Ονοματεπώνυμο : Ημερομηνία : Τάξη : Γ΄ Γυμνασίου

ΝΕΩΤΕΡΗ ΚΑΙ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΣΤΙΣ ΕΝΟΤΗΤΕΣ 29-30 : ΟΙ ΒΑΛΚΑΝΙΚΟΙ ΠΟΛΕΜΟΙ (ΣΕΛ. 85-88)

(Με βάση τα παραθέματα, τον ψηφιακό πόρο ¨Φωτόδεντρο¨ και το οπτικοακουστικό υλικό
του NATIONAL GEOGRAPHIC : ΕΛΛΑΔΑ 1912-1913. Η ΜΕΓΑΛΗ ΕΞΟΡΜΗΣΗ)

1. TA AITIA. ΠΟΙΕΣ ΣΥΝΘΗΚΕΣ ΕΠΙΚΡΑΤΟΥΣΑΝ ΠΟΥ ΟΔΗΓΗΣΑΝ ΣΤΗΝ ΕΝΑΡΞΗ ΤΩΝ

ΒΑΛΚΑΝΙΚΩΝ ΠΟΛΕΜΩΝ (Αρχή …. 04:04)

Α) Φυλετικά, γλωσσικά, θρησκευτικά και πολιτισμικά χαρακτηριστικά των λαών της Βαλκανικής
χερσονήσου (National Geographic : Αρχή ….. 04:04)

Β) Διαδραστικός χάρτης «Βαλκανικοί πόλεμοι: οι διεκδικήσεις και τα οφέλη των βαλκανικών

κρατών», Φωτόδενδρο: http://photodentro.edu.gr/v/item/ds/8521/9478

Γ) Το κίνημα των Νεοτούρκων, με μελέτη του παραθέματος του συμπληρωματικού υλικού

Νεότουρκοι: οι Έλληνες επικίνδυνοι για το τουρκικό κράτος

«Σ' ένα φιρμάνι της τουρκικής κυβέρνησης προς το νομάρχη της Σμύρνης, που χρονολογείται από
τις 14 Μαΐου 1914, υπογραμμίζεται ότι «οι Έλληνες εκμεταλλεύονται τις περιστάσεις για να
προκαλέσουν ένα ισχυρό επαναστατικό κίνημα, που θα ευνοούσε την επέμβαση των Μεγάλων
Δυνάμεων. Μέρα και νύχτα εργάζονται για να εκτελέσουν τη Μεγάλη Ιδέα. Είναι συνεπώς
αδιαμφισβήτητο ότι η ύπαρξη Ελλήνων μέσα στο πλαίσιο της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας είναι
δυσοίωνη για το τουρκικό κράτος από άποψη πολιτική και διοικητική. Είναι επείγον να
εξαναγκαστούν οι Έλληνες που κατοικούν στις ακτές της Μικράς Ασίας να εγκαταλείψουν τα χωριά
τους και να εγκατασταθούν στα βιλαέτια του Ερζερούμ και της Χαλδαίας» [στα βάθη της Μικράς
Ασίας]».
Δημοσίευση στη γαλλική εφημερίδα Le Temps, 19 Ιουλίου 1916. Στο : Κ. Τσουκαλάς, Εξάρτηση
και αναπαραγωγή, Θεμέλιο, Αθήνα 1987, σ. 457-458.

Δ) Η πολιτική στρατηγική του Ελ. Βενιζέλου, με μελέτη του παραθέματος του συμπληρωματικού
υλικού

Οι βασικοί άξονες της πολιτικής του Ελ. Βενιζέλου όσον αφορά στους εθνικούς στόχους της
Μεγάλης Ιδέας

«Στην περίοδο 1910-1922, κατά την οποία η Ελλάδα βρισκόταν σε συνεχή πολεμική ετοιμότητα,
εμφανίστηκε μια νέα πολιτική αντίληψη, που εκφράστηκε με τον Ελευθέριο Βενιζέλο και
ονομάστηκε συνοπτικά «βενιζελισμός». Είναι δύσκολο να ορίσουμε με λίγα λόγια τι ακριβώς ήταν
1
αυτή η πολιτική, στον οικονομικό όμως τομέα φαίνεται ότι ο βενιζελισμός θεωρούσε το ελληνικό
κράτος ως μοχλό έκφρασης και ανάπτυξης του ελληνισμού. Το ελληνικό κράτος δηλαδή έπρεπε να
επιδιώξει την ενσωμάτωση του εκτός συνόρων ελληνισμού και, με ενιαία εθνική και κρατική
υπόσταση, να διεκδικήσει τη θέση του στον τότε σύγχρονο κόσμο. Αυτό προϋπέθετε όχι μόνο
θεσμικό εκσυγχρονισμό, που θα καθιστούσε το κράτος αποτελεσματικό και αξιόπιστο, αλλά και
γενικότερη προσήλωση στην ιδέα της ανάπτυξης των παραγωγικών δυνάμεων του έθνους. Ο
Βενιζέλος δεν ήταν μόνος στη διαδικασία διαμόρφωσης και υλοποίησης των νέων επιλογών.
Συσπείρωσε γύρω του μια δραστήρια αστική τάξη που εξακολουθούσε ακόμα να πλουτίζει σε όλη
τη λεκάνη της ανατολικής Μεσογείου και που φιλοδοξούσε να κυριαρχήσει και πολιτικά στο χώρο
όπου άπλωνε τις οικονομικές της δραστηριότητες. Κατά την περίοδο αυτή, υπήρχε ακόμα ισχυρή
ελληνική οικονομική παρουσία στα λιμάνια της Νότιας Ρωσίας, στη λεκάνη του Δούναβη και το
εσωτερικό της Ρουμανίας, στον Πόντο και τα μικρασιατικά παράλια, στην Κωνσταντινούπολη και
τη Σμύρνη, τη Θεσσαλονίκη, την Αίγυπτο, το Σουδάν, την Αλεξάνδρεια. Όλος αυτός ο πλούτος
μπορούσε να διασφαλιστεί μόνο μέσα από τη δημιουργία ενός ισχυρού εθνικού κέντρου, μιας
περιφερειακής δύναμης ικανής να παρεμβαίνει και να προστατεύει τα συμφέροντα των πολιτών
της. Επρόκειτο για ένα αίτημα αρκετά κρίσιμο, σε μια εποχή κατά την οποία πολλά εθνικιστικά
κινήματα έκαναν αισθητή την παρουσία τους. Για τους λόγους αυτούς η Μεγάλη Ιδέα και οι
προϋποθέσεις της –ο εκσυγχρονισμός του κράτους– αποτέλεσαν ισχυρά ιδεολογικά, πολιτικά και
οικονομικά ερείσματα για τη διεκδίκηση της Μεγάλης Ελλάδας με πιθανότητες επιτυχίας».

Μαυρογορδάτος Γ., Χατζηϊωσήφ Χ. (επιμέλεια), Βενιζελισμός και αστικός εκσυγχρονισμός,

Ηράκλειο, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, 1988, σσ. 132-133.

Ε) Τα γεωπολιτικά συμφέροντα των Μεγάλων Δυνάμεων, με μελέτη του παραθέματος του

συμπληρωματικού υλικού

Η σημασία της γεωπολιτικής θέσης της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας στην οικονομική διείσδυση
των Μεγάλων Δυνάμεων στη Νοτιανατολική Μεσόγειο

Η γεωπολιτική σημασία της Εγγύς Ανατολής

«Η Εγγύς Ανατολή αποτελεί σημαντικό κόμβο συγκοινωνιών υψηλής στρατηγικής, πολιτικής και
οικονομικής σημασίας. Είναι το σταυροδρόμι τριών ηπείρων, της Ασίας, της Ευρώπης και της

2
Αφρικής. Επίσης, εκτός από τον έλεγχο των χερσαίων συνδέσεων μεταξύ των τριών ηπείρων, η
Οθωμανική Τουρκία ελέγχει τη διαδρομή προς τις Ινδίες και ολόκληρη τη δυτική Ασία, τα Στενά του
Βοσπόρου αντίστοιχα τον δρόμο προς τον Εύξεινο Πόντο, ενώ τέλος τα λιμάνια της δεσπόζουν σε
όλους τους θαλάσσιους διαδρόμους της Ανατολικής Μεσογείου. Ακόμη, πρόκειται για μια περιοχή
από τις πλουσιότερες σε κοιτάσματα πετρελαίου παγκοσμίως, γεγονός που αναβάθμιζε τη
σημασία της καθώς ήδη από τις αρχές του 20ου αιώνα το πετρέλαιο αποτελούσε τη βασική πρώτη
ύλη για τη βιομηχανία και τις πολεμικές εφαρμογές (πλοία, οχήματα κλπ). Ενδεικτικά αναφέρεται
ότι κατά το 1920 η Περσία και το Ιράκ παρήγαγαν 15 εκατομμύρια τόνους πετρελαίου που
αντιστοιχούσε περίπου στο 15% της συνολικής παραγωγής στον πλανήτη. Επομένως, καθίσταται
κατανοητό ότι τυχόν γερμανική κατοχή της νευραλγικής αυτής περιοχής, μέσω συνημμένης
συμμαχίας με τους Οθωμανούς ή με την κατασκευή του σιδηροδρόμου Βερολίνο-Βαγδάτη,
παρείχε την ευκαιρία στους Γερμανούς να φτάσουν στον Περσικό Κόλπο και κατ’ επέκταση στις
Ινδίες, στις αποικίες της Αφρικής ή ακόμη και στην Κασπία Θάλασσα και να απειλήσουν τα αγγλικά
και τα γαλλικά συμφέροντα».
Ψυρούκης Νίκος, Η Μικρασιατική Καταστροφή 1918-1923, 7η Έκδοση, Εκδόσεις Επικαιρότητα,
Αθήνα 1977, σελ. 29-41.

ΣΤ) Ποια ήταν η αφορμή του πολέμου;

2. Η ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΠΡΟΕΤΟΙΜΑΣΙΑ. Η ΑΝΑΜΕΙΞΗ ΤΟΥ ΕΛ. ΒΕΝΙΖΕΛΟΥ. ΟΙ ΒΑΛΚΑΝΙΚΕΣ

ΣΥΜΜΑΧΙΕΣ. Η ΚΗΡΥΞΗ ΤΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ (15:06 ….. 18:43)

Α) Η ανάμειξη του Ελ. Βενιζέλου : Με ποιες ενέργειες εξασφάλισε την υποστήριξη των Βαλκάνιων
ηγετών ;

Β) Οι συμμαχίες των Βαλκανικών χωρών : Κράτη που προσχώρησαν στη Βαλκανική Συμμαχία.

3. Η ΜΕΓΑΛΗ ΕΞΟΡΜΗΣΗ. ΟΙ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΕΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ (18:49 …. 50:19)

Α) 18:46 – 28:18

Προς τη Θεσσαλονίκη :

1) Γιατί κρίθηκε αναγκαία και καθοριστική για την έκβαση του πολέμου η κατάληψη της
Θεσσαλονίκης ;

2) Σύγκρουση Ελ. Βενιζέλου και Διαδόχου Κωνσταντίνου : Ποιες αντίθετες θέσεις υποστήριξαν για
την κατάληψη της Θεσσαλονίκης ; Ποιος, κατά τη γνώμη σας, δικαιώθηκε από τα γεγονότα ;

3) Η κατάληψη της Θεσσαλονίκης – Η ελληνοβουλγαρική διένεξη : Πώς επιλύθηκε ; Πότε έγινε η

παράδοση της πόλης στον ελληνικό στρατό και πώς σχετίζεται η ημερομηνία της απελευθέρωσής
της με την ορθόδοξη θρησκευτική παράδοση ;

3
Β) 28:19- 34:20

Ο αγώνας στη θάλασσα : Απελευθέρωση νησιών Β. και Α. Αιγαίου

Γ) 34: 21 – 40:42

Ο αγώνας στην Ήπειρο και στη Δυτική Μακεδονία

Δ) 40:43 – 41:02

Ο αγώνας στην Ανατολική Μακεδονία και Θράκη

1) Με βάση το οπτικοακουστικό υλικό που παρακολουθήσατε (τμήματα Α, Β, Γ και Δ), να

συμπληρώσετε τον παρακάτω πίνακα :

Μέτωπο ελληνικού στρατού Περιοχές που Μάχες και ναυμαχίες που

απελευθερώθηκαν καθόρισαν την πορεία των
επιχειρήσεων

Α΄ Β Α Λ Κ Α Ν Ι Κ Ο Σ ΠΟΛΕΜΟΣ

Β΄ Β Α Λ Κ Α Ν Ι Κ Ο Σ ΠΟΛΕΜΟΣ

2) Ποιος ήταν ο ναύαρχος του ελληνικού στόλου ; Πώς ονομαζόταν το πλοίο-ναυαρχίδα του
ελληνικού στόλου ; Γνωρίζετε πού βρίσκεται σήμερα ως έκθεμα, προσβάσιμο στο κοινό ;

Ε) 41:03 – 42:03

Η Συνθήκη του Λονδίνου (17 Μαΐου 1913) με την οποία τερματίστηκε ο Α΄ Βαλκανικός Πόλεμος :
Οι αποφάσεις της για τα σύνορα των εθνών της Βαλκανικής Χερσονήσου.

ΣΤ) 42:04 – τέλος

Ο Β΄ Βαλκανικός Πόλεμος :

1) Η ελληνοβουλγαρική διένεξη. Η διεκδίκηση της Μακεδονίας, με μελέτη του παραθέματος του

συμπληρωματικού υλικού

4
«Το «μακεδονικό» ήταν για τη Βουλγαρία κεντρικό εθνικό και πολιτικό ζήτημα. Οι σλαβικοί πληθυ-
σμοί του μακεδονικού χώρου είχαν σε μεγάλο ποσοστό στραφεί προς τη Βουλγαρία, η οποία στή-
ριζε τις απελευθερωτικές πρωτοβουλίες τους σε σκληρό ανταγωνισμό με τους Έλληνες. Το γεγονός
ότι οι τελευταίοι έγιναν στον Α' Βαλκανικό Πόλεμο κύριοι του μεγαλύτερου μέρους της
Μακεδονίας και της Θεσσαλονίκης, σε συνδυασμό με την κατάληψη του βόρειου τμήματος από
τους Σέρβους, προκάλεσε μείζον πολιτικό πρόβλημα στη Σόφια. Κάτω από την πίεση του
«μακεδονικού αλυτρωτισμού» και του διάχυτου αισθήματος αδικίας, η κυβέρνηση της Βουλγαρίας
αποφάσισε να επιτεθεί στους χθεσινούς της συμμάχους παρά τις ολοφάνερα δυσμενείς
συγκυρίες».
Γ. Μαργαρίτης, «Η εμπόλεμη Ελλάδα», Ιστορία του νέου ελληνισμού, Ελληνικά Γράμματα,
Αθήνα 2005, τόμ. 6ος, σ. 70-71.

2) Η τελική συνθήκη του Βουκουρεστίου (28 Ιουλίου 1913)

Περιοχές που Έκταση Πληθυσμός

κατοχυρώθηκαν Ελληνικού Ελληνικού
οριστικά στην κράτους κράτους
Ελλάδα

α) Στο Φωτόδεντρο http://photodentro.edu.gr/v/item/ds/8521/9478

μελετήστε τη διάταξη των συνόρων πριν και μετά τους Βαλκανικούς Πολέμους (κάνουμε κλικ πάνω
στα χρωματιστά πλαίσια).

β) Αποτίμηση των Βαλκανικών πολέμων - Συμπεράσματα

I) Έχει ενδιαφέρον να συγκρίνετε την οικονομική, κοινωνική και πολιτική κατάσταση που
επικρατούσε στην Ελλάδα πριν από το κίνημα στο Γουδί και μετά τη λήξη των Βαλκανικών
πολέμων, μελετώντας τα στοιχεία στον πίνακα που ακολουθεί. Έχει ενδιαφέρον να βγάλετε
συμπεράσματα α) για τις μεγάλες αλλαγές που σημειώθηκαν μέσα σε πολύ μικρή χρονική περίοδο
από το 1909 έως το 1913 και β) για το πόσο ωφέλιμη υπήρξε για τη χώρα η μετάβαση από τον
δικομματισμό των Χ. Τρικούπη και Θ. Δηλιγιάννη στη διακυβέρνηση του Ελ. Βενιζέλου. Έτσι, θα
καταλάβετε πόσο κομβικό γεγονός υπήρξε το κίνημα στο Γουδή για την ιστορική πορεία της
νεώτερης Ελλάδας.

5
 Πριν από το κίνημα Μετά τη λήξη των Βαλκανικών πολέμων
στο Γουδί (1909)
Οικονομία Πτώχευση 1893, Στις Νέες Χώρες υπήρχαν ακμαία οικονομικά κέντρα
Διεθνής Οικονομικός (Θεσσαλονίκη, Καβάλα, Ιωάννινα, Χίος, Μυτιλήνη,
Έλεγχος Ηράκλειο Κρήτης) με πλούσια εδάφη που θα συνέβαλαν
στην ανάπτυξη της γεωργίας, της κτηνοτροφίας και
γενικότερα της εθνικής οικονομίας με την αύξηση του
εξαγωγικού εμπορίου.

Κοινωνία Διάχυτη δυσαρέσκεια Οι επιτυχίες των Βαλκανικών πολέμων έφεραν αισιοδοξία,

λόγω των αυτοπεποίθηση και πίστη για ένα ευοίωνο μέλλον με
δυσεπίλυτων ανάπτυξη και ευημερία.
προβλημάτων

Πολιτική Πολιτική αστάθεια, Κυβέρνηση Ελ. Βενιζέλου : μεταρρυθμίσεις,

έριδες των αναθεώρηση του Συντάγματος (1911)
κομμάτων,
δικομματισμός

II) Παράθεμα για τα οφέλη που αποκόμισε η Ελλάδα από τις επιτυχίες της στους Βαλκανικούς
πολέμους, αλλά και για τα προβλήματα που προέκυψαν από την ενσωμάτωση των νέων
περιοχών στον εθνικό κορμό.

«Μολονότι η Ελλάδα βγήκε υπερχρεωμένη από τους Βαλκανικούς Πολέμους, η ελληνική οικονομία
έδινε κάποια σημεία ανόρθωσης, οφειλόμενα ίσως στην αναθέρμανση της εμπιστοσύνης των
πολιτών προς το κράτος μετά τη γενική ευφορία που δημιούργησαν οι σαρωτικές στρατιωτικές
επιτυχίες, επιτρέποντας στον ελληνικό λαό να ατενίζει το μέλλον με πρωτόγνωρη αισιοδοξία. Η
παραγωγική δυνατότητα όσων περιοχών προσαρτήθηκαν και η παρεπόμενη επέκταση της
εσωτερικής αγοράς ασφαλώς προοιωνίζονταν λαμπρό μέλλον. Η εμπιστοσύνη αυτή φάνηκε επίσης
στη σταθερότητα της δραχμής, που διατήρησε την ονομαστική της αξία, με την αύξηση των
καταθέσεων στην Εθνική Τράπεζα και των αποθεμάτων χρυσού, τη διατήρηση του ισοζυγίου
πληρωμών στο εξωτερικό εμπόριο και τη σχετική σταθερότητα του εισοδήματος που προερχόταν
από αυτό. Ωστόσο, οι στρατιωτικές επιτυχίες υπαγόρευαν τη διαρκή πολεμική ετοιμότητα των
ελληνικών ενόπλων δυνάμεων για την προάσπιση των νέων εδαφών, αφού τόσο η Τουρκία όσο και
η Βουλγαρία δεν θα αποδέχονταν μάλλον τις εδαφικές τους απώλειες. Η επέκταση όμως της
αμυντικής θωράκισης της Ελλάδας αναπόφευκτα καταπονούσε την οικονομία της. Επιπρόσθετα,
το 1913 στην ύπαιθρο της Ηπείρου, της Μακεδονίας και της Θράκης έμοιαζε περισσότερο με την
νοτιοελλαδική ύπαιθρο των αρχών του 19ου αιώνα, παρά με εκείνη των αρχών του 20ού αιώνα.
Εκτεταμένα έλη κάλυπταν τις πεδινές περιοχές, η ελονοσία ενδημούσε, η πληθυσμιακή πυκνότητα
ήταν χαμηλή. Κυρίαρχη μορφή ιδιοκτησίας ήταν τα τσιφλίκια, που συνδυάζονταν με την
ημινομαδική κτηνοτροφία. Η οικονομία των νέων επαρχιών αντιμετώπιζε πρόσθετα προβλήματα
κι απ’ το γεγονός ότι έως τότε ήταν προσανατολισμένη προς τα οικονομικά και πολιτικά κέντρα της
Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, από τα οποία είχε αποκοπεί».

Γ. Β. Λεονταρίτης, Η Ελλάδα στον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο 1917-1918, ΜΙΕΤ, Αθήνα 2000, σ.
238-9.