrijske vojske. Tvrđava
je počela da se gradi po Vobanovom sistemu, čija je osnova imala više naglašenih delova
(Gornja tvrđava, Donja tvrđava, Hornverk, Mala tvrđava na ostrvu i Mostobran).
Kula sa velikim satom na bastionu Ludvig, svakako je jedna od najpoznatijih
turističkih atraktivnosti Tvrđave i Novog Sada. Ovaj barokni toranj je poznat po tome što
na satu velika kazaljka pokazuje sate, a mala minute. Ovo je učinjeno kako bi ljudi, a
pogotovo lađari mogli da vide sa velike daljine koliko je sati. Sat pokreće originalni
mehanizam koji se svakodnevno navija. Još jedna karakteristika ovog sata je i da po
hladnom vremenu sat kasni, a po toplom žuri.
Topovnjača, Arsenal ili Mamula je najmonumentalnija jednospratna zgrada na
Gornjoj - Petrovaradinskoj tvrđavi. U ovoj baroknoj građevini pravogaone osnove se
danas nalazi Muzej Grada Novog Sada.
Duga kasarna čini prepoznatljivu siluetu Petrovaradinske tvrđave. Ona je bila ključni
objekat u garnizonskom kompleksu, jer je služila za smeštaj oficira i vojnika, a sadržala
je i niz radionica, intendantskih službi, konjušnica i slično. Danas se u njoj nalazi hotel,
dok su u podrumskim prostorijama smešteni brojni ateljei Likovnog kruga.
Od 1768. do 1776. godine građeno je podzemlje tvrđave - lagumi, galerije i hodnici
kroz četiri sprata. Dužina ovih komunikacija i podzemnih prostorija iznosi nešto više od
16 kilometara. Ovaj jedinstveni sistem imao je predviđene instalacije minskih polja, kao i

18
određene prostorije za smeštaj vojske i oružja, kao i nizove puškarnica kojih je bilo oko
10.000. Takođe, u ovom periodu je izgrađen bunar Josifa II, i dovršen je i natkriven
veliki Ratni rezervni bunar prečnika 3,50 metara i dubine 60 metara. Ovaj izvanredno
zanimljiv objekat, ispod kružne prostorije, pod kupolastim svodom, imao je značaj kao
glavna rezerva vode za snabdevanje posade. Sa kraćim i dužim prekidima, Tvrđava je
građena preko 90 godina, pri čemu je korištena brojna radna snaga.
Od turističkih sadržaja na Tvrđavi se ističu Muzej Grada Novog Sada, koji se nalazi u
zgradi Topovnjača, zatim Opservatorije i ateljei. Muzej Grada Novog Sada poseduje
značajnu kolekciju predmata iz istorije grada i okoline, a u okviru njihove ponude je i
obilazak laguma, odnosno podzemnih vojnih galerija. Pored toga u Planetarijumu se
mogu videti projekcije našeg neba i čuti predavanja iz sfera astronomije. Brojni ateljei se
nalaze u podrumskim prostorijama Duge kasarne. Oni su otvoreni tokom cele godine i u
njima brojni umetnici nalaze inspiraciju za svoj rad. U ovim ateljeima je moguće
popričati sa umetnicima, pogledati njihova dela i čak prisustvovati stvaranju novih dela.
Svi umetnici u ateljeima su organizovani u Likovni krug koji veoma često organizuje
dešavanja na samoj Tvrđavi. Od ovih ateljea svojim delovanjem se ističe Atelje 61 koji se
bavi izradom umetničkih tapiserija, organizuje radionice za sve uzraste i ima svoju stalnu
izložbu otvorenu za sve posetioce. Osim ovoga na Tvrđavi su svoje mesto našli i
Akademija umetnosti i Istorijski arhiv Grada Novog Sada.

19
LITERATURA

1. Geografske monografije Vojvođanskih opština „Opština Zrenjanin“, Univerzitet u

Novom Sadu, Prirodno-matematički fakultet, Novi Sad 1995.
2. Geografske monografije Vojvođanskih opština „Opština Vršac“, Univerzitet u
Novom Sadu, Prirodno-matematički fakultet, Novi Sad 1995.
3. Davidović, R., Miljković Lj., Ristanović B. „Reljef Banata“ , Unuverzitet u
Novom Sadu, Prirodno-matematički fakultet, Departman za geografiju, turizam i
hotelijerstvo, Novi Sad 2003
4. Pandžić A. „Dvorci Vojvodine“, Zadužbina Andrejević, Beograd 2007.
5. www.wikipedia.com

20