Czynniki szkodliwe dla zdrowia występujące w procesie pracy to czynniki, których

oddziaływanie na pracownika prowadzi lub może prowadzić do powstania choroby

zawodowej lub innego schorzenia związanego z wykonywaną pracą.
Zagrożenie zdrowia czynnikami szkodliwymi – stan środowiska pracy, który może
doprowadzić do powstania choroby np. czynniki szkodliwe w stężeniu – natężeniu,
przekraczającym najwyższe dopuszczalne wartości, tj. najwyższe dopuszczalne stężenie
(NDS), najwyższe dopuszczalne stężenie chwilowe (NDSCh), najwyższe dopuszczalne
stężenie pułapowe (NDSP) i najwyższe dopuszczalne natężenie fizycznego czynnika
szkodliwego (NDN), określone w obowiązujących wykazach norm higienicznych.
Podział czynników szkodliwych
Czynniki szkodliwe – chemiczne, fizyczne i biologiczne – są zawsze związane ze
środowiskiem pracy, wywołują określone efekty biologiczne lub zdrowotne, które występują
podczas narażenia lub ujawniają się w okresie późniejszym:
 czynniki szkodliwe chemiczne stanowią najliczniejszą grupę szkodliwości.
Najczęściej występują w postaci pyłów, par, gazów i dymów, które przedostają się do
organizmu głównie przez drogi oddechowe, w znacznie mniejszym stopniu przez usta
i przewód pokarmowy, skórę,
 czynniki szkodliwe fizyczne – do nich zalicza się niekorzystny mikroklimat – zimny i
gorący oraz hałas i drgania mechaniczne,
 czynniki szkodliwe biologiczne – bakterie, wirusy, grzyby, pasożyty.
Identyfikowanie czynników szkodliwych w środowisku pracy
Niedopuszczalne jest stosowanie materiałów i procesów technologicznych bez uprzedniego
ustalenia stopnia ich szkodliwości dla zdrowia pracowników i podjęcia odpowiednich
środków profilaktycznych. Aby sprostać tym wymogom pracodawca zatrudniający
pracowników w warunkach ekspozycji na czynniki szkodliwe dla zdrowia zobowiązany jest
m.in. przeprowadzać na swój koszt badania i pomiary czynników szkodliwych dla zdrowia,
rejestrować i przechowywać wyniki tych badań i pomiarów oraz udostępniać je
pracownikom.
Pierwsze badania i pomiary powinny zostać wykonane po rozpoczęciu funkcjonowania
zakładu pracy, nie później niż w terminie 30 dni od dnia rozpoczęcia działalności oraz
każdorazowo po zmianie organizacji pracy, ustawienia maszyn, mających wpływ na wyniki
pomiarów.
Przed rozpoczęciem badań pracodawca dokonuje przede wszystkim rozeznania procesów
technologicznych i występujących w nich czynników szkodliwych dla zdrowia, w celu ich
wytypowania do oznaczenia w środowisku pracy przez laboratoria spełniające odpowiednie
wymagania.
Ponadto, pracodawca został zobowiązany do konsultowania z pracownikami lub ich
przedstawicielami działań dotyczących rozpoznania i typowania do badań czynników
szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy, wykonywania badań, pomiarów i pobierania
próbek tych czynników.
Pomiary czynników szkodliwych dla zdrowia
Pomiary czynników szkodliwych dla zdrowia wykonuje się z określoną przepisami prawa
częstotliwością w zależności od ich rodzaju. Kwestie badań i pomiarów czynników
szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy reguluje rozporządzenie Ministra Zdrowia z
dnia 2 lutego 2011 r. w sprawie badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia w
środowisku pracy.
Badania i pomiary chemicznych i fizycznych czynników szkodliwych dla zdrowia w
środowisku pracy należy wykonywać każdorazowo, jeżeli nastąpiły zmiany w wyposażeniu
technicznym, w procesie technologicznym lub w warunkach wykonywania pracy, które
mogły mieć wpływ na zmianę poziomu emisji, poziomu narażenia albo wystąpiły
okoliczności, które uzasadniają ich ponowne wykonanie.
Wyniki badań i pomiarów porównuje się do wartości normatywów higienicznych.
Podstawowym źródłem informacji dotyczących normatywnych wartości czynników
szkodliwych dla zdrowia i ich wartości dopuszczalnych jest rozporządzenie Ministra Pracyi
Polityki Społecznej z dnia 6 czerwca 2014 r. w sprawie najwyższych dopuszczalnych stężeń i
natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy, które ustala: najwyższe
dopuszczalne stężenia czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy (NDS) i
najwyższe dopuszczalne natężenia fizycznego czynnika szkodliwego dla zdrowiaw
środowisku pracy (NDN) oraz inne wartości normatywne dla tych czynników.