INSA 473 Çelik Tasarım Esasları

Basınç Çubukları

Prof. Dr. Ayşe Daloğlu

Karadeniz Teknik Üniversitesi
İnşaat Mühendisliği Bölümü
 Basınç Çubukları
Çerçeve Çubuklarının Burkulma Boyları
AB kolonunun burkulma boyu: GA ve GB belirlenir
B

A
kolon temele bağlıysa

GB Ic
GA
(ankastre) G=1.0
 sc
GB 
Ig
(mafsallı) G=10 s
g

Prof. Dr. Ayşe Daloğlu

Karadeniz Teknik Üniversitesi
İnşaat Mühendisliği Bölümü
 Basınç Çubukları

Çerçeve Çubuklarının Burkulma Boyları

Ic
s
GB  c
Ig
s
g

Ic : Düğüm noktasına birleşen kolonların atalet momenti (cm4)

Ig : Düğüm noktasına birleşen kirişlerin atalet momenti (cm4)
Sc : Düğüm noktasına birleşen kolonların serbest boyları (cm)
Sg : Düğüm noktasına birleşen kirişlerin serbest boyları (cm) değerlerini gösterir.
Kolonun her iki ucundaki G değerleri hesaplandıktan sonra abaklar yardımıyla (TS
648 Sayfa 9-10, Çizelge 4-5) burkulma katsayısı (K) belirlenir ve burkulma boyu, lb,
b  K.
hesaplanır.
Prof. Dr. Ayşe Daloğlu
Karadeniz Teknik Üniversitesi
İnşaat Mühendisliği Bölümü
 Basınç Çubukları

Çerçeve kolonlarının burkulma boyları için abaklar

Prof. Dr. Ayşe Daloğlu

Karadeniz Teknik Üniversitesi
İnşaat Mühendisliği Bölümü
 Basınç Çubukları

ÖRNEK - A-B kolonunun burkulma boyunu hesaplayınız.

Kiriş IPE300
B
IPE300 x x
Kolon IPB260
lb

IPB260
IPE300 için Ix=8360 cm4

IPB260
5m
IPB260 için Ix=14920 cm4
A
5m Yanal ötelenme önlenmemiş
x x

mafsallı ayak
x x
GA  10 
14920 

500  K  2.1
GB   1.78
8360

500 

Prof. Dr. Ayşe Daloğlu

Karadeniz Teknik Üniversitesi
İnşaat Mühendisliği Bölümü
 Basınç Çubukları

Yanal ötelenme önlenmiş

B
IPE300 x x

IPB260

IPB260
5m

A
5m
x x

x x

mafsallı ayak

GA  10 
 K  0.9
GB  1.78 
Burkulma boyu
bx  K .  0.9  500  4.5 m
Prof. Dr. Ayşe Daloğlu
Karadeniz Teknik Üniversitesi
İnşaat Mühendisliği Bölümü
 Basınç Çubukları

Not: Ankastre mesnet için

B
IPE300

IPB260

IPB260
Ötelenme var

Ötelenme yok

GA  1 
 K  0.83
ankastre ayak GB  1.78

GA  1 
 K  1.42
GB  1.78 
Prof. Dr. Ayşe Daloğlu
Karadeniz Teknik Üniversitesi
İnşaat Mühendisliği Bölümü
 Basınç Çubukları

ÖRNEK : Şekilde gösterilen ötelenmesi önlenmiş çerçevenin OA ve AB

kolonlarının burkulma boylarını hesaplayınız. KAB=?, KOA=?
IPB260 IPB240 IPB240
4.2 m
IPE300 IPE300 x x
B
4.2 m
IPE300 IPE300 x x
A
5m
O y
5m 5m
x
y
x

Prof. Dr. Ayşe Daloğlu

Karadeniz Teknik Üniversitesi
İnşaat Mühendisliği Bölümü
 Basınç Çubukları

IPB260 IPB240 IPB240

IPE300 Ix=8360 cm4 4.2 m
IPE300 IPE300 x x
IPB260 Iy=5130 cm4 B

IPB240 Iy=3920 cm4 4.2 m

IPE300 IPE300 x x
A
5m
ankastre ayak O
OA kolonu 5m 5m
GO  1  y

5130 3920 
 
GA  500 420  0.586  K  0.74 b ,OA  0.74  500  370 cm
8360 8360 
 
500 500  y

AB kolonu GA  0.586 
3920 
2 
420  K  0.70  0.70  420  294 cm
GB   0.558 b ,OA
8360
2 
500 
Prof. Dr. Ayşe Daloğlu
Karadeniz Teknik Üniversitesi
İnşaat Mühendisliği Bölümü
 Basınç Çubukları

ÖRNEK : Ötelenme var

Şekilde planı görülen iki katlı
çerçevenin I200’den oluşan ortadaki
I240 13 m 1.Kat kolonunun taşıyabileceği
I200
Ötelenme yok
maksimum eksenel yükü hesaplayınız.
I160 I160
Kolonun temelde ankastre bağlı
I240 13 m olduğunu ve kolon enkesitinin komşu
katlarda değişmediğini kabul ediniz.
Kat yüksekliği 5 metredir. Fe37, EY.

7m 7m
ÇÖZÜM: Plan

I200 A=33.4 cm2, Ix=2140 cm4, Iy=117 cm4, ix=8 cm, iy=1.87 cm
I240 A=46.1 cm2, Ix=4250 cm4, Iy=221 cm4
I160 A=22.8 cm2, Ix=935 cm4, Iy=54.7 cm4
Prof. Dr. Ayşe Daloğlu
Karadeniz Teknik Üniversitesi
İnşaat Mühendisliği Bölümü
 Basınç Çubukları
Ötelenme var
x-x eksenine dik yönde (Ötelenme önlenmemiş)

I240
13 m
I200
5m I200
ankastre ayak
I240 I240 I240 13 m
B
GA  1 
5m I200
2140 
2  7m 7m
500  1.31 K  1.35
A
13 m 13 m GB  
Plan
4250
x 2 
1300 
y y
bx  1.35  500  675 cm
x
675
x  bx
  84.38
ix 8
Prof. Dr. Ayşe Daloğlu
Karadeniz Teknik Üniversitesi
İnşaat Mühendisliği Bölümü
 Basınç Çubukları

y-y eksenine dik yönde (Ötelenme önlenmiş)

I200

Ötelenme I160 I160

5m I200 yok
GA  1 
I160 I160
117 

B
2
500  K  0.66
5m I200 GB   0.18
935
2  7m 7m
7m
A
7m
700 
Plan
by  0.66  500  330 cm
y

330
x x
y  by
  176.47
y iy 1.87

w.P A. em 33.4 14

etkin  176.47  w  5.44   em  P    85.95 kN
A w 5.44
Prof. Dr. Ayşe Daloğlu
Karadeniz Teknik Üniversitesi
İnşaat Mühendisliği Bölümü
 Basınç Çubukları
Yapma Kolonlar

Yapma kesitler

Parçaları çubuk boyunca sürekli birleşik olan çok parçalı basınç çubukları da tek
parçalı basınç çubukları gibi hesaplanırlar.

Prof. Dr. Ayşe Daloğlu

Karadeniz Teknik Üniversitesi
İnşaat Mühendisliği Bölümü
 Basınç Çubukları
Yapma Kolonlar
y y

x x x x

y y

İzlenen yol:
• Çubuğun burkulma boyları saptanır (lbx, lby),
• Her iki eksene göre narinlik değerleri hesaplanır (x, y).
• max =max(x, y). Büyük olan narinliğe karşılık gelen w (burkulma
katsayısı) değeri tablodan alınarak gerilme denetimi yapılır.
w.P
   em
A
Prof. Dr. Ayşe Daloğlu
Karadeniz Teknik Üniversitesi
İnşaat Mühendisliği Bölümü
 Basınç Çubukları

ÖRNEK : lbx=480 cm, lby=350 cm, Fe37, EY için Pmax=?

80 mm

2.14 cm y Y y U220 içinA=37.4 cm2

X
Y
U220
Iy=197 cm4
ix=8.48 cm
X X e=2.14
d
b=80 mm
X
Y
y Y y

X-X’e dik yönde

2.I x Ix
I xt  2.I x ixt    8.48 cm
2. A A
480
x  bx   56.6  57
ixt 8.48
Prof. Dr. Ayşe Daloğlu
Karadeniz Teknik Üniversitesi
İnşaat Mühendisliği Bölümü
 Basınç Çubukları
80 mm
U220 için A=37.4 cm2 Y
y Y y
2.14 cm U220 Iy=197 cm4
ix=8.48 cm
e=2.14
X X
d
b=80 mm

Y
y Y y
Y-Y’e dik yönde

 
I yt  2.  I y  A.d   2 197  37.4  8  2.14    2962 cm 4
2 2

 
 A
d 
I yt 2692 350
iyt    6.2934 cm y  by
  55.61  56
2. A 2  37.4 iyt 6.2934
w.P A. em 2  37.4 14
etkin  57  w  1.33   em  P    793 kN
A w 1.33
Prof. Dr. Ayşe Daloğlu
Karadeniz Teknik Üniversitesi
İnşaat Mühendisliği Bölümü
 Yapma Kolonlar
Çok Parçalı Basınç Çubukları
Bu tür basınç çubukları birbirlerinden ayrık tekil elemanlardan oluşur. Bu tekil elemanların tek
bir çubukmuş gibi bir arada çalışmasını sağlamak için yer yer enleme bağlantılar kullanılır.

s1
s1 Burada iki çeşit
s1
burkulma söz
konusudur.

e e e
Prof. Dr. Ayşe Daloğlu
Karadeniz Teknik Üniversitesi
İnşaat Mühendisliği Bölümü
 Çok Parçalı Basınç Çubukları

Bu tür basınç çubukları I. Grup basınç çubukları, II. Grup basınç çubukları ve III. Grup basınç çubukları
olmak üzere 3 ana gruba ayrılmaktadır.
KAVRAMLAR
Malzemeli eksen: Tüm tekil çubukları kesen eksendir.
Malzemesiz eksen: Tum tekil cubuklari kesmiyorsa malzemesiz eksen denir .
y y

x x x x

y y
x-x malzemeli eksen x-x malzemeli eksen
y-y malzemesiz eksen y-y malzemesiz eksen
Minimum eksen (1-1 eksen) (imin yada i1): Atalet yarı çaplarından en küçük değeri veren eksendir
y  y 

x x x x

i= i1= imin L çelikler için -


y
iy= i1= imin 
y  ekseni minimum eksen

Prof. Dr. Ayşe Daloğlu

Karadeniz Teknik Üniversitesi
İnşaat Mühendisliği Bölümü
 I. Grup Basınç Çubukları

I. GRUP BASINÇ ÇUBUKLARI

Birden çok tekil elemandan oluşmaktadır. Ağırlık eksenlerinden biri tüm tekil elemanları keser. I.
Grup basınç çubuklarında eksenlerden biri malzemeli eksendir (TS 648, Sayfa 21-22).

a) b) c) d)
Malzemesiz y y y y
eksen m=2
x x x x x
Malzemeli
eksen y y y y
e e e e
e) f)
y y
m=3 m=4
x x x
e e y
y
e e e
Prof. Dr. Ayşe Daloğlu
Karadeniz Teknik Üniversitesi
İnşaat Mühendisliği Bölümü
 I. Grup Basınç Çubukları

Prof. Dr. Ayşe Daloğlu

Karadeniz Teknik Üniversitesi
İnşaat Mühendisliği Bölümü
 I. Grup Basınç Çubukları

Malzemeli eksene göre hesap x y

m=3
Tek parçalı basınç çubuklarındaki gibi hesapanır
y
x
I xt w.P
ixt   x  bx  w (tablodan)    em
At ixt At
Malzemesiz eksene göre hesap

İtibari (ideal) narinlik oranına göre hesap yapılır (yi).

I yt m 2 m enleme bağlantıları ile tek bir

iyt  , y  , yi  y2  .1
by
çubukmuş gibi çalışan çubuk
Ft iyt 2 veya çubuk gruplarının sayısı
w.P
yi  w (tablodan)    em
At

Prof. Dr. Ayşe Daloğlu

Karadeniz Teknik Üniversitesi
İnşaat Mühendisliği Bölümü
 I. Grup Basınç Çubukları

1 in çerçeve tipi bağlantı için hesabı

e
Tekil çubuklar

s1 s1
1 
s1
i1
i1  imin (1-1 minimum eksen)
minimum atalet yarıçapı

Prof. Dr. Ayşe Daloğlu

Karadeniz Teknik Üniversitesi
İnşaat Mühendisliği Bölümü
 I. Grup Basınç Çubukları

1 in kafes tipi bağlantı için hesabı

e
A d3
1   .
diyagonal
. 2
z. AD s1.e
FD
 s1 (TS648,Sayfa 20)
s1
Burada,
s1 A: Tüm kesitin alanı (Enkesiti oluşturan tekil
d çubukların toplam alanı)
AD: Örgü çubuklarında tek bir diyagonalin enkesit
alanı
S1: enine bağlantılar arasındaki en büyük uzaklık
Burada enlemelerin yük taşımadığı d: Diyagonalin uzunluğu
sadece s1 boyunu belirlediği kabul edilir e: Tekil çubuklar eksenleri arasındaki mesafe
z: Aynı kesitte diyagonal ara bağlantı sayısı (Paralel
düzlemdeki enine bağlantı sayısı)
Prof. Dr. Ayşe Daloğlu
Karadeniz Teknik Üniversitesi
İnşaat Mühendisliği Bölümü
 I. Grup Basınç Çubukları

Tekil Çubuk Denetimi

1  wyi .P 
 x  4  3   x  100 ise
s1  2  A. em 

i1   wyi .P 
 
50 4  3   x  100 ise
  A. em 
Parantez içindeki ifade yaklaşık olarak 1 kabul edilirse;

1
s1  x  x  100 ise
 2
i1 
 50  x  100 ise
x: Malzemeli eksene göre narinlik oranı

Prof. Dr. Ayşe Daloğlu

Karadeniz Teknik Üniversitesi
İnşaat Mühendisliği Bölümü
 I. Grup Basınç Çubukları

ÖRNEK:
Fe37, EY,
Omax=390 kN(B)

a- En kesiti 2L olarak
b- ½ I (T) olarak boyutlandırınız.

ÇÖZÜM:

Prof. Dr. Ayşe Daloğlu

Karadeniz Teknik Üniversitesi
İnşaat Mühendisliği Bölümü
 I. Grup Basınç Çubukları

a) Seçilen kesit 2L150.100.10 olsun

F=24.2 cm2, Ix=552 cm4, Iy=198 cm4, ey=2.34 cm
ix=4.78 cm, iy=2.86 cm, i1=2.15 cm

x-x’e dik yönde (Malzemeli eksen)

Ft  2  24.2  48.4 cm 2 , I xt  2.I x  2  552  1104 cm 4
I xt 1104 300
ixt    4.78 cm, x  bx
  62.76
Ft 48.4 ixt 4.78

y-y’ye dik yönde (Malzemesiz eksen)

  1.0  
2
I yt 786.38
I yt  2 198  24.2   2.34     786.38 cm ,
4
iyt    4.03 cm
  2   Ft 48.4
300 s 100
y  by   74.4 , 1  1   46.51
iyt 4.03 i1 2.15
Prof. Dr. Ayşe Daloğlu
Karadeniz Teknik Üniversitesi
İnşaat Mühendisliği Bölümü
 I. Grup Basınç Çubukları

Tekil Çubuk Denetimi Denetim sağlamasaydı

s1 değeri
s1
 46.51  50, x  100 s1 uygun. küçültülebilirdi
i1

m 2 2 m=2 2L (2 tekil
yi  y2  1  74.42   46.512  88 çubuk var)
2 2

w.P 1.74  390

  88  w  1.74    em   14 kN/cm2   em  14 kN/cm2
Ft 48.4

Prof. Dr. Ayşe Daloğlu

Karadeniz Teknik Üniversitesi
İnşaat Mühendisliği Bölümü
 I. Grup Basınç Çubukları

b) ½ I profili olarak projelendirilirse (tek parçalı basınç çubuğu)

Omax=390 kN(B), ℓ𝑏𝑥 =ℓ𝑏𝑦 =3 m Not: Her iki eksene göre burkulma
boyu aynı ise, minimum eksene
göre hesap yapmak yeterlidir
Seçilen kesit ½ I400 F=58.9 cm2,
imin= iy=3.13 cm
300 1.88  390
  96  w  1.88     12.45 kN/cm2   em  14 kN/cm2
3.13 58.9
½ I400
küt + köşe uygun profil
kaynaklı birleşim

Prof. Dr. Ayşe Daloğlu

Karadeniz Teknik Üniversitesi
İnşaat Mühendisliği Bölümü
 Basınç Çubukları
y
Örnek Problemler
lbx=lby=5.20 m
1. Fe37, EY için
IPB320 Pmax=?
x x
Cevap:
20 mm
Pmax=3278 kN
300 mm
320 mm
y

2.
y
4m U220 AB kolonunun taşıyabileceği
A
maksimum yükü bulunuz.
5.2m x x Tüm kirişler I240, Fe37, EY,
Pmax=?
B x 6m
5m 6m
y Cevap:
y Kolon kesiti Pmax=427 kN
x x
Prof. Dr. Ayşe Daloğlu y
Karadeniz Teknik Üniversitesi
İnşaat Mühendisliği Bölümü
 INSA 473 Çelik Tasarım Esasları
Basınç Çubukları

Prof. Dr. Ayşe Daloğlu

Karadeniz Teknik Üniversitesi
İnşaat Mühendisliği Bölümü