‘≈Á√∂

(È≈ÚÒ)
‘‹∆ ¡‡Ú≈Ò Á∆¡ª Í∞√Â’ª
È≈ÚÒ
A. ÚÈ Ú∂¡ («‘ßÁ∆ «Ú⁄ Ú∆)
B. ∂Â
C. √Ú≈∆
D. √≈¿»Ê≈Ò
(«‘ßÁ∆ Â∂ Ó≈·∆ «Ú⁄ Ú∆)
(«‘ßÁ∆ «Ú⁄ Ú∆)
(«‘ßÁ∆, ¡ß◊∂‹∆ Â∂ «‘ßÁ∞√Â≈È∆ Ì≈√≈Úª «Ú⁄)
‘≈Á√∂
E. «Ïz«‡√ ÏœÈ Á∂√∆
F. ¡’≈Ò √‘≈¬∂ («¬«Â‘≈√’ È≈ÚÒ)
G. ◊∆Â
H. Ó∞ßÁ∆ ‚œ‡ ’œÓ
I. ÓØ-¿∞‚≈∆
A@. ¡≈͉≈ («¬«Â‘≈√’ È≈ÚÒ)
AA. ’≈Ò∂ ß◊ ◊∞Ò≈Ϫ Á∂
AB. ‹∂·»
AC. ‘≈Á√∂...!
‘‹∆ ¡‡Ú≈Ò
’‘≈‰∆¡ª
A. √∞µ’≈ ͵Â≈ Â∂ ‘Ú≈
B. ’≈Ò≈ Ò‘»
C. √µÍª Á≈ Ì ÏzÂ≈È∆¡ª
D. ÷»‘ Ú≈Ò≈ ÿ
E. «¬’ √µ⁄ Ó∂≈ Ú∆ («‘ßÁ∆ «Ú⁄ Ú∆)
F. ÈÚ∂∫ ◊∆ Á≈ Ó∞÷Û≈
G. «¬’ ◊µÒ ‹∂ «ÁÒ Òµ◊∂
H. Á√ ÁÚ≈‹∂ («‘ßÁ∆ «Úµ⁄ Ú∆)

«¬√ ÂØ∫ «ÏȪ

A. ÎØ’√ (√ÎÈ≈Ó≈)
B. ͵⁄≈√∆ Ú«∑¡ª Á≈ ‹√È (‹∆ÚÈ∆ : √Á≈ Á√È «√ßÿ ¡‡Ú≈Ò)
C. √Á ÍÀª Á∆ ¿∞‚∆’ (’«ÚÂ≈)
D. Íß‹≈Ï∆ ’∆ ⁄«⁄ ’‘≈È∆¬∂∫ (√ßÍ≈ÁÈ≈ «‘ßÁ∆ «Ú⁄)
√≥◊Ó ÍÏÒ∆’∂ÙȘ, √Ó≈‰≈
 Hadse…!
(A Punjabi Novel)
By
Harjeet Atwal
67 Hillside Road
Southall
Middlesed (U.K.)
UB1 2PE
Phone: 00442085780393
Mobile: 00447782265726
Email: harjeetatwal@gmail.com
Email: harjeetatwal@hotmail.co.uk

ISBN 978-93-5231-?-?

© Author
«¬√∂ È≈ÚÒ Á∂ «’Á≈ ∂ÚÂ∆ Á∂ Ȫ...

2019

Published by
Sangam Publications
Near Bus Stand, Samana (Patiala)
Ph. 01764-501934
Mob. 99151-03490, 98152-43917
www.sangampublications.com

Printed & Bound at:

Aarna Printing Solutions, Patiala
Ph. 99148-40666
All rights reserved
This book is sold subject to the condition that it shall not, by way of trade or otherwise, be
lent, resold, hired out, or otherwise circulated without the publisher's prior written consent in any
form of binding or cover other than that in which it is published and without a similar condition
including this condition being imposed on the subsequent purchaser and without limiting the rights
under copyright reserved above, no part of this publication may be reproduced, stored in or
introduced into a retrieval system, or transmitted in any form or by any means(electronic, mechanical,
photocopying, recording or otherwise), without the prior written permission of both the copyright
owner and the above-mentioned publisher of this book.
 «¬’

≈Â∆∫ ‹œ‹ Á∂ ÿ Í≈‡∆ √∆Õ ≈ Ì ¿∞‘ ◊≈¿∞∫Á≈ «‘≈Õ ¿∞√ È»ß
‹≈ÍÁ≈ √∆ «’ √Ú∂∂ ¿πµ· È‘∆∫ ‘ØÚ∂◊≈ Í ¡Ò≈Ó Úµ‹‰ ÂØ∫ Í«‘Òª ‘∆ ÎØÈ
⁄∞µ’ ÒÀ∫Á≈ ‘ÀÕ Íß‹ Ú‹∂ Á≈ ¡Ò≈Ó Âª «‹Ú∂∫ ¿∞√ Á∂ √∆ «Úµ⁄ ‘∆ Òæ«◊¡≈
‘Ø«¬¡≈ ‘ØÚ∂Õ ¿∞‘ ¿πµ· ’∂ ∂ÚÂ∆ Á∂ ’Ó∂ «Úµ⁄ ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ ¿∞‘ ÿ»’ √∞µÂ∆ ͬ∆ ‘ÀÕ
√Ω∫ ‹≈ ≈‹’∞Ó≈∆ √Ω∫ ‹≈Õ ¿∞‘È»ß ‹≈«◊¡≈ Á∂÷ ‡≈¬∆√È Ú∆ ¡≈͉∂ «Ï√Â ÂØ∫
¿πµ· ÷ÛÁ≈ ‘À, ¡ß◊Û≈¬∆ ÒÀ∫Á≈ ¿∞√ ’ØÒ ¡≈ ÷ÛÁ≈ ‘ÀÕ ¿∞‘ ‡≈¬∆√È Á∂ «√
«Úµ⁄ ÷≈‹ ’Á≈ ¿∞√ È»ß «Í¡≈ «ÁßÁ≈ ‘ÀÕ √ج∆ «Úµ⁄ ‹≈ ’∂ ’Ø√∂ Í≈‰∆ Á≈
◊Ò≈√ Í∆∫Á≈ ‘À Â∂ ◊∞√Ò÷≈È∂ «Úµ⁄ ‹≈ ÚÛÁ≈ ‘ÀÕ «Ú‘Ò≈ ‘Ø ’∂ «¬’ ◊Ò≈√ ’Ø√∂
Í≈‰∆ Á≈ ‘Ø Í∆∫Á≈ ‘ÀÕ ‹œ«◊ß◊ √»‡ Í≈¿∞∫Á≈, ‡∂È‹ ÍÀª «Úµ⁄ ’µ√Á≈ ‘ÀÕ ¿∞‘
◊≈‚È ÚµÒ Á≈ ÁÚ≈‹≈ ÷ØÒÁ≈ ‘À, ‡≈¬∆√È ¿∞√ ÂØ∫ Í«‘Òª ‘∆ Ï≈‘ «È’Ò
‹ªÁ≈ ‘ÀÕ ‡≈¬∆√È Á∆ Ò∆‚ ⁄∞µ’ ◊≈‚È ÚµÒ Á≈ ÁÚ≈‹≈ ÏßÁ ’ «ÁßÁ≈ ‘ÀÕ
¿∞‘ ‡≈¬∆√È Á∂ ÷∂‚‰ Ò¬∆ ◊≈‚È «Úµ⁄ Òµ◊∂ ∞µ÷ È≈ÒØ∫ «¬’ ‡≈‘‰∆ «‹‘∆
ÂØÛ ’∂ ‚ß‚≈ ω≈ ÒÀ∫Á≈ ‘ÀÕ ‡≈¬∆√È Í«‘Òª ‘∆ Ï∆⁄ ÚµÒ ÷∞Ò∑Á∂ ◊∂‡ ’ØÒ ÷Û≈
‘ÀÕ ¿∞‘ ◊∂‡ Á∂ ÁØÈØ∫ ’∞ß‚∂ ÷ØÒÁ≈, ÍœÛ∆¡ª ¿∞Â ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ «¬Ê∂ ◊≈‚È ÂØ∫ Ï∆⁄
ÚµÒ ÁØ ◊∂‡ ÷∞Ò∑Á∂ ‘È, «¬’ ÍœÛ∆¡ª Ú≈Ò≈ Â∂ Á»‹≈ Ò∂Á≈ ‘À, ∂ÚÂ∆ Á∆ Ú∆¡Ò
⁄∂¡ Ò¬∆Õ Íµ⁄∆-Â∆‘ ◊‹ Á≈ ∂ÂÒ≈ Ï∆⁄ Â∂ ¿∞√ ÂØ∫ ¡µ◊∂ √Ó∞ßÁÕ «¬‘ ͵⁄∆-
Â∆‘ ◊‹ ÷∞√’ ∂Â≈ Â∞È Ò¬∆ Ï‘∞ √∞÷≈Úª ‘ÀÕ «¬Ê∂ Â’ √Ó∞ßÁ Ï‘∞ ÿµ‡
¡≈¿∞∫Á≈ ‘ÀÕ √Ó∞ßÁ ⁄Û∑È Á∆ ‘µÁ Â’ ∂Â≈ «◊µÒ≈ ‘À, ’∞fi Á» «◊µÒ∂ ∂Â∂ ÂØ∫
Ï≈¡Á «⁄µ’Û «‹‘≈ √∞» ‘Ø ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ ‘≈Ò∂ √Ó∞ßÁ Á» ‘ÀÕ ‘Ø ÿ߇∂ Â’ ⁄Û∑È≈ √∞»
’∂◊≈Õ «ÁÈ Á∂ ⁄Û∑≈¡ Â’ √Ó∞ßÁ Í»∂ ‹ØÏÈ ”Â∂ ‘ØÚ∂◊≈Õ Ò«‘ª ‘Ò’≈-‘Ò’≈
√Ø ’È◊∆¡ªÕ √Ó∞ßÁ∆ Íߤ∆ √∆◊Ò ¿∞Û∂ «ÎÁ∂ ‘ÈÕ ‡≈¬∆√È ¿∞‘Ȫ «Íµ¤∂
̵‹‰ Òæ◊Á≈ ‘ÀÕ Í»Ï «Úµ⁄ ¿∞√ Á∂ ÿ Á∂ «Íµ¤Ø∫ √»‹ ¿∞ÁÀ ‘Ø «‘≈ ‘ÀÕ ¿∞◊Á≈
√»‹ ª «¬ÊØ∫ È‘∆∫ «Áæ√Á≈, ‘ª, ‚∞µÏÁ≈ √»‹ ¡≈͉∆ ÌÍ» ‘≈‹∆ Ò◊Ú≈ ’∂
‹ªÁ≈ ‘ÀÕ ‹∂ ϵÁÒ È≈ ‘؉ ª √»‹ √»¬∆-√»¬∆ ’’∂ ‚∞µÏÁ≈ ‘ÀÕ
¿∞‘ «◊µÒ∂ ∂Â∂ ”Â∂ Â∞È Òæ◊Á≈ ‘ÀÕ ¡µ◊∂ ¡µ◊∂ ‡≈¬∆√ÈÕ √≈‘Ó‰∂ ’ج∆
¡œ ÁØ ’∞µÂ∂ Ò¬∆ ¡≈ ‘∆ ‘ÀÕ ¿∞‘ ‡≈¬∆√È Á∂ ◊Ò Á∂ ͇∂ «Úµ⁄ Ò∆‚ Í≈ ÒÀ∫Á≈
‘ÀÕ ¡œ ¿∞√ Á∂ ’ØÒ Á∆ ÒßÿÁ∆ ‘À ª ‡≈¬∆√È ¤∞µ‡‰ Á∆ ’Ø«√√ ’Á≈ ‘ÀÕ
¡œ ¡≈͉∂ ’∞µÂ∂ ÒÀ ’∂ Á» ⁄Ò∂ ‹ªÁ∆ ‘À ª ¿∞‘ ‡≈¬∆√È È»ß «Î ¤µ‚ «ÁßÁ≈ ‘ÀÕ
‘∞‰ ‡≈¬∆√È ’∞fi √ªÂ ‘Ø «◊¡≈ ‘À, Í«‘Ò∆¡ª «Úµ⁄ ª ¿∞‘ ӻߑ Â∂ ‘À‡∆ ⁄≈«Û¡ª
‘∆ ’≈Ï» ¡≈¿∞∫Á≈ √∆Õ ‡≈¬∆√È ¿∞√ Á∂ ‘µÊ «Úµ⁄ ÎÛ∂ ‚ß‚∂ È»ß Ó»ß‘ «Úµ⁄ ÒÀ ’∂
‘≈Á√∂ - 6 ‘≈Á√∂ - 7
«÷µ⁄‰ Òæ◊Á≈ ‘ÀÕ ¿∞‘ ‚ß‚∂ È»ß Á» √∞µ‡Á≈ ‘ÀÕ ‡≈¬∆√È Ìµ‹ ’∂ ⁄∞µ’ «Ò¡≈¿∞∫Á≈
‘ÀÕ «¬‘ ÷∂‚ ÂÁ Â’ ⁄ÒÁ∆ «‘ßÁ∆ ‘À ‹Á Â’ ‡≈¬∆√È Êµ’ È‘∆∫ ‹ªÁ≈Õ «¬ÊØ∫
√Ó∞ßÁ ¡ß◊∂‹∆ Á∂ √ÏÁ Ô» ω≈¿∞∫Á≈ ËÂ∆ Á∂ ¡ßÁ Ú«Û¡≈ ‘Ø«¬¡≈ ‘ÀÕ «¬‘
Ô» Á∂ Á∞¡≈Ò∂ «‹ßÈ∂ ÿ ω∂ ‘È, ¿∞‘Ȫ √Ì Á∂ «Í¤Ú≈Û «¬√ √Ó∞ßÁ È≈Ò Ò◊Á∂
‘ÈÕ «¬’ ʪ ‹≈ ’∂ ‡≈¬∆√È «Í¤Ò∆¡ª ҵª È∆Ú∆¡ª ’ ÒÀ∫Á≈ ‘ÀÕ ¿∞‘ ‡≈¬∆√È
È»ß Í» ’È «ÁßÁ≈ ‘À Â∂ ‹∂Ï∑ «Úµ⁄Ø∫ «¬’ «Èµ’≈ «‹‘≈ ’≈Ò≈ ÏÀµ◊ ’µ„ ÒÀ∫Á≈ ‘ÀÕ
Ï≈¡Á «Úµ⁄ ’≈Ò∂ ÏÀµ◊ «Úµ⁄ ‘µÊ Í≈ ’∂ Í» È»ß ⁄∞µ’Á≈ ‘À Â∂ È∂Û∂ ‘∆ ÷ßÏ∂ È≈Ò Òµ◊∂
«¬’ „ØÒ «Úµ⁄ Í≈ «ÁßÁ≈ ‘À «‹√ ¿∞Í «Ò«÷¡≈ ‘À- ‚œ◊ «Ò‡Õ
⁄µÒ ˙¬∂ Í∞µÂ≈, ÓØÛ≈ Í≈¬∆¬∂Õ Ó‘≈≈‰∆ ‹≈◊ ͬ∆ ‘؉∆ ¡À∫Õ ’∂¡
Ú∆ ¡≈¿∞‰ Ú≈Ò∆ ‘؉∆ ¡À∫Õ
‡≈¬∆√È ¿∞√ ÚµÒ Á∂÷Á≈ ‘À Â∂ ¿∞√ Á∂ È≈Ò ‘∆ Ó∞Û ÍÀ∫Á≈ ‘ÀÕ ≈‘ «Úµ⁄
Òßÿ‰ Ú≈Ò∂ ÒØ’ “Óœ«Èß◊” ¡≈÷Á∂ ÒßÿÁ∂ ‘ÈÕ «¬’ Ú≈’Î ÓÀ«Ê¿» «ÓÒ ÍÀ∫Á≈ ‘ÀÕ
’∞fi Á∂ ¿∞√ È≈Ò ◊µÒª ’Á≈ ‘ÀÕ «Î ‡≈¬∆√È È»ß √∆‡∆ Ú‹≈¿∞∫Á≈ ̵‹‰ Á≈
«¬√≈≈ ’Á≈ ‘ÀÕ ‹≈ÍÁ≈ «’ ¡µ‹ Ë∞µÍ Òµ◊∂◊∆, ∂ÚÂ∆ È»ß ÒÀ ’∂ ¬∆√‡ÏœÈ ‹≈Úª◊∂Õ
‡≈¬∆√È ¿∞√ ÂØ∫ Í«‘Òª ‘∆ ÿ Á∂ ◊∂‡ Ó∞‘∂ ‹≈ ÷ÛÁ≈ ‘ÀÕ ‘∞‰ √»‹ ¿∞√ Á∂ ÿ
Á∆ ¤µÂ ¿∞Í Á∆ «‹Ú∂∫ fi≈ ’ «‘≈ ‘ØÚ∂Õ ¿∞‘ ◊∂‡ ’ØÒ Í∞µ‹ ’∂ ¡≈͉≈ ÎØÈ
Á∂÷Á≈ ‘À, ¤∂ ‘‹≈ ’ÁÓ ‘Ø ◊¬∂ ‘ÈÕ ÎØÈ ¿∞Í ¿∞√ Á∂ Â∞È Á∂ ’ÁÓ «◊‰È Á∆
¡ÀÍ «‹¿∞∫ ‘ÀÕ ¿∞√ È∂ Ø‹≈È≈ Á√ ÂØ∫ Ï≈ª ‘‹≈ ’ÁÓ Â∞È∂ ‘∞ßÁ∂ ‘ÈÕ ‘∞‰ «¬’
◊∂Û≈ ¬∆√‡ÏœÈ Á≈ Òµ◊ «◊¡≈ ª √«‘‹∂ ‘∆ Ï≈ª ‘‹≈ ’ÁÓ ‘Ø ‹≈‰◊∂Õ
«¬‘ ÏÈ∆ «ÚÒ∂‹ ‘ÀÕ ¬∆√‡ÏœÈ È≈Ò Òæ◊Á≈ ¤Ø‡≈ «‹‘≈ «Íß‚Õ Íß‹
√≈Ò ‘Ø ◊¬∂ ‘È ¿∞‘Ȫ È»ß «¬Ê∂ «‘ß«Á¡ªÕ ‘∞‰ ª Òæ◊Á≈ ‘À «’ «‹Ú∂∫ √Á≈ Á∂ ‘∆
«¬Ê∂ «‘ßÁ∂ ‘Ø‰Õ ‘∞‰ ª √≈≈ «Íß‚ ‘∆ ¿∞‘Ȫ È»ß ‹≈‰Á≈ ‘ÀÕ ¬∆√‡ÏœÈ «Úµ⁄
Ú∆ ¿∞‘Ȫ Á∆ Ú≈‘Ú≈ Ú≈’Î∆ ‘Ø ◊¬∆ ‘ÀÕ ¿∞√ Á∂ ◊≈«¬’ ‘؉ Á≈ ¿∞√ È»ß Ï‘∞Â
Î≈«¬Á≈ «ÓÒÁ≈ ‘ÀÕ ’«‘ßÁ∂ ‘È «’ ’Ò≈’≈ «‹Ê∂ Ú∆ ‹≈Ú∂ ¡≈͉∆ ‹◊∑≈ ω≈ ‘∆
ÒÀ∫Á≈ ‘À, ¿∞√ È∂ Ú∆ ω≈ Ò¬∆ ‘ÀÕ ¬∆√‡ÏœÈ Ï∆⁄ ’ß„∂ √≈∂ Á∞’≈Ȫ Ú≈Ò∂ ¿∞√ Á∂
Ú≈’Î ‘ÈÕ “‘Ú≈È≈ ’ÀΔ Ú≈Ò∂ ¡ÀÒÈ È≈Ò Âª ¿∞√ Á≈ ◊»Û≈ Ô≈≈È≈ ‘ÀÕ ¡ÀÒÈ
Ú∆ “’ÒµÏ «√’√‡∆ ÍÒµ√” Á≈ ÓÀ∫Ï ‘À, «‹√ ’ÒµÏ Á≈ ¿∞‘ ÓÀ∫Ï Ú∆ ‘À Â∂ «¬’
Â∑ª È≈Ò ◊≈«¬’ Ú∆Õ «Î ∂ÚÂ∆ Á∆ Ú∆¡Ò ⁄∂¡ ÒÀ ’∂ «È’Ò‰ È∂ Ú∆ ¿∞√ Á∆
÷≈√ ͵¤≈‰ ω≈¬∆ ‘ÀÕ ’¬∆ ¿∞√ È»ß “ÓÀÈ «ÚÁ Ú∆¡Ò ⁄∂¡ ¡À∫‚ «◊‡≈”
¡≈÷Á∂ ‘ÈÕ ÓØ„∑∂ ”Â∂ «◊‡≈ Ò‡’≈¬∆ Â∂ ∂ÚÂ∆ Á∆ Ú∆¡Ò ⁄∂¡ Ë’«Á¡ª
¡’√ ¿∞‘ Ï∆⁄ ”Â∂ «Áæ√ ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ
¤∂ √≈Ò Í«‘Òª ∂ÚÂ∆ Á≈ «¬’ Úµ‚≈ ‘≈Á√≈ ‘Ø «◊¡≈ √∆Õ ∂ÚÂ∆ Á≈
È‘∆∫, ≈ÚÒ Â∂ ∂ÚÂ∆ Á≈Õ ≈ÚÒ Á∆¡ª ÁØÚ∂∫ ҵª ‡∞µ‡ ◊¬∆¡ª √È Í ∂ÚÂ∆
Á∆¡ª ÁØÈØ∫ ҵª ÁÛ∆¡ª ◊¬∆¡ª √ÈÕ ≈ÚÒ Á∆¡ª ‡∞µ‡∆¡ª ҵª ª √Óª Í≈
’∂ ‹∞Û ◊¬∆¡ª √È Í ∂ÚÂ∆ ·∆’ È‘∆∫ √∆ ‘Ø √’∆Õ ¿∞‘ Â∞È Á∂ ’≈ÏÒ È‘∆∫
‘≈Á√∂ - 8
√∆ ‘∆Õ Íµ’∂ Âœ ”Â∂ Ú∆¡Ò ⁄∂¡ ”Â∂ ¡≈ ◊¬∆ √∆Õ «¬’ Ú∂Ò∂ ª ‚≈’‡ ҵª
’µ‡ Á∂‰ Á∆¡ª «Ú⁄≈ª Ú∆ ’ ‘∂ √È Í Ï⁄≈¡ ‘Ø «◊¡≈ √∆Õ Ï⁄≈¡ Ú∆
’≈‘Á≈ ‘Ø«¬¡≈ √∆, ҵª Ȫ È»ß È≈Ò ‘È, ’ßÓ «’√∂ Á∆¡ª ‘À È‘∆∫Õ
¿∞‘ ◊∂‡ ÷ØÒ∑Á≈ ‘ÀÕ ‡≈¬∆√È Ìµ‹ ’∂ ¡ßÁ ‹≈ ÚÛ∑Á≈ ‘ÀÕ ¿∞‘ ◊∂‡ Á∂
ÁØÚ∂∫ ’∞ß‚∂ ÏßÁ ’Á≈ ‘ÀÕ «Î ‡≈¬∆√È Ò¬∆ µ÷∂ ÷≈√ ÂœÒ∆¬∂ È≈Ò ‡≈¬∆√È Á∂ ÍÀ
√≈Î ’Á≈ ‘À Â∂ ÿ Á≈ «Í¤Ò≈ ÁÚ≈‹≈ ÷ØÒ∑ «ÁßÁ≈ ‘ÀÕ ‡≈¬∆√È Ìµ‹ ’∂ ∂ÚÂ∆
Á∂ ’Ó∂ «Úµ⁄ ‹≈ ’∂ Ìœ∫’‰ Òæ◊Á≈ ‘ÀÕ
‡≈¬∆√È, ¡≈ «◊¡À∫ »ß, ‚À‚ «’æÊ∂?
‡≈¬∆√È «Î Ìœ∫’Á≈ ‘ÀÕ
Ó‘≈≈‰∆ ‘Ø√ «Úµ⁄ ¡≈ ◊¬∆?
¿∞‘ ∂ÚÂ∆ Á∂ √œ‰ È»ß Ï∂‘Ø√ ‘؉≈ ¡≈÷Á≈ ‘ÀÕ ¿∞‘ «¬’ ÁÓ √œ∫ ‹«¬¡≈
’Á∆ ‘À Â∂ √œ∫Á∆ Ú∆ ÿØÛ∂ Ú∂⁄ ’∂ ‘ÀÕ «¬’ ª ¿∞√ Á∆ ¡≈Á ‘À Â∂ Á»‹∂ ÁÚ≈¬∆¡ª
Á≈ ¡√ Ú∆ ‘ÀÕ ¿∞‘ ∂ÚÂ∆ Á∆ ÓµÁÁ ’ ’∂ ¿∞√ È»ß ÏÀ·«Á¡ª ’Á≈ ‘ÀÕ
ÓÀ∫ ¡≈Í∂ ¿πµ· ÷ÛÈ≈ ‘∞ßÁ≈ Í Â∞√∆∫ Ó∂∆ Ú≈Ë» ÓµÁÁ ’ ’ ’∂ ÓÀÈ»ß ‘µÊÒ
’∆ ‹≈ ‘∂ ‘Ø, ÓÀ∫ Ú∆ ¡≈∆ ‘∞ßÁ∆ ‹≈ ‘∆ ¡ªÕ Ó∂∂ Ú◊∂ ÒØ’ ¡≈͉∂ √≈∂ ’ßÓ Âª
«¬’ Í≈√∂, Èœ’∆¡ª Ú∆ ’Á∂ ¡≈, √œ«Íß◊ ’Á∂ ¡≈, √«‘Ø-√«‘ √Î ’Á∂ ¡≈Õ
◊µÒ ∂ÚÂ∆ Á∆ ·∆’ ‘ÀÕ ÍœÚ‚ Ú∆¡Ò ⁄∂¡ ‹ª «Ú√∂√ √’»‡ Á∂
√‘≈∂ ÒØ’ «ÁµÒ∆-Áµ÷‰ Â∞∂ «ÎÁ∂ ‘ÈÕ ‘ ‡∂È «Úµ⁄, ϵ√ «Úµ⁄ Ú∆¡Ò
⁄∂¡ Ò¬∆ ÷≈√ √‘»Òª ‘ÈÕ ¡Òµ◊ ‡∞¡≈«¬Ò‡√ ‘ÈÕ ∂ÚÂ∆ ’ØÒ ÁØÈØ∫ «’√Ó
Á∆¡ª Ú∆¡Ò ⁄∂¡ª ‘È, ÓÀÈ»¡Ò Ú∆ Â∂ ÏÀ‡∆ È≈Ò ⁄µÒ‰ Ú≈Ò∆ Í≈Ú‚
Ú∆¡Ò ⁄∂¡ Ú∆Õ «Í¤Ò∂ √≈Ò «Ú√∂√ √’»‡ «È’Ò∂ √È Âª ¿∞‘Ȫ √È Âª
¿∞‘Ȫ È∂ ¿∞‘ Ú∆ ÒÀ «Ò¡≈ √∆Õ √’»‡ È≈Ò ∂ÚÂ∆ Ò¬∆ ‘Ø Ú∆ √œ÷ ‘Ø ◊¬∆ ‘À
Í ¿∞‘ √’»‡ «√Î ÏÈ∆ «ÚÒ∂‹ «Úµ⁄ ‘∆ ÚÂÁ∆ ‘À, «¬√ È»ß Á» ÒÀ ‹≈‰ ÂØ∫
‚Á∆ «‘ßÁ∆ ‘ÀÕ ¿∞‘Ȫ Á∂ √≈∂ ÿ «Úµ⁄ Ú∆¡Ò ⁄∂¡ Á∆¡ª √≈∆¡ª √∞«ÚË≈Úª
‘ÈÕ ’¬∆ Ú≈ ¿∞‘ «¬’µÒ∆ Ú∆ ÿ È∂ÛÒ∆ Á∞’≈È ”Â∂ √œ«Íß◊ Ò¬∆ ⁄Ò∂ ‹≈«¬¡≈
’Á∆ ‘À Â∂ ÿ È≈Ò ÍÀ∫Á∂ Í≈’ «Úµ⁄ Ú∆ Í ¿∞√ È»ß ‘ Ú∂Ò∂ ∂ÚÂ∆ Ï≈∂ «¬’
‚ «‹‘≈ Ï«‰¡ª «‘ßÁ≈ ‘ÀÕ ¿∞‘ ¿∞√ È»ß «¬’µÒ∆ È»ß Ì∂‹ ’∂ ÷∞√ È‘∆∫ ‘∞ßÁ≈Õ
≈Ú∆, ¡µ‹ Ò∂‡ «’¿∞∫ ‘Ø ◊¬∂?
≈‘ «Úµ⁄ ÓÀ«Ê¿» «ÓÒ «◊¡≈ √∆Õ
Ï≈Ï≈ ª È‘∆∫ «ÓÒ∆ «‹‘Û∆ Â∞‘≈‚∂ È≈Ò ÷Û ’∂, ÷«‘ ’∂ ◊µÒª
’«¡≈ ’Á∆ ¡À?
¿∞‘Á∂ ÂØ∫ µÏ Ï⁄≈¬∂, Ï‘∞ ’ßÈ ÷ªÁ∆ ¡ÀÕ ÓÀ«Ê¿» ’«‘ßÁ≈ Â»ß ∂ÚÂ∆ È»ß
’ÒµÏ «’¿∞∫ È‘∆∫ «Ò¡≈¿∞∫Á≈?
ÓÀÈ»ß ’ÒµÏ ‹≈‰≈ Ï‘∞Â≈ ⁄ß◊≈ È‘∆∫ Òæ◊Á≈, Ï∞Û∂ Ï∆¡ Í∆Ú∆ ‹ªÁ∂ ¡≈
Â∂ Ï∞Û∆¡ª «Ïß◊Ø ÷∂‚∆ ‹ªÁ∆¡ªÕ
‘≈Á√∂ - 9
 ÓÀÈ»ß Òæ◊Á≈, ÓÀ«Ê¿» ÂÀÈ»ß «Ó√ ’Á≈Õ
¡≈÷Á≈ ‘µ√Á≈ ‘Ø«¬¡≈ ≈ÚÒ √ج∆ «Úµ⁄ ‹≈ ’∂ ⁄≈‘ ω≈¿∞‰ Òæ◊Á≈
‘ÀÕ ⁄≈‘ ’∞µ’ ”Â∂ µ÷ ’∂ ¿∞‘ ‡≈¬∆√È Á∂ ’œÒ∂ «Úµ⁄ ÷≈‰≈ Í≈¿∞∫Á≈ ‘ÀÕ ∂ÚÂ∆
Ú‡√¡ÀÍ ÷ØÒ∑ ÒÀ∫Á∆ ‘ÀÕ ≈ Á∆¡ª ∂‰∞’≈ È∂ ¡≈͉∆¡ª ÁØÚ∂∫ ’∞Û∆¡ª Á∆ ÈÚ∆∫¡ª
ÎØ‡Ø Í≈¬∆¡ª ‘ج∆¡ª ‘ÈÕ ∂ÚÂ∆ √’ØÒ ’Á∆ Â√Ú∆ª Á∂÷Á∆ ‹ªÁ∆ ‘À Â∂ ¿∞⁄∆
¡≈Ú≈‹ «Úµ⁄ ¡≈÷Á∆ ‘À,
≈Ú∆ Á∂÷Ø, Ó∂∆ ¤ß◊Ø-Óß◊Ø Á∆¡ª Î؇ØÕ ¡µ‹ √≈Ó È»ß ¿∞‘Ȫ È»ß Î∂√-
‡≈¬∆Ó ’ª◊∂Õ
‘ª, È≈¬∆√ ÎØ‡Ø‹Õ Í«‘Òª ÓÀ√‹ ’ ’∂ Á∂÷ Ò¬∆∫ «’ ¿∞‘ «Ú‘Ò∂ Ú∆
‘ÀÈ «’ È‘∆∫, «Î ‘∆ Î∂√-‡≈¬∆Ó ’∆∫Õ
’∞fi «Ó߇ª «Úµ⁄ ¿∞‘ «¬’ ‡∂¡ «Úµ⁄ ⁄≈‘ Á∂ ÁØ ’µÍ Â∂ ’∞fi ‡Ø√‡ ÒÀ
¡≈¿∞∫Á≈ ‘À, ∂ÚÂ∆ Á∂ Ó∞‘∂ ¤Ø‡≈ «‹‘≈ Ó∂‹ µ÷Á≈, ⁄≈‘ Â∂ ‡Ø√‡ ¿∞√ ¿∞Í µ÷
«ÁßÁ≈ ‘ÀÕ «¬‘ Ó∂‹ ∂ÚÂ∆ Ò¬∆ «Ï√Â ”Â∂ ’∞fi ÷≈‰ Ò¬∆ ω≈«¬¡≈ ‘Ø«¬¡≈ ‘ÀÕ
∂ÚÂ∆ ⁄≈‘ Á≈ ÿ∞µ‡ ÌÁ∆ ‘À,
∆¡Ò∆ ‡∂√‡∆!
ÍÀ∫Â∆ √≈Ò Á≈ ‹Ï≈ ¡À Ó‘≈≈‰∆!
¤ß◊Ø-Óß◊Ø Á∆¡ª ÎØ‡Ø Ï‘∞ ‘∆ «Í¡≈∆¡ªÕ
‘ª, ∂‰∞’≈ È»ß ’«‘ «’√∂ «ÁÈ «Á÷≈ ‘∆ ÒÀ ‹≈Ú∂, ÁØ Ó‘∆È∂ ‘Ø ⁄µÒ∂Õ
◊œÚ Âª ‘∞‰ ¡≈͉∂ «Í˙ Úª◊ ßÈ-Ó∞∆Á ¡À, ’«‘‰ Á≈ ’ج∆ Î≈«¬Á≈ È‘∆∫Õ
¡≈‘ Á∂÷Ø, ‘∞‰ ◊Ó∆¡ª ¡≈ ⁄µÒ∆¡ª, √≈∆¡ª ◊Ó∆¡ª ¿∞‘È∂ «¬Ê∂
‘∆ «‘‰≈Õ ¡µ‹’µÒ «Ú⁄≈∂ ’ØÒ ‡≈¬∆Ó ‘∆ È‘∆∫Õ
«¬’ ◊œÚ «Ú⁄≈≈ Â∂ «¬’ ¿∞‘Á∆ Óª «Ú⁄≈∆! «√µË≈ È‘∆∫ ’«‘ßÁ∆ «’
¿∞‘ «Í˙ Á∂ ’ÁÓ-«È√≈Ȫ ”Â∂ Â∞Á≈-Â∞Á≈ «Í˙ Úª◊ ‘∆ ÿÚ≈Ò∆ Á≈ ⁄Ó⁄≈
ω «◊¡≈Õ
«‘‰ «Á˙, «‘‰ «Á˙, Â∞√∆∫ «‹‘Û∂ Ó∂∂ ⁄Ó⁄∂ ˙! ÓÀ∫ √Ì ‹≈‰Á∆
¡ªÕ Â∞‘≈È»ß «ÿ˙ ’µ„‰ Ò¬∆ ¿∞∫◊Ò «Úß◊∆ ’È∆ ¡≈¿∞∫Á∆ ¡ÀÕ ◊µÒª-◊µÒª
«Úµ⁄ ÓÀÈ»ß Ó◊ Ò≈ ÒÀ∫Á∂ ˙Õ ◊œÚ «Ú⁄≈≈ ¬∂È≈ Â∂‹ È‘∆∫Õ ¿∞‘È»ß Â∆Ú∆∫ ‘À∫‚Ò
È‘∆∫ ’È∆ ¡≈¿∞∫Á∆, È‘∆∫ ª ¡Ò’≈ Ó∂∂ Ú◊∆ ‘∆ ÌØÒ∆ ¡ÀÕ
‹∂ ¿∞‘ ÌØÒ∆ ¡À ª «¬‘ ‘∆ ’∞fi ÁÓ «Á÷≈Ú∂, «’ßÈ≈ «⁄ ‘Ø «◊¡≈ «¬Ê∂
¡≈¬∂ È»ß?
Ó∂∂ «‘√≈Ï È≈Ò «ÂßÈ Ó‘∆È∂Õ
√∞‘∆∫ ª ¡≈¬∂ Ú∆’-¡Àß‚ ÏÀ·≈ ‘∞ßÁ≈, √≈Ò∆¡ª È≈Ò Òµ◊ Òµ◊ ’∂ Î؇Ø
Î∂√Ï∞µ’ ”Â∂ Í≈¬∆¡ª ‘∞ßÁ∆¡ªÕ
¿∞‘Á∂ √œ‘∂ ¿∞‘Á∂ ϵ⁄∂ Ú∆ ª √ªÌÁ∂ ¡≈Õ
ÁÚ≈‹∂ Á∆ ÿ߇∆ Úµ‹Á∆ ‘ÀÕ ¿∞‘ √∆ √∆ ‡∆Ú∆ ≈‘∆∫ Á∂÷Á∂ ‘ÈÕ ’∂¡
‘≈Á√∂ - 10
‘Ì‹È ‘ÀÕ ∂ÚÂ∆ «√‘≈‰∂ Òµ◊≈ χ‰ ÁµÏ «ÁßÁ∆ ‘À, ÁÚ≈‹≈ ÷∞Ò∑ ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ
‘Ì‹È ‚Á∆ ‘ج∆ ‡≈¬∆√È ÚµÒ Á∂÷Á∆ ‘ÀÕ ‡≈¬∆√È ¡≈ ’∂ ¿∞√ È»ß √∞ßÿÁ≈ ‘À Â∂
Ó∞Û ÷≈‰≈ ÷≈‰ Òæ◊Á≈ ‘ÀÕ
Ì≈‹∆, ÓÀÈ»ß ‡≈¬∆√È ÂØ∫ Ï‘∞ ‚ Òæ◊Á≈Õ
’∞fi È‘∆∫ ’«‘ßÁ≈ ÌÀ‰ ‹∆, ‘∞‰ Â’ ª Â∞‘≈È»ß ⁄ß◊∆ Â∑ª ͵¤≈‰Á≈Õ
È‘∆∫ Ì≈‹∆, «¬√ ‹≈ÈÚ Á≈ ’∞fi È‘∆∫ ÍÂ≈Õ «¬’ «ÁÈ «¬’ Ï∞µ„≈ ◊Ø∂
ÂØ∫ ⁄ß◊∆ Â∑ª ÷Û È‘∆∫ √∆ ‘Ø «‘≈, ÓÀ∫ ¿∞‘Á∆ ÓµÁÁ ’È Òµ◊∆, ¿∞‘Á∂ ’∞µÂ∂ È∂
√Ø«⁄¡≈ «’ √≈«¬Á ÓÀ∫ ¿∞√ È»ß Ó≈ ‘∆ ¡ª, ¿∞‘È∂ ª Ó∂∂ ”Â∂ ¡‡À’ ’ «ÁµÂ≈,
«¬‘ ª ⁄ß◊≈ ‘Ø«¬¡≈ ◊Ø∂ Á≈ Ó∞ß‚≈ ÿ √∆ È‘∆∫ ª ’∞µÂ∂ È∂ ÓÀÈ»ß Í≈Û «ÁµÂ≈
‘∞ßÁ≈Õ ‘∞‰ ÓÀ∫ ¿∞‘Ȫ È»ß «’‘≈ ‘Ø«¬¡≈ «’ Ó∂∂ ¡≈¿∞‰ √Ó∂∫ ’∞µÂ≈ Ïß«È¡ª ‘ØÚ∂Õ
ÓÀ∫ √ÓfiÁª ÌÀ‰ ‹∆, ‹∂ Â∞‘≈È»ß ’Á∂ Ú∆ Òµ◊∂ ª √≈È»ß Áµ√ «Á˙, ¡√∆∫
Ú∆ ‡≈¬∆√È È»ß ÏßÈ √’Á∂ ¡ªÕ
«¬‘È∂ «Ú⁄≈∂ È∂ ‘≈Ò∂ Â’ ª ÓÀÈ»ß ’∞fi È‘∆∫ «’‘≈ Í ÌØ√≈ Ú∆ È‘∆∫Õ
¡≈÷Á∆ ‘ج∆ ¿∞‘ ∂ÚÂ∆ Á∂ ’Ó∂ «Úµ⁄ ‹≈ ÚÛÁ∆ ‘ÀÕ ≈ÚÒ ⁄≈‘ Ú≈Ò∂
ÚÂÈ √ªÌÁ≈ √ج∆ «Úµ⁄ ⁄Ò∂ ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ ‘Ì‹È ∂ÚÂ∆ È»ß √‘≈≈ «ÁßÁ∆ ‡∞¡≈«¬Ò‡
ÒÀ ‹ªÁ∆ ‘À Â∂ ¿∞√ È»ß ‡∞¡≈«¬Ò‡-√∆‡ ¿∞Í ÏÀ·≈ ’∂ ≈ÚÒ ’ØÒ ¡≈ ‹ªÁ∆ ‘À,
Ì≈‹∆, √≈‚∂ ’ßÓ ”Â∂ ’«‘ßÁ∂ «’ ‘∞‰ √≈È»ß Í∂¡ √«ÒÍ È‘∆∫ «Ó«Ò¡≈
’È∆, √Ì ¡œÈ-Ò≈¬∆È ‘Ø ‹≈‰ªÕ ¤∞µ‡∆¡ª Ú∆ ¡œÈ-Ò≈¬∆È ‘∆ ÌÈ∆¡ª ÍÀ‰∆¡ªÕ
‘ª ÌÀ‰ ‹∆, ‘∞‰ √Ì ¡œÈ-Ò≈¬∆È ’∆ ‹ªÁ∂ ¡≈Õ
Í Ó∂∂ Ú«◊¡ª È»ß «‹‘Ȫ È»ß ’∞fi ÍÂ≈ È‘∆∫ ¿∞‘Ȫ Á≈ ’∆ ω∂◊≈?
«’√∂ ϵ⁄∂ È»ß ’‘Ø, Â∞‘≈‚≈ ¡œÈ-Ò≈¬∆È ¡’≈¿»∫‡ ω≈ Á∂Ú∂, È≈Ò∂
«√÷≈ Á∂‰ «’ «’µÁª ⁄Ò≈¿∞‰≈Õ
Ì≈‹∆, ÓÀ∫ ÁØ ‹ßÓ∂, ÁØÚ∂∫ «È’ßÓ∂! √≈≈ «ÁÈ ÎØÈ ”⁄ ӻߑ ‘∆ Á∂¬∆ µ÷Á∂
¡≈Õ Â∞∂ ‹ªÁ∂ Ì≈Ú∂∫ ’ßË «Úµ⁄ Úµ‹ ‹≈‰Õ ’∞Û∆ ¬∂Áª Á∆ ¡À «’ ’∞fi ’‘ª ª
‹Ú≈Ï ‘∆ È‘∆∫ «ÁßÁ∆, Ï‘∞Â≈ ’‘ª ª ¡≈͉∂ »Ó «Úµ⁄ ‹≈ ÚÛÁ∆ ¡ÀÕ
ÌÀ‰ ‹∆, ¡µ‹ Á≈ ‹Ó≈È≈ ÎØÈ Á≈ ‹Ó≈È≈ ¡À, Î∂√Ï∞µ’, ‡«Úµ‡,
Ú‡√¡ÀÍ, «¬ß√‡≈◊≈Ó Â∂ ‘Ø Ï‘∞ ’∞fiÕ «¬ÊØ∫ µ’ «’ √œ«Íß◊ «¬ÊØ∫ ‘Ø ‹ªÁ∆ ¡À,
ÏÀ∫’ ‹≈‰ Á∆ Ú∆ ÒØÛ È‘∆∫Õ ...Â∞√∆∫ ¡≈͉∂ Ó∞ß‚∂ È»ß ’‘Ø, ¿∞‘ Â∞‘≈‚≈ ¡’≈¿»∫‡
ω≈ Á∂¬∂◊≈Õ
Ó∞‚
ß ∂ Á∆ √∞‰ Ò˙! Ó∞‚
ß ≈ ¡≈͉∂ «Í˙ Úª◊»ß fi‘∆¡ª ÒÀ-ÒÀ ’∂ ÍÀ∫Á≈Õ ‘≈ ’∂
«¬’ «ÁÈ ÓÀ∫ «’‘≈, «‹µÁª Â∂∂ «Í˙ È»ß ÿØ∫ ’µ«„¡≈, ÂÀÈ»ß Ú∆ ⁄∞µ’ ’∂ Ï≈‘ Ó≈»ß!
’ج∆ È≈ ÌÀ‰ ‹∆, «’√∂ «ÁÈ ÓÀ∫ Â∞‘≈‚≈ ¡œÈ-Ò≈¬∆È ¡’≈¿»∫‡ ω≈
Á∂Úª◊≈, ÓÀ∫ Á∂«÷¡≈, Â∞‘≈‚≈ ÎØÈ ÈÚª ‘∆ ¡À, «¬‘Á∂ «Úµ⁄ ‘∆ √Ì ¡≈ ‹≈‰À, ÓÀ∫
√Ì «√÷≈ Ú∆ Á∂Úª◊≈Õ
***
‘≈Á√∂ - 11
 ≈ÚÒ Â∂ ∂ÚÂ∆ Í«‘Òª Òß‚È Á∂ ¡ÀÒ∆ÎÀ∫‡-’À√Ò «¬Ò≈’∂ «Úµ⁄ «‘ßÁ∂
√ÈÕ √≈∆ ¿∞Ó ‘∆ ¿∞Ê∂ ‘∂Õ «¬ß‚∆¡≈ ÂØ∫ ¡≈¿∞∫Á≈ ≈‘∞Ò ¿∞Ê∂ √À‡Ò ‘Ø «◊¡≈ √∆Õ
¿∞Ê∂ ‘∆ ∂ÚÂ∆ «¬ß‚∆¡≈ ÂØ∫ ¡≈¬∆Õ ¿∞Ê∂ ‘∆ ϵ⁄∂ ‘ج∂, Úµ‚∂ ‘ج∂ Â∂ «Ú¡≈‘∂ ◊¬∂Õ
Úµ‚∆ ∂‰∞’≈ Â∂ ¤Ø‡≈ ◊œÚÕ ◊œÚ Á∂ «Ú¡≈‘ È»ß ‘≈Ò∂ ’∞fi Ó‘∆È∂ ‘∆ ‘ج∂ √È «’
¿∞‘Ȫ Á≈ «¬‘ ¡À’√∆‚À∫‡ ‘Ø «◊¡≈Õ ’ج∆ ÔœÍ∆¡È Òœ∆ ‚≈¬∆Ú √∆, ¿∞√ È∂
≈¿»∫‚-¡Ï≈¿»‡ ÂØ∫ ◊Ò Í≈√∂ È»ß Ò≈∆ ÓØÛ Ò¬∆ Â∂ «¬‘Ȫ Á∆ ’≈ ‘∂·ª ÒÀ
Ò¬∆ Â∂ «¬‘Ȫ Á∆ Á∞È∆¡ª ‘∂·ª-¿∞Â∂ ‘Ø ◊¬∆Õ ≈ÚÒ Á∆¡ª ÁØÚ∂∫ ҵª ‡∞µ‡∆¡ª
√È Í ∂ÚÂ∆ Á≈ «‹¡≈Á≈ È∞’√≈È ‘Ø «◊¡≈ √∆Õ ≈ÚÒ Âª ÁØ ’∞ Ó‘∆«È¡ª
Ï≈¡Á ’∞fi ⁄µÒ‰ ‹Ø◊≈ ‘Ø «◊¡≈ √∆, ∂ÚÂ∆ √≈Ò Ì ‘√ÍÂ≈Òª «Úµ⁄ ‘µ‚
◊Û≈¿∞∫Á∆ ‘∆ Í «Î Ú∆ Â∞È ‹Ø◊∆ È≈ ‘ج∆Õ ¿∞‘ ÿ ¡≈¬∆, ¡≈¬∆ Ú∆
Ú∆¡Ò ⁄∂¡ ”Â∂Õ ¡µ‹ Ú∆ ¿∞‘Ȫ È»ß «¬√ ‘≈Á√∂ Á∂ ‘∆ √∞ÎÈ∂ ¡≈¿∞∫Á∂ ‘ÈÕ «‹√
≈¿»∫‚-¡Ï≈¿»‡ ”Â∂ ¡À’√∆‚À∫‡ ‘Ø«¬¡≈ √∆ ¿πµË Á∆ ª ¿∞‘ ’Á∂ ÒßÿÁ≈ ‘∆
È‘∆∫Õ «¬’ «ÁÈ ∂ÚÂ∆ ¡≈÷Á∆ ‘À,
≈Ú∆, ¡≈ͪ ÿ ÏÁÒ Ò¬∆¬∂, ¡À’√∆‚À∫‡ ‘≈Ò∂ Ú∆ ‘œ∫‡ ’∆ ‹ªÁÀÕ
ÓÀ∫ Ú∆ «¬‘Ø √Ø⁄ «‘ªÕ ϵ«⁄¡ª È≈Ò √Ò≈‘ ’Á∂ ¡ªÕ
∂‰∞’≈ Â∂ ◊œÚ È∂ ¡≈ÍØ ¡≈͉∂ ÿ ÒÀ Ò¬∂ ‘ج∂ ‘ÈÕ ∂‰∞’≈ ¡≈͉∂
ÍÂ∆ √ßÁ∆Í È≈Ò ‘ÀØ «‘ßÁ∆ ‘À, ◊œÚ Â∂ ¡Ò’≈ È∂ ¡ÀÒ∆ÎÀ∫‡-’À√Ò ‘∆ ÿ ÒÀ
«Ò¡≈ ‘Ø«¬¡≈ ‘ÀÕ ≈ÚÒ √Ì È»ß Ï∞Ò≈ ÒÀ∫Á≈ ‘ÀÕ ‹Á √≈∂ «¬’µ·∂ ÏÀ·Á∂ ‘È Âª
≈ÚÒ ∂ÚÂ∆ ÚµÒ «¬√≈≈ ’Á≈ ‘ÀÕ
ÓÀ∫ Â∂ Â∞‘≈‚∂ ‚À‚ È∂ √Ò≈‘ ’∆Â∆ ¡À «’ ÿ ÏÁÒ Ò¬∆¬∂Õ «’√∂ ‘Ø
«¬Ò≈’∂ «Úµ⁄ Ó»Ú ‘Ø ‹≈¬∆¬∂Õ «¬Ê∂ ‘≈Á√≈ √≈‚∂ È≈Ò-È≈Ò Â∞«¡≈ «ÎÁÀÕ
’∆ ’«‘ßÁ∂ ‘Ø ÓœÓ? ¡√∆∫ ÎÀÓÒ∆ ÍÒ≈«Èß◊ ’È∆ Óß◊Á∂ ¡ª, √≈‚∂ ϵ⁄∂
’œ‰ Ò∞’ ¡≈· ’∂◊≈? ¡Ò’≈ È»ß ‹œÏ Ò∆Ú ’È∆ ͬ∂◊∆Õ
ϵÒ∂ ˙¬∂ ÓœÓ «Á¡≈ Í∞µÂ≈! Â»ß ÓœÓ-‚À‚ Óß◊Á≈ ϵ«⁄¡ª Ò¬∆ Óß◊Áª!
∂‰∞’≈ «Ú¡ß◊ ’µ√Á∆ ‘ÀÕ ÌÀ‰-Ì≈ «Úµ⁄ ¡«‹‘∆ ‘Ò’∆ «‹‘∆ Ï≈Ï∆
¡’√ ⁄ÒÁ∆ «‘ßÁ∆ ‘ÀÕ
‚À‚, Â∞√∆∫ √≈‚∂ ’ØÒ ‘ÀØ ÿ ÒÀ ÒÚØÕ
∂‰∞’≈, Â»ß Ú∆ ª ϵ«⁄¡ª Ò¬∆ ◊∆‚∆ ‘Ø ‘∆ ¡À∫Õ
È‘∆∫ ◊œÚ, ¡≈¬∂ Ó∆È, «¬‘Ȫ Á∆ ‘ÀÒÍ ’È ÂØ∫ ¡ÀÕ
√ßÁ∆Í √ØÎ∂ ÂØ∫ ¡≈͉∆ „Ø¡ ¤µ‚ ’∂ ‹≈ ’∞ ¡µ◊∂ È»ß ‘∞ßÁ≈ ‘À,
‚À‚, Ó∂∆ √Ò≈‘ ¡À «’ «¬√ ÿ «Úµ⁄ ÁØ ÿª Á∂ ÍÀ√∂ ¡≈Õ «¬’ ÿ ÒÀ
’∂ «¬’ ‘œÒ∆‚∂ ‘ØÓ Ú∆ ¡≈ ‹≈‰≈Õ √Í∂È ‹ª «’Â∂ ‘ØÕ
‚À‚, ‹∂ Â∞‘≈È»ß ·∆’ Òµ◊∂, Â∞√∆∫ ⁄ß◊∆ Â∑ª «Êß’ ’Ø, «¬’ ÿ ÒÀ ’∂
Ï≈’∆ ÓÈ∆ √≈È»ß «‚Ú≈¬∆‚ ’ «Á˙Õ
‘≈Á√∂ - 12
È‘∆∫ ◊œÚÕ È≈ ÂÀÈ»ß Â∂ È≈ ÓÀÈ»ß ÓÈ∆ Á∆ ÒØÛ ¡ÀÕ ‚À‚, Â∞√∆∫ «‹µÁª
Â∞√∆∫ Ò≈¬∆’ ’Á∂ ˙, ’ØÕ
ÔÀ√, ¡Í ‡» ‚À‚, ...‚À‚, «‹µÁª √ßÁ∆Í ’«‘ßÁ≈ ‘œÒ∆‚∂ ‘ØÓ, Ó∂∂ ÁØ√Â
È∂ √Í∂È «Úµ⁄ ‘ØÓ Ï≈¬∆ ’∆Â≈ Í ‘∞‰ √ÀÒ ’È≈ Óß◊Á≈ Í ‘Ø È‘∆∫ «‘≈Õ
‹≈‰≈ ª ‘∞ßÁ≈ √≈Ò «Úµ⁄ ÚÈ√ ¡œ ‡Ú≈¬∆√, Ô» ÈØ, ÓÈ∆ √‡µ’ ‘Ø ‹ªÁ∆, ¿∞Ê∂
ÍzœÍ‡∆ Á∆ ’∆Ó ¬∂È∆ ¡µÍ È‘∆∫ ‹ªÁ∆Õ √Ø ‚À‚ ‹∂ √À«’ß‚ ‘ØÓ ÒÀ‰≈ ‘∆ ¡À ª
«¬Ê∂ ‘∆ Ï≈¬∆ ’ Ò˙, «¬’ À߇ ”Â∂ Á∂ «Á˙Õ
◊œÚ ¡≈÷Á≈ ‘ÀÕ √Ì Á∆ ¡≈ÍØ-¡≈͉∆ ≈¬∂ ‘ÀÕ ¡÷∆ «Úµ⁄ ÎÀ√Ò≈
‘∞ßÁ≈ ‘À «’ ∂‰∞’≈ Á∂ È∂Û∂ «¬’ ÿ ÒÀ «Ò¡≈ ‹≈Ú∂ «‹√ È»ß «’≈¬∂ ”Â∂ Á∂ «ÁµÂ≈
‹≈Ú∂ Â∂ Á»‹≈ «’Ë∂ √Ó∞ßÁ ’ß„∂ «¬’ «‡≈«¬ÓÀ∫‡ ‘ØÓ ÷∆«Á¡≈ ‹≈Ú∂Õ «’¿∞∫«’
∂ÚÂ∆ ÂØ∫ ª ‘∞‰ ’ßÓ ’ ‘∆ È‘∆∫ ‘؉≈ Â∂ ≈ÚÒ È∂ Ú∆ ¡Ò∆ «‡≈«¬ÓÀ∫‡
Ò¬∆ ¡ÍÒ≈¬∆ ’ «ÁµÂ≈ ‘Ø«¬¡≈ ‘ÀÕ ‹∂ ª «‡≈«¬ÓÀ∫‡ ‘ØÓ «Úµ⁄ «ÁÒ Òæ«◊¡≈
ª ·∆’ È‘∆∫ ª Ú≈Í√ Òß‚È ¡≈ ‹≈‰◊∂Õ ‘∞‰ «¬‘ ÎÀ√Ò≈ ’È≈ ‘À «’ «’‘Û∂
√«‘ ‹≈‰≈ ‘ÀÕ √ßÁ∆Í Á≈ ’ßÓ ÿ∞ßÓ‰-«ÎÈ Á≈ ‘ÀÕ
‚À‚, Ï≈¬∆‡È «Úµ⁄ Ì∆Û Ï‘∞ ¡ÀÕ Ú«Áß◊ ¤Ø‡≈ √«‘ ¡À, ¬∆√‡ÏœÈ
Ï‘∞ √∞ßÁ √«‘ ¡À Â∂ Ï∆⁄ Ú∆ ∂ÂÒ≈ ¡ÀÕ Â∞‘≈È»ß Ú≈’ ’È Ò¬∆ Ï‘∞Â
ÚË∆¡≈ ‘∂◊≈ Í Â∞√∆∫ ¡≈Í ‹≈ ’∂ Á∂÷ØÕ
√ßÁ∆Í, ÓÀ∫ ◊»◊Ò ’Á∆ ¡ª, ‹√‡ ‡» Ò∞µ’, «‡≈«¬ÓÀ∫‡ Ò¬∆ «’‘Û≈
√«‘ ·∆’ ‘∂◊≈Õ
¡≈÷Á∆ ∂‰∞’≈ ÎØÈ ¡œÈ ÒÀ∫Á∆ ‘ÀÕ ◊»◊Ò ’«Á¡ª Ú∆ ¬∆√‡ÏœÈ Á≈
Ȫ √Ì ÂØ∫ ¿∞Í ¡≈¿∞∫Á≈ ‘ÀÕ √Ó∞ßÁ ’ß„∂ «¬’ ÿ ÒÀ‰ Ò¬∆ √Ì «Úµ⁄ ‘∆
¿∞Â√≈‘ ‹≈◊ ÍÀ∫Á≈ ‘ÀÕ ¡◊Ò∂ √ÍÂ≈‘-¡ß ”Â∂ ◊œÚ Â∂ √ßÁ∆Í ≈ÚÒ È»ß ÒÀ ’∂
¬∆√‡ÏœÈ ‹ªÁ∂ ‘ÈÕ ¿∞‘Ȫ È»ß √«‘ Ï‘∞ Í√ßÁ ¡≈¿∞∫Á≈ ‘À Í √≈∂ ◊Ø∂Õ
¬∂√∆¡È ‹ª ‘Ø ß◊ Á∂ ÒØ’ Ï‘∞ ÿµ‡ ‘ÈÕ √ßÁ∆Í «¬æË «¬√≈≈ ’Á≈ ‘À ª
≈ÚÒ ¡≈÷Á≈ ‘À,
¡µ◊∂ Ú∆ ª √≈∆ ¿∞Ó ◊Ø«¡ª «Úµ⁄ ‘∆ ‘∂ ¡ª, ’ج∆ Î’ È‘∆∫ ÍÀ‰
Òµ◊≈Õ
¿∞‘ ’¬∆ ⁄µ’ ¬∆√‡ÏœÈ Á∂ Ò≈¿∞∫Á∂ ‘ÈÕ «¬’ ¬∂‹ß‡ “‚µÈ ¡À∫‚ ’Ø” Á∂
Ó≈Ò’ «Ó√‡ ‹∂Ó‹ ‚µÈ È»ß «ÓÒÁ∂ ‘ÈÕ ¿∞√ È»ß ¡≈͉∆ ÒØÛ Â∂ Í√ßÁ Áµ√Á∂
‘ÈÕ ‹∂Ó‹ ¿∞‘Ȫ È»ß ’¬∆ ÿ «Á÷≈¿∞∫Á≈ ‘À Í ’ج∆ Í√ßÁ È‘∆∫ ¡≈ «‘≈Õ
¬∆√‡ÏœÈ «Úµ⁄ ’∞fi È≈ «ÓÒÁ≈ ‘؉ ’’∂ ¿∞‘ √Ø⁄‰ Ò◊Á∂ ‘È «’ «’√∂ ‘Ø
√«‘ Á∂÷ Ò¬∆¬∂Õ «¬’ «ÁÈ ‹∂Ó‹ ‚µÈ Á≈ ÎØÈ ¡≈¿∞∫Á≈ ‘À,
«Ó√‡ ⁄œ‘≈È, Â∞‘≈‚∆ Í√ßÁ Á≈ ÿ «ÓÒ «◊¡≈, ¡≈ ‹≈˙, È‘∆∫ ª
«¬‘ «Ú’ ‹≈Ú∂◊≈Õ «¬‘ «Ú√∂√ «‡≈«¬ÓÀ∫‡ ‘ØÓ ¡À, «¬‘Ø «‹‘∆ ÍœÍ‡∆ Â∞‘≈È»ß
«’Â∂ È‘∆∫ «ÓÒ‰∆Õ
‘≈Á√∂ - 13
 ¡◊Ò∂ «ÁÈ ‘∆ ¿∞‘ Â∂ ∂ÚÂ∆ ¬∆√‡ÏœÈ ⁄Ò∂ ‹ªÁ∂ ‘ÈÕ
«Ó√‡ ⁄œ‘≈È, «‹‘Û≈ ÿ ÓÀ∫ «Á÷≈¿∞‰ ‹≈ «‘ª «¬‘ ÏÈ∆ «ÚÒ∂‹
«Úµ⁄ ‘À, ¬∆√‡ÏœÈ Á∂ Ó∂È Ï∆⁄ ÂØ∫ ’ج∆ «¬’-‚∂Û Ó∆Ò ”Â∂ Í Â∞√∆∫ ÍœÍ‡∆
Á∂÷ ’∂ ‘À≈È «‘ ‹≈˙◊∂Õ
≈ÚÒ ¿∞√ Á∆ ’≈ È»ß ÎØÒØ ’Á≈ ÏÈ∆ «ÚÒ∂‹ Í∞µ‹ ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ ‹∂Ó‹
«¬’ ÿ Á∂ ¡ßÁ ’≈ Ú≈Û ÒÀ∫Á≈ ‘À Â∂ ≈ÚÒ È»ß Ú∆ ’≈ ¡ßÁ ÒÀ ¡≈¿∞‰ Ò¬∆
«¬√≈≈ ’Á≈ ‘ÀÕ «Î ’≈ «Úµ⁄Ø∫ ¿∞Â ’∂ ’«‘ßÁ≈ ‘À,
«Ó√‡ ⁄œ‘≈È, Â»ß ¡≈͉∆ ÍÂÈ∆ Á∆ Ú∆¡Ò ⁄∂¡ Ú∆ ¡ßÁ ‘∆ ÒÀ ¡≈
ª ‹Ø ÂÀÈ»ß «¬√ ÿ Á∆ ÷≈√∆¡Â Á≈ ÍÂ≈ ⁄µÒ √’∂Õ
≈ÚÒ ∂ÚÂ∆ È»ß Ú∆¡Ò ⁄∂¡ ”Â∂ «Ï·≈ «‘≈ ‘ÀÕ ‹∂Ó‹ ¡≈͉∆¡ª
◊µÒª ’Á≈ ‹≈ «‘≈ ‘À,
⁄≈ ’≈ª Á∆ Í≈«’ß◊, ¡≈‘ Á∂÷Ø, ÿ Á∂ Ó∞‘∂ Úµ‚∆ ◊À‹ Â∂ ◊À‹
¿∞Í Ï«‰¡ª ÍÒ∂‡Î≈Ó «‹√ Â∂ Ì≈Ú∂∫ Á√ ’∞√∆¡ª Ò◊≈ Ò˙, √≈‘Ó‰Ò∂
È‹≈∂ Á≈ ¡ÈßÁ Ó≈‰ØÕ ÿ «Úµ⁄ Ú∆¡Ò ⁄∂¡ ÿ∞ßÓ‰ Á∆¡ª √≈∆¡ª √‘»Òª
È∂Õ
¿∞‘ ÿ Á∂ ¡ßÁ ‹ªÁ∂ ‘ÈÕ
¡≈‘ Á∂÷Ø √ج∆, ¡≈‘ Úµ‚≈ ‘≈Ò ’Ó≈Õ «¬√ Í≈√∂ ⁄≈ ÏÀ‚ »Ó, ÁØ-
ÁØ ¡≈‘Ó‰∂ √≈‘Ó‰∂ Â∂ «Íµ¤∂ Ï≈Ê»Ó «Úµ⁄ Ú∆ ‡∞¡≈«¬Ò‡ ‘À Â∂ «¬’ ‡∞¡≈«¬Ò‡
¡Òµ◊ Ú∆Õ ¡≈˙ «Á÷≈Úª «’ Ï≈Ê»Ó «Úµ⁄ Â∂ ‡∞¡≈«¬Ò Ò¬∆ «‚√¬∂ÏÒ Í√È
Ò¬∆ √≈∆¡ª √‘»ÒÂªÕ √≈∂ ÿ «Úµ⁄ ‘∆, «’Â∂ Ú∆ Â∞√∆∫ Ú∆¡Ò ⁄∂¡ ”Â∂ ÿ∞ßÓ
√’Á∂ ‘ØÕ ¡≈‘ Á∂÷Ø, ÍœÚ‚ Ú∆¡Ò ⁄∂¡ ‹ª √’»‡ ⁄≈‹ ’È Ò¬∆ ÷≈√
Í≈Ú Í∞¡≈«¬ß‡Õ
∂ÚÂ∆ Â∂ ≈ÚÒ √≈∂ ÿ È»ß «Ë¡≈È È≈Ò Á∂÷Á∂ ‹≈ ‘∂ ‘È Â∂ ÿ
¿∞‘Ȫ Á∆ Í√ßÁ ωÁ≈ ‹≈ «‘≈ ‘ÀÕ
‘∞‰ ÓÀ∫ ‹Ø Â∞‘≈È»ß «Á÷≈¿∞‰ ‹≈ «‘ª ¿∞√ È»ß Á∂÷ ’∂ Â∞√∆∫ ’‘Ø∫◊∂ «’
‹∂Ó‹ ¡≈‘ ÎÛ «‚Íœ‹‡Õ
¡À√∆ «’‘Û∆ ◊µÒ ¡À?
«Ó√‡ ⁄œ‘≈È, Â∞√∆∫ «¬’ «Ó߇ Ò¬∆ Ó∂∂ È≈Ò ◊≈‚È «Úµ⁄ ¡≈ÚØ
‹≈Õ
‹∂Ó‹ ÿ Á≈ «Í¤Ò≈ ÁÚ≈‹≈ ÷ØÒ∑Á≈ ‘ÀÕ √≈‘Ó‰∂ «Ú√≈Ò √Ó∞ßÁ
«Áµ√ «‘≈ ‘ÀÕ ≈ÚÒ Â∂ ∂ÚÂ∆ ‘À≈È ‘ج∂ «¬’ Á»‹∂ ÚµÒ Á∂÷Á∂ ‘ÈÕ ‹∂Ó‹
¡≈÷Á≈ ‘À,
√Ó∞ßÁ ÚµÒ Ï≈¡Á «Úµ⁄ Á∂«÷˙, ¡≈‘ Á∂÷Ø «¬’ Î∞µ‡ ¿∞⁄≈ ÍÒ∂‡ Î≈Ó
ω≈«¬¡≈ ‘Ø«¬¡≈, «¬Ê∂ Ì≈Ú∂∫ Ú∆‘ «Ú¡’Â∆ Ï«‘ ’∂ Í≈‡∆ ’ØÕ Á∂÷Ø, ÍÒ∂‡Î≈Ó
«’ßÈ≈ Ӌϻ ¡À, ¡≈‘ Á∂÷Ø Ï≈Ï∂«’¿» Ò¬∆ «Ú√∂√ ˙‡≈ ω≈«¬¡≈ ‘Ø«¬¡≈,
‘≈Á√∂ - 14
⁄≈‘∂ ◊À√ Ú≈Ò≈ ⁄∞µÒ≈ Ò≈˙ ‹ª ’Ø«Ò¡ª Ú≈Ò≈, «‹ßÈ≈ Ó‹∆ Ó∆‡ Ì∞ßÈØÕ ¡≈‘ Á∂÷Ø,
‚œ◊ ‘≈¿»√ ‹∂ Â∞‘≈‚∂ ’ØÒ ’∞µÂ≈ ‘À◊≈ ÂªÕ ¡≈‘ ÷»Ï√» ∞µ÷ «Ú‘Û∂ Á∆ √≈È
ÚË≈¿∞∫Á≈ ‘ÀÕ ¡≈˙ ‘∞‰ Â∞‘≈È»ß √Ó∞ßÁ Á≈ È‹≈≈ «Á÷≈ÚªÕ √Ó∞ßÁ ÚµÒ ÁØ ◊∂‡
÷∞Ò∑Á∂ ‘ÈÕ «¬’ Ú∆¡Ò ⁄∂¡ Ò¬∆ Ò∂Á≈ ≈‘ ‘À Â∂ «¬’ ÍœÛ∆¡ª Ú≈Ò≈Õ
‹∂Ó‹ Ú∆¡Ò ⁄∂¡ Ú≈Ò≈ ◊∂‡ ÷ØÒ∑Á≈ ‘ÀÕ ≈ÚÒ ∂ÚÂ∆ Á∆ ⁄∂¡
‘œÒ∆-‘œÒ∆ ¿∞Â≈È Òµ◊Á≈ ‘ÀÕ Ï‘∞Â∆ ¿∞Â≈¬∆ È‘∆∫ ‘ÀÕ ¿∞‘ √Ó∞ßÁ Á∂ Ï∆⁄ ”Â∂
¡≈ ‹ªÁ∂ ‘ÈÕ
«¬ÊØ∫ √Ó∞ßÁ ͵Ê √∞µ‡‰ Á∆ Á»∆ ”Â∂ ‘∆ «‘ßÁ≈ ‘À, ˙‘ «‹Ê∂ ∂Â≈
«◊µÒ≈-«◊µÒ≈ «Áæ√Á≈ ‘À, ¿∞‘ √Ó∞ßÁ Á∂ ⁄Û∑È Á∆ ‘µÁ ‘ÀÕ ÓÀÈ»ß È‘∆∫ Ô≈Á «’
’Á∂ √Ó∞ßÁ «¬‘Ȫ ÿª Â’ ¡≈«¬¡≈ ‘ØÚ∂Õ Í ‹∂ ¡≈Ú∂ Ú∆ ª «¬‘ ◊∂‡ Â∂ «¬‘
’ßË Í≈‰∆ È»ß Ø’‰ Ò¬∆ ’≈Î∆ ‘ÈÕ ’œ∫√Ò ÚæÒØ∫ Ú∆ «¬‘Ȫ ÿª È»ß √∂·∆ ÒÀ‡
«Ó«Ò¡≈ ‘Ø«¬¡≈ ‘ÀÕ ‘ª, √≈«¬Á «’Â∂ Â∞‘≈È»ß ’∞«¬’-√À∫‚ Ú∆ «ÓÒ ‹≈Ú∂Õ «‹Ê∂
∂ ‘∂·ª È»ß Ë√‰ Òµ◊∂, «¬’ÁÓ Íª‘ ‘Ø ‹≈˙ Í ’Á∂ ’ج∆ ¬∂Áª Á≈ Ï∞≈
‘≈Á√≈ √∞‰È-Á∂÷‰ «Úµ⁄ È‘∆∫ ¡≈«¬¡≈Õ «¬Ê∂ Á∆ ÷≈√ ◊µÒ «¬‘ Ú∆ ‘À «’ «¬ÊØ∫
√Ó∞ßÁ Ô» Á∆ √’Ò «Úµ⁄ ËÂ∆ Á∂ ¡ßÁ ÚÛÁ≈ ‘À, Â∂ «¬√∂ Ô» Á∂ Á∞¡≈Ò∂ ω∂
ÿª Á∂ «Íµ¤Ò∂ Í≈√∂ √Ó∞ßÁ Á≈ Ò◊‰≈ ‘∆ «¬‘Ȫ È»ß «Ú√∂√ ω≈¿∞∫Á≈ ‘ÀÕ «¬‘
√≈∂ ‘∆ ÿ Ï‘∞ ÷≈√ È∂ Í ¡≈‘ ’∞fi ÿ «‹ÊØ∫ ‚∞µÏÁ≈-√»‹ «Áæ√Á≈, «¬‘ ÿ
ª Ï‘∞ ϑ∞ ÷≈√ È∂Õ
◊µÒ ’Á≈ ‹∂Ó‹ ’∞fi Á∂ Ò¬∆ ⁄∞µÍ ’ ‹ªÁ≈ ‘À ª ‹Ø ◊≈‘’ ¿∞√ Á∆¡ª
’‘∆¡ª ◊µÒª È»ß ‹‹Ï ’ √’‰Õ ’∞fi Á∂ Ï≈¡Á ¿∞‘ «Î ’«‘‰ Òæ◊Á≈ ‘À,
«¬√ ÿ Á≈ Ó≈Ò’ È«√ß◊ ‘ØÓ «Úµ⁄ ⁄Ò∂ «◊¡≈ ‘ÀÕ ¿∞√ Á∂ Ó∞ß‚∂ «¬√
È»ß ‹ÒÁ∆ ÂØ∫ ‹ÒÁ∆ Ú∂⁄‰≈ ⁄≈‘∞ßÁ∂ ‘È, ‘≈Ò∂ ¡√∆∫ «¬‘È»ß Ó≈«’‡ «Úµ⁄ È‘∆∫
Ò≈«¬¡≈, ÓÀÈ»ß ÍÂ≈ «’ «¬‘ ÿ Â∞‘≈‚∂ Ò¬∆ Ï‘∞ ‘∆ „∞’Úª ‘∂◊≈ «¬√∂ Ò¬∆
√Ì ÂØ∫ Í«‘Òª Â∞‘≈È»ß ‘∆ ÎØÈ ’∆Â≈Õ
’∆ ’∆ÓÂ ¡À?
’∆Ó Â∞‘≈‚∂ Ò¬∆ «ÂßÈ Òµ÷ ¬∂ Í Ó≈«’‡ «Úµ⁄ ¡√∆∫ √≈„∂ «ÂßÈ
Òµ÷ Á≈ Ò≈Úª◊∂Õ ÓÀÈ»ß Ô’∆È ¡À «’ «¬√ Á∆ ¡œÎ √≈„∂ «ÂßÈ ÂØ∫ Ú∆ ÚµË ‘ØÚ∂◊∆Õ
∂ÚÂ∆ Íß‹≈Ï∆ «Úµ⁄ ≈ÚÒ È»ß ¡≈÷Á∆ ‘À,
≈Ú∆, Í≈Ë≈ È≈ Í∞µ¤Ø!
Í ϵ«⁄¡ª È≈Ò Ú∆ ª √Ò≈‘ ’È∆ ¡À∫Õ
¿∞‘Ȫ È»ß ◊µÒª ’Á∂ Á∂÷ ‹∂Ó‹ «Î ¡≈÷Á≈ ‘À,
«¬‘ «‡≈«¬ÓÀ∫‡ ‹ª ‘œÒ∆‚∂ ‘ØÓ ‘∆ È‘∆∫, «¬‘ ª «¬ÈÚÀ√‡ÓÀ∫‡ ¡ÀÕ ‹∂
’ج∆ ‘Ø ¬∂‹ß‡ ‘∞ßÁ≈ ª ¡≈Í ‘∆ ÷∆Á ÒÀ∫Á≈ Í ÓÀ∫ ¡◊Ò∂ Ó‘∆È∂ «‡≈«¬ ‘Ø ’∂
¡√‡∂Ò∆¡≈ ¡≈͉∆ Ë∆ ’ØÒ ‹≈ «‘ªÕ Ó∂∆ «¬’Ø «¬’ Ë∆ ¡À, √Ø ÓÀ∫ ’≈ØÏ≈
√Ó∂‡ «‘ª, È‘∆∫ ª ÓÀ∫ «¬‘ ÏÀ∫◊ÒØ ¡≈͉∂ Ò¬∆ ‘∆ µ÷ ÒÀ∫Á≈Õ
‘≈Á√∂ - 15
 ∂ÚÂ∆ Â∂ ≈ÚÒ ¡≈Í√ «Úµ⁄ √Ò≈‘ ’’∂ «¬√ È»ß ÷∆Á‰ Á≈ ÓÈ
ω≈ ÒÀ∫Á∂ ‘È,
«Ó√‡ ‚µÈ, «¬’ ◊µÒ ª «¬‘ «’ ¡√∆∫ ¡≈͉≈ ÿ Ú∂⁄‰ª, Á»‹∂
¡√∆∫ «¬’ Ú≈ ¡≈͉∆ Ë∆-Í∞µÂ È»ß Ú∆ «Á÷≈¿∞‰≈ ⁄≈‘∞ßÁ∂ ¡ªÕ
«¬√ ‘≈Ò «Úµ⁄ √≈È»ß «¬‘ ÏÀ∫◊ÒØ Ó≈«’‡ «Úµ⁄ Ò≈¿∞‰≈ ‘∆ ÍÚ∂◊≈Õ
√≈‚≈ ’Ò≈«¬ß‡ ¬∂È∆ ¿∞‚∆’ È‘∆∫ ’∂◊≈ «’¿∞∫«’ ¿∞‘ ’≈‘Ò «Úµ⁄ ‘À Â∂ Â∞‘≈È»ß
ÿ Ú∂⁄‰ «Úµ⁄ Ú’Â Ú∆ Òµ◊ √’Á≈Õ
¿∞‘ ÁØÚ∂∫ «Î √Ò≈‘ ’È Òµ◊∂ «’ ’∆ ’∆¬∂Õ «¬‘ ÿ ¿∞‘ ¤µ‚‰≈
È‘∆∫ √È ⁄≈‘∞ßÁ∂Õ ‹∂Ó‹ «Î ÏØ«Ò¡≈,
«¬’ ≈‘ ‘À ‹∂ Â∞√∆∫ «¬√ ÿ È»ß ÷∆Á‰ Á≈ ÓÈ Ï‰≈¿∞∫Á∂ ‘ØÕ
¿∞‘ «’‘Û≈?
‹∂ Â∞√∆∫ ͵⁄∆ Í√À∫‡ ’À√ Á≈ «¬ß‹≈Ó ’ √’Á∂ ‘Ø Âª Ï≈’∆ Á∂ ÒØÈ
Á≈ ÓÀ∫ «¬ß‹≈Ó ’≈ Á∂Úª◊≈, ÿ Ú∂⁄ ’∂ Â∞√∆∫ ÒØÈ Ò≈‘ √’Á∂ ‘ØÕ
≈Ú∆, ¡≈͉∂ ’ØÒ «¬ß√ØÀ∫√ Ú≈Ò∂ ÍÀ√∂ ͬ∂ ¡≈, ÓÀ∫ «¬‘Ø ÿ ÒÀ‰≈Õ ÓÀÈ»ß
ª «¬‘ ‚∆Ó-‘ØÓ Ò◊ÁÀ!
‘ª «Ó√‡ ‚µÈ, ͵⁄∆ Í√À∫‡ ’À√ √≈‚∂ ’ØÒ ‘À Ú∂Õ
«Î «¬‘ ÿ Â∞‘≈‚≈ ‘Ø«¬¡≈Õ ÓÀ∫ Â∞‘≈È»ß ‘≈¿»√ ‡» ÒÀ‡ Ú≈Ò≈ ÒØÈ ÒÀ
Á∂Úª◊≈Õ «’¿∞∫«’ «¬‘ √≈∂ ÿ ‘œÒ∆‚∂ ‘ØÓ Ú∆ È∂, ‡»«√‡ ¡≈ ’∂ «‘ßÁ∂ È∂, «¬’
«ÁÈ Á≈ ÁØ-ÁØ √œ Íœ∫‚ Â’ «’≈«¬¡≈ ‘∞ßÁ≈Õ ‹∂ Â∞√∆∫ «¬Ê∂ «‘‰≈ Ú∆ È≈ ‘ØÚ∂ ª
Â∞√∆∫ «¬√ È»ß ’؇À‹ ‡» ÒÀ‡ ω≈ √’Á∂ ‘ØÕ ÿ ÏÀ«·¡ª ‘∆ ’Ó≈¬∆ ¡≈¬∂◊∆Õ ’ج∆
Ú∆ ¬∂‹ß‡ «¬√ È»ß ÓÀÈ∂‹ ’ ’∂ ÷∞√ ‘ØÚ∂◊≈Õ
¡√∆∫ ’µÒ È»ß ¡≈ ’∂ «‚Íœ‹‡ Á∂ ‹Úª◊∂Õ
È‘∆∫, «‚Íœ‹‡ Á∆ ÒØÛ È‘∆∫Õ Â∞√∆∫ ÓÀÈ»ß ÌØ√∂ÔØ◊ ÒØ’ Ò◊Á∂ ‘ØÕ ‹∂
Â∞√∆∫ ÒÀ‰≈ ‘À ª «¬’ ÁØ «ÁÈ «Úµ⁄ ’≈Ú≈¬∆ √∞» ’ √’Á∂ ‘ªÕ
«Ó√‡ ‚µÈ, Í∂Í Ú’ ª Â∞√∆∫ ¡µ‹ ‘∆ √∞» ’ Á∂ÚØÕ ¡√∆∫ Â∞‘≈È»ß
√≈∆ ÂÎ√∆Ò ¡µ‹ ‘∆ Á∂ ‹ªÁ∂ ‘ª Â∂ ¡≈͉∂ Ú’∆Ò ’ØÒ «‚Íœ‹‡ ‹Óª∑ Ú∆ ’≈
Á∂Úª◊∂Õ
‹∂Ó‹ ‚µÈ ≈ÚÒ Â∂ ∂ÚÂ∆ È≈Ò ‘µÊ «ÓÒ≈¿∞∫Á≈ ‘À «’ √œÁ≈ ÂÀ¡ ‘Ø
«◊¡≈Õ ¡◊Ò∂ «ÁÈ ∂‰∞’≈ Â∂ √ßÁ∆Í Ú∆ ÿ ¡≈ ’∂ Á∂÷ ◊¬∂Õ ◊œÚ Â∂ ¡Ò’≈ Ú∆
◊∂Û≈ Ó≈ ◊¬∂Õ ÿ √Ì È»ß Ï‘∞ Í√ßÁ ¡≈ «‘≈ √∆Õ
‚À‚, Â∞√∆∫ ¡≈͉≈ «¬‘ ‘ØÓ √ÀÒ È≈ ’Ø, À߇ ’ «Á˙Õ
◊œÚ, «‹‘Û≈ ÒØÈ ÒÀ‰≈ ¿∞‘ «’µÁª Ò≈‘ª◊∂?
«¬√ Á≈ À߇ Óœ‡◊∂‹ ÂØ∫ «’Â∂ ÚµË ‘ج∂◊≈Õ
È‘∆∫ ◊œÚ, «¬√ ¿∞Ó «Úµ⁄ ‘∞‰ ¡√∆∫ ’ج∆ «√-ÁÁ∆ È‘∆∫ ÒÀ‰≈
⁄≈‘∞ßÁ∂, «’Â∂ «’≈¬∂Á≈ È≈ «ÓÒ‰, «’≈«¬¡≈ ∞’ ‹≈Ú∂ ª √≈‚∆ «’√ ¡Û
‹≈¬∂◊∆Õ È≈Ò∂ ‘∞‰ «¬‘ ÿ ª Ú∂⁄‰≈ ‘∆ ¡ÀÕ
‘≈Á√∂ - 16
≈ÚÒ È∂ ÏÈ∆ «ÚÒ∂‹ Ú≈Ò≈ ÏÀ∫◊ÒØ ÷∆Á «Ò¡≈Õ ¿∞√ Á≈ ¡≈͉≈
ÿ ¤∂ Òµ÷ Á≈ «Ú«’¡≈Õ ⁄≈ Òµ÷ Á≈ «¬’ ÿ ‘ÀØ, ∂‰∞’≈ Á∂ È‹Á∆’ ‘∆ ÒÀ
«Ò¡≈ Â∂ Ï≈’∆ «Á¡ª È≈Ò ÏÀ∫◊ÒØ Á≈ Ï≈’∆ Ï⁄Á≈ ’‹≈ ¿∞Â≈ «ÁµÂ≈Õ ‘ÀØ
Ú≈Ò≈ ÿ «’≈¬∂ ”Â∂ ⁄≈Û∑ «ÁµÂ≈ Â∂ «’≈«¬¡≈ Ú√»Ò‰ Á≈ ’ßÓ √ßÁ∆Í È∂
¡≈͉∂ «‹ßÓ∂ ÒÀ «Ò¡≈Õ ≈ÚÒ Â∂ ∂ÚÂ∆ ÈÚ∂∫ ÿ «Úµ⁄ √À‡Ò ‘؉ Òµ◊∂Õ ÏÈ∆
«ÚÒ∂‹ Ú≈Ò∂ ÏÀ∫◊ÒØ «Úµ⁄ ¡≈ ’∂ √Ì ÂØ∫ Í«‘Òª ¿∞‘Ȫ È∂ ◊Úª„∆¡ª È≈Ò ÁØ√Â∆
Í≈¬∆Õ ◊Úª„∆ ‡œÓ ¿∞‘Ȫ È»ß “’ÒµÏ «√’√‡∆ ÍÒµ√” «Úµ⁄ ÒÀ «◊¡≈, «‹Ê∂ ‘Ø
ÁØ√ Ú∆ Ï‰È Òµ◊ ͬ∂Õ
ÿ ¿∞‘ ¡≈͉∂ «‘√≈Ï È≈Ò Úß‚ ÒÀ∫Á∂ ‘ÈÕ «¬’ ’Ó≈ ∂ÚÂ∆ Á≈ ‘À
«‹√ «Úµ⁄ ¿∞‘Ȫ È∂ √ÍÀ√Ò ÏÀ‚ Ò≈«¬¡≈ ‘À, «‹√ Á∂ Á∞¡≈Ò∂ ¿∞√ Á∆ √‘»ÒÂ
Ò¬∆ ∂Ò Òµ◊∆ ‘ج∆ ‘ÀÕ ∂ÚÂ∆ Á∂ √≈‘Ó‰∂ Ú≈Ò≈ √œ‰-’Ó≈ ≈ÚÒ Á≈ ‘ÀÕ ÁØÚª
’Ó«¡ª Á∂ ÁÚ≈‹∂ √Á≈ ÷∞Ò∑∂ «‘ßÁ∂ ‘È Âª ‹Ø «ÏÛ’ «‘ √’∂Õ ÁØ ÏÀ‚ »Ó ‘Ø
‘È, «¬’ ∂‰∞’≈ Á∂ Í«Ú≈ Ò¬∆ Â∂ «¬’ ◊œÚ Â∂ ¿∞√ Á∂ ϵ«⁄¡ª Ò¬∆Õ Úµ‚≈
‘≈Ò ’Ó≈ ª √Ì Á∂ ÏÀ·‰ Ò¬∆ ‘À ‘∆Õ √ج∆ Á≈ √≈«¬‹ Ú∆ ·∆’ ‘À «‹√ «Úµ⁄
’Í«Û¡ª Â∂ ̪«‚¡ª Ú≈Ò∆¡ª Ó√∆Ȫ Â∂ ‚≈«¬ Ú∆ √«‘‹∂ ¡≈ ‹ªÁ≈ ‘À Â∂
Úµ‚∆ Ϋµ‹ Ú∆Õ ∂ÚÂ∆ Á∆ Ú∆¡Ò ⁄∂¡ Ò¬∆ Ú∆ ‹◊∑≈ ’≈Î∆ ‘ÀÕ ÏÀ∫◊ÒØ Á∂
Ï≈Ï Úµ‚∆ √≈∆ ◊À«‹ ‘À «‹√ «Úµ⁄ ≈ÚÒ Á∆ ’≈ Â∂ ∂ÚÂ∆ Á∆¡ª Ú∆¡Ò
⁄∂¡ª ‘∞ßÁ∆¡ª ‘ÈÕ ◊À«‹ Á∂ È≈Ò ≈ÚÒ «¬’ √≈¿»∫‚-Í»Î ’Ó≈ ‘Ø ω≈
ÒÀ∫Á≈ ‘À, ¡≈͉∂ «¡≈‹ Ò¬∆Õ «¡≈‹-’Ó∂ «Úµ⁄ ¿∞√ Á∆ «◊‡≈ ª ‘À ‘∆ Í
È≈Ò Á∆ È≈Ò ‘ÓØÈ∆¡Ó, ‹ØÛ∆, „ØÒ’∆ Â∂ «¬’ Úµ‚≈ „ØÒ Ú∆ ‘À «‹√ È»ß ◊œÚ
√’»Ò «Úµ⁄ Ú‹≈«¬¡≈ ’Á≈ √∆Õ È≈ ª ≈ÚÒ È»ß ‘ÓØÈ∆¡Ó Ú‹≈¿∞‰≈ ¡≈¿∞∫Á≈
‘À Â∂ È≈ ‘∆ ‹ØÛ∆ Í ¿∞√ È∂ µ÷∆ ‘ج∆ ‘À «’ ‹Á ’ج∆ «¬‘Ȫ È»ß Ú‹≈¿∞‰ Ú≈Ò≈
«ÓÒ ‹≈Ú∂ ª Ú«Â¡≈ ‹≈ √’Á≈ ‘ÀÕ ‹Á ’Á∂ ¿∞√ È∂ Ú∆«‚˙ ω≈¿∞‰≈ ‘ØÚ∂ ª
¡«ÌÒ≈√ ¡≈͉∂ «’√∂ ÁØ√Â È»ß ÒÀ ’∂ ¡≈ ‹≈«¬¡≈ ’Á≈ ‘ÀÕ ¡«ÌÒ≈√ ¿∞√ Á≈
÷≈√ ÁØ√ ‘À, ¿∞‘ √≈∂ √≈‹ ‘∆ Ú‹≈ ÒÀ∫Á≈ ‘ÀÕ
ÏÈ∆ «ÚÒ∂‹ «Úµ⁄ «¬‘ ÿ ÒÀ‰≈ «‹Ú∂∫ √≈∂ ‡µÏ Ò¬∆ ‘∆ «Ú√∂√
Íz≈ÍÂ∆ Ú≈Ò∆ ◊µÒ ‘ØÚ∂Õ ¤∞µ‡∆¡ª ’µ‡‰ Ò¬∆ «¬√ ÂØ∫ ÚË∆¡≈ ‹◊∑≈ «’‘Û∆ ‘Ø
√’Á∆ ‘ÀÕ ◊œÚ ¿∞‘Ȫ Á≈ √≈Ó≈È Ó»Ú ’≈ ’∂ Í»≈ «¬’ ‘ÎÂ≈ ¿∞Ê∂ «‘ ’∂
«◊¡≈Õ ∂‰∞’≈ Â∂ √ßÁ∆Í Ú∆ ¡≈¬∂ √ÍÂ≈‘-¡ß Ï∆Ó «ÚÒ∂‹ ‘∆ ‘∞ßÁ∂Õ Ú≈‘Ú≈
œ‰’ª Òµ◊ ‹ªÁ∆¡ªÕ Í«‘Ò∂ ‘ÎÂ∂ ◊œÚ È∂ √≈≈ Ï∆⁄ ÿ∞ßÓ ’∂ Á∂«÷¡≈Õ
‚À‚, ’∞«¬’-√À∫‚ Á∂ ʪ-ʪ ÏØ‚ Òµ◊∂ ‘ج∂ ¡≈Õ
‘ª, «Ó√‡ ‚µÈ Ú∆ Áµ√Á≈ √∆ «’ «‹Ê∂ ∂Â≈ ‘∂·ª È»ß ‹≈‰ Òµ◊∂,
«¬’ÁÓ Í‘ª‘ ‘Ø ‹≈˙Õ ’¬∆ Ê≈Ú∂∫ ¤Ø‡∆¡ª-¤Ø‡∆¡ª ÁÒÁÒª «‹‘∆¡ª ω
‹ªÁ∆¡ª Í ¡À‚∂ «Î’ Ú≈Ò∆ ’ج∆ ◊µÒ È‘∆∫ ‘∞ßÁ∆Õ
◊œÚ Á∂÷Á≈ «’ Ï‘∞Â∂ ÒØ’ ¡≈͉≈ ’∞µÂ≈ Ò¬∆ ÿ∞ßÓ ‘∂ ‘∞ßÁ∂Õ «¬’ «ÁÈ
¿∞‘ ¡≈÷‰ Òµ◊≈,
‘≈Á√∂ - 17
 ‚À‚, Ó∂≈ «ÁÒ Óß◊Á≈ «’ «¬’ ‚œ◊∆ µ÷ Ò¬∆¬∂, √∂·∆ Ú∆ Â∂ ’ßÍÈ∆
Ú∆Õ
‘ª Ô≈, «÷¡≈Ò Âª Ó≈Û≈ È‘∆∫, «’¿∞∫ Ϭ∆ Ó‘≈≈‰∆?
‹∂ ’∞µÂ∂ Á≈ ◊»‘
ß -ӻ ⁄µ∞’ √’Á∂ ‘Ø Âª µ÷ Ò˙, Ó∂∂ ÂØ∫ ª ’∞fi ‘؉≈ È‘∆∫Õ
◊œÚ, ◊»◊Ò ÂØ∫ √⁄ ’ «’ «’‘Û≈ ’∞µÂ≈ µ÷∆¬∂Õ ¡Ò√∂√È Âª
µ÷‰≈ È‘∆∫, √∞«‰¡ª «’ «¬‘ Ó≈√‡ È»ß Ú∆ ÍÀ √’Á≈Õ
√≈‚∂ Ïœ√ È∂ œ‡ Ú≈«¬Ò µ«÷¡≈ ‘Ø«¬¡≈, Ï‘∞ √∞‘‰≈! Í Úµ‚≈
’∞µÂ≈, √ªÌ‰≈ ‹≈ Ó∞√’Ò ‘ج∂◊≈Õ Ó»ß‘ ”Â∂ ‘À‡∆ Í≈ ’∂ µ÷‰∆ ‘ØÚ∂◊∆, ’¬∆ Ú≈
«¬‘ ‚œ◊ Ó‹Ò Ú∆ Óß◊Á≈ «’ «’√∂ È»ß Ï≈¬∆‡ È≈ ’∂Õ
Úµ‚≈ ’∞µÂ≈ È≈Ò Â∞«¡≈ ‹ªÁ≈ ª √‹∂◊≈ Ú∆Õ Á∂÷ ◊œÚ, œ‡Ú≈«¬Ò
Á∂ ͵Í∆ «’æÊØ∫ «ÓÒÁ∂ ¡≈Õ
◊œÚ ◊»◊Ò ’ ’∂ œ‡Ú≈«¬Ò ͵Í∆ Á∆ ’∆Ó Á∂÷‰ Òæ◊Á≈ ‘ÀÕ
‚À‚, «√’√ ‘ß‚‚ ‡» ÚÈ ’∂Õ
¬∂È∂ Ó«‘ß◊∂? ‘‹≈ Íœ∫‚ Á≈ ’∞µÂ∂ Á≈ ͵Í∆?
‘ª ÓœÓ, «¬‘ Ó«‘ß◊∂ ‘∆ ‘∞ßÁ∂ ¡≈Õ
‹∂ Ó«‘ß◊∂ ‘∞ßÁ∂ ¡≈ ª Â»ß ÷∆Á Á∂ √≈È»ßÕ ÷∂‚‰≈ Ú∆ ª ’∞µÂ∂ È≈Ò
Â∞‘≈‚∂ ‘∆ ϵ«⁄¡ª È∂ ¡ªÕ
ÓœÓ, Ô» ¡≈ εÈ∆!
¿∞√ È∂ ‘Ø ◊»◊Ò ’∆Â≈ ª √∂ ’≈¿»∫‡∆ Á∂ «¬’ «Íß‚ ‘∂Ò «Úµ⁄ ’ج∆
Íß‹-Íß‹ √œ Íœ∫‚ Á∂ Ó∂Ò-‚œ◊ Ú∂⁄ «‘≈ √∆Õ
‚À‚, Ò∞µ’, Î≈¬∆Ú ‘ß‚‚! ¡≈˙ ⁄µÒ∆¬∂, ÒÀ ¡≈¬∆¬∂Õ
¡µ‹ ¡ÀÂÚ≈ ¡À, ÍÂ≈ È‘∆∫ ÷∞Ò∑∂ Ú∆ ‘؉◊∂ «’ È‘∆∫Õ
’ج∆ Î≈Ó Î∆Ò ‘∞ßÁ≈, «’√∂ Î≈Ó Á≈ ¡À‚µ√ ¡ÀÕ
◊œÚ ÎØÈ ’Á≈ ‘ÀÕ ÁØÚ∂∫ «Í˙-Í∞µÂ ’∞µÂ≈ ÒÀ‰ ⁄Ò∂ ‹ªÁ∂ ‘ÈÕ ‹Á
Ú≈Í√ Ó∞ÛÁ∂ ‘È Âª ¿∞‘Ȫ Á∂ ‘µÊª «Úµ⁄ ’≈Ò∂ ß◊ Á≈ ÷»Ï√» ͵Í∆ ‘ÀÕ
’∞µÂ∂ Á≈ Ȫ µ÷Á∂ ‘È, ‡≈¬∆√È, Úµ‚∂ Ó∞µ’∂Ï≈‹ ‡≈¬∆√È Á∂ Ȫ ”Â∂Õ
‡≈¬∆√È Á∆ ÍÚ«√ √∞» ‘Ø ‹ªÁ∆Õ
***
«¬’ «ÁÈ ¿∞√ Á∂ ◊Úª„∆ ‡œÓ È∂ ¿∞√ È»ß ◊≈‚È «Úµ⁄ «◊‡≈ Ú‹≈¿∞∫Á∂
√∞«‰¡ª ª ¿∞‘ ÏØ«Ò¡≈,
≈ÚÒ, Ô» ¡≈ ÚÀ∆ ◊∞µ‚ «◊‡≈«√‡Õ ◊≈ Ú∆ ÒÀȪ?
‘ª Í ÓÀ∫ «¬ß‚∆¡È ‹Ï≈Ȫ, «‘ßÁ∆-Íß‹≈Ï∆ «Úµ⁄ ‘∆ ◊≈¿∞È≈Õ
¡ß◊∂‹∆ «Úµ⁄ Ú∆ ◊≈«¬¡≈ ’, ◊≈«¬’∆ ÒØ’ª È≈Ò ≈ÏÂ≈ Í≈¿∞‰
Á≈ Ï‘∞ ÚË∆¡≈ ‹∆¡≈ ‘∞ßÁ∆ ¡ÀÕ ÓÀ∫ √À’‡∆ Í∆‡ ∂◊È È≈Ò ◊µÒ ’ª◊≈Õ
«’√∂ «ÁÈ ’ÒµÏ «Úµ⁄ ◊≈Ú∆∫Õ
‘≈Á√∂ - 18
≈ÚÒ È»ß ‡œÓ Á≈ «Ú⁄≈ Ï‘∞ Í√ßÁ ¡≈«¬¡≈Õ ¿∞√ È∂ ¡ß◊∂‹∆ Á∂ ’∞fi
◊∆ª Á∆¡ª Ë∞ßȪ Â∂ ’∞fi ◊∆ «Â¡≈ ’ Ò¬∂Õ ¡ß◊∂‹∆ Á∂ ◊∆ª Á∆ ÷≈√ ◊µÒ
«¬‘ Ú∆ ‘∞ßÁ∆ ‘À «’ «¬‘ «◊‡≈ ”Â∂ √«‘‹∂ ◊≈¬∂ ‹≈ √’Á∂ ‘ÈÕ ¿∞√ È∂ ’∞fi ◊∆Â
¡ÀÒ«Ú‹ ÍzÀ‹Ò∂ Á∂ «Â¡≈ ’∆Â∂ Â∂ ’∞fi ’«ÒµÎ «⁄‚ Á∂Õ Ï∆‡Ò ◊∞µÍ Á∆¡ª
’∞fi ËßȪ ‘∆ «Â¡≈ ’ Ò¬∆¡ªÕ «¬Ú∂∫ Á√ ’∞ ◊∆ «Â¡≈ ’ ’∂ «¬’ «ÁÈ
¿∞√ È∂ ‹≈ ’µÒÏ «Úµ⁄ ÷≈Û≈ Ò≈«¬¡≈Õ ’ÒµÏ Á∂ ÓÀ∫Ï Ï‘∞ ÷∞√ ‘ج∂Õ «Î ¿∞√
È∂ ’∞fi ‘Ø ◊≈«¬’ª Á∂ ◊∆ Ú∆ «Â¡≈ ’ Ò¬∂Õ ¿∞√ Á∆ ÷»Ï Íz√ß√≈ ‘∞ßÁ∆Õ ≈ÚÒ
¡≈÷Á≈ «’ «¬‘ ¿∞√ Á∆ ÈÚ∆∫ «¬ß«Èß◊ ‘ÀÕ ¿∞‘ «¬‘ ◊µÒ ∂ÚÂ∆ È≈Ò Âª √ªfi∆
’Á≈ ‘∆ √∆, √∞Ë≈ ⁄œË∆ È»ß Ú∆ ÎØÈ ’ ’∂ Á√Á≈Õ ∂ÚÂ∆ È»ß ¿∞√ Á≈ ◊≈¿∞‰≈
’Á∂ Ú∆ ⁄ß◊≈ È‘∆∫ √∆ Òæ◊Á≈ Í ¿∞‘ √∞‰ ÒÀ∫Á∆ √∆, ’¬∆ Ú≈ ‡Ø’ Ú∆ «ÁßÁ∆Õ
’Á∂ Ó‹≈’ Ú∆ ’Á∆Õ ‘ª, ¿∞√ Á∆¡ª Ú‹≈¬∆¡ª «‘ßÁ∆ ◊∆ª Á∆¡ª Ë∞ßȪ Á∆
‹» Íz√ß√≈ ’Á∆Õ «¬’ «ÁÈ ’ÒµÏ Á≈ √À’‡∆ Í∆‡ ∂◊È ’«‘‰ Òµ◊≈,
≈ÚÒ, ¡≈͉∆ ’ÒµÏ ’ØÒ Îß‚‹ Á∆ Ï‘∞ ÿ≈‡ ¡À, ÍÒ∆‹ ’∞fi ’Õ
Â»ß «Ó¿»‹’ ≈‘∆∫ ÓµÁÁ ’ √’Á≈ ¡À∫Õ
Áµ√ Í∆‡ ’∆ ’È≈ ¡À∫?
¡≈ͪ ‘≈Ò Ï∞µ’ ’ ’∂ Â∂≈ √Ø¡ ’≈¿∞∫Á∂ ¡ªÕ «‡’‡ª Ú∂⁄ª◊∂, «‹‘Û≈
Ó∞È≈Î≈ ‘Ø«¬¡≈ ’ÒµÏ Á≈Õ
«¬‘ ª ≈ÚÒ Á∂ «ÁÒ Á∆ ◊µÒ √∆ÕÕ ¡«‹‘≈ ’∞fi ª ¿∞‘ ÒµÌ «‘≈
√∆Õ ‘≈Á√∂ ÂØ∫ Í«‘Òª ¿∞‘ √Ω∫¡ª «Úµ⁄ ◊∆ ◊≈«¬¡≈ ’Á≈ √∆Õ √∞Ë≈ ⁄œË∆ È≈Ò
Ò ’∂ Ú∆ ¿∞√ È∂ ’¬∆ √Ø¡ ’∆Â∂ √ÈÕ ‹Á ’ج∆ Úµ‚≈ ◊≈«¬’ «¬ß‚∆¡≈ ÂØ∫ ¡≈Ú∂
ª ¿∞√ «Úµ⁄ «¬’ ‹ª ÁØ ◊∆ «’√∂ √Ê≈È’ ◊≈«¬’ ’ØÒØ∫ ◊Ú≈¬∂ ‹ªÁ∂ ‘È,
Ó«‘ÎÒ È»ß Ì÷Á∆ ’È Ò¬∆Õ ≈ÚÒ ¡«‹‘∂ √Ø¡ª «Úµ⁄ ¡’√ ◊≈«¬¡≈ ’Á≈
√∆Õ ¿∞√ È»ß ÍÀ«√¡ª Á∆ ’Á∂ Ú∆ ÍÚ≈‘ È‘∆∫ √∆ ‘ج∆, «¬‘ ¿∞√ Á≈ √œ∫’ √∆Õ √œ∫’
Á≈ ’ج∆ Ó∞µÒ È‘∆∫ ‘∞ßÁ≈Õ ‘∞‰ ¿∞‘ ¡≈͉∆ ’ÒµÏ È≈Ò Ú⁄ÈÏµË ‘Ø «◊¡≈ «’
¿∞√ Ò¬∆ ÚµË ÂØ∫ ÚµË ⁄À«‡∆ ’∂◊≈Õ
Í∆‡ È∂ ¿∞√ Á∂ ÍØ◊≈Ó È»ß Ï‘∞ ÚË∆¡≈ „ß◊ È≈Ò ¡≈ÔØ«Ô ’∆Â≈Õ
√≈∂ √«‘ «Úµ⁄ ÍØ√‡ Ò◊Ú≈¬∂ «’ Á∞È∆¡ª Íz«√µË ◊≈«¬’ ≈ÚÒ ⁄œ‘≈È √‡≈
‘≈Ò «Úµ⁄ ◊≈Ú∂◊≈Õ √≈∂ ÍÀ√∂ ⁄À«‡∆ È»ß ‹≈‰◊∂Õ «‡’‡ µ÷ «ÁµÂ≈ «◊¡≈ Á√
Íœ∫‚Õ ⁄À«‡∆ Á∂ Ȫ ”Â∂ ÒØ’ª È∂ «‡’‡ª ÷∆Á Ò¬∆¡ªÕ ¡≈͉∂ ◊∆ª «Úµ⁄
«◊‡≈ ÂØ∫ «ÏȪ ‘Ø Ú≈Ë» √ß◊∆ ‹Óª ’È Ò¬∆ ’«¡œ’∆ Á∆ ÚÂØ∫ ’ Ò¬∆Õ
≈ÚÒ È∂ Í»∂ ÓÈ È≈Ò ◊≈«¬¡≈Õ «◊‡≈ ¿∞Í ’∞fi Ë∞ßȪ Ú∆ Ú‹≈¬∆¡ªÕ «◊‡≈
Ú‹≈¿∞∫«Á¡ª ¿∞√ Á≈ √≈≈ √∆ «‘ÒÁ≈Õ ¿∞√ Á∂ È≈Ò ‘∆ ÒØ’ Ú∆ fi»Ó‰ Ò◊Á∂Õ
’ÒµÏ È»ß ÁØ ‘‹≈ Íœ∫‚ Ï⁄ «◊¡≈Õ «¬‘ ’≈Î∆ Úµ‚∆ ’Ó √∆Õ Í∆‡ ¿∞√ Á≈
ÍØ◊≈Ó «ÂßÈ √≈Ò Â’ ’≈¿∞∫Á≈ «‘≈, «Î ÈÚª √À’‡∆ ¡≈ «◊¡≈Õ ¿∞√ È∂
«¬√ Í≈√∂ «Ë¡≈È ‘∆ È≈ «ÁµÂ≈Õ ÚÀ√∂ ’ÒµÏ «Úµ⁄ ‹ª ’ÒµÏ Á∂ «’√∂ ÓÀ∫Ï Á∂ ÿ
‘≈Á√∂ - 19
’ج∆ Í≈‡∆ ¡≈«Á ‘ØÚ∂ ª ¿∞‘ ≈ÚÒ È»ß √µÁ ÒÀ∫Á∂ ‘È Â∂ ¿∞‘ ÷∞√∆-÷∞√∆ ¿∞Ê∂ «√‘ª ⁄ß◊∆¡ª, ¡√∆∫ «¬Ê∂ ‘ª◊∂ È‘∆∫ ª Ú≈Í√ ‘ÀØ ¡≈͉∂ ÿ ⁄Ò∂ ‹≈Úª◊∂Õ
◊≈¿∞‰ ⁄Ò∂ ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ «¬‘È»ß ‘œÒ∆‚∂ ‘ØÓ Ï‰≈ ’∂ «’≈¬∂ ”Â∂ ⁄≈Û∑ Á∂Úª◊∂Õ
“’ÒµÏ «√’√‡∆ ÍÒµ√” Ò¬∆ ¿∞‘ ¡µ‹ Ú∆ Í«‘Òª Úª◊ ‘∆ Ï⁄ÈÏµË Ì≈‹∆, √≈¿»Ê≈Ò «Úµ⁄ ‹ª ¿∞√ Á∂ È∂Û∂ «‘‰ Á≈ ¡≈͉≈ ‘∆ Ó‹≈!
‘ÀÕ ¿∞‘ ¬∆√‡ÏœÈ Á∂ Ï∆⁄ ”Â∂ ‹ª √œ«Íß◊ √À∫‡ ‹ª «’√∂ ‘Ø Ì∆Û Ú≈Ò∆ ‹◊∑≈ ”Â∂ ‹Ò∂Ï∆¡ª, Í’œÛ∂, ◊ØÒ◊µÍ∂, ⁄≈‡! ’Á∂ ‹≈¬∆¬∂ ª ÏÛ≈ ‘∆ Ó‹≈ ¡≈¿∞∫Á≈Õ
÷Û ’∂ «◊‡≈ Ú‹≈ ’∂ ÍÀ√∂ «¬’µ·∂ ’Á≈ «‘ßÁ≈ ‘ÀÕ ¿∞‘ ⁄ß◊∂ Óœ√Ó Ú≈Ò∂ «ÁÈ ’ج∆ Ú∂Ò≈ √∆ ÓÀ∫ ⁄≈‡ Ï‘∞ ÚË∆¡≈ ω≈¿∞∫Á∆ ‘∞ßÁ∆ √∆Õ
¡≈͉≈ Ó≈¬∆’, √Í∆’, ⁄≈‹ ’∆Â∆ ÏÀ‡∆ ¡≈«Á ÒÀ ’∂ «È’Ò ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ ¿∞√ ÓÀÈ»ß ÍÂ≈ Â»ß ’∆ ÚË∆¡≈ ω≈ ÒÀÈ∆ ¡À∫Õ
È∂ «¬’ ÏØ‚ Ú∆ ωÚ≈«¬¡≈ ‘Ø«¬¡≈ ‘À «‹√ ¿∞Í «Ò«÷¡≈ ‘À, “⁄À«‡∆ Î≈ ’∆?
’ÒµÏ «√’√‡∆ ÍÒµ√”Õ «’Â∂ Ú∆ ÷Û ’∂ «◊‡≈ Ú≈Ò≈ ‚µÏ≈ Ó∞‘∂ µ÷ ’∂ ◊≈¿∞‰ Â»ß Ó»ß‘ Ï‘∞ ÚË∆¡≈ ω≈ ÒÀÈ∆ ¡À∫Õ
Òµ◊Á≈ ‘ÀÕ ÒØ’ ÍÀ√∂ √∞‡Á∂ ‹ªÁ∂ ‘ÈÕ «‹ßÈ∂ Ú∆ ÍÀ√∂ ‘؉ ¿∞‘ ’ÒµÏ È»ß Á∂ «ÁßÁ≈ ‘ÀÕ È‘∆∫, ӻߑ Â∞√∆∫ ‘∆ ÚË∆¡≈ ω≈ √’Á∂ ˙, ◊≈¿∞∫Á∂ √Ó∂∫ ÒØ’ Â∞‘≈‚≈
’œ∫√Ò Ú∆ ¿∞√ È»ß «¬Ú∂∫ ◊≈¿∞‰ ÂØ∫ È‘∆∫ Ø’Á∆ «’¿∞∫«’ √Ì È»ß ÍÂ≈ ‘À «¬‘ ÍÀ√∂ ◊≈‰≈ ÿµ‡ Â∂ Â∞‘≈‚∂ ӻߑ ÚµÒ ÚµË Á∂÷ ‘∂ ‘∞ßÁ∂ ¡≈Õ Ò≈«¬˙ ‹≈ ‘∂’, ‘Ì‹È
¿∞√ Á∂ ¡≈͉∂ Ò¬∆ È‘∆∫ ‘ÈÕ ÌÀ‰ ‹∆ Ú∆ Á∂÷ Ò¬∂Õ
*** Ì≈‹∆, «’ßÈ∂ ’∞ ÍÀ√∂ «¬’µ·∂ ‘Ø ‹ªÁ∂ ¡≈?
‘Ì‹È ∂ÚÂ∆ È»ß «Â¡≈ ’’∂ ÏÀ·’ «Úµ⁄ ÒÀ ¡≈¿∞∫Á∆ ‘ÀÕ ≈ÚÒ ÍÀ«√¡ª È≈ÒØ∫ ÓÀÈ»ß Â√µÒ∆ Ï‘∞Â∆ «ÓÒÁ∆ ¡ÀÕ ÍÀ√∂ ª ’Á∂ Á√ Íœ∫‚, ’Á∂
¡≈÷Á≈ ‘À, Ú∆‘, ’Á∂ Íß‹≈‘ Ú∆Õ «¬’ Ú≈ «√Î ÁØ Íœ∫‚ ‘ج∂ √∆Õ
ÌÀ‰ ‹∆, ⁄≈‘ Í∆ ’∂ ‹≈«¬˙Õ «‹µÁ‰ ÓÀ∫ È≈Ò ‹≈Úª ˙Á‰ «‹¡≈Á≈ ‘∞ßÁ∂ ¡≈Õ
‘Ì‹È ∞’ ‹ªÁ∆ ‘À, «¬‘ ◊µÒ √µ⁄ ¡À, ∂ÚÂ∆ ¬∂√ ◊µÒ «Úµ⁄ Òµ’∆ ¡À Í «¬‘ Ó∂∂ È≈Ò
Ì≈‹∆, ¡≈‘ ÏÈ∆ «ÚÒ∂‹ ª ¤Ø‡≈ «‹‘≈ ‘∆ ¡À, Â∞‘≈È»ß Âª ¬∆√‡ÏœÈ ‹≈‰ «Úµ⁄ Íß‹≈‘ È÷∂ ’Á∆ ¡ÀÕ
Á∂ ÒØ’ Ú∆ ‹≈‰Á∂ ¡≈Õ ÓÀ∫ ’¬∆ Ï∞µ«„¡ª Á∂ ÿ ‹≈È∆ ¡ª, √≈∂ Â∞‘≈È»ß ’«‘ßÁ∂ ¡≈, Ó∂∂ ÂØ∫ ª Â∞‘≈‚∂ «‘ßÁ∆-Íß‹≈Ï∆ ◊∆ ‘∆ È‘∆∫ √∆ √∞‰∂ ‹ªÁ∂ ‘∞‰
“ÓÀÈ «ÚÁ «◊‡≈”Õ ¡ß◊∂‹∆ Á∂ «’µÁª √∞‰ª!
≈ÚÒ ÓÈ «Úµ⁄ ¡≈÷Á≈ ‘À, “ÓÀÈ «ÚÁ Ú∆¡Ò ⁄∂¡ ¡À∫‚ «◊‡≈”Õ ÌÀ‰ ‹∆, Â∞‘≈È»ß √ß◊∆ Í√ßÁ È‘∆∫?
∂ÚÂ∆ Ó‹≈’ ’Á∂ Ó»‚ «Úµ⁄ ‘À, Í√ßÁ ¡À Í «ÈÌ ’Á≈ «’ «’‘Û≈ √ß◊∆ ¡ÀÕ
«‹‘Û≈ «¬‘ Ï∆⁄ ”Â∂ ӻߑ ¿∞Í È»ß ’ ’∂ ◊≈¿∞∫Á∂ ¡≈ ¿∞‘Á∂ ’’∂ Ú∆ «’‘Û≈ √ß◊∆ Í√ßÁ ¡À?
ÒØ’ Ï‘∞ ‹≈‰Á∂ ¡≈, «¬’ ◊µÒ È‘∆∫ √Ófi Ò◊Á∆ «’ ◊Ø«¡ª Á≈ ‹∆√√ ¿∞Í ÓÀÈ»ß √Ó∞ßÁ «Úµ⁄ ‚∞ÏÁ∂ √»‹ Ú∂Ò∂ «‹‘Û≈ √ß◊∆ √∞‰≈¬∆ «ÁßÁ≈ ¿∞‘
«‘ßÁ≈ Â∂ ¿∞‘Á∂ ÚµÒ Á∂÷Á∂ ◊≈¿∞∫Á∂ ¡≈ Í Â∞√∆∫ «’¿∞∫ ӻߑ ⁄∞µ’ ÒÀ∫Á∂ ˙? Ï‘∞ Í√ßÁ ¡ÀÕ...
√≈‚≈ µÏ Ú∆ ¿∞Ê∂ ¬∆ «’Â∂ ‘؉ªÕ ***
¡≈÷Á≈ ≈ÚÒ ⁄≈‘ ω≈ ’∂ «¬’-«¬’ ’µÍ √Ì È»ß «ÁßÁ≈ ‘À, «¬’ «ÁÈ ‘Ì‹È ¡≈÷Á∆ ‘À,
ÌÀ‰ ‹∆, ¬∂È∂ ÒØ’ ‹≈‰È ’’∂ ‘∆ «¬‘ √«‘ ˙Í≈ È‘∆∫ Òæ◊Á≈, «¬’ ◊Ø≈ Ì≈‹∆ Ï≈∂ ◊µÒª ’ «‘≈ √∆, ÓÀ∫ Áµ«√¡≈ «’ ÓÀ∫ ¿∞‘Ȫ Á∂
È‘∆∫ ª «¬Ê∂ ¬∂√∆¡È ‡µÏ ‘À ‘∆ «’ßÈ∂? ÿ Ú∆ ‹ªÈ∆ ¡ª, ª ¿∞‘ Í∞µ¤‰ Òµ◊≈ «’ ¿∞‘Á∆ Ú≈¬∆Î Ú∆ «√ß◊ ¡ÀÕ
Ì≈‹∆, Â∞‘≈‚≈ ª ‡µÏ Ú∆ Úµ‚≈ ¡ÀÕ ◊Ó∆¡ª-◊Ó∆¡ª Â∞‘≈‚≈ ÿ ¡◊Ò∆ Ú≈ ’«‘ «Á˙ «’ ÿ «Úµ⁄ «¬’ ◊≈«¬’ ÊØÛ≈? «¬‘ «ÏÓ≈∆
Ì«¡≈ «‘ßÁ≈Õ Í √≈È»ß «ÓÒ‰ ’ج∆ È‘∆∫ ¡≈¿∞∫Á≈Õ È≈ ÓÀÈ»ß Â∂ Ó∂∂ Ó∞ß‚∂-’∞Û∆ È»ßÕ
√≈‚∂ ‘∞‰ ϵ⁄∂ Úµ‚∂ ‘Ø ◊¬∂Õ ¿∞‘ ¡≈ ‹ªÁ∂ ¡≈, ¿∞‘Ȫ Á∂ ÁØ√ Â∂ ¡µ◊∂ ‘ª √µ⁄ Ì≈‹∆, Ó∂≈ Ó∞ß‚≈ Ú∆ ’«‘ßÁ≈ √∆ «’ «◊‡≈ ÒÀ‰∆ ¡ªÕ «’ßÈ∂ ’∞
«√Â∂Á≈ Ú∆ ¡≈ ‹ªÁ∂ ¡≈Õ ¡√Ò «Úµ⁄ «¬‘ ‹◊∑≈ ‘ «¬’ È»ß «÷µ⁄Á∆ ¡ÀÕ Á∆ ¡≈ ‹ªÁ∆ ¡À?
Ì≈‹∆, Ó∂∂ ª √∞‘∂ Á∆ Á∞’≈È «¬Ê∂ √∆ «¬√ ’’∂ «¬Ê∂ ¡≈ ◊¬∆ Í ¬∆Ï∂¡ ”Â∂ Á∂÷ ÒÚ∂, ⁄≈Ò∆-Íß‹≈‘ Íœ∫‚ Á∆ ’ßÓ ⁄Ò≈¿» «◊‡≈ ¡≈
Â∞√∆∫ «’¿∞∫ ◊Ø«¡ª Á∂ √«‘ ¡≈¬∂? ‹ªÁ∆ ¡ÀÕ
√≈È»ß Âª ¬∂√ ÿ Á≈ «‡’≈‰≈ «÷µ⁄ «Ò¡≈«¬¡≈Õ «‹ßÈ≈ «⁄ √≈‚∆¡ª Â∞‘≈‚∂ ’ØÒ ’ج∆ Ú≈Ë» È‘∆∫ ͬ∆?
‘≈Á√∂ - 20 ‘≈Á√∂ - 21
 Ó∂∆ «◊‡≈ ÍzØÎÀ√ÈÒ ‘∞ßÁ∆ ¡ÀÕ ‹∂ ’ج∆ «‹¡≈Á≈ Í∞≈‰∆ ‘Ø ‹≈Ú∂ ª ÓÀ∫
¡≈͉∆ ’ÒµÏ «Úµ⁄ √∂Ò ”Â∂ Ò≈ «Á¡≈ ’Áª Â∂ ÍÀ√∂ ’ÒµÏ È»ß ⁄Ò∂ ‹ªÁ∂ ¡≈Õ
’∞fi ◊µÒª ‘Ø ’’∂ ‘Ì‹È ⁄Ò∂ ‹ªÁ∆ ‘ÀÕ ∂ÚÂ∆ ¿πµ·‰ Á∆ ’Ø«√√
’Á∆ ‘À,
≈Ú∆, ‹√‡ ‘ÀÒÍ Ó∆, ¿πµ· ’∂ ÓÀ∫ Ï∂’Î≈√‡ ω≈ÚªÕ
≈ÚÒ ¿∞√ Á∆ √‘≈«¬Â≈ ’Á≈ ¿∞√ Èß» √ج∆ Ú≈Ò∆ Ú∆¡Ò ⁄∂¡ ”Â∂
‘∆ ÏÀ·≈ «ÁßÁ≈ ‘ÀÕ √ج∆ Ú≈Ò∆ Ú∆¡Ò ⁄∂¡ ’∞fi ¿∞⁄∆ ‘À, «‹√ ’’∂ ¿∞√ È»ß
√ج∆ Á∂ √≈∂ ’ßÓ ’È∂ √œ÷∂ ‘Ø ‹ªÁ∂ ‘ÈÕ ÿ Á∂ ’ßÓ ’È «Úµ⁄ ª ≈ÚÒ È»ß Ú∆
’ج∆ «fi‹’ È‘∆∫ ‘ÀÕ ¿∞‘ ÁØ Âª ‹∆¡ ‘È, ÿ Á≈ ’ßÓ «’ßÈ≈ ’∞ ‘؉≈ ‘ÀÕ ÊØÛ≈
Ï‘∞ ª ∂ÚÂ∆ ÚÀ√≈÷∆¡ª È≈Ò Ú∆ ’∞fi «‘µÒ-‹∞µÒ ’ «Ò¡≈ ’Á∆ ‘ÀÕ ∂ÚÂ∆
¡≈͉∆ Ú∆¡Ò ⁄∂¡ ’∞µ’ Ó∞‘∂ ÒÀ ‹ªÁ∆ ‘ÀÕ ≈ÚÒ Î«µ‹ «Úµ⁄Ø∫ ¡ª‚∂, Ï∂’È,
√Ø√∂‹ ’µ„ ’∂ ¿∞‘È»ß ÎÛ≈ «ÁßÁ≈ ‘ÀÕ Â∂Ò Â∂ Î≈¬∆ÍÀÈ Ú∆Õ
È≈√Â≈ ’’∂ ≈ÚÒ «◊‡≈ ⁄∞µ’ ÒÀ∫Á≈ ‘ÀÕ ∂ÚÂ∆ ¿∞√ ÚµÒ «Ú¡ß◊∆
È‹ È≈Ò Á∂÷Á∆ ‘À,
«¬‘È»ß È≈ ¤µ«‚˙, Ó∂∆ √œ∫’‰ È»ß!
Â»ß «¬‘Á∆ «¬µ‹Â ’«¡≈ ’, Â∂∂ È≈ÒØ∫ «¬‘ Úµ‚∂ ʪ ¡ÀÕ
¿∞‘ «’µÁª?
«¬‘ Â∂∂ ÂØ∫ Í«‘Òª Á∆ Ó∂∂ ÿ ¡≈¬∆ ‘ج∆ ¡ÀÕ
‹∂ «¬‘ ◊µÒ ¡À ª «¬‘È»ß È≈Ò ÒÀ √œ∫«¬¡ª ’ØÕ
ÂÀÈß» ’∆ ÍÂ≈, √«¬Á Ó∂∂ È≈Ò ‘∆ √œ∫Á∆ ‘ØÚ,∂ Â»ß «’‘Û≈ Á∂÷‰ ¡≈¿∞∫È∆ ¡ªÕ
¡≈÷Á≈ ≈ÚÒ ¡≈͉∂ ’Ó∂ ÚµÒ Â∞ ÍÀ∫Á≈ ‘ÀÕ
√∞’ ¡À, Â∞‘≈È»ß „ØÒ’∆, Ë≈Ó≈, ‘ÓØÈ∆¡Ó È‘∆∫ Ú‹≈¿∞‰∂ ¡≈¿∞∫Á∂,
Â∞√∆∫ ª ÿ Á∆ ¤µÂ ‘∆ √∞µ‡ Á∂‰∆ √∆!
¡≈÷Á∆ ∂ÚÂ∆ ‡ÀÒ∆ Á≈ «Ó؇ ⁄∞µ’ ÒÀ∫Á∆ ‘ÀÕ È≈Ò ‘∆ Ú‡√¡ÀÍ ÷ØÒ∑Á∆
Á∂÷Á∆ ‘À «’ ’ج∆ ÈÚª ÓÀ√‹ ª È‘∆∫Õ ¿∞‘ ∂‰∞’≈ Á∆¡ª ’∞Û∆¡ª Â∂ ◊œÚ Á∂
Ó∞ß‚∂-’∞Û∆ Á∆¡ª Â√Ú∆ª È»ß «È‘≈Á∆ ‹≈ ‘∆ ‘ÀÕ ≈ÚÒ ÿ߇≈ ’∞ «◊‡≈ Ú‹≈
’∂ Ï≈‘ ¡≈¿∞∫Á≈ ‘À Â∂ ◊≈‚È ÚµÒ ‹≈ «È’ÒÁ≈ ‘ÀÕ ÿ≈‘ ’µ‡‰ Ú≈Ò≈ ‘Ø
«◊¡≈, √Ó∞ßÁ ⁄Û∑ «◊¡À,
«’¿∞∫ Ó‘≈≈‰∆¬∂∫, Ï≈‘ ⁄µÒ∆¬∂? ◊Úª„∆ ·≈·ª Ó≈ «‘ÀÕ
⁄ÒØ, ¬∆√‡ÏœÈ È≈ ⁄µÒ∆¬∂, ’¬∆ «ÁÈ ‘Ø ◊¬∂, ◊¬∂ È‘∆∫Õ
‘ª, ¬∆√‡ÏœÈ ⁄µÒ ÚÛÁ∂ ¡ªÕ
ÓÀ∫ ’æÍÛ∂ Í≈ ÒÚª ‹≈Õ
ÒØ’ ª ’æÍÛ∂ Ò≈‘∞‰ È»ß «ÎÁ∂ ¡≈ Â»ß ‘Ø Í≈¿∞‰ È»ß ’«‘ßÈ∆ ¡À∫Õ
Ó∂∆ ‘∞‰ ’æÍÛ∂ Ò≈‘∞‰ Á∆ ¿∞Ó È‘∆∫, ⁄∂Â≈ ‹ÁØ∫ ¡≈ͪ ÏÒÀ’Í»Ò ◊¬∂
√∆ ª ¡≈ͪ √«Úß«Óß◊ Ú∆ ’∆Â∆ √∆Õ
‘≈Á√∂ - 22
‘ª, ÓÀ∫ ª ‚∞µÏ‰ ‘∆ Òæ«◊¡≈ √ªÕ
Â∞√∆∫ ¡≈Í∂ ’«‘ßÁ∂ √∆ «’ ¡ßÏ≈Ò∂ Á∂ ÂÒ≈Ϫ «Úµ⁄ È‘≈¿∞∫Á≈ «‘ªÕ
¿∞ÁØ∫ ÓÀÈ»ß ÂÀÈ≈ ¡≈¿∞∫Á≈ √∆, «√¡≈‰∂ ’«‘ßÁ∂ «’ ÂÀÈ≈ ’Á∂ È‘∆∫
Ì∞µÒÁ≈, «¬√∂ √Ø⁄ ¡Ë∆È ÂÀÈ Òæ«◊¡≈ √ªÕ
∂ÚÂ∆ È∂ ÓÀÈ»¡Ò Ú∆¡Ò ⁄∂¡ ”Â∂ ‘∆ ‹≈‰≈ ⁄≈«‘¡≈, «‹√ Á∂ Í‘∆¡ª
È»ß ◊ØÒ≈¬∆ «Úµ⁄ ≈‚ Òµ◊∆ ‘ج∆ √∆ «‹√ ÂØ∫ Ë’Á∆ ‘ج∆ ∂ÚÂ∆ ¡≈Í Ú∆ Ú∆¡Ò
⁄∂¡ ⁄Ò≈ √’Á∆ √∆Õ Ï‘∞Â∆ Ú≈ ∂ÚÂ∆ ¡≈Í ‘∆ Ú∆¡Ò ⁄∂¡ ⁄Ò≈¿∞∫Á∆ Í
«‹Ê∂ ¿∞⁄≈¬∆ ¡≈ ‹ªÁ∆ ª ≈ÚÒ ¿∞√ Á∆ ÓµÁÁ ’ «ÁßÁ≈ ‹ª ‹ÁØ∫ ∂ÚÂ∆ ʵ’
‹ªÁ∆ ª ≈ÚÒ ¡≈ ‹ªÁ≈Õ «¬√ Â∑ª ∂ÚÂ∆ Á∆ Ú«‹√ Ú∆ ‘Ø ‹≈«¬¡≈ ’Á∆
È‘∆∫ ª √≈≈ «ÁÈ Ï«‘ ’∂ ‹ª ÍÀ ’∂ ‘∆ «È’ÒÁ≈ √∆Õ «Â¡≈ ‘Ø ’∂ ≈ÚÒ
¡≈͉∆ «◊‡≈ È»ß ‚µÏ∂ «Úµ⁄ Í≈¿∞‰ Òµ◊≈Õ
≈Ú∆, ÍÒ∆‹, √≈È»ß «¬’µ·∆¡ª È»ß Ï≈‘ È≈ ÒÀ‹≈«¬¡≈ ’ØÕ Â∞√∆∫
Ó‹Ó≈ Ò≈ ’∂ Ï«‘ ‹≈‰≈Õ ÿµ‡Ø-ÿµ‡ ¡µ‹ Á≈ «ÁÈ È≈ ÒÚØ «¬‘È»ßÕ
ÂÀÈ»ß ÍÂ≈ «’ ¬∆√‡ÏœÈ «Úµ⁄ «¬‘ Ó∂∆ ͵¤≈‰ Á≈ ’≈È...Õ
’∞fi Ú∆ ‘ØÚ∂ ¡µ‹ «‘‰ «Á˙, ¡µ‹ «ÁÈ Ï‘∞ ÚË∆¡≈Õ
ÍØ«Ó‹ ’ ’∂ ¡◊Ò∆ Ú≈ Ó∂∂ ◊≈¿∞‰ Á∂ √À√È «Úµ⁄ È≈Ò ÏÀ·∂∫◊∆Õ
⁄ÒØ ·∆’Õ
≈ÚÒ «◊‡≈ Ú≈Í√ µ÷ «ÁßÁ≈ ‘ÀÕ ∂ÚÂ∆ ’≈Ò∆¡ª ¡ÀÈ’ª Ò◊≈ ÒÀ∫Á∆
‘ÀÕ
Ó‘≈≈‰∆¬∂, ‹µ⁄ ‘∆ ¡À∫, Ï√ ¡≈‘ ‹Û∑ª «Úµ⁄ «⁄µ‡Ø∫ ¿∞◊ ‘∆ ¡ÀÕ
«’√∂ «ÁÈ ß◊ª◊∆Õ ‘Ì‹È È»ß ’‘ª◊∆ «’ ÓµÁÁ ’ Á∂Ú∂Õ
ÓÀ∫ ÓµÁÁ ’ Á∂Úª◊≈ Â∂∆Õ
Â∞√∆∫ Í«‘Òª ¡≈͉∆ ª ÓµÁÁ ’ Ò˙, ¡≈͉∂ ª ß◊ Ò˙Õ
È‘∆∫ Ϭ∆ ÓÀ∫ È‘∆∫ ß◊‰∂, ÂÀÈ»ß ÍÂÀ «’ È’Ò∆ ’ßÓ Á∂ ÓÀ∫ ‘µ’ «Úµ⁄
È‘∆∫Õ
¿∞‘Ȫ È»ß ‹ª«Á¡ª Á∂÷ ‡≈¬∆√È √Ófi ‹ªÁ≈ ‘À Â∂ ¿∞‘ ⁄∆∫-⁄∆∫ ’È
Òæ◊Á≈ ‘ÀÕ
Á∂÷ «Ó√‡, ÂÀÈ»ß È‘∆∫ ÒÀ ‹≈ √’Á∂Õ Â»ß ‘À◊≈ ‚∂∫‹√ ÏßÁ≈Õ ÂÀÈ»ß √ªÌª◊≈
«’ Â∂∆ Ó≈Ò’‰ È»ßÕ Ï∆ ¬∂ ◊∞µ‚ Ï∞¡≈¬∂Õ
¿∞‘ ‡≈¬∆√È È»ß «Í¡≈ «ÁßÁ≈ ÿ Á∂ ¡ßÁ∂ ‘∆ ÏßÁ ’ Ï≈‘ «È’Ò
‹ªÁ∂ ‘ÈÕ
¤Ø‡≈ ’∞µÂ≈ «Ò¡≈ ‘∞ßÁ≈ ª √ªÌ‰≈ √œ÷≈ ‘∞ßÁ≈Õ
Úµ‚∂ ’∞µÂ∂ È»ß √ªÌ‰≈ Ú∆ Ú«‹√ ’È Úª◊ ‘∆ ¡ÀÕ
Ú«‹√ È»ß ’∆ Â∞√∆∫ ‘∞‰ ÿ∞ÒÈ Òµ◊‰≈!
ÁØÚ∂∫ ÈØ∫’-fiØ∫’ ’Á∂ Ï∆⁄ ”Â∂ ‹≈ Í∞µ‹Á∂ ‘ÈÕ ‘≈Á√∂ ÂØ∫ Ï≈¡Á ÁØÚª Á∂
‘≈Á√∂ - 23
√ßÏßË ÏÁÒ ◊¬∂ ‘ÈÕ Á∞µ÷ Ú∂Ò∂ ÒØ’ Â∞‘≈‚∂ ÂØ∫ Á» ̵‹Á∂ ‘È Í Á∞÷∆ ÒØ’ «¬’
Á»‹∂ Á∂ ‘Ø È∂Û∂ ‘Ø ‹ªÁ∂ ‘ÈÕ ‘≈Á√∂ ÂØ∫ Í«‘Òª ¿∞‘ ¡≈Í√ «Úµ⁄ Ï‘∞ ҫۡ≈
’Á∂ √ÈÕ ¬∂È≈ «’ ¡≈Í√ «Úµ⁄ Íß‹ «Ó߇ ÂØ∫ ÚµË ·ßÓ∂ È≈Ò ◊µÒ È‘∆∫ √È ’
√’Á∂Õ Ïµ«⁄¡ª È∂ ¿∞‘Ȫ Á≈ Ȫ “‡œÓ ¡À∫‚ ‹À∆” µ«÷¡≈ ‘Ø«¬¡≈ √∆Õ «¬’µ·∂ ’≈
«Úµ⁄ √Î È‘∆∫ √È ’Á∂ «’ ¿∞‘ ÒÛ ÍÀ‰◊∂Õ «‹√ Ú’Â ‘≈Á√≈ ‘Ø«¬¡≈ √∆
¿∞√ Ú’Â Ú∆ fi◊Û ‘∆ ‘∂ √ÈÕ Í «¬√ ‘≈Á√∂ È∂ √Ì ’∞fi ÏÁÒ «ÁµÂ≈Õ ¿∞‘Ȫ
Á∆ ¿∞‘ ÒÛ≈¬∆ ‘∞‰ ÈØ∫’-fiØ∫’ «Úµ⁄ ÏÁÒ ◊¬∆ ‘ÀÕ
Ï∆⁄ Â’ Í∞µ‹Á∆ ∂ÚÂ∆ Ú∆¡Ò ⁄∂¡ ⁄Ò≈¿∞∫Á∆ ʵ’ ‹ªÁ∆ ‘À ª
≈ÚÒ Ëµ’‰ Òµ◊Á≈ ‘ÀÕ ’∞fi ÒØ’ ¿∞‘Ȫ ÚµÒ ÿ» ’∂ Á∂÷ ‘∂ ‘È Â∂ ’∞fi
‘ÓÁÁ∆ È≈ÒÕ ’∞fi ÒØ’ ¡µ◊∂ Òßÿ ’∂ Ú∆ «Íµ¤∂ Ó∞Û Á∂÷‰ Òµ◊Á∂ ‘ÈÕ ¡«‹‘∆¡ª
È‹ª Á∂ ¿∞‘ ‘∞‰ ¡≈Á∆ ‘Ø ⁄µ∞’∂ ‘ÈÕ ÒØ’ ‹Á «’√∂ ¡Í≈‘‹ È»ß Í«‘Ò∆ Ú≈
«ÓÒÁ∂ ‘È Âª √’Â∂ «Úµ⁄ ¡≈ ‹ªÁ∂ ‘È, ¿∞‘Ȫ È»ß Ï‘∞ ¡‹∆Ï Òæ◊Á≈ ‘À Í
«Î ¿∞‘ √«‘‹ ‘Ø ‹ªÁ∂ ‘È Â∂ ’∞fi √Ó∂∫ Ï≈¡Á «¬√ Á∂ ¡≈Á∆ Ú∆Õ ≈ÚÒ ¿∞√ Á∆
⁄∂¡ È»ß ¡ÀÒÈ Á∂ “‘Ú≈È≈ ’ÀÎ∂” ÚµÒ ÓØÛÁ≈ ‘ÀÕ
≈Ú∆, ’œÎ∆ È‘∆∫, ¡≈¬∆√ ’∆Ó ÷≈‰ È»ß «ÁÒ ’ÁÀÕ
Â∂ ÂÀÈ»ß «‹‘Û∆ √»◊ ¡À?
«¬Ê∂ «’‘Û≈ ’ج∆ Á∂÷Á≈!
√»◊ ª Á∂÷Á∆ ¡À È≈Õ
Â∂ √»◊ È∂ «’‘Û≈ ÏØÒ‰ªÕ
√»◊ È∂ Ò≈·∆ ª Ó≈È∆ ¡À∫ È≈Õ
ÍÒ∆‹ ≈Ú∆, Ï√ ¡µ‹ Á≈ «ÁÈ, Ó∞Û ’∂ È‘∆∫ ’«‘ßÁ∆Õ
***
«ÈµÂ Úª◊ ≈ Á∂ Ú’Â ∂ÚÂ∆ Ú≈√»Ó ‹≈ ’∂ √œ‰ ⁄Ò∂ ‹ªÁ∆ ‘ÀÕ
≈Ú∆ ¿∞√ Á∆ «Ï√Â «Úµ⁄ ÍÀ‰ √Ó∂∫ ÓµÁÁ ’Á≈ ‘ÀÕ Ì≈Ú∂∫ ¿∞‘ ¡≈Í «¬‘ √Ì
’ √’Á∆ ‘À Í ≈Ú∆ È»ß ¿∞√ Á∆ √‘≈«¬Â≈ ’È≈ ⁄ß◊≈ Òæ◊Á≈ ‘À Â∂ ∂ÚÂ∆ È»ß
Ú∆Õ ¿∞√ Á∂ ÏÀ‚ Á∂ Á∞¡≈Ò∂ ‘À∫‚Ò Òµ◊∂ ‘ج∂ ‘È Â∂ ¿∞Í ‘∂· ’È Ú≈Ò∆ ∂Ò Ú∆
‘À ‹Ø ¿∞√ Á∆ ¿πµ·‰, ÏÀ·‰ «Úµ⁄ √‘≈«¬Â≈ Ò¬∆Õ ≈Ú∆ Ò¬∆ ∂ÚÂ∆ È≈Ò √œ‰≈
¬∂È≈ √œ÷≈ È‘∆∫ ‘∞ßÁ≈ «¬√ Ò¬∆ ¿∞‘ ¡Òµ◊ ’Ó∂ «Úµ⁄ ÍÀ∫Á≈ ‘À Í ¿∞‘ √≈∆ ≈Â
∂ÚÂ∆ «ÏÛ’ µ÷Á≈ ‘ÀÕ ÁØȪ ’Ó«¡ª Á∂ Ï»‘∂ ÷∞Ò∑∂ ‘∞ßÁ∂ ‘ÈÕ
√œ‰ ÂØ∫ Í«‘Òª Î∂√Ï∞µ’ ÷ØÒ‰
∑ ≈ ¿∞√ Á∆ ¡≈Á Á≈ «‘µ√≈ ‘ÀÕ ’∞fi Ï∂ÈÂ∆¡ª
ÁØ√Â∆ Ò¬∆ ¡≈¬∆¡ª ‘ج∆¡ª ‘ÈÕ ’∞fi ÈÚ∂∫ È؇∆«Î’∂√È‹ ‘È, ’∞fi ÈÚ∆¡ª
ÍØ√‡ª Ú∆Õ ÓÀ√ß‹ «Úµ⁄ «¬’ “‘ÀÒØ” Ú∆ ¡≈¬∆ ‘ج∆ ‘ÀÕ ¿∞‘ ÓÀ√ß‹ ÷ØÒ∑Á≈ ‘ÀÕ
Ó∂ÿÈ≈ «√ßÿÕ ¿∞‘ ¿∞√ Á∆ ÍØÎ≈¬∆Ò ÷ØÒ∑Á≈ ‘ÀÕ Ó∂ÿÈ≈ «√ßÿ, ¿∞Ó Íß‹≈‘ √≈ÒÕ
Íß‹≈Ï ÈÀ√ÈÒ ÏÀ∫’ «Úµ⁄ √∆È∆¡ ¡À‚Ú≈¬∆‹Õ √∞‘‰∆ √‹Á∆-ÎÏÁ∆ ¡œ ‘ÀÕ
¿∞‘ ¿∞√ Á∆¡ª Â√Ú∆ª Á∂÷‰ Òæ◊Á≈ ‘ÀÕ «¬’ Ó∞ß‚∂ Á∆ Â√Ú∆ ‘À, Ï⁄ÍµÈ Â∂
‘≈Á√∂ - 24
«Î Úµ‚∂ ‘ج∂ Á∆Õ «¬’ Â√Ú∆ ”Â∂ ‹≈ ’∂ ¿∞‘ ¡⁄≈È’ ∞’ ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ «¬‘ ª
÷«‘ÏÛ «√ßÿ ‘À, «‹‘Û≈ ÷≈Ò√≈ ’≈Ò‹ Á∂ ÁØ√ª Á∆ ‹∞ß‚Ò∆ «Úµ⁄ Ï≈¡Á «Úµ⁄
¡≈ ’∂ «Ò¡≈ √∆Õ Ò∞«Ë¡≈‰∂ ÂØ∫ ¡ßÏ≈Ò∂ ¡≈«¬¡≈ √∆Õ «’√∂ «‡¿»√È ¡’À‚Ó∆
«Úµ⁄ ÍÛ∑≈¿∞∫Á≈ √∆Õ ¿∞‘ ‘ «’√∂ È≈Ò ÒÛ ÍÀ∫Á≈ √∆Õ «ÏȪ ◊µÒ ÂØ∫ ÷«‘ÏÛÈ≈
ª ¿∞√ Á∂ √∞Ì≈¡ Á≈ «‘µ√≈ √∆ «¬√∂ Ò¬∆ ÁØ√ª È∂ ¿∞√ Á≈ Ȫ ‘∆ ÷«‘ÏÛ «√ßÿ
µ÷ «Ò¡≈ √∆Õ ‘∞‰ «ÂßÈ ’∞ √≈Ò ‘Ø ◊¬∂ ¿∞√ Á∆ Ӝ ‘Ø ◊¬∆ √∆, «¬‘ «’Â∂ ¿∞‘Á∆
Ï∆Ú∆ ª È‘∆∫? ¿∞‘ ‘Ø ÎØ‡Ø Á∂÷Á≈ ‘ÀÕ ‘ª, «¬‘ ª ¿∞√∂ Á∆ ÍÂÈ∆ ‘ÀÕ «¬‘ ª
ÏÛ∆ √À¡ ¡À Ϭ∆! ¡≈Ó Âœ ”Â∂ ¿∞‘ «’√∂ Á∂ ¡≈¬∂ √∞È∂‘∂ Á≈ ‹Ú≈Ï È‘∆∫ «Á¡≈
’Á≈ Í ¿∞√ È∂ «¬√ ‘ÀÒØ Á≈ ‹Ú≈Ï ‘ÀÒØ «Úµ⁄ Á∂ «ÁµÂ≈ Â∂ √œ∫ «◊¡≈Õ ÁØ ’∞ ÿ߇∂
‘∆ «Í¡≈ ‘ØÚ∂◊≈ «’ ¿∞√ Á∂ ÎØÈ ”Â∂ ÓÀ√∂‹ Ú≈Ò∆ «¬’ ÿ߇∆ Úµ‹∆Õ ¿∞‘ ‹≈◊
¿∞«·¡≈Õ ¿∞√ È∂ ÓÀ√ß‹ ÷Ø‘«Ò¡≈, Á∂«÷¡≈ «’ Ó∂ÿÈ≈ «√ßÿ Á≈ ‘∆ √∞È∂‘≈ √∆Õ
«Ò«÷¡≈ √∆,
-’∆ ‘≈Ò ¡À ≈ÚÒ ⁄œ‘≈È ‹∆? √≈«¬Á Ô≈Á ‘ØÚ∂ «’ Â∞√∆∫ ÁØ √≈Ò
Í«‘Òª ÎÀß‚‹ ¡œÎ ÷≈Ò√≈ ’≈Ò‹ Á∂ Îß’√È «Úµ⁄ ¡≈¬∂ √∆Õ Â∞√∆∫ «√Ú ’∞Ó≈ Á∂
◊∆ ◊≈¬∂ √ÈÕ «√Ú Ó∂≈ ÓÈÌ≈¿∞∫Á≈ √≈«¬ ‘ÀÕ
≈ÚÒ È∂ «¬’ Ú≈ «Î Ó∂ÿÈ≈ «√ßÿ Á∆ ÍØÎ≈¬∆Ò Á∂÷∆, ¿∞√ È∂ «¬‘
«⁄‘≈ Í«‘Òª ’Á∂ È‘∆∫ √∆ Á∂«÷¡≈Õ ¿∞‘ ‹Ú≈Ï «Ò÷‰ Òµ◊≈,
-‘ª, ÓÀ∫ Ú∆ ÷≈Ò√≈ ’≈Ò‹ Á≈ «Ú«Á¡≈Ê∆ «‘ªÕ ÓÀ∫ ‹Á Ú∆ ‹≈Úª
Í∞≈‰∂ ÁØ√ ÓÀÈ»ß ¿∞⁄∂⁄ Âœ ”Â∂ «ÓÒÁ∂ ¡≈Õ ¿∞√ Îß’√È «Úµ⁄ Ú∆ ÓÀ∫ «◊¡≈ √ª,
ÓÀÈ»ß √≈∂ ÓÀÈ»ß ◊≈¿∞‰ Ò¬∆ ’«‘‰ Òµ◊∂ √ÈÕ Í ÓÀ∫ ª Â∞‘≈È»ß ¿∞Ê∂ È‘∆∫ Á∂«÷¡≈!
-¬∂È∆ Ì∆Û «Úµ⁄ «’æÊØ∫ ÍÂ≈ Ò◊ÁÀ, Â∞‘≈‚∆ ¡≈Ú≈‹ «Úµ⁄ Ï‘∞ √Ø‹
¡ÀÕ
-√∞’∆¡≈Õ
-ÓÀ∫ Ô»«‡¿»Ï ”Â∂ Ú∆ Â∞‘≈È»ß Á∂«÷¡≈ ‘ÀÕ Â∞√∆∫ Ï‘∞ √≈∂ Ú∆«‚˙ Í≈¬∂
‘ج∂ ¡≈Õ Â∞√∆∫ ª Ï‘∞ ¿∞⁄ Í≈¬∂ Á∂ ◊≈«¬’ ‘Ø, ’ج∆ √∆ ‚∆ Ú∆ ‘À Â∞‘≈‚∆?
-«¬’ √∆ ‚∆ ω≈¬∆ √∆, ◊≈«¬’∆ Ó∂≈ √œ∫’ ‘À, «’µÂ≈ È‘∆∫Õ
-Â∞√∆∫ Ú‡√¡ÀÍ ”Â∂ ‘Ø?
-‘ª, ‘À ÚªÕ
-‹∂ «¬Â≈‹ È‘∆∫ ª ÓÀÈ»ß ¡≈͉≈ ÈßÏ «Á˙, ‹∂ ’Á∂ ◊µÒ ’È∆ ‘ØÚ∂
ª √œ÷ «‘ßÁ∆ ‘ÀÕ
≈Ú∆ È∂ ¡≈͉≈ ÈßÏ «Ò÷ «ÁµÂ≈Õ Ó∂ÿÈ≈ «√ßÿ È∂ «Î «Ò«÷¡≈,
-Â∞‘≈‚∂ È≈Ò «¬√ √ß÷∂Í ◊ÒÏ≈ ’ ’∂ ÷∞√∆ ‘ج∆Õ ‘∞‰ ÓÀ∫ ÏÀ∫’ ‹≈‰
Ò¬∆ «Â¡≈ ‘؉≈ ‘À, «Î ◊µÒ ’ª◊∂Õ Ï≈¬∂Õ
-Ï≈¬∂Õ
«Ò÷ ’∂ ¿∞√ È∂ ÎØÈ ÏßÁ ’ «ÁµÂ≈Õ «¬√ Á≈ ’∆ ÓÂÒÏ ‘Ø«¬¡≈?
‘≈Á√∂ - 25
«’‘Û∆ ◊µÒ ’È∆ ‘ج∆ Ó∂∂ È≈Ò? «’Â∂ «¬‘ ÓÀÈ»ß Íµ‡‰≈ ª È‘∆∫ ⁄≈‘∞ßÁ∆? ¬∂√
¿∞Ó «Úµ⁄ ÌÒ≈ ÓÀÈ»ß ’œ‰ ͵‡‰≈ ⁄≈‘∂◊∆? ÏÛ∆ ‹ßÂ≈ «Ú‘Ò∆ «ÎÁ∆ ¡À «¬ß‚∆¡≈
«Úµ⁄, ͵‡‰-Í∞‡≈¿∞‰ Ò¬∆Õ
√Ú∂∂ ‡≈¬∆√È È≈Ò √À ’Á∂ √Ó∂∫ ¿∞√ Á∂ ÎØÈ ¿∞Í Ú‡√¡ÀÍ ”Â∂ ¡≈¬∂
√∞È∂‘∂ Á∆ «¬’ ÿ߇∆ Úµ‹∆Õ ¿∞√ È∂ ÷ØÒ∑ ’∂ Á∂«÷¡≈ ª Ó∂ÿÈ≈ «√ßÿ Á≈ ‘∆ √∆Õ ¿∞√
È∂ ÎØÈ Ú≈Í√ ‹∂Ï «Úµ⁄ Í≈ «Ò¡≈ «’ ÿ ‹≈ ’∂ ◊µÒ ’∂◊≈Õ √≈≈ «ÁÈ ¿∞√ Á≈
¤Ø‡∂-¤Ø‡∂ ’ßÓª «Úµ⁄ «È’Ò «◊¡≈, Ó∂ÿÈ≈ «√ßÿ Á≈ √∞È∂‘≈ ¿∞√ È»ß ÓÈØ∫ «Ú√ ‘∆
«◊¡≈Õ ≈Â È»ß ∂ÚÂ∆ È»ß ÏÀ‚ «Úµ⁄ Í≈ ’∂ ¿∞‘ ¡≈͉∂ ’Ó∂ «Úµ⁄ «◊¡≈ ª
Ú‡√¡ÀÍ Á∆ «Î ÿ߇∆ Úµ‹∆Õ Ó∂ÿÈ≈ ‘∆ √∆Õ ÌÒ≈ «¬‘È»ß «’µÁª ÍÂ≈ ⁄µ«Ò¡≈
«’ Ó∂∂ √œ‰ Á≈ √Óª ‘Ø «◊¡≈? Ó∂ÿÈ≈ «√ßÿ È∂ «Ò«÷¡≈,
-ÓÀ∫ √≈≈ «ÁÈ ¿∞‚∆’Á∆ ‘∆ Í Â∞√∆∫ Ó∂∆ ‘ÀÒØ Á≈ ’ج∆ ‹Ú≈Ï ‘∆ È≈
«ÁµÂ≈Õ
≈ÚÒ ÎØÈ «¬’ Í≈√∂ µ÷ «ÁßÁ≈ ‘ÀÕ «¬‘ ’∆ ’«‘ ‘∆ ‘À? «¬‘ ‘ÀÒØ Á≈
‹Ú≈Ï «’¿∞∫ ¿∞‚∆’Á∆ ‘∆? «Î ÿÛ∆ Á∂÷Á≈ ‘À, ’∆ «¬‘ ¡œ √œ∫Á∆ È‘∆∫?
Ó∂ÿÈ≈ È∂ «Î «Ò«÷¡≈,
-«’√∂ ◊µÒØ∫ Ó∂≈ Â∞‘≈‚∂ È≈Ò ◊µÒ ’È È»ß «ÁÒ ’ «‘≈ √∆, «¬Ê∂
√Ú∂ Á∂ „≈¬∆ Úµ‹∂ ‘È, Â∞‘≈‚∂ ≈ Á∂ Á√ ‘؉◊∂, √Ø«⁄¡≈ «’ √≈«¬Á ‹≈◊Á∂
‘∆ ‘ØÚØ∫, Â∞‘≈‚∂ ’ØÒ ‡≈¬∆Ó ‘À?
-‘ª, ‘ª, ÓÀ∫ «Ú‘Ò≈ ‘∆ ‘ª, √œ‰ Á∆ «Â¡≈∆ «Úµ⁄ ‘ªÕ
-«Î ª Â∞‘≈‚∂ «Ó√‹ Ú∆ ‘؉◊∂?
-È‘∆∫, ¿∞‘ ¡≈͉∂ ’Ó∂ «Úµ⁄ ‘ÀÕ
-«’¿∞∫?
-¿∞‘Ȫ È»ß √œ‰ Ò¬∆ «Ú√∂√ ÏÀ‚ ⁄≈‘∆Á≈ ‘∞ßÁ≈ ¡ÀÕ
-«’¿∞∫?
-√≈‚≈ ¡À’√∆‚À∫‡ ‘Ø «◊¡≈ √∆, «‹√ ’’∂ ¿∞√ È»ß √ÍÀ√Ò ÏÀ‚ «Úµ⁄
√œ‰≈ ÍÀ∫Á≈ ¡ÀÕ
Ó∂ÿÈ≈ «√ßÿ ¡À’√∆‚À∫‡ Á∆ ÂÎ√∆Ò Í∞µ¤‰ Òµ◊∆ Â∂ ≈ÚÒ ¿∞√ È»ß
Ó؇∆-Ó؇∆ ’‘≈‰∆ «Ò÷ «ÁµÂ∆Õ Ó∂ÿÈ≈ È∂ «Ò«÷¡≈,
-ÓÀ∫ Â∞‘≈‚∆ ÍØÎ≈¬∆Ò Á∂÷∆ √∆, Â∞‘≈‚∂ «Ó√‹ È»ß Ú∆¡Ò ⁄∂¡ ”Â∂ Á∂÷
’∂ Òæ«◊¡≈ √∆ «’ ‹» ’ج∆ Úµ‚≈ ‘≈Á√≈ ‘ØÚ∂◊≈Õ Ï‘∞ «Ì¡≈È’ ⁄∆‹ ‘∞ßÁ∂ ‘È
«¬‘ ‘≈Á√∂!
-«Ì¡≈È’ «‹‘∂ «Ì¡≈È’! ‘≈Ò∂ Ú∆ Ô≈Á ¡≈¿∞∫Á∆ ¡À ª ‚ Òµ◊‰
Òæ◊Á≈ ¡ÀÕ ÓÀÈ»ß Âª ¿∞√ ≈‘∂ Òßÿ«Á¡ª Ú∆ ÌÀ¡ ¡≈¿∞∫Á≈Õ
-«¬‘ ‘Ø ‹ªÁ≈ ‘À Í ’¬∆ Ó∂∂ Ú◊∂ √È’∆ ÒØ’ ¿∞Ê∂ Ú≈-Ú≈ ‹ªÁ∂
‘È, ’∞fi ◊∞ßÓ «‹¿∞∫ ‘Ø «◊¡≈ ‘∞ßÁ≈Õ
‘≈Á√∂ - 26
-Ó∂ÿÈ≈ ‹∆, √≈‚≈ ª √Ì ’∞fi ◊∞ßÓ «◊¡≈, «‹ßÁ◊∆ ‘∆ ÏÁÒ ◊¬∆Õ
’ßÓª ÂØ∫ ¡√∆∫ ÁØȪ È∂ ¡Ò∆ «‡≈«¬ÓÀ∫‡ ÒÀ Ò¬∆ Â∂ Òß‚È ¤µ‚ ’∂ «¬Ê∂ ¬∆√‡ÏœÈ
’ØÒ ÏÈ∆ «ÚÒ∂‹ ¡≈ Ú√∂Õ
≈ÚÒ Á≈ Ï‘∞Â≈ ÓÈ È‘∆∫ √∆ ◊µÒ ’È È»ß Í ¿∞√ È»ß ‘≈Ò∂ È∆∫Á Ú∆
È‘∆∫ √∆ ¡≈ ‘∆, ¿∞√ È∂ √Ø«⁄¡≈ «’ ÁØ «Ó߇ ‘Ø √‘∆Õ Ó∂ÿÈ≈ «√ßÿ ¿∞√ È»ß
¬∆√‡ÏœÈ √«‘ Ï≈∂ Í∞µ¤‰ Òµ◊∆, «Î «¬ß◊ÒÀ∫‚ Á∂ Óœ√Ó Ï≈∂Õ «‹Ú∂∫ ¿∞‘ ◊µÒ
È»ß ÒÓ’≈¬∆ ‹≈ ‘∆ √∆Õ ≈ÚÒ ⁄À‡ ¤µ‚‰ Á≈ ≈‘ ÒµÌ «‘≈ √∆Õ Ó∂ÿÈ≈ «√ßÿ
È∂ «Ò«÷¡≈,
-ÓÀ∫ Â∞‘≈‚∆ ÍØÎ≈¬∆Ò ÂØ∫ Á∂«÷¡≈ «’ Â∞‘≈‚≈ «Íß‚ Á≈Ò≈ ‘À, Â∞‘≈‚∆
¡≈͉∂ «Íß‚ Á∂ √≈¬∆È ÏØ‚ È≈Ò ÷«Û¡ª Á∆ ÎØ‡Ø Ú∆ ‘ÀÕ
-‘ª, «¬‘ ÁØ √≈Ò Í«‘Òª Á∆ ‘ÀÕ
-ÓÀ∫ «Í¤Ò∂ ‘ÎÂ∂ Â∞‘≈‚∂ «Íß‚ ‹≈ ’∂ ¡≈¬∆ ‘ªÕ
-¡µ¤≈ ‹∆! ’ج∆ «√Â∂Á≈∆ ¡À √≈‚∂ «Íß‚?
-È‘∆∫, Ó∂≈ «¬’ ÁÁ Á≈ «√Â≈ ‘À Â∞‘≈‚∂ «Íß‚ È≈ÒÕ
-¡µ¤≈ ‹∆? √ªfi≈ ’È≈ ⁄≈‘Ø∫◊∂?
‘∞‰ ≈Ú∆ È»ß Ó∂ÿÈ≈ «Úµ⁄ «ÁÒ⁄√Í∆ ‹≈◊ ͬ∆ √∆Õ
-Ï‘∞ √≈Ò Í«‘Òª Ó∂∆ «¬’ ⁄µÍÒ ¿∞Ê∂ «‘ ◊¬∆ √∆Õ
≈Ú∆ È∂ ÓµÊ∂ ¿∞Í ‘µÊ Ó≈«¡≈Õ ÷Ø«Á¡≈ Í‘≈Û, «È’«Ò¡≈ ⁄»‘≈!
«¬‘ ¡œ ª Ï‘∞ ‘∆ ÏØ ¡À, Ú’Â ÷≈Ï ’ ‘∆ ¡ÀÕ ¿∞√ È∂ «Ò«÷¡≈,
-⁄µÍÒ Á≈ ’∆ ¡À ‹∆, «‹ßÈ∆¡ª ’‘Ø∫ ÒÀ «ÁßÈ∂ ‘ª Í Â∞√∆∫ √≈‚∂ «Íß‚
È≈Ò È≈‹ È≈ ‘ØÚØÕ
-¿∞‘ ⁄µÍÒ Â∞√∆∫ È‘∆∫ ÒÀ ’∂ Á∂ √’Á∂, ’ج∆ Ú∆ È‘∆∫ ÒÀ ’∂ Á∂ √’Á≈Õ
¡µ¤≈ ‹∆, ◊∞µ‚ È≈¬∆‡, Â∞‘≈‚≈ Ú’Â ÏÏ≈Á ’È Ò¬∆ Ó∞¡≈Î∆Õ Ï≈¬∂Õ
-Ï≈¬∂Õ
ÎØÈ ÏßÁ ’Á≈ ≈Ú∆ ÏØ«Ò¡≈, “‘À Í≈◊Ò ¡œÂ! ⁄µÍÒ È≈Ò ÁÁ Á≈
«’‘Û≈ «√Â≈ ‹∞Û «◊¡≈?”
***
≈Â È»ß «¬’-ÁØ Ú≈ ¿∞√ È»ß ‹≈◊ ¡≈¬∆ ª ¿∞√ È»ß Ó∂ÿÈ≈ «√ßÿ Á∆
⁄µÍÒ Ú≈Ò∆ ◊µÒ Ú∆ Ô≈Á ¡≈¿∞∫Á∆ ‘∆Õ ‘ Ú≈ ¿∞√ Á∂ ӻߑØ∫ «È’«Ò¡≈,
“’ÓÒ∆ ¡œÂ!” √Ú∂∂ ¿∞√ Á≈ «ÁÒ ’∆Â≈ «’ «¬√ ◊µÒ Á≈ «‹’ ∂ÚÂ∆ È≈Ò
’∂, «Î √Ø«⁄¡≈ «’ ¡œª ª ¡ÀÚ∂∫ ‘∆ ¬∆÷≈ ’È Ò◊Á∆¡ª ‘ÈÕ ÏßÁ∂ Á∂ ÓÈ
Á∂ Ú∂◊ Á≈ Ú∆ ÍÂ≈ È‘∆∫ ⁄ÒÁ≈ «’ ¿∞‘ ’ÁØ∫ «’Ë È»ß Ú◊‰ Òæ◊Á≈ ‘ÀÕ Ó∂ÿÈ≈
«√ßÿ Ó∂∂ «Íß‚ ‹ªÁ∆ ‘À, ⁄µÍÒ «‹‘∆ ΋»Ò ⁄∆‹ Ï≈∂ ◊µÒ ’Á∆ ‘ÀÕ ‹∂ Â»ß ÓÀÈ»ß
͵‡‰ Ò¬∆ Ó∂∂ È≈Ò ⁄À‡ √∞» ’∆Â∆ ‘À ª ⁄À‡ ª „ß◊ È≈Ò ’, ¡≈͉∂ Ï≈∂,
Ó∂∂ Ï≈∂Õ ⁄À‡ Ú∆ «¬’ÁÓ ÏßÁ ’ «ÁµÂ∆ «‹Ú∂∫ ÏØ ‘Ø ◊¬∆ ‘ØÚ∂Õ ¿∞√ È∂ ¿∞‘Á∆
‘≈Á√∂ - 27
ÍØÎ≈¬∆Ò Ó∞Û ’∂ ÷ØÒ∑∆, ⁄ß◊∆ Â∑ª Á∂÷∆, ’ج∆ √µ’ Ú≈Ò∆ ◊µÒ ª Ò◊Á∆ È‘∆∫
√∆Õ ⁄ß◊∆ ÌÒ∆ √∆, ¡≈͉∆ ¿∞Ó Á∂ «‘√≈Ï È≈Ò √‹Á∆-ÎÏÁ∆Õ Í«‡¡≈Ò≈
√≈‘∆ √»‡ «Úµ⁄ ¿∞√ Á∆ Í»∆ ‡œ‘ √∆Õ ¿∞√ È∂ ’¬∆ Ú≈ ÎØÈ Á∂«÷¡≈ «’ √≈«¬Á
Ó∂ÿÈ≈ «√ßÿ È∂ Ó∞Û ’∂ ’ج∆ √∞È∂‘≈ Í≈«¬¡≈ ‘ØÚ∂ Í ¿∞Ê∂ ’∞fi Ú∆ È‘∆∫ √∆Õ Í»≈
«ÁÈ Òßÿ «◊¡≈Õ Ó∂ÿÈ≈ Á≈ ’ج∆ √∞È∂‘≈ È≈ ¡≈«¬¡≈Õ Í«‘Ò∆ Ú≈ «’√∂ ¡œÂ
È≈Ò ¿∞√ È∂ ¬∂È≈ ⁄À‡ ’∆Â≈ √∆Õ Ì≈Ú∂∫ ◊µÒÏ≈ Á≈ ¡÷∆ Ï‘∞Â≈ ÚË∆¡≈ È‘∆∫
√∆ Í «Î Ú∆ ¿∞√ Á≈ «ÁÒ ’ «‘≈ √∆ ‘Ø ◊µÒª ‘Ø‰Õ ¡µ‹ ¿∞√ È∂ «◊‡≈ Ú∆
È≈ ⁄∞µ’∆Õ ∂ÚÂ∆ È∂ Í∞µ«¤¡≈ ª ÏØ«Ò¡≈,
¡ÀÚ∂∫ «√ «‹‘≈ Á∞÷Á≈ ‹≈Õ
Ó∂∂ ≈Ú∆ Á≈ «√ Á∞÷ÁÀ? ¡µ‹ Â’ ª ¬∂Áª ’Á∂ ‘Ø«¬¡≈ È‘∆∫Õ Â∞√∆∫
ª ÒØ’ª Á∂ «√ Á∞÷≈¿∞∫Á∂ ˙, Â∞‘≈‚≈ «’√∂ È∂ ’∆ Á∞÷≈ ÒÀ‰≈!
Ó∂≈ «√ ‘∞‰ Â∂∂ «√ Á∆ ’≈Í∆ ’È Òµ◊ «Í¡≈Õ
¡µ‹ «Î Óœ√Ó ÚË∆¡≈ ‘ÀÕ Ë∞µÍ Ú∆ ‘À Â∂ ‘Ú≈ Ú∆ È‘∆∫Õ ¡µ‹ ¿∞√ È∂
∂ÚÂ∆ È»ß ÒÀ ’∂ ¬∆√‡ÏœÈ ‹≈‰≈ ‘ÀÕ ’µÒ Á≈ ∂ÚÂ∆ È∂ Ú≈¡Á≈ ’∆Â≈ √∆ «’ ‹∂
¡µ‹ Óœ√Ó ÚË∆¡≈ ‘Ø«¬¡≈ ª ¿∞‘ ¿∞‘Á∂ È≈Ò Ï∆⁄ ”Â∂ ¡≈Ú∂◊∆Õ ’µÒ ¿∞√ È∂
¡≈¬∆√’∆Ó «‹¿∞∫ ÷≈Ë∆ √∆Õ ¿∞‘ ∂ÚÂ∆ È»ß ¬∆√‡ÏœÈ «Ò¡≈Ú∂◊≈, Ï∆⁄ ”Â∂
„∞’Ú∆∫ «‹‘∆ ‹◊∑≈ ÒµÌ ’∂ ¿∞√ Á∆ Ú∆¡Ò ⁄∂¡ «¬’ Í≈√∂ ÷Û∆ ’ Á∂Ú∂◊≈Õ
«¬’ Í≈√∂ ÏØ‚ µ÷∂◊≈ «‹√ ¿∞Í «Ò«÷¡≈ ‘À, “‚ØÈ∂√È Î≈ ’ÒµÏ «√’√‡∆
ÍÒµ√”Õ √Í∆’ Â∂ Ó≈¬∆’ È»ß √À‡ ’∂◊≈Õ «◊‡≈ Ú≈Ò≈ Ï’√≈ ‘∂·ª √≈‘Ó‰∂ µ÷
Á∂Ú∂◊≈Õ ¿∞‘ ◊∆ ◊≈¿∞∫Á≈ ‹≈Ú∂◊≈Õ ÒØ’ ÍÀ√∂ Ï’√∂ «Úµ⁄ √∞‡Á∂ ‹≈‰◊∂Õ ’Á∂
¡ÀÒÚ∆‹ Í∂‹Ò∂ Â∂ ’Á∂ ’«ÒÎ «⁄‚ Â∂ ’ج∆ ‘ØÕ ‹Á ◊≈¿∞∫Á≈ ʵ’ ‹≈Ú∂◊≈
ª «’√∂ ◊∆ Á∆ Ë∞ßÈ Ú‹≈¿∞‰ Òµ◊∂◊≈Õ «¬Ú∂∫ ¿∞‘ ÁØ ÿ߇∂ ◊≈Ú∂◊≈ Â∂ Ï’√∂
«Úµ⁄Ø ‘ج∂ ÍÀ√∂ «¬’µ·∂ ’∂◊≈Õ «‹ßÈ∂ ÍÀ√∂ ‘ج∂ ’ÒµÏ Á∂ √À’‡∆ √ÀÓ Á∂ √Í∞Á ’
Á∂Ú∂◊≈Õ Í ¡µ‹ ¿∞‘ ¬∆√‡ÏœÈ ‹≈‰ Á≈ ÍØ◊≈Ó Ú∆ √«Ê◊ ’ «ÁßÁ≈ ‘ÀÕ
∂ÚÂ∆ È»ß ¿∞√ Á≈ «Î’ ‘؉ Òæ◊Á≈ ‘ÀÕ ¬∂Áª ª ¿∞√ È∂ ’Á∂ È‘∆∫ √∆ ’∆Â≈Õ ¿∞‘
’∞fi Í∞µ¤Á∆ ‘À ª Á√Á≈ È‘∆∫Õ Áµ√∂ ª Áµ√∂ Ú∆ ’∆?
¡◊Ò∆ √Ú∂ ¿∞‘ ‡≈¬∆√È È»ß ÒÀ ’∂ Ï≈‘ «È’ÒÁ≈ ‘ÀÕ ¡µ‹ Óœ√Ó
·ß‚≈ ‘ÀÕ ¿∞√ È∂ Ì≈∂ ’æÍÛ∂ Í≈¬∂ ‘ج∂ ‘ÈÕ ‡≈¬∆√È Ò¬∆ ¿∞‘ ‚ß‚≈ «Ò¡≈¿∞‰≈
Ì∞µÒ «◊¡≈ ‘À Í ‡≈¬∆√È Ìµ‹‰-ȵ·‰ Ò¬∆ ’≈‘Ò≈ ‘ÀÕ ¡⁄≈È’ ¿∞‘È»ß «¬’
◊∂∫Á «ÓÒ ‹ªÁ∆ ‘ÀÕ ¿∞‘ ◊∂∫Á È»ß Á» √∞µ‡Á≈ ‘À, ‡≈¬∆√È ⁄µ∞’‰ ̵‹Á≈ ‘ÀÕ ÏµÒ∂
«Ó√‡ ≈ÚÒ ⁄œ‘≈È, «¬’ ¡œ È∂ ÿ∞Ó≈ ’∂ µ÷ «ÁµÂ≈! ¬∂È≈ ’Ó‹Ø ‘Ø «◊¡À∫?
¿∞‘ Ú∆ ¬∂È∆ ¤∂Â∆! ’Á ‡≈¬∆√È ◊∂∫Á ⁄∞µ’ ’∂ Ú≈Í√ ¡≈ ’∂ ¿∞‘Á∂ Ó∞‘∂ µ÷
«◊¡≈ ‘À, ¿∞√ È»ß ÍÂ≈ ‘∆ È‘∆∫ ⁄ÒÁ≈Õ ¿∞‘ «¬’ ͵Ê ⁄∞µ’ ’∂ √Ó∞ßÁ «Úµ⁄
Ú◊≈‘ Ó≈Á≈ ‘ÀÕ ‡≈¬∆√È ¿∞√ È»ß ◊∂∫Á √ÓfiÁ≈ ¿∞√ Á∂ Ó◊ Ì‹Á≈ ‘À Í
«È≈√ Ú≈Í√ Ó∞Û ¡≈¿∞∫Á≈ ‘ÀÕ
‘≈Á√∂ - 28
⁄µÒ Í∞µÂ≈, ÿ È»ß ⁄µÒÁ∂ ¡ªÕ ¡µ‹ √Ó∞ßÁ ‹Ú≈Ï È‘∆∫ Á∂ «‘≈Õ
ÿ ¡≈ ’∂ ∂ÚÂ∆ È»ß ⁄≈‘ «ÍÒ≈ «◊‡≈ ⁄∞µ’ ÒÀ∫Á≈ ‘ÀÕ «’‘Û∆ Ë∞ßÈ
Ú‹≈¿∞‰∆ ‘À «¬√ Á≈ ¿∞√ È»ß ’ج∆ «Ë¡≈È È‘∆∫, ¿∞‘ Ï√ «◊‡≈ Ú‹≈¿∞∫Á≈ ‹ªÁ≈
‘ÀÕ ¿∞∫◊Òª ʵ’∆¡ª ª ÍÀ‡È È≈Ò Ú‹≈¿∞‰ Òµ◊Á≈Õ ’∂¡ ‘Ì‹È ¡≈¿∞∫Á∆
‘À, ¿∞‘ ÁÚ≈‹≈ ÷ØÒ∑ «ÁßÁ≈ ‘À Â∂ Ó∞Û «◊‡≈ ÎÛ ÒÀ∫Á≈ ‘ÀÕ ‘Ì‹È ≈ÚÒ ÚµÒ
«Ë¡≈È È≈Ò Á∂÷Á∆ ∂ÚÂ∆ Á∂ ’ØÒ ¡≈ ‹ªÁ∆ ‘À,
Ì≈‹∆ ª ¡µ‹ Ó»‚ «Úµ⁄ Ò◊Á∂ ¡≈Õ
È‘∆∫, ¡µ‹ Ì≈‹∆ Ó»‚ «Úµ⁄ È‘∆∫, «¬√∂ ’’∂, «¬‘Ȫ Á≈ Ó»‚ ¿∞÷«Û¡≈
‘Ø«¬¡ÀÕ ÍÂ≈ È‘∆∫ «’‘Á∆ Ô≈Á ¡≈¬∆ ‘ج∆ ¡À!
Á∂«÷˙ ÌÀ‰ ‹∆, «’Â∂ Ì≈‹∆ «¬√’ ‘∆ È≈ ’ ÏÀ·∂ ‘؉!
’È Á∂ ‹∂ ’Á∂ ¡≈ ª, ...’Ïª ”⁄∂ ҵª, «¬√’ √∞fiÁ∂ ¡≈?
ÒÀ ÌÀ‰ ‹∆! Á∂÷‰ È»ß Âª Ì≈‹∆ Â’Û∂ ͬ∂ ¡≈Õ
Ï≈‘Ø∫ ¬∆ Ò◊Á∂ ¡≈, ¡ßÁ Á≈ ÓÀÈ»ß √Ì ÍÂ≈Õ
∂ÚÂ∆ È∂ ¡≈«÷¡≈ Â∂ ÁØÚ∂∫ ‘∆ ‘µ√‰ Òµ◊∆¡ªÕ ¿∞‘Ȫ È»ß ‘µ√Á∆¡ª Á∂÷
‡≈¬∆√È ¿∞‘Ȫ Í≈√ ¡≈ ÷ÛÁ≈ ‘ÀÕ ∂ÚÂ∆ «Â¡≈ ‘Ø ’∂ ÏÀ·’ «Úµ⁄ ¡≈¬∆ ª
’«‘‰ Òµ◊∆,
’ج∆ «‡¿»È Ú∆ ’µ„Ø «’ ¡ÀÚ∂∫ ‘∆ Ë»Û «Úµ⁄ ‡µ‡» Ì‹≈¬∆ «ÎÁ∂ ˙∫!
≈Ú∆ È∂ «◊‡≈ Á∆¡ª Â≈ª «Î ’µ√∆¡ª Â∂ ‘œÒ∆ ‘œÒ∆ Ë∞ßÈ ’µ„‰
Òµ«◊¡≈, “’œÈ ‘À ‹Ø √ÍÈØ∫ Ó∂ ¡≈«¬¡≈, ’œÈ ‘À ‹Ø «ÁÒ Ó∂∫ √Ó≈«¬¡≈...Õ”
ÓÀ∫ «¬‘ «ÎÒÓ ‹µÏÒÍ∞ Á∂÷∆ √∆, Ó∂∂ Ï≈‹∆ «ÓÒ‡∆ «Úµ⁄ «‹¿∞∫ √È,
¿∞Ê∂ ÍØ√«‡ß◊ √∆Õ
¡√Ò «Úµ⁄ ª «¬‘ ◊≈‰≈ ¡ÀÒÚ∆‹ ÍÀ‹Ò∂ Á≈ ¡À, “Ó≈◊∆‡≈”,
√ß’-‹À«’√È È∂ ª ’≈Í∆ ’∆Â∆ ¡ÀÕ
‹∂ ¿∞√ Á≈ Ó»‚ ·∆’ ‘∞ßÁ≈ ª ‹» Áµ√Á≈ «’ √ß’-‹À«’√È Á∂ «‹‘Ȫ
◊≈«‰¡ª «Úµ⁄ «◊‡≈ Úµ‹Á∆ ‘À ¿∞‘ Â’∆ÏÈ ¡ß◊∂‹∆ ◊∆ª Á∆ È’Ò ‘ÈÕ
‹Á ÂØ∫ ¿∞‘ ¡ß◊∂‹∆ ◊≈‰∂ ◊≈¿∞‰ Òæ«◊¡≈ ‘À ª ¿∞√ È∂ Á∂«÷¡≈ ‘À «’ «‘ßÁ∆
«ÎÒÓª Á∂ «’ßÈ∂ ‘∆ ◊∆ ¡ß◊∂‹∆ ◊∆ª Á∆ «√µË∆ È’Ò ‘ÈÕ «◊‡≈ Ú‹≈¿∞∫Á≈
Ú‹≈¿∞∫Á≈ ¿∞‘ «’Â∂ Á≈ «’Â∂ ‹≈ Í∞µ‹≈, «‹Ú∂∫ ‚≈¬∆Ú ’≈ ⁄Ò≈¿∞∫«Á¡ª
«’Ë∂ ‘Ø ‘∆ Â∞«¡≈ «ÎÁ≈ ‘∞ßÁ≈ ‘ÀÕ ÓÀ∫ ¿∞√ ¡œ Ï≈∂ «’¿∞∫ √Ø⁄ «‘ª? «’Â∂ ÓÀ∫
∂ÚÂ∆ ÂØ∫ ÎÀ‚-¡µÍ ª È‘∆∫ ‘Ø «◊¡≈? È‘∆∫-È‘∆∫, ∂ÚÂ∆ ª Ó∂∆ ‹≈È ‘ÀÕ
∂ÚÂ∆ «‹ß∫È≈ «Í¡≈ ÓÀÈ»ß «’√ È∂ ’∆ Á∂‰≈ ‘ÀÕ È≈Ò∂ ‘∞‰ ÁØ‘Â∆¡ª, ÍØÂ∆¡ª
Ú≈Ò≈ ÏßÁ≈ ‘ª ÓÀ∫Õ ¡«‹‘∆¡ª √Ø⁄ª ÓÀÈ»ß √ØÌÁ∆¡ª Ú∆ È‘∆∫ ‘ÈÕ Í ¡√Ò ◊µÒ
«¬‘ ‘À «’ ’¬∆ Ú≈ ÏßÁ≈ ¡≈͉∂ ¡ßÁ ÏÀ·∂ ÏßÁ∂ ÂØ∫ Ú∆ ¡‰‹≈‰ ‘∞ßÁ≈ ‘ÀÕ ’¬∆
Ú≈ ¡≈͉∂ ¡≈Í È≈Ò Ú∆ fi»· ÏØÒÁ≈ «‘ßÁ≈ ‘À «‹√ Á≈ ¿∞√ È»ß ÍÂ≈ È‘∆∫
Òæ◊Á≈Õ ‘Ø Á∂‘ ÌØ◊‰ Á∆ Ò≈Ò√≈ Ï∂√µ’ ÏßÁ∂ «Úµ⁄ È≈ ‘ØÚ∂ Í ‘Ø »‘ È≈Ò Âª
‘≈Á√∂ - 29
÷∂‚‰ Á∆ Ì∞µ÷ ª «’Â∂ È≈ «’Â∂ «‘ßÁ∆ ‘ÀÕ ¿∞‘ Í»∆ ’Ø«√√ ’Á≈ «’ ¿∞√ Á≈
«Ë¡≈È Ó∂ÿÈ≈ ÚµÒ È≈ ‹≈Ú∂Õ
«¬’ «ÁÈ ¿∞√ È»ß «ÚßÁ Á≈ «÷¡≈Ò ¡≈«¬¡≈Õ ¿∞‘ Ú∆ ÷«‘ÏÛ «√ßÿ
È»ß ⁄ß◊∆ Â∑ª ‹≈‰Á≈ √∆Õ ¿∞‘ È∂ «ÚßÁ È»ß ÎØÈ ÿ∞Ó≈ «Ò¡≈,
«’µÁª Ϭ∆ ¡Î√≈, ’∆ ‘≈Ò ¡À?
‘≈Ò «¬‘ «’ ◊Ó∆ ‹Øª ”Â∂ ¡À Â∂ «Ï‹Ò∆ ◊∞µÒ! ...Â»ß √∞‰≈?
«¬Ê∂ Ú∆ ¡⁄≈È’ Óœ√Ó ÷≈Ï ‘Ø «◊¡≈Õ
ÂÀÈ»ß «’‘È∂ «’‘≈ √∆ «’ Òß‚È ¤µ‚ ’∂ √Ó∞ßÁ Á∂ ’ß„∂ ‹≈ Ï«‘?
ÏßÁ≈ «‹ßÁ◊∆ Ì ⁄≈Òª ÷∂‚Á≈, ’ج∆ √‘∆ ⁄≈Ò ⁄µÒ ‘Ø ‹ªÁ∆ ¡À Â∂
’ج∆ ◊ÒÂÕ Â»ß ¡≈͉∂ ÏÒµ‚ ÍÀ√ Á≈ ‘≈Ò √∞‰≈?
’߇ØÒ ”⁄ ¡À, ◊ØÒ∆ ÷≈¬∆ ‹≈Ȫ, Ì≈Ï∆ ≈‰∆ Á∆ «√‘ «’µÁª?
¿∞‘ Ú∆ √∞ «√ ¡ÀÕ «¬’ ◊µÒ Áµ√, ˙‘ ÷«‘ÏÛ «√ßÿ È‘∆∫ √∆ ‘∞ßÁ≈
«‹‘Á∆ «Íµ¤∂ «‹‘∂ Ӝ ‘Ø ◊¬∆ √∆Õ
‘ª, ‘∞ßÁ≈ √∆Õ
¿∞‘Á∆ ÿÚ≈Ò∆ È»ß ‹≈‰Áª?
‘ª, ÓÀ∫ ÁØ ’∞ Ú≈ ÷«‘ÏÛ Á∂ È≈Ò ¿∞‘Á∂ ÿ «◊¡≈ √ª, ÚÀ√∂ ÓÀ∫ ¿∞‘Á∂
ÏÀ∫’ Ú∆ ‹≈È≈ «‘È≈Õ
«’‘Ø «‹‘∆ ¡œ ¡À?
Ï‘∞ ÈÎ∆√ ¡À, ÷«‘ÏÛ Âª √≈Ò≈ ‡∞µÒ ‘∆ √∆, «¬‘ ¡Ó∆ ÿ Á∆
’∞Û∆ ¡ÀÕ «¬‘Á∂ «Í˙ È∂ ÷«‘ÏÛ È»ß Á≈‹ «Úµ⁄ ÿ «ÁµÂ≈ √∆Õ ...Â»ß «’¿∞∫ Í∞µ¤Áª?
«¬’ «ÁÈ Ó∂∂ È≈Ò ⁄À‡ ’Á∆ √∆, ’«‘ßÁ∆ «’ ÓÀ∫ Â∞‘≈‚∂ «Íß‚ ‹ªÁ∆
«‘ßÁ∆ ¡ªÕ
ÓÀÈ»ß Òæ◊Á≈, «¬‘ Â∞‘≈‚∂ «Íß‚ √’»Ò «Úµ⁄ ‡∆⁄ ‘∞ßÁ∆ √∆, ÏÀ∫’ Á∆ ‹œÏ
ÂØ∫ Í«‘ÒªÕ «‹Ê∂ Â’ Ó∂≈ «÷¡≈Ò ¡À «’ «¬‘Á≈ ¡À’√∆‚À∫‡ Ú∆ Â∞‘≈‚∂ «Íß‚ ‘∆
‘Ø«¬¡≈ √∆Õ
’À√≈ ¡À’√∆‚À∫‡?
«¬‘Á∆ √’»‡∆ ‡≈Ò∆ «Úµ⁄ ‹≈ Úµ‹∆ √∆ Â∂ «¬‘Á∆ «¬’ ҵ «⁄µÊ∆
◊¬∆ √∆, ’‡‰∆ ͬ∆ √∆Õ ‘∞‰ «¬’ ҵ ȒÒ∆ ¡À, ‹≈ ’∞ Òß◊ Ó≈ ’∂ Â∞Á∆
¡ÀÕ
˙ Ó≈¬∆ ◊œ‚! ˙ Ó≈¬∆ ◊œ‚!
¡≈÷Á≈ ≈Ú∆ ◊≈‚È Á≈ ◊∂‡ ÷ØÒ∑Á≈ √Ó∞ßÁ ÚµÒ Ìµ‹ «Í¡≈Õ
‘≈Á√∂ - 30
ÁØ
fiÛ∆ Òµ◊∆ ‘ج∆ ‘ÀÕ È∂‘Ó ‘∞ßÁ∆ ‘À ‘≈Û Á∆ fiÛ∆Õ ¡ÚµÒ ª «¬‘
Ò◊Á∆ È‘∆∫ Í ‹∂ Ò◊Á∆ ‘À ª ‘‡Á∆ È‘∆∫Õ ‘≈Ò∂ ª «¬√ Á≈ Í«‘Ò≈ «ÁÈ ‘∆
‘À, ÍÂ≈ È‘∆∫ ‘≈Ò∂ «’ßÈ∂ «ÁÈ ⁄µÒ∂Õ Ó∂ÿÈ≈ «√ßÿ È»ß fiÛ∆ √Á≈ ⁄ß◊∆ Ò◊Á∆ ‘ÀÕ
¡«‹‘∆ fiÛ∆ «Úµ⁄ «¬’ ϵ⁄∆ ¿∞‘Á∂ ¡ßÁØ∫ «È’Ò ’∂ «¬√ «Úµ⁄ È‘≈¿∞‰ Ò◊Á∆
‘ÀÕ Ï⁄ÍµÈ Ì≈Ú∂∫ Ï‘∞ «Íµ¤∂ «‘ «◊¡≈ ‘À Í ¿∞‘ ¡«‹‘∂ Óœ’∂ ”Â∂ ¡Â∆ ڵÒ
Ó∞Û ‹≈«¬¡≈ ’Á∆ ‘ÀÕ ¿∞‘ Ï≈ÓÁ∂ «Úµ⁄ ¡≈Ó ’∞√∆ ”Â∂ ÏÀ·∆ Ò◊≈Â≈
«‚◊Á∂ Í≈‰∆ ÚµÒ Á∂÷∆ ‹≈ ‘∆ ‘ÀÕ fiÛ∆ ¿∞√ È»ß ⁄ß◊∆ ª Òµ◊ ‘∆ ‘À Í ’ج∆
÷∞√∆ È‘∆∫ Á∂ ‘∆Õ ¿∞√ È»ß ‹≈ÍÁ≈ ‘À «‹Ú∂∫ ÷∞√∆ ¿∞√ È∂ ’Á∂ Á∂÷∆ ‘∆ È≈ ‘ØÚ∂Õ Á»
Ï⁄ÍµÈ ÚµÒ Â∞ ‹≈Ú∂ ª √≈«¬Á «’Â∂ ÷∞√∆ Á∆ fiÒ’ «ÓÒ ‹≈Ú∂Õ ÍÂ≈ È‘∆∫ ÒØ’
¬∂È≈ ÷∞√ «’Ú∂∫ «‘ ÒÀ∫Á∂ ‘ÈÕ ÓÁ ·‘≈’∂ Ó≈ ’∂ ‘µ√Á∂ ‘ÈÕ ¡œª ¡µ÷ª
Ó‡’≈-Ó‡’≈ ’∂ ◊µÒª ’Á∆¡ª ‘ÈÕ ’À√∆¡ ’∞Ó≈ ¡≈÷Á≈ ‘À «’ ÷∞√∆ Â∂ ◊Ó∆
Â∞‘≈‚∂ ¡ßÁ ‘∆ ‘∞ßÁ∆¡ª ‘È, Â∞√∆∫ ⁄≈‘Ø Âª ◊Ó∆ È»ß Ï≈‘ ’µ„ ÒÚØ ‹ª ÷∞√∆ È»ßÕ
◊Ó∆ Â∂ ÷∞√∆ «‹¿∞‰ Á∂ „ß◊ ‘∆ ª ‘È, «‹‘Û≈ Ó‹∆ ¡Í‰≈ ÒÚØÕ ¿∞√ È∂ Ï‘∞Â
’Ø«√√ ’∆Â∆, Î∂‘Ò ‘∆Õ ‘ Ú∂Ò∂ «¬’ «Î’, «¬’ ‚ «‹‘≈ Ï«‰¡ª «‘ßÁ≈ ‘ÀÕ
‘ª, «ÍÂ≈ ‹∆ Á∂ «‹¿∞∫Á∂ ‹∆¡ ¿∞√ È»ß È≈ «’√∂ ⁄∆‹ Á≈ «Î’ √∆ Â∂ È≈ ‘∆ ‚Õ
«ÂßȪ Ì≈Úª Á∆ «¬’µÒ∆ ÌÀ‰ √∆Õ «ÍÂ≈ ‹∆ È∂ ¿∞√ È»ß Ó∞ß«‚¡ª Úª◊ ‘∆ Í≈«Ò¡≈
√∆Õ ÍÛ∑≈«¬¡≈-«Ò÷≈«¬¡≈Õ ¿∞√ È∂ ¡ÀÓ ¬∂ ’ Ò¬∆ ¡ÀÓ ¡À‚ Ú∆ Í Èœ’∆
«ÓÒ‰ «Úµ⁄ «Áµ’ ¡≈¿∞‰ Òµ◊∆Õ Ï‘∞ «√Î≈√ È≈Ò «Íß‚ Á≈Ò≈ Á∂ √’»Ò
«Úµ⁄ Èœ’∆ «ÓÒ∆Õ ¿∞√ Á≈ «¬√ ‹œÏ Ò¬∆ ÓÈ È‘∆∫ √∆ ÓßÈÁ≈ Í √≈∂ ’«‘ ‘∂
√È «’ √’≈∆ Èœ’∆ ‘À, ’ ÒÀÕ ‹Á ’Á∂ Óœ’≈ «Ó«Ò¡≈ ª ÏÁÒ ÒÚª◊∂Õ
¿∞√ Á∂ ÎØÈ Á∆ ÿ߇∆ Úµ‹Á∆ ‘ÀÕ ‹∆ÚÈ‹Ø Á≈ ‘À,
ÓœÓ, ÁØ√ Á∂ ÿ ∞’ «◊¡ª, Ó∆∫‘ Ï‘∞ ¡À, ∞’∂ Â∂ ¡≈¿∞∫È≈Õ
Ï∂‡≈, ÓÀ∫ ◊µ‚∆ ÒÀ ’∂ ¡≈Úª?
È‘∆∫ ÓœÓ, ¬∂Áª Ó∂≈ Ó؇ Ï≈¬∆’ «¬Ê∂ «‘ ‹≈‰≈Õ Â∞√∆∫ «Î’ È≈ ’Ø
Â∂ Ï≈‘ È≈ «È’«Ò˙Õ
·∆’ ¡À Ï∂‡≈, «Ë¡≈È È≈Ò ¡≈Ú∆∫Õ
‹∆ÚÈ‹Ø ¿∞√ Á≈ Ï‘∞ «Ë¡≈È µ÷Á≈ ‘ÀÕ ¡≈͉∂ «Í˙ ÂØ∫ «ÏÒ’∞Ò
¿∞Ò‡ √∞Ì≈¡ Á≈Õ Ï‘∞ ‘∆ ’∂¡«ß◊Õ ¡≈÷∂◊≈,
ÓœÓ, ’∆ ¡≈‘ ‡∆ Ú∆ Á∂ √∆∆¡Ò Á∂÷Á∂ «‘ßÁ∂ ˙, fi»·∆¡ª ’‘≈‰∆¡ªÕ
‘≈Á√∂ - 31
«¬‘Á∂ È≈ÒØ∫ ª Â∞√∆∫ √Ø√Ò Ó∆‚∆¡≈ ”Â∂ ‹≈˙, È≈Ò∂ ‹≈‰’≈∆ Ú∆ ÚËÁ∆ ¡À Â∂
«ÁÒ Ú∆ Òæ◊Á≈ ¡ÀÕ
‹∆ÚÈ‹Ø È∂ ‘∆ ¿∞√ Á≈ Î∂√Ï∞µ’ ”Â∂ ¡≈’≈¿»∫‡ ω≈«¬¡≈Õ ¡’≈¿»∫‡
ª ¿∞√ Á≈ ‹∆ÚÈ‹Ø È∂ ‡«Úµ‡ ”Â∂ Ú∆ ω≈ «ÁµÂ≈ √∆ «¬‘ ’«‘ß«Á¡ª «’ ÓœÓ,
Â∞‘≈È»ß ≈‹È∆Â∆ Ï≈∂ Ï‘∞ √Ófi ‘À, ¡≈͉∂ «Ú⁄≈ «¬Ê∂ Í≈«¬¡≈ ’Ø Í
‡«Úµ‡ È»ß ¿∞‘ Ï‘∞ ÿµ‡ ÚÂÁ∆ ‘ÀÕ ÒØ’ª Á∂ «Ú⁄≈ ÍÛ∑ ÒÀ∫Á∆ ‘À Â∂ ¡≈͉∂
«Ú⁄≈ ’Á∂ È‘∆∫ «ÁßÁ∆Õ ’Á∂ «’√∂ Á∂ «Ú⁄≈ª «Úµ⁄ ’ج∆ ‡∂‚ Òµ◊∂ ª ’∞«Ó߇
‹» Í≈ «ÁßÁ∆ ‘ÀÕ ‘∞‰ ª ÒÀ͇œÍ Ú‰ Á∆ ¿∞‘ Ó≈‘ ‘Ø ◊¬∆ ‘À Í «¬√ È»ß
«√÷≈¿∞‰ «Úµ⁄ Ú∆ ‹∆ÚÈ‹Ø Á≈ ‘µÊ ‘∆ ‘ÀÕ ‹∆ÚÈ‹Ø ’«‘ßÁ≈ ‘À,
ÓœÓ, Î∂√Ï∞µ’ ”Â∂ ÈÚ∂∫ ÈÚ∂∫ ÁØ√ ω≈˙, ‹ª Í«‘Ò∂ Ú≈’Î ÁØ√ª È≈Ò
⁄À‡ ’Ø, Á∂÷Ø «’ßÈ≈ ⁄ß◊≈ Òµ◊∂◊≈Õ ‘ª, Í ÁØ√ «Ë¡≈È È≈Ò Ï‰≈¿∞‰∂, ’¬∆
Î∂’ ¡≈¬∆‚∆‹ Ú∆ ‘∞ßÁ∆¡ªÕ
¿∞‘ «’Ú∂∫?
’¬∆ Ó∞ß‚∂ ’∞Û∆¡ª Á∆ ¡≈¬∆‚∆ ω≈ ÒÀ∫ Á∂ ¡≈ Â∂ ’∞Û∆ ω ’∂ ⁄À‡ ’∆
‹ªÁ∂ ¡≈Õ Â∞‘≈È»ß ÍÂ≈ ‘؉≈ ⁄≈‘∆Á≈ «’ Á»‹∂ Í≈√∂ ’œ‰ ¡À Â∞‘≈‚∂ È≈Ò ◊µÒ ’È
Ú≈Ò≈Õ
¤∂Â∆ ‘∆ ¿∞‘ Î∂√Ï∞µ’ Ú‰∆ «√µ÷ ◊¬∆ √∆Õ ‹∂ «’Â∂ ¡Û ‹ªÁ∆ ª
‹∆ÚÈ‹Ø Á∆ ÓµÁÁ ÒÀ ÒÀ∫Á∆∫Õ Î∂√Ï∞µ’ ”Â∂ ¿∞√ È∂ ¿∞‘∆ ÁØ√ ω≈¬∂ «‹‘Ȫ È»ß
¿∞‘ ‹≈‰Á∆ √∆ ‹ª «‹‘Ȫ Ï≈∂ ‹≈‰Á∆ √∆Õ «¬√ Ò¬∆ Î∂√Ï∞µ’ ”Â∂ ¿∞‘Á∂ Ï‘∞Â∂
ÁØ√ ȑ∆∫ √ÈÕ ’Á∂ ’Á∂ ¿∞‘ ¡Ó∆’≈ Ú√Á∆ ¡≈͉∆ Ó≈Ó∂ Á∆ Ë∆ È≈Ò ÓÀ√ß‹
”Â∂ ⁄À‡ ’Á∆ Â∂ ’Á∂ ¡√‡∂Ò∆¡≈ √À‡ ‘ج∂ ¡≈͉∂ Â≈¬∂ Á∂ Í∞µÂ È≈Ò Ú∆Õ ‘∞‰
ª Ú‡√¡ÀÍ ¡≈ «◊¡≈ Â∂ Ó∞Π«Úµ⁄ «‹ßÈ∆¡ª Ó‹∆ ◊µÒª ’ØÕ ≈ÚÒ ⁄œ‘≈È
È»ß ÎÀß‚«√µÍ Á∆ Ï∂ÈÂ∆ ¿∞√∂ È∂ Ì∂‹∆ √∆Õ ≈ÚÒ Ï≈∂ ¿∞‘ ÊØÛ≈-Ï‘∞ ‹≈‰Á∆ √∆
«’ ¿∞‘ Ú∆ ÷≈Ò√≈ ’≈Ò‹ Á≈ «Ú«Á¡≈Ê∆ «‘≈ ‘ÀÕ ¡µ‹’µÒ ¿∞‘ «¬ß◊ÒÀ∫‚
«‘ßÁ≈ ‘ÀÕ ◊≈¿∞∫Á≈ Ú∆ ‘ÀÕ ÎÀß‚‹ ¡≈Î ÷≈Ò√≈ ’≈Ò‹ ÚæÒØ∫ ’Ú≈¬∂ «¬’ √Ó≈◊Ó
«Úµ⁄ ¿∞√ È∂ ≈ÚÒ È»ß ◊≈¿∞∫«Á¡ª √∞«‰¡≈ √∆Õ ¿∞√ È»ß Ô≈Á ¡≈ «‘≈ √∆ «’
≈ÚÒ ÏÁ»‘ Á≈ Ú∆ ÁØ√ √∆Õ ÏÁ»‘ È∂ ’∞fi «¬’ Ú≈ ÿ «Úµ⁄ ¿∞√ Á≈ «‹’
’∆Â≈ Ú∆ √∆Õ ≈ÚÒ ⁄œ‘≈È Á≈ Ȫ ÍÂ≈ È‘∆∫ «’Ú∂∫ Î∂√Ï∞µ’ ”Â∂ ¡≈ «¡≈ √∆Õ
¿∞√ È∂ Á∂«÷¡≈ ª ¿∞√ Á∆ ÍØÎ≈¬∆Ò ÷ØÒ∑ ’∂ Á∂÷‰ Òµ◊∆Õ ≈ÚÒ È∂ ¿∞√ Á∆
ÁØ√Â∆ Ò¬∆ Ì∂‹∆ Ï∂ÈÂ∆ «¬’ÁÓ ÓÈ‹» ’ Ò¬∆ √∆, «‹Ú∂∫ ¿∞‚∆’ ‘∆ «‘≈
‘ØÚ∂Õ ¿∞√ È∂ ≈ÚÒ ⁄œ‘≈È Á∆ ÍØÎ≈¬∆Ò ”Â∂ Òµ◊∆¡ª √≈∆¡ª ÎØ‡Ø Á∂÷∆¡ªÕ ¿∞√
È∂ √«‘‹∂ ‘∆ ¡ßÁ≈‹≈ Ò◊≈ «Ò¡≈ «’ ¡≈‘ ¿∞√ Á∂ Ȼߑ-Í∞µÂ ‘؉◊∂ Â∂ ¡≈‘ Ë∆-
‹Ú≈¬∆Õ Í«‘Ò∆¡ª Â√Ú∆ª «Úµ⁄ ¿∞√ Á∆ ÍÂÈ∆ ⁄ß◊∆ ÌÒ∆ ‘À Í «Î ¿∞‘
Ú∆¡Ò ⁄∂¡ ”Â∂ «Áæ√‰ Òµ◊∆Õ «¬‘ Ú∆ ‹» «’√∂ ‘≈Á√∂ Á≈ «√’≈ ‘∆ ‘ج∆
‘≈Á√∂ - 32
‘ØÚ∂◊∆Õ ¿∞‘ Á∂÷Á∆ «’ ‘ Â√Ú∆ «Úµ⁄ ≈ÚÒ Á≈ «⁄‘≈ «÷«Û¡≈ ‘Ø«¬¡≈
‘∞ßÁ≈, «¬’ ÷≈√ «’√Ó Á∆ ⁄Ó’ Ò¬∆Õ ’∆ «¬‘ ÏßÁ≈ ¬∂È≈ ÷∞√ ‘À ‹ª ¡À’«‡ß◊ ’
«‘≈ ‘ج∂◊≈? ÏßÁ≈ ¡À’«‡ß◊ Ú∆ «’ßÈ∆ ’∞ Á∂ ’ √’Á≈ ‘ÀÕ Â∂ ¡Í≈‘‹ ¡œÂ
È≈Ò «‘ßÁ≈ ÏßÁ≈ ÷∞√ Ú∆ «’Ú∂∫ «‘ √’Á≈ ‘À? ¿∞‘ ¡’√ ≈ÚÒ Á∆ ÍØÎ≈¬∆Ò
÷ØÒ∑ ’∂ Ï«‘ ‹ªÁ∆Õ ≈ÚÒ È∂ Ú∆ Ø‹ ’ج∆ È≈ ’ج∆ ÎØ‡Ø Í≈¬∆ ‘∞ßÁ∆ ‹ª ’ج∆ ‘Ø
ÍØ√‡Õ ¿∞‘ √Ì È»ß Ò≈¬∆’ ’Á∆ Í ’∞«Ó߇ ’Á∂ È≈ «ÁßÁ∆Õ ’∞«Ó߇ Á∂‰ Á≈
ÓÂÒÚ «’ Â∞√∆∫ ¡≈͉∆ ≈¬∂ Á∂ ◊∞Ò≈Ó ‘Ø ‹ªÁ∂ ‘ØÕ «¬’ «ÁÈ ≈ÚÒ È∂ Î؇Ø
Í≈¬∆ «’ ¿∞‘ «¬’ «Íß‚ Á∂ √≈¬∆È ÏØ‚ Á∂ ’ØÒ ÷Û≈ ‘ÀÕ «Íß‚ Á≈ Ȫ ÍÛ∑ ’∂ ¿∞‘
√∞ßÈ «‘ ◊¬∆, «¬‘ Á≈Ò≈ √∆Õ ¿∞√ È∂ ÍØÎ≈¬∆Ò «¬’ÁÓ ÏßÁ ’ «ÁµÂ∆Õ ¿∞√
Á≈ «ÁÒ ’∂ «’ ≈ÚÒ È»ß ¡ÈÎÀß‚ ’ Á∂Ú∂Õ
¡◊Ò∂ «ÁÈ ÂÛ’√≈ È»ß ¿∞√ È»ß ‹≈◊ ¡≈ ◊¬∆Õ ¡«‹‘∆ ‹≈◊ «’ Ó∞Û
’∂ È∆∫Á ¡≈¿∞‰ Á≈ Ȫ ‘∆ È≈ ÒÚ∂Õ «¬Ú∂∫ ‘Ø ‹ªÁ≈ √∆ ’Á∂ ’Á∂ ¿∞√ È≈ÒÕ ¿∞√ È∂
ÎØÈ ⁄µ∞«’¡≈ Â∂ Î∂√Ï∞µ’ ÂØ∫ ≈ÚÒ ⁄œ‘≈È Á∆ ÍØÎ≈¬∆Ò ÷ØÒ∑ Ò¬∆Õ ¿∞‘ ≈ÚÒ Á∆
ÎØ‡Ø ÚµÒ «’ßÈ≈ «⁄ Á∂÷Á∆ ‘∆Õ Î√Òª Úª◊ fi»ÓÁ∂ ¡µË«⁄µ‡∂ Ú≈Ò, ⁄Ó’Á∆¡ª
¡µ÷ª, ’∞fi ’«‘ßÁ∆¡ª Ï∆’ Ó∞µ¤ª, Ï∞µÒ∑ª Â∂ ‘Ò’∆ «‹‘∆ Ó∞√’≈‘‡Õ Â√Ú∆ª
Ú≈Ò∂ Ì≈◊ È»ß √Î ’«Á¡ª ¿∞√ Á∂ √≈‘Ó‰∂ «¬’ ÎØ‡Ø ¡≈¬∆ «‹√ «Úµ⁄ ¿∞‘ Ì∆Û
Á∂ √≈‘Ó‰∂ ÷Û≈ ◊≈ «‘≈ √∆, «‹√ Á∂ ‘∂·ª «Ò«÷¡≈ √∆ «’ ¡ÀÒÚ∆‹ ÍÀ‹Ò∂ È»ß
◊≈¿∞‰ Á≈ Ó‹≈ ‘∆ ’∞fi ‘Ø ‘ÀÕ «’¿∞∫ È≈ «¬√ ÏßÁ∂ È≈Ò ÁØ√Â∆ Í≈¬∆ ‹≈Ú∂Õ ‘Ø
È‘∆∫ ª ‹∞Ï≈ ‘∆ √‘∆Õ ¿∞√ È∂ ≈ÚÒ ⁄œ‘≈È È»ß “‘ÀÒØ” Ì∂‹ «ÁµÂ∆Õ ¿∞√∂ √Ú∂
¿∞‘ ¿∞√ È≈Ò Ú‡√¡ÀÍ ”Â∂ ⁄À‡ ’ ‘∆ √∆Õ ¿∞√ «Úµ⁄ «¬√ ÁØ√Â∆ È»ß ÒÀ ’∂ Ï‘∞Â
¿∞Â√≈‘ √∆ Í ≈ÚÒ ⁄œ‘≈È È≈Ò ’∞fi ◊µÒª ’’∂ ‘∆ √≈≈ ¿∞Â≈ÚÒ≈ÍÈ ·∞µ√
‘Ø «◊¡≈Õ ¬∂È≈ Í≈◊Ò ÏßÁ≈ «’ «¬’ «Èµ’≈ «‹‘≈ «Ú¡ß◊ È‘∆∫ √Ófi √«’¡≈!
«¬ß‚∆¡≈ ¡≈«¬¡≈ ¿∞‘ ÏÁ»‘ È»ß «ÓÒÁ≈ «‘ßÁ≈ √∆Õ ¿∞√ È»ß ÍÂ≈ ‘∆ ‘ØÚ∂◊≈ «’
ÓÀ∫ Á≈Ò∂ ÍÛ∑≈¿∞∫Á∆ ‘∆ ‘ªÕ Á≈Ò≈ Á≈ Ȫ ¡≈¿∞∫«Á¡ª ‘∆ ÏÁ»‘ È∂ Áµ«√¡≈
‘ØÚ∂◊≈Õ Í»∂ ‘«¡≈‰∂ Á∆¡ª ¡÷Ï≈ª «Úµ⁄ «¬‘ ÷Ï Úµ‚∆ √∞÷∆ ω∆ √∆Õ «Î
«ÚßÁ Ú∆ ª «¬‘Á∂ ’ØÒ «¬ß◊ÒÀ∫‚ ‹ªÁ≈ «‘ßÁ≈ ‘À, ¿∞√ È∂ Ú∆ ª ◊µÒ ’∆Â∆
‘ØÚ∂◊∆ Í «¬‘ ÏßÁ≈ «Ú¡ß◊ «Î Ú∆ È‘∆∫ √Ó«fi¡≈Õ «Íß‚ Á≈Ò≈ «Úµ⁄ Ú∆ «¬‘
’ج∆ «Èµ’∆ «‹‘∆ ÿ‡È≈ ª ‘À È‘∆∫ √∆Õ √≈≈ «Íß‚ ‡≈Ò∆ Ú≈Ò∂ Ó∞ß‚ ∂ÚæÒØ∫ «ÍÂ≈
‹∆ ’ØÒ Ó∞¡≈Î∆¡ª Óß◊Á≈ «ÎÁ≈ √∆Õ ¿∞√∂ «Íß‚ Á≈ «‘‰ Ú≈Ò≈ ‘À Â∂ «¬‘È»ß Ó∂∂
È≈Ò ‘ج∂ ‘≈Á√∂ Á≈ Ú∆ È‘∆∫ ÍÂ≈! ’∆ ÒÀ‰≈ ¬∂Áª Á∆ ÁØ√Â∆ ÂØ∫?
***
Ó∂ÿÈ≈ ‘≈Ò∂ Ú∆ Ï≈ÓÁ∂ «Úµ⁄ ÏÀ·∆ Ó∆∫‘ Á∆ Ïœfi≈Û ÚµÒ Á∂÷∆ ‹≈ ‘∆
‘ÀÕ ÏÁ»‘ Á∂ ‘∞ß«Á¡ª Íß‹≈‘ ’≈È √È Ó∂∆ ¿∞Á≈√∆ Á∂ Í ‘∞‰ ª «¬’ Ú∆
Ï‘≈È≈ È‘∆∫Õ ¡≈͉∆ È∆∫Á∂ √œÚ∆∫Á≈ Â∂ ¡≈͉∆ È∆∫Á∂ ‹≈◊∆Á≈Õ ¬∂È≈ «Í¡≈≈
‘≈Á√∂ - 33
ϵ⁄≈ ¡À ‹∆ÚÈ‹ØÂÕ ÁØ √≈Ò È»ß ¡≈͉∆ «‚◊∆ ’ Ò¬∂◊≈ Â∂ «Î «ÚÁ∂√ «Úµ⁄
ÍÛ∑È Ò¬∆ ⁄Ò∂ ‹≈Ú∂◊≈Õ ÓÀ∫ «¬’µÒ∆ ‘ØÚª◊∆, «Î ª ’ج∆ ’≈È Ú∆ ‘ج∂◊≈
¿∞Á≈√ ‘؉ Á≈Õ «’Â∂ «¬‘ ª È‘∆∫ «’ ÏÁ»‘ Á∂ Ú∂«Ò¡ª È»ß ⁄∂Â∂ ’ ’ ’∂ ‘∆
¿∞Á≈√ ‘ج∆ ‹ªÁ∆ ‘ØÚª? «’Â∂ «¬‘ ª È‘∆∫ «’ ÓÀÈ»ß ‹÷Ó ¿∞⁄∂ÛÈ∂ ⁄ß◊∂ Ò◊Á∂
‘؉? ÓÀÈ»ß ¡≈Í ‘∆ ÁÁ «Úµ⁄ ‹∆¿∞‰≈ ⁄ß◊≈ Òæ◊Á≈ ‘ØÚ∂? ¡≈͉∂ Ó∂ ‘ج∂ ÍÂ∆
◊∞Â∂‹ «√ßÿ È»ß ¿∞‘ √Á≈ ÏÁ»‘ ’«‘ ’∂ ⁄∂Â∂ ’Á∆ ‘ÀÕ
‘≈Á√∂ ÂØ∫ Ï≈¡Á ¿∞‘ «¬’ √≈Ò ÿ ‘∆Õ ¿∞‘ √≈Ò Ï‘∞ ’·È √∆Õ
«ÂßÈ Ó‘∆È∂ ‘√ÍÂ≈Ò Â∂ «ÂßÈ Ó‘∆È∂ ÿ «Ï√Â «Úµ⁄Õ «Î √∞» ‘Ø«¬¡≈ È’Ò∆
ҵ Ò◊Ú≈¿∞‰ Á≈ «√Ò«√Ò≈Õ Í»≈ Á∂√ ÿ∞ßÓ ’∂ ‹ÀÍ∞ «Úµ⁄ È’Ò∆ ¡ß◊ª Á∆
ÚË∆¡≈ Á∞’≈È «ÓÒ∆Õ «Î ’¬∆ Ó‘∆È∂ ҵ √‘∆ ÏÀ·‰ «Úµ⁄ «È’Ò ◊¬∂Õ √≈Ò
Ï≈¡Á ¿∞‘ Ï≈‘ ‹≈‰ ‹Ø◊∆ ‘ج∆Õ ‘∞‰ «Ë¡≈È È≈Ò Á∂«÷¡ª ‘∆ ÍÂ≈ ⁄ÒÁ≈ ‘À
«’ ¿∞√ Á∆ «¬’ ҵ ȒÒ∆ ‘ÀÕ Á≈Ò≈ Á∂ √’»Ò «Úµ⁄Ø∫ ¿∞√ È∂ Èœ’∆ ¤µ‚
«ÁµÂ∆Õ «ÍÂ≈ ‹∆ Á∂ «’√∂ ÁØ√ È∂ ¿∞√ È»ß Íß‹≈Ï ÈÀ√ÈÒ ÏÀ∫’ «Úµ⁄ ÒÚ≈ «ÁµÂ≈
√∆Õ ‘∞‰ ª Ï‘∞ √≈Ò «È’Ò ◊¬∂ ‘È «¬√ ‘≈Á√∂ È»ß Í ¿∞√ È»ß Òæ◊Á≈ ‘À «‹Ú∂∫
«¬‘ ’µÒ Á∆ ‘∆ ◊µÒ ‘ØÚ∂Õ ◊∞Â∂‹ «√ßÿ Ú∆ «¬√∂ ‘≈Á√∂ ÍzÂ∆ ‘ÓÁÁ∆ «Á÷≈¿∞∫Á≈
¿∞√ Á∂ ’∆Ï ¡≈«¬¡≈ √∆Õ ¿∞‘Ȫ «ÁȪ «Úµ⁄ ¿∞‘ ¡ßÏ≈Ò∂ Á∆ «¬’ «‡¿»√È
¡’À‚Ó∆ «Úµ⁄ ÍÛ∑≈¿∞∫Á≈ √∆Õ ÚÀ√∂ ª Ó∂ÿÈ≈ Ï‘∞ Â∂‹ ’∞Û∆ √∆ Í ◊∞Â∂‹ È»ß
¿∞‘ √Ófi È≈ √’∆ ‹ª ◊∞Â∂‹ ¡À’«‡ß◊ ‘∆ ¬∂È∆ ÚË∆¡≈ ’ «◊¡≈ «’ ◊µÒ
Ó∂ÿÈ≈ Á∂ ◊∂Û «Úµ⁄ È≈ ¡≈¬∆ Â∂ ¿∞√ Á∂ ⁄µ’ «Úµ⁄ ¡≈ ◊¬∆Õ ¿∞√ È»ß ÍÂ≈ ‘∆
È≈ Òµ«◊¡≈ «’ ◊∞Â∂‹ È»ß Ò∞«Ë¡≈«‰˙∫ Èœ’∆ ÂØ∫ Ï÷≈√ ’∆Â≈ «◊¡≈ ‘À,
¿∞‘ ÂÒ≈’√∞Á≈ ÏßÁ≈ ‘À Â∂ «¬’ Ë∆ Á≈ «Í˙ Ú∆ Â∂ ¿∞√ ’ØÒ ’ج∆ ÿ-ÿ≈‡ Ú∆
È‘∆∫ ‘ÀÕ «¬√ √Ì ◊µÒª Ï‘∞ Ï≈¡Á «Úµ⁄ ÍÂ≈ ⁄µÒ∆¡ª Í ¿∞ÁØ∫ Â’ Ï‘∞ Á∂
‘Ø ⁄∞µ’∆ √∆Õ ¿∞‘ ◊∞Â∂‹ È»ß «ÍÂ≈ ‹∆ Â∂ «ÂßȪ Ì≈Úª È≈Ò «ÓÒÚ≈ ⁄∞µ’∆ √∆,
¿∞‘ «√Â∂ Ò¬∆ ÓßÈ ◊¬∂ ‘ج∂ √ÈÕ ◊∞Â∂‹ È≈Ò ‘∆ «Ú¡≈‘ ’≈¿∞‰≈ ‘À Á≈
ÎÀ√Ò≈ ’Á∆ Ó∂ÿÈ≈ ¿∞√ È≈Ò ‘؇Ҫ «Úµ⁄ ≈ª ◊∞‹≈Á∆ ‘∆ √∆Õ ‹Á ◊∞Â∂‹
È»ß ÍÂ≈ ⁄µ«Ò¡≈ «’ ◊µÒ ª «Ú¡≈‘ ÚµÒ ÚË ‘∆ ‘À ª ¿∞√ È∂ √≈≈ √µ⁄ Áµ√
«ÁµÂ≈ Â∂ «Ú¡≈‘ ÂØ∫ «¬È’≈∆ ‘Ø «◊¡≈Õ Ó∂ÿÈ≈ Á∂ «ÍÂ≈ ‹∆ Ï‘∞ Á»-Á√∆
¡≈ÁÓ∆ √ÈÕ ¿∞‘Ȫ È»ß ÍÂ≈ √∆ √Ó≈‹ Á∂ Ï‘∞Â∂ ÒØ’ª È»ß Ó∂ÿÈ≈ Â∂ ◊∞Â∂‹ Á∂
√ßÏß˪ Ï≈∂ ÍÂ≈ Òµ◊ ⁄∞µ’≈ ‘À, ‘Ø «’Â∂ «Ú¡≈‘ ’È≈ Ó∞√’Ò ‘ØÚ∂◊≈ «Î ÒµÂ
Á≈ ’µ‹ Ú∆ ∞’≈Ú‡ ω √’Á≈ ‘ÀÕ ¿∞‘Ȫ È∂ «Í¡≈ È≈Ò ◊∞Â∂‹ È»ß ÿ Ï∞Ò≈
«Ò¡≈Õ ’∞fi ËÓ’∆¡ª «ÁµÂ∆¡ª Â∂ ’∞fi Ò≈Ò⁄Õ ◊∞Â∂‹ È»ß ¿∞ÁØ∫ Â’ È‘∆∫ «‘µÒ‰
«ÁµÂ≈ ‹Á Â’ ¿∞√ È∂ «Ú¡≈‘ Ò¬∆ ‘ª È≈ ’‘∆Õ ¿∞‘Á∂ ’ØÒ ÿ È‘∆∫ √∆ «ÍÂ≈
‹∆ È∂ ‹µ◊∆ ’ÒØÈ∆ «Úµ⁄ Ó∂ÿÈ≈ Á∂ Ȫ ”Â∂ ÿ ÒÀ «ÁµÂ≈Õ ’ج∆ √Ú≈∆ Ò¬∆
Ú≈‘È È‘∆∫ √∆, ¿∞‘Ȫ È∂ «¬’ √’»‡ ÒÀ «ÁµÂ≈Õ ’-’≈ ’∂ «Ú¡≈‘ ‘Ø «◊¡≈Õ
‘≈Á√∂ - 34
«Ú¡≈‘ ’≈‘Á≈ ‘Ø«¬¡≈ Ó∂ÿÈ≈ Ò¬∆ È’ Á≈ √Î √∞» ‘Ø «◊¡≈Õ ◊∞Â∂‹ Ï‘∞Â
¡ÛÏ √∞Ì≈¡ Á≈ ÏßÁ≈ √∆Õ «‹Ê∂ Ú∆ ’ßÓ ’Á≈ ¿∞ÊØ∫ ‘∆ ’µ„ «ÁÂ≈ ‹ªÁ≈Õ Ó∂ÿÈ≈
≈‘∆∫ ¿∞√ Á∆ ÎÀß‚‹ ¡≈Î ÷≈Ò√≈ ’≈Ò‹ È≈Ó∆ √ß√Ê≈ «Úµ⁄ ‹≈‰≈-¡≈¿∞‰≈
ω «◊¡≈ Â∂ ¿∞Ê∂ ¿∞√ È»ß ’∞fi ÁØ√ «ÓÒ ◊¬∂ «‹‘Ȫ «Úµ⁄ «ÚßÁ Ú∆ √∆ ‹Ø
≈ÚÒ ⁄œ‘≈È Á≈ ’Ò≈√ÎÀÒØ √∆Õ ◊∞Â∂‹ ¡≈͉∂ «¬‘Ȫ ÁØ√ª «Úµ⁄Ø∫ Ú∆ √≈«¬Á
‘∆ ’ج∆ ¡«‹‘≈ ‘ØÚ∂ «‹‘È∂ È≈Ò È≈ Ò«Û¡≈ ‘ØÚ∂Õ «¬√∂ ’≈È ¿∞√ Á≈ Ȫ ‘∆
÷«‘ÏÛ «√ßÿ «Í¡≈ ‘Ø«¬¡≈ √∆Õ ¿∞‘ «¬√ ◊µÒ Á≈ ◊∞µ√≈ Ú∆ È‘∆∫ √∆ ’Á≈Õ ÚÀ√∂
◊∞Â∂‹ «√ßÿ Ï‘∞ Ï∞Ë∆Ó≈È «Ú¡’Â∆ √∆ Â∂ ¡ß◊∂‹∆ Á≈ ÒÀ’⁄≈Õ ¡ß◊∂‹∆
Á∂ ¡«Ë¡≈Í’ª Á∆ √Á≈ ’Ó∆ ‘Ø«¬¡≈ ’Á∆ ‘ÀÕ ¿∞√ È»ß «¬’ Ê≈ÚØ∫ ’ßÓ ÂØ∫ ’µ„
«ÁµÂ≈ ‹ªÁ≈ Â∂ Á»√∂ ʪ ’ßÓ «ÓÒ Ú∆ ‹ÒÁ∆ ‹ªÁ≈Õ
«Ú¡≈‘ ÂØ∫ Ï≈¡Á ◊∞Â∂‹ ’∞fi Á∂ «Ú‘Ò≈ «‘≈Õ ¡ß◊∂‹∆ Á∆ «¬’
¡÷Ï≈ Ò¬∆ ¡≈‡∆’Ò «Ò÷ «ÁßÁ≈ ª ¿∞√ Á∂ ÷⁄‰ ‹Ø◊∂ ÍÀ√∂ ¡≈ ‹ªÁ∂ È‘∆∫ ª
ÿ Ó∂ÿÈ≈ Á∆ ÂÈ÷≈‘ È≈Ò ‘∆ ⁄ÒÁ≈ √∆Õ ¿∞‘Ȫ «ÁȪ «Úµ⁄ ÂÈ÷≈‘ª ‘≈Ò∂
ÚË∆¡ª È‘∆∫ √È √Ø Ó∂ÿÈ≈ Á∆ «¬’µÒ∆ ÂÈ÷≈‘ È≈Ò ◊∞‹≈≈ ¡œ÷≈ ‘Ø «‘≈ √∆Õ
¡◊Ò∂ √≈Ò ¿∞‘Ȫ Á∂ ÿ ‹∆ÚÈ‹Ø Á≈ ‹ÈÓ ‘Ø«¬¡≈Õ Ïµ⁄≈ ¡≈¿∞‰ È≈Ò ÷⁄
‘Ø Ú∆ ÚµË ◊¬∂Õ ’∞fi Á∂ ◊∞Â∂‹ È∂ «¬’ Íz≈¬∆Ú∂‡ ’≈Ò‹ «Úµ⁄ ’ßÓ ’ «Ò¡≈Õ
ÁØ ’∞ Ó‘∆È∂ Ï≈¡Á ¿∞ÊØ∫ Ú∆ ÒÛ ’∂ ’ßÓ ¤µ‚ ¡≈«¬¡≈Õ ÿ «Úµ⁄ ’ج∆ Úµ‚≈ ÷⁄≈
‘∞Á
ß ≈, «‹Ú∂∫ ‹∆ÚÈ‹Ø Á≈ Í«‘Ò≈ ‹ÈÓ«ÁÈ ÓÈ≈¿∞‰≈ ‘ØÚ,∂ ‹ª √’»‡ ÏÁÒ‰≈
‘ØÚ∂ ‹ª ‚≈’‡ Á≈ Úµ‚≈ «ÏµÒ ‘ØÚ∂ ª ◊∞Â∂‹ «¬’ÁÓ Ó∂ÿÈ≈ È»ß ’«‘ «ÁßÁ≈,
“‹≈‘, «Ò¡≈ «ÍÂ≈ ‹∆ ÂØ∫ ÍÀ√∂Õ” ‹∂ Ó∂ÿÈ≈ È≈ ‹ªÁ∆ ª ÿ «Úµ⁄ fi◊Û≈ ‘Ø ‹ªÁ≈Õ
¿∞√ È»ß Ï∂√Ó ‘Ø ’∂ «ÍÂ≈ ‹∆ ’ØÒ ‹≈‰≈ ‘∆ ÍÀ∫Á≈ Í ¡ßÁØ∫ ¿∞‘ Ï‘∞ ‡∞µ‡∆ ‘ج∆
‘∞ßÁ∆Õ «¬’ Ú≈ Ó∂ÿÈ È∂ «ÍÂ≈ ‹∆ ÂØ∫ ÍÀ√∂ Óß◊‰ ÂØ∫ Ȫ‘ ’ «ÁµÂ∆ ª ◊∞Â∂‹ È∂
¿∞√ È»ß ’∞µ‡ Ë«¡≈Õ ¬∂È≈ ’∞µ«‡¡≈ «’ ’¬∆ «ÁÈ ¿∞‘ ’ßÓ ”Â∂ Ú∆ È≈ ‹≈ √’∆Õ «ÍÂ≈
‹∆ È»ß ÍÂ≈ Òµ◊≈ ª ¿∞‘ ¡≈¬∂, ◊∞Â∂‹ È»ß ¿∞‘Ȫ È∂ ’ØÒ ÏÀ·≈ «Ò¡≈,
◊∞Â∂‹ «√¡ª, ‹∂ Â»ß ¬∂√ ÿ «Úµ⁄ «‘‰≈ ª ‘∞‰∂ ’ßÈ ÎÛ Â∂ ’∞Û∆ ÂØ∫
Ó∞¡≈Î∆ Óß◊ È‘∆∫ ª ‘∞‰∂ ÿØ∫ Ï≈‘ ‘Ø ‹≈Õ
«ÍÂ≈ ‹∆ Á∂ Â∂Ú Á∂÷ ’∂ ◊∞Â∂‹ ‚ «◊¡≈Õ «Ú¡≈‘ Ò¬∆ Ú∆ ¿∞‘
«ÍÂ≈ ‹∆ Á∂ «¬‘Ȫ Â∂Úª ’’∂ ‘∆ Óß«È¡ª √∆Õ ¿∞√ È∂ ÁØÚ∂∫ ’ßÈ ÎÛ ’∂ Ó∂ÿÈ≈
ÂØ∫ Ó∞¡≈Î∆ Óß◊∆Õ «ÍÂ≈ ‹∆ È∂ «Î «’‘≈,
‹∂ ¡µ‹ ÂØ∫ Ï≈¡Á Â»ß ’∞Û∆ È»ß ‘µÊ Ò≈«¬¡≈ ª ÂÀÈ»ß «¬√ ÿ «Úµ⁄ ª
’∆, «¬√ Á∞È∆¡ª «Úµ⁄ Ú∆ «‘‰ ‹Ø◊≈ È‘∆∫ ¤µ‚ª◊≈Õ
¿∞√ «ÁÈ ÂØ∫ Ï≈¡Á ◊∞Â∂‹ ·∆’ ‘Ø «◊¡≈Õ ’∞fi √≈Ò Ï≈¡Á ‹Á
«ÍÂ≈ ‹∆ Á∆ Ӝ ‘Ø ◊¬∆ ª Ó∞Û ¡≈͉≈ ¡√Ò «Á÷≈¿∞‰ Òµ◊ «Í¡≈Õ Ó∂ÿÈ≈ È∂
Ú∆ «ÍÂ≈ ‹∆ Ú≈Ò≈ ≈‘ Ϋۡ≈,
‘≈Á√∂ - 35
 ◊∞Â∂‹, «¬‘ ÿ Ó∂≈ ¡À, ÓÀÈ»ß ’∞fi ’«‘‰ ÂØ∫ Í«‘Òª ¡≈͉≈ Í«Û∑¡≈
«Ú⁄≈∆∫Õ ÿØ∫ ’µ„ ’∂ ¡œ‘ Ó≈ª◊∆, √Ófi∂!
¿∞√ È»ß ¡«‘√≈√ ‘Ø«¬¡≈ «’ ÿ «Úµ⁄ ª ¿∞√ Á≈ Ȫ ‘∆ È‘∆∫Õ ‹∂
Ó∂ÿÈ≈ È∂ ÿØ∫ ’µ„ «ÁµÂ≈ ª «’æÊ∂ ‹≈Ú∂◊≈Õ ¿∞√ Á≈ ‹µÁ∆ ÿ Ò∞«Ë¡≈‰∂ √∆Õ
¤Ø‡≈ «‹‘≈ ÿ Â∂ Ó≈Ò’ ¿∞‘ ’¬∆ Ì≈Õ Ì≈Úª È≈Ò ¿∞√ Á∆ ’Á∂ Ú∆ È‘∆∫ √∆
ω∆Õ ¿∞‘Ȫ «Úµ⁄ ª ¿∞‘ «‘ ‘∆ È‘∆∫ √∆ √’Á≈Õ ¿∞√ Á∂ Ì≈Úª È∂ ¡≈ÍØ-
¡≈͉∂ ‘Ø ÿ ω≈ Ò¬∂ √È Â∂ ‘∞‰ ‹µÁ∆ ÿ È»ß Ú∂⁄‰ Á∆ «Â¡≈∆ «Úµ⁄ √ÈÕ
◊∞Â∂‹ È∂ ÓÈ ‘∆ ÓÈ √’∆Ó Ï‰≈¬∆Õ ¿∞‘ Ó∂ÿÈ≈ È≈Ò «Í¡≈ È≈Ò «‘‰
Òµ◊≈Õ ‹Á Ó∂ÿÈ≈ Á≈ ¿∞√ ¿∞Í Ô’∆È Ï‰ «◊¡≈ ª ¿∞√ È∂ «’‘≈,
Ó∂ÿÈ≈, «’¿∞∫ È≈ ¡≈ͪ «¬‘ ÿ Ú∂⁄ ’∂ ‹≈ Úµ‚≈ Â∂ ÚË∆¡≈ «¬Ò≈’∂
«Úµ⁄ ÿ ÒÀ Ò¬∆¬∂Õ «¬Ê∂ ’≈ ÷Û∆ ’È Á∂ Â∂ ‘Ø ’¬∆ Ó√Ò∂ ¡≈Õ
Ó∂ÿÈ≈ È∂ √Ø«⁄¡≈ «’ ◊µÒ ª ·∆’ ‘ÀÕ ◊∞Â∂‹ ’ØÒ Ú∆ ‹µÁ∆ ÿ «Ú’
‹≈‰ ’≈È ’∞fi ÍÀ√∂ ¡≈ ◊¬∂ √ÈÕ ¿∞‘ ÓßÈ ◊¬∆Õ ◊∞Â∂‹ È∂ ¿∞‘ ÿ Ú∂⁄ «ÁµÂ≈
Â∂ ¡≈‹∆ Âœ ”Â∂ «’≈¬∂ ”Â∂ ¡≈ ◊¬∂Õ ÿ Á∂ √≈∂ ÍÀ√∂ ◊∞Â∂‹ È∂ Ó∂ÿÈ≈ ÂØ∫ ⁄Ø∆
√∂¡ª «Úµ⁄ Ò≈ «ÁµÂ∂Õ ‹Á Ó∂ÿÈ≈ È»ß ÍÂ≈ ⁄µ«Ò¡≈ ª ¿∞‘ «√ ÎÛ ’∂ Ï«‘
◊¬∆Õ ¿∞‘ Ú’∆Ò ’ØÒ ◊¬∆ ª Á∂«÷¡≈ «’ ◊∞Â∂‹ È∂ ¿∞‘Á≈ Ȫ Ú∆ √∂¡ª «Úµ⁄
Í≈«¬¡≈ ‘Ø«¬¡≈ √∆, Ú’∆Ò Ï‘∞Â≈ ’∞fi È‘∆∫ √∆ ’ √’Á≈Õ √∂¡ª Á∆ ’∆ÓÂ
«‚◊ ͬ∆ Â∂ √≈≈ ÍÀ√≈ ◊∞µ◊Ò ‘Ø «◊¡≈Õ Ó∂ÿÈ≈ Ì≈Úª ’ØÒ ‹≈ ’∂ ج∆-«Íµ‡∆Õ
¿∞‘ ◊∞Â∂‹ ÂØ∫ ÂÒ≈’ ÒÀ‰≈ ⁄≈‘∞ßÁ∆ √∆Õ Ì≈ ÂÒ≈’ Á∂ ‘µ’ «Úµ⁄ È‘∆∫ √È «’
«¬√ È≈Ò ÷≈ÈÁ≈È Á∆ ÏÁÈ≈Ó∆ ‘ØÚ∂◊∆Õ Ì≈Úª È∂ «¬‘ ’ «ÁµÂ≈ «’ «‹√ ÿ
«Úµ⁄ ¿∞‘ «’≈¬∂ ”Â∂ «‘ßÁ∂ √È, ¿∞‘∆ ÷∆Á «ÁµÂ≈Õ
¿∞√ «ÁÈ ÂØ∫ Ï≈¡Á Ó∂ÿÈ≈ È∂ ◊∞Â∂‹ È≈Ò √≈∂ È≈Â∂ ÂØÛ Ò¬∂Õ ¿∞‘
¡Òµ◊ ’Ó∂ «Úµ⁄ √œ∫Á∆Õ ¿∞‘ ◊∞Â∂‹ Á∆ ؇∆ ω≈ ’∂ µ÷ «ÁßÁ∆, ⁄≈‘∂ ª ÷≈
ÒÚ∂, È‘∆∫ ª ¿∞‘Á∆ Ó‹∆Õ √≈Ó È»ß ’¬∆ Ú≈ ◊∞Â∂‹ √≈Ï Í∆ ’∂ ÿ Ó∞ÛÁ≈Õ
‘∞‰ ◊∞Â∂‹ Ì≈Ú∂∫ ¿∞√ ¿∞Í ‘µÊ È‘∆∫ √∆ ⁄∞µ’Á≈ Í Ó≈È«√’ ’√‡ ‘≈Ò∂ Ú∆
Ï‘∞ «ÁßÁ≈ √∆Õ ÿ «Úµ⁄ «¬’ ‰≈Ú «‹‘≈ ‘ Ú∂Ò∂ Ï«‰¡ª «‘ßÁ≈ √∆Õ
‹∆ÚÈ‹Ø ڵ‚≈ ‘Ø «‘≈ √∆, √Ì Á∂÷Á≈ √∆Õ ◊∞Â∂‹ Ó∂ÿÈ≈ ÂØ∫ ÍÀ√∂ Óß◊Á≈ ‹∂
¿∞‘ È≈ «ÁßÁ∆ ª ¿∞√ È≈Ò ÒÛÈ Òæ◊Á≈Õ ÒÛ≈¬∆ ÂØ∫ ‚Á∆ ¿∞‘ ’¬∆ Ú≈ ÍÀ√∂
Á∂ Ú∆ «ÁßÁ∆Õ ‹∆ÚÈ‹Ø Ӫ È»ß «ÈµÂ Ø∫Á∆ È»ß, Í∂√≈È ‘ج∆ È»ß «ÈµÂ Á∂÷Á≈Õ ¿∞‘
√Ófi‰ ‹Ø◊≈ ‘Ø«¬¡≈ ª ¿∞‘ ª ¿∞‘ √Ú≈Ò ’È Òæ◊Á≈,
ÓœÓ, Â»ß ‚À‚ È≈Ò «Ú¡≈‘ ‘∆ «’¿∞∫ ’∆Â≈? ‘∞‰ «¬‘È»ß ¤µ‚ «’¿∞∫ È‘∆∫
«ÁßÁ∆Õ
«¬√∂ Ó‘œÒ «Úµ⁄ ‹∆ÚÈ‹Ø ڵ‚≈ ‘Ø «‘≈ √∆Õ ¿∞√ È»ß «Í˙ È≈Ò ÈÎÂ
‘∞ßÁ∆ ‹≈ ‘∆ √∆Õ Ì≈Ú∂∫ ◊∞Â∂‹ ÚË∆¡≈ «Í˙ √∆ Í ‹∆ÚÈ‹Ø Á∂ ÓÈØ∫ ¿∞‘ Ò«‘
⁄∞µ’≈ √∆Õ
‘≈Á√∂ - 36
«Î «¬’ «ÁÈ ¿∞‘ ÿ‡È≈ Ú≈Í∆ «‹√ Á∂ Ú≈ÍÈ Ò¬∆ ª √≈«¬Á
¿∞‘ µÏ ÂØ∫ Á∞¡≈Úª Óß◊Á∆ ‘ØÚ∂ ª Í ¿∞Ó∆Á È‘∆∫ √∆Õ «¬’ ≈ ◊∞Â∂‹ È»ß
Úµ‚≈ ‘≈‡-¡‡À’ ¡≈«¬¡≈ Â∂ ¿∞‘È»ß ¡≈͉∂ È≈Ò ÒÀ «◊¡≈Õ «’ËØ∫ ≈Â∆∫ √≈Ï
È≈Ò µ‹ ’∂ ¡≈«¬¡≈ √∆Õ ÏÒµ‚ ÍzÀ√ Á≈ ¿∞‘ Ó∆‹ √∆ Í ÁÚ≈¬∆ ’Á∂ ’Á≈¬∆∫
‘∆ ÷ªÁ≈ √∆Õ ¿∞‘ √œ∫Á≈ ª ¡Òµ◊ ¡≈͉∂ ’Ó∂ «Úµ⁄ ‘∆ √∆Õ √Ú∂∂ Ó∂ÿÈ≈ ¿πµ·∆
ª Á∂«÷¡≈ «’ ◊∞∂‹ Û’ È‘∆∫ √∆ «‘≈, È‘∆∫ ª ¿∞‘ ÂÛ’∂ ‘∆ ¿πµ· ’∂
Â∞«¡≈ «ÎÁ≈ ‘∞ßÁ≈Õ √≈«¬Á «’Â∂ Ï≈‘ ⁄Ò∂ «◊¡≈ ‘ØÚ∂Õ ¿∞√∂ È∂ Á∂«÷¡≈ «’ ¿∞√
Á≈ √’»‡ Ú∆ ÷Û≈ √∆Õ ¿∞√ È∂ ◊∞Â∂‹ Á≈ ’Ó≈ Á∂«÷¡≈Õ Ï»‘≈ ÷∞Ò∑≈ ‘∆ √∆Õ
◊∞Â∂‹ Ó»‘ß ¡µ‚ ’∂ «Í¡≈ √∆Õ ¿∞√ È»ß √µ’ ‘Ø«¬¡≈Õ ¿∞√ È∂ ‹∆ÚÈ‹ØÂ È»ß ‹◊≈«¬¡≈,
‚≈’‡ È»ß ÎØÈ ’∆Â≈ Í Íߤ∆ ¿∞‚≈∆ Ó≈ ⁄∞µ’≈ √∆Õ ’∞fi «ÁÈ ◊∞Â∂‹ Á
¡Î√Ø√ «Úµ⁄ ‘∆ Í ‹ÒÁ∆ ‘∆ «¬√ «Úµ⁄Ø∫ Ï≈‘ ¡≈ ◊¬∆Õ ¿∞‘ √Ø⁄Á∆ «’ ‘∞‰
¿∞√ Á∆ «‹ßÁ◊∆ ‹» ÷∞√∆¡ª ÌÍ» ‘Ø ‹≈Ú∂◊∆ Í È‘∆∫, ‘≈Ò∂ Ú∆ ÷∞√∆ ¿∞√ Á∂
ÿ Á≈ √Â≈ Ì∞µÒ∆ ‘ج∆ ‘À, ‹ª ÷∞√∆ È»ß ¿∞‘ Ô≈Á ‘∆ È‘∆∫Õ
***
‹Á ‹∆ÚÈ‹Ø ÿ ‘ØÚ∂ ª ¿∞√ È≈Ò Ï‘∞ ◊µÒª ’Á≈ ‘ÀÕ ¿∞√ Á≈
«ÁÒ Ò≈¬∆ µ÷Á≈ ‘ÀÕ Í Ï‘∞Â≈ √Óª ¿∞‘ ÿ Ú∆ È‘∆∫ ‘∞ßÁ≈Õ ¿∞√ Á∂ ‘µ√‰-
÷∂‚‰ Á∂ «ÁÈ ‘ÈÕ ¿∞√ Á∂ ¡≈͉∂ ÁØ√ ‘ÈÕ ‘∞‰ ª Ó∂∂ ’ØÒ ‹∆ÚÈ‹Ø ‘À Í
‘Ø ÁØ √≈Ò È»ß ‹Á «¬‘ «ÚÁ∂√ ⁄Ò∂ «◊¡≈ ª Ó∂≈ ’∆ ‘ج∂◊≈? ÓÀ∫ ª «¬’µÒ
È≈Ò Ó ‘∆ ‹≈Úª◊∆Õ ’ج∆ «√Â∂Á≈ ¡œ Ú∆ È‘∆∫ «‹‘È»ß ÓÀ∫ ÿ «Úµ⁄ µ÷
ÒÚªÕ «¬’µÒ∆ ¡œ Á∆ Ú∆ ’≈‘Á∆ «‹ßÁ◊∆ ‘∞ßÁ∆ ‘À? ‘Ø ’∆Â≈ Ú∆ ’∆ ‹≈Ú∂?
«’¿∞∫ È≈ «’√∂ ÓÁ È≈Ò ÁØ√Â∆ ’∆Â∆ ‹≈Ú∂Õ ’ج∆ ª ‘ØÚ∂ ◊µÒ ’È È»ßÕ Í
ÓÁ Ú∆ «’‘Û∂ Á∞’≈Ȫ ”Â∂ ͬ∂ ‘È? «Î ÓÁ ¡«‹‘∆ ‹≈ ‘À «’ «¬‘È»ß ÊØÛ∆
«‹‘∆ Ú∆ √«‘ «ÓÒ∂ ª «Íµ¤∂ ‘∆ ÍÀ ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ «¬‘Ȫ Á≈ Ó’√Á «√Î «¬’Ø ⁄∆‹
Â’ √∆Ó ‘∞ßÁ≈ ‘ÀÕ „ß◊ Á≈ ÓÁ «ÓÒ∂ Ú∆ ª «’æÊ∂ «ÓÒ∂? ¿∞‘ ¡≈͉∂ ¡≈Ò∂
Á∞¡≈Ò∂ «È◊≈‘ ÿ∞Ó≈ ’∂ Á∂÷Á∆ ‘À, «¬’ Ú∆ ¡«‹‘≈ È‘∆∫ ‘À «‹√ È≈Ò ¿∞‘ Ï«‘
’∂ ’∞fi Á∂ ◊µÒ ’ √’∂Õ ÏÀ∫’ «Úµ⁄ ª ’ج∆ ¡œ Ú∆ ÁØ√Â∆ ’È Á∂ ’≈ÏÒ
È‘∆∫ ‘À, «¬’ «¬ßÁ» Ï≈Ò≈ È»ß ¤µ‚ ’∂Õ ‘≈Ò∂ «‹√ √’»Ò «Úµ⁄ ¿∞√ È∂ ÁØ √≈Ò
ÍÛ∑≈«¬¡≈ √∆ ¿∞Ê∂ Á∆¡ª ¡«Ë¡≈Í’ª ¿∞√ Á∆¡ª ¡µ‹ Ú∆ √‘∂Ò∆¡ª ‘ÈÕ ¿∞‘Ȫ
È»ß «ÓÒ‰ ¿∞‘ Á≈Ò≈ ‹ªÁ∆ Ú∆ «‘ßÁ∆ ‘ÀÕ Á≈Ò∂ Á∂ Ȫ ÂØ∫ ‘∆ ¿∞√ È»ß ≈ÚÒ
⁄œ‘≈È Á≈ «÷¡≈Ò ¡≈«¬¡≈ √∆ Í ≈ÚÒ Ú∆ ‚Î ‘∆ «È’«Ò¡≈Õ ¿∞√ Á∂
«Ú¡ß◊ È»ß ‘∆ È‘∆∫ √Ófi √«’¡≈Õ ¬∂Áª Á∂ ÏßÁ∂ È≈Ò ’≈‘Á∆ ⁄À‡!
≈ÚÒ È≈Ò ⁄À‡ ’È Ï≈∂ Ì≈Ú∂∫ ¿∞‘ ’∞fi Ú∆ ͬ∆ √Ø⁄Á∆ ‘ØÚ∂ Í ¿∞√
⁄œ‘≈È Á∆ ÍØÎ≈¬∆Ò ¿∞‘ ‘ Ø‹ Á∂÷Á∆ ‘ÀÕ ¿∞√ Á∆¡ª Í≈¬∆¡ª Â√Ú∆ª Á∂÷ ’∂
¿∞√ È»ß ‘Ø √Ófi‰ Á∆ ’Ø«√√ ’Á∆ ‘ÀÕ «¬’ Â√Ú∆ «Úµ⁄ ¿∞‘ ¡≈͉∆ ÍÂÈ∆
‘≈Á√∂ - 37
Á∆ Ú∆¡Ò ⁄∂¡ ˵’Á≈ ‹≈ «‘≈ ‘À Í ÍÂÈ∆ «¬’ Í≈√∂ È»ß Á∂÷ ‘∆ ‘À Â∂ ≈ÚÒ
Á»‹∂ Í≈√∂ È»ßÕ ¿∞√ È»ß ‹≈ÍÁ≈ ‘À «’ «¬‘∆ ¿∞√ Á∆ «‹ßÁ◊∆ Á≈ √µ⁄ ‘ÀÕ ¿∞‘ «⁄‘∂
”Â∂ ª ÷∞√∆ ‘À Í ¡ßÁØ∫ Ó≈Ô»√∆Õ ≈ÚÒ ⁄œ‘≈È, ÓÀ∫ ÂÀÈ»ß ‹≈‰ ◊¬∆ ‘ªÕ ‚Î ª
‘À∫ Í Â√ Ú∆ ¡≈¿∞∫Á≈ Â∂∂ ”Â∂Õ «¬’ «ÁÈ Î∂√Ï∞µ’ ÷ØÒ∑Á∆ ‘À ª Á∂÷Á∆ ‘À «’
≈ÚÒ ⁄œ‘≈È È∂ «¬’ ÈÚ∆∫ Ú∆«‚˙ Í≈¬∆ ‘ج∆ ‘À, √Ó∞ßÁ ’ß„∂ ÷Û≈ ¡ß◊∂‹∆ Á≈
◊∆ ◊≈ «‘≈ ‘ÀÕ ’ÀÍ√È «Ò«÷¡≈ ‘À: √≈◊ «’È≈∂ √‡∆Ú∆ Úß‚ ◊≈¿∞‰ Á≈
«¬’ ¡ÈØ÷≈ ¡ÈßÁÕ √≈≈ ◊∆ Ó∂ÿÈ≈ «Ë¡≈È È≈Ò √∞‰Á∆ ‘ÀÕ ¿∞√ È»ß ≈ÚÒ
ÍzÂ∆ ¡≈͉≈ «‘÷ Ì∞µÒ ‹ªÁ≈ ‘À Â∂ ¡≈͉∆ «‡µÍ‰∆ «Ò÷Á∆ ‘À,
-Ï‘∞ ÷»Ï ◊≈«¬¡≈ ‘ÀÕ Á∞¡≈Úª!
-Á∞¡≈Úª Ò¬∆ √∞’∆¡≈Õ ÷»Ï√» «ÁÒ Ú≈Ò∂ ÒØ’ª È»ß Á»«‹¡ª Á∆¡ª
⁄∆‹ª ÷»Ï√» ‘∆ Ò◊Á∆¡ª ‘ÈÕ
¿πµËØ∫ ≈ÚÒ Á≈ ‹Ú≈Ï ¡≈¿∞∫Á≈ ‘ÀÕ Ó∂ÿÈ≈ Á∂ ’≈Ò‹∂ Á≈ «‹Ú∂∫ ∞◊
Ì«¡≈ «◊¡≈ ‘ØÚ∂Õ ¿∞‘ ¿∞√∂ Ú∂Ò∂ Ú‡√¡ÀÍ ”Â∂ ⁄Ò∂ ‹ªÁ∆ ‘À, «Ò÷Á∆ ‘À,
-‘∆!
-‘ÀÒØ Ó∂ÿÈ≈ ‹∆, ’∆ ‘≈Ò ‘À Â∞‘≈‚≈?
-ÓÀ∫ ·∆’ ‘ª, Â∞√∆∫ √∞‰≈˙?
-ÓÀ∫ Ú∆ ·∆’ ‘ªÕ ¿∞√ «ÁÈ Á∆ ◊∞√Â≈÷∆ Ò¬∆ Ó∞¡≈Î∆ Óß◊Á≈ ‘ªÕ ÓÀÈ»ß
Â∞‘≈‚∂ ¡À’√∆‚À∫‡ Á≈ «ÏÒ’∞Ò È‘∆∫ √∆ ÍÂ≈Õ ¡À’√∆‚À∫‡ √≈‚∂ «Íß‚ ‘Ø«¬¡≈ «¬‘
‹≈‰ ’∂ ÓÀ∫ ÷∞Á È»ß ‘Ø Ú∆ ◊∞È≈‘◊≈ √Ófi∆ ‹≈ «‘ªÕ
-Â∞‘≈È»ß «’¿∞∫ È‘∆∫ ÍÂ≈ ‘ج∂◊≈? «ÚßÁ Ì≈‹∆ È∂ Áµ«√¡≈ ‘∆ ‘ج∂◊≈Õ
Ó∂∂ ‘√ÏÀ∫‚ Á∂ Ú∆ Â∞√∆∫ ÁØ√ √≈˙Õ
-ÓÀ∫ ◊∞Â∂‹ È≈Ò ’¬∆ Ó«‘ÎÒª «Úµ⁄ ÏÀ«·¡≈ ‘ª Í Â∞‘≈‚∂ Ï≈∂ ‹ª
Â∞‘≈‚∂ «¬√ ‘≈Á√∂ Ï≈∂ ’Á∂ ◊µÒ È‘∆∫ ‘ج∆, «ÚßÁ È∂ Ú∆ ’ج∆ «‹’ È‘∆∫
’∆Â≈Õ
-Â∞‘≈‚∂ «Íß‚ Á∆ ‘∆ È‘∆∫, Í»∂ ‘«¡≈‰∂ Ò¬∆ «¬‘ Ï‘∞ ڵ‚∆ ÷Ï
√∆Õ Ú∆‘ √≈Ò ÂØ∫ Ú∆ ÚµË Í∞≈‰∆ ◊µÒ ¡À, Â∞‘≈‚∂ Í∂«߇√ Ú∆ ‘؉◊∂ ¿∞ÁØ∫ ª,
«Íß‚ «◊¡ª ’ج∆ È≈ ’ج∆ ◊µÒ ª ‘ج∆ ‘∆ ‘ØÚ∂◊∆Õ
-È‘∆∫, ’Á∂ È‘∆∫ ‘ج∆Õ ⁄ÒØ, ‹Ø Ú∆ √∆ Í «¬√ ‘≈Á√∂ È∂ ÓÀÈ»ß «‘Ò≈ ’∂
µ÷ «ÁµÂ≈, ’¬∆ ≈ª ÓÀ∫ √œ∫ Ú∆ È‘∆∫ √«’¡≈Õ
-√œ∫ «’¿∞∫ È‘∆∫ √’∂?
-Â∞√∆∫ «¬‘ ◊µÒ Í∂√ ‘∆ ¡À√∂ „ß◊≈ È≈Ò ’∆Â∆ «‹√ È»ß ÓÀ∫ Â∞‘≈‚≈
’ÓÒ ‘∆ √Ó«fi¡≈ Â∂ ‹ÁØ∫ √µ⁄ Á≈ ÍÂ≈ ⁄µÒ≈ ª ÓÀ∫ √‡µÈ «‘ «◊¡≈Õ
-‘∞‰ «’Ú∂∫ Ó«‘√»√ ’Á∂ ‘Ø?
-‘∞‰ √«‘‹ ‘ªÕ Â∞‘≈‚∂ È≈Ò ◊µÒ ’’∂ ‘Ø Ú∆ «ÒÀ’√‚ ‘ªÕ
‘≈Á√∂ - 38
-Â∞‘≈‚≈ √‡∆Ú∆ Úß‚ Ú≈Ò≈ ◊≈«¬¡≈ ◊∆ √∞«‰¡ªÕ Ï‘∞ ⁄ß◊≈
Òæ«◊¡≈Õ ⁄ß◊≈ «Ò÷Á≈ ¿∞‘Õ ÓÀ∫ Ô»«‡¿»Ï ”Â∂ Á∂«÷¡≈, Â∞√∆∫ ‘Ø Ú∆ ¡ß◊∂‹∆ ◊∆Â
◊≈¬∂ ‘ÈÕ
-ÓÀ∫ ◊Ø«¡ª Á∂ √«‘ «‘ßÁ≈ ‘ª «¬√ ’’∂ ÓÀ∫ ¡ß◊∂‹∆ ◊∆ª ÚµÒ ¡≈
«◊¡ªÕ ÓÀ∫ ¡ÀÏ≈, ¡ÀÒÚ∆‹ ÍÀ‹Ò∂ Â∂ ’«ÒµÎ «⁄‚ È»ß Ú∆ Ï‘∞ ◊≈«¬¡≈ ‘ÀÕ
-‘ª, ÓÀ∫ Á∂÷∂ È∂Õ «¬‘ Ï‘∞ √∞‘‰≈ «Ò÷Á∂ ‘ÈÕ
-È‘∆∫, «¬‘ Ï‘∞ ڵ‚∂ ◊≈«¬’ ‘È ¡ß◊∂‹∆ Á∂Õ
-‘ª ‘ª, ÓÀÈ»ß ÍÂ≈ Í «¬‘ «Ò÷Á∂ Ú∆ ¡≈Í ‘∆ ¡≈Õ ÚÀ√∂ √≈‚∂ ÿ ª
¡ß◊∂‹∆ Á∂ ÈÚ∂∫ «√ß◊ª Á∂ ◊∆ ‘∆ Úµ‹Á∂ ¡≈Õ
-ÓÀÈ»ß Âª ¡ß◊∂‹∆ √ß◊∆ ϑ∞Â≈ Í√ßÁ È‘∆∫ √∆ Í ‹ÁØ∫ Á≈ ¬∆√‡ÏœÈ
¡≈«¬¡ª ª ‘∆ ∞fi≈È «¬√ Í≈√∂ ‘Ø«¬¡≈Õ
-«¬√ Ú’Â ’∆ ’ ‘∂ ‘Ø?
-ÓÀ∫ Ô»«‡¿»Ï ”Â∂ Í≈«’√Â≈È∆ ’œÓ∂‚∆ Á∂÷ «‘ªÕ
-¿∞‘Ȫ Á∆ ’œÓ∂‚∆ ª Ï‘∞ ÎØ‘√ ‘∞ßÁ∆ ‘ÀÕ
-‘ª, √‡∂‹ ‚≈Ó∂ ◊ßÁ∂ «‹‘∂ ‘∞ßÁ∂ ¡≈ Í ‡ÀÒ∆ Á∆ ’œÓ∂‚∆ Ï‘∞ ÚË∆¡≈,
Á∂÷Ø «¬’ Ú≈Õ
≈ÚÒ ’∞fi Í≈«’√Â≈È∆ ‡ÀÒ∆ ÍØ◊≈Óª Á∂ Ȫ «Ò÷Á≈ ‘ÀÕ Ó∂ÿÈ≈ È»ß
¡⁄≈È’ ⁄∂Â∂ ¡≈¿∞∫Á≈ ‘À,
-ÓÀ∫ Ì≈Â∆ ÒØ’ «‹‘Û∂ «¬ß◊ÒÀ∫‚ «Úµ⁄ «‘ßÁ∂ ¡≈ ¿∞‘Ȫ ¿∞Í «¬’
÷Ø‹-ÍÂ «Ò«÷¡≈, ‹≈‰∆ «’ Ì≈Â∆ ‚≈«¬ÍØ≈ ¿∞ÍÕ
-«’µÁª, ÓÂÒÏ ÷Ø‹ ’∆Â∆?
-‘ª, «¬‘Ø «’ Ì≈Â∆ ÒØ’ «’µÁª Â∂ ’ÁØ∫ Ï≈‘Ò∂ Ó∞Ò’ª «Úµ⁄ Ú√‰≈
√∞» ‘ج∂Õ ¿∞√ Á∂ ’≈È Â∂ «¬«Â‘≈√ Ï◊À≈Õ
-¡µ¤≈! «¬‘ ª Ï‘∞ ÚË∆¡≈Õ Â∞‘≈‚≈ «¬√ Í≈√∂ «¬È‡À√‡ «’µÁª ‘Ø
«◊¡≈?
-ÓÀ∫ «¬«Â‘≈√ Á∆ √‡»‚À∫‡ ‘∆ ¡ª, Ó≈√‡ ’∆Â∆ ‘ج∆ ¡ÀÕ ¡√Ò «Úµ⁄
Ó∂∂ ‘√ÏÀ∫‚ È»ß Ô»È∆Ú√‡∆ ÚæÒØ∫ «¬‘ ÷Ø‹ ’≈‹ «Ó«Ò¡≈ √∆Õ ¿∞‘ ¡≈Í Âª
√∞√ «‹‘∂ ‘∆ √È, ÓÀ∫ Ï‘∞ √≈∆¡ª «’Â≈Ϫ ÍÛ∑ ’∂ ÈØ«‡√ «Â¡≈ ’∆Â∂ √ÈÕ
Ó∂∂ ‘√ÏÀ∫‚ È»ß «¬√ ’≈‹ Á∂ ÍÀ√∂ Ú∆ «ÓÒ∂ √ÈÕ ÍÀ√∂ ¿∞‘Ȫ È∂ ÷≈ Ò¬∂Õ ‹ÒÁ∆ ‘∆
¿∞‘Ȫ Á∆ ‚ÀÊ ‘Ø ◊¬∆Õ Ï≈¡Á «Úµ⁄ ÓÀ∫ «¬‘ ÷Ø‹ ͵Â ÓÀ∫ «Ò÷ «Ò¡≈, ‘≈Ò∂
«Í¤Ò∂ Ó‘∆È∂ ‘∆ Í»≈ ’∆Â≈Õ ‹∂ ÍÛ∑È≈ ª Ì∂‹ «ÁßÁ∆ ‘ªÕ
-Íß‹≈Ï∆ «Úµ⁄ ª È‘∆∫?
-È‘∆∫, ¡ß◊∂‹∆ «Úµ⁄ ¡À, Íß‹≈Ï∆ È‘∆∫ ¡≈¿∞∫Á∆?
-¡≈¿∞∫Á∆ «’¿∞∫ È‘∆∫, ÷≈Ò√≈ ’≈Ò‹ Á≈ Í«Û∑¡≈ ‘Ø«¬¡ª Í ‘∞‰
«Ò÷‰-ÍÛ∑È Á∆ ¡≈Á ȑ∆∫ ‘∆Õ ÓÀ∫ ¡ß◊∂‹∆ «Úµ⁄ ‘∆ √œ÷ √ÓfiÁªÕ «¬‘ ª ÌÒ≈
‘ØÚ∂ ÈÚ∂∫ ÎØȪ Á≈ «‹‘Ȫ È∂ Ó∞Û ’∂ Íß‹≈Ï∆ «Úµ⁄ «Ò÷‰ Á≈ ¡«Ì¡≈√ ’≈ «ÁµÂ≈Õ
‘≈Á√∂ - 39
 -ÓÀÈ»ß Ï≈¡Á «Úµ⁄ «¬Ê∂ ¡≈͉≈ ¬∆Ó∂Ò ¡À‚√ Ì∂‹ «Á˙, ÓÀ∫ √≈≈
Ê∆√√ ¬∆Ó∂Ò ’ Á∂Úª◊∆Õ
’∞fi Á∂ Ò¬∆ ÁØÚª Í≈«√¡ª ÂØ∫ ⁄∞µÍ «‹‘∆ ¤≈ ‹≈Á∆ ‘À Í ÁØÚ∂∫ ‘È
Ú‡√¡ÀÍ ”Â∂ ‘∆Õ ’∞fi Á∂ Ï≈¡Á Ó∂ÿÈ≈ «Ò÷Á∆ ‘À,
-«¬’ «ÁÈ ‹∆ÚÈ‹Ø ’«‘‰ Òµ◊≈, “ÓœÓ, Â∞√∆∫ ÷∞√-÷∞√ «‹‘∂ ‹≈ÍÁ∂
‘ØÕ
-«’ßÈ∂ √≈Òª Á≈ ¡À ‹∆ÚÈ‹ØÂÕ
-¿∞È∆ √≈Ò Á≈Õ ‘Ø ÁØ √≈Ò È»ß Ï∆ ¬∂ ’ ÒÀ‰∆ ¡À, ’«‘ßÁ≈ Ï≈‘
‹≈‰≈, «¬ß‚∆¡≈ «‘‰≈ ¿∞√ È»ß Í√ßÁ È‘∆∫Õ
-Ï≈‘ ‹≈‰ Ò¬∆ ¡µ‹’µÒ ’∆ ’«‘ßÁ∂ ¿∞‘È»ß, ¡≈¬∆ ÒÀ‡ ’Á∂ ‘È?
-¡≈¬∆ ÒÀ‡ ª ÈÒ≈«¬’ª Ú≈√Â∂ ‘∞ßÁ≈, ‹∆ÚÈ‹Ø ª Ï‘∞ «¬ß‡ÀÒ∆‹À∫‡
¡ÀÕ Ó∂∂ Ì≈ Á∂ Ó∞ß‚∂ È∂ ¡≈¬∆ ÒÀ‡ ’∆Â∆ ¡À, ¿∞‘ √≈«¬Á «¬ß◊ÒÀ∫‚ ‹≈Ú∂Õ ‹∆ÚÈ‹ØÂ
Á∆ ª Í«‘Òª «‚◊∆ Í»∆ ’≈¿∞‰∆ ¡À, «Î Á∂÷ª◊∂ Í ‹≈‰≈ ¿∞‘È∂ Ï≈‘ ‘∆
¡ÀÕ ...¿∞‘ ª «‹µÁª √≈«¬’œÒœ«‹√‡ ‘∞ßÁ≈, ’«‘ßÁ≈, ÓœÓ, ’∞fi ‘À◊≈ «‹‘Û≈ Â∞√∆∫
¤∞Í≈ ‘∂ ‘ØÕ
-Ó∂∆ ÿÚ≈Ò∆ Ú∆ ¡≈÷Á∆ ¡À «’ ÓÀ∫ ÏÁÒ «◊¡ªÕ ¿∞‘ ª «¬‘ Ú∆
Í∞µ¤Á∆ ¡À «’ ÓÀ∫ «’√∂ È≈Ò «Í¡≈ ª È‘∆∫ ’ ÏÀ·≈, ÓÀ∫ «’‘≈, «¬‘ Ú∆ «Í¡≈
’È Á∆ ¿∞Ó ‘ÀÕ
-«’‘Û∆ ¿∞Ó ‘∞ßÁ∆ ¡À «Í¡≈ ’È Á∆?
-’ج∆ Ú∆ È‘∆∫, «Í¡≈ «¬’ «’Â≈Ï∆ √ÏÁ ‘ÀÕ
-Â∞‘≈È»ß ’Á∂ È‘∆∫ ‘Ø«¬¡≈?
-È‘∆∫Õ «’√∂ È»ß Í√ßÁ ’ ÒÀ‰ Á∆¡ª Ì≈ÚÈ≈Úª È»ß «Í¡≈ È‘∆∫ ’«‘ßÁ∂Õ
-«Ó√≈Ò Á∂ Âœ ”Â∂ Â∞‘≈È»ß ’ج∆ ’«‘ Á∂Ú∂, “¡≈¬∆ ÒÚ Ô» ‡»”?
-ÓÀ∫ Ú∆ ’«‘ Á∂Úª◊≈, “¡≈¬∂ ÒÚ Ô»” Í «¬‘Á≈ ’ج∆ ÓÂÒÏ È‘∆∫
‘ج∂◊≈Õ
-Â∞√∆∫ fi»· Ú∆ ÏØÒÁ∂ ‘Ø? “¡≈¬∆ ÒÚ Ô»” Â∞‘≈‚∂ ”Â∂ ’ج∆ ¡√ È‘∆∫ ’∂◊≈?
-È‘∆∫Õ
-¡≈¬∆ ÒÚ Ô»!
-¡≈¬∂ ÒÚ Ô» ‡»!
***
≈ Á≈ «¬’ Úµ‹ «◊¡≈ √∆ ‹Á ¿∞√ È∂ ÎØÈ µ«÷¡≈Õ ¿∞‘ √œ‰ Á∆
’Ø«√√ ’È Òµ◊∆ Í È∆∫Á «’Â∂ È∂Û∂-Â∂Û∂ Ú∆ È‘∆∫ √∆Õ ¡‹∆Ï ¡≈ÁÓ∆ ‘À «¬‘
≈ÚÒ ⁄œ‘≈È! ¡÷∂ “¡≈¬∆ ÒÚ Ô»” «Úµ⁄ ’ج∆ Â≈’ ‘∆ È‘∆∫ ‘∞ßÁ∆, ‘≈Òª «’
¡≈Í «‘µ«Ò¡≈ «Í¡≈Õ ÿÚ≈Ò∆ Í∞µ¤Á∆ ‘À «’ «’Â∂ ÒÚ Âª È‘∆∫ ‘Ø «◊¡≈Õ fi»·≈
‘≈Á√∂ - 40
ÏßÁ≈ «¬‘Õ ÓÈ «Úµ⁄ ’∞fi ‘Ø ”Â∂ ӻߑ ”Â∂ ’∞fi ‘ØÕ ‹‹Ï≈Â∆ Âœ ”Â∂ «¬‘ ÏßÁ≈
¬∂È≈ ’ß‹»√ «’¿∞∫ ‘À? ‹≈ÍÁ≈, “¡≈¬∆ ÒÚ Ô»” ÏØÒ‰ Á∆ Ú∆ ’∆Ó Óß◊Á≈Õ «’Â∂
«¬‘ ª È‘∆∫, ÓÀ∫ ‘∆ ’ÓÒ∆ ‘ج∆ ’∞fi Ú≈Ë» √Ø⁄∆ ‹≈È∆ ¡ªÕ
√Ú∂∂ ¿∞‘ ⁄≈¬∆∫-⁄≈¬∆∫ ¿πµ·∆Õ ’≈‘Ò∆ È≈Ò ÿ Á∂ ’ßÓ Ó∞’≈¬∂Õ
‹∆ÚÈ‹ØÂ È»ß ’≈Ò‹ Ì∂«‹¡≈ Â∂ «Î ¡≈Í «Â¡≈ ‘؉ Òµ◊∆Õ ‹∆ÚÈ‹Ø Ó؇-
Ï≈¬∆’ ”Â∂ ’≈Ò‹ ‹ªÁ≈ √∆ Â∂ Ó∂ÿÈ≈ ’≈ ”Â∂Õ ÒØ’Ò Âª ¿∞‘ ’≈ ¡≈Í ‘∆ ⁄Ò≈
ÒÀ∫Á∆ √∆, ÒßÓ∂ »‡ ”Â∂ ‹≈‰≈ ‘∞ßÁ≈ ª ‚≈¬∆Ú ÒÀ ‹ªÁ∆Õ ÏÀ∫’ ◊¬∆ ª ¿∞√
«Úµ⁄ «¬’ ÷≈√ ¿∞Â√≈‘ «‹‘≈ √∆Õ ‘ ’ßÓ Â∂‹∆ «Úµ⁄ ’ ‘∆ √∆Õ ¿∞√ Á∆
’∞Ò∆◊ «¬ßÁ» Ï≈Ò≈ ÏØÒ∆,
Ó∂ÿÈ≈, ’∆ ◊µÒ ¡µ‹ ’∞fi ¡ßÁ≈‹ ÏÁÒ∂ ‘ج∂ ¡≈, √∞µ÷ ª ‘À?
√∞µ÷ È»ß Âª √∞µ÷ ‘∆ ¡À, Ï√ ¡µ‹ Ó»‚ ‹≈ ÚË∆¡≈Õ ¿∞‘ Ó∂≈ Ê∆√√ √∆
È≈ ‚≈«¬√ÍØ≈ Ú≈Ò≈, ¡µ‹ «’√∂ ÁØ√Â È»ß Ì∂«‹¡≈ ÍÛ∑È Ò¬∆Õ
«¬‘ Ê∆√√ «’‘Û∂ Ú∂Ò∂ «Ò÷ «Ò¡≈?
ÿ ‹≈ ’∂ ‡≈¬∆Ó ‘∆ ‡≈¬∆Ó ‘∞ßÁ≈ Ó∂∂ ’ØÒÕ Ó∂≈ Í»≈ √≈Ò Òµ◊ «◊¡≈
«¬‘Á∂ ”Â∂Õ
«¬‘È»ß «Ò÷‰ Á≈ Ó’√Á ’∆ √∆?
«¬‘ ª ÍÂ≈ È‘∆∫, Ï√ √œ’ √∆, «Ò÷ «Ò¡≈Õ
¡≈÷Á∆ Ó∂ÿÈ≈ ¡≈͉≈ ’ßÓ ’Á∆ ‘∆Õ ÚÀ√∂ ª «¬ßÁ» Ï≈Ò≈ ¿∞√ Á∆
≈‹Á≈ √∆ Í ¿∞√ È∂ ’ج∆ ◊µÒ È≈ ’∆Â∆Õ √≈Ó È»ß ’∞Û∆¡ª Úª◊ Í√ ÿ∞ßÓ≈¿∞∫Á∆
’≈ «Úµ⁄Ø∫ «È’Ò∆Õ Èœ’≈‰∆ ¡≈¬∆ ª ¡µ‹ ¿∞√ È≈Ò «ÏÒ’∞Ò ◊∞µ√∂ È≈ ‘ج∆
‘≈Òª «’ ¿∞√ È∂ «¬’ ◊Ò≈√ ÂØÛ «ÁµÂ≈ √∆Õ ≈ Á∆ ؇∆ ÷ªÁ≈ ‹∆ÚÈ‹Ø ¿∞√
ÚµÒ Á∂÷Á≈ ‹≈ «‘≈ √∆Õ
ÓœÓ, ÷∞√∆ Á≈ ’≈È È‘∆∫ √ªfi≈ ’Ø∫◊∂?
ÓÀ∫ ÂÀÈ»ß Á∂÷ ’∂ ÷∞√ ‘ª Ï∂‡∂Õ
ÓÀÈ»ß Âª Â∞√∆∫ «Í¤Ò∂ ¿∞È∆ √≈Ò ÂØ∫ Á∂÷ ‘∂ ‘Ø, «¬‘ ÷∞√∆ Úµ÷∆ ¡ÀÕ
ÍÂ≈ È‘∆∫ ’∆ ’≈È ¡ÀÕ ’¬∆ Ú≈ «¬È√≈È È»ß ¡≈Í Ú∆ È‘∆∫ ÍÂ≈
‘∞ßÁ≈, √≈«¬Á ¡ßÁØ-¡ßÁ ’∞fi ‘ØÚ∂Õ ¡µ‹’µÒ ÓÀ∫ √‘∂Ò∆¡ª È≈Ò ⁄À‡ ’Á∆
«‘ßÈ∆ ¡ª, √≈«¬Á «¬‘Ø ’≈È ‘ØÚ∂Õ
⁄À‡ ’È Ú≈«Ò¡ª «Úµ⁄ ’ج∆ ÓÁ Ú∆ ‘À◊≈?
«¬’ ‘À◊≈Õ
«¬‘Ø Âª Í∞¡≈«¬ß‡ ¡ÀÕ
È‘∆∫, «¬‘ Í∞¡≈«¬ß‡ È‘∆∫Õ ¿∞‘ ª ’ج∆ Ï‘∞ ‘∆ √≈ËÈ «‹‘≈ ÏßÁ≈ ¡ÀÕ
ÓœÓ, √Ø¡ ‘Ø «’ «’√∂ √‘∆ ÏßÁ∂ È≈Ò ‘∆ ⁄À‡ ’ ‘∂ ˙? ‹≈‰Á∂ ‘Ø ¿∞√
È»ß? ’Á∂ «ÓÒ∂ ‘Ø?
‘≈Á√∂ - 41
 «ÓÒ∆ È‘∆∫ Í ‹≈‰Á∆ ¡ªÕ ÏÁ»‘ Á≈ Ú∆ Ú≈’Î √∆Õ
ÏÁ»‘ Á≈ ÁØ√ ª ’ج∆ ÏÁ»‘ ‘∆ ‘ج∂◊≈Õ
ÚÀ∆ εÈ∆! ¿∞‘ ¡«‹‘≈ È‘∆∫Õ ¿∞‘ «¬’ ◊≈«¬’ ¡À, ÓÀ∫ «¬Ê∂ ‘∆ «¬’
Îß’√È «Úµ⁄ ¿∞‘È»ß ◊≈¿∞∫«Á¡ª √∞«‰¡ª √∆Õ ¡µ¤≈ ◊≈«¬’ ¡ÀÕ
¡ßÏ≈Ò∂ ‘∆ «‘ßÁ≈?
È‘∆∫, «¬ß◊ÒÀ∫‚ «‘ßÁ≈Õ
«¬ß◊ÒÀ∫‚! Ú≈˙! «’æÊØ∫ ◊µÒ √∞» ‘ج∆?
Î∂√Ï∞µ’ ”Â∂ ‘∆ ÎÀß‚ ¡À Í Â»ß ◊µÒ «⁄µÊ ’∂ «’¿∞∫ ’ «‘À∫? ¬∂Áª Á≈
’∞fi Ú∆ È‘∆∫, Ó∂∆ ¿∞√ «Úµ⁄ ’ج∆ «ÁÒ⁄√Í∆ È‘∆∫Õ
Â∞‘≈‚∆ È≈ ‘ØÚ∂, ¿∞‘Á∆ ª ‘ج∂◊∆ ‘∆, Ó∂∆ ÓœÓ √∞‘‰∆ ‘∆ ¬∂È∆ ¡À «’
«’√∂ Á≈ Ú∆ «ÁÒ ¡≈ √’Á≈!
¡≈÷ ’∂ ‹∆ÚÈ‹Ø È∂ √∆‡∆ Ú‹≈¬∆Õ Ó∂ÿÈ≈ È∂ Ó≈È Ò¬∆ ¿∞√ ÚµÒ
⁄∞Í∂Û ¿∞Ò≈∆ Í ¿∞‘ ¤≈Ò Ó≈Á≈ Ï≈‘ «È’Ò «◊¡≈ Â∂ ÏØ«Ò¡≈,
ÓœÓ, ÓÀ∫ ÁØ√ª È≈Ò «ÎÒÓ Á∂÷‰ ⁄µ«Ò¡ª, ≈ Á≈ √Ø¡Õ
«¬√ ÂØ∫ Í«‘Òª Ó∂ÿÈ≈ ’«‘ßÁ∆ «’ «ÁÈ Á≈ √Ø¡ Á∂÷∆Á≈, ‹∆ÚÈ‹ØÂ
Ï≈¬∆’ È»ß «’µ’ Ó≈Á≈ ‹≈ ⁄∞µ’≈ √∆Õ
‹∆ÚÈ‹Ø ⁄Ò∂ «◊¡≈ Í Ó∂ÿÈ≈ ¿∞Ú∂∫ ‘∆ ’∞√∆ ”Â∂ ÏÀ·∆ ‘∆Õ ’≈√
‹∆ÚÈ‹Ø Á∆ ◊µÒ √µ⁄ ‘ØÚ∂Õ ’≈√ ÓÀ∫ ÒÚ «Úµ⁄ ‘ØÚª Í ‚Î ≈ÚÒ ’Á ÷∞Ò∑
’∂ ¡≈÷∂◊≈, “Ó∂ÿÈ≈, ¡≈¬∆ ÒÚ Ô»”! ¿∞√ È∂ ¡≈͉∂ ’∞fi ‘Ø ’ßÓ Ó∞’≈¬∂ Â∂
Ô»«‡¿»Ï ”Â∂ ≈ÚÒ Á≈ Áµ«√¡≈ Í≈«√’Â≈È∆ √Ø¡ Á∂÷‰ Òµ◊∆Õ «Î ¿∞√ È∂
Î∂√Ï∞µ’ ÷ØÒ∑ Ò¬∆Õ Á∂«÷¡≈ «’ ≈ÚÒ Ú∆ Î∂√Ï∞µ’ ”Â∂ ‘ÀÕ ¿∞√ Á∆ ÓÀ√ß‹ Ú≈Ò∆
‘∆ Ò≈¬∆‡ ‹◊ ‘∆ √∆Õ Ó∂ÿÈ≈ È∂ ÓÀ√ß‹ «Úµ⁄ ¿∞√ È»ß «Ò«÷¡≈,
-Ú‡√¡ÀÍ ’Ø ‹∂ ‡≈¬∆Ó ‘À ªÕ
’∞fi ÍÒ Ï≈¡Á ≈ÚÒ ÚæÒØ∫ √∞È∂‘≈ ¡≈ «◊¡≈,
-’∆ ‘≈Ò ‘À ‹È≈Ï Á≈?
-·∆’ ‘ª ‹È≈ÏÕ ’∆ ‘Ø «‘≈ ‘À?
-’∞fi È‘∆∫, ¡≈͉∂ ’Ó∂ «Úµ⁄ ‘ªÕ ¡µ‹ Óœ√Ó «Î ÷≈Ï ‘À, «ÁÈ
Ï≈‘ ‹≈‰ Ú≈Ò≈ È‘∆∫Õ
-Ó∂≈ Ê∆√√ «Ó«Ò¡≈?
-‘ª, «ÓÒ «◊¡≈Õ ÓÀ∫ ÷ØÒ∑ ’∂ ¡≈͉∂ ◊»◊Ò ‚≈¬∆Ú «Úµ⁄ √∂Ú ’ «Ò¡ÀÕ
-Í«Û∑¡≈?
-È‘∆∫, ‡≈¬∆Ó È‘∆∫ Òµ◊≈Õ ÓÀÈ»ß ÍÛ∑È Á∆ ¡≈Á ȑ∆∫Õ Ï‘∞ Ó∞√’Ò
Í∂√ ¡≈¿∞∫Á∆ ‘À Í ÍÛ∑ª◊≈ ‹»Õ
-‘∞‰ «Ú‘Ò∂ ‘Ø Âª ÍÛ∑ Ò˙Õ
-¬∂È≈ ¿∞ÁÓ∆ È‘∆∫ ‘ª ÓÀ∫Õ È≈Ò∂ ‘≈Ò∂ ÓÀ∫ ’∞fi ’ «‘ªÕ
‘≈Á√∂ - 42
-’∆ ’ ‘∂ ‘Ø?
-ÈÚ∆∫ «¬ÒÀ’‡«’ «◊‡≈ «Ò¡ªÁ∆ ‘À, ¿∞‘È»ß ∞’ «√ ’ «‘ª,
«‡¿»È-¡µÍÕ
-Â∂ Â∞‘≈‚∆ «Ó√‹?
-¿∞‘ «√«‡ß◊ »Ó «Úµ⁄ ‡ÀÒ∆ Á∂÷ ‘∆ ‘ÀÕ
-√≈≈ «ÁÈ ‡∆Ú∆ ‘∆ Á∂÷Á∂ «‘ßÁ∂ È∂ ¿∞‘?
-‘Ø ’∆ ’∂? ڒ ª Í≈√ ’È≈ ‘∆ ‘Ø«¬¡≈Õ
-Â∞√∆∫ ¿∞‘Ȫ ’ØÒ È‘∆∫ ÏÀ·Á∂?
-È‘∆∫, ÓÀ∫ ¿∞‘Ȫ È≈Ò Ï«‘ ’∂ ’Á∂ ‡ÀÒ∆ È‘∆∫ Á∂÷Á≈Õ ÓÀÈ»ß ¿∞‘Á≈ ‡ÀÒ∆
Í√ßÁ È‘∆∫ Â∂ ¿∞‘È»ß Ó∂∆ «◊‡≈Õ
-¿∞‘Ȫ È»ß √ß◊∆ Á≈ √œ∫’ È‘∆∫?
-È‘∆∫, √≈‚≈ ’ج∆ Ú∆ √œ∫’ È‘∆∫ «ÓÒÁ≈Õ ¡√∆∫ ÁØ ¡µÒ◊-¡Òµ◊
Ë∞Úª ‘ªÕ
-«Î «¬’µ·∂ «’µÁª «‘ßÁ∂ ‘Ø?
-«’ßÈ∂ ÒØ’ª Á≈ ’∞fi Ú∆ È‘∆∫ «ÓÒÁ≈ «Î Ú∆ ¿∞‘ «Ú¡≈‘∂ ‹ªÁ∂ ¡≈ Â∂
«¬’µ·∂ «‘ßÁ∂ ¡≈Õ Ó‹Ï»∆ Ú∆ ª ’ج∆ ⁄∆‹ ‘∞ßÁ∆ ‘À È≈Õ
-Â∞‘≈‚∆ ’∆ Ó‹Ï»∆ ‘À?
-√≈∆¡ª ◊µÒª «¬’Ø Ú≈∆ ‘∆ È≈ Í∞µ¤∆ ‹≈ÚØÕ
-«¬’ ‘Ø √Ú≈Ò Ó∂∂ ÓÈ «Úµ⁄ Ï‘∞ Û’ «‘≈, Í∞µ¤ √’Á∆ ¡ª?
-Í∞µ¤Ø ‹∂ Í∞µ¤‰≈ ‘∆ ⁄≈‘∞ßÁ∂ ‘Ø ÂªÕ
-Â∞√∆∫ ¡≈͉∆ Î∂√Ï∞µ’ ”Â∂ ¬∂È∆ ¿∞Á≈√ Â√Ú∆ «’˙∫ Ò≈¬∆ ‘ج∆ ‘À?
-«’‘Û∆ Â√Ú∆?
-«‹√ «Úµ⁄ Â∞√∆∫ √Ó∞ßÁ Á∂ ’ß„∂ ÷Û∂ ‚∞µÏÁ∂ √»‹ È»ß Á∂÷ ‘∂ ‘Ø, Â∞‘≈‚∂
«¬’ Í≈√∂ ‡≈¬∆√È ÏÀ·≈ ‘À Â∂ Á»‹∂ Í≈√∂ Â∞‘≈‚∆ ÍÂÈ∆Õ
-«¬‘Á∂ «Úµ⁄ ¿∞Á≈√∆ Ú≈Ò∆ «’‘Û∆ ◊µÒ ‘ج∆? «¬‘ ª ’∞Á Á≈
«¬’ ÷∞Ï√» ÚÂ≈≈ ‘ÀÕ √»‹ È∂ ‚∞µÏ ’∂ ’µÒ «Î ⁄Û∑È≈ ‘∞ßÁ≈ ‘ÀÕ «Î «¬‘
Â√Ú∆ ‘∆ Ó∂∆ «‹ßÁ◊∆ ‘À, ‡≈¬∆√È, ∂ÚÂ∆ Â∂ «¬‘ ‹◊∑≈ «‹Ê∂ ÓÀ∫ «‘ßÁ≈ ‘ªÕ
-ÍÂ≈ È‘∆∫ «’¿∞∫, ÓÀÈ»ß «¬‘ Â√Ú∆ Ï‘∞ ¿∞Á≈√ Òµ◊Á∆ ‘ÀÕ Â√Ú∆
Á∂÷«Á¡ª ÓÀÈ»ß Â∞‘≈‚∂ Ï≈∂ «Î’ ‘؉ Òæ◊Á≈ ‘ÀÕ
-ÓÀ‚Ó, Â∞√∆∫ Ó∂∂ Ï≈∂ ’ج∆ ◊Ò «‘√≈Ï Ò≈ ‘∂ ‘ØÕ ÓÀ∫ ¡≈͉∆ «‹ßÁ◊∆
«Úµ⁄ Ï‘∞ ÷∞√ ÏßÁ≈ ‘ªÕ
≈ÚÒ Á∆ «Ò÷∆ ◊µÒ ”Â∂ Ó∂ÿÈ≈ È»ß «ÏÒ’∞Ò Ô’∆È È‘∆∫ ‘ÀÕ ≈ÚÒ
⁄œ‘≈È, ÂÀÈ»ß Ó∂∆ √÷ ÒØÛ ‘À, «‹ßÈ∆ ‹ÒÁ∆ «¬‘ ◊µÒ ’Ï»Ò ’∂∫◊≈, ⁄ß◊≈
‘∂∫◊≈Õ
‘≈Á√∂ - 43

«ÂßÈ
«¬’ Ï∂¡≈≈Ó∆ «‹‘∆, «¬’ ¡√«‘‹Â≈ «‹‘∆ ≈ÚÒ Á∂ È≈Ò-È≈Ò
«‘‰ Òµ◊∆ ‘ÀÕ ÓÀ∫ «’Ë È»ß Â∞ «Í¡≈ ‘ªÕ √≈∆ ¿∞Ó Á∆ ’∆Â∆ ’≈¬∆ ÷»‘ «Úµ⁄
Í≈¿∞‰ Òµ◊≈ ‘ªÕ ÍÀ∫Â∆ √≈Ò Á∆ ∂ÚÂ∆ È≈Ò ÚÎ≈ È»ß ÂØÛÈ ’ß„∂ ¡≈ Í∞µ‹≈ ‘ªÕ
¡œª ª Í«‘Òª Ú∆ Ï‘∞ «ÓÒ∆¡ª Í ÓÈ ’Á∂ È‘∆∫ √∆ ‚Ø«Ò¡≈ Í ‘∞‰ «¬√
¿∞Ó «Úµ⁄ ¡≈ ’∂ ¿∞‘ «’æÊ∂ «‚◊ «‘≈ ‘ª? ¿∞‘ Ú∆ ¿∞√ ¡œÂ È»ß Á∂÷∂ «ÏȪ, «ÓÒ∂
«ÏȪ, ‹≈‰∂ «ÏÈªÕ ¿∞‘ Ú∆ ª Ó∆ ͬ∆ ‘ÀÕ ‹» Ó∆ ͬ∆ ‘À, ¿∞√ Á≈ ª ’ج∆
Ò≈Ò⁄ ‘ØÚ∂◊≈Õ Ò≈Ò⁄ ’∆ ‘Ø √’Á≈ ‘À? √≈«¬Á ÓÀÈ»ß ¡Ó∆ ¡≈ÁÓ∆ √ÓfiÁ∆ ‘ØÚ∂,
√≈«¬Á «¬ß◊ÒÀ∫‚ ¡≈¿∞‰≈ ⁄≈‘∞ßÁ∆ ‘ØÚ∂, ‹ª ¡≈͉∂ Ó∞ß‚∂ È»ß ‘∆ «¬æË √À‡Ò ’È≈
⁄≈‘∞ßÁ∆ ‘ØÚ∂Õ ¿∞√ «ÁÈ ¿∞√ È∂ √≈Î ‘∆ «’‘≈ √∆ «’ ‹∆ÚÈ‹Ø «¬ß‚∆¡≈ «Úµ⁄
«‘‰≈ Í√ßÁ È‘∆∫ ’Á≈Õ ¿∞‘È∂ Ï≈‘ ‘∆ ‹≈‰≈ ‘ÀÕ √≈«¬Á «¬‘∆ ’À⁄ ‘ØÚ∂Õ ‘∞‰∂
‘∆ Óœ’≈ ‘À «¬√ ÂØ∫ «Íµ¤≈ ¤∞‚Ú≈ «Ò¡≈ ‹≈Ú∂Õ
«¬’ ◊µÒ ¿∞‘ Ú≈-Ú≈ ÷∞Á È»ß ¡≈÷Á≈ ‘À, “ϵÒ∂ ˙¬∂ ≈ÚÒ ⁄œ‘≈È,
«¬’ ¡œ È∂ ‘∆ ÿ∞Ó≈ ’∂ µ÷ «ÁµÂ≈!” ¿∞√ È»ß Òæ◊Á≈ ‘À «’ ¿∞√ È∂ ’ج∆ ◊∞È≈‘
’ «ÁµÂ≈ ‘ÀÕ ¿∞‘ «¬‘ Ú∆ √Ø⁄ «‘≈ ‘À «’ ∂ÚÂ∆ È»ß √≈∆ ◊µÒ Áµ√ ’∂ Ó∞¡≈Î∆
Óß◊∂Õ «¬’ ◊µÒ ‹» ‘À «’ ¿∞√ È∂ ¡≈͉∂ Ó»‚ ¿∞Í ’≈Ï» Í≈¿∞‰≈ «√÷ «Ò¡≈ ‘ÀÕ
¿∞‘ ∂ÚÂ∆ È»ß ÍÂ≈ È‘∆∫ ⁄µÒ‰ «ÁßÁ≈ «’ ¿∞√ Á∂ ÓÈ «Úµ⁄ ’∆ ‘ÀÕ ¿∞‘ ‘ Ú∂Ò∂
∂ÚÂ∆ È»ß ÷∞√ µ÷‰ Á∆ ’Ø«√√ «Úµ⁄ ‘∞ßÁ≈ ‘ÀÕ «¬’ «ÁÈ ∂ÚÂ∆ ¡≈÷Á∆ ‘À,
≈Ú∆, Â∞√∆∫ ’∞fi «‹¡≈Á≈ È‘∆∫ ’È Òµ◊ ͬ∂ Ó∂≈? √µ⁄ Áµ√Ø, ’∆ ⁄µÒ
«‘À ÓÈ «Úµ⁄?
ÓÈ «Úµ⁄ «¬‘Ø ⁄µÒ «‘≈ «’ ÓÀ∫ ◊∞È≈‘◊≈ ‘ªÕ
’∆ ÓÂÒÏ?
ÓÂÒÏ! ...ÓÂÒÏ «’ Ó∂∂ ’≈È ‘∆ «¬‘ ‘≈Á√≈ ‘Ø«¬¡≈Õ
ÓÀÈ»ß Òæ◊Á≈ «’ Ó∂∂ ’≈È ‘Ø«¬¡≈Õ ÓÀ∫ ‘∆ Â∞‘≈‚∂ È≈Ò «’√∂ ◊µÒØ∫ ÒÛ
‘∆ √∆Õ ⁄ÒØ ¤µ‚Ø, ‹Ø ‘؉≈ √∆ ‘Ø «◊¡≈Õ Ï∆Â∂ È»ß Ú≈Í√ ª È‘∆∫ «Ò¡ªÁ≈ ‹≈
√’Á≈Õ ...«¬’ ◊µÒ ‘≈Á√∂ È≈Ò ‹» ‘ج∆ «’ ¡≈ͪ ‘Ø È∂Û∂ ‘Ø ◊¬∂Õ
‘ª, «¬‘ ª ‘À, Í«‘Òª Â»ß Ó∂∂ È≈Ò Ï‘∞ ҫۡ≈ ’Á∆ √∆Õ
Â∞√∆∫ ‘∆ fiµfi» Í≈ ’∂ ÏÀ·∂ «‘ßÁ∂ √∆, ⁄∂Â≈! «È¡≈‰∂ Ú∆ √≈È»ß “‡œÓ-‹À∆”
’«‘‰ Òµ◊ ͬ∂ √∆Õ
’∞fi Á∂ Ò¬∆ ¿∞‘ ÷∞√◊Ú≈ Ó»‚ «Úµ⁄ Í∞≈‰∂ «ÁȪ È»ß ⁄∂Â∂ ’Á∂
«‘ßÁ∂ ‘ÈÕ ∂ÚÂ∆ È»ß ≈ÚÒ Á≈ ◊≈¿∞‰≈ Í√ßÁ È‘∆∫ √∆ Â∂ ≈ÚÒ È»ß «◊Ò≈
‘≈Á√∂ - 44
«‘ßÁ≈ «’ ∂ÚÂ∆ ÷≈‰≈ ω≈¿∞‰ «Úµ⁄ Î≈‚∆ √∆Õ «‹ßÈ≈ ’∞ Ú∆ ¿∞‘ «√µ÷∆ «¬ß◊ÒÀ∫‚
¡≈ ’∂ ‘∆ «√÷∆Õ ’¬∆ Ú≈ ª ∂ÚÂ∆ È»ß ≈ÚÒ Á∆ «◊‡≈ ÌßÈ Á∂‰ Á∆¡ª ◊µÒª
’«¡≈ ’Á∆ √∆ Í ‘∞‰ ∂ÚÂ∆ ÏÁÒ ◊¬∆ ‘ÀÕ ≈ÚÒ È»ß Ú∆ ¿∞√ Á≈ ω≈«¬¡≈
÷≈‰≈ Í√ßÁ ¡≈¿∞‰ Òµ◊≈ ‘ÀÕ
¿∞‘ Ï‘∞ ’Ø«√√ ’Á≈ ‘À «’ Ó∂ÿÈ≈ Á≈ «÷¡≈Ò È≈ ¡≈Ú∂ Í «¬‘
√Ó∞ßÁ∆ Íߤ∆ √∆◊Ò Úª◊ ¡⁄≈È’ ‘∆ ¿∞√ Á∂ «√ ¿∞Í ¡≈ ’∂ ⁄∆∫-⁄∆∫ ’È
Òæ◊Á≈ ‘ÀÕ ¿∞‘ Ó∂ÿÈ≈ È≈Ò Ï‘∞ ◊µÒª ’È Òæ«◊¡≈ √∆Õ ÏÛ∆ ÒßÓ∆ ⁄À‡ ‘∞ßÁ∆Õ
ÁØÚ∂∫ ¡≈ÍØ-¡≈͉∂ Í«Ú≈ª Ï≈∂ ◊µÒª ’Á∂Õ Ó∂ÿÈ≈ ¿∞√ Á∆ ÁØÚ∂∫ ÁØ‘Â∆¡ª Á∂
Ȫ Â’ ‹≈‰Á∆ √∆Õ «¬Ú∂∫ ‘∆ ÍØÂ∂ Â∂ ÍØÂ∆ Ï≈∂ Ú∆ ◊µÒª ⁄ÒÁ∆¡ªÕ ‡≈¬∆√È
Á≈ «‹’ ª ÷≈√ Âœ ”Â∂ ‘∞ßÁ≈Õ Ó∂ÿÈ≈ ¡≈͉∂ «ÂßȪ Ì≈Úª Ï≈∂ Á√Á∆Õ ‘Ø
Í«Ú≈ Á∂ Á∞µ÷ √∞÷ Ú∆ √ªfi∂ ’ ÒÀ∫Á∆Õ ∂ÚÂ∆ È≈Ò Âª ’∆, «’√∂ Ú∆ ¡œ È≈Ò
≈ÚÒ È∂ ’Á∂ ¬∂È∆¡ª ◊µÒª È‘∆∫ ’∆Â∆¡ªÕ ‘ª, «¬’ √∞Ë≈ ⁄œË∆ √∆ ‹Ø ¿∞√ Á∆
ÁØ√ √∆, ¿∞√ È≈Ò ¿∞‘ «ÁÒ Á∆ ‘ ◊µÒ ’ «Ò¡≈ ’Á≈ √∆Õ √∞Ë≈ ¿∞√ È≈ÒØ∫
∂ÚÂ∆ Á∆ ÚË∂∂ √‘∂Ò∆ √∆Õ ≈ÚÒ Á≈ «ÁÒ ’∆Â≈ «’ √∞Ë≈ ⁄œË∆ È≈Ò Ó∂ÿÈ≈
Ï≈∂ ◊µÒ ’∂Õ ¿∞√ È∂ ÎØÈ ÿ∞ßÓ≈«¬¡≈ Í ◊µÒ ’È Â’ ¿∞√ Á≈ «¬≈Á≈ ’∞fi
Áµ√‰ Ï≈∂ ÏÁÒ «◊¡≈Õ ¿∞√ È∂ ‘Ø ‘∆ ◊µÒ ÂØ Ò¬∆,
ÓÀ‚Ó, «¬’ Ú≈ ¡≈ͪ «Ó‚ÒÀ∫‚ ‹≈ ‘∂ √∆ ª ¡≈ͪ ◊µÒª ’ ‘∂ √∆
«’ ‘ ÓÁ Â∂ ‘ ¡œ ¡≈͉∂ È≈ÒØ∫ ¤Ø‡∆ ¿∞Ó Á∂ «Ú¡’Â∆ Á≈ √≈Ê ÒÌÁ≈
‘À, ¡≈͉∂ ÂØ∫ Úµ‚∂ Á≈ È‘∆∫Õ
‘ª, ÓÀÈ»ß Ô≈Á ¡À, ◊µÒ «¬Ú∂∫ ‘ج∆ √∆ «’ Â»ß Í∞µ«¤¡≈ √∆ «’ ¬∂È∆ ¿∞Ó
ÓÀ∫ «¬’µ«Ò¡ª «’Ú∂∫ ’µ„ Ò¬∆Õ
Â∞√∆∫ «’‘≈ √∆ «’ ¡≈͉∂ ÂØ∫ Úµ‚∆ ¿∞Ó Á∂ ÏßÁ∂ ÓÀÈ»ß Í√ßÁ È‘∆∫ √∆,
¤Ø‡∆ ¿∞Ó Á≈ ’ج∆ «Ó«Ò¡≈ È‘∆∫Õ
‘ª, «¬‘ ª «¬’ ’≈È √∆, Í ÓÀÈ»ß «¬’µÒ∆ «‘‰ Á∆ ¡≈Á Ú∆ ÍÀ
◊¬∆ √∆, «Î «¬’ √Óª ¡≈«¬¡≈ «’ ÓÀÈ»ß ÓÁ Á∆ ÒØÛ Ú∆ È≈ ‘∆Õ ¡µ‹ «¬‘
√Ú≈Ò «’¿∞∫ Í∞µ¤ «‘À∫?
Ó∂≈ «¬’ ÁØ√ ¡À «¬ß‚∆¡≈ «Úµ⁄, Ó∂∆ ’∞ ¿∞Ó Á≈, ¿∞‘Á≈ ⁄µ’ √∞»
‘Ø «◊¡≈ ¡≈͉∂ ÂØ∫ ¡µ·-Á√ √≈Ò ¤Ø‡∆ ¿∞Ó Á∆ ¡œ È≈ÒÕ
¡œ Í√ÈÀÒ‡∆ «Íµ¤∂ Ú∆ ‹ªÁ∆ ¡À, «’√∂ ◊∞‰ «Íµ¤∂ Ú∆ ‹ªÁ∆ ¡À,
Ô≈Á ¡À? «’ßÈ∆¡ª ¡œª Â∂∂ È≈Ò ◊µÒª ’È Ò¬∆ Â√Á∆¡ª √ÈÕ
¿∞‘ Ú∆ «ÁÈ √È ÓÀ‚Ó, «¬’ ¡≈‘ Ú∆ «ÁÈ ¡ÀÕ
∞µÂ-∞µÂ Á≈ Ó∂Ú≈Õ Í Ï∞„≈Í≈ Ú∆ ª «¬’ ÷∞Ï√» ÍÛ≈¡ ¡À, «¬‘È»ß
Ú∆ «¬ß‹∞¡≈¬∂ ’È≈ ⁄≈‘∆ÁÀÕ
«Î √∞Ë≈ ∂ÚÂ∆ Ï≈∂ Í∞µ¤Á∆ ‘ÀÕ ¿∞√ Á∂ ¡ß◊∂‹∆ «Úµ⁄ ◊≈¿∞‰ Ï≈∂
Ú∆Õ ≈ÚÒ Á∂ ¡ß◊∂‹∆ «Úµ⁄ ◊≈¿∞‰ È»ß ÒÀ ’∂ ¿∞‘ Ï‘∞ ¿∞Â√≈‘ «‹‘∂ «Úµ⁄
‘≈Á√∂ - 45
«‘ßÁ∆ ‘ÀÕ √∞Ë≈ √≈Ò «Úµ⁄ «¬’ Ú≈ ¿∞‘Ȫ ’ØÒ ¡≈ ’∂ ‘ÎÂ≈ Ì «‘ ‹≈«¬¡≈
’Á∆ ‘ÀÕ
ÈÚßÏ Á≈ Ó‘∆È≈ ‘ÀÕ ¡’»Ï ÂØ∫ ‘∆ Óœ√Ó ÷≈Ï ‘؉≈ √∞» ‘Ø «◊¡≈
‘ÀÕ √Ó∞ßÁ Á∆¡ª Ò«‘ª ≈ Ì √Ø ’Á∆¡ª «‘ßÁ∆¡ª ‘ÈÕ ÒØ’ ¡≈÷Á∂ ‘È
«’ ÍÂ≈ È‘∆∫ √Ó∞ßÁ Á≈ ◊∞µ√≈ ’Á ·ß‚≈ ‘ØÚ∂◊≈Õ ‡≈¬∆√È Ú∆ Ï≈‘ «◊¡≈
‹ÒÁ∆ Ú≈Í√ Ó∞ÛÈ≈ ⁄≈‘∞ßÁ≈ ‘ÀÕ ∂ÚÂ∆ ª Ï‘∞ «ÁÈ ‘Ø ◊¬∂ Ï≈‘ «È’Ò∆ ‘∆
È‘∆∫Õ «¬’ «ÁÈ ∂ÚÂ∆ ¿∞Á≈√ «‹‘∆ ‘ÀÕ
Ó‘≈≈‰∆¬∂, ’∆ ◊µÒ? ’∞Û∆ ÁµÏ ’∂ ¡≈¬∆ ¡À∫?
’∆ ¡À «¬‘ Óœ√Ó! ‘ Ú∂Ò∂ Ó∆∫‘, ‘ Ú∂Ò∂ Ó∆∫‘! ⁄µÒ Òß‚È ‹≈ ’∂
¡≈¬∆¬∂Õ «¬’ «ÁÈ ∂‰∞’≈ Á∂, «¬’ «ÁÈ ◊œÚ Á∂ Â∂ «¬’ «ÁÈ √∞Ë≈ ÌÀ‰ ‹∆ Á∂Õ
ϵ⁄∂ √≈∂ ‹ØϪ ’Á∂ ¡≈, «¬’Ø Âª Ú∆’¡Àß‚ ‘∞ßÁ≈ ¿∞‘Ȫ ’ØÒ ¡≈͉∂
‡µÏ È≈Ò ÏÀ·‰ Á≈, ‹Á ¿∞‘Ȫ ’ØÒ ‡≈¬∆Ó ‘Ø«¬¡≈ ¿∞‘Ȫ ¡≈Í∂ ¡≈ ‹≈‰ªÕ
«Î √∞Ë≈ ÓÀ‚Ó Á≈ Ú∆ ÁØ√ª Á≈ ¡≈͉≈ √’Ò ¡À, È≈Ò∂ Òß‚È Á≈ Óœ√Ó
«’‘Û≈ ¬∂ÁØ∫ ⁄ß◊≈ ‘؉ªÕ ‹∂ ’«‘ßÈ∆ ¡À∫ ª «’√∂ ‘Ø ’߇∆ ⁄µÒ∆¬∂?
√Í∂È «Úµ⁄ Óœ√Ó Ï‘∞ ÚË∆¡≈, ÓÀ∫ Á∂«÷¡≈, Ó≈Ò◊≈ Á≈Õ
≈ÚÒ ¿∞√∂ Ú∂Ò∂ ÎØÈ ¿Í √Í∂È Á≈ Óœ√Ó Á∂÷‰ Òæ◊Á≈ ‘ÀÕ ¡◊Ò∂ Á√
«ÁÈ, Ú∆‘ «‚◊∆ Â∂ Ë∞µÍ ‘∆ ˵∞ÍÕ
Ó‘≈≈‰∆, Í≈ ÒÀ ’æÍÛ∂ ¡‡À⁄∆ «Úµ⁄Õ ÓÀ∫ Ï∞µ’ ’≈¿∞∫È≈ «‡’‡Õ ¿∞√∂
‘Ø‡Ò «Úµ⁄ ‘ª◊∂ «‹Ê∂ «Í¤Ò∆ Ú≈ ‘∂ √∆Õ
È‘∆∫, ¿∞Ê∂ È‘∆∫ ‹≈‰≈Õ ¿∞Ê∂ Â∞‘≈È»ß √≈∂ ‹≈‰Á∂ ¡≈, Â∞√∆∫ «◊‡≈ Ú‹≈
’∂ ¿∞‘Ȫ Á≈ Ó∞Π«Úµ⁄ ÓÈØß‹È ’Á∂ ‘Ø∫◊∂ Â∂ ÓÀ∫ «¬’µÒ∆ ’Ó∂ «Úµ⁄ √ÛÁ∆
‘ª◊∆Õ
⁄µÒ, «◊‡≈ È‘∆∫ ÒÀ ’∂ ‹≈Úª◊∂Õ
¿∞‘ ‡≈¬∆√È È»ß ‚œ◊-’∂ÈÒ «Úµ⁄ ¤µ‚ ’∂ Á√ «ÁÈ √Í∂È Ò¬∆ ‹‘≈‹∂
⁄Û∑ ‹ªÁ∂ ‘ÈÕ Á√ «ÁÈ Áµ÷‰∆ √Í∂È Á∂ √«‘ Ó≈Ò◊≈ «Úµ⁄ «‘ ’∂ ÷»Ï ¡ÈßÁ
’Á∂ ‘ÈÕ ‘Ø‡Ò «Úµ⁄ «ÈµÂ Í≈‡∆¡ª ⁄ÒÁ∆¡ª ‘ÈÕ ≈ÚÒ ◊≈¿∞‰ ÂØ∫ «’Ú∂∫
«‘ √’Á≈ ‘À, «◊‡≈ ¿∞‘ «’√∂ ‘Ø Ô≈Â∆ Á∆ Óß◊ ÒÀ∫Á≈ ‘À Í Í«‘Òª ∂ÚÂ∆
ÂØ∫ «¬‹≈‹Â ÒÀ ’∂Õ «¬‘ Á√ª «ÁȪ Á≈ ÏÁÒ≈Ú ∂ÚÂ∆ È»ß Ï‘∞ ⁄ß◊≈ Òæ◊Á≈ ‘À
Ì≈Ú∂∫ Ú∆¡Ò ⁄∂¡ ”Â∂ ‘؉ ’’∂ ’¬∆ Â’Ò∆Ϊ Á≈ √≈‘Ó‰≈ Ú∆ ’È≈ «Í¡≈Õ
≈ÚÒ È»ß Ú∆ «¬Ê∂ ¡≈ ’∂ ∂ÚÂ∆ È≈Ò ‘Ø Ú∆ «Í¡≈ Ó«‘√»√ ‘∞ßÁ≈ ‘ÀÕ ¿∞‘ «Î
¡≈͉∂ ¡≈Í È»ß ’Ø√‰ Òæ◊Á≈ ‘À «’ Ó∂ÿÈ≈ È≈Ò «’¿∞∫ È≈Â≈ ‹ØÛ «Ò¡≈Õ Ó∂ÿÈ≈
«¬’ √∞ÎÈ≈ ‘À Â∂ «¬‘ «‹ßÁ◊∆ √µ⁄Õ ¿∞‘ √µ⁄ Á∂ È∂Û∂ «‘‰ Ú≈Ò≈ ÏßÁ≈ ‘ÀÕ ¿∞‘
¡≈͉≈ ÎÀ√Ò≈ Á∞‘≈¿∞∫Á≈ ‘À «’ Ó∞Û ’∂ Ó∂ÿÈ≈ È≈Ò ⁄À‡ È‘∆∫ ’∂◊≈Õ ‹∂ ’Á∂
’ج∆ ◊µÒ ’∂◊≈ Ú∆ ª Ï‘∞ √∆ÓÂ, «√Î «¬’ ÁØ√ ڪ◊Õ
***
‘≈Á√∂ - 46
√∞Ë≈ ⁄œË∆ È≈Ò ≈ÚÒ Á∆ ÁØ√Â∆ Ï‘∞ Í∞≈‰∆ ‘ÀÕ ÁØ Á‘≈«’¡ª ÂØ∫
Ú∆ ÚµË Í∞≈‰∆Õ √∞Ë≈ ͵¤Ó∆ Òß‚È Á∂ √ÀÎ‚ Ï∞µ√ Á∂ «¬Ò≈’∂ «Úµ⁄ «‘ßÁ∆ ‘ÀÕ
’ج∆ Á√ √≈Ò Í«‘Òª ¿∞‘ «¬ß‚∆¡È ‘≈¬∆ ’«Ó√È «Úµ⁄Ø∫ «‡≈«¬ ‘ج∆ √∆Õ
«¬ß‚∆¡≈ Ú≈Í√ ‹≈‰ Á∆ ʪ ¿∞‘ Òß‚È «Úµ⁄ ‘∆ Ú√ ◊¬∆ √∆Õ √∞Ë≈ ⁄œË∆ ÚÀ√∂
ª Íß‹≈ω ‘À Í Ó∂· Á∆ ‹ßÓ-ÍÒ ‘ÀÕ ¿∞√ Á≈ «Ú¡≈‘ «ÁµÒ∆ Á∂ Ó∂√ ⁄œË∆
È≈Ò ‘Ø«¬¡≈Õ ÁØÈ∂ ‘∆ Ì≈Â∆ «ÚÁ∂√ √∂Ú≈ «Úµ⁄ Èœ’∆ ’Á∂ √È, «¬’ ÁØ Ó∞Ò’ª
Á∂ Ì≈Â∆ «√Î≈ ÷≈«È¡ª «Úµ⁄ «¬’µ·∂ ‘∂ Â∂ ¡≈Í√ «Úµ⁄ «Í¡≈ ÍÀ «◊¡≈Õ
«Î «¬’µ«·¡ª Á∆ ÏÁÒ∆ Òß‚È Á∆ ‘Ø ◊¬∆Õ ¿∞‘Ȫ È∂ Òß‚È «Úµ⁄ ‘∆ Ú√ ‹≈‰
Á∂ Ó’√Á È≈Ò «¬Ê∂ ÿ ÒÀ «Ò¡≈ √∆Õ «¬’ √Óª Ï≈¡Á ¿∞‘Ȫ «Ú⁄’≈ ¡‰Ï‰
«‘‰ Òµ◊∆Õ ¡‰Ï‰ Á≈ ’≈È √∆ √∞Ë≈ ⁄œË∆ Á∂ ’ج∆ ϵ⁄≈ È≈ ‘؉≈Õ ¿∞‘ «ÂßÈ
Ú≈ ◊ÌÚÂ∆ ‘ج∆ Ú∆ Í ‘ Ú≈ «Ó√’À‹ ‘Ø ‹ªÁ≈Õ Ó∂√ ⁄œË∆ È»ß √≈Ï
Á∆ ҵ ҵ◊ ◊¬∆ «‹√ È≈Ò ¿∞‘Ȫ Á≈ fi◊Û≈ ‘Ø Ú∆ ÚË «◊¡≈Õ ¿∞‘ «¬’µ·∂
’ßÓ ’Á∂ √È, ’¬∆ Ú≈ ¿∞‘ ’ßÓ ”Â∂ ‘∆ ÒÛ ÍÀ∫Á∂Õ ‘≈¬∆ ’«Ó√È È∂ ‹≈‰ Ï∞µfi
’∂ Ó∂√ Á∆ ÏÁÒ∆ ÍÀ«√ Á∆ ’ «ÁµÂ∆Õ ¿∞ÊØ∫ ’∞fi √≈Ò Ï≈¡Á ¿∞√ È∂ ¡≈͉∆
ÏÁÒ∆ Ú«√ß◊‡È ‚∆ √∆ Á∆ ’Ú≈ Ò¬∆ Í ¿∞‘ Ó∞Û ’∂ √∞Ë≈ ’ØÒ ’Á∂ È≈
¡≈«¬¡≈Õ √∞Ë≈ È∂ Ú∆ ¿∞√ Á≈ «Íµ¤≈ È≈ ’∆Â≈Õ ¡Ó∆’≈ ÂØ∫ «‡≈«¬ ‘Ø ’∂ ¿∞‘
Ú≈Í√ Ì≈ ⁄Ò∂ «◊¡≈ Â∂ √∞Ë≈ Òß‚È «Úµ⁄ ‘∆ ‘∆Õ Ì≈ ◊¬∂ Ó∂√ ⁄œË∆ Á∆
’∞fi √≈Ò Ï≈¡Á Ӝ ‘Ø ◊¬∆Õ ¿∞√ Á∆ Ӝ Á≈ √∞Ë≈ È»ß ÍÂ≈ √≈Ò Ï≈¡Á Òæ«◊¡≈,
‹Á ¿∞‘ «¬ß‚∆¡≈ ◊¬∆Õ ‘∞‰ √∞Ë≈ ⁄œË∆ «Í¤Ò∂ Â∆‘ √≈Ò ÂØ∫ «¬’µÒ∆ «‘ ‘∆ ‘ÀÕ
≈ÚÒ Á∆ √∞Ë≈ È≈Ò ÁØ√Â∆ Á≈ ‹∆¡≈ Ú∆ √ß◊∆ ‘∆ Ï«‰¡ªÕ Òß‚È
«Úµ⁄ Ì≈Â∆ ◊≈«¬’ ¿∞Á È≈«¬‰ Á≈ ÍØ◊≈Ó √∆Õ √∞» Á∂ ÁØ ◊∆ ◊≈¿∞‰
Ò¬∆ ≈ÚÒ È»ß √µÁ «Ò¡≈ «◊¡≈Õ ¿∞√ È∂ «’√Ø ’∞Ó≈ Á∂ ÁØ ◊∆ ◊≈¬∂Õ ÒØ’ª È∂
Ï‘∞ Â≈Û∆¡ª Ó≈∆¡ªÕ √∞Ë≈ ⁄œË∆ Ú∆ ¿∞‘ ÍØ◊≈Ó Á∂÷‰ ◊¬∆ ‘ج∆ √∆Õ
ÍØ◊≈Ó ÂØ∫ Ï≈¡Á ¿∞‘ ≈ÚÒ È»ß «ÓÒ∆,
Â∞√∆∫ ª Ï‘∞ ÚË∆¡≈ ◊≈¿∞∫Á∂ ‘Ø, Â∞‘≈‚≈ ¡≈͉≈ ÏÀ∫‚ ¬∂?
È‘∆∫, ÓÀ∫ ª √œ∫’∆¡≈ ‘∆ ◊≈¿∞È≈, ÏÀ∫‚ Ú≈Ò≈ ’ßÓ Ï‘∞ ӫ‘ß◊≈ ¡À ‹∆Õ
«¬‘Á∂ Ï≈∂ √Ø«⁄¡≈ È‘∆∫ ’Á∂?
‹∂ ÓÀ∫ ÍzØÎÀ√ÈÒ Ï‰È≈ ‘ØÚ∂ ª √Ø⁄ª Ú∆Õ
«’√∂ ‘Ø ÏÀ∫‚ È≈Ò Ò ‹≈ÚØÕ
¬∂Áª ’œ‰ Ò≈¿∞∫Á≈ ‹∆, ‘ ÏÀ∫‚ ’ØÒ ¡≈͉≈ Ó∂È «√ß◊ ‘∞ßÁÀÕ ÓÀ∫ ª
Ï√ ¬∂Áª ‘∆ ◊≈ ’∂ ªfi≈ ≈‹∆ ’ ÒÀȪÕ
¡≈͉≈ ÎØÈ ÈßÏ «Á˙, ÓÀÈ»ß Ú∆ ◊≈¿∞‰ Á≈ √œ∫’ ¬∂, ¡√∆∫ ÍzØ◊≈Ó
’Á∂ «‘ßÁ∂ ¡ª, Â∞‘≈È»ß Ú∆ ‹» √µÁª◊∂Õ
«¬ÊØ∫ ¿∞‘Ȫ Á∆ ÁØ√Â∆ Á∆ √∞»¡≈ ‘Ø ◊¬∆Õ √∞Ë≈ ⁄œË∆ «‹ßÈ∆ ÁØ√Â
≈ÚÒ Á∆ ω∆ ˙È∆ ‘∆ ∂ÚÂ∆ Á∆ Ú∆ ω ◊¬∆Õ √∞Ë≈ Ú∆ ÚË∆¡≈ ◊≈«¬’≈ √∆Õ
‘≈Á√∂ - 47
Ì≈Ú∂∫ ¿∞‘ Ô»Í∆ «Úµ⁄ ‹ßÓ∆-ÏÛ∆ ‘ج∆ Í ¿∞√ Á≈ ÏØÒ‰ Á≈ Ò«‘‹≈ Íß‹≈Ï Ú≈Ò≈
‘∆ √∆ Â∂ ¿∞√ Á∆ ¡≈Ú≈‹ Íß‹≈Ï∆ ÒØ’-◊∆ª Ò¬∆ «‹¡≈Á≈ „∞’Ú∆∫ √∆Õ ‘≈¬∆
’«Ó√È «Úµ⁄ ’ßÓ ’Á∆ ‘∆ ‘؉ ’’∂ ¿∞√ Á∆ ÁØ√Â∆ Á≈ Á≈«¬≈ ’≈Î∆ Úµ‚≈
√∆Õ ‘≈¬∆ ’«Ó√È ÚæÒØ∫ Ú∆ ’ج∆ È≈ ’ج∆ ÍzØ◊≈Ó ‘∞ßÁ≈ «‘ßÁ≈ √∆Õ √∞Ë≈ ¿∞Ê∂ ‹»
◊≈¿∞∫Á∆Õ ‘∞‰ ≈ÚÒ Ú∆ ¿∞‘Ȫ ÍzØ◊≈Óª «Úµ⁄ ‹≈‰ Òæ«◊¡≈Õ ¿∞‘ √∞Ë≈ Á∂ È≈Ò
Ú∆ ◊≈¿∞∫Á≈Õ «¬’µ·∂ «‘√Òª ’Á∂Õ ’Á∂ ≈ÚÒ Á∂ ÿ, ’Á∂ √∞Ë≈ Á∂ ÿÕ «¬√
Â∑ª ¿∞‘ ¡≈Í√ «Úµ⁄ Ï‘∞ «ÓÒÁ∂ √ÈÕ «¬Ú∂∫ √∞Ë≈ «¬’ «’√Ó È≈Ò ≈ÚÒ-
∂ÚÂ∆ Á∂ ÿ Á≈ ‹∆¡ ‘∆ ω ◊¬∆Õ Í«‘Òª ≈ÚÒ Âª «√Î «‘ßÁ∆ «ÎÒÓ∆ ◊∆Â
‘∆ ◊≈«¬¡≈ ’Á≈ √∆, ‹ª ’Á∂ ‹◊‹∆ «√ßÿ Á∆¡ª ◊‹Òª Í √∞Ë≈ È∂ ¿∞√ È»ß
Íß‹≈Ï∆ ◊≈«¬’∆ ÚµÒ «Ò¡ªÁ≈Õ ¿∞√ È»ß «√Ú ’∞Ó≈ Á∂ ◊∆ Ú∆ ◊≈¬∂ Â∂ √»Î∆
√≈«¬ª Á∂ Ú∆Õ «’√∂ ÍzØ◊≈Ó ”Â∂ ‹≈‰≈ ‘ØÚ∂ ª ¿∞‘ Ò ’∂ Ìß◊Û∂ Á∂ ◊∆ Ú∆
«Â¡≈ ’ ÒÀ∫Á∂Õ Í «¬‘ Ï‘∞ Í∞≈‰∆¡ª ◊µÒª ‘ÈÕ ‘≈Á√≈ Ú≈ÍÈ ÂØ∫
Í«‘Òª Á∆¡ªÕ ‘≈Á√∂ ÂØ∫ Ï≈¡Á ≈ÚÒ È∂ ’ج∆ ÍzØ◊≈Ó Âª ’∆ ’È≈ √∆Õ
«‘ßÁ∆-Íß‹≈Ï∆ Á∂ ◊∆ Ú∆ Ï‘∞ ÿµ‡ ◊≈¬∂Õ ¬∆√‡ÏœÈ ¡≈ ’∂ ¿∞√ Á≈ ∞fi≈È
¡ß◊∂‹∆ ◊∆ª ÚµÒ ‘Ø «◊¡≈ Â∂ ‘∞‰ «¬√∂ «Úµ⁄Ø∫ ¿∞√ È»ß Ó‹≈ ¡≈¿∞‰ Òµ◊≈ √∆Õ
«‹‘Û≈ «ÂßÈ ’∞ √≈Ò ¿∞‘ ¬∆√‡ÏœÈ «Úµ⁄ √‡≈ ‘≈Ò «Úµ⁄ √Ø¡ ’Á≈ «‘≈ √∆
¿∞‘ ‘∆ ¿∞√ Á∆ »‘ Ò¬∆ Úµ‚≈ µ‹ √∆Õ
¿∞‘ ‹ÁØ∫ Ú∆ Òß‚È ‹ªÁ∂ √∞Ë≈ ⁄œË∆ È»ß ‹» «ÓÒÁ∂Õ ‘∞‰ Ú∆ √Í∂È
Á∆¡ª ¤∞µ‡∆¡ª ÂØ∫ Ï≈¡Á Ú≈Í√ ¡≈¬∂ ª ¡◊Ò∂ √ÍÂ≈‘ ¡ß ”Â∂ Íz∆¡ß’≈ Á≈
‹ÈÓ «ÁÈ √∆Õ Íz∆¡ß’≈ ¿∞‘Ȫ Á∆ Úµ‚∆ ÁØ‘Â∆, ∂‰’ ∞ ≈ Á∆ Úµ‚∆ ’∞Û∆Õ ≈ÚÒ È∂
«¬’ ⁄µ’ ‡≈¬∆√È Á≈ Ï∆⁄ ”Â∂ ÒÚ≈«¬¡≈, ¿∞√ È»ß ⁄ß◊∆ Â∑ª Ê’≈ ’∂ ÿ ¡ßÁ
‘∆ «‘‰ «ÁµÂ≈ Â∂ Òß‚È Ò¬∆ «È’Ò∂, Á∞Í«‘∂ ¿∞‘ ÁØ ÿ߇∂ √∞Ë≈ ⁄œË∆ Á∂ ÿ ∞’∂Õ
√≈Ó È»ß ¿∞‘ ∂‰’
∞ ≈ ’ØÒ ⁄Ò∂ ◊¬∂, ◊œÚ Â∂ ¡Ò’≈ ϵ⁄∂ ÒÀ ’∂ ∂‰’
∞ ≈ Á∂ ‘∆ ¡≈ ◊¬∂
√ÈÕ ‹ÈÓ-«ÁÈ ÓÈ≈ ’∂ ¡µË∆ ≈Â È»ß ¿∞‘ Ú≈Í√ ÿ Ò¬∆ ⁄µÒ ͬ∂Õ ≈Â È»ß ’≈
⁄Ò≈¿∞‰∆ ≈ÚÒ È»ß √œ«÷¡ª Ò◊Á∆, ≈‘ «Úµ⁄ ‡À«Î’ «‹¿∞∫ È‘∆∫ ‘∞ßÁ≈Õ
‹Á ¿∞‘ √∞Ë≈ Á∂ ÿ √È Âª ¿∞‘ ÏØÒ∆ √∆,
≈ÚÒ, ÚÀ√≈÷∆ Á≈ ÍzØ◊≈Ó «ÓÒ «‘≈ ¬∂Õ ÓÀ∫ ª Ȫ‘ ’«‘‰ È»ß «ÎÁ∆
√ª Í ¡µ‹ Â»ß ¡≈ «◊¡≈ ¬∂∫, Áµ√ ’ Ò¬∆¬∂?
≈ÚÒ ÂØ∫ Í«‘Òª ∂ÚÂ∆ ’«‘ ¿πµ·∆,
ÌÀ‰ ‹∆, ’ Ò˙, ‹» ’ØÕ ’¬∆ «ÁÈ «¬‘ ¿∞÷Û∂-¿∞÷Û∂ «ÎÁ∂ ‘∂,
ÓÀ∫ ª ‚ ‘∆ ◊¬∆ √∆! √≈«¬Á ¡≈͉∂ ÍzØ◊≈Óª È»ß «Óµ√ ’Á∂ ‘؉Õ
«Î ª ‹» ’È≈ ⁄≈‘∆Á≈ ¬∂Õ «’¿∞∫ ≈ÚÒ?
ÓÀ‚Ó, ¿∞Óª ‘Ø ◊¬∆¡ª, ¡Ú≈‹ª «Úµ⁄ Ú∆ ¿∞‘ ÁÓ-÷Ó È‘∆∫ «‘≈Õ
¡≈Ú≈‹ Ú∆ ’Á∂ Ï∞µ„∆ ‘∞ßÁ∆ ¬∂! ‘ª, ‹≈ ’∞ ÏÁÒ ‹ªÁ∆ ¬∂Õ
‘≈Á√∂ - 48
È‘∆∫ ÓÀ‚Ó, Í«‘Òª «‹‘∂ ‘≈Ò≈ ȑ∆∫ ‘∂Õ ‘∞‰ «’Â∂ ‹≈‰≈ Ó∂∂ Ò¬∆
Ï‘∞ ¡œ÷≈ ¡À, ∂ÚÂ∆ È»ß «¬’µÒ∆ «’µÁª ¤µ‚ª?
∂ÚÂ∆ È»ß Ú∆ È≈Ò ÒÀ ⁄µÒª◊∂, ‘Ø‡Ò Âª ¿∞‘Ȫ È∂ √≈È»ß Ï∞µ’ ’≈ ‘∆
Á∂‰ªÕ
≈Ú∆, Â∞√∆∫ Ó∂≈ «Î’ È≈ ’ØÕ ÓÀ∫ ¡≈͉∆ ¤ß◊Ø-Óß◊Ø ’ØÒ ≈ «‘
ÒÚª◊∆Õ
∂ÚÂ∆ È∂ «’‘≈Õ ¤ß◊Ø-Óß◊Ø ¿∞√ Á∆¡ª ÁØ‘Â∆¡ª, Íz∆¡ß’≈ Â∂ Á«Ú¡ß’≈Õ
≈ÚÒ ‘≈Ò∂ Ú∆ «fi‹’ «‘≈ √∆,
ÓÀ‚Ó, «¬‘ √œ÷≈ È‘∆∫, «‘√Òª Ú∆ ’È∆¡ª ÍÀ‰◊∆¡ªÕ
«‘√Ò Ú∆ ’ ÒÚª◊∂, Â∞√∆∫ «¬Ê∂ ¡≈ ‹≈«¬¡≈ ’«˙Õ
È‘∆∫ ÌÀ‰ ‹∆, Â∞√∆∫ ¿∞Ê∂ √≈‚∂ ’ØÒ ¡≈ ‹≈«¬˙, «¬‘Ȫ È∂ ¡Òµ◊
√≈¿»∫‚ Í»Î »Ó «‹¿∞∫ ω≈«¬¡≈ ‘Ø«¬¡ÀÕ
***
Ú∆‘ «ÁÈ «È’Ò ◊¬∂, ≈ÚÒ È∂ Ó∂ÿÈ≈ È≈Ò ’ج∆ ◊µÒ È≈ ’∆Â∆Õ
¿∞‘ Ï‘∞ ÷∞√ √∆ «’ ÏÒ≈ ‡Ò∆Õ ¿∞√ È»ß ¡‹∆Ï «‹‘∆ Â√µÒ∆ √∆ «’ ¿∞‘ Í≈◊ÒÍÈ
«Úµ⁄ Î√‰ ÂØ∫ Ï⁄ «◊¡≈Õ ¿∞‘ ’¬∆ Ú≈ «’√∂ ◊∆ Á∆ Ë∞ßÈ ”Â∂ √∆‡∆ Ú‹≈¿∞∫Á≈
«ÎÁ≈Õ Ó∂ÿÈ≈ È∂ Ú‡√¡ÀÍ Â∂ ÓÀ√ß‹ «Úµ⁄ ’¬∆ √∞È∂‘∂ ¤µ‚∂ Í ¿∞√ È∂ ÷ØÒ∑∂ ‘∆
È≈Õ ÷ØÒ∑Á≈ ª Ó∂ÿÈ≈ ’ØÒ «√◊ÈÒ ⁄Ò∂ ‹≈‰≈ √∆ Â∂ ¿∞√ È»ß ÍÂ≈ Òµ◊ ‹≈‰≈ √∆
«’ ¿∞√ È∂ √∞È∂‘∂ ÍÛ∑ Ò¬∂ ‘È Â∂ ¿∞√ È∂ ‹Ú≈Ï Á∆ ¿∞‚∆’ ’È∆ √∆Õ «¬’ «ÁÈ
¿∞√ ÂØ∫ «‘≈ È≈ «◊¡≈Õ Á∂÷ª ª √‘∆, ’∆ ’«‘ßÁ∆ ‘À ’ÓÒ∆Õ Á∂÷∂ ª ’¬∆ √œ
√∞È∂‘∂ √ÈÕ ¿∞√ ÂØ∫ √≈∂ È≈ ÍÛ∑∂ ◊¬∂Õ «‹ßÈ∂ ’∞ ÍÛ∑∂ ¿∞‘Ȫ «Úµ⁄ «¬‘Ø √∆: «’æÊ∂ ‘Ø?
‹Ú≈Ï «’¿∞∫ È‘∆∫ Á∂ ‘∂? ‹∂ ’ج∆ ◊ÒÂ∆ ‘Ø ◊¬∆ ª Ó∞¡≈Î ’ «Á˙Õ ‹∂ Ó∂∂
È≈Ò È≈Â≈ ÂØÛÈ≈ ‘∆ ‘À ª Áµ√ ’∂ ÂØÛØÕ ‹Á ¿∞‘ √∞È∂‘∂ Á∂÷ «‘≈ √∆ ª Ó∂ÿÈ≈
È»ß «¬’ÁÓ «√◊ÈÒ «ÓÒ «◊¡≈,
-«’æÊ∂ ‘Ø? Ó∂∂ ÓÀ√‹‹ Á≈ ‹Ú≈Ï «’¿∞∫ È‘∆∫ Á∂ ‘∂?
-ÓÀ∫ Ï∆‹∆ √ªÕ
-’≈‘Á∂ «Úµ⁄ Ï∆‹∆ √≈˙??
-ÓÀ∫ √Í∂È «◊¡≈ √ª, ¤∞µ‡∆¡ªÕ
-«’‘Á∂ È≈Ò??
-ÓÀ∫, ÓÀ∫ ÁØ√ª È≈Ò «◊¡≈ √ªÕ
-«’‘Û∂ ÁØ√ª È≈Ò??
Ó∂ÿÈ≈ Á∂ √Ú≈Òª È≈Ò ÁØ √Ú≈Ò∆¡≈ «⁄ßÈ ≈ÚÒ È»ß Âß◊ ’È Òµ◊∂,
-Â∞√∆∫ «’¿∞∫ ¬∂È∂ √Ú≈Ò Í∞µ¤∆ ‹≈ ‘∂ ‘Ø? ¬∂È∂ √Ú≈Ò Âª ’Á∂ Ó∂∆
Ï∆Ú∆ È∂ Ú∆ È‘∆∫ ͵∞¤∂!
-¿∞‘ ¿∞‘ ‘À Â∂ ÓÀ∫ ÓÀ∫Õ ÓÀÈ»ß Â∞‘≈‚≈ «Î’ ‘ÀÕ
‘≈Á√∂ - 49
 -Â∞√∆∫ Ó∂≈ «Î’ «’¿∞∫ ’Á∂ ‘Ø?
-«’¿∞∫«’ ÓÀ∫ Â∞‘≈‚∂ Ò¬∆ «Î’ÓßÁ ‘ªÕ
-ÓÀÈ»ß Â∞‘≈‚∂ «Î’ÓßÁ ‘؉ Á≈ ’ج∆ ’≈‰ ª È‘∆∫ «Áæ√ «‘≈Õ
-’≈È ‘À ≈ÚÒ ‹∆, ’≈È ‘À ¬∂È∂ «ÁȪ «Úµ⁄ ‘ج∆ È∂ÛÂ≈Õ
-¬∂È∆ ’∞ È∂ÛÂ≈ ¬∂‚≈ Úµ‚≈ ‘µ’ «ÁßÁ∆ ¡À?
-ÓÀÈ»ß Âª «¬‘Ø Òæ◊Á≈ ‘À, Ï≈’∆ Â∞√∆∫ Áµ√Ø?
-È‘∆∫, ÓÀÈ»ß È‘∆∫ Òæ◊Á≈Õ Â∞√∆∫ Ó∂≈ «Î’ È≈ ’ØÕ ÓÀÈ»ß ‹≈ÍÁ≈ ‘À «’
√≈‚∆ ⁄À‡ ◊Ò Í≈√∂ ÚµÒ ‹≈ ‘∆ ‘ÀÕ
-‹∂ Â∞‘≈È»ß ◊Ò Í≈√∂ ‹ªÁ∆ Ò◊Á∆ ‘À ª ÏßÁ ’ Á∂ÚØÕ Â∞√∆∫ ’∆ ÏßÁ
’È∆ ‘À, ÓÀ∫ ‘∆ ÷ÂÓ ’ «ÁßÁ∆ ‘ª, √Á≈ Ò¬∆ ÷∞Á≈ ‘≈«Î‹Õ
Ó∂ÿÈ≈ Á≈ ÓÀ√ß‹ ÏßÁ ‘Ø ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ ≈ÚÒ ÒßÓ≈ √≈‘ ÒÀ∫Á≈ ‘ÀÕ ¿∞Î!
ÏÛ∆ ‚≈‘„∆ ¡œ ¡À! Ó≈È È≈ Ó≈È, ÓÀ∫ Â∂≈ Ó«‘Ó≈ÈÕ ¡÷∂ Â»ß ’œ‰, ÓÀ∫ ÷≈‘Ó÷≈‘Õ
«’Â∂ √≈‘Ó‰∂ ‘∞ßÁ∆ ª ‘µÊ∆∫ ÍÀ ‹ªÁ∆Õ ⁄µ«Ò¡≈ √∆ Úµ‚≈ Ô≈∆ Ò≈¿∞‰! ⁄ß◊≈
‘Ø«¬¡≈, Òœ‡ ’∂ Ï∞Ë» ÿ ’Ø ¡≈¬∂Õ
ÁØ «ÁÈ Òßÿ «’ Â∆‹∂ «ÁÈ Ú‡√¡ÀÍ ”Â∂ √∞È∂‘≈ ¡≈ «◊¡≈,
-¡≈¬∆ ¡ÀÓ ∆¡Ò∆ √œ∆Õ ÓÀ∫ ◊∞µ√∂ «Úµ⁄ ÍÂ≈ È‘∆∫ ’∆ ’∞fi «Ò÷ ◊¬∆Õ
¡√Ò «Úµ⁄ ÓÀ∫ ¡‰‹≈‰∂ «Úµ⁄ ‘∆ Â∞‘≈‚∂ È≈Ò «Í¡≈ ’ ÏÀ·∆ ‘ªÕ ÍÂ≈ ‘∆
È‘∆∫ Òµ«◊¡≈, «¬‘ ’Á ‘Ø «◊¡≈Õ
ÓÀ√‹ ÍÛ∑ ’∂ ≈ÚÒ Ï‘∞ ‘µ«√¡≈Õ Íß‹≈‘ ‡µÍ∆ «¬’ ¡œ √µ· ‡µÍ∂
«¬’ ÓÁ È»ß «Í¡≈ ’È Òµ◊∆ ‘ÀÕ È≈ ¿∞‘ ¿∞√ È»ß ’Á∂ «ÓÒ∆, È≈ ’Á∂ Á∂«÷¡≈Õ
«¬‘ ª ’ج∆ Í‘∞ß⁄∆ ‘ج∆ ⁄∆‹ ‘ÀÕ Á∂÷‰≈ ⁄≈‘∆Á≈ ‘À «’ ’∆ ⁄≈‘∞ßÁ∆ ‘ÀÕ
-Ì∞µÒ ‹≈ÚØ «Í¡≈-«Ú¡≈Õ Ó∂∂ Ò¬∆ «¬‘ √ÏÁ ’ج∆ Ó≈«‘È∂ È‘∆∫
µ÷Á≈Õ
-Ó∂∂ Ò¬∆ ª µ÷Á≈ ‘ÀÕ
-ÓÀ∫ «Í¡≈ Ï≈∂ ’ج∆ Ú∆ ◊µÒ ‹≈∆ È‘∆∫ µ÷ √’Á≈Õ
-⁄ÒØ, «Í¡≈ √ÏÁ «Úµ⁄Ø∫ ’µ„ «ÁßÁ∂ ‘ªÕ ◊µÒÏ≈ ‹≈∆ µ÷ØÕ ÓÀÈ»ß
«¬‘ Áµ√Ø «’ Â∞‘≈‚∂ ’ØÒ «’‘Û∂-«’‘Û∂ √≈‹ ‘ÀÈ?
-Ó∂∂ ’ØÒ ‘ÓØÈ∆¡Ó ‘À, ‹ØÛ∆ Ú∆ ‘À, «◊‡≈ ª ‘À ‘∆, ’∆ ÏØ‚ Ú∆
‘∞‰ «‹‘∂ «Ò¡≈ ‘ÀÕ
-Ú‹≈ ÒÀ∫Á∂ ‘Ø √≈∂?
-È‘∆∫, ÓÀ∫ «√Î «◊‡≈ «Úµ⁄ ‘∆ Ó≈«‘ ‘ª, Ï≈’∆ ª ¡ÀÚ∂∫ µ÷∂ ‘∆ ‘ج∂
‘È, «¬’ ÁØ ÁØ√ ‘À◊∂ «‹‘Û≈ Ó∂≈ ’Á∂ ’Á∂ √≈Ê Á∂ «ÁßÁ∂ ‘ÈÕ
-«‘√Ò ’Á∂ ‘Ø ‹ª ¬∂Áª ‘∆ ◊≈¿∞∫Á∂ ‘Ø?
-«‘√Ò ÂØ∫ «ÏȪ ’≈‘Á≈ ◊≈¿∞‰≈? Ó∂∂ ÿ «Úµ⁄ «¬’ ¡Òµ◊ ’Ó≈
‘À ‹Ø Ó∂≈ «‘√Ò »Ó ‘À «‹Ê∂ ÓÀ∫ ¡’√ ¡«Ì¡≈√ ’Á≈ «‘ßÁ≈ ‘ªÕ
‘≈Á√∂ - 50
-’Á∂ Ó∂∂ Ò¬∆ Ú∆ ’ج∆ ◊∆ ◊≈˙◊∂?
≈ÚÒ ’ج∆ ‹Ú≈Ï È‘∆∫ «ÁßÁ≈Õ Ó∂ÿÈ≈ È»ß ÍÂ≈ ‘À «’ ¿∞‘ ‘≈Ò∂ ¡œÈ
Ò≈¬∆È ‘∆ ‘À Â∂ ‹Ú≈Ï √Ø⁄ «‘≈ ‘ØÚ∂◊≈Õ ◊∆ ª ’ج∆ ≈ÚÒ È∂ ∂ÚÂ∆ Ò¬∆ Ú∆
ÿµ‡ ‘∆ ◊≈«¬¡≈ ‘ÀÕ ‘≈Á√∂ ÂØ∫ Ï≈¡Á ¿∞‘Ȫ «Úµ⁄ Ï‘∞ È∂ÛÂ≈ ‘Ø ◊¬∆ ª
’Á∂-’Á∂ Ó»‚ «Úµ⁄ ¡≈«¬¡≈, ¿∞√ ÚµÒ Á∂÷Á≈ ’ج∆ ∞Óª«‡’ ◊∆ ◊≈¿∞‰
Òæ◊Á≈ ‘ÀÕ Á∞µ÷ Â∞‘≈È»ß «’√∂ ÂØ∫ Á» Ú∆ ’ √’Á≈ ‘À Â∂ Á∞÷∆ Ïß«Á¡ª È≈Ò ‹ØÛ
Ú∆ √’Á≈ ‘À «’ «¬’ Á»‹∂ √‘≈∂ ¡œ÷≈ Ú’Â ’µ„‰≈ √œ÷≈ ‘∂◊≈Õ ≈ÚÒ ’ج∆
‹Ú≈Ï È‘∆∫ «ÁßÁ≈ ª Ó∂ÿÈ≈ «Ò÷Á∆ ‘À,
-¬∂‚∆ Ú∆ «fi‹’ «’‘Û∆ ◊µÒ Á∆ ‘À, ⁄ÒØ È≈ ◊≈«¬˙Õ «¬’ ◊µÒ Áµ√Ø
«’ Â∞‘≈È»ß «’Â∂ «¬‘ ª È‘∆∫ Òæ◊Á≈ «’ ÓÀÈ»ß Â∞‘≈‚∂ ÂØ∫ ’∞fi ⁄≈‘∆Á≈ ‘À?
-ÓÀ∫ «¬√ Í≈√∂ ’Á∂ È‘∆∫ √Ø«⁄¡≈Õ
-’∆ Â∞‘≈È»ß Òæ◊Á≈ ‘À «’ ÓÀ∫ Îœ‚ ‘ª?
-È‘∆∫Õ
-«Î Ó∂∂ ÂØ∫ ̵‹Á∂ «’¿∞∫ ‘Ø?
-ÓÀ∫ Â∞‘≈‚∂ È∂Û∂ Ú∆ ’Á √∆?
-ÓÀÈ»ß Âª ‹≈ÍÁ≈ «’ Â∞√∆∫ Ó∂∂ Ï‘∞ È∂Û∂ ‘Ø, ÓÀ∫ Â∞‘≈È»ß ¤»‘ √’Á∆ ‘ªÕ
Â∞‘≈‚∂ √≈‘, Â∞‘≈‚∆ ÷∞√Ï» Ó«‘√»√ ’ √’Á∆ ‘ªÕ
-Ó∂ÿÈ≈ ‹∆, Â∞√∆∫ ÌÓ Á∆ Á∞È∆¡ª «Úµ⁄Ø∫ «È’ÒØ Â∂ √µ⁄ Á∆ Á∞È∆¡ª
«Úµ⁄ ¡≈ÚØÕ «¬‘ Î∂√Ï∞µ’, «¬‘ √Ø√Ò Ó∆‚∆¡≈ «¬’ ¤Ò≈Ú≈ ‘ÀÕ
-√Ø√Ò Ó∆‚∆¡≈ ¤Ò≈Ú≈ ‘Ø √’Á≈ ‘ÀÕ Â∞√∆∫ ª √µ⁄ ‘Ø, «¬Ú∂∫ ‘∆ ÓÀ∫ Ú∆
√µ⁄ ‘ªÕ ‹∂ ÏßÁ≈ ‘≈‹ È≈ ‘ØÚ∂ ª ¤Ò≈Ú≈ ‘Ø √’Á≈ ‘ÀÕ «¬‘ Ú∆ √µ⁄ ‘À «’ ÓÀ∫
Â∞‘≈È»ß «Í¡≈ ’Á∆ ‘ª Â∂ ÓÀÈ»ß Ô’∆È ‘À «’ Â∞√∆∫ Ú∆ ÓÀÈ»ß ⁄≈‘∞ßÁ∂ ‘ØÕ Ó∂∆ ÂÓßÈ≈
‘À «’ Â∞‘≈‚∆ Ϫ‘ «Úµ⁄ Ϫ‘ Í≈ ’∂ Â∞ªÕ
-Ó∂ÿÈ≈ ‹∆, «¬‘ ¡≈͉∆ ¡≈÷∆ ◊µÒÏ≈ ‘À, «¬√ ÂØ∫ Ï≈¡Á ÓÀÈ»ß
’Á∂ ÓÀ√∂‹ È≈ ’È≈Õ
***
«¬’ √≈Ó ∂ÚÂ∆ ¡≈÷Á∆ ‘À,
¡µ‹ ∂‰∞’≈ Á≈ ÎØÈ ¡≈«¬¡≈ √∆Õ
’∆ ’«‘ßÁ∆ √∆?
¡ÀÚ∂∫ ◊µÒª ’Á∆ √∆, ÓÀÈ»ß Òæ◊Á≈, ¿∞‘Ȫ È∂ ¡≈¿∞‰≈ Í Áµ«√¡≈
È‘∆∫Õ
«¬‘ ª ÏÛ∆ ¡‹∆Ï ◊µÒ ¡À, ¡≈¿∞‰≈ Ú∆ ¡À ª Áµ«√¡≈ Ú∆ È‘∆∫Õ
’∞fi Ò’Ø∫Á∆ Ò◊Á∆ ¡À, √«È⁄Ú≈ È»ß ¡≈͉∆ ¡ÀÈ∆Ú√∆ «‹¿∞∫ ¡ÀÕ
‘ª, ÍÀ∫Â∆ √≈Ò «È’Ò ◊¬∂, ÍÂ≈ ‘∆ È‘∆∫ ⁄µ«Ò¡≈!
‘ª, Ï≈’∆ Ú∆ ¬∂Áª ‘∆ «È’Ò ‹≈‰Õ
‘≈Á√∂ - 51
 Ï≈’∆ ‘∞‰ «‘ ‘∆ «’ßÈ∂ ◊¬∂ ¡≈! ÍÂ≈ È‘∆∫ «’‘Û∂ Ú∂Ò∂ ͇≈’≈ ÍÀ
‹≈‰ªÕ
Â∞√∆∫ ª ‘≈Ò∂ ÿØÛ∂ Ú◊∂ ͬ∂ ˙, ͇≈’∂ Á≈ ª Ó∂≈ È‘∆∫ ÍÂ≈Õ
Â∂∆ ¿∞Ó Ú∆ ⁄∞Û∂Ò «‹ßÈ∆ ¡À∫, «Î’ È≈ ’, È≈Ò ‘∆ «ÈÌ∂∫◊∆Õ
¡≈÷Á≈ ≈ÚÒ ‘µ√‰ Òæ◊Á≈ ‘ÀÕ ∂ÚÂ∆ Ú∆ ‘µ√Á∆ ‘ÀÕ
≈ÚÒ Ú≈‘Ú≈ √≈∆ √œ«Íß◊ ’ «Ò¡≈¿∞∫Á≈ ‘À ª ‹Ø ϵ«⁄¡ª Á∂ ¡≈«¬¡ª
”Â∂ √‡Ø È»ß È≈ ̵‹‰≈ ÍÚ∂Õ √∞’Ú≈ ≈ Á∂ Ï≈ª Ú‹«Á¡ª ‘∆ ∂‰∞’≈ Á≈
Ú‡√¡ÀÍ ”Â∂ √∞È∂‘≈ ¡≈ ‹ªÁ≈ ‘À, ÓœÓ ¡À∫‚ ‚À‚, ‘ÀÍ∆ ÚÀ«‚ß◊ ¡ÀÈ∆Ú√∆Õ √Ú∂
Â’ ◊œÚ, ¡Ò’≈ Â∂ √ßÁ∆Í Á∂ «¬‘∆ √∞È∂‘∂ Ú∆ ¡≈ ‹ªÁ∂ ‘ÈÕ
¿∞‘Ȫ È∂ Á√ ’∞ Ú‹∂ ‘∆ ϵ«⁄¡ª Á∆ ¿∞‚∆’ ’È∆ √∞» ’ «ÁµÂ∆Õ
∂ÚÂ∆ «‘-«‘ ’∂ Í«Á¡ª ≈‘∆∫ Ï≈‘ fi≈’‰ Ò◊Á∆ «’ ’ج∆ ’≈ ¡≈ ’∂ ª
È‘∆∫ ÷Û∆Õ ≈ÚÒ È∂ ¡≈͉∆ ’≈ «¬’ Í≈√∂ ÷Û∆ ’ ’∂ ‘Ø ◊µ‚∆¡ª Ò¬∆ ‹◊∑≈
ω≈ «ÁµÂ∆ √∆Õ ¿∞‘ Ú∆ Ï≈‘ Á∂ ’¬∆ ◊∂Û∂ Ó≈ ¡≈«¬¡≈ √∆Õ ¿∞‘Ȫ Ò¬∆ ¿∞‚∆’
’È∆ ¡œ÷∆ ‘Ø ‘∆ √∆Õ Ï≈ª ’∞ Ú‹∂ √ßÁ∆Í Â∂ ∂‰∞’≈ ϵ⁄∆¡ª È»ß ÒÀ ’∂ ¡≈ ◊¬∂Õ
¿∞‘Ȫ È»ß Á∂÷ ‡≈¬∆√È Ú∆ ⁄≈ÓÒ «‘≈ ‘ÀÕ ’∞Û∆¡ª ª ¡≈¿∞∫Á∆¡ª ‘∆ ‡≈¬∆√È
È≈Ò ÷∂‚‰ Ò◊Á∆¡ª ‘ÈÕ ÿ߇∂ ’∞ Ï≈¡Á ◊œÚ Â∂ ¡Ò’≈ Ú∆ ϵ«⁄¡ª √Ó∂Â
Í∞µ‹ ◊¬∂Õ ¿∞‘ √≈∂ ‘∆ Óª-«Í˙ Ò¬∆ Î∞µÒ Â∂ ‘Ø ÂØ‘Î∂ «Ò¡≈¬∂ √ÈÕ ∂ÚÂ∆ È∂
’≈Î∆ √≈∂ ÷≈‰∂ √Ú∂∂ ¿πµ·Á∆ È∂ ≈ÚÒ Á∆ ÓµÁÁ È≈Ò Ï‰≈ Ò¬∂ √ÈÕ ÿ «Úµ⁄
œ‰’ª Òµ◊ ◊¬∆¡ªÕ ·‘≈’∂ Úµ‹‰ Òµ◊∂Õ ◊œÚ Òß‚È ÂØ∫ ‘∆ ’∂’ ÒÀ ¡≈«¬¡≈
√∆, ’∂’ ’µ«‡¡≈ «◊¡≈Õ ≈ÚÒ È∂ ∂ÚÂ∆ Á∂ ӻߑ «Úµ⁄ ’∂’ Á≈ ‡∞’Û≈ Í≈«¬¡≈ Â∂
∂ÚÂ∆ È∂ ≈ÚÒ Á∂ ӻߑ «Úµ⁄Õ Ï≈’∆ √Ì È∂ Ú∆ ’∂’ ÷≈Ë≈Õ ◊œÚ ’«‘‰ Òµ◊≈,
‚À‚, ¡µ‹ ÓœÓ Ò¬∆ ’ج∆ ◊∆ ◊≈˙Õ
∂‰∞’≈ È∂ ¿πµ· ’∂ «◊‡≈ ⁄∞µ’∆ Â∂ ≈ÚÒ È»ß ÎÛ≈ «ÁµÂ∆Õ ≈ÚÒ «◊‡≈
È»ß √∞ «√ ’Á≈ ◊≈¿∞‰ Òµ◊≈,
Â∞Ó ‹Ø «ÓÒ ◊¬∂ ‘Ø...!
√≈Ó „Ò«Á¡ª ‘∆ √ßÁ∆Í ¡≈÷Á≈ ‘À,
‚À‚, ⁄ÒØ, ÍµÏ ⁄ÒÁ∂ ¡ªÕ
√ßÁ∆Í, ¡œ‘ ¡ÒÓ≈∆ √≈Ï È≈Ò Ì∆ ͬ∆ ¡À, «Î ÂÀÈ»ß ÍÂ≈, ÓÀ∫ ª
Í∆∫Á≈ Ú∆ È‘∆∫Õ
È‘∆∫ ‚À‚, ÍµÏ Á≈ Ó‹≈ ‘Ø ‘∞ßÁ≈, ¬∆√‡ÏœÈ Á∆ ¬∂Ò Ï‘∞ Ó√‘» ¡À,
⁄∂Â≈, «Í¤Ò∆ Ú≈ ¡≈ͪ ◊¬∂ √∆, ¿∞√∂ ÍµÏ ⁄ÒÁ∂ ¡ªÕ
√ßÁ∆Í ÂØ∫ Ï≈¡Á ◊œÚ Ú∆ ÍµÏ ‹≈‰ Á∆ ◊µÒ ’Á≈ ‘ÀÕ ∂ÚÂ∆ ¿∞‘Ȫ
Á∆ ◊µÒ «Ë¡≈È È≈Ò √∞‰ ‘∆ ‘À,
≈Ú∆, ‹≈˙, ϵ«⁄¡ª È≈Ò ÿ∞ßÓ ’∂ ¡≈˙Õ
¿∞‘ ÍµÏ ‹≈‰ Ò¬∆ «Â¡≈ ‘؉ Òµ◊∂Õ ≈ÚÒ ⁄≈‘∞ßÁ≈ √∆ «’ √≈∂ ‘∆
‘≈Á√∂ - 52
⁄µÒ‰, Ì≈Ú ¡Ò’≈, ∂‰∞’≈ Â∂ ∂ÚÂ∆ Ú∆Õ Í ϵ⁄∂ ¤Ø‡∂ √ÈÕ ¡œª ÿ ‘∆
‘∆¡ªÕ
“Á≈ ÓÀ∆È” ÍµÏ ¬∆√‡ÏœÈ Á≈ Ó√‘» ÍµÏ ‘ÀÕ √Á∆¡ª Á∂ Óœ√Ó «Úµ⁄
Ú∆, ‹Á «’ Ï∆⁄ ”Â∂ ’ج∆ ’ج∆ ‘∆ ‘∞ßÁ≈ ‘À, «¬√ ÍµÏ «Úµ⁄ Ì∆Û ‘∞ßÁ∆ ‘ÀÕ «¬√∂ ͵Ï
Á∆ ‘∆ ◊œÚ ◊µÒ ’ «‘≈ √∆Õ «¬‘ ÍµÏ ¡≈͉∆ ¬∂Ò ’’∂ ‹≈«‰¡ª ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ
‘∞‰ ª ¬∂Ò, «Ï‡ Ú◊∆¡ª Ï∆¡ª Á∆¡ª «’√Óª Á∆ ʪ Ò≈◊ Ò¬∆ ‹≈ ‘∆
‘ÀÕ «Î Ú∆ ’¬∆ ÍµÏ Í∞≈‰∆¡ª Ï∆¡ª ω≈¿∞∫Á∂/Ú∂⁄Á∂ ‘È Â∂ ¿∞√∂ Ò¬∆ Ó√‘»
‘Ø ‹ªÁ∂ ‘ÈÕ «¬√ ÍµÏ Á∆ ¬∂Ò Ï≈’∆ Ï∆¡ª È≈ÒØ∫ È√∂ «Úµ⁄ √÷ ‘ÀÕ ÁØ ◊Ò≈√
ÏßÁ∂ È»ß √≈Ï∆ ’ √’Á∂ ‘ÈÕ ÍµÏ «Úµ⁄ Í∞µ‹ ’∂ ¿∞‘ «÷Û’∆ Á∂ È≈Ò Ú≈Ò∆¡ª
√∆‡ª ”Â∂ Ï«‘ ‹ªÁ∂ ‘ÈÕ «÷Û’∆ «Úµ⁄Ø∫ Á∆ √Ó∞ßÁ «Áæ√Á≈ ‘ÀÕ ‘Ò’≈ «‹‘≈ ‘È∂≈
¿∞Â «‘≈ ‘ÀÕ Î∞µ‡Í≈Ê ¿∞Í ’ج∆ ’ج∆ ÏßÁ≈ Â∞Á≈ È‹ ¡≈ «‘≈ ‘ÀÕ ≈ÚÒ Ú∆
’Á∂-’Á∂ «¬æË «È’Ò ¡≈«¬¡≈ ’Á≈ ‘ÀÕ ≈ÚÒ Ï≈‘ Î∞µ‡Í≈Ê ”Â∂ Â∞∂ «ÎÁ∂
ÒØ’ª È»ß Á∂÷‰ Òæ◊Á≈ ‘ÀÕ «¬’ ‹ØÛ≈ Ϫ‘ «Úµ⁄ Ϫ‘ Í≈¬∆ Òßÿ «‘≈ ‘ÀÕ ¿∞‘
¿∞‘Ȫ ÚµÒ ÏÛ∆ È∆fi È≈Ò Á∂÷Á≈ ‘ÀÕ ‹ØÛ≈ Á» «È’Ò ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ ◊œÚ ¬∂Ò Á∂
«ÂßÈ ◊Ò≈√ Ì≈ «Ò¡≈¿∞∫Á≈ ‘ÀÕ ≈ÚÒ Ï≈‘ È»ß ‘∆ Á∂÷∆ ‹≈ «‘≈ ‘ÀÕ √ßÁ∆Í Â∂
◊œÚ ◊µÒª ’ ‘∂ ‘È Í ≈ÚÒ Á≈ «Ë¡≈È Î∞µ‡Í≈Ê ÚµÒ ‘ÀÕ ’∞fi Á∂ Ï≈¡Á
¿∞‘∆ ‹ØÛ≈ Ó∞Û ¡≈¿∞∫Á≈ ‘À Â∂ «Î «÷Û’∆ Á∂ √≈‘Ó‰∂ Á∆ ÒßÿÁ≈ ‘ÀÕ «¬‘ ª ÓÀ∫
‘ª Í Ó∂∆ Ϫ‘ «Úµ⁄ Ϫ‘ Í≈¬∆ ’œ‰ ‘À? ∂ÚÂ∆ ª «¬‘ ‘Ø È‘∆∫ √’Á∆Õ
‚À‚, ’∆ √Ø⁄∆ ‹≈ ‘∂ ˙?
◊œÚ, ’∞fi È‘∆∫, √Ø⁄Áª «’ ¬∂Ò Í∆Úª «’ È≈Õ
‚À‚, Í∆ Ò˙, ¡µ‹ Â∞‘≈‚∂ Ò¬∆ Úµ‚≈ «ÁÈ ¡ÀÕ
¡≈÷Á≈ √ßÁ∆Í ¬∂Ò Á≈ ◊Ò≈√ ≈ÚÒ Á∂ ‘µÊ «Úµ⁄ ÎÛ≈ «ÁßÁ≈ ‘ÀÕ ≈ÚÒ
‘Ò’∂ ‘Ò’∂ ÿ∞µ‡ ÌÈ Òæ◊Á≈ ‘ÀÕ «¬’-«¬’ ◊Ò≈√ √ßÁ∆Í Ú∆ Ì≈ «Ò¡≈¿∞∫Á≈ ‘ÀÕ
Â∆√≈ ◊Ò≈√ «Î ◊œÚ Ì≈ «Ò¡≈¿∞∫Á≈ ‘ÀÕ ¿∞‘ «ÂßÈØ∫ Í»∂ È√∂ «Úµ⁄ ‘ÈÕ ÍµÏ
«Úµ⁄Ø∫ ¿∞‘ ¿πµ· Â∞Á∂ ‘ÈÕ ≈ÚÒ Ó∞Û Ó∞Û ’∂ «Íµ¤∂ È»ß Á∂÷∆ ‹≈ «‘≈ ‘ÀÕ
‚À‚, ’ج∆ ‘À◊≈?
È‘∆∫ ◊œÚ, ÓÀÈ»ß ¡ÀÚ∂∫ Ì∞Ò∂÷≈ «‹‘≈ «Í¡≈ √∆Õ
¿∞‘ ÿ Í∞µ‹Á∂ ‘ÈÕ ◊œÚ «Ú√’∆ Á∆ ÏØÂÒ ⁄∞µ’ ’∂ Ó∂‹ ”Â∂ µ÷Á≈ ‘ÀÕ
≈ÚÒ ’«‘ßÁ≈ ‘À,
Â∞√∆∫ Í∆˙ Ϭ∆, Ó∂∆ ª ¬∂Ò È∂ ‘∆ ϵ√ ’≈ «ÁµÂ∆, ÓÀ∫ ª ‘∞‰ ؇∆ Ú∆
È‘∆∫ ÷≈ √’‰≈, ÓÀ∫ ⁄ÒÁª, √œÈªÕ
¡≈÷Á≈ ¿∞‘ ¡≈͉∂ ’Ó∂ ÚµÒ Â∞ ÍÀ∫Á≈ ‘ÀÕ ¿∞√ ÂØ∫ ’æÍÛ∂ Ú∆ È‘∆∫
ÏÁÒ∂ ‹ªÁ∂, ¿∞‘ «√µË≈ ‘∆ «Ï√Â «Úµ⁄ ⁄Ò∂ ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ ¿∞‘ ¡œ÷≈ √œ÷≈ ÎØÈ ¡œÈ
’Á≈ ‘ÀÕ Ú‡√¡ÀÍ ÷ØÒ∑Á≈ ‘À, «Ò÷‰ Òæ◊Á≈ ‘À,
-ÎÀÈ∆, ¡≈¬∂ ÒÚ Ô», ÒÚ Ô» ÎØÓ ’Ø ¡œÎ Ó≈¬∂ ‘≈‡!
‘≈Á√∂ - 53

⁄≈
Ó∂ÿÈ≈ ÷∞√∆¡ª È≈Ò √≈-√ ‘ÀÕ ¿∞√ Á∂ ÓÈ Á∆ Ó∞≈Á Í»∆ ‘Ø ◊¬∆Õ
¿∞√ È»ß ÍÂ≈ √∆, ≈ÚÒ «¬’ «ÁÈ ¿∞√ È»ß “¡≈¬∆ ÒÚ Ô»” ‹» ’‘∂◊≈Õ «¬‘ ª
¿∞‘ È÷∂ ‘∆ ’ «‘≈ √∆Õ ¿∞√ È∂ ≈‘∞Ò Á≈ «¬’»¡Ò-‡» ’µ„ «Ò¡≈ ‘Ø«¬¡≈ √∆Õ
¿∞‘ ¿∞√ Á∆ √≈¬∆’∆ È»ß √ÓfiÁ∆ ‘ÀÕ ¿∞√ Á∂ «¬È’≈ Á≈ ÓÂÒÏ «¬’≈ ‘∆ √∆Õ
ÓÁ «¬Ú∂∫ ‘∆ ‚≈Ó≈ «‹‘≈ ’«¡≈ ’Á∂ ‘È, ¡≈͉≈ Ì≈¡ ÚË≈¿∞‰ Ò¬∆Õ ¿∞‘
√∞È∂‘≈ ÍÛ∑Á∂ ‘∆ «Ò÷Á∆ ‘À,
-¡≈‘ ÎÀÈ∆ Ú≈Ò≈ ’∆ ⁄µ’ ¡À?
-ÎÀÈ∆ «¬’ Ï‘∞ √∞‘‰∆ ’∞Û∆ ¡À, «¬√ «Íß‚ «Úµ⁄...Õ
√∞È∂‘≈ ¡Ë»≈ «‘ ‹ªÁ≈ ‘À Í Ó∂ÿÈ≈ ÷∞√ ‘ÀÕ ¿∞‘ ≈ÚÒ Á∆ ÎÀÈ∆
Ï‰È Ò¬∆ «Â¡≈ ‘ÀÕ ‘∞‰ ¿∞‘ ¡◊Ò∂ ÍØ◊≈Ó Ï‰≈ ‘∆ ‘ÀÕ ≈ÚÒ È≈Ò ¿∞√
Á≈ «Ú¡≈‘ ª ‘Ø È‘∆∫ √’‰≈, ÿµ‡Ø-ÿµ‡ ‹Á Â’ ∂ÚÂ∆ ÏÀ·∆ ‘ÀÕ ¡µ◊ Òµ◊∂,
∂ÚÂ∆ È»ß ’∞fi ‘Ø ‹≈Ú∂Õ ≈ÚÒ «¬ß‚∆¡≈ ¡≈¬∂◊≈ ª ¿∞‘ ¿∞√ È»ß ◊∞ÁÚ≈∂ ÒÀ
‹≈Ú∂◊∆ Â∂ Ú≈«‘◊∞» Á∂ √≈‘Ó‰∂ ¿∞‘ ÍÂ∆-ÍÂÈ∆ ω ‹≈‰◊∂Õ ¿∞√ È»ß ≈ÚÒ Á∆
Á»‹∆ ÍÂÈ∆ Ï‰È «Úµ⁄ ’ج∆ «¬Â≈‹ È‘∆∫ ‘ØÚ∂◊≈Õ Í«‘Ò∆ ͬ∆ «¬ß◊ÒÀ∫‚ «Úµ⁄
‘∆ ‹≈Ú∂Õ «¬Ê∂ Íß‹≈Ï «Úµ⁄ ª ÓÀ∫ ‘∆ ‘ØÚª◊∆Õ «Î ¿∞‘ Ó∂∂ Ò¬∆ ÷»Ï ◊≈‰∂
◊≈¬∂◊≈Õ ¡√∆∫ Ú≈‘Ú≈ ÿ∞ßÓª◊∂-«Îª◊∂Õ «√ÓÒ≈, ◊Ø¡≈, «ÁµÒ∆, Áµ÷‰Õ ÿ∞ßÓ‰
Á≈ ¿∞√ Á≈ Ï‘∞ ÓÈ ‘∞ßÁ≈ √∆ Í ÏÁ»‘ ¿∞√ È»ß «’Â∂ ÒÀ ’∂ ‘∆ È‘∆∫ √∆ ‹ªÁ≈Õ
«ÍÂ≈ ‹∆ Á∂ Ú∂Ò∂ ¿∞‘ ‘ √≈Ò «’Â∂ È≈ «’Â∂ ‹≈«¬¡≈ ’Á∂ √ÈÕ ‘∞‰ Ú∆ ’Á∂-
’Á∂ √‡≈Î È≈Ò ⁄Ò∂ ‹ªÁ∆ ‘À Í Ï‘∞ ÿµ‡Õ ¿∞√ Á∆ «¬’ √‘∂Ò∆ ‘À, ¡ß‹» √Ó≈Õ
¿∞‘ ¡≈͉∂ ÍÂ∆ È≈Ò «’Â∂ È≈ «’Â∂ ‹ªÁ∆ «‘ßÁ∆ ‘À Â∂ ¡≈ ’∂ ¿∞√ È»ß Ó√≈Ò≈ Ò≈
Ò≈ ’∂ ◊µÒª √∞‰≈«¬¡≈ ’Á∆ ‘ÀÕ ¿∞‘ Ú∆ ¡≈ ’∂ «Î ¡ß‹» √Ó≈ È»ß ◊µÒª
√∞‰≈Ú∂◊∆Õ √∆ÂÒ≈ È»ß ÒßÓ∂-ÒßÓ∂ ÎØÈ ’∂◊∆ Â∂ ÈÚ∆∫ ÂØ∫ ÈÚ∆∫ ’‘≈‰∆ Áµ√∂◊∆Õ
≈ÚÒ ‘ √≈Ò «¬ß‚∆¡≈ ¡≈Ú∂◊≈, ¡≈͉∂ «Íß‚ ‘∂ ‹ª «’√∂ ‘Ø‡Ò «Úµ⁄ Í ¿∞√
Á∂ È∂Û∂ ‘∆ ‘∂◊≈Õ ‘œÒ∆-‘œÒ∆ ‹∂ ‹∆ÚÈ‹Ø ÓßÈ ‹≈Ú∂ ª ÿ ‘∆ «‘ «Ò¡≈
’∂◊≈Õ ¿∞√ Á∂ Ì≈ ‹» ◊∞µ√∂ ‘؉◊∂ Í ¿∞‘ ‘∞‰ Í«‘Òª Ú≈Ò∂ Ì≈ È‘∆∫ ‘∂Õ
«ÍÂ≈ ‹∆ Á∆ ‹≈«¬Á≈Á È»ß ÒÀ ’∂ Ì≈Úª È≈Ò ‘∞‰ ¿∞√ Á∂ √ßÏßË ÷∞√’ ‘Ø ◊¬∂ √ÈÕ
Ó∂ÿÈ≈ È»ß √µ’ ‘À «’ Ì≈Úª È∂ «ÍÂ≈ ‹∆ Á∆ ¿∞‘ Ú√∆¡Â ÏÁÒ Ò¬∆ ‘À «‹√
«Úµ⁄ Ó∂ÿÈ≈ Á≈ Ȫ Ú∆ √∆Õ ’Á∂-’Á≈¬∆∫ ‘∆ ’ج∆ «ÓÒ‰ ¡≈¿∞∫Á≈ ‘ÀÕ √≈∂
¡ßÏ≈Ò∂ «Úµ⁄ ‘∆ ª «‘ßÁ∂ ‘ÈÕ ‘ª, ’Á∂ ’ج∆ ÎØÈ ’ ÒÚ∂ ª Ì≈Ú∂∫ ’ ÒÚ∂Õ
‘≈Á√∂ - 54
’ج∆ «ÁÈ-√∞Á ‘∞ßÁ≈ ‘À ª √µÁ Ú∆ ÒÀ∫Á∂ ‘ÈÕ Ó∂ÿÈ≈ È»ß ¿∞‘Ȫ Á∆ Í«‘Òª Úª◊
ÍÚ≈‘ È‘∆∫ ‘ÀÕ «‹ßÁ◊∆ Á∂ Úµ‚∂ ∂«◊√Â≈È «Úµ⁄ Ó√ª «¬’ ⁄√Ó≈ «Ó«Ò¡≈ ‘À,
«¬√ È»ß ¿∞‘ ◊∞¡≈Ú∂◊∆ È‘∆∫Õ
ÂÛ’∂ Á∂ «ÂßÈ ’∞ Úµ‹∂ √È ‹Á ≈ÚÒ È≈Ò ÁØ ’∞ «Î’∂ √ªfi∂ ‘ج∂ √ÈÕ
¿∞√ ÂØ∫ Ï≈¡Á ¿∞‘ ’¬∆ √∞È∂‘∂ ¤µ‚ ⁄∞µ’∆ ‘À Í ≈ÚÒ ’»«¬¡≈ Â’ È‘∆∫Õ ‹»
√∞µÂ≈ «Í¡≈ ‘ØÚ∂◊≈Õ ¿∞‘ «’√∂ È≈Ò ¡≈͉∆ ÷∞√∆ √ªfi∆ ’È∆ ⁄≈‘∞ßÁ∆ ‘ÀÕ ¿∞√ Á≈
«ÁÒ ’Á≈ ‘À «’ Á≈Ò≈ Á≈ ⁄µ’ Ó≈ ’∂ ¡≈Ú∂Õ ‘∞‰ ª Á≈Ò≈ ¿∞√ Á≈
¡≈͉≈ ‘Ø ‹≈Ú∂◊≈Õ ¿∞‘∆ Á≈Ò≈ «‹√ È∂ ¿∞√ Á∆ “⁄µÍÒ” ÷Ø‘ Ò¬∆ √∆, «‹√ È»ß
¿∞‘ ÈÎ ’Á∆ √∆Õ ‘∞‰ ¿∞‘∆ «Íß‚ ¿∞√ Á≈ ‘Ø ‹≈Ú∂◊≈Õ ÊØÛ≈ «ÁÈ ⁄Û∑Á≈ ‘À
ª ¿∞‘ ‹∆ÚÈ‹ØÂ È»ß ‹◊≈¿∞∫Á∆ ‘À,
Ï∂‡≈ ¿πµ·, ¡≈ͪ ‹≈‰≈ «’Â∂Õ
ÓœÓ, «’æÊ∂ ‹≈‰≈?
Ó∂∆ √‘∂Ò∆ ‘À È≈ √∆ÂÒ≈, ¿∞‘ Á≈Ò≈ Á∂ √’»Ò Á∆ Í«ß√∆ÍÒ Ï‰
◊¬∆, ¿∞‘È»ß ÚË≈¬∆¡ª Á∂‰ ‹≈‰≈Õ
ÓœÓ, ¡µ‹ ¡ÀÂÚ≈ ¡À, ¡µ‹ √’»Ò «’æÊØ∫ ÷∞Ò∑∂ ‘؉◊∂Õ
¡µË-√µ∞Â≈ ‹∆ÚÈ‹Ø ¡≈÷Á≈ ‘ÀÕ Ó∂ÿÈ≈ √«ÓßÁ∆ «‹‘∆ ‘Ø ‹ªÁ∆ ‘À
«’ ¿∞√ È»ß ¬∂È≈ Ú∆ È‘∆∫ ⁄∂Â≈ «’ ¡µ‹ «ÁÈ ’∆ ‘ÀÕ ¿∞‘ ÿÛ∆ Á∂÷Á∆ ‹ªÁ∆ ‘À «’
«¬ß◊Ò∂∫‚ Á∆ √Ú∂ ‘ØÚ∂ Â∂ ≈ÚÒ ¿πµ·∂ Â∂ ¿∞√ È≈Ò ◊µÒ ’∂Õ «¬’ ª ¿∞√ Á≈
«ÁÒ ’Á≈ ‘À «’ ¡µ‹ ÎØÈ ‘∆ ’ ÒÚ∂Õ Í«‘Òª ’¬∆ Ú≈ ÎØÈ ’È Á∆ ’Ø«√√
’ ⁄∞µ’∆ ‘À, ≈ÚÒ ¡µ◊Ø∫ ‹Ú≈Ï È‘∆∫ √∆ «Á¡≈ ’Á≈ Í ‘∞‰ ª ‘≈Ò≈ ÏÁÒ
◊¬∂ ‘ÈÕ ‘∞‰ ª ¿∞√ Á∆ ÎÀÈ∆ ω ⁄∞µ’∆ ‘ÀÕ Á∞Í«‘ Á∂ «◊¡≈ª Úµ‹ ◊¬∂ ‘ÈÕ
«¬ß◊ÒÀ∫‚ «Úµ⁄ «¬√ Ú∂Ò∂ √Ú∂ Á∂ √≈„∂ Íß‹ ‘؉◊∂Õ ‘∞‰ ª ≈ÚÒ ¿πµ· ÷«Û¡≈
‘ØÚ∂◊≈Õ ¿∞‘ Á∂÷Á∆ ‘À «’ ≈ÚÒ È∂ ’¬∆ ÿ߇∂ ÂØ∫ Ú‡√¡µÍ È‘∆∫ ÷Ø‘«Ò¡≈Õ «¬√
Á≈ ÓÂÒÏ ‘≈Ò∂ √∞µÂ≈ «Í¡≈ ‘ØÚ∂◊≈Õ «Î Ú∆ ¿∞‘ √∞È∂‘≈ «Ò÷Á∆ ‘À,
-◊∞µ‚ Óœ«Èß◊ ‹≈ÈÕ
¿∞‘ √∆ÂÒ≈ È»ß ÎØÈ ’Á∆ ‘À,
’∆ ‘≈Ò ¡À Í«ß√∆ÍÒ √≈«‘Ï≈?
Ó∂≈ ·∆’ ¡À Â»ß √∞‰≈, «’√∂ «ÁÈ ¡≈ ‹≈‘, «ÓÒ‰ È»ß Ï‘∞ «ÁÒ
’Á≈Õ
ÓÀ∫ ª ¡µ‹ ‘∆ ¡≈¿∞‰≈ ⁄≈‘∞ßÁ∆ √∆, ‹∆ÚÈ‹ØÂ È»ß «’‘≈ Ú∆ Í ÍÂ≈
Òµ◊≈ «’ ¡µ‹ ¡ÀÂÚ≈ ¡ÀÕ
¡≈ ‹≈Õ ¡µ‹ ÓÀ∫ ÿ∂ ¡ª, «¬‘ Â∂ ϵ⁄∂ «Íß‚ È»ß ⁄µÒ∂ ¡≈ Í Ó∂∂ «¬’ ÁØ
’ßÓ ’È Ú≈Ò∂ ͬ∂ ’’∂ È‘∆∫ ‹≈‰≈Õ ¡≈ ‹≈Õ
’µÒ È»ß Á∂÷ª◊∆, «’√∂ Ú∂Ò∂Õ √’»Ò∂ ‘∆ ¡≈Úª◊∆Õ
‘≈Á√∂ - 55
 ·∆’, ’µÒ ¡≈ ‹≈Ú∆∫Õ
ÂÀÈ»ß ÍÂ≈ «’ Á≈Ò∂ Á≈ «¬’ ÏßÁ≈ «¬ß◊ÒÀ∫‚ «Úµ⁄ «‘ßÁ≈, ≈ÚÒ
⁄œ‘≈ÈÕ
‘ج∂◊≈, ÓÀ∫ È‘∆∫ ‹≈‰Á∆Õ ’∆ ‘Ø«¬¡≈ ¿∞‘È»ß?
¿∞‘È»ß Ó∂∂ È≈Ò «¬√’ ‘Ø «◊¡≈Õ ÓÀÈ»ß “¡≈¬∆ ÒÚ Ô»” Ì∂‹∆ ‹ªÁ≈Õ ¿∞‘È∂
Ó∂≈ «Í¡≈ Á≈ Ȫ Ú∆ µ«÷¡≈ ‘Ø«¬¡≈, ÎÀÈ∆Õ
Â»ß Ú∆ Ì∂‹ Á∂ Â∂ ◊µÒ Ï≈Ï ’Á∂Õ
¡≈‘ Ú∆ ’ج∆ ¿∞Ó ¡À ÌÒ≈?
“ÒÚ Ô»” Á∆ ’ج∆ ¿∞Ó È‘∆∫ ‘∞ßÁ∆, ‹∂ ¡≈‘ «Ú¡≈‘ «Úµ⁄ È≈ Î√∆ ‘ج∆
‘∞ßÁ∆ ª ÓÀ∫ Ú∆ «’√∂ È≈ «’√∂ È»ß “¡≈¬∆ ÒÚ Ô» Ì∂‹ «ÁßÁ∆Õ
¡≈÷Á∆ √∆ÂÒ≈ ‘µ√Á∆ ‘ÀÕ Ó∂ÿÈ≈ «Î ¡≈÷Á∆ ‘À,
’µÒ È»ß ÓÀ∫ ¡≈Úª◊∆ Â∂ ÓÀ∫ ≈ÚÒ ⁄œ‘≈È Á≈ ÿ Á∂÷‰≈ ⁄≈‘∞ßÁ∆ ¡ª,
’∞fi ÎØ‡Ø «÷µ⁄‰∆¡ª ˙√ ÿ Á∆¡ªÕ
¬∂‘Á≈ ÓÂÒÏ «’ Â»ß Ú∆ “¡≈¬∆ ÒÚ Ô»” Ì∂‹ ⁄∞µ’∆ ¡À∫!
È‘∆∫ ‘≈Ò∂ È‘∆∫, ‘≈Ò∂ ª «È÷‰≈-Í÷‰≈Õ
Â»ß «Î’ È≈ ’, ÓÀ∫ Ó∞ß‚∂ Á∂ ⁄≈Ò-⁄µÒ‰ Ï≈∂ ’µÒ È»ß ‘∆ ÍÂ≈ ’
«ÁßÁ∆ ¡ªÕ
√∆ÂÒ≈ ÚæÒØ∫ «Ú‘Ò∆ ‘Ø ’∂ Ó∂ÿÈ≈ «¬’ Ú≈ «Î Ú‡√¡ÀÍ ÷ØÒ∑ ÒÀ∫Á∆
‘ÀÕ ‘∞‰ ≈ÚÒ Î∂∆ Í≈ ⁄∞µ’≈ ‘ÀÕ ¿∞‘ Á∞Ï≈≈ “◊∞µ‚ Óœ«Èß◊ ‹≈È” «Ò÷Á∆ ‘ÀÕ
‹Ú≈Ï ¡≈¿∞∫Á≈ ‘À,
-◊∞µ‚ Óœ«Èß◊Õ ÓÀ∫ ¡µ‹ Ï‘∞ Ï∆‹∆ ¡ªÕ
-«’¿∞∫? ’∆ ‘Ø«¬¡≈?
-Ó∂∂ ÁØÚ∂∫ ϵ⁄∂ ¡≈͉∂ ϵ⁄∂ ÒÀ ’∂ ¡≈¬∂ ‘ج∂ ¡≈Õ
-’ج∆ ÷≈√ «ÁÈ ¡À?
-‘ª, ’µÒ √≈‚∆ ÍÀ∫ÂÚ∆ ÚÀ«‚ß◊ ¡ÀÈ∆Ú√∆ √∆, «¬√ ’’∂Õ
ÚÀ«‚ß◊ ¡ÀÈ∆Ú√∆ Á≈ √∞‰ ’∂ «¬’ Ú≈ ª ¿∞√ Á∂ ÓÈ È»ß ‚ØÏ≈ «‹‘≈
ÍÀ∫Á≈ ‘À Í √ßÌÒÁ∆ ‘À,
-“ÒÚ Ô» ÎÀÈ∆” ’«‘‰ Ò¬∆ √∞’∆¡≈Õ
-≈Â∆∫ ÓÀ∫ Ï‘∞ ‚«ß’ ’ «◊¡≈ √ª, «¬√ ’’∂Õ
-µÏ ’∂ Â∞√∆∫ Ø‹ ‚«ß’ ’Ø∫Õ
-⁄ÒØ ‹∆, Î∂ ◊µÒ ’ª◊≈Õ ‘∞‰ ÓÀ∫ Ï∆‹∆ ¡ªÕ
***
-’∆ ’ ‘∂ ‘Ø?
-ÓÀ∫ Ú≈¬∆Î È»ß ÒÀ ’∂ ‚≈’‡ Á∂ ¡≈«¬¡≈ ‘Ø«¬¡ªÕ
‘≈Á√∂ - 56
-’∆ ‘Ø«¬¡≈ ¿∞‘Ȫ È»ß?
-’∞fi È‘∆∫, ‹ÈÒ ⁄À’-¡µÍ ¡ÀÕ
-’ÁØ∫ «Ú‘Ò∂ ‘ØÚØ∫◊∂?
-ÓÀ∫ «Ú‘Ò≈ ª ≈Â È»ß ‘∆ ‘ØÚª◊≈Õ
-«Ú‘Ò∂ ‘Ø ’∂ ÓÀ√∂‹ ’È≈Õ
-¿∞√ Ú∂Ò∂ Â∞‘≈‚≈ ÂÛ’≈ ‘ØÚ∂◊≈Õ
-ÓÀ∫ ‹≈◊Á∆ ‘∆ ‘∞ßÈ∆ ¡ªÕ
-·∆’, Á∂÷ª◊≈Õ
≈ÚÒ ÎØÈ ÏßÁ ’ «ÁßÁ≈ ‘ÀÕ Ó∂ÿÈ≈ √Ø⁄‰ Ò◊Á∆ ‘À «’ ‹ÈÒ ⁄À’-
¡µÍ Á∆ ’∆ ‹» ÍÀ ◊¬∆Õ «’Â∂ ’ج∆ «ÏÓ≈∆ ª È‘∆∫ Òµ◊ ◊¬∆Õ Òµ◊ ‘∆ ‹≈Ú∂
ª ÚË∆¡≈Õ «Î ¿∞‘ ‘µ√‰ Ò◊Á∆ ‘À, «’√∂ Á∆ Ï∞≈¬∆ √Ø⁄‰∆ ◊Ò Ï≈ ‘ÀÕ
Ó∂ÿÈ≈ Á∆ È∆∫Á «Î’ «‹‘∂ È≈Ò ÷∞µÒ∑ ‹ªÁ∆ ‘À «’ ≈ÚÒ È≈Ò ⁄À‡ Ú∆
’È∆ ‘À, «’Â∂ ¿∞‘ √∞µÂ∆ ‘∆ È≈ «‘ ‹≈Ú∂Õ ¿πµË «’Â∂ ≈ÚÒ ‘∆ È≈ √œ∫ ‹≈Ú∂Õ
¿∞√ È∂ ¿πµ·«Á¡ª ‘∆ ¿∞√ È»ß “‘ÀÒØ” Ì∂‹ «ÁµÂ∆Õ Í ≈ÚÒ È∂ ’ج∆ ‹Ú≈Ï È≈
«ÁµÂ≈Õ ÁØ Úµ‹∂ √ÈÕ «¬ß◊ÒÀ∫‚ «Úµ⁄ ‘≈Ò∂ √≈„∂ ¡µ· ‘؉∂ √ÈÕ ‹≈‰∆ «’ ≈ÚÒ
‘≈Ò∂ ¡≈͉∂ ÏÀ‚»Ó «Úµ⁄ È‘∆∫ «◊¡≈ ‘؉≈Õ √≈«¬Á «¡≈‹ ’ «‘≈ ‘ØÚ∂ ‹ª
«’Â∂ Ï≈‘ «◊¡≈ ‘Ø«¬¡≈ ‘ØÚ∂Õ ’«‘ßÁ∂ ‘È «’ «¬ß◊ÒÀ∫‚ Á∂ ÒØ’ ‘ √≈Ó ÍµÏª
«Úµ⁄ ‹ªÁ∂ ‘ÈÕ Í ≈ÚÒ Âª Á√Á≈ √∆ «’ ¿∞‘ Ï‘∞ ÿµ‡ ‚«ß’ ’Á≈ ‘À,
√≈«¬Á ÍµÏ È»ß È≈ ‹ªÁ≈ ‘ØÚ∂Õ ‘Ø √’Á≈ ‘À ÿ ‘∆ ‘ØÚ∂Õ «’ßÈ≈ ’∞fi √Ø⁄Á∆ ¿∞‘
Á∞Ï≈≈ √œ‰ Á∆ ’Ø«√√ ’È Òµ◊Á∆ ‘ÀÕ
ÿ߇≈ ’∞ √œ∫ ’∂ «Î ¿πµ· ÷Û∆Õ ¿∞√ È∂ Î∂√Ï∞µ’ ÷Ø‘«Ò¡≈ ª ≈ÚÒ
Î∂√Ï∞µ’ ”Â∂ ‘∆ √∆Õ ¿∞√ È∂ ÓÀ√ß‹ «Úµ⁄ √∞È∂‘≈ ¤µ«‚¡≈ «’ Ú‡√¡ÀÍ Â∂ ◊µÒ
’ØÕ ÁØ ’∞ «Ó߇ Á∂÷Á∆ ‘∆, ≈ÚÒ ÚæÒØ∫ ’ج∆ ‘’ È≈ ‘ج∆Õ ¿∞√ È∂ ¡≈Í
Ú‡√¡ÀÍ ”Â∂ «Ò«÷¡≈,
-◊Úª‚∆˙, ‹≈◊Á∂ ‘Ø «’ √∞µÂ∂?
-’∆ ‘≈Ò ¡À ÎÀÈ∆?
-ÎÀÈ∆ Â∞‘≈‚∆ ·∆’Õ
-«’‘Ø «‹‘≈ Òµ◊≈ «¬‘ Ȫ?
-Â∞‘≈‚∆ ‘ ⁄∆‹ ÓÀÈ»ß ⁄ß◊∆ Ò◊Á∆ ¡ÀÕ ÓÀ∫ Â∞‘≈‚∂ «Íß‚ ◊¬∆ √∆Õ
Â∞‘≈‚≈ ÿ Ú∆ Á∂«÷¡≈Õ ÓÀÈ»ß Ï‘∞ ⁄ß◊≈ Òµ◊≈, Ï‘∞ √∞‘‰≈Õ
-’∆ √∞‘‰≈ ¿∞‘Á≈! Â∂Ûª ¡≈¬∆¡ª ‘ج∆¡ª, Ó∞ßÓ Óß◊Á≈Õ
-«‹‘Ø «‹‘≈ Ú∆ ‘À, Â∞‘≈‚≈ ÿ ¡À, «’‘≈ È≈ «’ ÓÀÈ»ß Â∞‘≈‚∆ ‘ ⁄∆‹
√∞‘‰∆ Ò◊Á∆ ¡ÀÕ
-ÊÀ∫«’¿»Õ
‘≈Á√∂ - 57
 -«¬’µÒ∂ ÊÀ∫«’¿» È≈Ò È‘∆∫ ◊µÒ ωÈ∆Õ È≈Ò “¡≈¬∆ ÒÚ Ô»” Ú∆
’«‘‰≈ ‘ØÚ∂◊≈Õ
-¡≈¬∂ ÒÚ Ô» ÎÀÈ∆!
-‘∞‰ «¬ß‚∆¡≈ ¡≈ ‹≈˙ «¬’ Ú≈, «Î µ‹ ’∂ «Í¡≈ ’∆¬∂Õ
-Ï√ ÎÀÈ∆, ÓÀ∫ «¬ß‚∆¡≈ ¡≈«¬¡≈ «’ ¡≈«¬¡≈Õ ¡≈͉∆ ÎÀÈ∆ ’ØÒ Ï‘∞Â
‹ÒÁ∆Õ Ó∂∂ ÷ßÌ ‘∞ßÁ∂ ª ÓÀ∫ ¿∞‚ ’∂ ¡≈ ‹ªÁ≈Õ
¿∞‘ «’ßÈ∆ Á∂ Â’ «Í¡≈ Ó∞‘µÏ Á∆¡ª ◊µÒª ’Á∂ ‘∂Õ Ó∂ÿÈ≈
√Ø⁄Á∆ ‹≈ ‘∆ √∆ «’ ’∆ «¬‘ ¿∞‘∆ ≈ÚÒ ‘ÀÕ «’Â∂ «¬‘ ª È‘∆∫ «’ ¿∞√ Á≈
¡’≈¿»∫‡ ‘≈¬∆‹À’ ‘Ø «◊¡≈ ‘ØÚ∂ Í Î∂√Ï∞µ’ Á≈ ¡’≈¿»∫‡ ‘≈¬∆‹À’ ‘Ø √’ÁÀ
Ú‡√¡ÀÍ Á≈ È‘∆∫Õ Í ’∆ ÍÂ≈, ‡À’ȜҜ‹∆ ‘ «ÁÈ ÏÁÒ ‘∆ ‘ÀÕ ÁØÚª È∂ «¬’
Á»‹∂ È»ß “Ï≈¬∂ Ï≈¬∂ «ÚÁ Òœ‡√ ¡œÎ «’µ√√” È≈Ò ⁄À‡ ÏßÁ ’∆Â∆Õ
⁄À‡ ÏßÁ ’«Á¡ª ‘∆ Ó∂ÿÈ≈ È∂ ¿∞√ Á∂ ÿ Á∆¡ª «÷µ⁄ ’∂ «Ò¡ªÁ∆¡ª
Â√Ú∆ª Ì∂‹ «ÁµÂ∆¡ªÕ ≈ÚÒ È∂ «¬√ Á≈ ËßÈÚ≈Á ’ «ÁµÂ≈Õ ¡◊Ò∂ «ÁÈ
Ó∂ÿÈ≈ ¿∞‚∆’‰ Òµ◊∆ «’ √≈«¬Á ¿∞‘ ⁄À‡ ’∂ ‹ª ÎØÈ ‘∆ ’ ÒÚ∂Õ ÏÀ∫’ ÂØ∫ ¡≈
’∂ ¿∞‘ Í≈’ ÚµÒ ÿ∞ßÓ‰ «È’Ò ◊¬∆Õ ≈ÚÒ È»ß ÎØÈ ÿ∞Ó≈«¬¡≈Õ ¿∞√ È∂ ⁄∞µ«’¡≈
‘∆ È≈Õ «Î ¿∞√ È∂ ÓÀ√‹ ’∆Â≈,
-‘ÀÒØÕ ÎØÈ È‘∆∫ ⁄∞µ’ ‘∂, Ú‡√¡ÀÍ ”Â∂ ÎØÈ Î∆ ‘∆ ¡ÀÕ
-Áµ√‰ Ò¬∆ √∞’∆¡≈Õ Ï≈‘ ¡ª, ‘Ú≈ Ï‘∞ ⁄µÒ ‘∆ ¡ÀÕ ÎØÈ ¿∞Í
◊µÒ √∞‰Á∆ È‘∆∫Õ Ú‡√¡ÀÍ Á∆ Ò≈¬∆È Ú∆ Ï‘∞Â∆ ÚË∆¡≈ È‘∆∫ ‘∞ßÁ∆Õ
-ÿ Á∆ Ô≈Á ¡≈¬∆ Â√Ú∆ª Á∂÷ ’∂?
-ÿ Á∆ Ô≈Á ª ¡≈¿∞∫Á∆ ‘∆ ¡ÀÕ
-«Î ’Á ¡≈ ‘∂ ˙ ÿ Á∂÷‰?
-‘≈Ò∂ È‘∆∫ ¡≈ ‘؉≈Õ
-«’¿∞∫? ’∆ ’≈È?
-’≈È «¬‘ «’ ÓÀ∫ «¬’ ÍÀÈ√È ¡ªÕ Ï‘∞Â≈ ÷⁄ ¡Îœ‚ È‘∆∫ ’
√’Á≈Õ
-Â∞√∆∫ «√Î «‡’‡ Ò˙ Â∂ ¡≈ ‹≈˙Õ «¬Ê∂ Á≈ √≈≈ ÷⁄ ÓÀ∫ ’ª◊∆Õ
’‘Ø∫ ª «‡’‡ Ú∆ Ì∂‹ Á∂Úª◊∆Õ
-È‘∆∫ ‹∆, ¬∂È∆ ‘≈Ò Ú∆ ÍÂÒ∆ È‘∆∫Õ
-«Î ‘Ø ’∆ ’≈È ¡À? «¬‘ ª È‘∆∫ «’ ‹∂ Â∞√∆∫ «¬ß‚∆¡≈ ¡≈ ‹≈ÚØ∫
ª Â∞‘≈‚∆ Ú≈¬∆Î È»ß √ßÌ≈Ò‰ Ú≈Ò≈ ’ج∆ ‘À È‘∆∫?
-È‘∆∫, «¬‘ ◊µÒ È‘∆∫Õ ¿∞‘ ª Ó∂∆ Ï∂‡∆ Á∂ ÿ Ú∆ Ú∆¡Ò ⁄∂¡
¡ßÁ ‹≈‰ Â∂ ÿ «Úµ⁄ «ÎÈ Á≈ «√√‡Ó Ï«‰¡ª ‘Ø«¬¡ÀÕ
-«Î ¡≈ ‹≈˙, ÓÀ∫ Ï≈‘ª ÷ØÒ∑ ’∂ ¿∞‚∆’ ‘∆ ¡ªÕ
‘≈Á√∂ - 58
-√≈«¬Á ¡◊Ò∂ √≈ÒÕ
’∞fi «¬’ ‘Ø ◊µÒª ’’∂ ÁØÚª È∂ ¡Ò«ÚÁ≈ ÒÀ Ò¬∆Õ √Ú∂∂ ÂÛ’∂ «Î
’µÒ Ú≈Ò∂ Ú’Â «Î Ó∂ÿÈ≈ È∂ ‘ÀÒØ ’«‘ Ò¬∆Õ ≈ÚÒ «Î ¿∞√ È»ß ÎÀÈ∆-ÎÀÈ∆
¡≈÷Á≈ «¬√’-Ó∞√’ Á∆¡ª ◊µÒª ’È Òµ◊≈ Â∂ Ì«Úµ÷ Á∆¡ª √’∆Óª ÿÛÁ≈
«‘≈Õ ¡◊Ò∂ «ÁÈ ‹Á «ÁÈ-Ú∂Ò∂ Ó∂ÿÈ≈ È∂ ⁄À‡ ’È∆ √∞» ’∆Â∆ ª «‹Ú∂∫ ’ج∆
‘Ø ‘∆ ≈ÚÒ ‘ØÚ∂Õ ¡◊Ò∂ ÂÛ’∂ ¿∞√ È∂ Ú∆‚∆˙ ’≈Ò ‘∆ ’ Ò¬∆Õ √≈‘Ó‰∂
≈ÚÒ ÏÀ·≈ «Á«√¡≈Õ ¿∞√ Á∆¡ª ¡µ÷ª ⁄Û∑∆¡ª ‘ج∆¡ª √È Â∂ «¬‘Ȫ ‘∂·Ò∂
¡≈¬∆-ÏÀµ◊‹ Úµ‚∂ Úµ‚∂ Ò◊Á∂ √ÈÕ Âª «¬‘ ’≈È √∆ ÏÁÒ∂ ‘ج∂ ≈ÚÒ Á≈Õ
¡≈¬∆ ÒÚ Ô» Ó∂∂ √≈Ï∆ ≈ÚÒ, Ó∂∆ ‹≈È!
***
«¬’ «ÁÈ Ó∂ÿÈ≈ Í∞µ¤Á∆ ‘À,
-Ó∂∂ ¿∞√ Ê∆√√ Á≈ ’∆ Ï«‰¡ª «‹‘Û≈ ÓÀ∫ Ì∂«‹¡≈ √∆?
-Ó∂∂ ’ØÒØ∫ ⁄ß◊∆ Â∑ª ÍÛ∑ È‘∆∫ ‘Ø«¬¡≈Õ ÓÀ∫ «Úµ⁄Ø∫-«Úµ⁄Ø∫ Í«Û¡≈ √∆Õ ÓÀ∫
¡µ◊∂ ¡≈͉∆ «¬’ ÁØ√ ÓÀ‚Ó √∞Ë≈ ⁄œË∆ È»ß Á∂ ¬∆Ó∂Ò ’ «ÁµÂ≈ √∆Õ √∞Ë≈
⁄œË∆ ‘∞‰ ª «‡≈«¬ ¡À, «’√∂ Ú∂Ò∂ ¿∞‘ «¬ß‚∆¡È ‘≈¬∆ ’«Ó√È «Úµ⁄ ’ßÓ
’Á∆ √∆Õ «¬ß‚∆¡È ‘≈¬∆’«Ó√È Ú≈Ò∂ Ì≈Â∆ ‚≈«¬√ÍØ∂ ”Â∂ ’ßÓ ’≈¿∞∫Á∂
«‘ßÁ∂ ‘ÈÕ «¬’ «‚Í≈‡ÓÀ∫‡ ‘∆ ¡Òµ◊ ¡À ‚≈«¬√ÍØ∂ Á≈Õ ÓÀ‚Ó È∂ «¬‘ Ê∆√√
«¬ß‚∆¡È ‘≈¬∆’«Ó√È È»ß Ì∂‹ «ÁµÂ≈, √≈«¬Á ¿∞‘ «¬√ È»ß «’Â∂ ¤≈Í ‘∆ ÒÀ‰Õ
-«¬‘ ª ⁄ß◊∆ ◊µÒ ¡ÀÕ ÓÀ‚Ó È»ß Ó∂∂ ÚæÒØ∫ ÊÀ∫’√ ’«‘‰≈Õ ’∆ Ȫ
Áµ«√¡≈ ¿∞‘Ȫ Á≈Õ
-√∞Ë≈ ⁄œË∆Õ
-Î∂√Ï∞µ’ ”Â∂ ‘À◊∂ ÓÀ‚Ó?
-‘À◊∂ Í Ï‘∞ √À∫√∂«‡Ú ¡À, «Ë¡≈È È≈Ò ◊µÒ ’È∆Õ
-ÓÀ∫ ¬∂È∆ ’ÓÒ∆ È‘∆∫Õ
Ó∂ÿÈ≈ È∂ Î∂√Ï∞µ’ ”Â∂ √⁄ ’∆Â≈Õ √∞Ë≈ ⁄œË∆ √«‘‹∂ ‘∆ «ÓÒ ◊¬∆Õ
√µÂ √≈Òª È»ß „∞µ’∆ ¡œÂ, «‹√ È»ß ¡≈͉∂ ¡≈Í È≈Ò Ï‘∞ «Í¡≈ ‹≈ÍÁ≈ √∆Õ
√ÀÒÎ∆ ”Â∂ √ÀÒÎ∆ Í≈¬∆ ‘ج∆ √∆ ¿∞√ Á∆ Î∂√Ï∞µ’ ”Â∂Õ ¿∞‘ ◊≈«¬’≈ Ú∆ √∆Õ ¿∞√ È∂
¡≈͉∂ ’¬∆ ◊≈‰∂ Î∂√Ï∞µ’ ”Â∂ Í≈¬∂ ‘ج∂ √ÈÕ Âª «¬‘ √ªfi ‘À ≈ÚÒ Á∆ «¬√
¡œ È≈ÒÕ Ó∂ÿÈ≈ È∂ ÁØ√Â∆ Á∆ Ï∂ÈÂ∆ Ì∂‹ «ÁµÂ∆Õ ¿∞√ È∂ ÓÈ‹» ’ Ò¬∆Õ
ÁØ√Â∆ ÓÈ‹» ’È ”Â∂ √∞Ë≈ ⁄œË∆ Á∆ ÍØÎ≈¬∆Ò ‘Ø Ú∆ ÷∞Ò∑ ’∂ √≈‘Ó‰∂ ¡≈¿∞‰
Òµ◊∆Õ ≈ÚÒ È≈Ò Ú∆ ¿∞√ Á∆¡ª Ï‘∞ √≈∆¡ª Â√Ú∆ª √È Â∂ ∂ÚÂ∆ È≈Ò
Ú∆Õ √‡∂‹ ”Â∂ «¬’µ·∂ ◊≈¿∞∫«Á¡ª Á∆¡ª ÎØ‡Ø Ú∆ √È Í «¬’µ«·¡ª Á∆ ’ج∆
Ú∆‚∆˙ È‘∆∫ √∆Õ ∂ÚÂ∆ È≈Ò Ú∆ Ï‘∞Â∆¡ª Â√Ú∆ª ‘≈Á√∂ ÂØ∫ Í«‘Ò∆¡ª ‘∆
√ÈÕ Ó∂ÿÈ≈ È∂ ÿÛ∆ Á∂÷«Á¡ª ¡ßÁ≈‹≈ Ò◊≈«¬¡≈ «’ «¬ß◊ÒÀ∫‚ Á∂ Á√ Úµ‹∂
‘≈Á√∂ - 59
‘؉◊∂Õ ¿∞√ È∂ ÎØÈ «Úµ⁄ ¬∆√ÏœÈ Á≈ Óœ√Ó Ú∆ Ì«¡≈ ‘Ø«¬¡≈ √∆ «‹√ ÂØ∫ ¿∞‘ -ÓÀ‚Ó, Â∞√∆∫ «¬ß‚∆¡≈ ¡≈¬∂ ª ¡ßÏ≈Ò∂ ‹» ¡≈«¬˙Õ
¡ßÁ≈‹≈ Ò≈¿∞‰ Ò◊Á∆ «’ ‘∞‰ ≈ÚÒ ’∆ ’Á≈ ‘ØÚ∂◊≈Õ ¿∞√ È∂ Òß‚È Á≈ Óœ√Ó -‹», Ó∂∆ «¬’ ÌÀ‰ ⁄ß‚∆◊Û∑ «‘ßÁ∆ ¬∂Õ ‹Á Ú∆ ¡≈¬∆ ª «ÓÒª◊∆Õ
Ú∆ Ì «Ò¡≈ «’¿∞∫«’ √∞Ë≈ ⁄œË∆ Òß‚È «Úµ⁄ √∆Õ Ú’Â Á≈ ¡ßÁ≈‹≈ Ò≈¿∞∫«Á¡ª ˙ ’∂ Ï≈¬∂ Î≈ È≈˙Õ
¿∞√ È∂ Î∂√ϵ∞’ ”Â∂ ‹≈ ’∂ ÓÀ√ß‹ ÷Ø‘«Ò¡≈Õ Á∂«÷¡≈ «’ √∞Ë≈ ⁄œË∆ Ú∆ ÓÀ√ß‹ -Ï≈¬∂Õ
÷ØÒ∑∆ ÏÀ·∆ √∆Õ ¿∞√ È∂ ‘ÀÒØ Ì∂‹∆Õ √∞Ë≈ Á∆ ‘ÀÒØ ¡≈ ◊¬∆Õ Ó∂ÿÈ≈ ¡≈͉∆ ‹≈‰- Ó∂ÿÈ≈ È∂ «¬’ Ú≈ «Î √∞Ë≈ ⁄œË∆ Á∆ ÍØÎ≈¬∆Ò Á∂÷∆Õ ¡œ ª
͵¤≈‰ ’≈¿∞∫Á∆ «Ò÷‰ Òµ◊∆, Â∂‹ ‹≈ÍÁ∆ ‘À, ≈ÚÒ È≈Ò ÏÛ≈ Òµ◊ Òµ◊ ’∂ ÷ÛÁ∆ ‘À, «¬‘ ∂ÚÂ∆ Ú∆ ’∞fi
-ÓÀÈ»ß ≈ÚÒ ⁄œ‘≈È ‹∆ È∂ Áµ«√¡≈ «’ Â∞√∆∫ Ó∂≈ Ê∆√√ ¡µ◊∂ È‘∆∫ ’«‘ßÁ∆? Í √∞Ë≈ ⁄œË∆ √µÂ √≈Ò≈, ≈ÚÒ È»ß ’∆ «ÁÒ⁄√Í∆ ‘ØÚ∂◊∆Õ
‘≈¬∆’«Ó√È È»ß Ì∂‹ «ÁµÂ≈ ‘ÀÕ √∞’∆¡≈Õ «‹‘Û≈ ÏßÁ≈ Ó∂∂ «Úµ⁄ «¬ß‡À√‡ µ÷‰ «Úµ⁄ ’ß‹»√∆ ’ «‘À ¿∞‘ √∞Ë≈ Ú◊∆ È»ß
-√∞’∆¡≈ Á∆ ’ج∆ ◊µÒ È‘∆∫Õ ÓÀÈß» ⁄ß◊≈ Òµ«◊¡≈Õ Â∞√∆∫ ‘ØȪ «¬ß‚∆¡È ’Á Ò≈◊∂ Òµ◊‰ Á∂Ú∂◊≈! Í ÏßÁ∂ Á≈ ’∆ ÍÂ≈ ’Á ÏÁÒ ‹≈Ú∂Õ √∞Ë≈ È≈Ò
√’≈Òª Úª◊ «¬ß◊«Ò√ «’µÒ∑-«’µÒ∑ ’∂ È‘∆∫ «Ò÷Á∂Õ Â∞‘≈‚≈ Ú‘≈¡ ’∞ÁÂ∆ ÍØ◊≈Ó ’È Á»-Á» Â’ ‹ªÁ≈ ‘ØÚ∂◊≈, ’∆ ÍÂ≈ ¿∞Ê∂ ’∆-’∆ ‘∞ßÁ≈ ‘ØÚ∂?
‘ÀÕ ÓÀ∫ √Ø«⁄¡≈ «’ Ì≈Â∆ ‘≈¬∆’«Ó√È Á∂ ’ßÓ Á∆ ⁄∆‹ ‘À «¬√ Ò¬∆ Ì∂‹ «ÁµÂ≈Õ È‘∆∫-È‘∆∫, Ó∂≈ ≈ÚÒ ¬∂È≈ Ú∆ «◊¡≈-◊∞‹«¡≈ È‘∆∫ ‘Ø √’Á≈! ∂ÚÂ∆ Ú∆ ª
-¿∞‘Ȫ Á≈ ’ج∆ ‹Ú≈Ï ¡≈«¬¡≈? ⁄ß◊∆ ÌÒ∆ ¡œ ‘Ø«¬¡≈ ’Á∆ ‘ØÚ∂◊∆, ÁØÚ∂∫ ¡≈Í√ «Úµ⁄ ·∆’ ‘∆ ‘؉◊∂Õ ∂ÚÂ∆
-¬∂È≈ ‘∆ «’ ¿∞‘Ȫ È»ß «ÓÒ «◊¡≈ ¬∂ Â∂ √ßÏß«Ë ӫ‘’Ó∂ È»ß Í‘∞ß⁄Á≈ Á∂÷‰ È»ß Â∂‹-Â≈ ¡œ ‹≈ÍÁ∆ ‘À, ≈ÚÒ È»ß ’≈Ï» µ÷‰≈ ª ‹≈‰Á∆ ‘∆
’ «ÁµÂ≈ «◊¡≈ ¬∂Õ Ï≈’∆ ‹∂ ¿∞‘Ȫ È∂ «’Â∂ Ú‰≈ ‘Ø«¬¡≈ ª Í«‘Òª Â∞‘≈‚∆ ‘ØÚ∂◊∆Õ ‘≈Á√∂ È∂ ∂ÚÂ∆ È»ß ‹∆Ø ’ «ÁµÂ≈ ‘À «¬√ Ò¬∆ ª ≈ÚÒ È»ß Ó∂∆ ÒØÛ
«¬‹≈‹Â ÒÀ‰◊∂Õ Â∞‘≈‚≈ ÎØÈ ÈßÏ, ¬∆Ó∂Ò Â∂ ÿ Á≈ ¡À‚√ ª ”Â∂ ‘À ‘∆Õ Í¬∆ ‘ÀÕ
-Ì≈Â∆ ‚≈«¬√ÍØ≈ ”Â∂ ÓÀ∫ ‘Ø ¡≈‡∆’Ò Ú∆ «Ò÷ ‘∆ ¡ªÕ ‹Á Í»∂ ¿∞‘ «÷¡≈Òª «Úµ⁄Ø∫ «È’Ò ’∂ ≈ÚÒ È»ß Ú‡√¡ÀÍ ’È Òµ◊∆ Í ¿∞√
‘Ø ◊¬∂ ª Ì∂‹ª◊∆Õ È∂ ’ج∆ ¿∞Â È≈ «ÁµÂ≈Õ
-‹»Õ ≈ÚÒ È»ß Â∞√∆∫ «Èµ‹∆ Âœ ”Â∂ ‹≈‰Á∂ ‘Ø ‹ª Î∂√Ï∞µ’ ÎÀß‚ ‘∆ È∂?
-≈ÚÒ ‘Øª È»ß ÓÀ∫ ‹≈‰Á∆ ‘ª, ¿∞‘ √≈‚∂ √«‘ ¡ßÏ≈Ò≈ ÂØ∫ ‘∆ ‘À◊∂Õ
¡ßÏ≈Ò∂ Á∂ È≈Ò ‘∆ «Íß‚ ‘À◊≈ ¿∞‘Ȫ Á≈ Á≈Ò≈Õ ÓÀ∫ ¿∞‘Ȫ Á∂ «Íß‚ ÍÛ∑≈¿∞∫Á∆ Ú∆
‘∆ ¡ª ’∞fi Á∂Õ
-·∆’Õ
-¿∞‘ Áµ√Á∂ √∆ «’ Â∞‘≈‚∆ Ï‘∞ ÁØ√Â∆ ¡ÀÕ
-Ó∂∆ ≈ÚÒ Â∂ ∂ÚÂ∆ È≈Ò Ú∆‘-͵⁄∆ √≈Ò Í∞≈‰∆ ÁØ√Â∆ ¬∂Õ ≈ÚÒ
Á≈ √∞Ì≈¡ Ï‘∞ ⁄ß◊≈ ¬∂ Í ∂ÚÂ∆ Á≈ ¿∞√ ÂØ∫ Ú∆ ⁄ß◊≈Õ «¬‘ ª ¿∞√ Á∆ Ó≈Û∆
«’√ÓÂ, ‘≈Á√≈ ‘Ø «◊¡≈Õ
-‹∆, ÓÀ∫ Â√Ú∆ª «Úµ⁄ Á∂«÷¡≈, √Ø √œ∆ Î≈ ÁÀ‡!
-Ï√ ‹∆, «’√Ó Á∆¡ª ◊µÒªÕ
-ÓÀ‚Ó, ÓÀ Á∂«÷¡≈, Â∞√∆∫ Â∂ ≈ÚÒ È∂ «‚¿»‡ Ú∆ ◊≈¬∂ ¡≈Õ
-‘ª, ¡√∆∫ ’¬∆ ÍØ◊≈Ó ’∆Â∂ ‘؉◊∂ Í ‘∞‰ ¿∞‘ Á» ⁄Ò∂ ◊¬∂ Â∂
È≈Ò∂ ≈ÚÒ È»ß ∂ÚÂ∆ Á∆ √ßÌ≈Ò Ú∆ ’È∆ ÍÀ∫Á∆ ‘ÀÕ ∂ÚÂ∆ Á≈ ¿∞‘ ’Á≈ Ú∆
Ï‘∞ ¬∂Õ ¿∞‘È»ß «¬’µÒ∆ È»ß È‘∆∫ ¤µ‚ √’Á≈Õ
(ÓÀ‚Ó √∞Ë≈ ⁄œË∆, ’∆ ’«‘‰≈ ⁄≈‘ ‘∂ ‘Ø? ¿∞‘ ª «¬ß‚∆¡≈ ¡≈¿∞‰ È»ß
«Â¡≈ ÏÀ·≈Õ ’µ⁄∂ Ë≈◊∂ √∂ «÷⁄∂ ¡≈¬∂∫◊∂ ‘Ó!)
‘≈Á√∂ - 60 ‘≈Á√∂ - 61

Íß‹
≈ÚÒ ‘∞‰ ¡≈¬∂ «ÁÈ √≈Ï Í∆‰ Òµ◊Á≈ ‘ÀÕ √≈∆ ¿∞Ó √≈Ï ÂØ∫
Í‘∂‹ ’È Ú≈Ò≈ ≈ÚÒ ‘∞‰ √≈Ï∆ ωÁ≈ ‹≈ «‘≈ ‘ÀÕ «Ú√’∆ Á∆ ÏØÂÒ ‘µÊ
«Úµ⁄ ÎÛ∑ ’∂ ¡≈÷Á≈ ‘À, “Ú≈‘ ∆ √‘∂Ò∆!”
∂ÚÂ∆ È∂ ¡«‹‘≈ ≈ÚÒ Í«‘Òª ’Á∂ Á∂«÷¡≈ ‘∆ È‘∆∫Õ «Í¤Ò∂ ÍÀ∫Â∆
√≈Ò «Úµ⁄ ≈ÚÒ Á∂ Ï‘∞ »Í Á∂÷∂ ¿∞√ È∂ Í ¡≈‘ »Í ª Í«‘Ò∆ Ú≈ Á∂÷ ‘∆
‘ÀÕ ¿∞‘ ª √Á≈ ‘∆ ≈ÚÒ √‘≈∂ «‹¿∞∫Á∆ ‘∆ ‘ÀÕ ÿ-◊z«‘√Ê∆ «Úµ⁄ ¿∞‘ √Á≈
‘∆ «Íµ¤Ò∆ √∆‡ ”Â∂ ÏÀ·∆ ‘∆ ‘ÀÕ «¬√ ‘≈Á√∂ È∂ ª ¿∞√ È»ß «ÏÒ’∞Ò ‘∆ ≈ÚÒ Á∂
√Í∞µÁ ’ «ÁµÂ≈ ‘ÀÕ ≈Ú∆ «ÏȪ ª ¿∞‘ È≈ «‹¿∞∫«Á¡ª «Úµ⁄ ‘ØÚ∂◊∆, È≈
Ó«¡ª «Úµ⁄Õ ¿∞√ Á≈ «Î’ª «Úµ⁄ ÍÀ‰≈ ’∞ÁÂ∆ ‘À,
≈Ú∆, ÓÀ∫ ª Â∞‘≈‚∂ «√ ”Â∂ ‹∆¿» ‘∆ ¡ª, ‹∂ Â∞√∆∫ ‘∆ √≈Ï Í∆ ’∂
Ó√ ‘ج∂ ‘∂ ª ÓÀ∫ ª ◊¬∆ ’ßÓ ÂØ∫Õ «‹µÁ‰ Á∂ Â∞√∆∫ «¬√ ⁄µ’ «Úµ⁄ ͬ∂ ˙,
ÓÀÈ»ß Ï≈‘ Ú∆ È‘∆∫ ÒÀ ’∂ ◊¬∂Õ ¡≈Í Ú∆ √Ú∂∂ Ú∂Ò∂ «√ È‘∆∫ ¿πµ·Á∂, ‡≈¬∆√È
«Ú⁄≈≈ ⁄∆’ª Ó≈Á≈ «‘ ‹ªÁ≈Õ ÓÀ∫ ‘∆ ¿∞‘È»ß ◊≈‚È «Úµ⁄ ’µ„Á∆ ¡ªÕ √≈≈
‡≈¬∆Ó-‡∂ÏÒ ‘∆ ÏÁÒ «◊¡≈ ÿ Á≈Õ
≈ÚÒ ÁØ‘ª ‘µÊª «Úµ⁄ «√ ÎÛ∆ ÏÀ·≈ ‘ÀÕ
‘ª Ó‘≈≈‰∆¬∂∫, Â∂∆ ◊µÒ ·∆’ ¡À, Ï√ ‘∞‰ È‘∆∫ Í∆∫Á≈Õ ¡≈‘ Ó∞ß‚∂ ÓÀÈ»ß
¡≈Á Í≈ ◊¬∂Õ
Â∞‘≈‚∂ Ú◊∂ Ӌϻ «¬≈Á∂ Ú≈Ò∂ ÏßÁ∂ È»ß ’ج∆ «’µÁª ¡≈Á Í≈ √’ÁÀ?
¿∞‘Ȫ È∂ ª «¬’ «ÁÈ Í∆‰ Ò¬∆ «’‘≈ √∆ Í Â∞√∆∫ ª √≈∆ ¡ÒÓ≈∆ ÷≈Ò∆
’ Ó≈∆Õ ≈Ú∆, ÍÒ∆‹ ¤µ‚ «Á˙, Ó∂∆ ÷≈Â ‘∆ √‘∆, È‘∆∫ ª ¡≈͉∂ ‘µÊ∆∫
Ó∂≈ ◊Ò≈ ÿ∞µ‡ «Á˙Õ
¡≈÷Á∆ ∂ÚÂ∆ ؉ Òµ◊ ÍÀ∫Á∆ ‘ÀÕ ≈ÚÒ ’≈‘Ò∆ È≈Ò ¿∞√ ’ØÒ ¡≈¿∞∫Á≈
‘À Â∂ ¿∞√ Á∂ ‘ßfi» Í»ßfi‰ Òµ◊Á≈ ‘À Â∂ ¿∞√ È»ß ’Ò≈Ú∂ ÒÀ ’∂ ¡≈͉∂ È≈Ò ÿ∞µ‡ ÒÀ∫Á≈
‘ÀÕ ¿∞√ Á∆¡ª ¡µ÷ª «Úµ⁄ Ú∆ ‘ßfi» ‘ÈÕ
ÍØ«Ó‹ Ó‘≈≈‰∆, ÓÀÈ»ß Ïµ«⁄¡ª Á∆ √œ∫‘, Ó∞Û ’∂ È‘∆∫ Í∆∫Á≈Õ
¡√Ò «Úµ⁄ ª ≈ÚÒ Ò¬∆ Ú∆ ¬∂È∆ √≈Ï Ï‘∞ ˙Í∆ ‘ÀÕ ¡≈͉∂
Ø‹≈È≈ Á∂ ¡È∞ÌÚ-÷∂Â «Úµ⁄Ø∫ Ï≈‘ «È’ÒØ◊∂ ª ’¬∆ «’√Ó Á∂ ÷µ‡∂-«Óµ·∂
ÈÚ∂∫ ¡È∞ÌÚ ‘؉◊∂Õ ≈ÚÒ Á∂ «¬‘ ÈÚ∂∫ ¡È∞ÌÚ ’∞fi Á∂ Ò¬∆ √∞÷≈Ú∂∫ ‘∞ßÁ∂ Í
È√∂ Á∆ ‹ØÈ «Úµ⁄Ø∫ «È’Ò«Á¡ª ‘∆ Á∞µ÷ Á∂‰ Ò◊Á∂Õ È√∂ Á∆ ‹ØÈ «Úµ⁄ ¡≈«¬¡ª
‘≈Á√∂ - 62
¿∞‘ Ó∂ÿÈ≈ Ò¬∆ ¡µÂ-Ì≈Ú∞’ ‘Ø ’∂ √Ø⁄‰ Òæ◊Á≈, ‹Á √ØÎ∆ ‘∞ßÁ≈ ª ¿∞√ È»ß
Ó«‘√»√ ‘∞ßÁ≈ «’ ¿∞‘ Ï‘∞ ڵ‚∆ ◊ÒÂ∆ ’ «‘≈ ‘ÀÕ ‘œÒ∆-‘œÒ∆ È√∂ Ú≈Ò∆ ‹ØÈ
¿∞√ Á∂ √ØÎ∆ ‘؉ Á∂ Ú’Â ”Â∂ ‘≈Ú∆ ‘؉ Òµ◊∆ √∆Õ ¿∞√ «ÁÈ ¿∞√ È∂ ∂ÚÂ∆ Á∂ ‘ßfi»
Á∂÷ ’∂ ÎÀ√Ò≈ ’ «Ò¡≈ «’ √≈Ï Á∆ Ò≈‘È «Úµ⁄Ø∫ Ï≈‘ «È’Ò‰≈ Ï‘∞Â
‹»∆ √∆Õ
‘∞‰ √≈Ï ¿∞√ È∂ «ÏÒ’∞Ò ¤µ‚ «ÁµÂ∆ Í Ó∂ÿÈ≈ Ï≈∂ √Ø⁄‰≈ È‘∆∫ √∆
¤µ‚ ‘Ø «‘≈Õ ‹Á «¬Ó≈ÈÁ≈∆ È≈Ò √Ø⁄Á≈ ª ¿∞√ È»ß «¬‘ ◊µÒ Ï‘∞ ÷ÂÈ≈’
‹≈ÍÁ∆Õ ¿∞‘ «Í¤Ò∂ ⁄≈Ò∆ √≈Ò ÂØ∫ ͵¤Ó∆ √Ó≈‹ «Úµ⁄ «‘ßÁ≈ ’∞fi-’∞fi ͵¤Ó∆
√«Ì¡≈⁄≈ Á∂ ÍzÌ≈Ú ‘∂· Ú∆ ¡≈ ⁄∞µ’≈ √∆Õ Òß‚È «‘ß«Á¡ª Ú∆ Ì≈Â∆, ÷≈√
’’∂ Íß‹≈Ï∆ ’Ò⁄ È≈Ò ¿∞√ Á≈ Ú≈‘ Ï‘∞Â≈ È‘∆∫ √∆ ÍÀ∫Á≈Õ «¬Ê∂ Ú∆ ◊Ø«¡ª
Á∂ «¬Ò≈’∂ «Úµ⁄ ‘∆ «‘ßÁ≈ √∆ Â∂ ÏÈ∆ «ÚÒ∂‹ «Úµ⁄ Ú∆, ¬∆√‡ÏœÈ Ú∆Õ ‹∆ÚÈ
«Úµ⁄ «Èµ‹ È»ß ¿∞‘ Ú∆ Ï‘∞ ¡«‘Ó∆¡Â Á∂‰ Òæ«◊¡≈ √∆ «’ ÓÀÈ»ß ’∆ ⁄≈‘∆Á≈ ‘ÀÕ
ÓÀÈ»ß ¡≈‘ ⁄≈‘∆Á≈ ‘À, ÓÀ∫ Á»‹∂ ¿∞Í Á∆ ¡≈͉∆ ¡≈‘ ⁄∆‹ «’¿∞∫ Ú≈∆ ‹≈ÚªÕ
ÍÛ∑≈¬∆ ÷ÂÓ ‘؉ ÂØ∫ Ï≈¡Á ‹Á ∂‰∞’≈ ’ßÓ ”Â∂ Òµ◊∆ ª ¿∞√ È∂ √≈Î ’«‘ «ÁµÂ≈
√∆ «’ ‘∞‰ Â»ß ÿ «‘‰ Á≈ ÷⁄≈ «Á¡≈ ’ Â∂ ∂‰∞’≈ È∂ √œ Íœ∫‚ ‘ÎÂ∂ Á∂ Á∂‰∂
√∞» ’ «ÁµÂ∂ √ÈÕ «¬‘ Úµ÷∆ ◊µÒ ‘À «’ ¿∞‘ ¿∞‘∆ ÍÀ√∂ «¬’ Í≈√∂ µ÷Á≈ «‘≈
Â∂ «Ú¡≈‘ ÂØ∫ Ï≈¡Á ¿∞√ È»ß Ú≈Í√ Á∂ «ÁµÂ∂ √È Â∂ ∂‰∞’≈ Á∂ «¬‘ ÍÀ√∂ ÿ ÒÀ‰
Á∂ ’ßÓ ¡≈ ◊¬∂Õ «¬Ú∂∫ ‘∆ ‹Á ◊œÚ ’ßÓ ”Â∂ Òæ«◊¡≈ ª ¿∞‘ Ú∆ √œ Íœ∫‚ ÍzÂ∆
‘ÎÂ≈ Á∂‰ Òµ◊≈Õ ¿∞‘ ϵ«⁄¡ª È»ß «¬’ ϵ⁄≈ ‘؉ Á∂ È≈Ò-È≈Ò «¬’ ¡‹≈Á
«Ú¡’Â∆ Ú∆ ÓßÈÁ≈ √∆Õ ¿∞‘ ⁄∂ÂßÈ Âœ ”Â∂ «¬√ ÏÁÒ≈Ú È»ß ¡≈͉∂ ¡≈Í «Úµ⁄
Ó«‘√»√ ’Á≈ √∆ Â∂ ¿∞√ È»ß «¬‘ ⁄ß◊≈ Ú∆ Òæ◊Á≈Õ «¬Ú∂∫ ‘∆ ¿∞‘ ¡≈͉∂ Ï≈∂ Ú∆
’∞fi √Ø⁄Á≈ ‘À ª «¬’ «ÚµÊ ”Â∂ ÷Û ’∂ Á∂÷Á≈ ‘ÀÕ Ó∂ÿÈ≈ Á∂ ⁄µ’ Ï≈∂ √Ø⁄Á≈
‘Ø«¬¡≈ ¿∞√ Á∂ ¡ßÁ ‚ ¿∞ÌÈ Ò◊Á∂ ‘È, «’Â∂ ¿∞‘ ∂ÚÂ∆ ÂØ∫ ¡µ’ ª È‘∆∫
«◊¡≈? «’Â∂ ¿∞‘Á∂ ¡ßÁ «¬’ «√‘ÂÚßÁ ¡œ Á≈ √≈Ê Ó≈‰È Á∆ Ì∞µ÷ ª È‘∆∫
Á≈÷Ò ‘Ø ◊¬∆? ¿∞√ Ò¬∆ «¬‘ √Ì ’∞fi-’∞fi ¿∞ÒfiÁ≈ ‹≈ «‘≈ ‘ÀÕ
¿∞√ Á∂ «ÂßÈ ÁØ√ ‘È «‹‘Ȫ È≈Ò ¿∞‘ ¡≈͉∂ Á∞µ÷-√∞µ÷ √ªfi∂ ’«¡≈
’Á≈ ‘À Â∂ √Ò≈‘ Ú∆ ÒÀ ÒÀ∫Á≈ ‘ÀÕ «¬’ ‘À «¬ß‚∆¡≈ «‘ßÁ≈ «ÚßÁ, Á»‹∂ ’À߇
Ú√Á≈ ¡«ÌÒ≈√ Â∂ Â∆‹∆ √∞Ë≈ ⁄œË∆Õ √∞Ë≈ ⁄œË∆ Á∆ √Ò≈‘ ª ¿∞√ È»ß ÍÂ≈ ‘∆
‘À «¬√ Ò¬∆ ¿∞√ È≈Ò Âª ◊µÒ ’È Á≈ ’ج∆ Î≈«¬Á≈ ‘∆ È‘∆∫Õ ¿∞‘ «ÚßÁ È»ß
ÎØÈ ’Á≈ ‘À,
¡≈‘, Ó∂ÿÈ≈ «√ßÿ Ï≈∂ «¬’ Ú≈ «Î ÓÀÈ»ß Áµ√?
«’¿∞∫? ’∆ ‘Ø «◊¡≈?
ÚÀ√∂ ‘∆ Í∞µ¤ «‘ªÕ
Áµ«√¡≈ ª √∆ «’ ⁄ß◊∆ ¡œ ¡À, ¡’ÒÓßÁ ¡À Í ’À∆¡«√‡ ¡ÀÕ
‘≈Á√∂ - 63
 ’À∆¡«√‡ «’µÁª?
√’»Ò ‡∆⁄ Á∆ √≈Ë≈‰ ‹œÏ ÂØ∫ «√µË∆ ÏÀ∫’ Á∆ Èœ’∆ «ÓÒ‰≈ ’ج∆
¤Ø‡∆ ◊µÒ È‘∆∫Õ «¬‘ ‘∞‰ √∆È∆¡ ÒØÈ ¡À‚Ú≈¬∆‹ ¡À, «¬‘È∂ ‹ÒÁ∆ ÏÀ∫’
ÓÀÈ∂‹ Ú∆ ω ‹≈‰≈Õ ÓÀÈ»ß «¬‘Á∂ «’√∂ ’∞Ò∆◊ È∂ Áµ«√¡≈ «’ «¬‘ ÏÀ∫’ «Úµ⁄
Í»∆ «√¡≈√ ÷∂ÒÁ∆ ¡À, √≈≈ √‡≈Î ÓÀÈ∂‹ È≈ÒØ∫ ¬∂‘Á∆ ÚµË √∞‰Á≈Õ Â»ß ‹≈‰ÁÀ∫,
¡◊ª‘ Úˉ Ò¬∆ ’¬∆ ≈‘ ω≈¿∞‰∂ ÍÀ∫Á∂ ¡≈Õ Í Â»ß «’¿∞∫ Ú≈ Ú≈ Í∞µ¤Áª?
¬∂√ Ò¬∆ «’ ¿∞‘ Ó∂∂ «Íµ¤∂ ÍÀ ◊¬∆ ¡ÀÕ
¡µ¤≈! ¬∂Áª Á∆ ¡œ ª Ò◊Á∆ È‘∆∫ Í ÏßÁ∂ Á∂ ¡ßÁ ’¬∆ ÏßÁ∂ ‘∞Á
ß ∂ ¡≈,
’∆ ÍÂ≈ Òæ◊Á≈Õ «¬’ «ÁÈ ÓÀ∫ ÏÀ∫’ «◊¡≈ ª Í∞µ¤Á∆ √∆ Â∂∂ Ï≈∂ «’ ’ÁØ∫ ¡≈¿∞‰≈Õ
Î∂√Ï∞µ’ ”Â∂ ’Á∂ ’Á∂ ⁄À‡ ’Á∆ ‘∞ßÁ∆ √∆, ÍÂ≈ È‘∆∫ «’‘Û∂ Ú∂Ò∂ “ÒÚ
Ô»-ÒÚ Ô» ’È Òµ◊ ͬ∆Õ «¬’ «ÁÈ √≈‚∆ ÚÀ«‚ß◊ ¡ÀÈ∆Ú√∆ √∆, Ó∞ß‚≈ Â∂
‹∞¡≈¬∆ ÓÀÈ»ß ÍµÏ ÒÀ ◊¬∂, Ú≈‘Ú≈ ‚«ß’ Í∆Â∆ ◊¬∆ Â∂ ‚«ß’ Í∆ ’∂ ÓÀ∫ Ú∆ ÍÂ≈
È‘∆∫ ’∆ ’∞fi ’«‘ «ÁµÂ≈, ¿∞‘ ª ‘∞‰ «Íµ¤∂ ‘∆ ÍÀ ◊¬∆, ¡÷∂ ÓÀ∫ ª Â∂∆ ‘∞‰
Ú≈¬∆Î ‘∆ ω ◊¬∆ ¡ªÕ
’Á∂ Â»ß ¿∞‘È»ß «Ó«Ò¡ª?
’Á∂ Ú∆ È‘∆∫Õ Ï√ ÎØ‡Ø ‘∆ Á∂÷∆¡ª ‹ª ‘∞‰ ¡≈‘ ⁄À«‡ß◊!
Ï⁄ ’∂ «‘ ¿∞‘Á∂ ’ØÒØ∫Õ ¿∞‘ ’ج∆ ¡≈Ó ¡œ ȑ∆∫, ÷«‘ÏÛ «√ßÿ Á∂÷
ÒÀ «’ßÈ≈ «√µÁ∆ √∆, «¬‘ ¿∞‘È»ß ÏØÒ‰ È‘∆∫ √∆ «ÁßÁ∆Õ ÓÀ∫ ÁØ Ú≈ «¬‘Á∂ ÿ
«◊¡ª, Ï≈‘ ¿∞‘ √∂ ωÁ≈ «ÎÁ≈ √∆ Í ÿ «Úµ⁄ ¿∞‘ «Ìµ‹∆ «ÏµÒ∆ √∆Õ
÷«‘ÏÛ Âª «¬‘Á∂ È≈Ò «Ú¡≈‘ Ú∆ È‘∆∫ √∆ ’≈¿∞‰≈ ⁄≈‘∞ßÁ≈, «¬‘Á∂ ÿ«Á¡ª
È∂ ÷«‘ÏÛ È»ß ¡ßÁ Ú≈Û «Ò¡≈ Â∂ ‹Á Â’ ¿∞‘È∂ “‘ª” È‘∆∫ ’∆Â∆, ¤«‚¡≈ ‘∆
È‘∆∫Õ ...Ï⁄ ’∂ ÓØÛ ÂØ∫!
ÓÀ∫ ¿∞‘È»ß ’«‘ «ÁµÂ≈, Ì≈¬∆ Ó∞Û ’∂ Ó∂∂ È≈Ò ⁄À‡ È≈ ’∆∫Õ
«Í¤Ò∆ ¿∞Ó «Úµ⁄ ¡≈ ’∂ ÂÀÈ»ß «¬‘ ¡œ Á∆ Ì∞µ÷ «’æÊØ∫ ‹≈◊ ͬ∆?
¬∂Áª Á∆ ’ج∆ ◊µÒ È‘∆∫, ÓÀ∫ ª ’Á∂ «’√∂ È≈Ò ⁄À‡ ’Á≈ ‘∆ È‘∆∫ Í
¿∞‘È∂ ÓÀÈ»ß ‹‹Ï≈Â∆ ’ «Ò¡≈ √∆, ◊µÒ ‘∆ ¬∂Áª Á∆ ’«‘ «ÁµÂ∆ √∆ «’ ÓÀ∫ ¿∞‘Á∂
Ï≈∂ √Ø⁄‰ Òµ◊ «Í¡≈ √ªÕ
«’‘Û∆ ◊µÒ?
¿∞‘∆ «’ Â∞‘≈‚∂ «Íß‚ Ó∂∆ «¬’ ⁄µÍÒ «‘ ◊¬∆, Ì≈Ú ¿∞‘Á≈ «¬’ ÍÀ
‘∆ ¿∞Ê∂ «‘ «◊¡≈ √∆Õ
Â»ß ¡≈Í ¬∂‚∂ Úµ‚∂ ‘≈Á√∂ «Úµ⁄ Á∆ Òß«ÿ¡ª, «¬‘Á∂ «Úµ⁄ ‹‹Ï≈Â∆ ‘؉
Ú≈Ò∆ «’‘Û∆ ◊µÒ √∆?
ÓÀ∫ ¤µ‚ «ÁµÂ≈ ¿∞‘Á≈ «Íµ¤≈ ‘∞‰, Â∂∂ È≈Ò Âª ◊µÒ ‘∆ √ªfi∆ ’È∆
√∆Õ
‘≈Á√∂ - 64
«¬’ ◊µÒ ‘Ø, ‹∂ ¡œ È≈Ò ÁØ√Â∆ ’È∆ ¡À ª Ó∂∆¡ª Ï‘∞ √≈∆¡ª
¡œª Ú≈’Î ‘À◊∆¡ª «‹‘Û∆¡ª «√ß◊Ò ¡À Â∂ ‘À◊∆¡ª Ú∆ «¬‘Á∂ È≈ÒØ∫ Ôß◊ Â∂
√∞‘‰∆¡ª, ’‘∂∫ ª «¬ß‡«‚¿»√ ’≈Úª?
È‘∆∫ ˙ È‘∆∫Õ ÓÀÈ»ß ¬∂Áª Á∆ ’ج∆ ÒØÛ È‘∆∫Õ
◊∞µ‚ Ï∞¡≈¬∂! Ì≈Ï∆ ≈‰∆ Á∆ √ßÌ≈Ò ’ Â∂ «◊‡≈ Ú‹≈¬∆ ⁄µÒÕ
≈ÚÒ È»ß «ÚßÁ Á∆¡ª ◊µÒª È∂ Ï‘∞ ‘œ∫√Ò≈ «ÁµÂ≈Õ ¿∞√∂ √≈Ó ¿∞‘
∂ÚÂ∆ È»ß Ï≈‘ ’À∫‚Ò-«Òµ‡ «‚È ”Â∂ ÒÀ ’∂ «◊¡≈Õ ¡◊Ò∂ «ÁÈ ’∞fi ÂØ‘Î∂ Ú∆
ÒÀ ’∂ «ÁµÂ∂Õ ∂ÚÂ∆ È∂ Í∞µ«¤¡≈,
¡µ‹ ÏÛ∂ ∞Óª«‡’ È‹ ¡≈ ‘∂ ˙, √∞µ÷ ª ‘À?
¬∂√ ¿∞Ó «Úµ⁄ ∞Óª«‡’ ‘؉≈ Ú∆ «¬’ «È‘Ó ¡À, ∞Óª«‡’«√‹Ó È»ß
«¬ßÈ‹∞¡≈¬∂ ’∆Á≈, √Ú≈Ò È‘∆∫ Í∞µ¤∆Á∂Õ ⁄µÒ ¡≈ «¬’ √ÀÒÎ∆ ÒÀ∫È∂ ¡ªÕ
¡≈÷Á≈ ≈ÚÒ ∂ÚÂ∆ Á∂ Ï≈Ï Ï«‘ «◊¡≈ Â∂ ÎØÈ «√µË≈ ’È Òµ◊≈Õ
ÎØÈ ·∆’ È‘∆∫ √∆ ‘Ø «‘≈, ‘ Ú≈ «‘µÒ ‹ªÁ≈ √∆Õ ∂ÚÂ∆ ‘µ√Á∆ ‘ج∆ ÏØÒ∆,
≈Ú∆, Â∞‘≈‚≈ ÎØÈ Ú∆ Â∞‘≈‚∂ Úª◊ «¬’ ʪ È‘∆∫ «‡’Á≈Õ
¿∞√ Á∆ ◊µÒ √∞‰ ’∂ ≈ÚÒ ÷∞Ò∑ ’∂ ‘µ«√¡≈ Í È≈Ò ‘∆ ◊ßÌ∆ Ú∆ ‘Ø
«◊¡≈Õ
¡◊Ò∆ √Ú∂ ¿∞‘ ‡≈¬∆√È È»ß ÒÀ ’∂ ÒßÓ∆ √À Ò¬∆ «È’Ò «◊¡≈Õ
√Ó∞ßÁ Á∂ ω∂ Í»∂ Ô» Á≈ ⁄µ’ Ò≈«¬¡≈Õ Á∞Í«‘ Á≈ ÷≈‰≈ ÷≈ ’∂ ¿∞√ È∂ ¡≈͉≈
√Í∆’, Ó≈¬∆’, ÏÀ‡∆, ÏØ‚, «◊‡≈ ¡≈«Á ’≈ «Úµ⁄ µ÷∂ Â∂ ¿∞‘ ¬∆√‡ÏœÈ
Á∂ √œ«Íß◊ √À∫‡ «Úµ⁄ ‹≈ ’∂ ÁØ ÿ߇∂ ◊≈¿∞∫Á≈ «‘≈Õ
‘≈Ò∂ Ú∆ Ó∂ÿÈ≈ ¿∞√ È»ß ⁄À‡ Ò¬∆ ‘ÀÒØ Ì∂‹Á∆ ‘ÀÕ ¿∞‘ ’ج∆ ‹Ú≈Ï È‘∆∫
«ÁßÁ≈Õ Ó∂ÿÈ≈ ’¬∆-’¬∆ √∞È∂‘∂ ¤µ‚Á∆ ‘ÀÕ ¿∞‘ ÍÛ∑Á≈ ‘∆ È‘∆∫, ÓÀ√ß‹ ”Â∂ Ú∆
È‘∆∫ ‹ªÁ≈Õ Ú‡√¡ÀÍ ”Â∂ ‹ªÁ≈ ‘À ª Ó∂ÿÈ≈ Á∂ √∞È∂‘∂ È»ß È‘∆∫ ÷ØÒ∑Á≈Õ ¿∞‘
√ÓfiÁ≈ ‘À «’ Ó∂ÿÈ≈ ¡≈Í∂ ‘∆ «¬’ «ÁÈ «Íµ¤∂ ‘‡ ‹≈Ú∂◊∆, ¿∞√ Á∂ Ó◊Ø∫ Ò«‘
‹≈Ú∂◊∆Õ
***
√∞Ë≈ ⁄œË∆ Á≈ ÎØÈ ¡≈¿∞∫Á≈ ‘À,
¡≈‘ Ó∂ÿÈ≈ Ú≈Ò≈ ’∆ «’µ√≈ ‘À?
«’¿∞∫? ’∆ ‘Ø«¬¡≈?
ÓÀÈ»ß √∞È∂‘≈ ¡≈«¬¡≈ «’ ≈ÚÒ Ó∂∂ √∞È∂«‘¡ª Á≈ ‹Ú≈Ï È‘∆∫ Á∂ «‘≈Õ
Ó∂∂ È≈Ò ’Á∂-’Á∂ ⁄À‡ ’Á∆ ‘∞ßÁ∆ √∆, ¬∂√ ⁄À‡ È»ß ÍÂ≈ È‘∆∫ ¿∞‘ ’∆
√Ófi ÏÀ·∆Õ ÓÀ∫ Î∂ ⁄À‡ ÏßÁ ’ «ÁµÂ∆Õ
’ج∆ ¡À√∆ ◊µÒ ’‘∆ ‘∆ ‘ØÚ∂◊∆ «‹‘Á∂ È≈Ò ¿∞‘ ’∞fi ‘Ø √Ófi ÏÀ·∆Õ
‘≈Á√∂ - 65
 ÍÂ≈ È‘∆∫ ¡‰‹≈‰∂ «Úµ⁄ ’ج∆ ◊µÒ ’«‘ Ú∆ «ÁµÂ∆ ‘ØÚ∂ Í ÓÀÈ»ß È‘∆∫
Ô≈ÁÕ
ÓÀ∫ ‘∞‰ ’∆ ‹Ú≈Ï Á∂Úª?
’«‘ Á∂ÚØ «’ ‹Á ¿∞‘ ⁄À‡ È‘∆∫ ’È≈ ⁄≈‘∞ßÁ≈ ª ’ج∆ ‹ÏÁ√Â∆ ª
‘À È‘∆∫Õ
ÚÀ√≈÷∆ Ú≈Ò≈ ÍØ◊≈Ó Ô≈Á ¡À È≈, «‘√Ò Ú∆ ’È∆ ¡À∫Õ
Â∞√∆∫ ¡≈ ‹≈ÚØ ‹Á Ó‹∆, «¬’ ‘ÎÂ≈ ÍÀ’«‡√ Ò¬∆ Ï‘∞ ¡À, ◊∆Â
√∞‰ ÒÚØ, ¡µ‹’µÒ ª ÈÚª «√√‡Ó ¡≈«¬¡≈ ’«¡œ’∆ ”Â∂ √ß◊∆ «Íµ¤∂ Úµ‹∆
‹ªÁ≈, È≈Ò ¡≈’À√‡≈ ÒÀ ‹≈‰ Á∆ ÒØÛ Ú∆ È‘∆∫Õ
«Ó¿»‹∆√È Âª ¿∞Ê∂ ‘À◊∂, «¬’ ‹ØÛ∆ Ú≈Ò≈, «¬’ „ØÒ’∆ Ú≈Ò≈ Â∂ «¬’
‘ÓØÈ∆¡Ó Ú≈√Â∂, Ï≈’∆ «◊‡≈ Á≈ Â»ß ¡≈Í Ó≈√‡ ¡À∫Õ
ÓÀ‚Ó, Â∞√∆∫ ¡≈ ‹≈ÚØ √≈‚∂ ’ØÒ ‹Á Ó‹∆Õ
ÓÀ∫ ’«‘ßÁ∆ √∆ «’ Â∞√∆∫ ÁØÚ∂∫ «¬Ê∂ ¡≈ ‹ªÁ∂Õ
∂ÚÂ∆ Á≈ ¡œ÷≈ ¡À È≈, Â∞√∆∫ ¡≈ ‹≈ÚØ, Ï∆Ï∂ ÓÀ‚Ó Ï‰ ’∂Õ
Â∂ ’∞fi «ÁȪ Ï≈¡Á √∞Ë≈ ⁄œË∆ ¿∞‘Ȫ ’ØÒ ¡≈ ◊¬∆Õ Í«‘Ò∆¡ª «Úµ⁄
√∞Ë≈ ⁄œË∆ ‡≈¬∆√È ÂØ∫ Ï‘∞ ‚«¡≈ ’Á∆ √∆ Í ‘∞‰ ¿∞√ Á∆ ¡≈Á∆ ‘Ø ⁄∞µ’∆
‘ÀÕ ‘∞‰ √∞Ë≈ ¿∞√ Á∂ «√ «Úµ⁄ ÷≈‹ ’È Ò◊Á∆ ‘À, ‡≈¬∆√È Ú∆ Ú≈-Ú≈ ¿∞√
’ØÒ ¡≈ ÷«Û¡≈ ’Á≈ ‘ÀÕ
√≈Ó È»ß √»‹ ‚∞µÏ‰ Á≈ È‹≈≈ Á∂÷‰ √∞Ë≈, ∂ÚÂ∆ Â∂ ≈ÚÒ ◊≈‚È
Á≈ ◊∂‡ ÷ØÒ∑ ’∂ ‘∂·ª ¿∞Â ‹ªÁ∂ ‘ÈÕ «¬‘ È‹≈≈ ª ÿ Á∂ ◊≈‚È «Úµ⁄Ø∫ Ú∆
«Áæ√Á≈ ‘À Í √Ó∞ßÁ Á∂ Í≈‰∆ «Úµ⁄ ÷Û ’∂ «¬‘ Á∂÷‰≈ ‘Ø Ú∆ Ó∞◊Ë ’Á≈ ‘ÀÕ
≈ÚÒ È∂ «◊‡≈ ’ØÒ ÒÀ Ò¬∆Õ ∂ÚÂ∆ È∂ Ø«’¡≈ Ú∆ È≈Õ √Ó∞ßÁ «Úµ⁄ ‚∞µÏÁ∂
√»‹ È»ß ¿∞‘ ‚∞µÏ ’∂ Á∂«÷¡≈ ’Á∆Õ «‹Ú∂∫ ¿∞‘ ’«¡≈ ‘∆ ’Á∂ «’ ≈ÚÒ È∂
’∞√∆ Ú∆ È≈Ò ‘∆ ⁄∞µ’ Ò¬∆, «¬√ √Ó∂∫ ∂ÚÂ∆ Ú∆¡Ò ⁄∂¡ ”Â∂ È‘∆∫ ’∞√∆ ”Â∂
Ï«‘‰≈ ⁄≈‘∞ßÁ∆Õ ¡µ‹ ª √∞Ë≈ È≈Ò √∆ È‘∆∫ ª ≈ÚÒ «¬’ Í≈√∂ ‡≈¬∆√È ÏÀ·≈
‘∞ßÁ≈ Â∂ Á»‹∂ Í≈√∂ ∂ÚÂ∆ ’∞√∆ ”Â∂ ‘∞ßÁ∆Õ ¿∞‘ √»‹ ‚∞µÏ‰ Á∂ Ó◊Ò∂ Á√ «Ó߇
⁄∞µÍ ’’∂ Á∂÷Á∂Õ ¡µ‹ ≈ÚÒ È∂ «¬√ √Ó∂∫ «◊‡≈ Ú‹≈¿∞‰ Ï≈∂ √Ø«⁄¡≈Õ
«’¿∞∫ Ó‘≈≈‰∆, Ò≈«¬ÈÒ «⁄∆ Á∂ ◊∆ Á∆ Ë∞ßÈ Ú‹≈ ÒÚª?
«’‘Û∂ Á∆?
‘ÀÒØ, «¬‹ «¬‡ Ó∆ Ô» Ò∞«’ß◊ Î≈...!
‘ª, «¬‘ ª ÓÀÈ»ß Ú∆ Í√ßÁ ¡À, √ÒØ¡ ◊∆ ¡ÀÕ Óœ’∂ Á≈ „∞’Úª, ÚÀ√∂ ª
«¬√ Ú∂Ò∂ Á≈ ’∞Á Á≈ Ú‹≈«¬¡≈ √ß◊∆ ‘∆ ’≈Î∆ ‘∞ßÁ≈Õ
∂ÚÂ∆ È∂ ‡≈¬∆√È Á∆ Ò∆‚ ÎÛ Ò¬∆ Â∂ ¿∞‘ ¿∞Ê∂ ‘∆ ∂ÚÂ∆ ’ØÒ Ï«‘
«◊¡≈Õ ≈ÚÒ «◊‡≈ È»ß «‡¿»È «¬È ’È Òµ◊≈Õ ‘œÒ∆-‘œÒ∆ ¿∞√ È∂ √∞ ÎÛ∆ Â∂
‘≈Á√∂ - 66
¡√Ò Ë∞ßÈ ”Â∂ ¡≈ «◊¡≈Õ √»‹ Í؇≈-Í؇≈ √Ó∞ßÁ «Úµ⁄ ‚∞ÏÁ≈ «‘≈ Â∂ ≈ÚÒ
Ë∞ßÈ Ú‹≈¿∞∫Á≈ «‘≈Õ Ï‘∞ √≈∂ ‘Ø ÒØ’ Ú∆ ¡≈Ò∂-Á∞¡≈Ò∂ ‘≈‹ √È Í √Ì ‘∆
«¬’ Á»‹∂ ÂØ∫ Ï∂÷ÏÕ √∞Ë≈ «¬√ √≈∂ √∆È Á∆ Ú∆«‚˙ ω≈ ‘∆ √∆, «¬√ È‹≈∂
Ï≈∂ ¿∞√ È∂ ¡≈͉∂ ÁØ√ª È≈Ò ◊µÒ ’∆Â∆ ‘ج∆ √∆, √≈∂ ¡≈÷Á∂ «’ Ú∆«‚˙
ω≈ «’ «Ò¡≈Ú∂Õ ‹Á √»‹ Í»∆ Â∑ª ‚∞µÏ «◊¡≈ ª ≈ÚÒ È∂ «‘ßÁ∆ ◊≈‰∂ Á∆
Ë∞ßÈ ¤Ø‘ Ò¬∆, “Á» ’‘∆∫ ‹Ï «ÁÈ „Ò ‹≈¬∂”Õ ‹Á Â’ ‘Ò’≈ «‹‘≈ ‘È∂≈ È≈
¿∞Â ¡≈«¬¡≈ ª ¿∞‘ ¿∞Ê∂ ‘∆, ¿∞√∂ ‘∆ Ó∞Á≈ «Úµ⁄ ‘∂Õ «Î «¬√ «Áz√ Á∆¡ª
◊µÒª ’Á∂ Ú≈Í√ Ó∞Û Í¬∂Õ ∂ÚÂ∆ ¡≈͉∆ Í≈Ú Ú∆¡Ò ⁄∂¡ ¡≈Í ⁄Ò≈ ‘∆
√∆Õ ‡≈¬∆√È ÿ ‹≈‰ Ò¬∆ ’≈‘Ò≈ ÍÀ∫Á≈ ≈ÚÒ ÂØ∫ Ò∆‚ ¤∞‚Ú≈¿∞∫Á≈ ¿∞√ È»ß
«÷µ⁄Á≈ ‹≈ «‘≈ √∆Õ ≈ÚÒ È∂ ◊≈‚È Á≈ ◊∂‡ ÷Ø‘«Ò¡≈ Â∂ ‡≈¬∆√È È»ß ÷∞Ò∑≈
¤µ‚ «ÁµÂ≈Õ ¿∞‘ ◊≈‚È «Úµ⁄ ‘∆ ̵‹‰ Òµ◊≈Õ ¿∞‘ √≈∂ ¡ßÁ ¡≈ ◊¬∂Õ
≈ÚÒ, Â»ß «◊‡≈ ”Â∂ Ú≈‘Ú≈ Ó∞‘≈ ‘≈√Ò ’ Ò¬∆Õ
ÌÀ‰ ‹∆, √≈∆ ¿∞Ó «¬‘Ȫ È∂ «◊‡≈ ‘∆ ª Ú‹≈¬∆ ¡À, ‘Ø ’∆Â≈ Ú∆
’∆ ¡À?
Ó‘≈≈‰∆¬∂∫, ÓÀ∫ ‘≈√Ò ’∆Â≈- «¬’ Â√µÒ∆, «¬’ Í»Â∆, «‹‘Á∂ «Íµ¤∂
ÒØ’ ̵‹∂ «ÎÁ∂ ¡≈Õ
˙Áª Ú∆ ª Â∞√∆∫ Í»∂ ‘∆ ˙Õ
Í»≈ ª ÏßÁ≈ «¬’Ø Ú≈ ‘∞ßÁ≈Õ
¡≈÷Á≈ ≈ÚÒ ‘µ√‰ Òµ◊≈Õ
◊µÒª ’Á∆ ∂ÚÂ∆ √ج∆ Ú≈Ò∆ Ú∆¡Ò ⁄∂¡ ”Â∂ ‘Ø ◊¬∆ ª ‹Ø √ج∆
Á≈ ’ßÓ ’ √’∂Õ ÷≈‰≈ √≈Ó∆ ‘∆ «Â¡≈ ’ «Ò¡≈ √∆, ‘∞‰ ª ◊Ó ‘∆ ’È≈
√∆Õ √∞Ë≈ Â∂ ≈ÚÒ È∂ Ú∆ ¿∞√ Á∆ ÓµÁÁ ’≈ «ÁµÂ∆Õ ÷≈‰≈ ÷≈‰ ÂØ∫ Ï≈¡Á ≈ÚÒ
È∂ «Î «◊‡≈ ⁄µ∞’ Ò¬∆Õ ∂ÚÂ∆ «¬’ÁÓ ÏØÒ∆,
≈Ú∆, ‘∞‰ «‘‰ «Á˙Õ
˙ Ϭ∆, È‘∆∫ Ú‹≈¿∞∫Á≈ ÓÀ∫ «√Î ÓÀ‚Ó È»ß «◊‡≈ Ï≈∂ ’∞fi ◊µÒª
Áµ√‰∆¡ªÕ Â»ß Ú∆ √∞‰Õ
Ó∂∂ ‘∞‰ ’ßÈ Íµ’∂ ‘ج∂ ¡≈Õ ÓÀÈ»ß È∆∫Á ¡≈ ‘∆ ¡À, Â∞√∆∫ ◊µÒª ’∆
‹≈«¬˙Õ
∂ÚÂ∆ √œ‰ ⁄Ò∂ ◊¬∆Õ ¿∞√ Á∆¡ª √≈Ó Á∆¡ª ÁÚ≈¬∆¡ª «Úµ⁄ È∆∫Á Á∆
«¬’ ◊ØÒ∆ Ú∆ ‘∞ßÁ∆ √∆Õ ≈ÚÒ Â∂ √∞Ë≈ «‘√Ò »Ó «Úµ⁄ ¡≈ ◊¬∂Õ
ÓÀ‚Ó, «¬’ ◊µÒ √∞‰ ’∂ Â∞√∆∫ ‘À≈È ‘ØÚØ∫◊∂ «’ «‘ßÁ∆ Á∂ Ï‘∞ √≈∂
◊≈‰∂ ¡ß◊∂‹∆ Á∂ ◊≈«‰¡ª Á∆ È’Ò ‘∆ ‘À◊∂Õ
¡≈÷Á≈ ≈ÚÒ √∞Ë≈ È»ß ÎØÈ ¿∞Í «Á÷≈¿∞‰ Òµ◊≈ «’ «’‘Û∂-«’‘Û∂
«‘ßÁ∆ «ÎÒÓª Á∂ ◊∆ ¡ß◊∂‹∆ Á∂ ◊∆ª Á∆ È’Ò ‘ÈÕ √∞Ë≈ Ò¬∆ «¬‘ ◊µÒ
«ÏÒ’∞Ò ÈÚ∆∫ ª È‘∆∫ √∆ Í «¬’Ø «‹‘∆¡ª Ë∞ßȪ Á∂÷ ’∂ ¿∞‘ ‘À≈È ‘Ø ‘∆ √∆Õ
‘≈Á√∂ - 67
 ÓÀ∫ «¬‘Ȫ «Úµ⁄Ø∫ ’¬∆ ◊∆ª Á∆¡ª Ë∞ßȪ «Â¡≈ ’∆Â∆¡ª ‘ج∆¡ª,
«‹‘Û∂ ÁØÚ∂∫ «’√Ó Á∂ Á√’ª Á≈ ÓÈØß‹È ’ √’Á∆¡ªÕ
«Î ¿∞√ È∂ «◊‡≈ Á∆¡ª Â≈ª ”Â∂ ¿∞∫◊Òª Ó≈«Á¡ª ¡≈«÷¡≈,
‹ÁØ∫ Á≈ ÓÀ∫ ¡ß◊∂‹∆ ◊∆ ◊≈¿∞‰ Òµ◊ª, «◊‡≈ ÓÀÈ»ß Ï‘∞Â≈ ≈√ ¡≈
‘∆ ¡ÀÕ ¡√Ò «Úµ⁄ ÓÀ∫ «¬Ê∂ ¡≈ ’∂ ‘∆ «◊‡≈ Ú‹≈¿∞‰ Á∂ Ì∂ √Ófi ¡≈¬∂ ¡≈Õ
¡≈Ó Âœ ”Â∂ «ÂßÈ Â∑ª «◊‡≈ Úµ‹Á∆ ¡À, «ÁÓ, «Ò‚ Â∂ Ï∂√Õ Ï∂√ «◊‡≈
Ú‹≈¿∞‰ Ò¬∆ ¿∞‘ ⁄≈ Â≈ª Ú≈Ò∆ «◊‡≈ ÚÂ∆ ‹ªÁ∆ ¡ÀÕ «ÁÓ Â∂ «Ò‚
¤∂¡ª Â≈ª Ú≈Ò∆ Â≈ Â∂ Ú‹≈¬∆ ‹ªÁ∆ ¡ÀÕ
’∆ Î’ ¡À?
«ÁÓ ‹Á ◊≈«¬’ ◊≈ «‘≈ ¿∞√ √Ó∂∫ ¿∞√ Á∂ «Íµ¤∂-«Íµ¤∂ Úµ‹Á∆ ¡À,
◊≈«¬’ Á∆ ¡Ú≈‹ È»ß ‚œÓ∆È∂‡ ‘Ø ÒÀ‰ «ÁßÁ∆ ¡À Â∂ «Ò‚ ‹Á ¿∞‘ ◊≈ ‘‡∂ ª ¿∞√
√Ó∂∫ «Â÷∆ √∞ «Úµ⁄ «Ò‚ Ú‹≈¬∆ ‹ªÁ∆ ¡ÀÕ Ï∂√ Á∆ ¡≈Ú≈‹ Ì≈∆ ‘∞ßÁ∆ ¡ÀÕ ÓÀ∫
Ó‘≈È ◊≈«¬’ ◊∞µÍ “Ï∆‡Ò‹” Á≈ ÎÀÈ ¡ªÕ ¿∞‘Ȫ È∂ «◊‡≈ È»ß Ï‘∞ ‘∆
ÚË∆¡≈ Â∆’∂ È≈Ò Ú«Â¡≈Õ ÚÀ√∂ ‘∞‰ ª «◊‡≈ ¿∞Í Ï‘∞ ‹Ï∂ ‘Ø ‘∂
¡≈Õ ’µÒ ÓÀ∫ Ô»«‡¿»Ï ”Â∂ ¡·≈ª Â≈ª Ú≈Ò∆ «◊‡≈ Ú∆ Á∂÷∆ ¡À, ‚ÏÒ ‘À‚
Ú≈Ò∆Õ
ÓÀÈ»ß ‹≈ÍÁ≈ «’ Â»ß Ï«‰¡ª ‘∆ ¡ß◊∂‹∆ √ß◊∆ Ҭ∆ ¬∂∫ «¬√∂ Ò¬∆
’Ò≈√∆’Ò ‹ª √ÀÓ∆’Ò≈√∆’Ò ÂÀÈ»ß Í√ßÁ È‘∆∫Õ
Ó∂∆ »‘ ª Ì≈Â∆ √ß◊∆ «Úµ⁄ ‘∆ ¡À Í √ÀÓ∆-’Ò≈√∆’Ò «Úµ⁄
«◊‡≈ Á∆ ÚÂØ∫ √«‘‹ „ß◊ È≈Ò È‘∆∫ ’∆Â∆ ‹≈ √’Á∆Õ
≈ÚÒ, ‘∞‰ ª ÓÀÈ»ß Ú∆ ¡ß◊∂‹∆ √ß◊∆ ⁄ß◊≈ Òµ◊‰ Òµ◊ «Í¡≈ ¬∂ ‹ª
Ó∂≈ «Ë¡≈È «÷µ⁄ «‘≈ ¬∂Õ
ÓÀ‚Ó, «Î √Ú∂∂ ¿πµ· ’∂ ’∞fi ¡ß◊∂‹∆ ◊∆ª ”Â∂ ÍÀ’«‡√ ’∆¬∂?
¬∆√‡ÏœÈ ‹≈ ’∂ ◊≈Úª◊∂Õ
‘≈¬∆ «Íµ⁄ Ú≈Ò≈ È≈ ‘؉, ÓÀ∫ «’√∂-«’√∂ ◊∆ «Úµ⁄ √≈Ê Á∂Úª◊∆Õ
¿∞‘Ȫ È∂ ’«ÒÎ «⁄‚ Á∂ «ÂßÈ ◊∆ª Á∆ ÍÀ’«‡√ ’ Ò¬∆ Â∂
¡◊Ò∂ «ÁÈ Ï∆⁄ ”Â∂ ‹≈ ‚∂∂ Ò≈¬∂Õ ∂ÚÂ∆ ÿ ‘∆ ‘∆Õ ÁØ-„≈¬∆ ÿ߇∂ ¿∞‘
◊≈¿∞∫Á∂ ‘∂Õ Ì≈Ú∂∫ √∞Ë≈ È∂ «ÂßȪ ◊∆ª «Úµ⁄ ‘∆ ¿∞√ Á≈ √≈Ê «ÁµÂ≈ Í ‘Ø
◊∆ª «Úµ⁄ Ú∆ ’ج∆-’ج∆ Ò≈¬∆È È≈Ò ◊≈ «ÁßÁ∆, «‹‘Û∆ Ú∆ ¿∞√ È»ß Ô≈Á
‘∞ßÁ∆Õ ’¬∆ ◊∆ ª ≈ÚÒ ¡≈≈Ó È≈Ò ◊≈¿∞∫Á≈ Í ’¬∆¡ª ◊∆ª «Úµ⁄ ¿∞‘
«◊‡≈ Ú‹≈¿∞∫Á≈ ‘Ø«¬¡≈ Í»∂ Á≈ Í»≈ «‘Ò «‘≈ ‘∞ßÁ≈Õ √∞Ë≈ ¿∞√ ÚµÒ «Ë¡≈È
È≈Ò Á∂÷‰ Ò◊Á∆Õ
«¬√ √À√È ÂØ∫ Ï≈¡Á ÁØÚ∂∫ «¬’ ¡ÀÒÈ Á∂ ’ÀÎ∂ «Úµ⁄ ‹≈ ÏÀ·∂Õ ¡ÀÒÈ
È≈Ò ≈ÚÒ Á∆ Ú≈‘Ú≈ ÁØ√Â∆ ‘ÀÕ ’¬∆ Ú≈ ¿∞‘ ¡≈͉≈ √≈Ó≈È Ú∆ «¬Ê∂ µ÷
‘≈Á√∂ - 68
‹≈«¬¡≈ ’Á≈ ‘ÀÕ ‹∂ ¿∞√ ’ØÒ ⁄≈‹-ÏÀ‡∆ È≈ ‘ØÚ∂ ª ¡ÀÒÈ «Á˙∫ «Ï‹Ò∆ Á≈
’∞ÈÀ’√È ÒÀ «Ò¡≈ ’Á≈ ‘ÀÕ √∞Ë≈ È∂ Í∞µ«¤¡≈,
«¬‘ Ó∂ÿÈ≈ Ú≈Ò∆ ’‘≈‰∆ ÓÀÈ»ß Âª Ï‘∞ ‡∂‚∆ Ò◊Á∆ ¡ÀÕ
’∆ ÓÂÒÏ?
«‹ßÈ∆ «√ßÍÒ Â»ß ’«‘ «‘À∫ ¬∂È∆ «√ßÍÒ Âª È‘∆∫, √µ⁄ Áµ√, ...√µ⁄ ’≈
√≈ÓÈ≈!
ÓÀ‚Ó, Â∞‘≈È»ß ÍÂ≈ «’ ÓÀ∫ ª ‚«ß’ Í∆∫Á≈ È‘∆∫, √≈‚∆ ¡ÀÈ∆Ú√∆ Â∂
‹∞¡≈¬∆ Â∂ Ó∞ß‚≈ ÓÀÈ»ß ‹ÏÁ√Â∆ ÍµÏ È»ß ÒÀ ◊¬∂Õ ÓÀ∫ «‹¡≈Á≈ ‘Ø «◊¡≈ Â∂ ¿πµËØ∫
Ó∂ÿÈ≈ È∂ ⁄À‡ √∞» ’ «ÁµÂ∆Õ ÓÀ∫ ÍÂ≈ È‘∆∫ ’∆-’∆ «Ò÷ «◊¡≈ ¿∞√ Á∂ ÏÁÒ∂
«Úµ⁄Õ ÓÀ∫ Ï‘∞ ‹‹Ï≈Â∆ ‘Ø «◊¡≈ √ª «’ ¿∞√ Á≈ ‘≈Á√≈ √≈‚∂ «Íß‚ ‘Ø«¬¡≈ Â∂
«¬’ ҵ ’µ‡‰∆ ͬ∆Õ
ÓÀÈ»ß ¿∞‘È∂ Â∞‘≈‚∆ ‘ج∆ ⁄À‡ Á∆ ’≈Í∆ Ì∂‹∆ ¡ÀÕ
ÓÀÈ»ß Ú∆ Ì∂‹∆ ‘ج∂◊∆ Í ÓÀ∫ ª ‘∞‰ ¿∞‘Á∆ Í≈¬∆ ÍØ√‡ ÷ØÒ∑Á≈ Ú∆ È‘∆∫Õ
«¬’ Â∂ ‘∞‰ ¡≈͉∆¡ª ¿∞Óª ‘Ø ◊¬∆¡ª Â∂ Á»‹∂ Â∂∂ ’ØÒ ∂ÚÂ∆ Á∆
«‹ßÓ∂Ú≈∆ Ú∆ ¡À, ¬∂√ Ò¬∆ Â»ß ÓÈ «Úµ⁄ «’√∂ ̇’‰≈ È»ß È≈ «Ò¡≈Õ «‹Ú∂∫ √≈∆
¿∞Ó √«Ê «‘≈ ¬∂∫ ¿∞Ú∂∫ ‘∆ «‘Õ
***
Í»≈ Ó‘∆È≈ Òßÿ ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ ¿∞√ È∂ Ó∂ÿÈ≈ Á∂ «’√∂ √∞È‘∂ ∂ È»ß È‘∆∫ ÷Ø‘«Ò¡≈Õ
’¬∆ √œ ¡‰Á∂÷∂ √∞È∂‘∂ ÓÀ√ß‹ «Úµ⁄ ͬ∂ ‘ÈÕ ¬∂È∂ ‘∆ Ú‡√¡ÀÍ ”Â∂ ‘؉◊∂Õ «¬’
«ÁÈ ¿∞‘ Ú‡√¡ÀÍ ”Â∂ ¡«ÌÒ≈√ È≈Ò ’ج∆ ◊µÒ ’ «‘≈ ‘À «’ Á∂÷Á≈ ‘À,
Ó∂ÿÈ≈ √∞È∂‘≈ «Ò÷ ‘∆ ‘ÀÕ ¿∞‘ ÷ØÒ∑ ÒÀ∫Á≈ ‘À,
-ÓÀÈ»ß ÍÂ≈ ‘À, Â∞√∆∫ «¬√ Ú∂Ò∂ Ú‡√¡ÀÍ ”Â∂ ‘Ø Â∂ Ó∂≈ √∞È∂‘≈ È‘∆∫
÷ØÒ∑Ø◊∂ Í ⁄∂Â∂ µ÷‰≈, ⁄ÀÈ Â∞√∆∫ Ú∆ È‘∆∫ Í≈¿∞‰∆Õ Ó∂∆ «¬µ‹Â ÷≈Ï ’È
Ú≈Ò≈ ’Á∂ √∞÷∆ È‘∆∫ ‘∂◊≈Õ
-ÓÀ∫ Â∞‘≈‚∆ «’‘Û∆ «¬µ‹Â ÷≈Ï ’ «ÁµÂ∆? ÓÀ∫ ª ’Á∂ Â∞‘≈È»ß Á∂«÷¡≈
Ú∆ È‘∆∫, ¤»‘‰≈ ª Á» Á∆ ◊µÒ ‘ÀÕ
-Â∞√∆∫ Ó∂∂ «Í¡≈ È»ß ·∞’≈«¬¡≈Õ
-˙‘ Ï∆Ï∆ ‹∆, Â∞√∆∫ «‹‘Û≈ «Ë¡≈È ¡≈‘ «¬√’∆¡≈ ◊µÒÏ≈ ڵÒ
Á∂ ‘∂ ‘Ø ¡≈͉≈ ‡µÏ √ßÌ≈Ò‰ «Úµ⁄ Ò≈˙, Â∂ √ªÂ ‘ØÕ
-Ó∂∂ ‡µÏ Á≈ Â∞√∆∫ «Î’ È≈ ’ØÕ Â∞√∆∫ Ú≈¡Á≈ ’’∂ Ó∞’ È‘∆∫
√’Á∂Õ ’Á∂ ÎÀÈ∆-ÎÀÈ∆ ◊≈¿∞∫Á∂ √∆ Â∂ ‘∞‰ ӻߑ ÓØÛ «Ò¡≈Õ ÓÂÒÏ∆ ‘Ø Â∞√∆∫!
-ÓÀ∫ «’‘Û≈ ÓÂÒÏ ’µ„ «Ò¡≈ Â∞‘≈‚∂ ÂØ∫?
-Â∞√∆∫ ¡≈͉∆ ¬∆◊Ø È»ß Íµ·∂ Í≈¬∂ ¡≈ ÓÀÈ»ß È∆∫Ú∆∫ «Á÷≈ ’∂Õ
-˙ Ó∂ÿÈ≈ Ï∆Ï∆, Ó∂∆ ’ج∆ ¬∆◊Ø È‘∆∫ ‘À◊∆, ÓÀ∫ Ï‘∞ «√ßÍÒ ÏßÁ≈ ÚªÕ
‘≈Á√∂ - 69
 -ÓÀÈ»ß Òæ◊Á≈, Â∞‘≈È»ß ’ج∆ ‘Ø «ÓÒ ◊¬∆ ¡À «‹‘Û≈ ÓÀÈ»ß ¤µ‚ ‘∂ ¡ØÕ
-Ó∂∆ ¿∞Ó ‘∞‰ ’ج∆ ‘Ø «ÓÒ‰ Ú≈Ò∆ È‘∆∫Õ «¬‘ Í≈· Í»‹≈ Á∆ ¿∞Ó
¡À, Â∞√∆∫ Ú∆ «¬√ √«ÊÂ∆ «Úµ⁄Ø∫ Ï≈‘ ¡≈˙ Â∂ µÏ Á≈ Ȫ «Ò¡≈ ’ØÕ
-µÏ Á≈ Ȫ ÓÀ∫ Ï‘∞ ÒÀ∫È∆ ¡ª, Â∞‘≈‚∂ «‘µ√≈ Á≈ Ú∆ ÒÀ∫È∆ ¡ªÕ Ú≈-
Ú≈ Â∞‘≈‚∂ «Íß‚ ‹≈È∆ ¡ª, Â∞‘≈‚∂ ÿ È»ß «È‘≈Á∆ ¡ª, «¬‘ ÿ ÓÀÈ»ß ¡≈͉≈-
¡≈͉≈ ‹≈ÍÁÀÕ ÓÀÈ»ß Â∞‘≈‚∆ ‘ ⁄∆‹ È≈Ò «Í¡≈ ¡ÀÕ ˙‘ Ó∂∆ ‹≈È, ¡≈¬∆
ÒÚ Ô», ÍÒ∆‹ ‹≈È, ÓÀÈ»ß ·∞’≈˙ È≈Õ
-Â∞√∆∫ «Î ¿∞‘∆ Ó∞‘≈È∆ √∞» ’ Ò¬∆Õ «ÏȪ Á∂÷∂, «ÏȪ «ÓÒ∂ Ú∆ ’Á∂
«Í¡≈ ‘∞ßÁ≈? ¬∂Áª ª Í∞≈‰∂ √Ó∂∫ Á∂ «Ú¡≈‘ Ú∆ È‘∆∫ √∆ ‘∞ßÁ∂, «Ú¡≈‘ ÂØ∫ Ï≈¡Á
«Í¡≈ ‘∞ßÁ≈ √∆, √∞‘≈◊≈ «Úµ⁄Ø∫ «Í¡≈ ¿∞◊Á≈ √∆, «¬Ê∂ ª ’ج∆ √ßÏßË ‘∆
È‘∆∫ «Î Ú∆ Â∞√∆∫ «Í¡≈-«Í¡≈ ◊≈¬∆ ‹≈ ‘∂ ˙Õ
-Â∞√∆∫ fi»· ÏØÒÁ∂ ¡Ø, Â∞‘≈È»ß Ú∆ Ó∂∂ È≈Ò «Í¡≈ ¡ÀÕ Â∞√∆∫ Ó∂∂ Ò¬∆
◊∆ ¡ÀÚ∂∫ È‘∆∫ ◊≈ «ÁµÂ≈Õ Ó∂≈ Ȫ ÎÀÈ∆ ¡ÀÚ∂∫ È‘∆∫ Ë «ÁµÂ≈Õ ¡ÀÚ∂∫ È‘∆∫ Ó∂∂
È≈Ò ÿ߇≈-ÿ߇≈ ◊µÒª ’Á∂ «‘ßÁ∂ √∆Õ «¬‘ «Í¡≈ ‘∆ √∆Õ ÍÂ≈ È‘∆∫ «’√ Á∂
ÁÏ≈¡ ‘∂· ¡≈ ◊¬∂ ˙Õ
-˙ Ó∂ÿÈ≈ ‹∆, ÓÀ∫ «’√∂ ÁÏ≈¡ ‘∂· È‘∆∫Õ
≈ÚÒ È»ß ‹≈«Í¡≈, ¿∞‘ ⁄∆’‰ Òµ◊ ÍÚ∂◊≈Õ ¿∞‘ Ú‡√¡ÀÍ ÏßÁ ’
«ÁßÁ≈ ‘ÀÕ «¬‘È»ß Âª «‹Ú∂∫ «’√∂ È∂ ⁄≈Ï∆ Á∂ ’∂ ¤µ«‚¡≈ ‘ØÚ∂Õ «¬’Ø ◊µÒ, «¬’Ø
◊µÒÕ «’æÊ∂ «¬‘ Ó∞√∆Ï ◊Ò Í≈ Ò¬∆Õ «¬‘Á≈ ¿∞Í≈¡ √Ø⁄‰≈ ‘∆ ÍÚ∂◊≈Õ «’¿∞∫
È≈ «¬‘È»ß ÏÒœ’ ‘∆ ’ «ÁµÂ≈ ‹≈Ú∂? ...ÏÒœ’ ’È≈ Ú∆ ª ’ج∆ ‘µÒ È‘∆∫,
«¬‘Á≈ ‘µÒ ‘À «¬‘Á∂ «ÁÒ «Úµ⁄Ø∫ ◊µÒ ’µ„‰≈ «’ ÓÀÈ»ß Â∂∂ È≈Ò ’ج∆ «Í¡≈
È‘∆∫Õ «¬‘ «’Ú∂∫ ‘ØÚ∂◊≈? «¬’ ª «¬‘È»ß ¡‰◊œ«Ò¡≈ ‹≈Ú∂, Á»‹∂ ∂ÚÂ∆ È≈Ò
¡«‹‘∆¡ª Â√Ú∆ª Í≈¬∆¡ª ‹≈‰ «’ Òµ◊∂ √≈‚≈ ¡≈Í√ «Úµ⁄ Ï‘∞ «Í¡≈ ‘À
Â∂ ÓÀÈ»ß «’√∂ ‘Ø Á∆ ÒØÛ È‘∆∫Õ
¿∞‘ ∂ÚÂ∆ È≈Ò ¡≈͉∆¡ª Í∞≈‰∆¡ª Â√Ú∆ª ÒµÌÁ≈ ‘À Â∂ Î∂√Ï∞µ’
”Â∂ ⁄≈Û∑ «ÁßÁ≈ ‘À Í Ó∂ÿÈ≈ ”Â∂ «¬√ ◊µÒ Á≈ ’ج∆ ¡√ È‘∆∫ ÍÀ∫Á≈Õ ¿∞‘ √∞È∂‘∂
Â∂ √∞È∂‘≈ Ì∂‹Á∆ ‹≈ ‘∆ ‘ÀÕ ≈ÚÒ È»ß «¬√ √Ì «Úµ⁄Ø∫ Ó∂ÿÈ≈ Á∆ Â’Ò∆Î
«Á÷≈¬∆ Á∂ ‘∆ ‘ÀÕ ¿∞‘ «ÚßÁ È»ß ÎØÈ ’Á≈ ‘À,
Ô≈, ’ج∆ ‘µÒ ‘À È‘∆∫, ¬∂√ ¡œÂ È»ß Ø’‰ Á≈ ’ج∆ Â∆’≈ È‘∆∫?
«¬‘ «’√∂ Úµ‚∆ Ó≈ ”Â∂ ¡À, ÂÀÈ»ß Í«‘Òª Ú∆ «’‘≈ «’ «¬‘ ¿∞Ó
«Í¡≈ Á∆ È‘∆∫, Ó≈ Á∆ ¡ÀÕ
«¬‘ ª ÓÀ∫ Ú∆ √Ø⁄Áª Í «’‘Û∆ Ó≈ ”Â∂ ‘Ø √’Á∆ ¡À?
’∆ ÍÂ≈ ¿∞‘ ’∆ √Ø⁄Á∆ ‘ØÚ∂, Ó∞ß‚≈ Ú∆ Ï≈‘ √À‡ ’È≈, «¬‘ Ú∆ ‘Ø
√’Á≈ «’ ¿∞‘È»ß Òæ◊Á≈ ‘ØÚ∂, Ì≈Ï∆ ≈‰∆ ª «ÏÓ≈ ¡À, ¿∞‘Á∆ ʪ ÒÀ‰∆ ⁄≈‘∞ßÁ∆
‘≈Á√∂ - 70
‘ØÚ∂Õ Â∂∆ «¬ß‚∆¡≈ Ú≈Ò∆ ÍœÍ‡∆ Á∆ Ó≈ ”Â∂ Ú∆ ‘Ø √’Á∆ ¡ÀÕ Â∂∂ «Íß‚ «Úµ⁄
«¬’ ¬∂’Û ’¬∆-’¬∆ ’ØÛ Á≈ ¡ÀÕ ¡µ‹’µÒ ‹Ó∆Ȫ Á∂ Ì≈¡ Ï‘∞ ¡ÀÕ
«ÚßÁ Á∆ ◊µÒ ¿∞√ È»ß ’∞fi ’∞ «Î’ÓßÁ ’ ‹ªÁ∆ ‘ÀÕ ¿∞‘ Í∞µ¤Á≈ ‘À,
«¬‘Á≈ ‘µÒ Áµ√?
¡‰◊œÒ, «’√∂ ◊µÒ Á≈ ‹Ú≈Ï È≈ Á∂Õ √Ì ÂØ∫ ÚË∆¡≈ ◊µÒ ÏÒœ’ ’
Á∂, È≈ ‘∂ Ϫ√, È≈ Úµ‹∂ Ïß√∆Õ
Â∂∂ ÚæÒØ∫ ’ج∆ ‘µÒ È‘∆∫ ‘Ø √’Á≈?
Ó∂∂ ÚæÒØ∫ ’ج∆ ‘µÒ ª ÒµÌ∂ ‹∂ ¿∞‘ «¬√ Ó≈ÓÒ∂ Ï≈∂ Ó∂∂ È≈Ò ◊µÒ ’∂Õ
‹∂ ¡≈ͪ «¬√ ◊µÒ È»ß Ï≈‘ ’µ„ª◊∂ ª ¿∞‘Á∆ Ú∆ ÏÁÈ≈Ó∆ ‘ج∂◊∆ Â∂ ¡≈͉∆
Ú∆Õ
ÓÀ∫ √Ø⁄Áª, «¬√ ¡œÂ È»ß «¬’ Ú≈ «ÓÒ «Ò¡≈ ‹≈Ú∂Õ
È‘∆∫ È‘∆∫, «ÓÒ‰≈ È‘∆∫ ¬∂‘È»ß, «¬‘Á≈ ’ج∆ ÏßÁ≈ Í∞Ò∆√ «Úµ⁄ Ú∆ ¡À,
«’Â∂ ¡≈¬∂ È»ß «’√∂ ⁄µ’ «Úµ⁄ ‘∆ Í≈ Á∂Ú∂Õ
***
≈ÚÒ È∂ ∂ÚÂ∆ Á∆ Ú∆¡Ò ⁄∂¡ «¬’µ·∆ ’ ’∂ ’≈ «Úµ⁄ µ÷∆,
¡≈͉∆ «◊‡≈, ‘ÓØÈ∆¡Ó Â∂ ‹ØÛ∆ Ú∆Õ ∂ÚÂ∆ Á∆¡ª ÒØÛª Á∂÷ ’∂ ¿∞√ È∂ Úµ‚∆
’≈ Ò¬∆ ‘ج∆ √∆Õ ‡≈¬∆√È È»ß ‚œ◊-’∂ÈÒ «Úµ⁄ Â∂ ∂ÚÂ∆ È»ß ¿∞√ È∂ ∂‰∞’≈ ÚµÒ
¤µ‚ «ÁµÂ≈ Â∂ √∞Ë≈ ⁄œË∆ È»ß ¿∞√ Á∂ ÿØ∫ ÒÀ «Ò¡≈ Â∂ ’≈ ÏÓ∆ÿßÓ ÚµÒ È»ß Í≈
Ò¬∆Õ ÏÓ∆ÿßÓ Á∂ ‡À«ÚÒœ◊ ‘Ø‡Ò «Úµ⁄ ¿∞‘Ȫ Ò¬∆ ÁØ ’Ó∂ Ï∞µ’ √ÈÕ Í«‘Òª
≈ÚÒ ¡≈͉∂ ÓÓ∂∂ Ì≈ Á∂ ÿ ·«‘È≈ ⁄≈‘∞ßÁ≈ √∆ Í «Î √Ø«⁄¡≈ «’ √∞Ë≈
«’æÊ∂ «¬’µÒ∆ ‘Ø‡Ò «Úµ⁄ «‘ßÁ∆ «Î∂◊∆, ¿∞‘ Ú∆ ∞’ «◊¡≈Õ √≈Ó Â’ ÍÏßË’
¿∞‘Ȫ È»ß ÒÀ‰ ¡≈ ◊¬∂Õ ¿∞ÊØ∫ ‘∆ ’∞fi √≈«‹ß«Á¡ª Á≈ «¬ß‹≈Ó Ú∆ ’ «ÁµÂ≈
«◊¡≈Õ ÁØ-„≈¬∆ √œ Á≈ «¬’µ· √∆ «‹√ Á∂ √≈‘Ó‰∂ ¿∞‘Ȫ ◊≈¿∞‰≈ √∆Õ ¿∞‘Ȫ È∂
Ï‘∞Â∂ Íß‹≈Ï∆ Á∂ ◊∆ ◊≈¬∂, ’∞fi «‘ßÁ∆ Á∂ Ú∆ «‹‘Ȫ «Úµ⁄ Íß‹≈Ï∆ Ò«‘‹≈ √∆Õ
¿∞‘ √≈«‹ß«Á¡ª È»ß Áµ√ «ÁßÁ∂ «’ «’‘Û≈ ◊∆ ◊≈ ‘∂ ‘È, È‘∆∫ ª √≈«‹ßÁ∂ ≈◊
È»ß √Ófi«Á¡ª √«‘‹∂ ‘∆ √∞ ÎÛ «Ò¡≈ ’Á∂Õ ≈ÚÒ È∂ «◊‡≈ ”Â∂ Ìß◊Û∂ Á∆ Ë∞ßÈ
Ú∆ Ú‹≈¬∆Õ ÒØ’ª È∂ Ú≈‘Ú≈ ¡ÈßÁ Ó≈«‰¡ªÕ ÷»Ï Â≈Û∆¡ª Úµ‹∆¡ªÕ √∞Ë≈ Â∂
≈ÚÒ È»ß ¬∂È∆ Á∂ Ï≈¡Á ÍØ◊≈Ó Á∂‰≈ ⁄ß◊≈-⁄ß◊≈ Òµ◊ «‘≈ √∆Õ ¡≈¿∞‰-
‹≈‰ Á∂ ÷⁄∂ ÂØ∫ «ÏȪ ¿∞‘Ȫ È»ß Íß‹ √œ Íœ∫‚ Ú∆ «ÁµÂ∂ ◊¬∂Õ Á∂ ≈ ¿∞‘ Ú≈Í√
‘Ø‡Ò «Úµ⁄ Í∞µ‹∂Õ ≈ÚÒ ‘≈Ò∂ √œ‰ Á∆ «Â¡≈∆ ‘∆ ’ «‘≈ √∆ «’ ∂ÚÂ∆ Á≈
Î∂√-‡≈¬∆Ó ¡≈ «◊¡≈Õ ¿∞‘ Ï‘∞ ʵ’∆-ʵ’∆ «Áæ√ ‘∆ √∆Õ
’∆ ‘Ø«¬¡≈ ÂÀÈ»ß?
È∆∫Á È‘∆∫ ¡≈ ‘∆Õ ˙Í≈-˙Í≈ Ó«‘√»√ ‘ج∆ ‹≈ «‘≈Õ ÓÀÈ»ß ¡≈¿∞‰≈
È‘∆∫ √∆ ⁄≈‘∆Á≈, ÿ ‘∆ «‘‰≈ ⁄≈‘∆Á≈ √∆Õ
‘≈Á√∂ - 71
 ÿ Â∂∂ ’ØÒ ’œ‰ ‘؉≈ √∆? Ó∂∆ ¿∞Ó Á∂ ÏßÁ∂ È»ß ’ج∆ «Í¡≈ ’È Òµ◊ ÍÚ∂ ª ¿∞‘È»ß Í≈◊Ò
’œ‰ È»ß «’‘Û∆ ◊µÒ? ‡≈¬∆√È Ó∂∂ ’ØÒ ‘∆ ‘؉≈ √∆, √Ú∂∂ ’∂¡ ¡≈ È‘∆∫ ª «Î ’∆ ’‘Ø∫◊∂! ÓÀ∫ ¡≈ ’∂ ◊µÒ ’ª◊≈, ‘∞‰ Ó؇Ú∂¡ ”Â∂ ¡ªÕ
‹≈‰∆ √∆Õ ¡«ÌÒ≈√ È∂ ÎØÈ ÏßÁ ’ «ÁµÂ≈Õ √∞Ë≈ ⁄œË∆ ÏØÒ∆,
⁄µÒ ’ج∆ ◊µÒ È‘∆∫, Î∂√Ï∞µ’ ÂØ∫ ‹ª Ô»«‡¿»Ï ÂØ∫ Ó∂≈ ’ج∆ ◊∆ Á∂÷ Ú≈«’¡≈ ‘∆ «¬√ ¡œ Á∆ ’ج∆ ÍœÏÒÓ ¬∂, ÓÀÈ»ß Ú∆ ÓÀ√‹ Ì∂‹∆ ‹≈
ÒÀ, ¡≈Í∂ È∆∫Á ¡≈ ‹≈‰∆ ¡ªÕ ‘∆ ¬∂, ÓÀ∫ ª ‹Ú≈Ï ‘∆ È‘∆∫ «ÁßÁ∆Õ
«’Â∂ Á∂÷‰ Á∆ ’∆ ÒØÛ ¡À, «◊‡≈ ª Â∞‘≈‚∆ ‘ Ú∂Ò∂ Ó∂∂ ’ßȪ «Úµ⁄ ÍÂ≈ È‘∆∫ Ó∂∂ ”Â∂ «’‘Û∆ ¡≈√ Ò≈¬∆ ÏÀ·∆ ¡À, ÓÀ∫ √Ø⁄ «‘ª ÓÀ‚Ó «’ ÓÀ∫
Úµ‹Á∆ «‘ßÁ∆ ¡ÀÕ «¬ß‚∆¡≈ «◊¡≈ «¬‘Á∂ È≈Ò Ï«‘ ’∂ ◊µÒ ’ª◊≈Õ
¡≈÷Á∆ ∂ÚÂ∆ ‘µ√∆Õ ≈ÚÒ √Ø⁄ «‘≈ √∆ «’ ¡√∆∫ ÁØÚ∂∫ «¬’ Á»‹∂ Á∂ ‘ª, ◊µÒ √≈Î ‘؉∆ ⁄≈‘∆Á∆ ¬∂Õ
«’ßÈ∂ ¡≈Á∆ ‘Ø ◊¬∂ ‘ª! ≈ÚÒ È∂ √∞Ë≈ È»ß ¿∞√ Á∂ ÿ Ò≈«‘¡≈ Â∂ ∂‰∞’≈ ÚµÒ ⁄Ò∂ «◊¡≈Õ ¿∞ÊØ∫
√Ú∂∂ ¿∞‘ Ú∂Ò∂ «√ ‘∆ Â∞ ͬ∂Õ ≈‘ «Úµ⁄ ¿∞‘ ’µÒ ≈Â∆∫ ‘ج∂ ÍØ◊≈Ó ∂ÚÂ∆ È»ß ÒÀ ’∂ Ú≈Í√ ÏÈ∆ «ÚÒ∂‹ ¡≈ «◊¡≈Õ ≈‘ «Úµ⁄ ‘∆ ‡≈¬∆√È È»ß Ú∆ ÒÀ
Ï≈∂ ◊µÒª ’ ‘∂ √ÈÕ «Ò¡≈Õ ÿ ¡≈ ’∂ ¿∞√ È∂ ¡«ÌÒ≈√ È»ß ÎØÈ ’’∂ √≈∆ ◊µÒ Áµ√∆ Â∂ «’‘≈,
«◊‡≈ ª ͵¤Ó∆ ◊∆ª Ò¬∆ ω∆ ¬∂ Í Â»ß Â∂ ’Ó≈Ò ‘∆ ’ «ÁµÂ≈, «¬‘Á≈ ’ج∆ ‘µÒ ‘À ª Áµ√?
«◊‡≈ ”Â∂ Íß‹≈Ï∆ Ìß◊Û≈ Ú‹≈ «ÁµÂ≈Õ «◊‡≈ ÍÒ∂¡ ’«Á¡ª Â∂∆ Ïœ‚∆- «¬‘Á≈ ‘µÒ ÒµÌÁ≈ «ÎÁÀ∫? ¿∞‘ «√µËÛ≈! ¬∂Áª Á∆ «’√Ó ª «’√∂-
ÒÀ∫◊»¬∂‹ Ú∆ ’Ó≈Ò Á∆ √∆Õ «’√∂ Á∆ ‘∞ßÁ∆ ¡À! ÌÒ≈ ’ج∆ ¬∂È≈ ¡ßÈ≈ «Í¡≈ Ú∆ ’ج∆ ’ √’Á≈! ‹∂ ’ج∆ «’√∂
ÍÀ’«‡√ Á∆ ◊µÒ ¡ÀÕ ÚÀ√∂ ª «‘ßÁ∆ ◊∆ª «Úµ⁄ Ú∆ «◊‡≈ Ï‘∞Â È»ß ’Á≈ ª ¿∞‘ «’√Ó Ú≈Ò≈ ¡À, ’≈√ «’√∂ È∂ ÓÀÈ»ß ¬∂È≈ «Í¡≈ ’∆Â≈ ‘∞ßÁ≈,
ÚÂ∆ ‹ªÁ∆ ¡À Í Ìß◊Û∂ Ò¬∆ ÓÀ∫ È‘∆∫ ’Á∂ √∞‰∆Õ «Î È≈Ò ‹ØÛ∆ Â∂ ‘ÓØÈ∆¡Ó ÓÀ∫ ª ËßÈ ‘Ø ‹ªÁ≈Õ
È∂ Ú∆ Ú≈‘Ú≈ √≈Ê Á∂ «ÁµÂ≈Õ
≈ÚÒ, Ú≈«’¡≈ ‘∆ Â»ß «◊‡≈ Ú‹≈¿∞‰ «Úµ⁄ Ó∞‘≈ ‘≈√Ò ’ Ò¬∆
¬∂Õ
‹∂ ‹Ú≈È∆ Ú∂Ò∂ «¬‘È»ß ◊ßÌ∆Â≈ È≈Ò «Ò¡≈ ‘∞Áß ≈ ª ’∞fi Î≈«¬Á≈ ‘Ø ‹ªÁ≈Õ
ÓÀ∫ ª ÂÀÈ»ß «’‘≈ √∆ «’ √ß◊∆Â È»ß √∆∆¡√Ò∆ ÒÀ Í «√Î √œ∫’ Â’ ‘∆
√∆Ó µ«÷¡≈Õ
ÓÀ‚Ó, ‘∞‰ ª «È’Ò ⁄µÒ∆, ...«‹ßÈ∆ Ú∆ «È’Ò∆, ÷»Ï «È’Ò∆Õ Ï≈’∆
¡◊Ò∆ Ú∂Õ
¡≈÷Á≈ ≈ÚÒ ‘µ«√¡≈Õ ¿∞‘ ◊µÒª ’ ‘∆ ‘∂ √È «’ ¡«ÌÒ≈√ Á≈
ÎØÈ ¡≈ «◊¡≈Õ ¿∞√ È∂ ’≈ «Úµ⁄ Ï«Ò¿»‡∞µÊ Ò≈«¬¡≈ ‘Ø«¬¡≈ √∆Õ ¿∞√ È∂ ¡«ÌÒ≈√
È»ß Á«√¡≈ ‘Ø«¬¡≈ √∆ «’ ¿∞‘ Â∂ ÓÀ‚Ó ÍØ◊≈Ó Á∂ ’∂ ¡≈ ‘∂ ‘ÈÕ ¡«ÌÒ≈√
’«‘‰ Òµ◊≈,
¡≈‘ ’ج∆ Ó∂ÿÈ≈ «√ßÿ ª Â∂∆ ÏÛ∆ ÎÀÈ Ò◊Á∆ ¡ÀÕ Ô»«‡¿»Ï ÂØ∫
Ò≈‘-Ò≈‘ ’∂ Â∂∂ Ú∆‚∆˙ ¡≈͉∆ Ú≈Ò ”Â∂ Í≈¬∆ ‹ªÁ∆ ¡≈Õ
«¬‘ ‘À◊∆ ¡ßÏ≈Ò∂ Á∆ Í≈◊Ò ¡œÂÕ ÓÀ∫ ¡≈ ’∂ «Ú√Ê≈ «Úµ⁄ ◊µÒ
√∞‰≈Úª◊≈Õ
Â»ß Í≈◊Ò ’«‘ßÈ≈, ÓÀ∫ ª ’«‘ßÈ≈ «’ Â∂∂ «Í¡≈ «Úµ⁄ ’ج∆ Á∆Ú≈È∆
‘ج∆ «ÎÁ∆ ¡ÀÕ
‘≈Á√∂ - 72 ‘≈Á√∂ - 73

¤∂
Ó∂ÿÈ≈ ¡‹∆Ï ¿∞Òfi‰ «Úµ⁄ ‘ÀÕ ¡√Ò∆ Îß‚≈ «’æÊ∂ ‘À? «¬‘ ÏßÁ≈ «¬’ÁÓ
ÏÁÒ «’Ú∂∫ «◊¡≈? ‘≈Ò∂ ’µÒ ÓÀÈ»ß ¬∂È≈ «Í¡≈ ’ «‘≈ √∆ Â∂ ‘∞‰ Ò≈‘-Ò≈‘
’∂ √∞µ‡ «‘≈ ‘ÀÕ ‹» «’Ë∂ ’∞fi ¡«‹‘≈ ‘À «‹√ È»ß ¡ß◊∂‹∆ «Úµ⁄ “«Î√∆” ¡≈÷Á∂
‘È, Óµ¤∆ Á∆ ÏØ ¡≈ ‘∆ ‘ÀÕ «¬‘ ¡≈͉∆ ÍÂÈ∆ È≈Ò Í∞≈‰∆¡ª ÎØ‡Ø Í≈ ’∂ ’∆
√≈Ï ’È≈ ⁄≈‘∞ßÁ≈ ‘À, ÓÀ∫ √Ì √ÓfiÁ∆ ‘ªÕ ÓÀ∫ «¬‘ Ú∆ √ÓfiÁ∆ ‘ª «’ ¿∞‘ ¡ßÁØ∫
Ï‘∞ «¬’µÒ≈ ‘ÀÕ «Í¡≈ ª ¿∞‘ ÓÀÈ»ß ’Á≈ ‘À Í «¬’ÁÓ «¬È’≈∆ ‘؉ Á≈ ’∆
’≈È ‘Ø«¬¡≈? «¬‘ ª ҵ̉≈ ‘∆ ÍÚ∂◊≈Õ √∆ÂÒ≈ È∂ ª ‘∞‰ ÓÀÈ»ß ’«‘‰≈ ‘∆
ÎÀÈ∆ √∞» ’ «ÁµÂ≈Õ ’µÒ Í∞µ¤ ‘∆ √∆, “«’¡≈ ‘≈Ò ‘À Â∂∂ Á∆Ú≈È∂ ’≈?” ’∆
‹Ú≈Ï «ÁßÁ∆Õ ’∞fi fi»· ÏØÒ ’∂ ‡’≈ «ÁµÂ≈Õ ...Òµ◊∆¡ª Â∂∂ È≈Ò Òµ◊∆¡ª,
Òµ◊∆¡ª ·≈‘ ’’∂Õ ‘∞‰ ª ÂØÛ «È̉◊∆¡ªÕ «√z∆ Ó≈È ≈ÚÒ ⁄œ‘≈È, «’ßÈ≈
’∞ ̵‹ √’Á≈ ‘À∫? ̵‹ ÒÀ, ¡≈÷ Â»ß «¬Ê∂ ‘∆ ¡≈¿∞‰≈Õ ÓÀÈ»ß ÍÂ≈ ‘À «’ Â»ß Á»‹∂
Í≈√∂ ÂØ∫ ÓÀÈ»ß Á∂÷ «‘≈ ‘À∫ Í √≈‘Ó‰∂ ¡≈, Ï∞‹«ÁÒ∆ È≈ «Á÷≈Õ ‘∞‰ Ò≈¬∆¡ª ª
ÂØÛ «ÈÌ≈Õ Â∂∂ Ó∞È’ ‘؉ Á≈ ’≈È Âª ÓÀÈ»ß ÒµÌ‰≈ ‘∆ ÍÀ‰≈Õ «¬’ √∞Ë≈ ⁄œË∆
‘∆ √∆ ‹Ø ’∞fi ’ √’Á∆ √∆ Í ¿∞‘ Ú∆ ª ≈ÚÒ Á≈ ͵÷ ‘∆ Ò¬∆ ‹≈ ‘∆ ‘ÀÕ
‹Á Ú∆ ◊µÒ ’Ø Âª ¡≈÷ «ÁßÁ∆ ‘À «’ ≈ÚÒ ¡«‹‘≈ ÏßÁ≈ È‘∆∫ ‘ÀÕ ¿∞‘ ª
∂ÚÂ∆ ÂØ∫ «ÏȪ «’√∂ ‘Ø ¡œ Ï≈∂ √Ø⁄ Ú∆ È‘∆∫ √’Á≈Õ «¬‘ ‹Ø ’∞fi ‘Ø «◊¡≈
≈ÚÒ Á∂ √≈Ï Í∆Â∆ ’≈È ‘Ø «◊¡≈Õ «¬√ Ò¬∆ ¿∞‘ √«ÓßÁ≈ Ú∆ ‘ÀÕ «¬√ ¡œÂ
È»ß «¬‘ √Ófi È‘∆∫ Ò◊Á∆ «’ ’ج∆ «’√∂ È≈Ò ‹∆‰-ÓÈ Á≈ Ú≈¡Á≈ ’’∂
«’¿∞∫ √«ÓßÁ≈ ‘ØÚ∂◊≈Õ ¿∞‘ √«ÓßÁ≈ È‘∆∫ Ó‹Ï» ‘ÀÕ ¿∞√ Á≈ «ÁÒ ’∆Â≈ «’ √∞Ë≈
⁄œË∆ È≈Ò ‹≈ «Âµ÷∆ ◊µÒÏ≈ ’∆Â∆ ‹≈Ú∂ ª ‹Ø ¿∞‘ ≈ÚÒ ”Â∂ ÁÏ≈¡ Í≈
√’∂Õ ¿∞‘ Á∂÷Á∆ ‘À «’ √∞Ë≈ Î∂√Ï∞µ’ ”Â∂ È‘∆∫ ‘ÀÕ ¿∞‘ ‘ÀÒØ ¤µ‚ «ÁßÁ∆ ‘ÀÕ ÿ߇∂ ’∞
Ï≈¡Á ¿∞√ Á∂ ÎØÈ Á∆ «¬’ ¡Ò≈Ó ÿ߇∆ Úµ‹Á∆ ‘À «’ ÓÀ√ß‹ «Úµ⁄ «¬’ √∞È∂‘≈
‘ÀÕ √∞Ë≈ È∂ ¿∞√ Á∆ ‘ÀÒØ Á≈ ‹Ú≈Ï «ÁµÂ≈ ‘ÀÕ Ó∂ÿÈ≈ «Ò÷Á∆ ‘À,
-√∞Ë≈ ‹∆, Ó∂≈ ’ßÓ ’∆Â≈?
-«’‘Û≈ ’ßÓ ‹∆?
-≈ÚÒ ‹∆ È»ß «’‘≈ «’ Ó∂∂ È≈Ò ◊µÒ ’È Â∂ ’∆Â∂ Ú≈¡Á∂ È»ß
«ÈÌ≈¿∞‰Õ
-Ó∂ÿÈ≈ ‹∆, «¬√ Ï≈∂ ¡≈͉∆ Í«‘Òª Ú∆ ◊µÒ ‘Ø ⁄∞µ’∆ ¬∂ «’ ¿∞‘ ’«‘ßÁ≈
¬∂ «’ ¿∞√ È∂ ’ج∆ Ú≈¡Á≈ È‘∆∫ ’∆Â≈Õ ‹∂ ’ج∆ ◊µÒ ‘ج∆ Ú∆ ¬∂ ª √≈Ï Á∂ È√∂ «Úµ⁄
‘∆ ‘ج∆ ¬∂Õ ¿∞‘Á∂ ÓÈ «Úµ⁄ ¡≈͉∆ ÍÂÈ∆ ÂØ∫ «ÏȪ ’ج∆ ‘Ø ¡œ ȑ∆∫ ¬∂Õ
‘≈Á√∂ - 74
-Â∞‘≈È»ß Áµ«√¡≈ √∆ «’ ¿∞‘ fi»· ’«‘ ‘∂ ¡≈Õ
-Ó∂ÿÈ≈ ‹∆, ¿∞‘ ’ج∆ ϵ⁄≈ È‘∆∫ ¬∂ «‹√ È»ß ÓÀ∫ √Ófi≈Úª ‹ª ÁÏ’ªÕ
È≈Ò∂ «Í¡≈ ‹ÏÁ√Â∆ È‘∆∫ ’Ú≈«¬¡≈ ‹ªÁ≈Õ «¬‘ Íz≈Í ’∆Â≈ ‹ªÁ≈Õ
-ÓÀ∫ Íz≈Í ’ ⁄∞µ’∆ ¡ª, ‘∞‰ ª ’ج∆ ¡«Ûµ’≈ ÍÀ «‘À, «¬√∂ ¡«Ûµ’∂
È»ß ÒªÌ∂ ’È Ò¬∆ Â∞‘≈È»ß Ï∂ÈÂ∆¡ª ’ ‘∆ ¡ªÕ
-Ó∂∂ ’ØÒ Ï∂ÈÂ∆¡ª ’È Á≈ ’ج∆ Î≈«¬Á≈ È‘∆∫Õ
-‹∂ ¿∞√ Á∂ Ó∞ß‚∂-’∞Û∆ È»ß ÍÂ≈ ⁄µÒ∂ «’ √≈‚∂ «Í˙ È∂ «’√∂ È≈Ò «Í¡≈
Á≈ Ú≈¡Á≈ ’ ’∂ ÂØ«Û¡≈ ¡À ª ¿∞‘ ’∆ √Ø⁄‰◊∂?
-¿∞‘ ÁØÚ∂∫ ‘∆ Î∂√Ï∞µ’ ”Â∂ È∂, ⁄≈‘Ø∫ ª ¿∞‘Ȫ ª ¿∞‘Ȫ È»ß Áµ√ √’Á∂
‘ØÕ ¿∞‘ «¬ß◊ÒÀ∫‚ Á∂ ‹ßÓ∂ ϵ⁄∂ ‘ÀÈ, √Ì √ÓfiÁ∂ È∂ Â∂ ¿∞‘ ¡≈͉∂ «Í˙ È»ß Ú∆ ⁄ß◊∆
Â≈∑ ‹≈‰Á∂ È∂ «’ «‹‘Û≈ «Í˙ ¿∞‘Ȫ Á∆ Óª ÂØ∫ «ÏȪ Í≈‰∆ È‘∆∫ Í∆∫Á≈ ¿∞‘
«’√∂ ‘Ø È≈Ò «Í¡≈ Á≈ Ú≈¡Á≈ «’Ú∂∫ ’ √’Á≈ ¬∂!
-Ó∂∂ ’ØÒ ¿∞‘Ȫ È≈Ò ‘ج∆ ⁄À‡ ͬ∆ ¡ÀÕ
-È’Ò∆ ¡≈¬∆‚∆ ω≈ ’∂ ’∞fi Ú∆ ’∆Â≈ ‹≈ √’Á≈ ¬∂Õ
-«¬‘Á≈ ÓÂÒÏ, ÓÀ∫ fi»·∆ ¡ª?
-ÓÀ∫ fi»·∆ È‘∆∫ ’«‘ ‘∆ Â∞‘≈È»ß, ÓÀ∫ ’«‘ ‘∆ ¡ª «’ Â∞‘≈‚∂ ‚≈Ú∂
‘≈√Ø-‘∆‰∂ È∂Õ
-ÓÀ∫ ÓÀ‚Ó, √∞Ì≈«Ú’ ‘∆ ◊µÒ ’∆Â∆ ¡À, ÓÀ∫ ¬∂È∆ ÿ‡∆¡≈ ¡œ ȑ∆∫ «’
«‹√ È»ß «Í¡≈ ’ª ¿∞√ È»ß ‚≈Ú∂ Á∂ÚªÕ
***
Ó∂ÿÈ≈ ‘ Ú∂Ò∂ Í∂√≈È «‘‰ Ò◊Á∆ ‘ÀÕ ≈ÚÒ ¬∂È≈ ÏÁÒ «’¿∞∫
«◊¡≈? «’‘Û∆ ⁄∆‹ ¿∞√ È»ß Ø’ ‘∆ ‘À? √≈∆ ¿∞Ó Ú∆¡Ò ⁄∂¡ ˵’‰ Ú≈Ò≈
ÏßÁ≈ ª ¿∞‘ ‘À È‘∆∫Õ «¬’ Ú≈ ¬∂È≈ «Í¡≈ Á∂ ’∂ ‘µÊ «Íµ¤∂ «’Ú∂∫ «÷µ⁄ √’Á≈
‘À? «¬‘ √∞Ë≈ ⁄œË∆ Ú∆ ͵Ò≈ fi≈Û ’∂ Â∞Á∆ ω∆Õ ¿∞‘ √∞Ë≈ ⁄œË∆ Á∆ ÍØÎ≈¬∆Ò
÷ØÒ∑ ÒÀ∫Á∆ ‘ÀÕ «¬√ ¡œÂ È»ß √ÀÒÎ∆¡ª Í≈¿∞‰ Á∆ ’À√∆ «ÏÓ≈∆ ‘À! ¡µ‹ ÓÀ∫ ◊≈‚È
«Úµ⁄ ‘ª, ¡µ‹ ÓÀ∫ Í≈‡∆ «Úµ⁄ ‘ª, ¡µ‹ ÓÀ∫ «Úß‚√ ’À√Ò ‘ªÕ ÌÒ≈ «’√∂ È»ß ’∆
Â∂∂ È≈Ò? «‹Ê∂ Ó‹∆ Ó-‹≈‘Õ ¿∞√ Á∆ È‹ «¬’ ÎØ‡Ø ”Â∂ ‹≈ ’∂ ∞’ ‹ªÁ∆ ‘ÀÕ
ÏÓ∆ÿßÓ √«‘ Á≈ È’√≈ ‘À, «¬’ ‘Ø‡Ò Á≈ Ȫ ‘À, «Ò«÷¡≈ ‘À; √∞Ë≈ ⁄œË∆ «¬È
‡À«ÚÒœ◊ ‘Ø‡Ò «ÚµÁ ≈ÚÒ ⁄œ‘≈ÈÕ ¡µ◊∂ √‡∂‹ ÂØ∫ ÁØÚª Á∂ ◊≈¿∞∫«Á¡ª Á∆ Î؇Ø
Ú∆ ‘ÀÕ Â∂∆ ¡À√∆ ’∆ ÂÀ√∆! √Ø Â»ß ‘∆ ‘À∫ ¡√Ò∆ ¡«Ûµ’≈Õ Â»ß ‘∆ Ó∂≈ ≈ÚÒ Ó∂∂ ÂØ∫
÷Ø«‘¡≈Õ Á∂÷, «¬’Ø ‘Ø‡Ò «Úµ⁄ ·«‘∂ ‘È, ’∆ Â∞‘≈Èß» √Ó È‘∆∫ ¡≈¬∆? ¿∞ÍØ∫
Á∆ ¡À‚Ú‡≈¬∆‹ Ú∆ ’Á∆ ‘ÀÕ ÓÀÈ»ß √Ò≈‘ª «ÁßÁ∆ ‘À «’ ≈ÚÒ ¡«‹‘≈ ÏßÁ≈
È‘∆∫, ¿∞‘ ª ∂ÚÂ∆ È»ß √Ó͵ ‘ÀÕ Ó∂≈ ‚ß‚≈, Ó∂∆¡ª ‘∆ ҵª! ˙Ë ∂ÚÂ∆
Ú∆ ⁄ß◊∆ ‘À! ¡≈͉∂ ÏßÁ∂ È»ß «¬‘Á∂ È≈Ò Ì∂‹Á∆ ‘∆ «’¿∞∫ ‘À? Ó∞È
ß Á∆ ‘ª «¬‘Á∆ ◊∞µÂ!
‘≈Á√∂ - 75
Í∞µ¤Á∆ ‘ª «√Ó∞È ß ∆ È»ß «’ Ó∂≈ ¡≈ÁÓ∆ «’¿∞∫ ÷Ø‘ ‘∆ ‘ÀÕ Ó∂ÿÈ≈ Î∂√Ï∞µ’ ”Â∂ ‹≈ ’∂
ÓÀ√‹ß  ÷ØÒÁ∑ ∆ ‘ÀÕ √∞Ë≈ ¿∞Ê∂ È‘∆∫ ‘ÀÕ ¿∞‘ ÓÀ√‹ «Ò÷‰ Ò◊Á∆ ‘À,
-ÓÀ‚Ó √∞Ë≈ ⁄œË∆ ‹∆, «’¿∞∫ Â∞√∆∫ Ó∂∂ «Íµ¤∂ ‘µÊ ËØ ’∂ ÍÀ ◊¬∂ ‘Ø? «’¿∞∫
Ó∂∂ Â∂ ≈ÚÒ Á∂ Á∞«Ó¡≈È ¡≈ ¡Û∂ ‘Ø? Â∞‘≈‚∆ ¿∞Ó ¿∞‘ È‘∆∫ «’ ÏßÁ∂ Á∆ ÒØÛ
‘ØÚ∂Õ ¬∂È∂ √≈Ò «¬’µÒ∂ ‘∂ ‘Ø, Ï≈’∆ Ú∆ ’µ‡ ÒÚØ◊∂ Í Ó∂≈ «Í¡≈ Ó∂∂ Ò¬∆ ¤µ‚
«Á˙Õ µÏ Á≈ Ú≈√Â≈ ‘À, Ó∂≈ ≈ÚÒ ÓÀÈ»ß ÓØÛ «Á˙Õ
√∞È∂‘≈ Ì∂‹ ’∂ ¿∞√ Á≈ ◊∞µ√≈ ’∞fi ·ß‚≈ ‘∞ßÁ≈ ‘ÀÕ ’∞fi «Ó߇ Ï≈¡Á Ó∂ÿÈ≈
Á∂÷∆ ‘À «’ √∞Ë≈ ‹Ú≈Ï «Ò÷ ‘∆ ‘À,
-Ó∂ÿÈ≈ ‹∆, ÓÀ∫ Â∞‘≈‚∂ ÏßÁ∂ Á≈ ¡⁄≈ Í≈¿∞‰≈ ‘À? ¿∞‘ ÏßÁ≈ ’Á∂ Ú∆
Â∞‘≈‚≈ È‘∆∫ √∆, ¿∞‘ ¡≈͉∆ ÍÂÈ∆ Ò¬∆ Ï‘∞ ÚÎ≈Á≈ ÍÂ∆ ‘ÀÕ Ó∂∂ ”Â∂ ’ج∆
«¬Ò‹≈Ó Ò≈ ’∂ Ó∂∆ È‹ «Úµ⁄ ¤Ø‡∂ È≈ ωØÕ
-√∞Ë≈ ‹∆, Â∞√∆∫ ‘∆ ‘Ø «‹√ È∂ ≈ÚÒ È»ß Ó∂∂ ÂØ∫ ÷Ø«‘¡≈ ‘ÀÕ ÓÀ∫ √Ì ‹≈‰
◊¬∆ ‘ªÕ
-fi»·∂ «¬Ò‹≈Ó Ò≈¿∞‰∂ ÏßÁ ’ØÕ
-«Î Â∞√∆∫ ÁØÚ∂∫ ÏÓ∆ÿßÓ ‡ÀÚÒœ◊ ‘Ø‡Ò «Úµ⁄ ’∆ ’Á∂ √∆?
-¡√∆∫ «Í¤Ò∂ Ú∆‘ √≈Òª ÂØ∫ «¬’µ·∂ ÍzØ◊≈Ó ’ ‘∂ ‘ª Â∂ ‘؇Ҫ
«Úµ⁄ ‘∆ ·«‘Á∂ ‘ªÕ «¬‘ Í«‘Ò∆ Ú≈ ‘Ø«¬¡≈ «’ ∂ÚÂ∆ √≈‚∂ È≈Ò È‘∆∫ ◊¬∆,
È‘∆∫ ª ¡√∆∫ √≈∂ ‘∆ ‘∞ßÁ∂ ‘ªÕ ‘؇Ҫ «Úµ⁄ ¡√∆∫ ‘∆ È‘∆∫ ‘∞ßÁ∂, ‘Ø ÒØ’ Ú∆ ‘∞ßÁ∂
‘È Â∂ ¡≈ÍØ-¡≈͉∂ ’Ó∂ ‘∞ßÁ∂ ‘ÈÕ
-ÓÀ∫ Â∞‘≈‚∆¡ª ‘Ø Ú∆ Â√Ú∆ª Á∂÷∆¡ª, Â∞√∆∫ «‹Ú∂∫ ≈ÚÒ ÚµÒ Á∂÷Á∂
‘Ø, Â∞‘≈‚∆¡ª ¡µ÷ª «Úµ⁄ ‹Ø Ò≈Ò√≈ ‘∞ßÁ∆ ‘À ¿∞√ ÂØ∫ √≈Î ‹≈‘ ‘À «’ Â∞√∆∫ ¿∞√
È»ß ⁄≈‘∞ßÁ∂ ‘ØÕ ÍÒ∆‹, √∞Ë≈ ‹∆, Ó∂≈ ≈ÚÒ ÓÀÈ»ß Ú≈Í√ ’ «Á˙Õ ÓÀ∫ «‹ßÁ◊∆ Ì
Â∞‘≈‚≈ ¡«‘√≈È È‘∆∫ Ì∞Òª◊∆Õ
¿∞‘ Á∂÷Á∆ ‘À «’ √∞Ë≈ ÓÀ√ß‹ ¤µ‚ ’∂ ‹≈ ⁄∞µ’∆ ‘ÀÕ ¿∞‘ ÎØÈ «¬’ Í≈√∂
µ÷ ’∂ «√ ”Â∂ Ϫ‘ µ÷ ¡µ÷ª Ó∆‡ ÒÀ∫Á∆ ‘ÀÕ √∞Ë≈ È»ß «¬‘ ◊µÒª √∞‰≈ ’∂ ÓÀ∫ «’Â∂
’ج∆ ◊ÒÂ∆ ª È‘∆∫ ’∆Â∆? È‘∆∫ ’ج∆ ◊ÒÂ∆ È‘∆∫Õ ¡≈͉∂ «Í¡≈ Á∆ ≈÷∆
’È∆ ’ج∆ ◊ÒÂ∆ È‘∆∫Õ √∆Î ÏßÁ∂ Á∆ ’œ‰ √∞‰≈ ‘À? √∆Î È»ß Âª ÒØ’ Ú∂⁄ ’∂ ÷≈
‹≈‰◊∂Õ ¬∂Áª Á∆¡ª ⁄∞‚∂Òª ª Â∞‘≈È»ß ÏÏ≈Á ’ ’∂ µ÷ Á∂‰Õ
’∞fi «Ó߇ª Ï≈¡Á ÓÀ√ß‹ Á∆ ÿ߇∆ Úµ‹Á∆ ‘ÀÕ Á»‹∂ Í≈√∂ ≈ÚÒ ‘ÀÕ
-Ó∂ÿÈ≈ ‹∆, Â∞√∆∫ √∞Ë≈ È»ß ÓßÁ≈ ÏØÒ ’∂ Ï‘∞ ◊Ò ’∆Â≈Õ
-Ó∂∂ ≈‹≈, Â∞‘≈‚∆ ÎÀÈ∆ ’ج∆ ◊Ò ’ßÓ È‘∆∫ ’ √’Á∆Õ √∞Ë≈ Â∞‘≈È»ß
⁄∞‚∂Ò Ï‰ ’∂ Â∞‘≈È»ß ⁄∞ßÏÛ∆ ‘ج∆ ‘ÀÕ Ó∂∂ Ó∞’≈ÏÒ∂ «Úµ⁄ ¿∞√ «Úµ⁄ ’∆ Á∂÷Á∂ ‘Ø?
-¿∞‘ ÓÀÈ»ß È‘∆∫ ⁄∞ßÏÛ∆ ‘ج∆Õ ¿∞‘ Ó∂∂ Í«Ú≈ Á≈ «¬’ ‹∆¡ ‘ÀÕ Ó∂∂
ÓÈ «Úµ⁄ ¿∞√ Ò¬∆ Ï‘∞ ¡≈Á ‘ÀÕ Ó∂∂ ÂØ∫ ¿∞‘ ¿∞Ó «Úµ⁄ Ú∆ Úµ‚∆ ‘ÀÕ Ó∂∂
Úµ«‚¡ª Úª◊ ‘ÀÕ
‘≈Á√∂ - 76
-ÓÀ∫ √Ì √ÓfiÁ∆ ‘ªÕ ¿∞‘∆ Â∞‘≈È»ß Ó∂∂ ÂØ∫ Á» ’Á∆ ‘ÀÕ Â∞√∆∫ ⁄ß◊∂ ÌÒ∂
Ó∂∂ √∆, Ï√ ‘Ø‡Ò «Úµ⁄ ¿∞√ È≈Ò «¬’ ≈ ’∆ ’µ‡∆ «’ ¿∞√ Á∂ ‘Ø ’∂ «‘ ◊¬∂Õ
Â∞‘≈‚∆ ¿∞√ È»ß È‘∆∫, ÓÀÈ»ß ‹» ‘ÀÕ
-Â∞‘≈È»ß Ó∂∆ È‘∆∫, ‚≈’‡ Á∆ ‹» ‘ÀÕ «’√∂ ⁄ß◊∂ «‹‘∂ ‚≈’‡ ÂØ∫
«¬Ò≈‹ ’≈˙Õ
-Â∞√∆∫ «¬ß‚∆¡≈ ¡≈ÚØ Â∂ ÓÀÈ»ß ‚≈’‡ Á∂ ÒÀ ‹≈ÚØÕ
-‹∂ Â∞√∆∫ ¡≈͉≈ Úµ¬∆¡≈ È≈ ÏÁ«Ò¡≈ ª ÓÀ∫ Â∞‘≈È»ß ÏÒœ’ ’ Á∂‰ªÕ
-’Ø ÏÒœ’, Â∞‘≈‚∂ ÂØ∫ «¬‘ ’ßÓ Ú∆ È‘∆∫ ‘؉≈ «’¿∞∫«’ Â∞√∆∫ Ú∆ ÓÀÈ»ß
˙È≈ ‘∆ «Í¡≈ ’Á∂ ‘ØÕ Â∞√∆∫ √µ⁄ ÏØÒ ⁄∞µ’∂ ‘Ø Â∂ ‘∞‰ √∞Ë≈ Á∆ ⁄∞µ’ «Úµ⁄ ¡≈ ’∂
Ó∞’ ‘∂ ‘ØÕ ’‘Ø, «¬‘Ø √µ⁄ ‘À!
≈ÚÒ ‹Ú≈Ï «ÁµÂ∂ «ÏȪ ‘∆ ÓÀ√ß‹ ¤µ‚ ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ Ó∂ÿÈ≈ ¿∞Ú∂∫ ÏÀ·∆
÷Ò≈¡ «Úµ⁄ Á∂÷‰ Ò◊Á∆ ‘ÀÕ ‘∞‰ ’∆ ’∆Â≈ ‹≈Ú∂? «’‘Û≈ ≈‘ ¡Í‰≈«¬¡≈
‹≈Ú∂? ≈ÚÒ È»ß √∞Ë≈ ÂØ∫ «’µÁª Ú≈Í√ «Ò¡ªÁ≈ ‹≈Ú∂? «’ßÈ∂ √∞ÎÈ∂ Á∂÷∂ √È?
«’ßÈ∆¡ª √’∆Óª ÿÛ Ò¬∆¡ª √È? Ó√ª ª ÷∞√∆¡ª Ó∂∂ «Ú‘Û∂ ¡≈¬∆¡ª √È,
È‘∆∫, «¬‘Ȫ ÷∞√∆¡ª È»ß ÓÀ∫ Ú≈Í√ È‘∆∫ ‹≈‰ Á∂‰≈Õ «¬‘ ÓÀ∫ ÏÁÁ≈√ ȑ∆∫ ’
√’Á∆Õ «¬‘ √«‘‰ Á∂ ÓÀ∫ ’≈ÏÒ ‘∆ È‘∆∫ ‘ªÕ ’Ó ¡œÈ Ó∂∂ ≈‹≈, Ó∂∂ ’ØÒ Ú≈Í√
¡≈‹≈!
Ó∂ÿÈ≈ ‘ Ú∂Ò∂ ¿∞÷Û∆ ¿∞÷Û∆ «‘‰ Òµ◊∆Õ ¿∞‘ «’√∂ ¿∞Òfi‰ «Úµ⁄
È‘∆∫ √∆ ÏÒ«’ ‰≈Ú «Úµ⁄ √∆ Í «¬’ ◊µÒ √∆ «’ ¿∞√ È∂ ¡≈͉∂ ¡ßÁÒ≈ ÷œ»
√ªÌ‰≈ «√÷ «Ò¡≈ √∆Õ ¿∞√ Á∂ ¡ßÁ ’∆ ⁄µÒÁ≈ ‘À «’√∂ È»ß ÍÂ≈ È‘∆∫ √∆ Ò◊‰
«ÁßÁ∆Õ ‹∆ÚÈ‹ØÂ È»ß Ú∆ È‘∆∫Õ ’ßÓ ¿∞Í Ú∆ ¡≈͉∆ Í∂√≈È∆ ‹≈‘ È‘∆∫ √∆
‘؉ «ÁßÁ∆Õ ’ßÓ ¿∞Í «¬ßÁ» Ï≈Ò≈ ¿∞√ Á∆ ÷≈√ √‘∂Ò∆ √∆Õ ÏÀ∫’ ¡ßÁÒ∆ «√¡≈√Â
«Úµ⁄ «¬ßÁ» Ï≈Ò≈ √Á≈ ¿∞√ Á≈ √≈Ê «ÁßÁ∆Õ «¬ßÁ» Ï≈Ò≈ Â∂ Ó∂ÿÈ≈ ÁØÚ∂∫ «¬’ Á»‹∂
Á∆¡ª ≈‹Á≈ √ÈÕ «¬ßÁ» Ï≈Ò≈ Á∆ ¡≈͉∂ ÓÓ∂∂ Ì≈ ¡√Ø’ È≈Ò ÁØ√Â∆ ’≈Ò‹
‡≈¬∆Ó ÂØ∫ ‘∆ ⁄ÒÁ∆ ¡≈ ‘∆ √∆Õ ÚÀ√∂ ª ¡√Ø’ «¬ßÁ» Ï≈Ò≈ Á∂ ÍÂ∆ ÓÈÓØ‘È Á∂
√≈‘Ó‰∂ Ú∆ «ÓÒÁ≈ Í ‹∂ «¬ßÁ» Ï≈Ò≈ Â∂ ¡√Ø’ È∂ «Èµ‹∆ Âœ ”Â∂ «ÓÒ‰≈ ‘∞ßÁ≈ ª
Ó∂ÿÈ≈ ¿∞‘Ȫ Ò¬∆ √‘»Òª ÍÀÁ≈ ’ «Á¡≈ ’Á∆Õ ‹∂ ‹∆ÚÈ‹Ø ÿ È≈ ‘∞ßÁ≈
ª ÁØÚª È»ß ¡≈͉∂ ÿ ‘∆ «¬’µ·∂ ’ «ÁßÁ∆, È‘∆∫ ª ‡» Á≈ Ï‘≈È≈ ω≈ ’∂
Ï≈‘ Ì∂‹ «ÁßÁ∆Õ Ó∂ÿÈ≈ Ú∆ ¡≈͉∆ «Ú¡≈‘∞Â≈ «‹ßÁ◊∆ Á≈ √Ì ’∞fi «¬ßÁ» Ï≈Ò≈
È≈Ò √ªfi≈ ’Á∆ ‘∆ √∆Õ «¬’ «ÁÈ «¬ßÁ» Ï≈Ò≈ ’«‘‰ Òµ◊∆,
Ó∂ÿÈ≈ √≈∂ ’«‘ßÁ∂ ¡≈ «’ ÍÂ≈ È‘∆∫ ’∆ ◊µÒ ¡À «’ ¡µ‹’µÒ Ó∂ÿÈ≈
ÏÀ∫’ Á∆ «√¡≈√Â È»ß Ï‘∞ «Âµ÷≈ ’Á∆ ‹≈ ‘∆ ¡À Í ÓÀ∫ √ÓfiÁ∆ ¡ª «’ ‹»
«¬‘ Â∂∂ ¡ßÁÒ≈ ‹Ú≈-Ì≈‡≈ ‘∆ ‘ج∂◊≈Õ ’∞fi √ªfi≈ ’È≈ ⁄≈‘∂∫ ª Â∂∆ «¬‘
‹≈È ‘≈‹ ¡ÀÕ
‘≈Á√∂ - 77
 ’∆ Áµ√ª «¬ßÁ», «¬’ ÍÁ∂√∆ Á∂ «Í¡≈ «Úµ⁄ Î√ ◊¬∆ ¡ªÕ
¡≈÷Á∆ Ó∂ÿÈ≈ È∂ ¡≈͉∆ √≈∆ ’‘≈‰∆ √∞‰≈ «ÁµÂ∆Õ «¬ßÁ» Ï≈Ò≈ ¿∞√
ÚµÒ «Ë¡≈È È≈Ò Á∂÷‰ Òµ◊∆,
Ó∂ÿÈ≈, ÓÀÈ»ß Âª «¬‘ ÏßÁ≈ √‘∆ ‹≈ÍÁÀ, Ï√ ¿∞√ È»ß ‘≈’ª Ó≈∆ ⁄µÒÕ ‹∂
‘≈’ª Ó≈Á∂ ‘∆¬∂ ª «√Â∂ Ï∂‘∂ È‘∆∫ ‘∞ßÁ∂Õ ¡µ’∆∫ Ú∆ È≈ Â∂ ¡≈͉∂ ¡≈Í È»ß
‘≈È È≈ Á∂Ú∆∫Õ
***
Ó∂ÿÈ≈ ≈ÚÒ È»ß ¡≈¬∂ «ÁÈ √∞È∂‘≈ ¤µ‚Á∆ Í ≈ÚÒ ’ج∆ ‹Ú≈Ï È≈
«ÁßÁ≈Õ ¿∞√ Á∂ √∞È∂‘∂ ÍÛ∑Á≈ Ú∆ È≈Õ ‹∂ ÍÛ∑Á≈ Ú∆ ª ’¬∆ Ú≈ Ó‘∆È≈-Ó‘∆È≈
Òßÿ≈ «ÁßÁ≈Õ ’Á∂-’Á∂ ¿∞‘ √∞Ë≈ È»ß Ú∆ √∞È∂‘∂ ¤µ‚Á∆, ¿∞‘ Ú∆ ’ج∆ ‹Ú≈Ï È≈
«ÁßÁ∆Õ Ï‘∞Â∆ Ú≈ ª Ó∂ÿÈ≈ √ªÂ «‘ßÁ∆ Í ’Á∂-’Á∂ Ï‘∞Â∆ Ì≈Ú∞’ ‘Ø ‹ªÁ∆
Â∂ ¿∞√ Á≈ ÓÈ ’≈‘Ò≈ ÍÀ∫Á≈Õ ¿∞‘ ≈ÚÒ È»ß √∞È∂‘∂ «Ò÷‰ Ò◊Á∆Õ ≈ÚÒ È»ß ¿∞‘
√∞È∂‘∂ «¬Ú∂∫ «Ò÷Á∆ «‹Ú∂∫ ¿∞√ È≈Ò ◊µÒª ’ ‘∆ ‘ØÚ∂Õ
-Ó∂∂ ≈‹≈, ¡√∆∫ ’≈ ÏÁÒ‰∆ ⁄≈‘∞ßÁ∂ ‘ª, Áµ√Ø «’‘Û∆ ’≈ Ò¬∆¬∂Õ
’≈ ª ÓÀ∫ ¡À‡ØÓÀ«‡’ ‘∆ ⁄Ò≈ √’Á∆ ‘ª Í ÓÀ∫ ÚË∆¡≈ ‚≈¬∆Ú ‘ªÕ ¡≈ ’∂
Á∂«÷˙, ¡≈͉∆ ÎÀÈ∆ Á∆ ‚≈¬∆«Úß◊Õ ÓÀ∫ ÒßÓ∂ »‡ Ò¬∆ ‘∆ «’√∂ ‚≈¬∆Ú È»ß ÒÀ
‹ªÁ∆ ‘ªÕ
-Ó∂≈ «¬’ ’∞Ò∆◊ Á√Á≈ √∆ «’ «¬ß◊ÒÀ∫‚ «Úµ⁄ Ú∆ ’ßÍÈ∆¡ª Â∂ ’≈ª
ª «¬‘Ø ‘È Í ¿∞‘Ȫ Á∂ Ȫ ’∞fi Úµ÷∂ ‘ÈÕ ‘ª, √µ⁄ «¬’ ◊µÒª ’«Á¡ª Â∞√∆∫
¡≈Í Ú∆ ª «¬‘Ø ◊µÒ Áµ√∆ √∆Õ ‹Á ÓÀ∫ Í∞µ«¤¡≈ «’ «¬ß‚∆¡≈ Ó∂‚ ’≈ª Ú∆ ‘È
«¬ß◊ÒÀ∫‚ «Úµ⁄ ª Â∞√∆∫ «’‘≈ √∆ «’ «¬ß‚∆¡È ’≈ª √∂·∆ «Úµ⁄ Í≈√ È‘∆∫
‘∞ßÁ∆¡ªÕ ÓÀ∫ ‹Á ◊µÒ È≈ √Ófi∆ ª Â∞√∆∫ «’‘≈ √∆ «’ ¡À’√∆‚À∫‡ ‘؉ Á∂ Ó≈ÓÒ∂
«Úµ⁄ «¬ß‚∆¡≈ Ó∂‚ ’≈ª Î∂‘Ò ‘Ø ‹ªÁ∆¡ªÕ ¡À’√∆‚À∫‡ «Úµ⁄ √∂Î È‘∆∫Õ
-Ó∂∆ ‹≈È, ÓÀÈ»ß ÍÂ≈ ‘À «’ ¬∆√‡ÏœÈ «Úµ⁄ Ó∆∫‘ ÍÀ «‘≈ ‘À Â∂ √Óª
√≈Ó Á∂ ¡µ· Ú‹∂ Á≈ ‘ÀÕ Â∞√∆∫ √≈«¬Á ¡≈͉∂ ’Ó∂ «Úµ⁄ ‘ØÚØ∫◊∂, «¡≈‹ ’Á∂,
¡≈͉∆ «◊‡≈ È»ß «‡¿»È-¡µÍ ’Á∂ ‹ª ◊≈¿∞‰ Ò¬∆ ’ج∆ ÈÚª ◊∆ ҵÌÁ∂Õ ÓÀ∫
È∆∫Á È≈Ò ÿ∞Ò ‘∆ ‘ªÕ «¬‘ ª Ó∂≈ Ø‹ Á≈ ’ßÓ ‘ÀÕ ‹∆ÚÈ‹Ø ’«‘ßÁ≈ ‘À «’
‚≈’‡ ÂØ∫ È∆∫Á Á∆¡ª ◊ØÒ∆¡ª ÒÀ ÒÚØ Í È‘∆∫, ‹∂ ◊ØÒ∆¡ª È≈Ò ‘∆ È∆∫Á
¡≈¬∆ ª ’≈‘Á∆ ¡≈¬∆Õ
-Ó∂∂ ≈‹≈, ¡µ‹ ÓÀ∫ Ï‘∞ ¿∞Á≈√ ‘ª, ¡µ‹ ÓÀ∫ Ï‘∞ ج∆ ‘ªÕ Ó∂∆
«Ú¡≈’Ò∞Â≈ Â∞‘≈È»ß √Ófi «’¿∞∫ È‘∆∫ ÍÀ ‘∆? ÓÀ∫ ’∆ ◊∞È≈‘ ’∆Â≈ ‘À? Í»∆
«‹ßÁ◊∆ «Úµ⁄ Í«‘Ò∆ Ú≈ «Í¡≈ ’∆Â≈ Â∂ ¿∞‘ Ú∆ È‘∆∫ «ÓÒ «‘≈Õ Â∞√∆∫ «¬’
Ú≈ ¡≈ ’∂ ÓÀÈ»ß «ÓÒ Ò˙, √Ì ·∆’ ‘Ø ‹≈Ú∂◊≈Õ Â∞‘≈‚∆ ÎÀÈ∆ Â∞‘≈‚∆ ‘ ¿∞Ó∆Á
‘≈Á√∂ - 78
”Â∂ Í»∆ ¿∞Â∂◊∆Õ Â∞√∆∫ ¡≈Í ‘∆ ª «’‘≈ √∆ «’ ÓÀÈ»ß ¬∂¡ÍØ‡ ”Â∂ ÒÀ‰ ¡≈Ú∆∫,
ÓÀ∫ «’‘≈ √∆ ¡≈Úª◊∆ Ú∆ Â∂ Â∞‘≈È»ß ÿ∞µ‡ ’∂ ‹µÎ∆ «Úµ⁄ Ú∆ ÒÀ ÒÚª◊∆Õ
-Ó∂∂ ≈‹≈, ¡µ‹ ÓÀ∫ Ô»«‡¿»Ï ”Â∂ «¬’ ‚ª√ Á∆ «¬ß‡«Ú¿» Á∂÷ ‘∆
√ªÕ ‚ª√ ’«‘ ‘∆ √∆ «’ ÓÀ∫ √‡∂‹ ÂØ∫ «‹‘Û≈ ‚ª√ ’Á∆ ‘ª ¿∞‘ Á√’ È≈Ò
◊µÒª ‘∆ ª ‘∞ßÁ∆¡ª ‘ÈÕ ÓÀ∫ ‚ª√ ‹ª ◊µÒª ’Á∆ ‹ªÁ∆ ‘ª Â∂ Á√’ √∞‰Á∂ ‹ª
Á∂÷Á∂ ‹ªÁ∂ ‘ÈÕ ¿∞‘Ȫ Á∆¡ª Â≈Û∆¡ª Ó∂∆¡ª ◊µÒª Á≈ ‘∞ßÿ≈≈ ‘∞ßÁ∆¡ª ‘ÈÕ
‹∂ ¿∞‘ Â≈Û∆¡ª È≈ Ó≈È ÓÀÈ»ß Òæ◊Á≈ ‘À «’ ¿∞‘Ȫ È≈Ò ’∆Â∆¡ª ◊µÒª ¡‹≈¬∆∫
◊¬∆¡ªÕ Ó∂∆ ‹≈È, ’ج∆ ª ‘∞ßÿ≈≈ «Á˙Õ Ò≈¬∆’ ‘∆ Í≈ «Á˙, ◊∞µ√∂ Ú≈Ò≈
«⁄‘≈ ‘∆ Í≈ «Á˙, È’≈È Ú≈Ò≈ ‘∆ ’∞fiÕ
«¬’ «ÁÈ Ó∂ÿÈ≈ È»ß √∞ÎÈ≈ ¡≈¿∞∫Á≈ ‘À «’ ≈ÚÒ «¬ß‚∆¡≈ ¡≈«¬¡≈ ‘À,
¿∞√ È»ß À√‡ØÀ∫‡ «Úµ⁄ ÏÀ·≈ «Áæ√Á≈ ‘À Í ¿∞√ È»ß Á∂÷«Á¡ª ‘∆ ¿∞√ ÚµÒ «Íµ· ’
ÒÀ∫Á≈ ‘ÀÕ Ó∂ÿÈ≈ ‘ÛÏÛ≈ ’∂ ¿πµ· ÷ÛÁ∆ ‘ÀÕ √∞ÎÈ∂ Á≈ ÓÂÒÏ √Ófi‰ Á∆ ’Ø«√√
’Á∆ ‘ÀÕ Î∂√Ï∞µ’ ÷ØÒ∑ ’∂ ≈ÚÒ Á∆ ÍØÎ≈¬∆Ò ”Â∂ ‹ªÁ∆ ‘À «’ √≈«¬Á √µ⁄ ‘∆
≈ÚÒ «¬ß‚∆¡≈ ¡≈ «‘≈ ‘ØÚ∂Õ «ÁÈ ⁄Û∂ ¿∞‘ √∆ÂÒ≈ È»ß ÎØÈ ’Á∆ ‘À,
Ó∂≈ «¬’ ’ßÓ ’Á∂Õ
‘∞’Ó ’Õ
ÍÂ≈ ’Á∂ «’ ≈ÚÒ Âª È‘∆∫ ¡≈«¬¡≈ ‘Ø«¬¡≈Õ
¡≈¿∞‰≈ ‘À ¿∞‘È∂?
È‘∆∫, ÓÀÈ»ß √∞ÎÈ≈ ¡≈«¬¡≈ «’ ¿∞‘ ¡≈«¬¡≈ ‘Ø«¬¡ÀÕ
ÂÀÈ»ß fiµÒ∆ ’ «ÁµÂ≈ ¿∞‘È∂Õ
ÓÀ∫ ’ÓÒ∆, Ô≈ Á∆ ’ÓÒ∆Õ
‹∂ Ú’Â ‘À ª «’√∂ Ú∂Ò∂ ¡≈ ‹≈, ÷∞Á ‘∆ ÍÂ≈ ’ ÒÀÕ
¡◊Ò∂ «ÁÈ Ó∂ÿÈ≈ ’ßÓ ÂØ∫ ’∞fi √Óª ’µ„ ’∂ Á≈Ò≈ ⁄Ò∂ ‹ªÁ∆ ‘ÀÕ
√’»Ò Á∆ «¬’ ⁄ÍÛ≈√‰ «Íß‚ Á∆ ‘∆ ‘ÀÕ ¿∞√ ≈‘∆∫ √∆ÂÒ≈ ≈ÚÒ Á∂ ⁄⁄∂∂ Ì≈
√ω ÂØ∫ ÍÂ≈ ’Á∆ ‘À «’ ≈ÚÒ È‘∆∫ ¡≈«¬¡≈ Â∂ È≈ ‘∆ ¡≈¿∞‰ Á≈ ÍÂ≈ ‘ÀÕ
Ó∂∆ ‹≈È Ó∂ÿÈ≈ ≈ÚÒ Á∂ «Í¡≈ «Úµ⁄ ‚»ßÿ∆ ¿∞Â ⁄∞µ’∆ Ò◊Á∆ ¡ÀÕ
Í ¿∞‘ ‹≈ÒÓ, Ó∂∂ È≈Ò «Í¡≈ Á∆ Í∆∫ÿª Á∂ ¿∞⁄∂ ‘∞Ò≈∂ ÒÀ ’∂ ‘∞‰
Ó∞’ «‘ÀÕ
Ó∂ÿÈ≈ √≈∆ ’‘≈‰∆ √∆ÂÒ≈ È»ß √∞‰≈ «ÁßÁ∆ ‘ÀÕ √∆ÂÒ≈ ¡≈÷Á∆ ‘À,
Ì∞µÒ ‹≈ ÚÒÀÂ∆¬∂ È»ß, ¿∞‘È∂ Â∂∂ «ÁÒ È≈Ò ÷∂‚‰≈ √∆ ÷∂‚ «Ò¡≈Õ Óج∂
Â∂ Ó∞’∂ Á≈ ’∆ ÎÛ∑ ÒÀ‰≈!
È‘∆∫ √∆ÂÒ≈, ¿∞‘ ÓØ«¬¡≈ È‘∆∫Õ ÓØ«¬¡≈ ª ¿∞‘ √∆ «‹‘È»ß ÓÀ∫ ⁄≈‘∞ßÁ∆
√ª «’ Ó ‹≈Ú∂Õ «¬‘È»ß Âª ÓÀ∫ «‹¿∞∫Á≈ µ÷ª◊∆Õ
‘≈Á√∂ - 79

√µÂ
≈ÚÒ Á∂÷Á≈ ‘À «’ ∂ÚÂ∆ Á∂ ÿ∞≈Û∂ ⁄µÒ ͬ∂ ‘ÈÕ ‘∞‰ «¬‘ ‚∂Û-ÁØ
ÿ߇∂ È‘∆∫ ¿πµ·∂◊∆Õ ÁÚ≈¬∆¡ª Á≈ ¡√ ‘∂◊≈Õ «¬Ú∂∫ ’¬∆ Ú≈ ¿∞‘ «ÁÈ Ú∂Ò∂ Ú∆
√ØÎ∂ Â∂ ÏÀ·∆-ÏÀ·∆ √œ∫ ‹≈«¬¡≈ ’Á∆ ‘ÀÕ ¿∞‘ ‡≈¬∆√È Á∆ Ò∆‚ ⁄∞µ’Á≈ ‘À Â∂
¡≈÷Á≈ ‘À,
⁄µÒ Í∞Â≈, ¤Ø‡≈ «‹‘≈ «¬’ ◊∂Û≈ Ò≈ ¡≈¬∆¬∂Õ ‘œÒ∆ «‹‘∂, Ó‘≈≈‰∆
È»ß √œ‰ Á∂Õ
‡≈¬∆√È «‹Ú∂∫ √ÓfiÁ≈ ‘ÀÕ ¿∞‘ ¡≈«‘√Â≈ «‹‘∂ ÿ Á∂ «Í¤Ò∂ ÁÚ≈‹∂
≈‘∆∫ Ï≈‘ «È’Ò Ó◊Ò∂ Ï◊∆⁄∂ «Úµ⁄ ¡≈ ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ ≈ÚÒ Ï◊∆⁄∂ Á∂ ÁÚ≈‹∂
Á∆¡ª ÁØÚ∂∫ ’∞ß‚∆¡ª ÷ØÒ∑Á≈ ‘À, ‡≈¬∆√È Á∂ ◊Ò Á∂ ͇∂ «Úµ⁄ Ò∆‚ ¡Û≈ ’∂ ¿∞√ È»ß
ÿ∞µ‡ ’∂ ÎÛ∑ ÒÀ∫Á≈ ‘ÀÕ ¡ÍÀÒ Á≈ ¡÷∆ ‘ÀÕ Ë∞µÍ ⁄≈∂ Í≈√∂ ‘µ√ ‘∆ ‘ÀÕ ‘Ú≈ Ú∆
Â∂‹ È‘∆∫ ‘À Â∂ √Ó∞ßÁ Ú∆ È∂Û∂ ¡≈«¬¡≈ ‘Ø«¬¡≈ ‘ÀÕ ‡≈¬∆√È √Ó∞ßÁ ÚµÒ ‹≈‰
Á∆ ’≈‘Ò∆ «Úµ⁄ ‘ÀÕ ≈ÚÒ ’«‘ßÁ≈ ‘À,
˙ Í∞µÂ≈, ‡≈¬∆‚ È∂ ⁄≈ Íß‹ ÿ߇∂ «‘‰≈, «Î’ È≈ ’Õ
«¬‘ Ï∆⁄ ¬∂È≈ ∂ÂÒ≈ Â∂ √≈Î ‘À «’ ¿∞‘ Èß◊∂ ÍÀ∆∫ Â∞ √’Á≈ ‘ÀÕ Èß◊∂
ÍÀ∫∆ Â∞«Á¡ª ¿∞√ È»ß Ï⁄ÍµÈ ⁄∂Â∂ ¡≈¿∞‰ Òæ◊Á≈ ‘ÀÕ ’Á∂-’Á∂ ∂ÚÂ∆ È»ß ¡≈÷∂◊≈,
Ó‘≈≈‰∆¬∂∫, «¬‘∆ Ó∂∆ Í≈ÍÂ∆ ¡À, «¬Ê∂ Èß◊∂ ÍÀ∆∫ Â∞ √’ÁªÕ
∂ÚÂ∆ ‹≈ ’∞ ¿∞Á≈√ ‘∞ßÁ∆ ¡≈÷∂◊∆,
‘ª, ÓÀ∫ Ú∆ «¬‘ Î∆Ò Â∞‘≈‚∂ ≈‘∆∫ ÒÀ √’Á∆ ¡ªÕ Èß◊∂ ÍÀ∆∫ Â∞È Á≈
Ú≈«’¡≈ ‘∆ «¬’ «Ú√∂√ ¡ÈßÁ ¡ÀÕ
¿∞‘ ’∞fi Á∂ µ’ ‡≈¬∆√È Á∆ Ò∆‚ ÎÛ∆ µ÷Á≈ ‘ÀÕ ‡≈¬∆√È ¿∞√ È»ß
«÷µ⁄∆ ‹≈ «‘≈ ‘À «‹Ú∂∫ «’Â∂ ‹≈‰ Á∆ Ï‘∞ ’≈‘Ò ‘ØÚ∂Õ ≈ÚÒ ¡≈Ò∂-Á∞¡≈Ò∂
Á∂÷Á≈ ‘À, Ï‘∞Â∂ ÒØ’ È‘∆∫ ‘ÈÕ ’∞µ«Â¡ª Ú≈Ò∂ Ú∆ ÿµ‡ ‘∆ ‘ÈÕ Á» «¬’ ¡œÂ
«ÂßÈ ’∞µÂ∂ Ò¬∆ «Î ‘∆ ‘ÀÕ ¿∞‘ ‡≈¬∆√È È»ß ÷∞Ò∑≈ ¤µ‚ «ÁßÁ≈ ‘ÀÕ ‡≈¬∆√È
«¬æË-˙Ë √∞ßÿÁ≈ ‘Ø«¬¡≈ «¬’ ʪ ∞’ ’∂ Í» ’ «ÁßÁ≈ ‘ÀÕ ≈ÚÒ ‹∂Ï∑ «Úµ⁄Ø∫
«¬’ «Èµ’≈ «‹‘≈ ’≈Ò≈ ÏÀµ◊ ’µ„ ’∂ ¿∞√ «Úµ⁄ ‘µÊ Í≈¿∞∫Á≈ Í» È»ß ⁄∞µ’ ’∂ È∂Û∂ ‘∆
÷ßÏ∂ ”Â∂ Òµ◊∂ „ØÒ «Úµ⁄ Í≈ «ÁßÁ≈ ‘ÀÕ «Î ¿∞‘ ¡≈͉∂ È≈Ò «Ò¡ªÁ∆ «¬’ ◊∂∫Á
Á» µ’ √∞µ‡Á≈ ‘À, ‡≈¬∆√È Ìµ‹ ’∂ ⁄∞µ’ «Ò¡≈¿∞∫Á≈ ‘À Â∂ Ú≈Í√ ¿∞√ Á∂ Ó∞‘∂
«Ò¡≈ µ÷Á≈ ‘ÀÕ ¿∞‘ ¿∞‚∆’ «‘≈ ‘À «’ Ó≈Ò’ Á∞Ï≈≈ ◊∂∫Á √∞µ‡∂ Â∂ ¿∞‘ ⁄∞µ’ ’∂
«Ò¡≈ ’∂ Ó≈Ò’ È»ß ÷∞√ ’∂ Í Ó≈Ò’ Á» √Ó∞ßÁ ÂØ∫ Ú∆ Á» Á∞Ó∂Ò «Úµ⁄Ø∫ ’∞fi
‘≈Á√∂ - 80
ÒµÌ «‘≈ ‘ÀÕ ‡≈¬∆√È ¿∞√ ÚµÒ Ó»ß‘ ⁄∞µ’∆ Á∂÷ «‘≈ ‘À «‹Ú∂∫ √Ú≈Ò ’ «‘≈
‘ØÚ∂Õ
‘ª, Ô≈, Í∂√≈È∆¡ª ª Ï‘∞ ¡À, Â∂∆ Ó‘≈≈‰∆ Á∆ «√‘Â È»ß ÒÀ ’∂,
¿∞‘Á∂ √œ‰ Á∂ ÿ߇∂ ÚµË ‘∂ ¡≈ Â∂ Ó∂∂ ÿ‡ ‘∂ ¡≈Õ ...ÏÒµ‚ ÍÀ√, √»◊ ª
«‹µÁª ÍÀ’∂‹ «Úµ⁄ ¡≈¬∆¡ª ‘Ø‰Õ ‘∞‰ «’‚È∆¡ª «Úµ⁄ Ú∆ Â’Ò∆Î ’Á∆ ¡ÀÕ
...√≈Ò∆ «‹ßÁ◊∆ √Ó∞ßÁ Úª◊ √ªÂ «’¿∞∫ È‘∆∫ ‘ßÁ∆! ‘ª, ’Á∂ √∞ÓßÁ Ú∆ Í∂√≈È
‘∞ßÁÀ, Í √ªÂ Ú∆ ª Ï‘∞Â≈ «⁄ «‘ßÁÀÕ ¬∂È≈ «⁄ √ªÂ «‘‰ Á∂ ≈‹ «¬‘
Áµ√Á≈ ‘∆ È‘∆∫Õ ¬∂È∂ »Î≈È ¡≈͉∂ √∆È∂ «Úµ⁄ «’µÁª ¤∞Í≈ ÒÀ∫ÁÀ, «¬‘Ø «¬‘Á≈
≈‹ ¡À, Íß‹ √≈Ò ‘Ø ◊¬∂ «¬‘È»ß Í∞¤Á∂ È»ß ’∞fi Á√Á≈ ‘∆ È‘∆∫Õ ÓÀ∫ ª ’«‘ßÈ≈, ¡≈
√Ó∞ßÁ, Ó∂∂ Ô≈ ¡≈, Áµ√ Ô≈ ’∞fiÕ
¡≈÷Á≈ ¿∞‘ ¿∞⁄∆ ¿∞⁄∆ ‘µ√‰ Òæ◊Á≈ ‘ÀÕ ¿∞√ È»ß «¬Ú∂∫ ‘µ√Á∂ È»ß Á∂÷ ’∂
Á» «◊¡≈ ‡≈¬∆√È Ú∆ ¿∞√ È∂ È‹Á∆’ ¡≈ ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ ≈ÚÒ ¿∞√ Á∂ «√ «Úµ⁄
¿∞∫◊Òª Î∂Á≈ ‘À Â∂ ◊∂∫Á «Î Á» √∞ÓßÁ ÚµÒ √∞µ‡ «ÁßÁ≈ ‘ÀÕ ‡≈¬∆√È Í≈‰∆
«Úµ⁄Ø∫ Ú∆ ◊∂∫Á ÒµÌ «Ò¡≈¿∞∫Á≈ ‘ÀÕ Á» «’Â∂ «¬’ ¡œ ◊∞Ò≈Ï∆ ß◊ Á∂ ’æÍÛ∂
Í≈¬∆ ‡«‘Ò ‘∆ ‘ÀÕ ≈ÚÒ ¿∞√ ÚµÒ Ï‘∞ È∆fi È≈Ò Á∂÷ «‘≈ ‘ÀÕ ‡≈¬∆√È Ú∆
Ï«‘ ’∂ ¿∞√∂ Í≈√∂ Á∂÷‰ Òæ◊Á≈ ‘ÀÕ
È‘∆∫ ˙¬∂ Í∞µÂ≈, ¿∞‘ «¬Ê∂ «’æÊ∂! ...◊ÒÂ∆ √≈∆ Ó∂∆ ¡À, ÓÀ∫ ‘∆ ¿∞‘È»ß
fi»·∂ Ò≈∂ Ò≈¬∂, «¬‘ Ú∆ √≈≈ ’√» ¿∞√ √≈Ï Á≈ ¡À «‹‘Û∆ ÓÀ∫ «È≈√Â≈ «Úµ⁄
¡≈ ’∂ «¬’ ‘ÎÂ≈ Í∆∫Á≈ «‘ªÕ ÓÀ∫ ¬∂È≈ Ӌϻ ¡≈ÁÓ∆, √≈Ï «‹‘∆ Â∞µ¤ ⁄∆‹
Á∂ ¡«Ûµ’∂ ¡≈ «◊¡ª! Í √ßÌÒ «◊¡ªÕ Â∂∆ Ó‘≈≈‰∆ ‘∆ Ó∂∆ √Ì ’∞fi ¡ÀÕ ¿∞‘
’ÓÒ∆ ª «‹µÁª Ó∂∂ ◊Ò ÍÀ‰ Á≈ Ï‘≈È≈ ÒµÌ ‘∆ ‘ØÚ∂Õ Í «¬’ ◊µÒ ‹» ¡À,
«¬√ ¡œ È∂ «¬’ Ú≈ ª ÓÀÈ»ß ÿ∞Ó≈ ’∂ µ÷ «ÁµÂ≈Õ ...’ج∆ ◊µÒ È‘∆∫, «’‘Û∆
√Óµ«√¡≈ ¡À «‹‘Á≈ ‘µÒ È‘∆∫ ‘∞ßÁ≈Õ ‘ «ÏÓ≈∆ Á≈ «¬Ò≈‹ ‘∞ßÁ≈, «¬‘Á≈ Ú∆
ÒµÌ ÒÚª◊∂Õ
«¬’ Í≈«√˙∫ ’ج∆ ÏßÁ≈ ’∞µÂ≈ Ò¬∆ ¡≈¿∞∫Á≈ «Áæ√Á≈ ‘ÀÕ ¿∞‘ ‡≈¬∆√È È»ß
¡≈͉∂ ’ØÒ Ï∞Ò≈ ’∂ ¿∞‘Á∂ Ò∆‚ Í≈ «ÁßÁ≈ ‘À «’ «’Â∂ ’∞µÂ∂ ÒÛ ‘∆ È≈ ÍÀ‰Õ ¿∞√
Á∂ ¡µ◊∂ «È’Ò ‹≈‰ ÂØ∫ Ï≈¡Á ¿∞‘ «Î ‡≈¬∆√È È»ß ÷∞Ò∑≈ ¤µ‚ «ÁßÁ≈ ‘ÀÕ ‡≈¬∆√È
«È’∆¡ª «È’∆¡ª Ò«‘ª È≈Ò ÷∂‚‰ Òæ◊Á≈ ‘ÀÕ Ó∂∂ È≈Ò Ó∂ÿÈ≈ ‹Ø ’Á∆ √∆
’Á∆ «‘ßÁ∆ ª ’ج∆ ◊µÒ È‘∆∫ √∆ Í ¿∞√ È∂ ÓÀ‚Ó È»ß Ú∆ Âß◊ ’È≈ √∞» ’
«ÁµÂ≈Õ ÓÀ‚Ó ¿∞√ Á≈ ◊∞µ√≈ Ó∂∂ ”Â∂ ‘∆ ’µ„ ‘∆ ‘À ¡÷∂ Â»ß ‘∆ ¿∞‘È»ß Ò≈∂ Ò≈¬∂ ª
‘∆ ¿∞‘ ¬∂‚∆ Úµ‚∆ ¿∞Ó∆Á µ÷‰ Òµ◊∆ ‘ÀÕ ÓÀ‚Ó ¡≈÷Á∆ ‘À «’ «¬‘ ¡œ ϑ∞Â
÷ÂÈ≈’ ‘Ø √’Á∆ ‘ÀÕ «¬√ ÂØ∫ Ï⁄‰ Á∆ ÒØÛ ‘ÀÕ √µ⁄, ¿∞√ «ÁÈ ’∆ «Ò÷ ‘∆
√∆? ¡÷∂ ÓÀÈ»ß ÏÒœ’ ’ ’∂ «Á÷≈, «‹Ú∂∫ ÏÒœ’ ’ Á∂Úª ª ÓÀÈ»ß ÷≈ ‹≈Ú∂◊∆Õ
...¡«ÌÒ≈√ Á∆ ¡≈͉∆ ‘∆ √≈«¬ß√ ‘À, ¡÷∂ √µ⁄≈ «Í¡≈ ·∞’≈¬∆Á≈ È‘∆∫Õ
‘≈Á√∂ - 81
¿∞‘È»ß «¬‘ ◊µÒ √Ófi È‘∆∫ Ò◊Á∆ «’ Ï∞µ„∂-Ï≈∂ ’œ‰ «Í¡≈ ’Á≈ ‘À! «Î
’«‘ßÁ≈ ‘À «’ ¡≈͉∂ ¡ßÁ fi≈’ ’∂ Á∂÷ «’ ¿∞‘ Â∂∂ ¡ßÁ ÏÀ·∆ ‘À «’ È‘∆∫Õ
¡ßÁ ÏÀ·∆ ‘ØÚ∂ ‹ª È≈ Í Ì»ÂÈ∆ ω ’∂ ⁄∞ßÏÛ∆ ‘ج∆ ‹» ‘ÀÕ ‘ Ú∂Ò∂ «¬’
«Î’ ω ’∂ ÓÈ Á∂ ¡ßÁ Â≈ Úª◊ «ÎÁ∆ «‘ßÁ∆ ‘ÀÕ ◊Á‰ Á∂ ÁÁ Úª◊
’µ√ ’∂ µ÷Á∆ ‘À ÓÀÈ»ßÕ Ï∞∂ √∞ÎÈ∂ Úª◊ ¡µ÷ª «Úµ⁄ Ú√Á∆ ‘ÀÕ «¬‘ ª ÓÀ∫ ’Á∂
√Ø«⁄¡≈ Ú∆ È‘∆∫ √∆ «’ ÓÀ‚Ó È≈Ò Ó∂≈ √ßÏßË ‹ØÛ Á∂Ú∂◊∆ Â∂ ¿∞√∂ È»ß «¬√ Ï≈∂
Â≈‘È∂-«Ó‘‰∂ Á∂‰ Òµ◊ ÍÚ∂◊∆Õ ¿∞√ «ÁÈ ÓÀ√‹ Ì∂«‹¡≈ «’ ‹∂ Ó∂∂ È≈Ò «Í¡≈
È‘∆∫ ª È’Ò∆ ¡≈¬∆‚∆‹ ω≈ ’∂ Ó∂∂ È≈Ò ÁØ√Â∆¡ª «’¿∞∫ Í≈ «‘ª? «¬√ ÿ∞ß‚
Á∆ ’∆ ÒØÛ ‘À? ÍÂ≈ È‘∆∫ ’ÓÒ∆ «Ú‘Ò∆ ÏÀ·∆ ’∆ ’∆ √Ø⁄Á∆ «‘ßÁ∆ ‘À! ’¬∆ Ú≈
ª ¿∞‘Á∂ ”Â∂ Â√ Ú∆ ¡≈¿∞‰ Òæ◊Á≈ ‘ÀÕ
‡≈¬∆√È Êµ’ ’∂ ¿∞√ ’ØÒ ¡≈ ÷ÛÁ≈ ‘ÀÕ
¡≈ Ϭ∆ ⁄µÒ∆¬∂Õ Ó‘≈≈‰∆ È»ß Á∂÷∆¬∂ ‹≈ ’∂Õ
‡≈¬∆√È Í»¤ ÷Û∆ ’’∂ ¿∞‘Á∂ Ï≈Ï Â∞È Òæ◊Á≈ ‘ÀÕ ’¬∆ Ó‘∆È∂ ‘Ø
◊¬∂ «¬√ ÷Ò‹◊‰ «Úµ⁄ «Í¡ªÕ ¿∞‘ fiµÒ∆ ¡≈͉∆ Ë∞ßÈ Á∆ ͵’∆ ‘À, «¬’Ø ◊µÒ
”Â∂ ¡Û∆ ‘ج∆ ‘À «’ ÓÀ∫ ÂÀÈ»ß «Í¡≈ ’Á∆ ‘ª Â∂ ÏÁÒ∂ «Úµ⁄ Â»ß Ú∆ ÓÀÈ»ß «Í¡≈
’Õ «‹Ú∂∫ «Í¡≈ Óß◊ È‘∆∫ ‘∆, ÷Ø‘ ‘∆ ‘ØÚ∂Õ ¿∞√ Á≈ «¬‘Ø fiµÒ ¿∞√ È»ß ÏÒœ’
’È ÂØ∫ Ø’Á≈ ‘ÀÕ ‹∂ «¬‘ ◊µÒ ∂ÚÂ∆ Â’ Í∞‹∂ ª ¿∞‘ «’ßÈ∆ Á∞÷∆ ‘ØÚ∂? ϵ«⁄¡ª
È»ß ÍÂ≈ ⁄µÒ∂ ª ¿∞‘ ’∆ √Ø⁄‰◊∂?
¿∞‘ «Í¤Ò≈ ◊∂‡ ÷ØÒ∑ ’∂ Ï◊∆⁄∂ «Úµ⁄ ¡≈ ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ ÂœÒ∆¡≈ ÒÀ ’∂
‡≈¬∆√È Á∂ ÍÀ √≈Î ’Á≈ ‘À ª ‹Ø ∂Â≈ ‹ª ‘Ø ◊ßÁ ÿ Á∂ ¡ßÁ È≈ ‹≈Ú∂Õ
∂ÚÂ∆ ¿∞‘Ȫ Á∂ ¡≈¿∞‰ Á≈ ÷Û’≈ √∞‰ ¿πµ· ‹ªÁ∆ ‘ÀÕ ‡≈¬∆√È ‹≈ ’∂ ∂ÚÂ∆ Á∆
◊ØÁ∆ «Úµ⁄ «√ µ÷ «ÁßÁ≈ ‘ÀÕ ∂ÚÂ∆ ¿∞√ Á∂ «√ «Úµ⁄ ÷≈‹ ’È Ò◊Á∆ ‘ÀÕ
≈ÚÒ ‡≈¬∆√È Ò¬∆ ÷≈‰≈ ¿∞√ Á∂ ’œÒ∂ «Úµ⁄ Í≈ «ÁßÁ≈ ‘À Â∂ ¡≈Í ⁄≈‘ ω≈¿∞‰
Òæ◊Á≈ ‘ÀÕ Ó‘≈≈‰∆ Á∆ «√‘ ’∞fi ·∆’ È‘∆∫ Ò◊Á∆Õ «√‘ ª ‘∞‰ Ó∂∆ Ú∆
·∆’ È‘∆∫ «‘ßÁ∆Õ ÒµÂª ÁÁ ’È Ò◊Á∆¡ª ‘ÈÕ ‚≈’‡ È∂ ÏÒµ‚ ÍÀ√
Á∆ ◊ØÒ∆ ÚË≈ «ÁµÂ∆ ‘ÀÕ «¬‘ ◊ØÒ∆ ª ¡√Ò «Úµ⁄ «¬√ ’ÓÒ∆ È∂ ÚË≈¬∆ ‘ÀÕ ‹∂
«¬‘∆ ‘≈Ò «‘≈ ª «¬‘ ‘≈‡ ¡‡À’ Ú∆ Á∂ √’Á∆ ‘ÀÕ «¬‘Á≈ ’ج∆ «¬ß‹≈Ó
’È≈ ‘∆ ÍÚ∂◊≈Õ
¿∞‘ ⁄≈‘ Á≈ ’µÍ ∂ÚÂ∆ Ó∞‘∂ «Ò¡≈ µ÷Á≈ ‘ÀÕ
’∞fi ÷≈‰≈ ª «Ò¡≈ÚªÕ
È‘∆∫, Ï≈‘ Óœ√Ó «’µÁª Á≈?
Óœ√Ó ·∆’ ¡À, Ë∞µÍ ‘À◊∆, Úµ‚∆ ◊µÒ ª «¬‘Ø ¡ÀÕ
√≈Ó È»ß Ú∆ ¬∂Áª Á≈ «‘≈ ª ¬∆√‡ÏœÈ ⁄µÒ∆¬∂?
‹» ⁄µÒª◊∂Õ
‘≈Á√∂ - 82
Í Â∞√∆∫ «◊‡≈ È≈Ò È‘∆∫ ÒÀ ’∂ ‹≈‰∆Õ
«’¿∞∫?
«◊‡≈ È≈Ò ‘ØÚ∂ ª Â∞‘≈È»ß Ó∂≈ ⁄∂Â≈ È‘∆∫ «‘ßÁ≈, Â∞√∆∫ «◊‡≈
«Úµ⁄ ‚∞µÏ ‹ªÁ∂ ˙Õ
‚∞µÏÁ≈ ª ÏßÁ≈ √Ó∞ßÁ «Úµ⁄ ¡À!
È‘∆∫, Â∞‘≈È»ß ÓÀ∫ «◊‡≈ «Úµ⁄ ‚∞µÏ∂ «ÈµÂ Á∂÷Á∆ ¡ªÕ
¡√Ò «Úµ⁄ «◊‡≈ √∞‰È Ú≈Ò∂ Á∂ ÓÈ ¿∞Í ÌÚª ¡√ ’Á∆ ¡ÀÕ
«◊‡≈ ª Â∞√∆∫ ¡≈͉∂ Ò¬∆ Ú‹≈¿∞∫Á∂ ˙, √∞‰È Ú≈«Ò¡ª Ò¬∆ È‘∆∫Õ
¿∞√ √Ó∂∫ ª «‹Ú∂∫ «◊‡≈ È‘∆∫ Â∞‘≈‚≈ ¡ß◊-¡ß◊ Úµ‹ «‘≈ ‘ØÚ∂Õ
¡µ‹ ª ÏÛ∆¡ª ¿∞⁄∆¡ª-¿∞⁄∆¡ª ◊µÒª ’Á∆ ¡À∫!
«¬’ ’Ò≈’≈ Á∆ ÿÚ≈Ò∆ ¡ª, ¬∂È∆ ’∞ ¿∞⁄≈¬∆ ª Ó∂∂ «‘µ√∂ ¡≈¿∞∫Á∆
‘∆ ¡ÀÕ
¡≈÷Á∆ ∂ÚÂ∆ ‘µ√Á∆ ‘ÀÕ ≈ÚÒ ¿∞√ Á∆ Í≈Ú Ú∆¡Ò ⁄∂¡ Á∆ ÏÀ‡∆
Á∂÷‰ Òæ◊Á≈ ‘ÀÕ «¬‘ «¬’ÁÓ ‚À‚ ‘ÀÕ ¿∞‘ ⁄≈‹ ”Â∂ Ò≈ «ÁßÁ≈ ‘ÀÕ ¿∞‘Ȫ Á∂
‹≈‰ Â’ ÏÀ‡∆ ‘≈Ò∂ ¡µË∆ ‘∆ ⁄≈‹ ‘ج∆ ‘ÀÕ «¬‘ Á∂÷Á∆ ∂ÚÂ∆ ¡≈÷Á∆ ‘À,
≈Ú∆, ¡µ‹ «‘‰ «ÁßÈ∂ ¡ªÕ ’µÒ ⁄Òª◊∂Õ
ÓÀ∫ Í∞√ ’ ÒÚª◊≈, «’ßÈ∆ ’∞ Ì≈∆ ¡À∫ »ß!
Â∞√∆∫ ʵ’ ‹≈ÚØ∫◊∂Õ
Ú∆‘-͵⁄∆ «Ó߇ «Úµ⁄ ÓÀ∫ È‘∆∫ ʵ’Á≈Õ
¡≈÷Á≈ ¿∞‘ Á»‹∆ Ú∆¡Ò ⁄∂¡ «Â¡≈ ’È Òæ◊Á≈ ‘ÀÕ
¬∆√‡ÏœÈ Ï∆⁄ ”Â∂ Ú≈‘Ú≈ Ì∆Û ‘ÀÕ ¿∞‘ Ï∆⁄ ’ß„∂-’ß„∂ ω∂ Î∞µ‡Í≈Ê
”Â∂ Ú∆¡Ò ⁄∂¡ ˵’Á≈ ‹≈ «‘≈ ‘ÀÕ ¿∞√ È»ß Òæ◊Á≈ ‘À «’ ’ØÒ Á∆ ÒßÿÁ∂ ÒØ’
¡µ‹ ¿∞√ È»ß ’∞fi «‹¡≈Á≈ ‘∆ ÿ» ‘∂ ‘ÈÕ ’∞fi ÒØ’ «‹Ú∂∫ ¿∞√ È»ß «Íµ«¤˙∫ Ú∆ Á∂÷
‘∂ ‘Ø‰Õ ¿∞‘Ȫ Á∆¡ª È‹ª Á∂ Ú≈ ¿∞‘ Ó«‘√»√ ’ √’Á≈ ‘ÀÕ «¬’ ÍÒ Ò¬∆
¿∞√ È»ß ¡≈͉∂-¡≈Í ¿∞Í Â√ «‹‘≈ ¡≈ ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ ∂ÚÂ∆ ¡≈÷Á∆ ‘À,
≈Ú∆, «’Â∂ ∞’ ‹≈˙Õ
ÂÀÈ»ß ’∆ Òæ◊Á≈, Â∂≈ ≈Ú∆ ʵ’ «◊¡À?
‘Ú≈ Ú∆ ª «Âµ÷∆ ⁄µÒ ͬ∆ ¡ÀÕ
«¬‘ «Âµ÷∆ ‘Ú≈ ¡≈͉≈ ’∞fi È‘∆∫ «Ú◊≈Û √’Á∆Õ
***
«¬’ «ÁÈ ∂‰∞’≈ ¡≈͉∆¡ª ÁØÚª ’∞Û∆¡ª È»ß ÒÀ ’∂ ¡≈ ◊¬∆Õ √ßÁ∆Í È∂
Ï≈¬∆‡È «’√∂ È»ß «ÓÒ‰≈ √∆, ¿∞‘ ¿∞‘Ȫ È»ß Ï∆È «ÚÒ∂‹ ¤µ‚ «◊¡≈ Â∂ √≈Ó
È»ß È≈Ò ‘∆ ÒÀ ‹≈‰≈ √∆Õ ‡ÀÒ∆ ¿∞Í Íß‹≈Ï∆ Á∂ «¬’ ÈÚ∂∫ ◊≈«¬’ Á≈ ÍØ◊≈Ó
¡≈ «‘≈ √∆Õ ¿∞√ Á∆¡ª ÎÀÈ ’∞Û∆¡ª ⁄∆’ª Ó≈ ‘∆¡ª √ÈÕ ∂‰∞’≈ Í∞µ¤‰
Òµ◊∆,
‘≈Á√∂ - 83
 ‚À‚, Â∞√∆∫ ¬∂È≈ È≈¬∆√ «√ß◊ ’Á∂ ˙, Ô» Ó√‡ ‘ÀÚ ÎÀÈ‹, ’∞Û∆¡ª
Âß◊ ’Á∆¡ª ‘؉◊∆¡ª, √≈«¬Á ’ج∆ «Íµ¤∂ ÍÀ ◊¬∆ ‘ØÚ∂, √‡Ø’ Ú∆ ’Á∆ ‘ØÚ∂?
Â∂∂ ‚À‚ Á∂ ◊∆ Ôß◊ ’∞Û∆¡ª Ú≈Ò∂ È‘∆∫Õ
≈ÚÒ ÂØ∫ Í«‘Òª ∂ÚÂ∆ ’«‘ ‹ªÁ∆ ‘ÀÕ ≈ÚÒ ‘µ√‰ Òæ◊Á≈ ‘À,
‘ª, Â∂∆ ÓœÓ Á∆ ◊µÒ Ú∆ ·∆’ ¡À Í Ó∂≈ ª ‹Ú≈È∆ Ú∂Ò∂ Ú∆ ’ج∆
ÎÀÈ È‘∆∫ √∆, Ó∂∂ ª Ô»«‡¿»Ï ¿∞Í Ú∆ ◊∆ ϑ∞Â∂ ÒØ’ª È∂ È‘∆∫ Á∂÷∂-√∞‰∂, ¡ÀÚ∂∫
’∞fi √À’Û∂ «Ú¿» ‘∆ ‘ج∂ ¡≈Õ ‘ª, ‘∞‰ «¬√ ¿∞Ó «Úµ⁄ ¡≈ ’∂ «¬’ ¡œ √‡Ø’
’È Òµ◊∆ ¡ÀÕ
√Íz≈¬∆‹!
’Á∂-’Á∂ ΋»Ò «‹‘∆¡ª ◊µÒª ’È Ò◊Á∆ ¡ÀÕ Í ¡µ‹’µÒ Á∆
√‡Ø«’ß◊ √Ø√Ò Ó∆‚∆¡≈ Â∂ ‘∆ ‘∞ßÁ∆ ¡À, Ï‘∞Â∆ ◊µÒ ‘ØÚ∂ ª ÏÒœ’ ’ Á∂ÚØÕ
≈ÚÒ È»ß «¬’ÁÓ «÷¡≈Ò ¡≈«¬¡≈ «’ «¬‘ ◊µÒ ¿∞√ È»ß È‘∆∫ √∆
’È∆ ⁄≈‘∆Á∆Õ ‹∂ ∂‰∞’≈ È»ß Ó∂ÿÈ≈ Ï≈∂ ÍÂ≈ ⁄µÒ ‹≈Ú∂ ª ’∆ ‘ØÚ∂Õ ¿∞√ È∂
◊µÒª Á≈ «Ú√≈ ÏÁÒ «Ò¡≈Õ
√≈Ó È»ß ≈ÚÒ, ∂‰∞’≈ Â∂ ÁØÚ∂∫ ’∞Û∆¡ª ‡≈¬∆√È È»ß ÒÀ ’∂ √Ó∞ßÁ ÚµÒ
⁄Ò∂ ◊¬∂Õ ’∞Û∆¡ª ◊∂∫Á √∞µ‡-√∞µ‡ ’∂ ‡≈¬∆√È È≈Ò ÷∂‚ ‘∆¡ª √ÈÕ ∂‰∞’≈
ÏØÒ∆,
‚À‚, ÓœÓ Á√Á∆ √∆ «’ ¿∞‘Á∆ Ú∆¡Ò ⁄∂¡ Í∞√ ’«Á¡ª Â∞‘≈È»ß √≈‘
⁄Û∑È Ò◊ÁÀÕ
È‘∆∫ ª! ¬∂Áª Á∆ ’ج∆ ◊µÒ È‘∆∫Õ ¿∞‘È»ß Ì∞Ò∂÷≈ Òµ◊≈ ‘؉≈Õ
‚À‚, ÓÀ∫ Â∞‘≈‚∂ Ï≈∂ Ï‘∞ √Ø⁄Á∆ «‘ßÈ∆ ¡ªÕ ÓœÓ Á∆ Ò≈¬∆Πª ÷≈Ï
‘؉∆ ‘∆ √∆ È≈Ò Â∞‘≈‚∆ Ú∆ ‘Ø ◊¬∆Õ «’√∂ «‚√¬∂ÏÒ È»ß √ßÌ≈ÒÁ≈ ÏßÁ≈ «ÁȪ
«Úµ⁄ ‘∆ ¡µ’ ‹ªÁÀ Í Â∞√∆∫ ª ¬∂È∂ √≈Òª ÂØ∫ √ßÌ≈ÒÁ∂ ¡≈ ‘∂ ‘Ø!
È‘∆∫ Í∞µÂ, ÓÀ∫ ‘≈Ò∂ È‘∆∫ ¡µ«’¡≈ Â∂ ¡µ’‰≈ Ú∆ È‘∆∫Õ È≈Ò∂ ÓÀ∫ ¿∞‘È»ß
«’ßÈ≈ ’∞ √ßÌ≈ÒÁª? ’∂¡ ¡≈ ‹ªÁ∆ ¡À, «Î ∂ÚÂ∆ ¡≈͉∂ Ï‘∞ ’ßÓ ¡≈Í ‘∆
’ ÒÀ∫Á∆ ¡ÀÕ Ï≈‘ Ú∆ ¿∞‘ «¬’µÒ∆ ‹≈ ¡≈¿∞∫Á∆ ¡ÀÕ ¿∞√ «ÁÈ ’∞fi Á∂ Ò¬∆
Ú∆¡Ò ⁄∂¡ ÓÀÈ»ß Âª Í∞√ ’È∆ ͬ∆ «’ √’»‡ Á∆ ÏÀ‡∆ ‚≈¿»È √∆Õ
ÓÀ∫ √Ø⁄Á∆ ¡ª «’ Â∞‘≈‚∆ «‹ßÁ◊∆ «’ßÈ∆ ∞Óª«‡’ √∆Õ Â∞√∆∫ ÍØ◊≈Ó
Á∂‰ ‹ªÁ∂ «’ßÈ∂ ¿∞Â√≈‘ «Úµ⁄ ‘∞ßÁ∂ √∆!
√Á≈ È≈ Ï≈◊∆∫ ’Ø«¬Ò ÏØÒ∂, √Á≈ È≈ Óœ‹ Ï‘≈ªÕ Í∞µÂ √≈∆ ¿∞Ó
«‹ßÁ◊∆ «¬’Ø «‹‘∆ È‘∆∫ «‘ßÁ∆Õ ÚËÁ∆ ¿∞Ó È≈Ò Ï‘∞ ’∞fi ÿ‡Á≈ ⁄Ò∂ ‹ªÁ≈Õ
«Î ÓÀ∫ √Ø⁄Áª «’ «¬‘ √≈‚∆ «‹ßÁ◊∆ Á∆ Á»‹∆ «¬ß«Èß◊ ¡ÀÕ ¡≈‘ Á∂÷ √Ó∞ßÁ Á≈
«’È≈≈, Èß◊∂ ÍÀ∫∆ Â∞È Á∆ ¡Ó∆∆, «¬‘ «’æÊ∂ «ÓÒÁ≈ √Ì ’∞fi! «Î ‘∞‰ «¬‘
«Íß‚ ¡≈͉≈ Òæ◊Á≈Õ √≈∂ ‘∆ ‹≈‰Á∂ ¡≈Õ ¬∆√‡ÏœÈ «Úµ⁄ Ú∆ Ï‘∞ √≈∂
‘≈Á√∂ - 84
Ú≈’Î ¡ÀÕ Òß‚È È≈ÒØ∫ ¡Òµ◊ Í ÚË∆¡≈ «‹ßÁ◊∆ ¡ÀÕ √≈‚∂ Ò¬∆ «¬‘ «È‘ÓÂ
Úª◊ ¡ÀÕ ÓÀ∫ ª ‘∞‰ «¬Ê∂ ‘∆ «‘‰≈ ⁄≈‘∞ßÈ≈Õ
ÓÀ∫ Â∂ √ßÁ∆Í √Ø⁄Á∂ ¡ª «’ Â∞√∆∫ Òß‚È ¡≈ ‹≈ÚØ, ÓœÓ È»ß √ßÌ≈Ò‰ «Úµ⁄
¡√∆∫ Ú∆ Â∞‘≈‚∆ ÓµÁÁ ’ √’Á∂ ¡ªÕ
ÓÀ∫ Â∞‘≈‚∆ √Ø⁄ Á∆ ’Á ’Áª Í ‘≈Ò∂ ÓÀ∫ ·∆’ ¡ª Â∂ Â∞‘≈‚∆ Óª È»ß
Ú∆ ‘≈Ò∂ √ßÌ≈Ò Á∆ Ï‘∞Â∆ ÒØÛ È‘∆∫Õ ‘ª, ‹Á ÒØÛ Í¬∆ ª √Ì Â∞√∆∫ ‘∆ ’È≈Õ
≈ÚÒ È»ß ∂‰∞’≈ Á≈ «¬Ú∂∫ «Î’ ’È≈ Ï‘∞ ⁄ß◊≈ Òµ◊ «‘≈ √∆Õ ¿∞‘
ÿ Á∆¡ª ‘Ø ◊µÒª ’Á∂ ÿ È»ß Ó∞Û Í¬∂Õ ≈ÚÒ È∂ ‡≈¬∆√È È»ß ’ØÒ Ï∞Ò≈ ’∂
Ò∆‚ Í≈ Ò¬∆Õ ‘∞‰ ‡≈¬∆√È ÿ ÚµÒ È»ß «÷µ⁄Á≈ ¿∞√ Á∂ ¡µ◊∂-¡µ◊∂ Â∞È Òµ◊≈Õ
ÿ ¡≈¬∂ ª √ßÁ∆Í Ú∆ ¡≈«¬¡≈ ÏÀ·≈ √∆Õ ≈ Á≈ ÷≈‰≈ ¿∞‘Ȫ «¬’µ«·¡ª
÷≈Ë≈ Â∂ ¿∞‘ Ú≈Í√ ‹≈‰ Ò¬∆ ’≈ «Úµ⁄ ‹≈ ÏÀ·∂Õ
¿∞‘ ‘≈Ò∂ ◊¬∂ ‘∆ √È «’ ¡«ÌÒ≈√ Á≈ ÎØÈ ¡≈ «◊¡≈Õ ¡«ÌÒ≈√
¡’√ «¬√∂ Ú∂Ò∂ ‘∆ ÎØÈ ’«¡≈ ’Á≈ √∆, ‹≈ ’∞ ‘Ú≈ «Í¡≈‹∆ ‘Ø ’∂Õ ‹ÁØ∫ Á∆
Ó∂ÿÈ≈ Ú≈Ò∆ ’‘≈‰∆ √∞» ‘ج∆ ‘À ¿∞‘ ¡’√ ÎØÈ ’ Òµ◊≈ √∆Õ
’∆ ‘≈Ò Ï¬∆ Â∂∆ Ó∂ÿÈ≈ «√ßÿ Á≈?
ÍÂ≈ È‘∆∫, ÓÀ∫ ª ¿∞‘Á∆ «’√∂ ◊µÒ Á≈ ‹Ú≈Ï ‘∆ È‘∆∫ «ÁßÁ≈ ‘∞ßÁ≈Õ
Â∂∂ ¡ßÁ Ó∂ÿÈ≈ Ú≈Ò≈ √œÎ‡-Ú∂¡ «Îµ‡ ‘Ø ⁄∞µ’ÀÕ Â»ß ÓÈ ‘∆ ÓÈ
¿∞‘Á∂ Ï≈∂ √Ø⁄Á≈ «‘ßÈÀ, ÓÀÈ»ß ÍÂ≈Õ
√Ø⁄‰ ª Â∞√∆∫ Á∞√Ó‰ Ï≈∂ Ú∆ Ò◊Á∂ ‘ØÕ
«Í¡≈ Ú∆ ª Á∞√Ó‰ È≈Ò ‘∆ ‘∞ßÁÀÕ Á∂÷Á≈ È‘∆∫ «ÎÒÓª «Úµ⁄, Í«‘Òª
‘∆Ø ‘∆Ø«¬È «’µÁª ÒÛÁ∂ Â∂ «Î ◊≈‰∂ ◊≈¿∞∫Á∂ ¡≈Õ
¿∞‘ «ÎÒÓ ‘∞ßÁ∆ ¡ÀÕ
«‹ßÁ◊∆ Ú∆ «¬’ «ÎÒÓ ‘∆ ¡À «Í¡≈∂Õ ¡≈͉∆ ‘∆ ’‘≈‰∆ Ï≈∂ Á∂÷, ‘À
«’ È‘∆∫ «¬’ Í»∆ Á∆ Í»∆ «ÎÒÓÕ «ÎÒÓ Á∂ ÎÒœÍ ‘∆Ø Úª◊ Óœ’≈ ‘∆ È‘∆∫
«Ó«Ò¡≈Õ «¬’ ‘≈Á√∂ È∂ «ÎÒÓ∆ ’‘≈‰∆ Úª◊ «’µÁª «‹ßÁ◊∆ ÏÁÒ ’∂ µ÷
«ÁµÂ∆Õ ‘∞‰ «ÎÒÓ Á∆ √≈¬∆‚ ‘∆Ø«¬È Úª◊ Ó∂ÿÈ≈ Á∆ ¡À∫‡∆ ‘ج∆ ¡À, Â»ß «’√∂
«‹µÁ∆ ‘∆Ø Úª◊ ¡«Û¡≈ ÏÀ·ª, «ÁÒØ∫ ¿∞‘È»ß «Í¡≈ ’ÁªÕ
È‘∆∫ Ì≈¬∆, ’ج∆ «Í¡≈-«Ú¡≈ È‘∆∫Õ «Í¡≈ ‘؉ Ò¬∆ Ï‘∞ ’∞fi
⁄≈‘∆ÁÀÕ
«Í¡≈ ‘؉ Ò¬∆ «√Î «¬’ «ÁÒ ‘؉≈ ⁄≈‘∆ÁÀÕ Á∂÷ ÒØ’ µÏ È»ß
Í≈¿∞‰ Ò¬∆ ¿∞‘È»ß «’ßÈ∆¡ª ¡≈Ú≈‹ª Ó≈Á∂ ¡≈ «’ «¬’ «ÁÈ µÏ Ï‘∞Û∂Õ ¬∂Áª
‘∆ Ó∂ÿÈ≈ ‘À◊∆, «Ú⁄≈∆ √Ø⁄Á∆ ‘ج∂◊∆ «’ «¬’ «ÁÈ Âª ‘≈’ ‘»’ ω ’∂ Â∂∂
«ÁÒ Â’ Í∞µ‹∂◊∆ ‘∆Õ
Â»ß ‘∞‰ ÿ∞µ‡ Í∆Â∆ ‘ج∆ ¡À Â∂ Ó∂∂ ”Â∂ ÷∆ ’∆ ‹≈ÈÀ!
‘≈Á√∂ - 85
 ≈ÚÒ ⁄œ‘≈È, Â»ß Ú∆ ÿ∞µ‡ Í∆ Â∂ Ó∂ÿÈ≈ È»ß ÎØÈ ’Õ ¿∞‘ Â∂∆ ¿∞‚∆’ ¡≈ ’∂ Á≈Ò≈ ‘∆ ·«‘Ø◊∂?
’ ‘∆ ¡ÀÕ ¬∂√ ¿∞Ó Á∂ «¬√’ «Úµ⁄ «‹‘Û≈ ¡≈ÈßÁ ¡À È≈ ¿∞‘ «’Â∂ ‘Ø È‘∆∫Õ ‘ª, ‘Ø «’æÊ∂ ·«‘È≈Õ ÿ ‹≈ ◊ßÁ≈ ‘ج∂◊≈, «’√∂ È»ß ’«‘ ’∂ √≈Î
Ó∂∆ ÓßÈÕ ’Ú≈ ÒÚª◊≈Õ
¡«ÌÒ≈√ ¡≈͉∆ ◊µÒ ’«‘ ’∂ ÎØÈ µ÷ «ÁßÁ≈ ‘ÀÕ ≈ÚÒ Ó»ß‘ «Úµ⁄ ‘∆ ÓÀ∫ Á≈Ò≈ Â∞‘≈È»ß «ÓÒ‰ ¡≈ √’Á∆ ¡ª?
¡≈÷Á≈ ‘À, “Ó»÷”Õ ‹»Õ
Ó∂ÿÈ≈ Á≈ «÷¡≈Ò «¬’ √«’ß‚ Ò¬∆ ¿∞√ Á∂ ÓÈ «Úµ⁄ Á∆ Â∂‹ ’≈ ¬∂È∂ «Í¡≈ È≈Ò ◊µÒª ’È Ò¬∆ √∞’∆¡≈Õ ‘∞‰ «¬’ Ú≈ ÍÒ∆‹
Úª◊ Òßÿ ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ Ó∂ÿÈ≈ Ï‘∞ «ÁȪ ÂØ∫ ⁄∞µÍ ‘ÀÕ ‘∞‰ ’∞fi √∞µ÷ Á≈ √≈‘ ¡≈ “¡≈¬∆ ÒÚ Ô»” ’«‘ «Á˙Õ
«‘≈ ‘ÀÕ Ó∂ÿÈ≈ È∂ ’≈Î∆ «ÁȪ ÂØ∫ √∞Ë≈ È»ß Ú∆ ’ج∆ √∞È∂‘≈ È‘∆∫ Ì∂«‹¡≈Õ «ÂßÈ ’∞ ≈ÚÒ ’≈‘Ò∆ È≈Ò ÎØÈ ’µ‡ «ÁßÁ≈ ‘ÀÕ
‘ÎÂ∂ Ï≈¡Á ¡⁄≈È’ Ó∂ÿÈ≈ Á≈ ÎØÈ ¡≈ ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ ¿∞‘ √Ø⁄Á≈ ‘À «’ ⁄∞µ’ª ‹ª ***
È≈ ⁄∞µ’ªÕ «Î ¿∞√ Á∂ ÓÈ «Úµ⁄ ¡≈¿∞∫Á≈ ‘À «’ «’¿∞∫ È≈ √Ófi≈¿∞‰ Á∆ ’Ø«√√ ≈ÚÒ Á∆ √Óµ«√¡≈ ‘Ø ¿∞Òfi ‹ªÁ∆ ‘ÀÕ ¿∞‘ ¡≈͉∂ «ÂßȪ √Ò≈‘’≈ª
’ªÕ ¿∞‘ ‘ÀÒØ ’«‘ßÁ≈ ‘ÀÕ Ï≈∂ √Ø⁄Á≈ ‘ÀÕ «ÚßÁ Â∂ ¡«ÌÒ≈√ «¬’ Á»‹∂ Á∂ «¬’ÁÓ ¿∞Ò‡ ◊µÒ ’Á∂ ‘È
‹≈È, ·∆’ ‘Ø? «¬√ Ò¬∆ ¿∞‘Ȫ È≈Ò ◊µÒ ’È≈ Á≈ ’ج∆ Î≈«¬Á≈ È‘∆∫Õ √≈«¬Á √∞Ë≈ ‘∆ ’ج∆
Ó∂ÿÈ≈ ‹∆, ‹≈È È≈ ’‘ØÕ √∞fi≈¡ Á∂ √’∂Õ
‹≈È Âª ÓÀ∫ ’‘ª◊∆ Í ¡≈͉≈ “¡≈¬∆ ÒÚ Ô»” ‘≈Ò∂ ÓÀ∫ ¡≈͉∂ ’ØÒ ≈ÚÒ, ÓÀÈ»ß Âª «¬‘ ¿∞√ Á≈ «ÁÓ≈◊∆ Ó√Ò≈ Òæ◊Á≈ ¬∂Õ «¬√∂ Ò¬∆
µ÷Á∆ ¡ªÕ ÷ÂÈ≈’ Ú∆ ¬∂Õ ÓÀ∫ «¬’ √Ò≈‘ Á∂Úª◊∆Õ
Áµ√Ø, ÎØÈ ’∆Â≈? «Á˙Õ
ÓÀ∫ ’≈ ÏÁÒ‰∆ ¡ª, Áµ√Ø «’‘Û∆ ÒÚª? ¡À‡ØÓÀ«‡’ ‘ØÚ∂Õ ¡√Ò «Úµ⁄ Â»ß ¿∞‘È»ß ‹≈‰∂-¡‰‹≈‰∂ Ï‘∞ ڵ‚∂ √∞ÎÈ∂ «Á÷≈ ⁄µ∞’≈ ¬∂∫Õ
ÓÀÈ»ß ’≈ª Ï≈∂ Ï‘∞Â≈ È‘∆∫ ÍÂ≈Õ ‘∞‰ ∂ÚÂ∆ È»ß ÌØ√∂ «Úµ⁄ ÒÀ ’∂ √≈∆ ◊µÒ Áµ√ Â∂ «‹Ê∂ Â»ß ◊ÒÂ∆ ’∆Â∆ ¿∞‘Á∂
«¬‘ Áµ√Ø «’ ‚∆ÔÒ Ú≈Ò∆ ÒÚª «’ ÍÀ‡œÒ Ú≈Ò∆Õ Ï≈∂ ∂ÚÂ∆ ÂØ∫ Ó∞¡≈Î∆ Óß◊Õ «Î ∂ÚÂ∆ ÂØ∫ Ó∂ÿÈ≈ È»ß ÎØÈ ’≈, ¿∞Ó∆Á ¬∂ «’ ¿∞‘
‚∆ÔÒ Ú≈Ò∆ √√Â∆ ͬ∂◊∆Õ ·ß‚∆ ÍÀ ‹≈Ú∂◊∆Õ
Â∞‘≈‚∂ ’ØÒ «’‘Û∆ ¡À? È‘∆∫ ÓÀ‚Ó, ∂ÚÂ∆ ÂØ∫ «¬‘ ÏÁ≈√ ȑ∆∫ ‘؉≈, ¿∞‘Á∆ «√‘ Ú∆ ‘∞‰
Ó∂∂ ’ØÒ Âª Ó√‚∆‹ Á∆ Ú∆‡Ø ¡À, ÚÀÈ «‹‘∆ ‘∞ßÁ∆ ¡À, ÓÀÈ»ß ∂ÚÂ∆ Á∆ ÷≈Ï ‘Ø ‘∆ ¡À, ÓÀ∫ «¬‘ «√’ È‘∆∫ ÒÀ √’Á≈Õ
Ú∆¡Ò ⁄∂¡ ’’∂ µ÷‰∆ ÍÀ∫Á∆ ¡ÀÕ È≈Ò∂ ‡≈¬∆√È Ú∆ «¬‘Á∂ «Úµ⁄ √«‘‹∂ ¡≈ «Î «¬’ ≈‘ ‘Ø ‘À◊≈ «’ «¬ß‚∆¡≈ ‹≈‘, Ï«‘ ’∂ ¿∞‘Á∂ È≈Ò √≈∆
‹ªÁ≈Õ ◊µÒ ’Õ
«¬ß‚∆¡≈ ’Á ¡≈ ‘∂ ˙? Ó∂≈ «¬ß‚∆¡≈ ‹≈‰≈ ¬∂È≈ √œ÷≈ È‘∆∫Õ ∂ÚÂ∆ È»ß «’æÊ∂ ¤µ‚ª◊∂Õ ∂‰∞’≈ Â∂
’ج∆ ÍØ◊≈Ó È‘∆∫Õ ◊œÚ ’ßÓ ’Á∂ ¡≈Õ È«√ß◊ ‘ØÓ «Úµ⁄ ÓÀ∫ ¤µ‚‰≈ È‘∆∫ ⁄≈‘∞ßÁ≈Õ
¡≈, Ó∞fi∂ √Ófi≈È∂ ’∂ Ò∆¬∂ ¡≈, ¬∂’ Ú≈ «Î ¤ØÛ ’∂ ‹≈È∂ ’∂ Ò∆¬∂ ¡≈Õ ∂ÚÂ∆ È»ß Âª Â»ß Ó∂∂ ’ØÒ ¤µ‚ Á∂ Í ’∞fi È≈ ’∞fi ª ’È≈ ‘∆ ÍÚ∂◊≈Õ
È‘∆∫ ‹∆, ‘≈Ò∂ ¬∂Áª Á≈ ’∞fi È‘∆∫Õ Â∂∂ ¡≈͉∂ ‘∆ Ï∆‹∂ ’ß‚∂ ¡≈ «¬‘, ‘∞‰ Ì∞◊ ϵ⁄»Õ
‹Á ¡≈¬∂ ÓÀÈ»ß «ÓÒØ∫◊∂? ¡≈÷Á∆ ‘ج∆ √∞Ë≈ ‘µ√Á∆ ‘ÀÕ ≈ÚÒ È»ß ¿∞√ Á≈ ‘≈√≈ ⁄ß◊≈ È‘∆∫
«’¿∞∫ È‘∆∫? «‹Ê∂ ‘ØȪ È»ß «ÓÒª◊≈ Â∞‘≈È»ß Ú∆ «ÓÒ ÒÚª◊≈Õ Òæ◊Á≈Õ...
Â∞‘≈È»ß ÍÂ≈, ‹ÁØ Â∞√∆∫ «¬ß‚∆¡≈ ¡≈¿∞∫Á∂ ‘Ø Âª Â∞‘≈È»ß «¬ÊØ∫ Á≈ «√ßÓ «¬’ «ÁÈ ‹Á ¿∞‘ ‡≈¬∆√È È»ß ÿ∞Ó≈ ’∂ Ú≈Í√ ¡≈¿∞∫Á≈ ‘À ª ∂ÚÂ∆
È‘∆∫ «ÓÒÁ≈, ÓÀ∫ Â∞‘≈‚∂ Ò¬∆ «¬’ ÎØÈ «Úµ⁄ «√ßÓ Í≈ ’∂ «Â¡≈ µ÷ª◊∆, «¬‘Á≈ ¡≈÷Á∆ ‘À,
«Î’ È≈ ’È≈Õ ÁØ ÎØÈ ¡≈¬∂ Â∞‘≈‚∂ Ó◊Ø∫, «¬’ Ó∂∂ Ò¬∆ Â∂ «¬’ Â∞‘≈‚∂ Ò¬∆Õ
ÊÀ∫’√Õ «’‘Á∂ «’‘Á∂?
‘≈Á√∂ - 86 ‘≈Á√∂ - 87
 «¬’ ª √∞Ë≈ ÌÀ‰‹∆ Á≈Õ
’∆ ’«‘ßÁ∆?
’«‘ßÁ∆, ÓÀ∫ «¬ß‚∆¡≈ ‹≈ ‘∆ ¡ªÕ
’Ó≈Ò ¡À! ‘≈Ò∂ ’µÒ ‘∆ ª Ó∂∆ √∞Ë≈ È≈Ò ◊µÒ ‘ج∆ ¡À, ÓÀÈ»ß Âª
¿∞‘È∂ Áµ«√¡≈ È‘∆∫Õ
’«‘ßÁ∆, ¡µ‹ ‘∆ ÍzØ◊≈Ó Ï«‰¡ªÕ Í∞µ¤Á∆ √∆, ’∞fi Óß◊≈¿∞‰≈ ª Áµ√Õ
ÓÀ∫ «’‘≈, ’≈Ò∆ Ó«‘ßÁ∆Õ
Á»‹≈ ÎØÈ «’‘Á≈?
Á»‹≈ Á≈Ò≈ ÂØ∫ √ω Ì≈‹∆ Á≈Õ ‹Ó∆È Á∆ ’ج∆ ◊µÒ ’È∆ ⁄≈‘∞ßÁ≈
√∆ Â∂ ’«‘ßÁ≈ «’ ÿ Á∆ ’ßË «Úµ⁄ Â∂zÛ ¡≈¬∆ ‘ج∆ ¡ÀÕ ’«‘ßÁ≈, ‹∂ ‘Ø √’∂ ª
◊∂Û≈ Ó≈ ‹≈˙Õ
≈ÚÒ √Ø⁄ª «Úµ⁄ ÍÀ ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ «¬’ «’‘Ø «‹‘≈ Óœ’≈-Ó∂Ò Ï‰ «‘≈ ‘À!
‘≈Ò∂ ’µÒ ‘∆ ÓÀ‚Ó √Ò≈‘ Á∂ ‘∆Õ
≈Ú∆, Á∂÷ Ò˙, ‹≈ ¡≈˙, ÷⁄‰ ‹Ø◊≈ ª ÷∂ª Á≈ ‘≈Ò≈ ‘∆ ‘Ø ‹≈‰ªÕ
«¬ß‚∆¡≈ ‹≈‰ Á≈ ÎÀ√Ò≈ ¿∞‘ ¬∂È∆ ’≈‘Ò∆ «Úµ⁄ «’Ú∂∫ ’∆Â≈ ‹≈ √’Á≈
√∆,
Ó‘≈≈‰∆, ÓÈ È‘∆∫ «¬ß‚∆¡≈ ‹≈‰ Á≈Õ
Â∞‘≈‚∆ ‹Ó∆È ¡À, ÿ ¡À, Â∞‘≈È»ß ‹≈‰≈ ⁄≈‘∆Á≈Õ
‹∂ ‹≈‰≈ ‘∆ ¡À ª Â»ß Ú∆ È≈Ò ⁄µÒÕ Ï‘∞ √≈Ò ‘Ø ◊¬∂ ÂÀÈ»ß ◊¬∆ È»ß
Ú∆Õ
È‘∆∫, ÓÀ∫ È‘∆∫ ‹≈‰≈Õ «‹Ê∂ ÓÀ∫ È⁄Á∆-‡µÍÁ∆ ◊¬∆ √∆ ¿∞Ê∂ ÓÀ∫ Ú∆¡Ò
⁄∂¡ ”Â∂ «’µÁª ‹≈ √’Á∆ ¡ª? Ó∂∂ ÂØ∫ ª «¬Ê∂ Á∂ ÒØ’ª Á≈ Â√ ‘∆ È‘∆∫
fiµ«Ò¡≈ ‹ªÁ≈Õ
≈ÚÒ Ìµ‹ ’∂ ¿∞√ È»ß ¡≈͉∆ ‹µÎ∆ «Úµ⁄ ÒÀ ÒÀ∫Á≈ ‘À,
Ó∂∆¡ª ҵª Â∂∆¡ª ‘∆ ‘À◊∆¡ª, «¬’ Ú≈ ⁄µÒ, ÿÈ∂Û∆ ⁄µ∞’ ’∂ ÒÀ
⁄Òª◊≈Õ
È‘∆∫, Ï‘∞ ¡œ÷∂ ‘؉≈ ÍÀ∫Á≈Õ ¡≈ͪ √Í∂È ◊¬∂ ‘∆ √∆, Ú∆¡Ò ⁄∂¡
Ò¬∆ ¬∂È∆¡ª √‘»Òª Á∂ Ï≈Ú‹»Á «’ßÈ∂ ¡œ÷∂ ‘ج∂ √∆! ...Â∞√∆∫ «¬’µÒ∂ ‘∆ ‹≈˙Õ
Â∂≈ «’¡≈ ‘Ø◊≈ ’≈Ò∆¡≈?
ÓÀ∫ ∂‰∞’≈ Â∂ ◊œÚ È»ß ÎØÈ ’ª◊∆, È‘∆∫ ª È«√ß◊ ‘ØÓ Âª ‘À◊≈ ‘∆Õ
È«√ß◊ ‘ØÓ ·∆’ È‘∆∫, ‹∂ ’ج∆ ÁØȪ «Úµ⁄Ø∫ ÂÀÈ»ß √ªÌ‰ Ò¬∆ ÓßÈÁ≈
ª ‘∆ ÓÀ∫ ‹≈Úª◊≈Õ
≈ÚÒ Á∂ ÓÈ «Úµ⁄ «’ßÈ≈ ’∞fi ÿ∞ßÓ‰ Òµ◊ «Í¡≈Õ ’∆ ¡‹∆Ï «‹‘≈
√ÏµÏ Ï‰ «‘≈ ‘ÀÕ «¬‘ ª ⁄ß◊≈ ‘∆ ‘Ø «‘≈ ‘ÀÕ È≈Ò∂ Ó∂ÿÈ≈ È»ß «ÓÒ ÒÚª◊≈,
‘≈Á√∂ - 88
√≈∆ ◊µÒ ’ª◊≈Õ «¬’ Í≈√∂ ª ◊µÒ ‘ØÚ∂◊∆Õ Ø‹ Á∆ «ÿµ⁄-«ÿµ⁄ ·∆’ È‘∆∫
‘∞ßÁ∆Õ
«‹√ «ÁÈ ∂‰∞’≈ È∂ ∂ÚÂ∆ È»ß √ßÌ≈Ò‰ Á∆ ‘≈Ó∆ Ì∆ ¿∞√ «ÁÈ ÂØ∫ ª
¿∞‘ «‹Ú∂∫ ¿∞‚‰ ‘∆ Òæ«◊¡≈ ‘ØÚ∂Õ «‹√ «ÁÈ √∞Ë≈ ⁄œË∆ È∂ «¬ß‚∆¡≈ Ò¬∆ ⁄Û∑È≈
√∆, ¿∞√ Á≈ ÎØÈ ¡≈«¬¡≈,
’∞fi ⁄≈‘∆Á≈ ¬∂ «¬ß‚∆¡≈ ÂØ∫?
ÓÀ∫ Ú∆ ‹≈ «‘ª, Ï√ «‡’‡ Ï∞µ’ ’≈¿∞‰∆ ¡ÀÕ
«¬‘ ª ’Ó≈Ò ‘Ø ◊¬∆Õ ¿∞È∆-Ú∆‘ Ó≈⁄ È»ß «ÁµÒ∆ Á∂ «ÚßÁ ß◊-
√≈Ò≈ «Úµ⁄ √ß◊∆ √Ó∂ÒÈ ¬∂Õ ¿∞Ê∂ ‹» Í‘∞ß⁄∆∫Õ Á∂÷‰ Ú≈Ò≈ ‘∞ßÁ≈ «¬‘Õ
≈ÚÒ È∂ Á√ Ó≈⁄ Á∆ «‡’‡ Ï∞µ’ ’≈ Ò¬∆Õ ‡≈¬∆√È Ò¬∆ Ú∆ ‚œ◊-
’ÀÈÒ «Úµ⁄ Ï∞«’ß◊ ’≈ «ÁµÂ∆ «‹Ê∂ Â∞√∆∫ ¡≈͉∂ ’∞µÂ∂ È»ß ’∞fi «ÁȪ Ò¬∆ ¤µ‚
√’Á∂ ‘ØÕ ¿∞√ È∂ √≈≈ √≈Ó≈È Ú∆‡Ø «Úµ⁄ µ«÷¡≈, ∂ÚÂ∆ Á≈ Ú∆Õ ‹Á ¡≈͉∆
«◊‡≈ µ÷‰ Òµ◊≈ ª ∂ÚÂ∆ ÏØÒ∆,
≈Ú∆, Ú≈Í√ µ÷Ø «¬‘È»ß, ‹Á ÓÀ∫ È‘∆∫ «¬ß‚∆¡≈ ‹≈ ‘∆ ª «¬‘ Ú∆
«’¿∞∫ ‹≈Ú∂?
«’¿∞∫ «Ú⁄≈∆ Á∂ «Íµ¤∂ ͬ∆ «‘ßÈ∆ ¡À∫?
«ÂßÈ ‘Ϋ¡ª Á∆ √≈∆ ◊µÒ ¡À, ¿∞Ê∂ Ú∆ ÒØ’ª È»ß ÏØ ’Ø∫◊∂, «Íß‚ Á∂
’∞µÂ∂ «Íµ¤∂ Í∞¡≈˙∫◊∂!
***
√Ú∂∂ È≈√Â≈ ’«Á¡ª ‘∆ «ÚßÁ Á≈ ÎØÈ ¡≈ «◊¡≈,
Â∂∆ ¤Ó’-¤µÒØ Â∂≈ ÎØÈ ÈßÏ Óß◊Á∆ ¡≈, Á∂ Á∂Úª?
¡µ‹ Ó∂≈ Ú‡√¡ÀÍ ⁄µÒ ÍÀ‰ª, ¡≈Í∂ ¿∞‘Á∂ ”Â∂ ’ Ò¬∂◊∆Õ
Í «Ë¡≈È µ÷∆∫, ¿∞‘È»ß «ÏÒ’∞Ò È‘∆∫ «ÓÒ‰≈, Á» «‘‰≈Õ
·∆’Õ
⁄∂Â∂ ¡≈ È≈, ¡µ‹ ÷≈Ò√≈ ’≈Ò‹ Á∂ ¡≈͉∂ ÁØ√ª È∂ ˙Ï≈¬∂ «Úµ⁄
Í≈‡∆ µ÷∆ ‘ج∆ ¡À, √Ó∂∫ «√ Í‘∞ß⁄ ‹≈Ú∆∫Õ
‘ª ‘ª, ÓÀ∫ ÿ Á∂ ’∞fi ’ßÓ ’’∂ «Ú‘Ò≈ ‘∆ ¡ªÕ ÓÀ∫ Â∂∂ ÚµÒ Í«‘Òª ‘∆
¡≈ ‹≈Úª◊≈, ¿∞ÊØ∫ «¬’µ·∂ ⁄µÒª◊∂Õ
’µÒ ≈ÚÒ Â∂ ¿∞√ Á≈ «Î’ «¬’µ·∂ ‘∆ ‹‘≈‹Ø ¿∞Â∂ √ÈÕ ¿∞‘ «Î’
‹Ø ¿∞√ È»ß ¡µ⁄Ú∆ «‹‘∆ Ò≈¬∆ ÷Á≈ √∆Õ «Íß‚ Í∞µ‹ ’∂ «¬‘ ¡µ⁄Ú∆ ’∞fi ÿ‡∆ √∆
Í «ÚßÁ Á∂ ÎØÈ È∂ «Î «¬‘È»ß ¿∞√ Á∂ Ï≈Ï «Ò¡≈ ÷Û≈ ’∆Â≈Õ «ÚßÁ
’«‘ßÁ≈ ‹≈ «‘≈ √∆ «’ Ó∂ÿÈ≈ È»ß È‘∆∫ «ÓÒ‰≈ Í ¿∞‘ ª «ÓÒ‰ ‘∆ Ó∂ÿÈ≈ È»ß
¡≈«¬¡≈ √∆Õ È‘∆∫ «Ó«Ò¡≈ ª ¿∞√ È∂ ⁄≈Ï∆ «ÁµÂ∂ «÷‚≈¿∞‰∂ Úª◊ ⁄µÒ∆ ‘∆
‹≈‰≈ ‘À, ¿∞‘ ª ¿∞√ Á∆ ⁄≈Ï∆ ÏßÁ ’È ¡≈«¬¡≈ ‘ÀÕ
‘≈Á√∂ - 89
 ¬∂¡ ÍØ‡ ÂØ∫ ¿∞√ È»ß Ó«‘ßÁ È∂ ⁄∞µ«’¡≈ √∆Õ Ó«‘ßÁ ¿∞‘Ȫ Á∂ ÿª
«Úµ⁄Ø∫ ‘∆ √∆ Â∂ ¿∞‘È∂ ¡≈͉∆ ‡À’√∆ Í≈¬∆ ‘ج∆ √∆Õ Í«‘Òª ‹Á Ú∆ ¿∞‘ ¡≈¿∞∫Á≈
ª Ó«‘ßÁ Á∆ ‡À’√∆ ‘∆ ÚÂÁ≈Õ ‘∞‰ Ú∆ ¿∞√ È∂ √≈≈ √Óª Ó«‘ßÁ Á∆ ’≈ ‘∆
µ÷‰∆ √∆Õ √≈Ó È»ß ¿∞‘ ⁄≈ ’∞ Ú‹∂ «Íß‚ Í∞µ‹ «◊¡≈Õ ¿∞√ Á∂ «Íß‚ Í∞µ‹‰ ÂØ∫
Í«‘Òª ‘∆ √ω È∂ ÿ Á≈ ’ßÓ ’È Ò¬∆ «Íß‚ Á∆ «¬’ ¡œ ÏßÂ∆ È»ß √µÁ
«Ò¡≈ √∆Õ ÿ Á∆ √Î≈¬∆ Á∂ È≈Ò-È≈Ò ¿∞√ È∂ ؇∆ Ú∆ ω≈«¬¡≈ ’È∆ √∆Õ
ÏßÂ∆ È∂ ÁØ ’Ó∂ √≈Î ’’∂ ÿ È»ß «‘‰-ÔØ◊ ω≈ «ÁµÂ≈ ‘Ø«¬¡≈ √∆Õ √ω È∂
¿∞√ È»ß ’µÒ ‘∆ ÎØÈ Ò¬∆ «√ßÓ ÒÀ «ÁµÂ∆ √∆Õ ¡µ‹ ¿∞√ Á≈ ÈÀ‡ Ú∆ ⁄µÒ ÍÀ‰≈ √∆Õ
ÈÀ‡ «ÏȪ ¿∞‘ «‹Ú∂∫ ¡µË≈ «‘ «◊¡≈ ‘ØÚ∂Õ ÈÀ‡ Á∂ ⁄≈Ò» ‘∞ß«Á¡ª ‘∆ ¿∞√ È∂ Ó∞Û
’∂ Á∞È∆¡ª È≈Ò ‹∞ÛÈ≈ √∆Õ ÈÀ‡ ⁄µÒ‰ ”Â∂ ¿∞√ È∂ ∂ÚÂ∆ È»ß Î∂√‡≈¬∆Ó ’È≈
√∆Õ √∞Ë≈ ⁄œË∆ È≈Ò Ú∆ ◊µÒª ’È∆¡ª √ÈÕ È≈√Â≈ ’ ’∂ ¿∞‘ √ω Á∂ ÿ
⁄Ò∂ «◊¡≈Õ
Ï≈¬∆ «√¡ª, «¬’ ◊µÒ Áµ√, ’ج∆ Ú∆‘ √≈Ò Í«‘Òª ¡≈͉∂ «Íß‚ «¬’
‘≈Á√≈ Ú∆ ‘Ø«¬¡≈ √∆, «‹‘Á∂ «Úµ⁄ «¬’ √’»Ò Ó≈√‡È∆ Á∆ ҵ ’µ‡∆ ◊¬∆
√∆, «’√∂ ‡≈Ò∆ È≈Ò ¿∞√ Á∆ √’»‡∆ ‡’≈ ◊¬∆ √∆Õ
’ج∆ ‘ج∆ ª √∆ ¬∂Áª Á∆ ◊µÒ∫Õ ÎØ‹∆¡ª Á≈ Ó∞ß‚≈ √∆ «‹‘Û≈ ¡µ‹’µÒ
¡Ó∆’≈ «‘ßÁ≈Õ «¬‘ ‘Ò’≈ «‹‘≈ ‘∆ ‘∞ßÁ≈ √∆Õ ‡≈Ò∆ ÒÀ Â∞«¡≈ Â∂ Ó≈√‡È∆
”Â∂ ⁄≈Û∑ «ÁµÂ∆Õ Í«‘Òª ª ’¬∆ ’«‘ßÁ∂ √∆ «’ Ó ◊¬∆ Í «¬‘È»ß Âª Ï‘∞ √≈Ò
‘Ø ◊¬∂Õ ...Â»ß «’¿∞∫ Í∞µ¤Áª?
¿∞Ê∂ ’ج∆ ¬∂√ ¡À’√∆‚À∫‡ Á≈ «‹’ ’Á≈ √∆, ÓÀ∫ «’‘≈, ÓÀÈ»ß Âª ¬∂‘Á∂
Ï≈∂ ’∞fi È‘∆∫ ÍÂ≈Õ
«¬‘ È‘∆∫ «’ ¿∞√ È»ß Ó∂ÿÈ≈ Á∆ ’‘∆ ◊µÒ ”Â∂ Ô’∆È È‘∆∫ √∆, ¿∞‘ ª
¿∞∫‹ ‘∆ ¿∞√ ‘≈Á√∂ Ï≈∂ ◊µÒ ’È∆ ⁄≈‘∞ßÁ≈ √∆Õ ‘≈Á√∂ Á∆¡ª ◊µÒª ’«Á¡ª
Ó∂ÿÈ≈ ¿∞√ Á∂ √≈‘Ó‰∂ ¡≈ ÷ÒØÂ∆ √∆Õ Ó∂ÿÈ≈ È»ß ¿∞√ Á∂ ¡≈¿∞‰ Á≈ ÍÂ≈ ⁄µÒ
⁄∞µ’≈ √∆Õ ¿∞√ È∂ Î∂√Ï∞µ’ ”Â∂ ◊∆ «‹¿∞∫ Í≈ «ÁµÂ≈ √∆, “Ô≈Ø ÓÀ∫ «¬ß‚∆¡≈ ⁄Ò≈”Õ
‘∞‰ ≈ÚÒ È»ß «¬‘ Ú∆ ‚ √∆ «’ «’Â∂ Ó∂ÿÈ≈ «Íß‚ ‘∆ È≈ ¡≈ ‹≈Ú∂Õ ÿ Á≈ ª
¿∞√ È»ß ÍÂ≈ ‘∆ √∆Õ ¿∞√ Á∂ ÈÀ‡ ⁄µÒ∂ È»ß ‘≈Ò∂ ¡µË≈ ÿ߇≈ ‘∆ ‘Ø«¬¡≈ √∆ «’ Ó∂ÿÈ≈
Á≈ Ú‡√¡ÀÍ ”Â∂ ÎØÈ ¡≈ «◊¡≈,
‹≈È, ÚÀÒ’ßÓ ‡» «¬ß‚∆¡≈!
“‹≈È” Ò¬∂ «ÏȪ È‘∆∫ ’ßÓ ⁄ÒÁ≈?
ÓÀ∫ ª ‹≈È Á∂‰ Ú≈«Ò¡ª «Úµ⁄Ø∫ ‘ª, ’Á ÒÚØ∫◊∂ ‹≈È? ’Á «ÓÒØ∫◊∂?
‘≈Ò∂ ª ÓÀ∫ ÿ Á∂ ’ßÓª «Úµ⁄ ¿∞Ò«fi¡≈ ‘Ø«¬¡ªÕ «Ú‘Ò≈ ‘Ø ’∂ «ÓÒÁªÕ
Ú∆‘ Ó≈⁄ È»ß ÓÀ∫ «ÁµÒ∆ ‹≈‰ª, √ß◊∆ √Ó∂ÒÈ ¡À, ¿∞√ ÂØ∫ Ï≈¡Á «ÓÒ ‘ج∂◊≈Õ
‘≈Á√∂ - 90
«¬‘ ª È≈-«ÓÒ‰ Ú≈Ò∆ ◊µÒ ‘ج∆, ’∞fi Ó∆Òª ”Â∂ Â∞√∆∫ ‘Ø Ó∂∂ ÂØ∫ Â∂
«ÓÒ‰ Á≈ Ú’Â Ú∆‘ Â∆’ ÂØ∫ Ï≈¡ÁÒ≈ Á∂ «ÁµÂ≈?
Ó∂∂ ’∞fi ‹Ó∆È Á∂ Ó√Ò∂ ¡≈, ’⁄«‘∆¡ª Á∂ ’∞fi ’ßÓ ¡À∫, ’∞fi «√Â∂Á≈ª
È»ß «ÓÒ‰≈ Ú∆ ‹»∆ ¡À, ¿πµËØ∫ «Ú‘Ò≈ ‘Ø ’∂ «ÓÒÁªÕ
«√µË≈ «’¿∞∫ È‘∆∫ ’«‘ßÁ∂ «’ «ÓÒ‰≈ È‘∆∫ ⁄≈‘∞ßÁ∂Õ
«’¿∞∫ È‘∆∫ «ÓÒ‰≈ ⁄≈‘∞ßÁ≈! Â∞‘≈È»ß ‘∆ ª «ÓÒ‰≈, Â∞‘≈‚∂ √ß’∂ Á»
’È ‘∆ ª ¡≈«¬¡ªÕ
Ó∂∂ ’ج∆ √ß’∂ È‘∆∫, Ó∂∂ √Ì √µ⁄ ‘∆ ¡À, √ß’∂ Â∞‘≈‚∂ Ú∆ ’ج∆ È‘∆∫, Â∞√∆∫
√µ⁄ È»ß √ß’∂ √Ófi∆ ‹ªÁ∂ ˙Õ
«¬‘ ª Ï«‘ ’∂ ◊µÒª ’ª◊∂ ª ÍÂ≈ ⁄µÒ∂◊≈Õ
«Î Â∞√∆∫ ÏÀ·Ø È≈, ’∞fi ¡≈͉∆ ’‘Ø Â∂ ’∞fi Ó∂∆ √∞‰Ø Â∞√∆∫ ¡≈͉∆ ’‘Ø
Í Â∞√∆∫ Ú∆‘ ÂØ∫ Ï≈¡Á Á∆ Â∆’ Á∂ ‘∂ ‘ØÕ
’∞fi «√Â∂Á≈ª-ÁØ√ª È»ß «ÓÒ‰≈ ‹»∆ ¡ÀÕ
Á∞√Ó‰ª È»ß «ÓÒ‰≈ Ú∆ ˙È≈ ‘∆ ‹»∆ ‘∞ßÁ≈Õ
Á∞√Ó‰ ª √Ì ÂØ∫ Í«‘ÒªÕ
¡≈÷«Á¡ª ≈ÚÒ È∂ «ÚÁ≈ ÒÀ Ò¬∆Õ ‘≈Ò∂ ÿ߇≈ Ú∆ È‘∆∫ √∆ ‘Ø«¬¡≈ «’
Ó∂ÿÈ≈ Á≈ «Î ÎØÈ ¡≈ «◊¡≈,
≈ÚÒ ‹∆, √ß◊∆ √Ó∂ÒÈ Âª «ÂßÈ «ÁÈ Á≈ ¡ÀÕ
ÓÀ∫ ¡≈÷∆ «ÁÈ Ú≈Ò≈ ‘∆ Á∂÷‰ªÕ ¿∞‘∆ Á∂÷‰ Ú≈Ò≈ ‘∞ßÁ≈Õ
≈ÚÒ È∂ ÎØÈ µ«÷¡≈ ‘∆ √∆ «’ ’∞fi «Ó߇ª Ï≈¡Á Ó∂ÿÈ≈ Á≈ «Î ÎØÈ
¡≈ «◊¡≈,
≈ÚÒ ‹∆, ÷≈Ò√≈ ’≈Ò‹ Ú≈Ò∂ «ÓµÂ «ÓÒ ‘∂ ¡≈ ¡µ‹, ÓÀ∫ Ú∆ ª
÷≈Ò√≈ ’≈Ò‹ Á∆ ‘∆ √‡»‚À∫‡ ‘∆ ¡ªÕ ÓÀÈ»ß «’¿∞∫ È‘∆∫ √µ«Á¡≈?
«¬‘ ª ÍÏßË’ª È»ß ÍÂ≈ ‘ج∂◊≈Õ
’œ‰ ¡À «¬ß‹≈Ó ’È Ú≈Ò≈?
ÓÀÈ»ß Âª «ÚßÁ È∂ Áµ«√¡≈ «’ ÎÀß‚‹ ¡≈Î ÷≈Ò√≈ ’≈Ò‹ ÚæÒØ∫ ÁØ√ª
È∂ «¬’µ·∂ ‘؉ªÕ
⁄ÒØ, ÓÀ∫ «ÚßÁ Ì≈‹∆ È≈Ò ◊µÒ ’Á∆ ¡ªÕ
Á√ª «Ó߇ª Ï≈¡Á Ó∂ÿÈ≈ Á≈ «Î ÎØÈ ¡≈ «◊¡≈Õ ≈ÚÒ È∂ ’µ‡ «ÁµÂ≈Õ
¿∞√ ÂØ∫ Ï≈¡Á ª «‹Ú∂∫ ÎØȪ Á∆ Ò≈¬∆È ‘∆ Òµ◊ ◊¬∆Õ ’ج∆ Ú∆‘ ÎØÈ ¡≈¬∂
‘؉◊∂Õ Ú∆‘ ¡‰√∞‰∆¡ª ’≈Ò √ÈÕ «¬‘ ¡œ ª «√ ÿ∞Ó≈ Á∂Ú∂◊∆! «¬‘È»ß
«ÓÒ ’∂ Ú∆ ’∆ ’È≈? ‹Á «¬’ Ú≈ «Î ¿∞√ Á≈ ÎØÈ ¡≈«¬¡≈ ª ¿∞√ È∂
Ó∂ÿÈ≈ Á≈ ÈßÏ ‘∆ ÏÒœ’ ’ «ÁµÂ≈Õ ¿∞‘ Î∂√Ï∞µ’ ”Â∂ ÓÀ√‹ Ì∂‹‰ Òµ◊ ͬ∆Õ
«¬’ Ú≈ ª ≈ÚÒ Á≈ «ÁÒ ’∆Â≈ «’ Î∂√Ï∞µ’ ÂØ∫ Ú∆ ¿∞√ È»ß ÏÒœ’ ’ Á∂Ú∂ «Î
‘≈Á√∂ - 91
√Ø«⁄¡≈ «’ «¬‘ ’ßÓ ¿∞‘ «¬ß◊ÒÀ∫‚ Ú≈Í√ ‹≈ ’∂ ‘∆ ’∂◊≈Õ ¿∞√ È∂ ÓÀ√ß‹ ÷ØÒ∑ ’∂ ¿∞√ È»ß ÷Û∂ È»ß «’ √≈‘Ó‰∂ ’ج∆ ¡≈¿∞∫Á≈ ‘Ø«¬¡≈ «Á«√¡≈Õ √’Ò Íµ¤≈‰È «Úµ⁄
Ú∆ È≈ Á∂«÷¡≈ «’ Ó∂ÿÈ≈ ’∆ «Ò÷ ‘∆ ‘ÀÕ ÓÀ√ß‹ Á∆ Ú≈-Ú≈ Úµ‹Á∆ ÿ߇∆ ¿∞‘ ËØ÷≈ È‘∆∫ ÷≈ √’Á≈ Í ÂØ «Úµ⁄ ‹≈ ’∞ fiØÒ È∂ √≈Î ’ «ÁµÂ≈ «’ ¿∞‘∆ ‘ÀÕ
«‹Ú∂∫ ¿∞√ Á∂ «√ «Úµ⁄ Úµ‹ ‘∆ ‘ØÚ∂Õ ***
¡◊Ò∂ «ÁÈ ¿∞√ È∂ √∞Ë≈ ⁄œË∆ È»ß ÎØÈ ’∆Â≈, Ó∂ÿÈ≈ ¿∞√ ÚµÒ ¡≈‘∞Ò∆ Â∂ ‹µÎ∆ Í≈ Ò¬∆ Í ≈ÚÒ ¿∞Ú∂∫ ‘∆ ÷Û≈
ÓÀ‚Ó, «’µÁª ⁄µÒ ‘∆¡ª ¤∞µ‡∆¡ª? «‘≈Õ
Ï‘∞ ÚË∆¡≈, ¡≈‹≈, Ó∂· ¡≈ ‹≈Õ Ó∂ÿÈ≈ ‹∆, Â∞√∆∫ «¬Ê∂ «’æÊ∂?
È‘∆∫ ÓÀ‚Ó, ’∞fi Ò∆◊Ò ’ßÓ ¡À∫ ’È Ú≈Ò∂Õ «ÁµÒ∆ ‘∆ «ÓÒª◊∂Õ ÓÀ∫ Â∞‘≈‚∂ Ó◊∂ ¡≈¬∆ ¡ªÕ Â∞√∆∫ ¡ßÏ≈Ò∂ ª «ÓÒ∂ È‘∆∫, ÓÀ∫ «’‘≈ «¬Ê∂
¡√∆∫ ª ¿∞È∆ √Ú∂∂ ‘∆ Í‘∞ß⁄ ‹≈‰≈ ¬∂∫, ‘Ø‡Ò «Úµ⁄ ’Ó∂ Ï∞µ’ ’≈ ª «ÓÒØ∫◊∂ ‘∆Õ «¬‘ ª µÏ È∂ Ó∂∆ «√«Ë¡ª ‘∆ √∞‰ Ò¬∆Õ
ÒÀ‰∂ ¡ª, ’‘∂∫ ª Â∂∂ Ò¬∆ Ú∆ «¬’ ’Ó≈ Ï∞µ’ ’≈ Á∂Úª, ¿∞È∆ ≈Â È»ß ‘∆ ¡≈ Â∞‘≈È»ß Ú∆ √ß◊∆ «Úµ⁄ «ÁÒ⁄√Í∆ ‘À?
‹≈Ú∆∫, È≈Ò∂ Ó∂∆¡ª √‘∂Ò∆¡ª È»ß «ÓÒ ÒÚ∆∫Õ ÓÀÈ»ß «√Î Â∞‘≈‚∂ √ß◊∆ «Úµ⁄ ‘∆ «ÁÒ⁄√Í∆ ¡À, ¿∞‘Á∂ Ò¬∆ ‘∆ «¬Ê∂
·∆’ ÓÀ‚Ó, ’Ó≈ Ï∞µ’ ’≈ ’∂ ÓÀÈ»ß ‘Ø‡Ò Á≈ ¡À‚√ ‡À’√‡ ’ ¡≈¬∆ ¡ªÕ
Á∂‰≈Õ... √ß◊∆ ’ ‘∆ «ÁÒ⁄√Í∆ µ«÷˙Õ
≈ÚÒ ‹∆, ÓÀ∫ Â∞‘≈È»ß ‘∞‰ Â’ ‹Ø ’∞fi ◊ÒÂ-ÓÒ ÏØ«Ò¡≈, «Ò«÷¡≈,
≈ÚÒ ¿∞È∆ Ó≈⁄ Á∆ √≈Ó È»ß «ÁµÒ∆ Í∞µ‹ «◊¡≈Õ Í‘≈Û ◊ß‹ «Úµ⁄Ò≈
√∞Ë≈ ‹∆ Ï≈∂ ‹ª ‘Ø, ¿∞‘Á∂ Ò¬∆ ÓÀ∫ Ó∞¡≈Î∆ Óß◊Á∆ ¡ªÕ
∆◊Ò ‘Ø‡Ò ÒµÌ‰ «Úµ⁄ ‚≈¬∆Ú Ó«‘ßÁ È∂ Á∂ È≈ Ò≈¬∆Õ √∞Ë≈ Á∂ È≈Ò ¿∞√
’ج∆ ◊µÒ È‘∆∫ ‹Ø ‘Ø «◊¡≈ √Ø ‘Ø «◊¡≈Õ
Á∆¡ª ÁØ √‘∂Ò∆¡ª √ÈÕ ¡⁄È≈ √Ó≈ Â∂ ∂÷≈ «ÂÚ≈Û∆Õ ÁØÚ∂∫ ‘∆ √∞Ë≈ Á∆ ¿∞Ó
ÓÀ∫ ÓÀ‚Ó √∞Ë≈ ⁄œË∆ ‹∆ ÂØ∫ Ú∆ Ó∞¡≈Î∆ Óß◊‰∆ ¡ªÕ
Á∆¡ª ‘؉◊∆¡ªÕ ÁØÚ∂∫ ‘∆ ÏÛ∂ ⁄≈¡ È≈Ò ≈ÚÒ È»ß «ÓÒ∆¡ªÕ ÷»Ï ◊µÒª ‘ج∆¡ªÕ
¿∞‘ Ú∆ ¡≈¬∂ ‘ج∂ ¡≈, ¡ßÁ ‘∆ ÏÀ·∂ ¡≈Õ
◊µÒª ’Á∆ ¡⁄≈È’ √∞Ë≈ ÏØÒ∆,
¿∞‘Ȫ Á∂ ¡≈¿∞‰ Ï≈∂ ÓÀÈ»ß ¿∞‘Ȫ Á∆ Î∂√Ï∞µ’ ÂØ∫ ‘∆ ÍÂ≈ ⁄µÒ «◊¡≈
≈ÚÒ, ‡≈¬∆Ó Âª ‘≈Ò∂ ‘À◊≈, ⁄µÒ ÓÀ∫ ∂ÚÂ∆ Ò¬∆ ’∞fi √œ«Íß◊ ’
√∆Õ Â∞‘≈‚≈ ’∆ ÍØ◊≈Ó ¡À ¡µ‹ Á≈?
«ÁßÈ∆ ¡ªÕ ¡µ‹ ÓÀ∫ Ú≈Í√ «Íß‚ ‹≈‰ªÕ
≈ÚÒ È∂ Ó«‘ßÁ È»ß ÎØÈ ’∆Â≈ ‹Ø «’ ’≈ «Úµ⁄ ‘∆ √∆Õ ≈ÚÒ «’Â∂ Ó∂∂ È≈Ò ⁄µ«Ò˙, ÓÀ∫ ¤µ‚ Á∂Úª◊∆Õ
Ú∆ ‹ªÁ≈, Ó«‘ßÁ Ï‘∞Â≈ √Óª ’≈ «Úµ⁄ ‘∆ ‘∞ßÁ≈Õ ≈ÚÒ È»ß ‹Á Ú∆ ÒØÛ ‘∞ßÁ∆ Â∞√∆∫ ¬∂È∆ Á» ’≈ ⁄Ò≈ ’∂ ¡≈¬∂ ˙?
ª ÎØÈ ’’∂ √µÁ ÒÀ∫Á≈Õ ≈ÚÒ Â∂ √∞Ë≈ √œ«Íß◊ ’È ⁄Ò∂ ◊¬∂Õ È‘∆∫, Á» ‹≈‰ Ò¬∆ ÓÀ∫ ‚≈¬∆Ú ÒÀ «Ò¡≈ ’Á∆ ¡ªÕ Â∞√∆∫ Ó∂∂ È≈Ò
√Ú∂∂ ¿∞‘ √≈∂ «¬’µ·∂ «ÚßÁ ß◊√≈Ò≈ «Úµ⁄ ¡≈ ◊¬∂Õ «¬’-«¬’ ‹≈«¬˙Õ Ë∞ ÿ ¤µ‚ ’∂ ¡≈Úª◊∆Õ
’’∂ ◊≈«¬’ Óß⁄ ”Â∂ ¡≈ ‘∂ √ÈÕ ¡≈͉≈ ÎßÈ Í∂√ ’ ‘∂ √ÈÕ ≈ÚÒ È»ß Ï‘∞Â≈ È‘∆∫, ÓÀ∫ ’≈ ’∆Â∆ ‘ج∆ ¡ÀÕ ÚÀ√∂ Ú∆ ÓÀ∫ ‹ÒÁ∆ ⁄Ò∂ ‹≈‰≈, «Íß‚ ÓÀÈ»ß
⁄ß◊≈ È‘∆∫ √∆ Òµ◊ «‘≈Õ ¿∞√ È»ß ◊»Û∑ ’Ò≈√∆’Ò ⁄ß◊≈ È‘∆∫ √∆ Òæ◊Á≈Õ ‘≈Ò∂ «’√∂ È∂ «ÓÒ‰ ¡≈¿∞‰≈Õ
√ÀÓ∆-’Ò≈√∆’Ò ¿∞‘ √∞‰ ÒÀ∫Á≈ √∆ Â∂ ¿∞‘È∂ ¡≈Í Ó∞‘ßÓÁ Î∆ Á∂ ’∞fi ¡«‹‘∂ Í «Íß‚ ª Â∞√∆∫ ’Á∂ ‘∞ßÁ∂ ‘∆ È‘∆∫Õ
◊∆ ◊≈¬∂ Ú∆ √ÈÕ √∞Ë≈ ⁄œË∆ √Ó≈◊Ó Á≈ Í»≈ ¡ÈßÁ Ó≈‰ ‘∆ √∆Õ ¿∞√ È»ß Â∞‘≈È»ß Ó∂≈ √≈≈ ÍÂ≈?
≈◊ª Á∆ Ï‘∞ √Ófi √∆Õ ¿∞‘ ≈ÚÒ È»ß Ú∆ «’‘≈ ’Á∆ «’ ◊≈¿∞‰ Ò¬∆ ≈◊ Á∞√Ó‰ Á∆ Í»∆ √»‘ µ÷∆Á∆ ¡ÀÕ
«Ú«Á¡≈ ‹»∆ ‘ÀÕ ≈ÚÒ ÁØ ’∞ ÿ߇∂ ¡ßÁ ÏÀ·≈ «‘≈ Â∂ «Î ¿∞√ È∂ √Ø«⁄¡≈ «’ ¡≈÷Á∆ Ó∂ÿÈ≈ ‘µ√∆ Â∂ «Î ÏØÒ∆,
«’¿∞∫ È≈ Ï≈‘ Á∆ œ‰’ Á∂÷∆ ‹≈Ú∂Õ ¿∞‘ Ï≈‘ ¡≈ «◊¡≈Õ Ú≈‘Ú≈ ÒØ’ √ÈÕ «¬Ê∂ ‘∆ ÷«Û˙, ‹≈«¬˙ È≈ «’Â∂Õ ÓÀ∫ √∞Ë≈ ‹∆ ÂØ∫ √œ∆ Óß◊ ’∂ ¡≈¿∞∫È∆
«¬’ Ó∂Ò≈ «‹‘≈ ‘∆ Òµ◊≈ ‘Ø«¬¡≈ √∆Õ ¿∞‘ Ó∞µ÷ ÁÚ≈ Á∂ È∂Û∂ «‹‘∂ ÷Û≈ ‘Ø «◊¡≈Õ ¡ªÕ «’æÊ∂ ’∞ ÏÀ·∂ ¿∞‘?
¿∞√ È∂ √Ø«⁄¡≈ «’ «’¿∞∫ È≈ ∂ÚÂ∆ È»ß ÎØÈ ’ ÒÚ∂Õ ¿∞‘ ¡’√ ∂ÚÂ∆ È»ß ÎØÈ Â∆‹∆ Ø¡ «Úµ⁄ ÏÀ·∂ ¡≈ ÷µÏ∂ Í≈√∂Õ
’Á≈ «‘ßÁ≈ √∆Õ ’¬∆ Ú≈ Î∂√-‡≈¬∆Ó ‹ª Ú∆«‚˙-ÎØÈ Ú∆ ’ «Ò¡≈ ’Á≈Õ ≈ÚÒ ÷Û≈ ¿∞√ È»ß ‘≈Ò «Úµ⁄ ‹ªÁ∆ È»ß Á∂÷Á≈ «‘≈Õ «¬‘ ª Ϭ∆
¿∞√ È∂ ‡≈¬∆Ó Á∂«÷¡≈Õ ∂ÚÂ∆ ‘≈Ò∂ √∞µÂ∆ ͬ∆ ‘؉∆ √∆Õ Á√ ’∞ «Ó߇ ‘ج∂ ‘؉◊∂ Á∆Ú≈È∂ÍÈ Á∆ ‘µÁ ¡ÀÕ ⁄≈ ÿ߇∂ Á≈ ≈‘ ÂÀ¡ ’’∂ «¬Ê∂ Í∞µ‹ ◊¬∆Õ «ÓÒ‰ Á∆
‘≈Á√∂ - 92 ‘≈Á√∂ - 93
¬∂È∆ Ï∂Ú√≈‘∆! «¬‘ «Ú⁄≈∆ ª Â√ Á∆ Í≈Â ¡ÀÕ «¬‘Á∂ È≈Ò ’≈‘Á≈ ◊∞µ√≈!
«¬‘È»ß Âª ‹» «ÓÒ‰≈ ⁄≈‘∆Á≈Õ ¿∞√∂ Ú∂Ò∂ √ω Á≈ ÎØÈ ¡≈ «◊¡≈Õ ¿∞√ È∂
√∞Ë≈ ⁄œË∆ È»ß Ó∞Û «ÓÒ‰ Á≈ Ú≈¡Á≈ ’Á≈ √∞È∂‘≈ Ì∂‹ «ÁµÂ≈ Â∂ ¡≈Í ‚≈¬∆Ú
Ó«‘ßÁ È»ß Ï∞Ò≈ ’∂ «Íß‚ Ò¬∆ Â∞ «Í¡≈Õ ‘≈Ò∂ «ÁµÒ∆ Ú∆ È‘∆∫ √∆ «È’«Ò¡≈ «’
Ó∂ÿÈ≈ Á≈ ÓÀ√ß‹ ”Â∂ √∞È∂‘≈ ¡≈ «◊¡≈,
-«’æÊ∂ ˙?
-ÓÀ∫ Ú≈Í√ Â∞ «Í¡ª, Ó∂∂ ÿ ◊À√‡ ¡≈¬∂ ‘ج∂ ¡≈Õ
-ÓÀ∫ «’‘≈ √∆, ∞’ØÕ
-ÓÀ∫ Áµ«√¡≈ √∆ «’ ÓÀ∫ ‹ÒÁ∆ Ú≈Í√ ‹≈‰ªÕ
-«√µË≈ ’‘Ø «’ ‚Á∂ ‘Ø, Ó∂∂ È≈Ò ¡µ÷ª È‘∆∫ «ÓÒ≈ √’Á∂Õ ≈ÚÒ ‹∆,
Â∞√∆∫ «¬’ ¡ÏÒ≈ «‹‘∆ ¡œ ÂØ∫ ‘∆ ‚ ◊¬∂?
-Â∞√∆∫ ’µÒ √Ú∂∂ Á√ Ú‹∂ ÂØ∫ Ï≈¡Á Á≈Ò≈ ¡≈ ‹≈˙, ÓÀ∫ ÿ ‘∆ ‘ªÕ
-ÿ ’œ‰-’œ‰ ¡À?
-’ج∆ È‘∆∫, «¬’ ’ßÓ Ú≈Ò∆ Ï∆Ï∆ Â∂ «¬’ ÓÀ∫Õ
≈ÚÒ È∂ ¿∞√ Á≈ ÏÒœ’ ’∆Â≈ ÈßÏ Ó∞Û ’∂ ⁄≈Ò» ’ «ÁµÂ≈Õ ‘∞‰ ª
«¬√ ÏÒ≈ È»ß «ÓÒ‰≈ ‘∆ «ÓÒ‰≈ ‘À, «¬‘Á∆ Á∆Ú≈È◊∆ È»ß ·µÒ Í≈¿∞‰∆ Ï‘∞Â
‹»∆ ‘À È‘∆∫ ª «’√∂ È≈ «’√∂ Á≈ È∞’√≈È ‹» ’ Á∂Ú∂◊∆Õ «’√∂ ‘Ø Á≈ Ì≈Ú∂∫
È≈ ’∂ Í ¡≈͉≈ ‹» ’ ÏÀ·∂◊∆Õ ¿∞√ È»ß «÷¡≈Ò ¡≈¿∞∫Á≈ ‘À «’ Ó«‘ßÁ È»ß
√≈«¬Á Ó∂ÿÈ≈ Á∂ ‘≈Á√∂ Ï≈∂ ’∞fi ÍÂ≈ ‘ØÚ∂Õ
¤Ø‡∂ Ì≈¬∆, «¬‘ Áµ√, ÂÀÈ»ß ⁄∂Â≈ «’ Ï‘∞ √≈Ò Í«‘Òª ¡≈͉∂ «Íß‚
«¬’ ¡À’√∆‚À∫‡ ‘Ø «◊¡≈ √∆, «’√∂ ‡≈Ò∆ È∂ √’»Ò Á∆ Ó≈√‡È∆ È»ß ÊµÒ∂ ÒÀ
«Ò¡≈ √∆Õ
‘ª‹∆, ÓÀÈ»ß ⁄∂Â≈Õ ¡ßÏ≈Ò∂ ÂØ∫ √∆ Ó≈√‡È∆Õ ÎØ‹∆¡ª Á≈ Â≈≈ ‡≈Ò∆
Ò¬∆ ‹ªÁ≈ √∆Õ «Íß‚Ø∫ Ï≈‘Ø∫ ÓØÛ ”Â∂ Ó≈√‡È∆ Á∆ √’»‡∆ ‡≈Ò∆ ‘∂·ª ‹≈ ÚÛ∆
√∆Õ ¿∞‘ È∂ ’ß‹ È∂ ‡À’‡ Ø«’¡≈ ‘∆ È‘∆∫ ÁØÚ∂∫ ‡≈«¬ ¿∞‘Á∆ ҵ ¿∞Í Á∆
Òßÿ ◊¬∂Õ ¡À’√∆‚À∫‡ Á∂÷ ’∂ √≈∂ ’«‘ßÁ∂ √∆ «’ √∞’ ’Ø «’ ‹≈È Ï⁄ ◊¬∆Õ
Â»ß Á∂«÷¡≈ √∆ ¡À’√∆‚À∫‡?
¿∞ÁØ∫ Ì≈‹∆, ÓÀ∫ Ò≈«Ò¡ª Á∆ ◊µ‚∆ ⁄Ò≈¿∞∫Á≈ √∆, ÓÀ∫ ‘∆ ¿∞‘È»ß ¡ßÏ≈Ò∂
‘√ÍÂ≈Ò ÒÀ ’∂ «◊¡≈ √∆Õ Ï‘∞ Ï∞∆ ‘≈Ò √∆ «Ú⁄≈∆ Á∆...Õ
«¬√ ÂØ∫ Ï≈¡Á ¿∞‘ ’∆ Áµ√ «‘≈ √∆, ≈ÚÒ È»ß ’∞fi È‘∆∫ √∆ √∞‰ «‘≈Õ
¿∞√ Á∆ ’≈ «‹Ú∂∫ «¬’ Ú≈ «Î ÔØÍ∆¡È Òœ∆ ‘∂·ª ¡≈ ◊¬∆ ‘ØÚ∂Õ Ó∞Û ’∂ √≈∂
≈‘ ¿∞√ ÂØ∫ ’ج∆ ◊µÒ È≈ ’ ‘ج∆Õ...
¡◊Ò∆ √Ú∂ ≈ÚÒ È‘≈-ËØ, «Â¡≈ ‘Ø Ó∂ÿÈ≈ Á∆ ¿∞‚∆’ ’È Òæ◊Á≈
‘ÀÕ ¡≈ ‹≈ Ó∂∂ Ï≈ÒÓ≈, Â∂≈ «¬ß‹≈ ‘ÀÕ «◊¡≈ª ’∞ Ú‹∂ ÿ Á∂ Ï≈‘ «’√∂ ’≈
‘≈Á√∂ - 94
Á∂ ∞’‰ Á∆ ¡≈Ú≈‹ ¡≈¿∞∫Á∆ ‘ÀÕ Ó∂ÿÈ≈ ‘∆ ‘ÀÕ ¿∞√ È∂ ◊∞Ò≈Ï∆ ß◊ Á≈ √»‡
Í≈«¬¡≈ ‘Ø«¬¡≈ ‘ÀÕ ÓØ«„¡ª Â’ ’µ‡∂ Ú≈ÒÕ √‹ ‘∆ ‘ÀÕ Èœ‡ ÏÀ‚! ¿∞‘ ≈ÚÒ È»ß
‹µÎ∆ Í≈ ’∂ «ÓÒ‰≈ ⁄≈‘∞ßÁ∆ ‘À Í ≈ÚÒ ‘µÊ ‹ØÛ ’∂ √«Â «√z∆ ¡≈’≈Ò Ï∞Ò≈
«ÁßÁ≈ ‘À Â∂ ¿∞√ È»ß ÏÀ·’ «Úµ⁄ ÒÀ ¡≈¿∞∫Á≈ ‘ÀÕ
ÓÀ∫ ª «¬Ê∂ «‘ßÁ≈ ‘∆ È‘∆∫, «¬√ Ï∆Ï∆ È∂ ÊØÛ∆ Ï‘∞ √Î≈¬∆ ’∆Â∆ ¡À,
¬∂Áª Á≈ ◊ßÁ≈ ’Ó≈ ‘∆ ÓÈ‹» ’ØÕ
ÿ Á∆ ⁄≈Ï∆ Ó∂∂ ‘µÊ «Úµ⁄ Á∂ÚØ, Á∂÷Ø √Î≈¬∆ ‘∞ßÁ∆Õ
≈ÚÒ È∂ ¿∞√ Á∂ «¬√ Ó‹≈’ Á≈ ’ج∆ ‹Ú≈Ï È≈ «ÁµÂ≈Õ ¿∞‘ ‹∆ÚÈ‹ØÂ
Ï≈∂, ¿∞√ Á∆ Èœ’∆ Ï≈∂ «Èµ’∂ «Èµ’∂ √Ú≈Ò ’È Òµ◊≈Õ Ó∂ÿÈ≈ È∂ Ú∆ ¿∞√ Á∂
√≈∂ Í«Ú≈ Á∆ ≈‹∆-÷∞√∆ Í∞µ¤∆Õ √Ó∆ ◊µÒÏ≈ ÂØ∫ Ï≈¡Á Ó∂ÿÈ≈ ¡√Ò∆
«Ú√∂ ÚµÒ ¡≈ ◊¬∆,
¡≈͉∂ «Ú⁄’≈ ¬∂È≈ ’∞fi ‘Ø«¬¡≈, Â∞√∆∫ ¿∞√ √≈∂ ÂØ∫ Ó∞È’ «’¿∞∫ ‘Ø
‘∂ ˙?
ÓÀ∫ Ó∞È’ È‘∆∫ ‘Ø «‘≈, ÓÀ∫ ’«‘ «‘ª «’ ¡≈͉∂ «Ú⁄’≈ √Ø-’≈Ò‚...Õ
√Ø-’≈Ò‚?
‘ª, √Ø-’≈Ò‚ ‘∆ ¡À, Â∞‘≈‚∂ Ò¬∆ Ú≈Í«¡≈, Ó∂∂ Ò¬∆ È‘∆∫Õ
“È‘∆∫” «’µÁª ’«‘ √’Á∂ ‘Ø?
¿∞ÁØ∫ ÓÀ∫ ¡≈Í∂ «Úµ⁄ È‘∆∫ √ªÕ
«¬√ Á∂ √≈∂ √ϻ ͬ∂ ¡≈Õ ‹≈ ÓÀ√ß‹ ÎØÒ ’∂ Á∂÷ØÕ È‘∆∫ ª ÓÀ∫
’≈Í∆-Í∂√‡ Ì∂‹ «ÁßÈ∆ ¡ªÕ
«¬‘Á∆ ’ج∆ ‹» ȑ∆∫Õ Ó∂≈ «√Î ¬∂È≈ ’«‘‰≈ ¡À «’ ÓÀÈ»ß Â∞‘≈‚∂
È≈Ò ’ج∆ «Í¡≈ È‘∆∫Õ Â∞‘≈‚∂ ÓÈ «Úµ⁄ «¬‘ «¬’ Ì∞Ò∂÷≈ ¡À Â∂ «¬‘È»ß ÓÈØ∫ ’µ„
Á∂ÚØÕ
Â∞√∆∫ Ó∂∂ È≈Ò Í»∆ «√µÁ È≈Ò «Í¡≈ Á≈ «¬‹‘≈ ’∆Â≈Õ «Ú¡≈‘
’≈¿∞‰ Â’ Á∂ Ú≈¡Á∂ ’∆Â∂Õ Ó∂∂ «Í¡≈ «Úµ⁄ ‚∞Ï«Á¡ª Ó∂∂ Ò¬∆ ◊∆ ◊≈«¬¡≈,
Ó∂≈ Ȫ ÒÀ-ÒÀ ’∂Õ
«¬‘ Ó∂∂ ÓÈ Á∆ ¿∞‘ ¡Ú√Ê≈ √∆ «‹√ Ú∂Ò∂ ÓÀ∫ ¡≈Í∂ «Úµ⁄Ø∫ ◊≈«¬Ï √ªÕ
ÓÀÈ»ß È‘∆∫ √∆ ÍÂ≈ ÓÀ∫ ’∆ ’ «‘≈ ‘ªÕ ÓÀ∫ ª Â∞‘≈‚∂ ‘≈Á√∂ ’’∂ Â∞‘≈‚∂ Ï≈∂
√Ø⁄‰ Òµ◊ «Í¡≈ √ªÕ Â∞‘≈‚≈ ¿∞‘ ‘≈Á√≈ ÓÀÈ»ß ¿∞√ ¡Ú√Ê≈ «Úµ⁄ ÒÀ «◊¡≈ √∆
«‹Ê∂ ÓÀ∫ ÓÀ∫ È‘∆∫ √∆ «‘≈Õ
‘∞‰ «¬‘ ‘≈Á√≈ Ó∂∆ ‹≈È Ú∆ ÒÀ √’Á≈ ¡ÀÕ
‘Ø ‘≈Á√∂ ’∆ ’Á∂ ¡≈! «¬‘ ‹≈Ȫ ‘∆ ÒÀ∫Á∂ ¡≈Õ ‘≈Á√∂ ÂØ∫ Ï≈¡Á ª
ÏßÁ∂ Ï√ Â∞∂ ‘∆ «ÎÁ∂ ¡≈Õ
‘≈Á√∂ - 95
 ÓÀÈ»ß ÍÂ≈ Â∞‘≈‚∂ ‘≈Á√∂ Á≈ Ú∆, ÓÀÈ»ß ¡«‘√≈√ ¡ÀÕ ‹∂ Â∞‘≈È»ß Ó∂≈ ‘≈Á√≈
Ó∂≈ È≈Ò ‹ØÛ «‘≈ Â∂ Â∞‘≈‚≈ ‘≈Á√≈ Ú∆ ª ÓÀÈ»ß Â∞‘≈‚∂ È≈Ò ‹ØÛ «◊¡≈Õ
«¬‘Ȫ ‘≈Á«√¡ª ÂØ∫ Ï≈¡Á ÓÀÈ»ß Â∞‘≈‚∆ ÒØÛ ¡À Â∂ Â∞‘≈È»ß Ó∂∆Õ
È‘∆∫, ÓÀÈ»ß «’√∂ Á∆ ÒØÛ È‘∆∫Õ «‹√ ‘≈Ò «Úµ⁄ ÓÀ∫ ‘ª, Ï‘∞ ÷∞√ ‘ªÕ
Ó∂∂ Í«Ú≈«’ ‘≈Ò≈ ϑ∞ √∞÷≈Ú∂∫ ¡ªÕ ÓÀ∫ È≈È≈ Ú∆ ¡ª, Á≈Á≈ Ú∆Õ ¤Ø‡∂ «‹‘∂
«Íß‚ Ï∆È «ÚÒ∂‹ «Úµ⁄ Ó∂≈ Ȫ-ʪ ¡ÀÕ «¬√ ¿∞Ó «Úµ⁄ «Í¡≈ ’È Á∆ ÓÀ∫
Ó»÷Â≈ È‘∆∫ ’ √’Á≈Õ
‹∂ «¬‘ Ó»÷Â≈ ¡À ª Â∞√∆∫ «¬‘ Ó»÷Â≈ ’ ⁄∞µ’∂ ˙Õ ‹≈ «ÁÒ ”Â∂
‘µÊ µ÷ ’∂ Á∂÷ØÕ
Á∂÷Ø Ó∂ÿÈ≈ ‹∆, «¬‘ ÒÚ-√Ú Ó∂∆¡ª «’Â≈Ϫ «Úµ⁄ ‘À È‘∆∫Õ ÓÀ∫ √µ⁄
Á∂ È∂Û∂ «‘‰ Ú≈Ò≈ ÏßÁ≈ ¡ªÕ √µ⁄ ‹∆¿∞‰ «Úµ⁄ Ô’∆È ¡À Ó∂≈Õ «Î «¬’ ◊µÒ
‘Ø Áµ√ Á∂Úª «’ ÓÀ∫ ’ج∆ ÚË∆¡≈ ÏßÁ≈ È‘∆∫ ¡ª, ÏÒ«’ Ï∞≈ ¡≈ÁÓ∆ ¡ªÕ
ÓÀÈ»ß ÍÂ≈ «’ Â∞√∆∫ Ï‘∞ Ï∞∂ ‘Ø, Ï∞≈ ¡≈ÁÓ∆ ‘∆ «Í¡≈ ’’∂ Ó∞’
√’Á≈ ¡À Í Ï∞«¡≈¬∆ È»ß ¿∞ÍØ∫ ‘‡≈ Á∂ÚØ Âª ‘∂·Ø∫ ⁄ß«◊¡≈¬∆ «È’Ò ¡≈¿∞∫Á∆
¡ÀÕ ÓÀ∫ «√Î ¬∂È≈ ’«‘‰≈ «’ ÓÀ∫ Â∞‘≈È»ß «Í¡≈ ’∆Â≈ Â∂ ’Á∆ ¡ªÕ
Â∞√∆∫ Ú∆ ⁄ß◊∂ ˙! ’Ó≈Ò ’∆ ‹ªÁ∂ ˙! È≈ Á∂«÷¡≈, È≈ ‹≈«‰¡ª, ¡÷∂
ÓÀ∫ ª «Í¡≈ ’∆Â≈Õ «¬‘ √‘∆ Â∆’≈ È‘∆∫Õ
√‘∆ Â∆’≈ ’∆ ¡À, Áµ√Ø ‹≈?
√Ú≈Ò ’Á∆ Ó∂ÿÈ≈ «√µË∂ ≈ÚÒ Á∆¡ª ¡µ÷ª «Úµ⁄ Á∂÷‰ Ò◊Á∆ ‘ÀÕ
≈ÚÒ ‹≈ ’∞ ¡√«‘‹ ‘Ø ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ ‹≈ ’∞ ∞’ ’∂ ¿∞‘ ¡≈÷Á≈ ‘À,
«Í¡≈ ‘œÒ∂-‘œÒ∂ ‘∞ßÁÀ, ¿∞‘ ◊≈‰≈ È‘∆∫ √∞«‰¡ª, ‘œÒ∂ ‘œÒ∂ ‘Ø ‹≈¬∂◊≈
«Í¡≈ fiµ«Ò¡≈Õ Ó∂ÿÈ≈ ‹∆, «Í¡≈ Ó∂‹ ”Â∂ ͬ∆ ’ج∆ ⁄∆‹ È‘∆∫ «’ ⁄∞µ’ Ò˙Õ
«¬‘ ’ج∆ ◊∂∫Á Ú∆ È‘∆∫ «’ Â∞√∆∫ Ó∂∂ ÚµÒ √∞µ‡Ø Â∂ ÓÀ∫ Â∞‘≈‚∂ ÚµÒÕ ¡≈ͪ «ÓÒ∆¬∂-
«◊Ò∆¬∂ √≈«¬Á «Úµ⁄Ø∫ ’∞fi «È’Ò ¡≈Ú∂Õ
«¬‘ Â∞√∆∫ ÓÀÈ»ß ◊ÒØ∫ Ò≈‘∞‰ Ú≈Ò∆ ◊µÒ ’ ‘∂ ‘ØÕ «ÓÒ‰≈-«◊Ò‰≈
ª Â∞√∆∫ ⁄≈‘∞ßÁ∂ ‘∆ È‘∆∫Õ ¡≈‘ ÊØÛ≈ «‹‘≈ √Óª Ú∆ ÓÀ∫ ÷Ø«‘¡≈, Â∞√∆∫ È‘∆∫ «ÁµÂ≈Õ
Ó∂∂ ‘Ø Ú∆ Ï‘∞ √≈∂ ’ßÓ ¡À ’È Ú≈Ò∂, Ï‘∞ √≈∆¡ª Ó‹Ï»∆¡ªÕ
’ج∆ ÏÀ∫’ Á≈ ’ßÓ ‘Ø«¬¡≈ ª ÓÀÈ»ß Áµ«√˙Õ
‹»Õ
«’ßÈ∆ Â∆’ È»ß Ú≈Í√ ‹≈‰≈Õ
«¬’µÂ∆ È»ßÕ
‹≈‰ ÂØ∫ Í«‘Òª «ÓÒØ∫◊∂?
‘ª, «¬’ «ÁÈ «¬’µ·∂ ÷≈‰≈ ÷≈Úª◊∂Õ
’ßÓ Ú≈Ò∆ Ï∆Ï∆ Í«‘Òª ⁄≈‘ Á∂ ◊¬∆ √∆Õ «Î ¡≈ ’∂ ¿∞‘ ÷≈‰∂ Ï≈∂
Í∞µ¤‰ Òµ◊∆Õ Ó∂ÿÈ≈ ÏØÒ∆,
‘≈Á√∂ - 96
È‘∆∫ ‹∆, ÓÀ∫ ª ’ßÓ ÂØ∫ ÁØ ÿ߇∂ Á∆ ¤∞µ‡∆ ÒÀ ’∂ ¡≈¬∆ ¡ª, Ú≈Í√ ‹≈‰ªÕ
Ó∂∆¡ª ’¬∆ ¡ÀÍ∞¡≈«¬ß‡ÓÀ∫‡√ ‘ÀÈÕ
¿∞‘ ¿πµ· ÷Û∆ ‘ج∆Õ ¿∞‘Á∂ È≈Ò ‘∆ ≈ÚÒ Ú∆Õ Ó∂ÿÈ≈ ÏØÒ∆,
Ï√ «Î?
≈ÚÒ È∂ ’ج∆ ‹Ú≈Ï È≈ «ÁµÂ≈Õ Ó∂ÿÈ≈ Â∞ ͬ∆Õ ¿∞√ Á∂ Ó◊ ‘∆
≈ÚÒ Ú∆Õ ¿∞√ È∂ «¬’ Ú≈ «Î ≈ÚÒ Á∆¡ª ¡µ÷ª «Úµ⁄ Á∂«÷¡≈Õ ≈ÚÒ «Î
¡√∞÷Á «‹‘≈ ‘Ø «◊¡≈Õ ¿∞‘ ÏØÒ∆,
Ï≈¬∂ È≈˙!
***
≈ÚÒ È∂ √Ì ÂØ∫ Í«‘Òª «ÚßÁ È»ß ÎØÈ ’∆Â≈,
ÒÀ Ϭ∆ «⁄µ‡∂ fiß‚∂ fi∞µÒ ◊¬∂Õ Ó∂ÿÈ≈ ⁄∞Û∂Ò È≈Ò √∞Ò≈‘ ‘Ø ◊¬∆Õ ÓÀ∫ ¿∞√
È»ß √Ófi≈ «ÁµÂ≈ «’ ÓÀ∫ ’Ï∆ÒÁ≈ ÏßÁª, ¿∞‘ √Ófi Ú∆ ◊¬∆Õ
⁄ß◊≈ ’∆Â≈Õ ÓÀ∫ ª ’«‘ßÁ≈ √∆ «’ ¿∞‘È»ß «ÓÒ‰≈ ‘∆ È‘∆∫ ⁄≈‘∆Á≈,
¬∂Áª Á∆ ¡œ Á≈ ’∆ ÍÂ≈, ’«‘ Á∂Ú∂ «’ ÓÀÈ»ß ‘µÊ Í≈ «Ò¡≈, ‹ª ’ج∆ ’∂√ Í≈ ’∂
«’√∂ ⁄µ’ «Úµ⁄ ‘∆ Í≈ Á∂Ú∂Õ ‘∞‰ Â»ß ¿∞‘Á∂ ÂØ∫ Á» «‘‰≈Õ ÎØÈ Ú∆ È‘∆∫ √∞‰È≈Õ
«ÚßÁ «’ßÈ∆ Á∂ Â’ ¿∞√ È»ß ‘Á≈«¬Âª «ÁßÁ≈ «‘≈Õ «ÚßÁ ÂØ∫
Ï≈¡Á ¿∞√ È∂ ¡«ÌÒ≈√ È»ß Ú‡√¡ÀÍ ”Â∂ «Ò«÷¡≈,
-¡µ‹ Ó∂ÿÈ≈ «ÓÒ∆ √∆, ÓÀ∫ ÿ ‘∆ √µÁ «Ò¡≈ √∆Õ ÓÀ∫ ¿∞√ È»ß Áµ√ «ÁµÂ≈
«’ ÓÀÈ»ß Â∂∂ È≈Ò ’ج∆ «Í¡≈ È‘∆∫Õ ¿∞‘ √≈∆ ◊µÒ √Ófi ◊¬∆ Â∂ ÷∞√∆-÷∞√∆
Ú≈Í√ ◊¬∆Õ
-Â»ß Í≈Í∆ ÏßÁ≈ ‘À∫, ¿∞√ Á∂Ú∆ Á≈ ÂÀÈ»ß √≈Í Òµ◊ ‹≈‰À∫Õ
¡«ÌÒ≈√ Á≈ ¿∞√∂ Ú∂Ò∂ ‹Ú≈Ï ¡≈ «◊¡≈Õ «¬‘Á∆ ÿ߇∆ «¬’Ø Ê≈Ú∂∫ Úµ‹∆
‹ªÁ∆ ¡ÀÕ
≈ÚÒ Ï‘∞ ÷∞√ √∆Õ √ß◊Òª «Úµ⁄ ϵfi≈ ¿∞√ Á≈ «ÁÒ «‹Ú∂∫ ¡≈‹≈Á ‘Ø
«◊¡≈ ‘ØÚ∂Õ ¿∞‘ ⁄≈‘ «‘≈ √∆ «’ ’≈√, «◊‡≈ È≈Ò ÒÀ ¡≈«¬¡≈ ‘∞ßÁ≈Õ «¬√ ÂØ∫
Ï≈¡Á ¿∞√ Á∆ Ó∂ÿÈ≈ È≈Ò ¡’√ ◊µÒÏ≈ ‘∞ßÁ∆ «‘ßÁ∆Õ √-√∆ «‹‘∆
◊µÒÏ≈ÂÕ «’æÊ∂ ‘Ø? ’∆ ‘Ø «‘À? «’‘Û∆ «’‘Û∆ ‹◊∑≈ ◊¬∂? Î∂√Ï∞µ’ ª ≈ÚÒ Á∆
Ú∆ Â∂ Ó∂ÿÈ≈ Á∆ Ú∆ ‘ Ú∂Ò∂ ÷∞Ò∑∆ ‘∆ «‘ßÁ∆ √∆Õ «‹Ú∂∫ √≈∆ Á∞È∆¡ª ‘ Íß‹
«Ó߇ Ï≈¡Á ÎØÈ ⁄À’ ’Á∆ ‘À, ¿∞‘ Ú∆ ¿∞√∂ Á∞È∆¡ª «Úµ⁄Ø∫ ‘ÈÕ
«¬’ «ÁÈ ≈ÚÒ È∂ ÍØ◊≈Ó Ï‰≈«¬¡≈ «’ Ú≈‘◊≈ Ï≈‚ ”Â∂ √≈Ó
Á∆ Í∂‚ Á∂÷∆ ‹≈Ú∂Õ Í«‘Òª ¿∞√ È∂ «¬‘ Í∂‚ «√Î Ô»«‡¿»Ï ”Â∂ ‘∆ Á∂÷∆ √∆Õ
¿∞√ È∂ √≈∆ √≈Ó Í∂‚ Á≈ ¡ÈßÁ Ó≈«‰¡ªÕ «¬‘ Í∂‚ Á∂√-Ì◊Â∆ ÍÀÁ≈ ’È
Á≈ «¬’ ÚË∆¡≈ ‹∆¡≈ ‘ÀÕ ¿∞Ê∂ ‘∆ ¿∞‘Ȫ È»ß ’≈Î∆ ‘È∂≈ ¿∞Â ¡≈«¬¡≈Õ ¿∞√
È∂ ¡ßÁ≈‹≈ Ò≈ «Ò¡≈ «’ √Ú∂∂ Á∂ ÁØ Ú‹∂ ÂØ∫ Í«‘Òª Á≈Ò≈ È‘∆∫ Í∞µ‹ √’‰≈Õ
‘≈Á√∂ - 97
¡ß«ÓzÂ√ ÂØ∫ Ï≈‘ «È’Ò ’∂ ¿∞√ È∂ ’≈ «¬’ „≈Ï∂ Ó∞‘∂ ∞’Ú≈ Ò¬∆Õ ÷≈‰≈ ÷≈
’∂ ‘≈Ò∂ ’∞fi Ó∆Ò ‘∆ ’≈ ◊¬∆ √∆ «’ ’Òµ⁄ ‡∞µ‡ «◊¡≈Õ ÍÀ ◊¬∆ Ó∞√∆ÏÂÕ ‘∞‰
’∆ ’∆Â≈ ‹≈Ú∂? ≈ Á∂ Áµ√ Úµ‹ ⁄µ∞’∂ √ÈÕ Ó’À«È’ «’æÊØ∫ «ÓÒ‰≈ √∆Õ Ó«‘ßÁ
ÏØ«Ò¡≈,
Ì≈‹∆, Â∞√∆∫ ϵ√ ÒÀ ’∂ «Íß‚ ⁄Ò∂ ‹≈ÚØÕ ÓÀ∫ ª ‘∞‰ ’µÒ ‘∆ ¡≈Úª◊≈Õ
Ó«‘ßÁ Á∆ ◊µÒ ·∆’ √∆Õ ¿∞Ê∂ √≈∆ ≈ ¿∞‚∆’ ’È Á∆ ’ج∆ Â∞’
È‘∆∫ √∆Õ ¿∞ÊØ∫ ¿∞√ È∂ «¬’ ‡µ’ ’ØÒØ∫ «Ò· Ò¬∆ Â∂ ‹ÒßË Í∞µ‹≈Õ ¿∞ÊØ∫ ≈ Á∆
ϵ√ ÒÀ ’∂ ¿∞‘ ¡ßÏ≈Ò∂ ¡≈«¬¡≈Õ ¡ßÏ≈Ò∂ ¡≈«¬¡≈ ª √Ú∂ Á∂ ⁄≈ Úµ‹∂ √ÈÕ ÿ
Á∆ ⁄≈Ï∆ ÏßÂ∆ È∂ ◊Úª„∆¡ª È»ß Á∂ ‹≈‰∆ √∆Õ «¬Ú∂∫ ‘∆ ’«¡≈ ’Á∆ √∆ ‹ÁØ∫
≈ÚÒ Ï≈‘Ø∫ Ò∂‡ ¡≈¿∞∫Á≈ √∆Õ ◊Úª„∆ Èœ’∆ Í∂√≈ ÒØ’ ‘È, Ò∂‡ ‘∆ ¿πµ·Á∂
‘؉◊∂, ¿∞‘Ȫ È»ß ’∆ Âß◊ ’È≈, ¤∂ Ú‹∂ ÂØ∫ Ï≈¡Á ‘∆ «Íß‚ ‹≈‰≈ ⁄≈‘∆Á≈ ‘ÀÕ
¿∞‘ ¡ßÏ≈Ò∂ Á∂ ϵ√-¡µ‚∂ ”Â∂ √Ú∂ Á∂ È‹≈∂ Á≈ ¡ÈßÁ ÒÀ‰ Òµ◊≈Õ √Ú∂ Á∆¡ª
ϵ√ª ¡≈͉∂ √Î ”Â∂ «È’Ò‰ Ò¬∆ «Â¡≈ ‘Ø ‘∆¡ª √ÈÕ √Ú≈∆¡ª Í∞µ‹
‘∆¡ª √ÈÕ Á∞’≈Ȫ «Úµ⁄ ⁄≈‘ª ω ‘∆¡ª √ÈÕ ¿∞√ È∂ ¡µ‚∂ Á≈ Í»≈ ⁄µ’
Ò≈«¬¡≈ Â∂ «Î ⁄≈‘ Á≈ «¬’ ’µÍ ÒÀ ’∂ «¬’ ÏÀ∫⁄ ”Â∂ Ï«‘ «◊¡≈Õ Î∂√Ï∞µ’ ÷ØÒ∑
Ò¬∆Õ Ó∂ÿÈ≈ Ú∆ Î∂√Ï∞µ’ ”Â∂ ‘∆ √∆,
-«’æÊ∂ ‘Ø?
-ÓÀ∫ ¡‹∆Ï ‹◊∑≈ ”Â∂ ‘ª, Â∞√∆∫ √Ø⁄ Ú∆ È‘∆∫ √’Á∂Õ
-«’æÊ∂?
-Â∞‘≈‚∂ √«‘ Á∂ ϵ√ ¡µ‚∂ ”Â∂Õ
-«¬√ Ú∂Ò∂ «¬Ê∂ ’∆ ’ ‘∂ ˙?
-ÓÀ∫ ¡ß«ÓzÂ√ ÂØ∫ ¡≈«¬¡ª, ≈‘ «Úµ⁄ ’≈ ÷≈Ï ‘Ø ◊¬∆, ϵ√ ÎÛ ’∂
Í∞µ‹ªÕ Ó∂∂ ÿ Á∆ ⁄≈Ï∆ ◊Úª„∆¡ª ’ØÒ ‘ج∂◊∆ Â∂ ◊Úª„∆ ‘≈Ò∂ ¿πµ·∂ È‘∆∫
‘؉◊∂Õ ¿∞‘ ‹≈ ¿πµ· ÒÀ‰, Î∂ «¬ÊØ∫ ‡À’√∆ ÒÀ ’∂ «Íß‚ ‹≈Úª◊≈Õ
-ÓÀ∫ ‹∆ÚÈ‹ØÂ È»ß Ì∂‹ «ÁßÈ∆ ¡ª, «¬Ê∂ ¡≈ ‹≈ÚØ, À√‡ ’ ’∂ ⁄Ò∂
‹≈«¬˙Õ
-È‘∆∫, ÓÀ∫ ¡µ‹ ’≈Î∆ ’ßÓ ’È∂ ¡ª, «‡’≈‰∂ Í∞µ‹ª Â∂ «Î ¡≈͉∂ ’ßÓ∆∫
Òµ◊ ‹≈ÚªÕ
-Ó∂∂ ’ØÒ «¬’ ‡À’√∆-’ßÍÈ∆ Á≈ ÈßÏ ‘À◊≈Õ
-ÓÀÈ»ß ÈßÏ ‡À’√ ’ «Á˙, ÓÀ∫ Óß◊Ú≈ ÒÚª◊≈Õ
-ÓÀ∫ ‘∆ ÎØÈ ’ «ÁßÈ∆ ¡ªÕ
-·∆’Õ
ÍßÁª ’∞ «Ó߇ Ï≈¡Á «Î ÎØÈ Úµ«‹¡≈,
-Â∞√∆∫ ¿∞√ ◊∂‡ Á∂ Ï≈‘ ¡≈ ‹≈˙ «‹ÊØ∫ ϵ√ª ¡ßÁ ‹ªÁ∆¡ªÕ ’∞fi
«Ó߇ª Â’ ‡À’√∆ Í∞µ‹ ‹≈Ú∂◊∆Õ
‘≈Á√∂ - 98
¿∞‘ ‘œÒ∆-‘œÒ∆ Â∞Á≈ ¿∞√ ◊∂‡ ’ØÒ Í∞µ‹ «◊¡≈Õ ’∞fi Á∂ Ï≈¡Á «¬’
’≈ ¿∞√ ’ØÒ ¡≈ ’∂ ∞’∆Õ ¿∞√ È∂ fi∞’ ’∂ ¡ßÁ Á∂«÷¡≈Õ Ó∂ÿÈ≈ ¡≈Í √∆,
¡≈˙, ÏÀ·ØÕ
≈ÚÒ ÁÚ≈‹≈ ÷ØÒ∑ ’∂ ’≈ «Úµ⁄ Ï«‘ «◊¡≈Õ
Â∞√∆∫ «’¿∞∫ ÷∂⁄Ò ’∆Â∆, ¡≈‘ ‡À’√∆ √‡À∫‚ È≈Ò ‘∆ √∆Õ
√∆‡ ÏÀÒ‡ Ò≈ Ò˙Õ ‘∞‰ «¬Ê∂ Ú∆ ’È»ßÈ √÷ ¡ÀÕ
¡≈¿∞‰ Ò¬∆ √∞’∆¡≈Õ
«’Ë Á≈ ⁄µ’ ’µ«„¡≈?
Ú≈‘◊≈ Ï≈‚Õ
‘«Óß«Á √≈Ï Ú∆ ‹≈ ¡≈¿∞‰≈ √∆Õ ¿∞Ê∂ ≈Â È»ß ‹≈‰ Á≈ ¡≈ÈßÁ ‘∆
‘Ø ‘∞ßÁ≈ ¡ÀÕ
«ÁÒ Âª Ó∂≈ Ú∆ ’Á≈ √∆ Í ÓÀÈ»ß Ú≈Í√ Ó∞ÛÈ Á∆ ’≈‘Ò∆ √∆Õ
«’√ ÿ ‹≈‰≈ ⁄≈‘Ø∫◊∂? Ó∂∂ «’ Â∞‘≈‚∂?
‘≈Ò Á∆ ÿÛ∆ ª ÓÀ∫ ¡≈͉∂ ÿ ‘∆ ‹≈Úª◊≈Õ
Ó∂ÿÈ≈ Á∆ ’≈ Á≈Ò≈ ÚµÒ Á∆ √Û’ ”Â∂ ÁœÛÈ Òµ◊∆Õ ¿∞‘ ’≈
⁄Ò≈¿∞∫Á∆ √ß÷∂Í «‹‘∂ √Ú≈Ò Ú∆ ’∆ ‹≈ ‘∆ √∆Õ ≈ÚÒ È»ß ¿∞√ È≈Ò ÏÀ·‰≈
⁄ß◊≈ Òµ◊ «‘≈ √∆Õ ¿∞√ Á≈ «Íß‚ ¡≈ «◊¡≈, ¿∞√ Á≈ ÿ Ú∆Õ
¡≈˙, ‘∞‰ ⁄≈‘ Í∆ ’∂ ‹≈«¬˙Õ
È‘∆∫, ‘≈Ò∂ ª ÓÀ∫ Ïµ√ Ú∆ È‘∆∫ ’∆Â≈Õ
‘∞‰ «’‘Û∂ √ÏÁª È≈Ò ËßÈÚ≈Á ’ª?
Á∞√Ó‰ª Á≈ ËßÈÚ≈Á È‘∆∫ ’∆Á≈, ¿∞‘Ȫ Á≈ Î≈«¬Á≈ ¿πµ·≈¬∆Á≈!
Á∞√Ó‰∆ Ú∆ ‘œÒ∆-‘œÒ∆ ÍÀ∫Á∆ ¡À ‹∆Õ
¡≈÷Á≈ ≈ÚÒ ’≈ «Úµ⁄Ø∫ «È’Ò ¡≈«¬¡≈Õ Ó∂ÿÈ≈ È∂ Ô»-‡È Ó≈∆
Â∂ ’≈ È»ß ∂√ Á∂ «ÁµÂ∆Õ ≈ÚÒ ÷Û≈ ‹ªÁ∆ ’≈ È»ß Á∂÷Á≈ «‘≈Õ ≈ÚÒ ¡‹∆Ï
«‹‘≈ Ó«‘√»√ ’ «‘≈ √∆Õ ’∆ Ȫ Á∂Úª «¬‘Ȫ Î∆«Òß◊‹ È»ß?
¿∞‘ ÓÀ√ß‹ ”Â∂ √∞È∂‘≈ «Ò÷‰ Òµ◊≈,
-Ï‘∞ ϑ∞ √∞’∆¡≈Õ
-ÓÀ∫ «’‘≈ √∆ È≈, Á∞√Ó‰ª Á≈ Î≈«¬Á≈ Ò¬∆ÁÀ!
-Á∞√Ó‰∆ ÍÀ‰ ÂØ∫ Í«‘Òª ‘∆ Á∞√Ó‰ È≈ ω∂ «ÎØÕ
***
“’ÀÎ ∞¡≈«¬Ò” Á∂ Ï≈‘ ¡≈͉∆ ’≈ «Úµ⁄ ÏÀ·≈ ‘∆ ≈ÚÒ ¿∞‚∆’
’ «‘≈ ‘ÀÕ «¬Ê∂ ‘∆ ¡µ‹ «ÓÒ‰ Á≈ Ú≈¡Á≈ ¿∞√ È∂ Ó∂ÿÈ≈ È≈Ò ’∆Â≈ √∆Õ ’µÒ
¿∞√ È∂ ⁄Ò∂ ‹≈‰≈ ‘ÀÕ ¿∞√ «ÁÈ ‹Á Ó∂ÿÈ≈ ¿∞√ È»ß «Íß‚ ¤µ‚‰ ¡≈¬∆ √∆ ª
≈ÚÒ √Ø⁄ «‘≈ √∆ «’ ¿∞√ È»ß ’À∫‚Ò-«Òµ‡ «‚È Á∂Ú∂ Í «Î √Ø«⁄¡≈ «’ «¬√
‘≈Á√∂ - 99
Â∑ª Ó∂ÿÈ≈ ‘Ø Ú∆ ‹∞Û ‹≈Ú∂◊∆Õ Ó√Ò≈ ª ¿∞√ È»ß «Íµ¤Ø∫ Ò≈‘∞‰ Á≈ ‘À, ¿∞√ È∂
Ó∂ÿÈ≈ È≈Ò Á∞Í«‘ Á≈ ÷≈‰≈ ‘∆ ÷≈‰ Á≈ ÎÀ√Ò≈ ’∆Â≈Õ
’∞fi Á∂ Ï≈¡Á Ó∂ÿÈ≈ Á∆ ’≈ ¡≈ ’∂ ÷ÛÁ∆ ‘ÀÕ ≈ÚÒ ¡≈͉∆ ’≈
«Úµ⁄Ø∫ «È’Ò ¡≈¿∞∫Á≈ ‘ÀÕ ¿∞√ È»ß ÍÂ≈ ‘À «’ Ó∂ÿÈ≈ ‹µÎ∆ Í≈¿∞‰∆ ⁄≈‘∂◊∆, ¿∞‘
Í«‘Òª ‘∆ ‘µÊ ‹ØÛ ’∂ “Ϋ‘” Ï∞Ò≈ «ÁßÁ≈ ‘ÀÕ ÁØÚ∂∫ Ï≈Ï Â∞Á∂ À√‡ØÀ∫‡ Á∂
¡ßÁ ⁄Ò∂ ‹ªÁ∂ ‘ÈÕ «¬’ ’ØÈ∂ «Úµ⁄ ͬ∂ Ó∂‹ Á∂ ¡≈Ò∂-Á∞¡≈Ò∂, ¡≈ÓØ-√≈‘Ó‰∂
Ï«‘ ‹ªÁ∂ ‘ÈÕ
«’Ú∂∫ ‘∆¡ª ¤∞µ‡∆¡ª?
¤∞µ‡∆¡ª ·∆’ √ÈÕ «‹‘Û∂ ’ßÓ ’È Ú≈Ò∂ √È Â’∆ÏÈ ‘Ø ◊¬∂Õ
⁄≈‘∆Á≈ ª ÓÀÈ»ß «¬‘ ¡À «’ ‘ √≈Ò ¡≈«¬¡≈ ’ª Í ∂ÚÂ∆ ’’∂ È‘∆∫ ¡≈
‘∞ßÁ≈Õ
‘∞‰ «’‘Ȫ ’ØÒ ¡À ¿∞‘?
∂‰∞’≈ ’ØÒÕ ¿∞‘ ª ⁄≈‘∞ßÁ∆ √∆ «’ «ÂßÈ ‘ÎÂ∂ ¿∞‘ È«√ß◊ ‘ØÓ «Úµ⁄
«‘ ÒÚ∂◊∆ Í Ï∂‡∆ È‘∆∫ ÓßÈ∆Õ
«Î Ó∂ÿÈ≈ ¿∞√ Á∂ √ß◊∆ Â∂ √ß◊∆ È≈Ò ‹∞Û∂ ‹∆ÚÈ Ï≈∂ ’∞fi √Ú≈Ò
Í∞µ¤‰ Ò◊Á∆ ‘ÀÕ ≈ÚÒ ÷∞√ ‘À «’ Ó∂ÿÈ≈ ¡√Ò∆ Ó∞µÁ∂ ÂØ∫ Á» ‘∆ «‘ ‘∆ ‘À,
√≈«¬Á «Í¡≈-«Ú¡≈ Ï≈∂ ◊µÒ È≈ ‘∆ ’∂, √≈«¬Á √Ófi ◊¬∆ ‘ØÚ∂Õ ’∞fi ◊µÒª
Ï≈¡Á Ó∂ÿÈ≈ Í∞µ¤Á∆ ‘À,
‘∞‰ ¡≈͉∂ Ï≈∂ ’∆ √Ø«⁄¡≈?
¡≈÷Á∆ Ó∂ÿÈ≈ Í«‘Òª ≈ÚÒ ÚµÒ Â∂ «Î ¡≈͉∂ ÚµÒ ¿∞∫◊Ò ’Á∆ ‘ÀÕ
ÓÀ∫ √Ì Áµ√ ⁄∞µ’ª Í«‘Òª ‘∆Õ
‹Ú≈Ï √∞‰ Ó∂ÿÈ≈ ≈ÚÒ ÚµÒ Á∂÷‰ Òµ◊∆ Â∂ ’∞fi Á∂ Â’ ¿∞Ú∂∫ ‘∆
Á∂÷Á∆ ‘∆Õ
≈ÚÒ ‹∆, Â∞‘≈È»ß ¡≈͉∂ ¡≈Í Â∂ Î÷ Ó«‘√»√ È‘∆∫ ‘∞ßÁ≈ «’ Â∞‘≈È»ß
’ج∆ ¬∂È≈ «Í¡≈ ’Á≈?
◊µÒ ’Á∆ Ó∂ÿÈ≈ Á≈ «⁄‘≈ ÏÁÒ «◊¡≈ ‘ÀÕ «¬’ Úµ÷≈ ‹Òœ¡
Íz◊‡ ‘Ø ‹ªÁ≈ ‘À ¿∞√ Á∂ «⁄‘∂ ”Â∂Õ ≈ÚÒ ‘À≈È ‘؉ Òæ◊Á≈ ‘ÀÕ ≈ÚÒ ⁄œ‘≈È,
√≈«¬Á «¬‘Ø «Í¡≈ ‘À, «¬‘È»ß ◊µÒ ’Á∆ È»ß ‡Ø’ È≈Õ
Â∞‘≈È»ß ’ج∆ Ú∆ Î∆«Òß◊‹ È‘∆∫? ’ج∆ Â∞‘≈È»ß ‡∞µ‡ ’∂ ⁄≈‘∂ Â∂ Â∞√∆∫
¿∞‘È»ß È’≈∆ ‹≈ÚØ∫! ’∆ Â∞‘≈‚∂ «ÁÒ È‘∆∫? √µ⁄ ÏØÒØ?
√µ⁄ Ó∂ÿÈ≈ ‹∆, ÓÀÈ»ß ’ج∆ Î∆«Òß◊‹ È‘∆∫Õ
«¬‘Á≈ ÓÂÒÏ Â∞√∆∫ ⁄À‡ È‘∆∫ ⁄∆‡ ’Á∂ √≈˙, ...¿∞‘ √Ì fi»· √∆?
‘ª, Î∂√Ï∞µ’ «¬’ fi»· ¡À, «¬’ ¡Ò»ÔÈ ¡À «‹√ «Íµ¤∂ ¡≈ͪ √≈∂ ̵‹∂
«ÎÁ∂ ¡ªÕ
‘≈Á√∂ - 100
Î∂√Ï∞µ’ fi»· ª ‘ØÚ∂ ‹∂ Â∞√∆∫ ◊À-‘≈‹ ‘ØÚØ∫, Â∞‘≈‚∆ ¡≈¬∆‚∆ ◊ÒÂ
‘ØÚ∂Õ Â∞√∆∫ ª √Ì ’∞fi ’«‘ ’∂ √∂¡≈Ó Ó∞’ ‘∂ ‘Ø!
«¬’ ÏßÁ∂ Á∂ «ÂßÈ √µ⁄ ‘∞ßÁ∂ ¡≈Õ «¬’ ¿∞‘ √µ⁄ ‹Ø Â∞‘≈È»ß «Áæ√ «‘≈,
«¬’ ¿∞‘ √µ⁄ ‹Ø ¿∞‘ Â∞‘≈È»ß «Á÷≈ «‘≈ Â∂ «¬’ ¿∞‘ √µ⁄ ‹Ø ¡√Ò √µ⁄ ‘ÀÕ ¡√Ò
√µ⁄ «¬‘ ¡À ‹Ø Â∞‘≈‚∂ √≈‘Ó‰∂ ÏÀ·≈ ÓÀ∫ «Ï¡≈È ’ «‘ªÕ ‹Ø Â∞√∆∫ ’«‘ ‘∂ ‘Ø ¿∞‘
Ó∂≈ √µ⁄ È‘∆∫Õ
⁄ÒØ ¿∞‘ Â∞‘≈‚≈ fi»· ‘∆ √∆Õ «¬’ Ú≈ fi»· ‘∆ ’«‘ Á∂ÚØ, “¡≈¬∆ ÒÚ
Ô» ÎÀÈ∆!”
Ó∂ÿÈ≈ ‹∆, Â∞√∆∫ «Î ÓÀÈ»ß ’ß«‚¡ª ¿∞Í ÿÛ∆√È Òµ◊∂ ˙Õ
È‘∆∫, ÓÀ∫ ª ¡≈͉∂ «‘µ√∂ Á∂ √∞ÎÈ∂ È»ß «’√∂ ’ß„∂ Òæ◊Á≈ Á∂÷‰≈ ⁄≈‘∞ßÈ∆
¡ªÕ
¿∞‘Á∂ «Úµ⁄ ‘∆ ÓÀ∫ ÚÒ»ßË«¡≈ ‹≈ «‘ªÕ
Â∞√∆∫ fi»· ÏØÒ ‘∂ ˙Õ ¡≈͉∂ «ÁÒ ”Â∂ ‘µÊ µ÷ ’∂ ◊µÒ ’ØÕ
Ó∂ÿÈ≈ ‹∆, ÓÀ∫ «¬’ «¬µ‹ÂÁ≈ ÏßÁª, Ȼߑª-Ë∆¡ª Ú≈Ò≈Õ Ïµ«⁄¡ª Á∂
Ú∆ ¡µ◊∂ ϵ⁄∂Õ ¿∞‘Ȫ È»ß ÍÂ≈ ⁄µÒ∂ ª ’∆ ’«‘‰◊∂?
¿∞ÁØ∫ ª ÏÛ≈ ‘∞µÏ-‘∞µÏ ’∂ ’«‘ßÁ∂ √∆ «’ Ó∂∂ ϵ⁄∂ «Ïz«‡√ ÏœÈ ¡À∫, «Í˙
Á∆ ÍzœÏÒÓ √ÓfiÁ∂ ¡≈Õ ¿∞‘Ȫ È»ß ÍÂ≈ «’ ÓÀ∫ Ï‘∞ √≈Òª ÂØ∫ ¡œÂ-√∞µ÷ È‘∆∫
Á∂«÷¡≈Õ
Â∞√∆∫ Ó∂∆ «¬√ ◊µÒ ”Â∂ Ô’∆È ’Á∂ ‘Ø «’ ÓÀ∫ ¡œ √∞µ÷ È‘∆∫ Á∂«÷¡≈?
«ÏÒ’∞Ò ’Á∆ ¡ªÕ
«Î Â∞√∆∫ √∞Ë≈ ⁄œË∆ ”Â∂ «’µÁª «¬Ò‹≈Ó Ò≈ «ÁµÂ≈?
ÓÀÈ»ß Ú«‘Ó ‘Ø «◊¡≈ √∆, ’Á∂-’Á∂ Ú«‘Ó ‘Ø ‹ªÁ≈ ÓÀÈ»ßÕ
ÔÀ√ Ó≈¬∆ Òœ‚, «¬‘Ø Ó∂≈ Í∞¡≈«¬ß‡ ¡À «’ «¬‘ √≈≈ Â∞‘≈‚≈ Ú«‘Ó
¡À, «¬’ ¡Ò»ÔÈÕ ¬∂Áª Â∞‘≈‚≈ √≈≈ ’∂√ ÷≈‹Õ ’∂√ «‚√«Ó√Õ
Úµ‚∂ Ú’∆Ò È≈ ωÁ∂ ˙! «ÁÒª Á∂ ’∂√ «ÁÒª Á∆ ’«⁄‘∆ «Úµ⁄ ⁄ÒÁ∂
¡≈Õ «¬Ê∂ Í∞¡≈«¬ß‡-ÁÒ∆Ò È‘∆∫ ⁄ÒÁ∆Õ «ÁÒª Á∂ Ó∞’µÁ«Ó¡ª «Úµ⁄ ÈÀ‰ª È»ß
Ú’∆Ò ’∆ÁÀÕ
⁄ÒØ, ‘≈Ò Á∆ ÿÛ∆ ’∂√ «‚√«Ó√Õ ‘∞‰ Â∞√∆∫ ÚË∆¡≈-ÚË∆¡≈ √Ø⁄ØÕ
ÁØ√Â∆¡ª ’≈«¬Ó µ÷ØÕ Á∞µ÷-√∞µ÷ Ú∆ √ªfi∂ ’Ø Í ’ج∆ Ú«‘Ó È≈ ’ØÕ ¡Ò»ÔÈ
ÂØ∫ Ï≈‘ «È’Ò ’∂ «Èµ◊ ÁØ√Â∆ È»ß «‹ßÁ≈Ï≈Á ’‘ØÕ
¡≈¬∆ ÒÚ Ô»!
≈ÚÒ ¡≈͉∆ √∆‡ ÂØ∫ ¿πµ·Á≈ ‘Ø«¬¡≈ ◊≈¿∞‰ Òæ◊Á≈ ‘À,
‘œÒ∂-‘œÒ∂ ‘Ø ‹≈¬∂◊≈ «Í¡≈ fiµ«Ò¡≈, ‘œÒ∂-‘œÒ∂ ‘Ø ‹≈¬∂◊≈ «Í¡≈!
Â∞√∆∫ «¬’ Ú≈ “¡≈¬∆ ÒÚ Ô» ÎÀÈ∆” ’«‘ «Á˙Õ
ÓÀÿÈ≈ ‹∆, ÓÀ∫ fi»· È‘∆∫ ÏØÒ √’Á≈Õ
‘≈Á√∂ - 101

¡µ·
Ó∂ÿÈ≈ Á≈ «ÁÒ Â۫Ρ≈ «Í¡≈ ‘ÀÕ ¿∞√ È»ß √∞Ë≈ ⁄œË∆ Ï‘∞ Ï∞∆ Òµ◊
‘∆ ‘ÀÕ ¿∞√ È∂ ‘∆ ¿∞‘Ȫ Á∂ ⁄ß◊∂ ÌÒ∂ ⁄ÒÁ∂ «√Â∂ «Úµ⁄ ¡≈ ’∂ ÷ÒÒ Í≈ «ÁµÂ≈
‘ÀÕ È‘∆∫ ª ≈ÚÒ ‘∞‰ Â’ «¬ß‚∆¡≈ Á≈ ⁄µ’ Ó≈ «◊¡≈ ‘∞ßÁ≈Õ ‘∞‰ Â’ ¿∞‘Ȫ
È∂ «¬‘ «√Â≈ ¡≈Ó Ú∆ ’ «ÁµÂ≈ ‘∞ßÁ≈Õ ≈ÚÒ Á∂ «Í¡≈ ÂØ∫ ÓÀÈ»ß ÒØ‘Û∂ Á∆
Â≈’ «ÓÒ∆ √∆Õ Ó∂∂ «Úµ⁄ «¬’ ÈÚ∆∫ »‘ λ’ «ÁµÂ∆ √∆Õ ÍµÊ È»ß Í≈√ ’
«ÁµÂ≈ √∆ Í √∞Ë≈ È∂ ’∆Â∂-’≈¬∂ ”Â∂ Í≈‰∆ Î∂ «ÁµÂ≈Õ ÍÂ≈ È‘∆∫ «’‘Û∆ Ï»‡∆
¿∞√ È∂ ≈ÚÒ È»ß √∞ßÿ≈¬∆ «’ ¿∞‘ «¬’ÁÓ ÏÁÒ «◊¡≈Õ ‘∞‰ ª ≈ÚÒ È»ß √∞Ë≈ Á∂
Ȫ ”Â∂ ‘∆ «Ó⁄ª Òµ◊‰ Òµ◊ ÍÀ∫Á∆¡ªÕ ‹∂ ≈ÚÒ È≈Ò «√Â≈ ω≈¿∞‰≈ ‘∆ √∆
ª Í«‘Òª ω≈¿∞∫Á∆, ÓÁ∆Õ ¬∂È∆ Á∂ ÂØ∫ ¿∞‘ ¿∞Ê∂ ‘∆ √∆Õ ‹Á ÓÀ∫ ¿∞‘Á∆ ‘Ø∫Á
«Úµ⁄ ÎÈ≈‘ ‘؉ Â’ ‹≈ Í∞µ‹∆ ª Â»ß ¡≈ Ó∆Õ √∞Ë≈ ⁄œË∆, «¬’ Ú≈ √≈‘Ó‰∂
¡≈ ‹≈, Â∂≈ ӻߑ È≈ ÈØ⁄ «Ò¡≈ ª ’‘∆∫!
¿∞‘ ’¬∆ «ÁÈ Â’ ’ÒÍÁ∆ ‘∆, ≈ÚÒ Á∂ ÂÒ∂-«ÓßȪ ’Á∆
‘∆Õ «’‘Û∆ Ò∂Ò∑Û∆ √∆ «‹‘Û∆ ¿∞√ È∂ ≈ÚÒ Ó∞‘∂ È‘∆∫ √∆ ’µ„∆ Í ≈ÚÒ ”Â∂
’ج∆ ¡√ È‘∆∫ √∆Õ ¿∞‘ Íª ”Â∂ Í≈‰∆ ‘∆ È‘∆∫ √∆ ÍÀ‰ Á∂ «‘≈Õ «¬√ √Ì ’≈√∂
Á∂ «Ú⁄’≈ Ú∆ ¿∞√ È»ß Ô’∆È ‘À «’ ≈ÚÒ ¿∞√ È»ß «Í¡≈ ’Á≈ ‘ÀÕ ’ج∆ ⁄∆‹
‘À ‹Ø ¿∞√ È»ß Ø’ ‘∆ ‘À, ¿∞‘ ⁄∆‹ ‘À √∞Ë≈ «√Ó∞ßÈ∆Õ «’ßÈ∆ Á∂ Ø’ √’∂◊∆ ≈ÚÒ
È»ß, «¬’ «ÁÈ Âª ¿∞‘ «Íµ¤∂ Ó∞Û ’∂ Á∂÷∂◊≈Õ ≈ÚÒ Âª Ó∂ÿÈ≈ Á≈ ‘À Â∂ Ó∂ÿÈ≈ Á≈
‘∆ ‘∂◊≈Õ Ó∂ÿÈ≈ Á∆¡ª «¬‘Ȫ √Ø⁄ª È∂ ‘∆ ‘≈Ò∂ Ú∆ ¿∞√ È»ß ≈ÚÒ È≈Ò ‹ØÛ
µ«÷¡≈ ‘ÀÕ È‘∆∫ ª √≈Ò ÂØ∫ Ú∆ ¿∞Í ‘Ø «◊¡≈ «’ ≈ÚÒ È∂ ¿∞√ È≈Ò «√µË∂ ӻߑ
◊µÒ È‘∆∫ √∆ ’∆Â∆Õ ¿∞‘ Ú∆ ¿∞‘È»ß ¤µ‚ ’∂ ¡œ‘ ‹≈ √’Á∆ √∆ Í È‘∆∫ √∆ ◊¬∆Õ
‹∆ÚÈ‹Ø Í∞µ¤Á≈ ‘À,
ÓœÓ, Â∞‘≈‚∆ ÷∞√∆ Á≈ Î∂‹ ¤∂Â∆ ‘∆ Ó∞’ «◊¡≈Õ ‘∞‰ «Î ¿∞‘∆ Í«‘Òª
Ú≈Ò∂ Ï≈ª Úµ‹∂ «‘ßÁ∂ ¡≈ Â∞‘≈‚∂ ӻߑ ”Â∂Õ
È‘∆∫, ’ج∆ Î∂‹ È‘∆∫ √∆Õ ÂÀÈ»ß ¡ÀÚ∂∫ ‘∆ Òæ◊Á≈ ‘ØÚ∂◊≈, ÓÀ∫ ª ˙Áª Á∆
‘∆ ¡ªÕ
’∆ ‘≈Ò ¡À Â∞‘≈‚∆ ⁄À«‡ß◊-√À«‡ß◊ Á≈Õ
⁄À«‡ß◊ Ú∆ Â∞√∆∫ «’ßÈ∆ ’∞ ’ ÒÚØ∫◊∂ «’√∂ È≈ÒÕ Í«‘Òª-Í«‘Òª ‹Á
«¬‘ ◊µÒ ÈÚ∆∫ √∆ ª ⁄ß◊∆ Ò◊Á∆ √∆ Í ‘∞‰ ª ¡≈Ó ‘Ø ◊¬∆Õ ‘∞‰ ÏØ ’Á∆
¡≈Õ «’ßÈ∂ ‘∆ ‹≈‰È Ú≈Ò∂ Î∂√Ï∞µ’ ”Â∂ ÏÀ·∂ ‘∞ßÁ∂ ¡≈, «ÁÒ ‘∆ È‘∆∫ ’Á≈ «’√∂
‘≈Á√∂ - 102
È≈Ò Ú≈Ë» ◊Ò ’È È»ßÕ ˙Áª ÓÀ∫ Î∂√Ï∞µ’ ”Â∂ ¡À’«‡Ú ¡ªÕ ‡≈¬∆Ó Í≈√ ’È Á≈
ÚË∆¡≈ ‹∆¡≈Õ
¿∞‘ «‹‘Û≈ ¡ß’Ò «¬ß◊ÒÀ∫‚ Ú≈Ò≈ ⁄À‡ ’Á≈ √∆?
¿∞‘ Ú∆ Ó∂∂ Úª◊ ÏØ ‘Ø «◊¡≈ ‘؉ªÕ ’Á∂-’Á≈¬∆∫ ‘ÀÒØ ‘Ø ◊¬∆ ª ‘Ø
Ú∆ ◊¬∆Õ
ÓÀ∫ ª «’‘≈ √∆ «’ Ï≈ ¡œ ¡≈◊∂ ÏÛ∂◊∆!
⁄µÒ, Ï∂√Ó È≈ ‘ØÚ∂ ª, Óª Ó√’∆¡ª ’Áª! ‘∞‰ Ó∂∆ ¿∞Ó ¡À Ï≈Â
“¡≈◊∂ ÏÛ∂◊∆” Ú≈Ò∆? ‘∞‰ ª ÓÀ∫ ⁄≈‘∞ßÈ∆ ¡ª, Â»ß ÍÛ∑≈¬∆ ÷ÂÓ ’∂∫, «Î «Ú¡≈‘
’≈¬∂∫, ÿ «Úµ⁄ ϵ⁄∂ ‘؉ Â∂ ÓÀ∫ ¿∞‘Ȫ È≈Ò ÷∂‚ªÕ
‘ØÒ‚ ÓœÓ, ‘ØÒ‚! ¬∂È∆ ÒßÓ∆ √’∆Ó È≈ ω≈˙ ‘≈Ò∂, «¬‘ ª Ú∆‘-
͵⁄∆ √≈Ò≈ ÔØÔÈ≈ ¡À∫Õ ÓÀ∫ ª ‘≈Ò∂ Ï≈‘ ÍÛ∑È ‹≈‰ªÕ ¿∞Ê∂ √À‡Ò ‘؉ªÕ «Î
«Ú¡≈‘ ’≈¿∞‰ Ï≈∂ √Ø⁄ª◊≈Õ Â∂ «Ú¡≈‘ ’≈ ’∂ ’∞Û∆ È»ß Ú∆ ˙Ë ÒÀ ‹≈‰ªÕ
Óª È»ß È‘∆∫ √µÁ∂∫◊≈?
ÓœÓ Ó∂∆ √Ì ÂØ∫ Í«‘ÒªÕ
¡≈÷Á≈ ‹∆ÚÈ‹Ø Ó∂ÿÈ≈ È»ß ‹µÎ∆ Í≈ ÒÀ∫Á≈ ‘ÀÕ Ó∂ÿÈ≈ ¿∞√ Á≈ ÓµÊ≈
⁄∞ßÓÁ∆ ‘ÀÕ Â∂∂ «‹‘≈ Ï∂‡≈ µÏ √µÌ È»ß Á∂Ú∂Õ
≈ÚÒ Ï≈∂ √Ø⁄Á∆-√Ø⁄Á∆ Ó∂ÿÈ≈ ’¬∆ Ú≈ ¡µ’ Ú∆ ‹ªÁ∆ ‘ÀÕ ¿∞‘ ª
Ó∂∂ «’√∂ √∞È∂‘≈ Á≈ ‹Ú≈Ï ‘∆ È‘∆∫ Á∂ «‘≈Õ ¿∞√ ª ÓÀ√ß‹ ÷ØÒ∑Á≈ ‘∆ È‘∆∫
‘≈Òª«’ Î∂√Ï∞µ’ ”Â∂ ◊∂Û∂ Ó≈Á≈ «‘ßÁ≈ ‘ÀÕ ‹Á ÓÀ∫ ¿∞√ Á≈ ‘∆ «¬’ Ú∆«‚˙
¡≈͉∆ ‡≈¬∆ÓÒ≈¬∆È ”Â∂ Í≈«¬¡≈ √∆ ª ¿∞√ È∂ Í√ßÁ ’∆Â≈ √∆, ÓÀ∫ ’ج∆ ◊µÒ
’È∆ ⁄≈‘∆ ª ¡µ◊Ø∫ ⁄∞µÍÕ ’Á∂ √∞È∂‘≈ ÷ØÒ∑∂ Ú∆ ª «¬’ Ò≈¬∆È «Úµ⁄ «’√∂ Úµ‚∂
Úµ‚∂∂ Úª◊ «Ò÷ «ÁßÁ≈ ‘À, “¡≈͉∂ ‡µÏ Á≈ «÷¡≈Ò µ÷ØÕ”
¡µ‹ Ó∂ÿÈ≈ Ï‘∞ ¿∞Á≈√ ‘ÀÕ ‹∆ÚÈ‹Ø ’ÁØ∫ Á≈ ¡≈͉∂ ’Ó∂ «Úµ⁄ √œ∫
⁄µ∞’≈ ‘À Í È∆∫Á ¿∞√ Á∂ È∂Û∂-Â∂Û∂ Ú∆ È‘∆∫Õ ¿∞‘ µÏ ¡µ◊∂ ¡Á≈√ ’Á∆ ‘À
≈ÚÒ ¿∞√ Á∂ √∞È∂‘∂ Á≈ ‹Ú≈Ï Á∂Ú∂Õ ¿∞‘ Î∂√Ï∞µ’ ”Â∂ ‹≈ ÓÀ√ß‹ ÷ØÒ∑Á∆ ‘ÀÕ ≈ÚÒ
¿∞Ê∂ ‘∆ ‘ÀÕ ¿∞‘ «Ò÷Á∆ ‘À,
-≈ÚÒ ‹∆, ’∆ ‘≈Ò ¡À?
-Ó∂ÿÈ≈ ‹∆, ÓÀ∫ ·∆’ ¡ª Â∞√∆∫ √∞‰≈˙Õ
-Â∞‘≈È»ß Ó∂≈ Ȫ Ô≈Á ¡À?
-Â∞‘≈‚≈ ‘∆ ª Ȫ Ô≈Á ¡À, Â∞√∆∫ Ì∞µÒ‰ÔØ◊ È‘∆∫ ˙Õ
-Í Â∞√∆∫ ª √Ì ’∞fi Ì∞µÒ∆ ÏÀ·∂ ‘ØÕ ¡≈͉∆¡ª ‘∆ ◊µÒª Ì∞Ò≈¬∆ ‹ªÁ∂
˙Õ
-«¬‘ Â∞√∆∫ ‘∆ ‘Ø «’ Ú≈Ë» Á∂ ÌÓ Í≈Ò ‘∂ ‘ØÕ
-Ó∂∂ «’√∂ √∞È∂‘∂ Á≈ ’ج∆ ‹Ú≈Ï «’¿∞∫ È‘∆∫ «ÁßÁ∂?
‘≈Á√∂ - 103
 -ÓÀ∫ «¬Ê∂ Ï‘∞ ÿµ‡ ¡≈¿∞∫Á≈ ‘ª, ‹∂ ’Á∂ ÓÀ√ß‹ ÷ØÒ∑ª Ú∆ ª ’ج∆
‹Ú≈Ï Á∂‰ Ú≈Ò∆ ◊µÒ ‘ØÚ∂ ª ‘∆ Á∂ÚªÕ
-Â∞‘≈‚≈ «Ó¿»‹’ «’µÁª ⁄µÒ «‘≈? ’ج∆ ÈÚª Ú∆«‚˙ «’¿∞∫ È‘∆∫ Í≈
‘∂?
-Ú’Â È‘∆∫ «Ó«Ò¡≈, «Î Óœ√Ó Ú∆ ÚË∆¡≈ È‘∆∫ ¡µ‹’µÒÕ ¡µ◊∂
Ó∂≈ «¬’ ÁØ√ Î؇Ø◊≈Î Ú∆«‚˙ ω≈ «ÁßÁ≈ √∆, ¿∞‘ «¬ÊØ∫ Ó»Ú ‘Ø «◊¡≈, «¬√∂
Ò¬∆Õ
-ÓÀÈ»ß Ï‘∞ ÚË∆¡≈ Ú∆«‚˙◊≈Î∆ ¡≈¿∞∫Á∆ ¡À, ÓÀÈ»ß √µÁ Ò˙, Ø‹ Á∆
«¬’ Ú∆«‚˙ Í≈«¬¡≈ ’«˙ «ÎÕ
-Â∞√∆∫ ¡≈ ‹≈ÚØ, «¬‘ Î∆ ’߇∆ ¡À, ’ج∆ Ú∆ ¡≈ √’Á≈Õ
-È‘∆∫, √µÁ∂ «ÏȪ ¡≈ͪ «’Â∂ È‘∆∫ ‹ªÁ∂, «¬‘ ¡√»Ò ¡ÀÕ
-Â∞‘≈È»ß √µÁ‰≈ ¡≈͉∂ ¡≈Í È»ß ÈÚ∂∫ ‘≈Á√∂ «Úµ⁄ fiØ’‰≈ ‘ÀÕ ‘≈Á√∂
‘∞‰ Ó∂∂ ÂØ∫ ÏÁ≈√ ȑ∆∫ ‘∞ßÁ∂Õ ÓÀ∫ ‘≈Ò∂ ‘Ø «‹¿∞‰≈ ⁄≈‘∞ßÁ≈ ‘ªÕ Ó∂ÿÈ≈ ‹∆,
Â∞‘≈È»ß ¡≈͉≈ ‘µ· ¤µ‚ Á∂‰≈ ⁄≈‘∆Á≈ ‘ÀÕ
-«¬‘ ‘µ· È‘∆∫ √µ⁄ ‘À ‹≈ÈÕ ÓÀ∫ Â∞‘≈È»ß «ÁÒØ∫ «Í¡≈ ’Á∆ ‘ªÕ ÓÀ∫
Â∞‘≈‚∂ «ÏȪ È‘∆∫ «‘ √’Á∆Õ ÓÀ∫ ª ‘∞‰ «¬‘ √ÓfiœÂ≈ Ú∆ ’ «Ò¡≈ «’ Ì≈Ú∂∫
Â∞√∆∫ √∞Ë≈ ⁄œË∆ È»ß Ú∆ µ÷∆ ¤µ‚Ø Í ÓÀÈ»ß È≈ Á∞’≈ØÕ ÍÒ∆‹ ‹≈È, Â∞‘≈‚∂ «ÏȪ
ÓÀ∫ Ó ‹≈Úª◊∆Õ ÏÛ∆ Ó∞√’Ò È≈Ò Â∞√∆∫ «ÓÒ∂ ˙, ÓÀ∫ Â∞‘≈È»ß ◊Ú≈¿∞‰≈ È‘∆∫
⁄≈‘∞ßÁ∆Õ ÍÒ∆‹ ‹≈È ÍÒ∆‹...!
Ó∂ÿÈ≈ ‘‡’Ø∂ ÒÀ∫Á∆ ؉ Ò◊Á∆ ‘À Â∂ «’ßÈ≈ «⁄ Ø∫Á∆ «‘ßÁ∆ ‘ÀÕ ¿∞√
Á∂ ‘؇’Ø∂ √∞‰È Ú≈Ò≈ ’ج∆ È‘∆∫Õ ≈ÚÒ Âª ÏÀ·≈ ‘∆ Íß‹ ‘‹≈ Ó∆Ò Á∆ Á» ”Â∂
‘ÀÕ
***
Ó∂ÿÈ≈ «ÁÒ Á∆ √≈∆ ◊µÒ «¬ßÁ» Ï≈Ò≈ Â∂ √∆ÂÒ≈ È≈Ò ’ ÒÀ∫Á∆ ‘ÀÕ
«¬ßÁ» Ï≈Ò≈ ª ¿∞√ Á∂ È≈Ò ‘∆ ’ßÓ ’Á∆ ‘À Í √∆ÂÒ≈ ¿∞√ È»ß «ÓÒÁ∆ Ì≈Ú∂∫
ÿµ‡ ‘À Í ÎØÈ ¿∞Í ¿∞‘ ∞fi∆¡ª «‘ßÁ∆¡ª ‘ÈÕ
Ó∂ÿÈ≈, ¿∞‘ «¬’ Í¤≈Úª, Â»ß Í¤≈Ú∂∫ «Íµ¤∂ ̵‹∆ ‹≈È∆ ¡À∫Õ ¡≈ÁÓ∆¡ª
È»ß ¡≈Á ‘∞ßÁ∆ ¡À ¡œª È»ß Ó◊ Ò≈¿∞‰ Á∆Õ ¬∂Áª ¿∞‘ ¡ßÁØ-¡ßÁ∆∫ ¡≈͉∂
‘≈¿∞ÓÀ È»ß ⁄≈≈ Í≈ ‘∂ ‘∞ßÁ∂ ¡≈Õ ¡œ ÌØÒ∆, ‹‹Ï≈Â∆ ‘∞ßÁ∆ ¡À Â∂ ¡≈ÁÓ∆ Á∆¡ª
◊µÒª «Úµ⁄ ¡≈ ‹ªÁ∆ ¡ÀÕ ÂÀÈ»ß ¿∞‘È∂ ‡µ’ Á∆ ϵÂ∆ «Íµ¤∂ Ò≈ «ÁµÂ≈ «’ ˙‘ ÎÛ∑
œ√È∆ Â∂ œ√È∆ ÎÛ∑È Á∂ Ò≈Ò⁄ «Úµ⁄ Â»ß ‡µ’ «Íµ¤∂ ̵‹∆ ‹≈ ‘∆ ¡À∫, ‘µÊ ͵Ò∂
Â∂∂ ’∞fi È‘∆∫ ¡≈¿∞‰≈Õ
È‘∆∫ √∆ÂÒ≈, ¿∞‘ Í¤≈Úª È‘∆∫, √µ⁄ ¡À, Â»ß Á∂÷∂∫◊∆ «¬’ «ÁÈÕ ‹Á
¿∞‘È∂ Ó∂∂ È≈Ò ¡≈‘Ó‰∂-√≈‘Ó‰∂ Ï«‘ ’∂ ◊µÒª ’∆Â∆¡ª ª Ó∂≈ «Í¡≈ ¿∞‘Á∂
‘≈Á√∂ - 104
¡ßÁ Â’ fi≈’∂◊≈ ª ¿∞‘ √Ófi ‹≈Ú∂◊≈Õ «¬’ Ú≈ ¿∞‘È»ß Ó∂∂ È≈Ò «ÓÒ‰ ª
Á∂‘Õ
¿∞‘ ’Á ¡≈¬∂◊≈, ’Á Â∂∂ È≈Ò ÏÀ·∂◊≈? Â»ß ‡≈¬∆Ó Ú∂√‡ ’ ‘∆ ¡À∫Õ
‘Ø ÓÀ∫ ’È≈ Ú∆ ’∆ ¡À? ÿØ∫ ÏÀ∫’ Â∂ ÏÀ∫’ ÂØ∫ ÿÕ ‹∆ÚÈ‹Ø ‘∞‰
¡≈͉∂ √≈∂ ’ßÓ ¡≈Í ’ ÒÀ∫Á≈Õ ¬∂Áª «¬’ ¿∞Ó∆Á «‹‘∆ ω∆ ‘ج∆ ¡À, «¬’ ¡≈√
«‹‘∆Õ
Â∂∂ ’ßÓ ”Â∂ ¡√ È‘∆∫ ÍÚ∂◊≈?
’ßÓ Ò¬∆ ª ÓÀ∫ Ó√∆È Ï‰ ◊¬∆ ¡ªÕ «‹µÁª œÏ؇ ¡≈͉∂ ¡≈Í ’ßÓ
’∆ ‹ªÁ≈, ¬∂Áª ‘∆ ÓÀ∫ ¡ªÕ
Í «¬‘ ÏßÁ≈ Â∂∂ ÓÈ Èß» ª ‘ Ú∂Ò∂ ’Ò∂√ Í≈¬∆ µ÷Á≈ ¡À È≈! ¬∂Áª
È≈ ‘ØÚ∂ «’ ¡≈͉∆ «√‘ Á≈ ‘∆ ’ج∆ È∞’√≈È ’≈ ÏÀ·∂∫!
√∆ÂÒ≈ ¿∞√ È»ß ¡≈¬∂ «ÁÈ √Ófi≈¿∞∫Á∆ ‘À Í Ó∂ÿÈ≈ ¡≈͉∆ Ë∞ßÈ Á∆
͵’∆ ‘ÀÕ
«¬’ «ÁÈ ¿∞‘ Î∂√Ï∞µ’ ”Â∂ Á∂÷Á∆ ‘À «’ √∞Ë≈ ⁄œË∆ «¬ß‚∆¡≈ ¡≈ ‘∆
‘ÀÕ ¿∞‘ ÁØ Ó‘∆È∂ Ó∂· ‘∂◊∆Õ Ó∂· ‘∆ ¿∞√ Á≈ ‹µÁ∆ √«‘ ‘ÀÕ Ò˙ ‹∆, ≈ÚÒ
Á∆ Óª ¡≈ ‘∆ ‘À Â∂ Óª Á≈ ≈ÚÒ Ú∆ Ó◊∂ ‘∆ ¡≈«¬¡≈ Ò˙Õ «¬’ Ú≈ ¡≈
‹≈Ú∂, ÓÀ∫ √∞Ë≈ ⁄œË∆ Á∆ ’ج∆ ◊µÒ ‘∆ È‘∆∫ ’È∆ ÏÒ«’ ¿∞‘Á∂ Ï≈∂ ª Ó∞¡≈Î∆
Ú∆ Óß◊ ÒÚª◊∆Õ ÓÀÈ»ß ’∆ ¡≈͉∆ Óª È»ß Ú∆ µ÷∆ ¤µ‚∂Õ
Ó∂ÿÈ≈ Á∆ ◊µÒ √µ⁄ ‘ج∆Õ «¬’ «ÁÈ ≈ÚÒ È∂ Ú∆ ¡≈͉∆ Î∂√Ï∞µ’ ”Â∂
«¬’ ◊∆ Í≈ «ÁµÂ≈, “Ô≈Ø ÓÀ∫ «¬ß‚∆¡≈ ⁄Ò≈”Õ ¡≈ ‹≈ Óª «Á¡≈ ≈ÚÒ≈, Â∂∆
÷Ï ÒÚªÕ Ó∂ÿÈ≈ «¬’ ÈÚ∂∫ ⁄≈¡ È≈Ò Ì ◊¬∆Õ ¿∞‘ Óß«‹Ò Á∂ È∂Û∂ Í∞µ‹ ◊¬∆
√∆Õ ¿∞√ Á∆¡ª ¿∞Ó∆Áª È»ß ÎÒ Òµ◊‰ Ú≈Ò≈ √∆Õ √∞ÎÈ≈ √≈’≈ ‘؉ Ú≈Ò≈ √∆Õ
¿∞‘ ¡√Ó≈È ÚµÒ Á∂÷Á∆ ’ج∆ ¿∞‚Á≈ ‹‘≈‹ ҵ̉ Ò◊Á∆Õ «¬ß◊ÒÀ∫‚ ÚæÒØ∫
¡ª¿∞Á≈ ‹‘≈‹ Íß‹≈Ï ¿∞ÍØ∫ Á∆ ÒßÿÁ≈ ‘ÀÕ ’ج∆ ‹‘≈‹ «Áæ√Á≈ ª ‹≈ÍÁ≈ «’
«¬‘ ≈ÚÒ Á≈ ‹‘≈‹ ‘∆ ‘ØÚ∂◊≈Õ ‘∞‰ ¿∞‘Á≈ «¬‘ È‘∆∫ ÍÂ≈ «’ ¿∞‘ Á≈Ò≈
¡≈Ú∂◊≈ Ú∆ ‹ª È‘∆∫Õ ’∆ ÍÂ≈ Óª √∞Ë≈ È»ß «ÓÒ‰ Ó∂· ‘∆ ⁄Ò∂ ‹≈Ú∂ Â∂ ¿∞Ê∂ ‘∆
‘∂Õ «ÚßÁ È»ß √Ì ÍÂ≈ ‘ج∂◊≈Õ «ÚßÁ Á≈ ÎØÈ ÈßÏ ¿∞√ ’ØÒ ‘À ‘∆ √∆Õ
Ì≈‹∆, ≈ÚÒ ‹∆ «’ßÈ∆ Â∆’ È»ß ¡≈ ‘∂ ¡≈?
«◊¡≈ª, √Ú∂∂Õ
Â∞√∆∫ ÒÀ‰ ‹≈‰≈ ¿∞‘Ȫ È»ß?
È‘∆∫, ¿∞‘Á∂ ‘∆ «Íß‚Ø∫ ’≈ ‹≈‰∆ ¡ªÕ
Â∞√∆∫ √Ø¡ ‘Ø «’ ¿∞‘Ȫ È∂ Á≈Ò≈ ‘∆ ¡≈¿∞‰≈?
Â∂ ‘Ø «’æÊ∂ ‹≈¬∂◊≈? «Íß‚ ‘∆ ‘؉ªÕ
Ó∂≈ ¿∞‘Ȫ È»ß «ÓÒ‰≈ Ï‘∞ ‹»∆ ¡ÀÕ
‘≈Á√∂ - 105
 ÓÀ∫ ’«‘ Á∂Úª◊≈, Â∞√∆∫ «Î’ È≈ ’ØÕ
Ó∂ÿÈ≈ È»ß ’∞fi ’∞ Â√µÒ∆ ‘∞ßÁ∆ ‘ÀÕ «◊¡≈ª Â∆’ Ú∆ «’‘Û∆ Á» ‘À Í
¿∞√ Ò¬∆ «‹Ú∂∫ Ï‘∞ Á» ‘Ø ◊¬∆ ‘ØÚ∂Õ «ÁÈ ÒßÓ∂ ‘∞ßÁ∂ ‹ªÁ∂ ‘ÈÕ Ú’Â Òßÿ È‘∆∫
«‘≈Õ «¬’-«¬’ ÍÒ ÏÛ∆ Ó∞√’Ò È≈Ò ◊∞‹≈Á∆ ‘ÀÕ ¡≈͉∂ ÓÀ√ß‹ È»ß Ú≈-
Ú≈ Á∂÷Á∆ ‘À «’ √≈«¬Á ≈ÚÒ È∂ ’ج∆ √∞È∂‘≈ ¤µ«‚¡≈ ‘ØÚ∂Õ √≈«¬Á Í∞µ¤ ‘∆
ÒÚ∂, “ÎÀÈ∆, ’∞fi ⁄≈‘∆Á≈ ª È‘∆∫?” «¬’-«¬’ ’’∂ «◊¡≈ª Â∆’ ¡≈ ‹ªÁ∆
‘ÀÕ ¿∞√ Á≈ ’ج∆ √∞È∂‘≈ ª È‘∆∫ Í ¡µ‹ ¡≈Í ≈ÚÒ ‹» ¡≈ ‹≈Ú∂◊≈Õ ¿∞‘
«ÚßÁ È»ß ÎØÈ ’Á∆ ‘À,
Ì≈‹∆, «’ßÈ∂ Ú‹∂ Á∆ ÎÒ≈¬∆‡ ¡À ≈ÚÒ ‹∆ Á∆?
ÓÀ‚Ó, ÓÀÈ»ß ‡≈¬∆Ó Á≈ È‘∆∫ ÍÂ≈Õ ¬∂È≈ ÍÂ≈ «’ √Ú∂∂ Òµ◊‰∆ ¡ÀÕ
≈Â∆∫ Èœ∫ Ú‹∂ ¿∞ÊØ∫ ⁄µÒ‰∆ √∆Õ
«’‘Û∆ ¬∂¡Ò≈¬∆È ¡À∫?
«¬‘ ª È‘∆∫ ÍÂ≈Õ
¿∞‘Ȫ Á∂ Í‘∞ß⁄‰ ”Â∂ ÓÀÈ»ß ‹» ÷Ï ’«˙Õ
¿∞‘ ¡≈÷ ‹ªÁ∆ ‘À Í ¿∞√∂ Ú’Â √Ø⁄‰ Ò◊Á∆ ‘À «’ «ÚßÁ ’∆
√Ø⁄∂◊≈Õ √Ø⁄Á≈ ª «Í¡≈ √Ø⁄Á≈ ‘ØÚ∂Õ ¿∞‘Á∂ ÁØ√ª È»ß Ú∆ ª ÍÂ≈ ⁄µÒ∂ ¿∞‘Á∆
«¬√ ’» Á≈Õ «’√∂ È»ß fi»·∂ Ò≈∂ Ò≈ ’∂, fi»·∂ √∞ÎÈ∂ «Á÷≈ ’∂, «’Ú∂∫ ÷≈Ï
’∆Á≈Õ ¿∞‘ ≈ÚÒ Á∆ ÎÒ≈¬∆‡ Á≈ «‘√≈Ï Ò≈¿∞∫Á∆ ‘ÀÕ ‹‘≈‹ Èœ∫ Ú‹∂ ¿∞«‚¡≈,
¡µ· ÿ߇∂ «Úµ⁄ «ÁµÒ∆Õ «¬ß◊«Ò√ ‡≈¬∆Ó ‘ØÚ∂◊≈, Íß‹-¤∂ Â∂ «¬ß‚∆¡È √≈„∂ Á√-
√≈„∂ «◊¡≈ªÕ «ÁµÒ∆ ÂØ∫ ⁄≈ ÿ߇∂ Ò◊‰◊∂ Á≈Ò≈ Â’Õ «ÂßÈ ⁄≈-Ú‹∂ ¿∞‘
Á≈Ò≈ ‘∆ ‘ØÚ∂◊≈Õ «’¿∞∫ È≈ Á≈Ò∂ ‘∆ Í∞µ‹ ‹≈ÚªÕ ¿∞‘ √∆ÂÒ≈ È≈Ò «¬√ Ï≈∂
√Ò≈‘ ’È∆ ⁄≈‘∞ßÁ∆ ‘À Í √∆ÂÒ≈ ª ¿∞Ò‡≈ Ó√Ú≈ ‘∆ Á∂Ú∂◊∆Õ ¿∞‘ «ÂßÈ
Ú‹∂ Ú‡√¡ÀÍ ”Â∂ ÎØÈ ’Á∆ ‘À Í ÎØÈ Ë∞ È‘∆∫ Í∞µ‹Á≈Õ ¿∞‘ ⁄≈ Ú‹∂ «ÎÕ
√≈«¬Á ÈÀ‡ È≈ ’ßÓ ’Á≈ ‘ØÚ∂Õ ¿∞‘ «ÚßÁ È»ß ÎØÈ ’Á∆ ‘À,
Ì≈‹∆, ≈ÚÒ ‹∆ Í‘∞ß⁄ ◊¬∂?
‘ª, ¿∞‘Á≈ ÎØÈ ¡≈ «◊¡≈Õ ¿∞‘ Á≈Ò∂ ¡ÀÕ
¿∞‘Ȫ Á≈ ÎØÈ ÈßÏ ’∆ ¡À?
¡µ‹ ‹ª ’µÒ ¿∞‘ «√ßÓ ÒÚ∂◊≈, ‘≈Ò∂ ª ¿∞‘È∂ «’√∂ Á∂ ÎØÈ ÂØ∫ ‘∆ ’≈Ò
’∆Â∆ √∆Õ
⁄ß◊≈ ‘∞ßÁ≈ ‹∂ ≈ÚÒ È≈Ò ◊µÒ ‘Ø ‹ªÁ∆Õ ¿∞√ ÂØ∫ Ú≈¡Á≈ ÒÀ∫Á∆ «’
‹ÒÁ∆ ÂØ∫ ‹ÒÁ∆ «ÓÒ Âª ‹Ø ◊µÒ «’√∂ ’ß„∂ Í∞µ‹∂Õ Í ≈ÚÒ Á∂ Ú≈¡Á∂ Ú∆ ª
¡«‹‘∂ ‘∆ ‘∞ßÁ∂ ‘ÈÕ «’ßÈ∂ Ú≈¡Á∂ ’’∂ ¿∞‘ Ó∞’«¡≈ ‘ÀÕ «¬’ Ú≈ ‘Ø Ó∞’
‹≈Ú∂◊≈ ª ¿∞‘È»ß ’∆ Î’ ÍÀ‰ Òµ◊≈Õ È‘∆∫, «¬√ Ú≈ Ó∞’È È‘∆∫ Á∂Úª◊∆Õ
’ßÈØ∫ ÎÛ∑ ’∂ ’ØÒ ÏÀ·≈Úª◊∆ Â∂ √≈∆ ◊µÒ ’ª◊∆Õ
‘≈Á√∂ - 106
¡◊Ò∂ «ÁÈ ¿∞‘ ’ßÓ ”Â∂ ‹ªÁ∆ ‘ÀÕ ¿∞√ Á∂ ¡ßÁ «¬’ ÈÚª ¿∞Â√≈‘ ‘ÀÕ
«¬ßÁ» Ï≈Ò≈ È»ß √≈∆ ◊µÒ Áµ√Á∆ ‘ÀÕ ¿∞‘ ¿∞√ È»ß ÚË≈¬∆ «ÁßÁ∆ ‘ج∆ ¿∞√ È»ß “◊∞µ‚
Òµ’” Ú∆ ’«‘ßÁ∆ ‘ÀÕ ¿∞√ Á≈ «¬’ Í∞≈‰≈ ‹Ó≈Â∆ ÓÈ‹∆ «√ßÿ ÏÀ∫’ ¡≈͉∂ ’ßÓ
¡≈¿∞∫Á≈ ‘ÀÕ ¿∞‘ Ó∂ÿÈ≈ È»ß Á∂÷ ’∂ ‘µÊ «‘Ò≈¿∞∫Á≈, ‘≈Ò-⁄≈Ò Í∞µ¤Á≈ ‘ÀÕ
Ó∂ÿÈ≈, ’µÒ «¬’ Í∞≈‰≈ ÁØ√ «¬ß◊ÒÀ∫‚ ÂØ∫ ¡≈«¬¡≈, ≈ÚÒ ⁄œ‘≈È,
¡≈͉∂ ÂØ∫ ’∞fi √≈Ò √∆È∆¡ ‘∞ßÁ≈ √∆Õ
‘ª, ÓÀ∫ ‹≈‰Á∆ ¡ª ¿∞‘È»ßÕ
¡µ‹ ¡√∆∫ «¬’ Í≈‡∆ µ÷∆ ¡À ¿∞‘Á∂ Ò¬∆ ˙Ï≈¬∂ «Úµ⁄Õ ÷≈Ò√≈
’≈Ò‹ Ú≈Ò∂ ’≈Î∆ ÁØ√ ‘؉◊∂Õ ÂÀÈ»ß ÍÂÀ?
È‘∆∫, ÓÀÈ»ß «’√∂ È‘∆∫ Áµ«√¡≈ ‹ª √µ«Á¡≈Õ «’‘È∂ «¬ß‹≈Ó ’∆Â≈
√≈≈?
«ÚßÁ «√ßÿ È∂Õ
¡≈÷Á≈ ÓÈ‹∆ «√ßÿ ª ⁄Ò∂ ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ Ó∂ÿÈ≈ È»ß «‹Ú∂∫ ¡µ◊ Òµ◊
◊¬∆ ‘ØÚ∂Õ ¿∞‘ ¿∞√∂ Ú∂Ò∂ «ÚßÁ È»ß ÎØÈ ’Á∆ ‘À,
Ì≈‹∆, Â∞√∆∫ ÷≈Ò√≈ ’≈Ò‹ Á∂ ˙Ò‚ √‡»‚À∫‡ ≈ÚÒ ‹∆ Ò¬∆ Í≈‡∆
’ ‘∂ ˙, ÓÀÈ»ß «’¿∞∫ È‘∆∫ √µ«Á¡≈, ÓÀ∫ Ú∆ ª ¿∞√∂ ’≈Ò‹ Á∆ ÍØ‚µ’‡ ¡ªÕ
ÓÀ‚Ó, ¡√∆∫ «’√∂ Ú∆ ¡œÂ È»ß È‘∆∫ √µ«Á¡≈ «’¿∞∫«’ ÓÁ √≈Ï Í∆ ’∂
’≈Ï» «Úµ⁄ È‘∆∫ «‘ßÁ∂, «Í¤Ò∆ Í≈‡∆ «Úµ⁄ Ï‘∞ ÷≈Ï∆ ‘ج∆ √∆, ’¬∆ ¿∞Ò‘≈Ó∂
¡≈¬∂ √ÈÕ ¡ÀÂ’∆∫ √Ò≈‘ ’∆Â∆ «’ ¡œª È»ß È≈ ‘∆ Ï∞Ò≈«¬¡≈ ‹≈Ú∂Õ
***
Ó∂ÿÈ≈ Ú‡√¡ÀÍ ”Â∂ ÎØÈ ’∆ ‹≈ ‘∆ ‘ÀÕ Í Ê» È‘∆∫ ‘Ø «‘≈Õ ¿∞‘
√∆ÂÒ≈ È»ß ÎØÈ ’’∂ ≈ÚÒ Ï≈∂ ͵∞¤Á∆ ‘À Í ¿∞√ È»ß ’∞fi È‘∆∫ ÍÂ≈Õ ¿∞√ Á≈
«ÁÒ ’Á≈ ‘À «’ Á≈Ò≈ ‹≈ ’∂ Í∞Ò∆√ Úª◊ ¤≈Í≈ Ó≈∂ Â∂ ≈ÚÒ ¿∞√ È»ß Á∂÷ ’∂
‘À≈È «‘ ‹≈¬∂Õ ¿∞√ È»ß ’∞fi ’∞ Â√µÒ∆ ‘À «’ ‘∞‰ ≈ÚÒ ¿∞√ Á∂ È‹Á∆’ ‘∆ ‘ÀÕ
«’æÊ∂ Íß‹ ‘‹≈ Ó∆Ò Â∂ «’æÊ∂ Íß‹-√µÂ Ó∆ÒÕ ¿∞‘ Ú‡√¡ÀÍ ”Â∂ «Î ’Ø«√√
’Á∆ ‘ÀÕ ÈßÏ «ÓÒ ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ ¿∞‘ ¿∞√ Á≈ Í«‘Òª ÚÀÒ’ßÓ ’Á∆ ‘À Â∂ «Î √∞Ë≈
Ï≈∂ ’‘∆¡ª ◊µÒª Á∆ Ó∞¡≈Î∆ Óß◊Á∆ ‘À Â∂ «Î Í∞µ¤Á∆ ‘À,
’Á «ÓÒ ‘∂ ˙ «Î?
Ó∂∂ ’∞fi ’ßÓ ¡À∫ ’È Ú≈Ò∂, ’∞fi ‹Ó∆È Á∂ Â∂ ‘Ø, ’∞fi ÒØ’ Ú∆ ¡À
«ÓÒ‰ Ú≈Ò∂, «¬æËØ∫ «Ú‘Ò≈ ‘Ø ’∂ «ÓÒÁ∂ ¡ªÕ
«’Â∂ ‘Ø Ú∆ ‹≈‰≈?
È‘∆∫, ÓÀ∫ √≈≈ ‡≈¬∆Ó «Íß‚ ‘∆ ‘؉ªÕ ‘ª, Ú∆‘ Â∆’ È»ß «ÁµÒ∆ ‹≈‰ª,
¿∞√ √ß◊∆ √Ó∂ÒÈ ¡ÀÕ
‘≈Á√∂ - 107
 Â∞√∆∫ Ú∆ Ì≈◊ ÒÀ‰ª?
È‘∆∫, ÓÀÈ»ß ’Ò≈√∆’Ò Á≈ Ï‘∞Â≈ √œ∫’ È‘∆∫ Í «Î Ú∆ √ß◊∆ √ß◊∆Â
‘∞ßÁÀÕ
ÓÀ∫ √∞Ë≈ ⁄œË∆ ÂØ∫ Ú∆ Ó∞¡≈Î∆ Óß◊‰∆ ¡À∫Õ
√∞Ë≈ ÓÀ‚Ó Ï‘∞ ÌÒ∆ ¡œ ¡À, ◊µÒ È»ß «ÁÒ «Úµ⁄ µ÷‰ Ú≈Ò∆ È‘∆∫Õ
’∞fi ‘Ø ◊µÒª Ú∆ ¡≈Ó «‹‘∆¡ª ◊µÒª ‘ج∆¡ªÕ ‘∞‰ «¬‘Á∆ Óª √∞Ë≈ È∂
Ú∆ «ÁµÒ∆ ‘∆ ‘؉≈ Â∂ «¬‘È∂ Ú∆ ¿∞‘Á∆ Í»¤ ω ’∂ ¿∞Ê∂ ‘∆ Í‘∞⁄ ß ‰ªÕ ’ج∆ ◊µÒ
È‘∆∫ ≈ÚÒ ⁄œ‘≈È, ÂÀÈ»ß √∞Ë≈ Óª Á∆ ◊ØÁ∆ «Úµ⁄Ø∫ ¬∂Áª ’µ„ª◊∆ «‹µÁª Óµ÷‰ «Úµ⁄Ø∫
Ú≈ÒÕ ≈ÚÒ Á∆ ◊µÒÏ≈ «Úµ⁄Ò≈ ·ßÓ≈ ¿∞√ È»ß ⁄ß◊≈ È≈ Òæ«◊¡≈Õ ¿∞‘ ’≈‘Ò∆
«Úµ⁄ √∆Õ ¿∞‘ ‹ÒÁ∆ ≈ÚÒ È»ß «ÓÒ ’∂ «’√∂ ÈÂ∆‹∂ Â∂ Í∞µ‹‰≈ ⁄≈‘∞Á ß ∆ √∆Õ ÏÀ∫’
«Úµ⁄ ’ßÓ ’Á∆ ‘؉ ’’∂ ¿∞√ È»ß ÈÂ∆‹∂ Á∂÷‰ Á∆ ¡≈Á √∆, ◊µÒª Á∆ È‘∆∫Õ
¿∞√ ÂØ∫ «‘≈ È≈ «◊¡≈, ¿∞√ È∂ «Î ≈ÚÒ È»ß ÎØÈ ’ «Ò¡≈Õ ’∞fi ◊µÒª ‘ج∆¡ª,
≈ÚÒ È∂ ÎØÈ ‹ÒÁ∆ ÏßÁ ’ «ÁµÂ≈Õ Ó∂ÿÈ≈ Á∂ ¡ßÁ Á∆ ’≈‘Ò ¿∞√ È»ß «‡’‰
È‘∆∫ √∆ Á∂ ‘∆Õ ¿∞‘ È∂ «¬’ Ú≈ ‘Ø ÎØÈ ’∆Â≈ ª ≈ÚÒ È∂ ¿∞√ È»ß ÏÒœ’ ‘∆ ’
«ÁµÂ≈Õ ≈ÚÒ, Â∂∆ ¬∂È∆ «‘ßÓÂ! ¡◊Ò∂ «ÁÈ ¿∞‘ Á≈Ò∂ ‘∆ Í∞µ‹ ◊¬∆Õ ÍÂ≈ Òµ◊≈
«’ √’»Ò Á∆ «¬’ «Ú«Á¡≈ʉ «’È Á≈ «ÍÂ≈ ‘∆ ≈ÚÒ Á≈ ‚≈¬∆Ú ‘ÀÕ ¡µ‹
¿∞‘ √Ú∂∂ ‘∆ «’Â∂ ⁄Ò∂ ◊¬∂ ‘È Â∂ Á∂ È≈Ò Í‰◊∂Õ
√∆ÂÒ≈, Â»ß «¬√ ’∞Û∆ È»ß Áµ√ Á∂ «’ ‹Á Ú∆ ≈ÚÒ ÿ ‘ØÚ∂ ª ÓÀÈ»ß
«¬’ÁÓ ÷Ï Á∂ Á∂Ú∂Õ
Ó∂ÿÈ≈, ÓÀ∫ «Î ¡≈÷Á∆ ¡ª, Í¤≈Ú∂∫ È‘∆∫ ÎÛ∑∂ ‹ªÁ∂Õ
È‘∆∫ √∆ÂÒ≈, ‘∞‰ ÷∂‚ Á≈ Ó‹≈ ¡≈ «‘ÀÕ
ÓÀÈ»ß Â∂≈ «Î’ ‘Ø «‘À Ó∂ÿÈ≈Õ √µ⁄∆∫! «’Â∂ «‚ÍÀ√È «Úµ⁄ ‘∆ È≈
⁄Ò∆∫ ‹≈Ú∆∫!
Â»ß «Î’ È≈ ’, ÓÀÈ»ß «‚ÍÀ√È È‘∆∫ ‘∞ßÁ≈, «‚ÍÀ√È «Ú‘Ò∂ ÒØ’ª Á∆
‘œÏ∆ ¡ÀÕ ÂÀÈ»ß ÍÂ≈ «’ Ó∂∆ ‹œÏ ‘∆ ¬∂Áª Á∆ ¡À «’ «ÁÓ≈◊ ’Á∂ «Ú‘Ò≈ È‘∆∫ ‘Ø
√’Á≈Õ «¬‘ ≈ÚÒ Ú≈Ò∆ ‹œÏ ª Í≈‡ ‡≈¬∆Ó ¡À Í Ï‘∞ ‹»∆, «‹ßÁ◊∆
ÏÁÒ‰ Ú≈Ò∆Õ
‹∂ ¿∞‘Á∂ ÓÈ «Úµ⁄ ‹◊∑≈ ‘∞ßÁ∆ ª ¿∞‘ «¬’ÁÓ ¡≈ ’∂ ÂÀÈ»ß «ÓÒÁ≈Õ
√∆ÂÒ≈, ÓÀÈ»ß √œ Î∆ √Á∆ Ô’∆È ¡À «’ ¿∞‘Á∂ ÓÈ «Úµ⁄ Ó∂∂ Ò¬∆ ÷≈√
‹◊∑≈ ‘À◊∆ ¡ÀÕ √≈‚∆¡ª Â≈ª ‹∞Û∆¡ª ‘ج∆¡ª Í ≈‘ «Úµ⁄ ’ج∆ ∞’≈Ú‡ ¡ÀÕ
¿∞‘∆ √∞Ë≈ ⁄œË∆?
√∞Ë≈ ⁄œË∆ ª «¬’ ’≈È ‘À ‘∆ Í ¿∞‘ ª Ó∂· ÏÀ·∆ ¡À, ≈ÚÒ Á≈
ÓÀÈ»ß ¬∂Áª ¡‰◊œÒ‰≈ ’∞fi √µ’∆ ¡À, ¿∞√ Á∆ «¬√ √È’ «Íµ¤Ò≈ ’≈È ÒµÌ‰≈
ͬ∂◊≈Õ
‘≈Á√∂ - 108
√µ⁄ Ó∂ÿÈ≈, Â»ß Ú’Â ÷≈Ï ’ ‘∆ ¡À∫ Â∂ «√‘ Ú∆Õ
È‘∆∫ √∆ÂÒ≈, ’∞fi Ú∆ ÷≈Ï È‘∆∫ ‘Ø «‘≈Õ Â»ß Ï√ «¬√ ’∞Û∆ È»ß ’«‘ Á∂
«’ Á√Á∆ ‘∂ «’ ‹Á Ú∆ ≈ÚÒ ÿ ‘Ø«¬¡≈ ª ÓÀ∫ ¡≈ ’∂ ¤≈Í≈ Ó≈ Á∂‰≈, Á∂÷∆
‹≈¬∂◊∆ ‹Ø ‘∞ßÁ∆ ¡ÀÕ
¿∞‘ Á≈Ò≈ ÂØ∫ Ú≈Í√ ¡≈ ◊¬∆ Í ¿∞√ Á∆ «ÂÒÓÒ≈‘‡ ڵˉ Òµ◊∆Õ
≈ÚÒ È∂ ¿∞√ ÚµÒ Á∂«÷¡≈ Â’ È≈Õ «ÓÒ‰ ª ’∆ √∆ ÎØÈ ÂØ∫ ‘∆ ¿∞√ È»ß ÏÒœ’
’ «ÁµÂ≈ √∆Õ ¿∞√ È∂ ÓÀ√ß‹ «Úµ⁄ Ï‘∞ √≈∂ √∞È∂‘∂ ¤µ‚∂ Í ≈ÚÒ È∂ ÓÀ√ß‹
÷Ø‘«Ò¡≈ ‘∆ È≈Õ √∆ÂÒ≈ È∂ ÎØÈ ’ ’∂ Áµ√ «ÁµÂ≈ «’ ≈ÚÒ √Ú∂∂ ‘∆ «’Â∂
«È’Ò ‹ªÁ≈ ‘À Â∂ ≈Â È»ß Ú≈Í√ Ó∞ÛÁ≈ ‘ÀÕ ’∞Û∆ Ó∞Â≈Ï’ ≈ÚÒ ≈Â È»ß ÿ ¡≈
‹ªÁ≈ ‘À, «¬‘Á≈ ÓÂÒÏ «’ ‘≈Ò∂ √∞Ë≈ È»ß È‘∆∫ «Ó«Ò¡≈Õ ÎØÈ Âª ’Á≈ ‘∆
‘ØÚ∂◊≈Õ Óª È»ß ÎØÈ ’∆Â∂ «ÏȪ ÌÒ≈ «’Ú∂∫ «‘ √’Á≈ ¿∞‘! √∞Ë≈ È»ß ¿∞‘ Ú∆‘
Â∆’ È»ß «ÓÒ∂◊≈ Â∂ Ú∆‘ È»ß ‘∆ √∞Ë≈ È≈Ò «’√∂ Í≈√∂ «È’Ò ‹≈Ú∂◊≈ Â∂ Â»ß ‘µÊ
ÓÒÁ∆ «‘ ‹≈¬∂∫◊∆ Ó∂ÿÈ≈ «√ßÿ! ¿∞‘ Óµ¤∆ Úª◊ «ÂÒ’Á≈ ‹≈ «‘≈ ‘À, ‹∂ ‘µÊØ∫
«È’Ò «◊¡≈ ª Á∞È∆¡ª ª «¬‘ √Ó∞ßÁ ‘À, ¿∞‘È∂ Òµ«Ì¡ª È‘∆∫ ҵ̉≈Õ «¬‘∆
Óœ’≈ ‘À ¿∞‘È»ß ÎÛÈ Á≈Õ «’¿∞∫ È≈ ¿∞‘È»ß «ÁµÒ∆ ‹≈ ÎÛªÕ ¿∞‘ ÎÀ√Ò≈ ’ ÒÀ∫Á∆ ‘À
«’ Ú∆‘ Â∆’ È»ß «ÁµÒ∆ ‹≈Ú∂◊∆Õ ß◊√≈Ò≈ ≈ÚÒ È»ß ‹≈ ÎÛ∂◊∆Õ «ÁµÒ∆ ‹≈‰
Ò¬∆ ¿∞√ È»ß ‚≈¬∆Ú ⁄≈‘∆Á≈ ‘ØÚ∂◊≈Õ ¿∞‘ «Úµ’∆ È»ß ÎØÈ ’Á∆ ‘ÀÕ «Úµ’∆ ‘∆
¿∞√ Ò¬∆ ‚≈¬∆Ú Á≈ «¬ß‹≈Ó ’«¡≈ ’Á≈ ‘ÀÕ ‚≈¬∆Ú È»ß √Ú∂∂ √≈fi∂ ‘∆
√µÁ ÒÀ∫Á∆ ‘ÀÕ ¿∞‘ ‹ÒÁ∆ ‘∆ «ÁµÒ∆ Ò¬∆ «È’Ò‰≈ ⁄≈‘∞ßÁ∆ ‘ÀÕ ¿∞‘ ‹∆ÚÈ‹Ø Ȼß
Áµ√Á∆ ‘À,
Ï∂‡≈, ’µÒ ÓÀ∫ «¬’ Ó∆«‡ß◊ Ò¬∆ «ÁµÒ∆ ‹≈ ‘∆ ¡ªÕ
ÓœÓ, ÓÀ∫ Ú∆ Â∞‘≈‚∂ È≈Ò ⁄Òª◊≈Õ ÓÀ∫ ’≈ ⁄Ò≈ ÒÚª◊≈Õ
È‘∆∫ Ï∂‡≈, √‡≈Î Á∂ ‘Ø ÓÀ∫Ï Ú∆ ‘؉◊∂Õ ÍÂ≈ È‘∆∫ «’ßÈ≈ Ú’Â Òµ◊∂Õ
‚≈¬∆Ú Á≈ «¬ß‹≈Ó «Úµ’∆ È∂ ’ «ÁµÂ≈ ¡ÀÕ
⁄ß◊≈ ÓœÓÕ
‹∆ÚÈ‹Ø √«‘‹∂ ‘∆ ÓÈ ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ √≈Ó È»ß ¿∞‘ «’È È»ß ÎØÈ ’Á∆ ‘À,
Ï∂‡≈, Â∂∂ Í≈Í≈ È∂ ’µÒ È»ß «’ßÈ∂ Ú‹∂ «ÁµÒ∆ ‹≈‰≈Õ
ÓÀ‚Ó, ¿∞‘ ª ¡µ‹ ⁄Ò∂ ◊¬∂, ≈ ¿∞‘Ȫ È∂ ¿∞Ê∂ ‘∆ «‘‰≈, Í≈Í≈
Á√Á∂ √∆ «’ ≈ÚÒ ¡ß’Ò È∂ ‘Ø‡Ò Ï∞µ’ ’≈«¬¡≈ ‘Ø«¬¡≈Õ
Ó∂ÿÈ≈ ª «‹Ú∂∫ ·µ◊∆ ◊¬∆ ‘ØÚ∂Õ ¿∞Ê∂ ‘∆ ‘ج∂◊∆ √∞Ë≈ Ú∆Õ Í«‘Òª √≈∆
◊µÒ ’∆Â∆ ‘ج∆ ‘ج∂◊∆Õ √∞Ë≈ ÂÀÈ»ß ÍÀ ‹≈¬∂ ÓœÂ! ¿∞‘ ≈ÚÒ È»ß Î∂√Ï∞µ’ ”Â∂ ÓÀ√‹
’È Ò◊Á∆ ‘ÀÕ ≈ÚÒ Âª ¿∞√ Á∂ «’√∂ ÓÀ√‹ Á≈ ‹Ú≈Ï Í«‘Òª ‘∆ È‘∆∫ «ÁßÁ≈,
‘∞‰ ’∆ Á∂Ú◊≈Õ ¿∞√ Á∆ ≈ ϑ∞ Ó∞√’Ò È≈Ò «È’ÒÁ∆ ‘ÀÕ √Ú∂∂ ¿∞‘ ‹ÒÁ∆
‘∆ «Â¡≈ ‘Ø ‹ªÁ∆ ‘ÀÕ ‚≈¬∆Ú Ú∆ Ú’Â «√ Í∞µ‹ ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ
‘≈Á√∂ - 109
 Ì≈¬∆ √≈Ï, ◊µ‚∆ ‹≈ Â∂‹ ⁄Ò≈¿∞‰∆ ¡À∫, ¡≈ͪ ‹ÒÁ∆ Í∞µ‹‰≈ «ÁµÒ∆Õ
ÓÀ‚Ó, «ÁµÒ∆ «’æÊ∂ ‹≈‰ª?
«ÚßÁ ß◊√≈Ò≈Õ ÍÂ≈ ¡À È≈?
‹∆ ÓÀ‚Ó, ÓÀÈ»ß ÍÂ≈Õ
‚≈¬∆Ú ◊µ‚∆ ÁµÏ∆ µ÷Á≈ ‘ÀÕ Ó∂ÿÈ≈ ’≈ Á∂ È≈Ò È≈Ò Ìµ‹ ‘∆
‘ÀÕ ¿∞‘ ’≈ ÂØ∫ Ú∆ Ó∞‘∂ «È’Ò‰≈ ⁄≈‘∞ßÁ∆ ‘ÀÕ ‹∂ ¡µ‹ ≈ÚÒ ‘µÊØ∫ «È’Ò «◊¡≈
ª «◊¡≈Õ ¿∞√ È»ß √≈‘ ⁄Û∑ «‘≈ ‘ÀÕ ‚≈¬∆Ú Í∞µ¤Á≈ ‘À,
ÓÀ‚Ó, Â∞√∆∫ ·∆’ ‘Ø?
‘ª, ÓÀ∫ «ÏÒ’∞Ò ·∆’ ¡ª, Â∞√∆∫ ◊µ‚∆ «Ë¡≈È È≈Ò ⁄Ò≈¬∆ ⁄µÒØÕ
«ÁµÒ∆ Í∞µ‹«Á¡ª ¿∞√È»ß Ï≈ª Úµ‹ ‹ªÁ∂ ‘ÈÕ ß◊√≈Ò≈ «Úµ⁄ ª Ó∂Ò≈
‘∆ Òµ◊≈ ‘Ø«¬¡≈ ‘ÀÕ ’≈ ÷Û∆ ’È Ò¬∆ ‹◊∑≈ È‘∆∫ «ÓÒ ‘∆Õ ‚≈¬∆Ú ¿∞√
È»ß ¿∞Ê∂ ‘∆ Ò≈‘ ’∂ ¡≈Í ’≈ «’Â∂ ‘Ø ÷Û∆ ’È ⁄Ò∂ ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ Ó∂ÿÈ≈ ʵ’∆ ‘ج∆
‘ÀÕ ‘≈Ò Â’ Í∞µ‹‰ Ò¬∆ ¿∞√ È»ß ’≈Î∆ Â∞È≈ ÍÀ∫Á≈ ‘ÀÕ ¿∞√ Á∆ ҵ «Úµ⁄ ‘Ò’≈
«‹‘≈ ÁÁ ¿πµ· «‘≈ ‘À Í ¿∞‘ Â∞∆ ‹ªÁ∆ ‘ÀÕ ß◊√≈Ò≈ «Úµ⁄ ‘‹≈ª Á∆
«◊‰Â∆ «Úµ⁄ ÒØ’ ‘ÈÕ ¬∂È∆ Ì∆Û «Úµ⁄ ¿∞‘ ≈ÚÒ È»ß «’æÊ∂ ÒµÌ∂◊∆? ¡È≈¿»∫√ÓÀ∫‡
’Ú≈¬∂ ‹ª ’ج∆ ‘Ø ≈‘ ÒµÌ∂Õ ¡È≈¿»∫√ÓÀ∫‡ ’≈«¬¡ª ª ¿∞√ È∂ ¤∞Í ‘∆ ‹≈‰ªÕ
Ò≈¿»‚ √Í∆’ Òµ◊∂ ‘ج∂ ‘ÈÕ ‘≈Ò ¡ßÁ ◊≈«¬’ ◊≈ ‘∂ ‘È Í Ï≈‘ √Í∆’ª
”Â∂ ’∞fi √Ófi È‘∆∫ ÍÀ ‘∆Õ ¿∞‘ Ó∂È ‘≈Ò Á∂ ◊∂‡ ÚµÒ Â∞ ÍÀ∫Á∆ ‘ÀÕ «¬Ú∂∫ ‘∆ ¡ßÁ
‘≈Ò Á∂ ‹≈ ’∂ Á∂÷∂ «’ ≈ÚÒ «’æÊ∂ ’∞ ÏÀ·≈ ‘ÀÕ ¡⁄≈È’ Á∂÷Á∆ ‘À ≈ÚÒ Ú◊≈
«¬’ ÏßÁ≈ √≈‘Ó‰∂ ÷Û≈ ‘ÀÕ ¿∞‘∆ ÒßÓ≈ ’µÁ, Î√Òª Úª◊ Ò«‘≈¿∞∫Á∂ Ú≈Ò,
Ï∆’ Ó∞µ¤ª Â∂ ⁄Ó’Á∆¡ª ¡µ÷ªÕ «¬‘ ª ≈ÚÒ ‘∆ ‘ÀÕ ¿∞√ Á∆ √≈∆ Ê’≈Ú‡
Á» ‘Ø ‹ªÁ∆ ‘ÀÕ ¿∞√ Á≈ «ÁÒ ’Á≈ ‘À «’ ̵‹ ’∂ ‹≈ ‹µÎ∆ Í≈Ú∂Õ ¿∞‘ Ï≈‘ª
÷ØÒ∑Á∆ ‘À Í ‘µÊ ‹ØÛ ’∂ √«Â «√z∆ ¡’≈Ò Ï∞Ò≈¿∞∫Á≈ ‘ÀÕ Ï∂Ú’»Î «’√∂ ʪ Á≈!
Â∞√∆∫ «¬Ê∂ «’æÊ∂?
Â∞‘≈‚∂ Í∆¤∂-Í∆¤∂! ¡ßÏ≈Ò∂ ª Â∞√∆∫ «ÓÒÁ∂ È‘∆∫, ÓÀ∫ √Ø«⁄¡≈ «’ «ÁµÒ∆
‘∆ ‹≈ «ÓÒªÕ
ËßÈÌ≈◊, ¡≈˙Õ
«¬’ ª ÓÀ∫ Â∞‘≈‚∂ ÂØ∫ ‹≈Â∆ Âœ ”Â∂ Ó∞¡≈Î∆ Óß◊‰∆ √∆, ÓÀ∫ ‹Ø Ú∆ Â∞‘≈‚∂
Â∂ ÓÀ‚Ó √∞Ë≈ Ï≈∂ «’‘≈, ¿∞√ Ï≈∂ ¡≈¬∆ ¡ÀÓ ∆¡Ò∆ √œ∆Õ
«¬‘ ◊µÒ ª ¡≈͉∆ ÎØÈ ”Â∂ ‘∆ ‘Ø ◊¬∆ √∆Õ
Í Â∞√∆∫ ª ÓÀÈ»ß ÏÒœ’ ‘∆ ’ «ÁµÂ≈Õ
Ó∂ÿÈ≈ ‹∆, ÓÀ∫ «‹‘Û∂ ’ßÓª ’’∂ ¡≈«¬¡ª ¿∞‘ Í«‘Òª ’È∂ ⁄≈‘∞ßÁªÕ
«¬‘ ◊µÒª Ï≈¡Á «Úµ⁄ ’Á∂ ¡ªÕ Í«‘Òª Áµ√Ø «’ ÓÀ‚Ó «’æÊ∂ ¡≈, ÓÀ∫
¿∞‘Ȫ ÂØ∫ Ú∆ √œ∆ Óß◊ ÒÚªÕ
‘≈Á√∂ - 110
ÓÀ‚Ó ¡ßÁ ¡À, ¿∞‘Ȫ Á∆¡ª ÁØ √‘∂Ò∆¡ª Ú∆ È≈Ò ‘∆ ¡À, ÷µÏ∂ Í≈√∂
Â∞‘≈È»ß ¡ßÁ ‹ª«Á¡ª ‘∆ «Áæ√ ÍÀ‰◊∆¡ªÕ
ÓÀ∫ ¿∞‘Ȫ È»ß «ÓÒ ’∂ ‘∞‰∂ ¡≈¬∆, Â∞√∆∫ ÍÒ∆‹ «¬Ê∂ ‘∆ ∞«’˙Õ
Ó∂ÿÈ≈ ‘≈Ò Á∂ ¡ßÁ ⁄Ò∂ ◊¬∆Õ ¿∞√ È∂ √∞Ë≈ È»ß √«‘‹∂ ‘∆ ͵¤≈‰
«Ò¡≈Õ ¿∞‘ ¿∞√ Á∂ ¿∞Í È»ß fi∞’Á∆ ‘ج∆ ÏØÒ∆,
ÓÀ∫ Ó∂ÿÈ≈Õ
˙‘, ¡≈¬∂ √∆!
¡≈÷Á∆ √∞Ë≈ ⁄œË∆ ¿πµ· ÷Û∆ ‘ج∆ Â∂ ¿∞√ È∂ Ó∂ÿÈ≈ È»ß ‹µÎ∆ «Úµ⁄ ÒÀ
«Ò¡≈Õ Ó∂ÿÈ≈ ÏØÒ∆,
ÓÀ‚Ó, ÓÀ∫ ‹Ø ’∞fi Ú∆ «’‘≈, «Ò«÷¡≈, ¡≈¬∆ ¡ÀÓ ∆¡Ò∆ √œ∆ Î≈ ÁÀ‡Õ
’ج∆ ◊µÒ È‘∆∫, ‘؉≈ √∆ ‹Ø ‘Ø «◊¡≈Õ
‘∞‰ ª È‘∆∫ Â∞√∆∫ Ó∂∂ È≈Ò ◊∞µ√∂?
È‘∆∫, «ÏÒ’∞Ò È‘∆∫Õ
Ì≈Ú∂∫ ¿∞‘ ‘œÒ∆-‘œÒ∆ ◊µÒª ’ ‘∆¡ª √È Í È≈Ò ÏÀ·∂ √ØÂ∂ Ï∞≈
ÓÈ≈¿∞‰ Òµ◊∂Õ Ó∂ÿÈ≈ Á∞Ï≈≈ «ÓÒ‰ Á≈ Ú≈¡Á≈ ’’∂ Ï≈‘ ¡≈ ◊¬∆Õ Ï≈‘
¡≈ ’∂ Á∂«÷¡≈ «’ ≈ÚÒ ◊≈«¬Ï ‘ÀÕ
***
Ó∂ÿÈ≈ ÷Û∆ ‚À∫Ï«¡ª Úª◊ Á∂÷‰ Òµ◊∆Õ «‹Ú∂∫ Ó∞√≈«Î ¡≈÷∆ ◊µ‚∆
«ÈÒ’‰ ”Â∂ Á∂÷Á≈ ‘ÀÕ «‹Ú∂∫ ϵ⁄≈ ÍÂß◊ Ò∞µ‡∂ ‹≈‰ ”Â∂ Á∂÷Á≈ ‘À ‹ª ÈÚª-ÈÚª
‹∞¡≈∆¡≈ Í«‘Ò∆ ‘≈ Ú∂Ò∂ Á∂÷Á≈ ‘ÀÕ ¬∂È≈ ÂµÁÁ ’’∂ ¿∞‘ «ÁµÒ∆ Í∞µ‹∆ Â∂
¡µ◊Ø∫ ≈ÚÒ ¡ÒØÍ ‘Ø «◊¡≈Õ ‹» √∞Ë≈ È∂ «’‘≈ ‘ØÚ∂◊≈ «’ «¬æË-˙Ë ‘Ø ‹≈Õ
Ó∂ÿÈ≈ ◊∞µ√∂ «Úµ⁄ ÂÍ ‘∆ √∆Õ ¿∞√ È∂ ¿∞√∂ Ú∂Ò∂ ‘∆ ÓÀ√ß‹ «Úµ⁄ √∞È∂‘≈ «Ò÷‰≈
√∞» ’∆Â≈,
-Â∞√∆∫ ¬∂È∂ ’≈«¬ ‘ØÚØ∫◊∂, ÓÀ∫ ’Á∂ √Ø⁄ Ú∆ È‘∆∫ √’Á∆! ÓÀ∫ «¬’ ¡œÂ,
¿∞‘ Ú∆ ¡µË∆-Í⁄µË∆ Â∂ Â∞√∆∫ ¤∂-ε∞‡∂ ÓÁ, Ó∂∂ √≈‘Ó‰∂ Â∞√∆∫ ¬∂È∂ ‚ÍØ’Õ
Â∞‘≈‚∂ ¡ßÁÒ≈ ⁄Ø Â∞‘≈È»ß ‚≈ «‘≈ ‘ÀÕ ÓÀ∫ Í«‘Òª Ú∆ «’‘≈ √∆ «’ Â∞√∆∫ ÓÀÈ»ß
«‹Ê∂ Ó‹∆ «ÓÒØ, ‹◊∑≈ Â∞√∆∫ ⁄∞‰Ø, ÓÀ∫ Í∞µ‹ ‹≈Úª◊∆Õ
-Â∞√∆∫ ’µÒ √Ú∂∂ Ó∂∂ «Íß‚ ¡≈ ‹≈˙, ÓÀ∫ √≈≈ «ÁÈ «Íß‚ ‘∆ ‘ª◊≈Õ
Â∞‘≈È»ß «ÓÒ‰≈ Ú∆ Ó∂∂ ¡≈¿∞‰ Á≈ «¬’ Ó’√Á ‘ÀÕ ÓÀ∫ √≈∂ ’ßÓª È»ß «¬’ ÂÂ∆Ï
«Úµ⁄ «÷¡≈ ‘Ø«¬¡≈ √∆ Â∂ Â∞‘≈È»ß «ÓÒ‰≈ Ú∆ «¬√ ÂÂ∆Ï «Úµ⁄ √≈ÓÒ √∆ Í
Â∞√∆∫ Ï‘∞ ’≈‘Ò∂ Ú◊Á∂ ‘Ø, ¡≈ ‹≈˙, ’µÒ È»ßÕ
Ó∂ÿÈ≈ Á≈ ◊∞µ√≈ ·ß‚≈ ÍÀ‰ Òæ◊Á≈ ‘ÀÕ ¿∞‘ ‘Ò’∂ œ∫¡ «Úµ⁄ ¡≈ ‹ªÁ∆
‘ÀÕ «¬√ Á≈ ÓÂÒÏ «’ ¿∞‘ «¬ÊØ∫ «√µË≈ «Íß‚ ‘∆ ‹≈¬∂◊≈, √∞Ë≈ È≈Ò È‘∆∫Õ «’Â∂
√∞Ë≈ Ï≈∂ Ó∂≈ «√Î √µ’ ‘∆ ª È‘∆∫Õ È‘∆∫ È‘∆∫, «¬‘ √µ’ È‘∆∫ ‘Ø √’Á≈Õ «¬‘
‘≈Á√∂ - 111
√œ Î∆ √Á∆ √µ⁄ ‘ÀÕ ‹∂ √µ⁄ È≈ ‘∞ßÁ≈ ª √∞Ë≈ È∂ ◊∞µ√≈ ’È≈ √∆ Í ¿∞‘ ª «¬Ú∂∫
√∆ «‹Ú∂∫ ’∞fi ‘Ø«¬¡≈ ‘∆ È‘∆∫Õ ≈ÚÒ Ú∆ «¬√ ◊µÒ ÂØ∫ «¬’ÁÓ ÍÂ≈ Ú≈⁄
«◊¡≈Õ
¡◊Ò∂ «ÁÈ √ØÓÚ≈ √∆Õ ¿∞‘ √Ú∂∂ ’ßÓ ”Â∂ ◊¬∆Õ ÓÀÈ∂‹ Á∂ È≈Ò Ì≈Ú∂∫
¿∞√ Á∆ Ï‘∞Â∆ È‘∆∫ √∆ ωÁ∆ Í ÒØÛ Ú∂Ò∂ ’∞fi ÿ߇∂ Ò¬∆ ¤∞µ‡∆ Á∂ «Á¡≈ ’Á≈
√∆Õ ¿∞√ È»ß ÍÂ≈ √∆ «’ Ó∂ÿÈ≈ ÊØÛ∂ ’∆Â∂ ¤∞µ‡∆ Óß◊Á∆ Ú∆ È‘∆∫, ‹» ’ج∆ ‹»∆
’ßÓ ‘ØÚ∂◊≈Õ ¿∞‘ ≈ÚÒ Á∂ ÿ ͵∞‹ ◊¬∆Õ ¿∞‘ Ï‘∞ ‘∆ «÷Û∂ ÓµÊ∂ «Ó«Ò¡≈Õ ’ßÓ
Ú≈Ò∆ «¬’ Ï∞µ„∆ ¡œ ͫ‘Òª Í≈‰∆ Á∂ ◊Ò≈√ µ÷ ◊¬∆, «Î ⁄≈‘ ÒÀ ¡≈¬∆Õ
¿∞‘ ª ؇∆ Ò¬∆ Ú∆ Í∞µ¤ ‘∆ √∆ Í Ó∂ÿÈ≈ ’ØÒ ¬∂È≈ Ú’Â È‘∆∫ √∆Õ ≈ÚÒ
΋»Ò «‹‘∂ √Ú≈Òª «Úµ⁄ Ú’Â ÷≈Ï ’È Òµ◊≈ «‹Ú∂∫ «’ ¿∞√ Á∂ Í«Ú≈
Ï≈∂, ‹∆ÚÈ‹Ø Á∆ ÍÛ∑≈¬∆ Ï≈∂, ÏÀ∫’ «Úµ⁄Ò∂ ’ßÓ Á∂ Ó‘œÒ Ï≈∂, ¡ßÏ≈Ò≈ Á∂
ÁØ√ª Ï≈∂ Í Ó∂ÿÈ≈ «√µË∂ ¡≈͉∂ √Ú≈Ò ÚµÒ ¡≈ ◊¬∆,
Â∞‘≈È»ß ÓÀ∫ Ï‘∞ Ú≈ Áµ«√¡≈ «’ ¡≈¬∆ ÒÚ Ô»Õ
‘ª, Â∞√∆∫ ’«‘ ‘∂ ‘Ø Í ÓÀ∫ Ú∆ Ú≈-Ú≈ ’«‘ßÁ≈ ¡≈ «‘ª «’ ÓÀÈ»ß
È‘∆∫ «Í¡≈-«Ú¡≈Õ
¿∞‘ «‹‘Û∆ Â∞√∆∫ ÿ߇≈-ÿ߇≈ ⁄À‡ ’Á∂ √∆, ’¬∆ Ú≈ ª ÁØ-ÁØ ÿ߇∂
Ú∆, ’∆ ¿∞‘ ‚≈Ó≈ √∆? ÓÀÈ»ß Ó◊ Ò≈¿∞‰ Á≈ Â∂ Ï≈¡Á «Úµ⁄ «·µ· ’È Á≈
’ج∆ Á≈¡ √∆?
ÓÀ∫ Â∞‘≈È»ß ÌÒ≈ «’¿∞∫ «·µ· ’ª◊≈?
Â∞‘≈‚∂ ¡ßÁÒ∂ ÓÁ Á≈ ‘≈¿∞ÓÀ!
ÓÀ∫ ¬∂Áª Á≈ ÓÁ È‘∆∫ ¡ªÕ ÓÀ∫ Ï‘∞ ‚≈¿»È ‡» ¡Ê ÏßÁªÕ ‹Ó∆È ”Â∂
«‘‰ Ú≈Ò≈Õ ÓÀ∫ «‹ßÁ◊∆ «Úµ⁄ Ï‘∞ ¿∞Â≈¡-⁄Û∑≈¡ Á∂÷∂ ¡≈, «‹‘Ȫ ÂØ∫ ÓÀ∫
«¬‘Ø «√«÷¡≈ «’ ÏßÁ∂ È»ß «ÈÓ «‘‰≈ ⁄≈‘∆ÁÀÕ
Â∞√∆∫ Ó∂∂ È≈Ò ¬∂È∆ ⁄À‡ ’∆Â∆ ‘ج∆ ¡À «‹‘Û∆ √≈∆ «’≈‚ «Úµ⁄
Óœ‹»Á ¡À, «¬‘Á∆¡ª ’¬∆ «’Â≈Ϫ «Ò÷∆¡ª ‹≈ √’Á∆¡ªÕ Ó∂∂ È≈Ò ¿∞‘ ⁄À‡ ’œ‰
’Á≈ √∆? ‘∞‰ «¬‘ È≈ ’«‘ Á∂‰≈ «’ Â∞√∆∫ ¿∞√ Ú∂Ò∂ √≈Ï∆ ‘∞ßÁ∂ √∆Õ
«ÏÒ’∞Ò «¬‘∆ ’≈È ¡ÀÕ ÓÀ∫ √≈Ï Í∆∫Á≈ È‘∆∫ Í ¿∞‘Ȫ «ÁȪ «Úµ⁄
’∞fi ¡«‹‘≈ ‘Ø«¬¡≈ «’ ‘ÎÂ≈ Ì √≈Ï Í∆∫Á≈ «‘≈, «¬‘ «‹‘Û∆ ÏÁÓ◊‹∆
ÍÀÁ≈ ‘ج∆ ¿∞√∂ «¬’ ‘ÎÂ∂ «Úµ⁄ ‘∆ ‘ج∆ ¡ÀÕ
«Î ‹ÁØ∫ ¿∞√ «ÁÈ ˙Ï≈¬∂ ‘Ø‡Ò «Úµ⁄ Í≈‡∆ ‘ج∆ ª Â∞√∆∫ µ‹ ’∂
√≈Ï Í∆Â∆, Â∞√∆∫ Ó√ª ’≈ Â’ Í∞µ‹∂, ˙Á‰ ª Â∞‘≈‚∆ Í√ÈÀÒ‡∆ ÏÁÒ∆
È‘∆∫?
Â∞√∆∫ ¬∂È∆ √∆ ¡≈¬∆ ‚∆ µ÷Á∂ ‘Ø?
Â∞√∆∫ ÍÀ-ÍÀ ”Â∂ ÏÁÒÁ∂ ˙Õ
‘≈Á√∂ - 112
È‘∆∫, ÓÀ∫ Ï⁄Ȫ Á≈ ͵’≈ ÏßÁªÕ ÓÀ∫ ’∞fi «ÁȪ Ò¬∆ ‹» Ï«‘«’¡≈
‘ØÚª◊≈ Í ‹Á ÓÀ∫ √≈Ï Á∆ ‹ØÈ «Úµ⁄Ø∫ «È’«Ò¡≈ ª √Ófi «◊¡≈ «’ «¬‘ ≈‘
ª ÏÏ≈Á∆ Ú≈Ò≈ ¡ÀÕ
Â∞√∆∫ Ó∂∂ È≈Ò ¬∂È∂ Íœ«Ó‹ ’∆Â∂Õ
Ó∂ÿÈ≈ ‹∆, Â∞‘≈È»ß Ó∂∂ «¬’ ‘ÎÂ∂ Á∂ Íœ«Ó‹ ⁄∂Â∂ ¡≈¿∞∫Á∂ ¡≈, «¬’
√≈Ò Á≈ «¬È’≈ È‘∆∫ «Áæ√ «‘≈?
«¬‘ «¬È’≈ fi»·≈ ¡ÀÕ ÓÀ∫ ÌÒ∆ ̪ ‹≈‰Á∆ ¡ª «’ Â∞√∆∫ Ú∆ ÓÀÈ»ß ˙È≈
‘∆ «Í¡≈ ’Á∂ ˙Õ Â∞√∆∫ Ó∂∂ È≈Ò «Ú¡≈‘ ’≈¿∞‰ Á≈ Ú≈¡Á≈ ’∆Â≈Õ ‘È∆Ó»È
”Â∂ ‹≈‰ Ò¬∆ ’Á∂ ◊Ø¡≈ Â∂ ’Á∂ ’√Ó∆ ‹≈‰ Á∆ ◊µÒ ’Á∂ √≈˙Õ
ÌÒ≈ «Ú¡≈‘ «’µÁª ‘Ø √’Á≈? ¿∞Ê∂ ÏÀ·∆ «‹‘Û∆?
¿∞‘Á∂ ÂØ∫ ÓÀ∫ «¬È’≈∆ È‘∆∫Õ Â∞√∆∫ ª ◊∞ÁÚ≈∂ ‹≈ ’∂ ÓµÊ≈ ‡∂’‰ Á∆
◊µÒ ’∆Â∆ √∆Õ Â∞√∆∫ Ó∂∂ Ò¬∆ ◊∆ ◊≈ ’∂ «¬’ Ú∆«‚˙ Ú∆ Í≈«¬¡≈ √∆ «‹‘Û≈
«’ ‘≈Ò∂ Ú∆ Î∂√Ï∞µ’ ”Â∂ ‘ÀÕ
‹∂ «¬‘ ◊µÒ ¡À ª ¿∞‘ Ó∂≈ Í≈◊ÒÍÈ √∆Õ
≈ÚÒ ‹∆, Â∞‘≈‚≈ ‘ ‹Ú≈Ï “⁄Ó⁄≈” «’Ú∂∫ ‘Ø √’ÁÀ?
‘∞‰ Â∞‘≈‚∂ Ú◊∆ ‚≈‘„∆ ¡œ √≈‘Ó‰∂ ’∆ ’ª? ÓÀ∫ ‹Ø ’«‘ «‘ª
«¬‘Ø √µ⁄ ¡ÀÕ ÓÀ∫ ª ‘À≈È ‘ª «’ «¬’ √≈Ï∆ Á∆¡ª ◊µÒª ¿∞Í Â∞√∆∫ «’Ú∂∫
Ô’∆È ’∆ ◊¬∂ Â∂ ‹Ø ¿∞‘∆ ÏßÁ≈ √ØÎ∆ ‘≈Ò «Úµ⁄ ‹Ø ’«‘ «‘≈ ¿∞√ ¿∞Í
Â∞‘≈È»ß Â∆ Ú∆ ÌØ√≈ È‘∆∫! Â∞√∆∫ «¬’ Ú≈∆ Ú∆ È‘∆∫ √Ø⁄Á∂ «’ ¡≈‘ «Ú¡≈‘,
¡≈‘ ‘È∆Ó»È? «¬‘ √Ì «’µÁª √ßÌÚ ¡ÀÕ ÓÀ∫ ¿∞√ ¡Í≈‘‹ ¡œÂ È»ß «’æÊ∂ √∞µ‡
Á∂Úª? Â∞‘≈È»ß Ò◊ÁÀ «’ ÓÀ∫ ¬∂‚≈ Í≈Í∆ ‘Ø √’Áª?
ÓÀ∫ ’Á ’«‘ßÈ∆ ¡ª «’ ¿∞‘Ȫ È»ß √∞µ‡ØÕ ÓÀ∫ √Ì ÓÈ‹» ’Á∆ ¡ªÕ «ÓÒÁ∂
«‘‰ Á∂ ‘Ø Ú∆ ª Íß‹≈‘ √ÏµÏ ‘∞ßÁ∂ ¡≈Õ ¡≈‘ ‘∞‰ Ú∆ ª ¡≈ͪ ¡≈‘Ó‰∂
√≈‘Ó‰∂ ÏÀ·∂ ‘∆ ¡ªÕ ¡≈¬∆ ∆¡Ò∆ ÒÚ Ô»!
Ó∂ÿÈ≈ ‹∆, Ó∂∂ Ò¬∆ «¬‘ Ï‘∞ ¡‹∆Ï ¡À, «’√∂ È»ß Î∂√Ï∞µ’ Á∆ ‚∞µ‚
«Úµ⁄ ÚÛ ’∂ ‘∆ «Í¡≈ ’ ÒÀ‰≈Õ
‘Ø «Í¡≈ «’µÁª ‘∞ßÁÀ?
ÒØ’ «¬’ Á»‹∂ È»ß «ÓÒÁ∂-«◊ÒÁ∂ ¡≈, √ÓfiÁ∂ ¡≈ Â∂ «Î ¿∞√ «Úµ⁄Ø∫ ’∞fi
«È’ÒÁÀÕ
Í Â∞√∆∫ «ÓÒÁ∂ ‘∆ ’Á ‘Ø?
Ó∂ÿÈ≈ ≈ÚÒ Úª◊ ‘∆ Í»∂ ·ßÓ∂ ◊µÒ ’ ‘∆ √∆ Í ’ج∆ ÒÛ∆-«√≈
‘µÊ È‘∆∫ √∆ ¡≈ «‘≈Õ Ó∂ÿÈ≈ È»ß Ï≈‹∆ ‘Á∆ «Áµ√ ‘∆ √∆ Í ¿∞‘ ¡≈√ Á∆
’ßÈ∆ ÎÛ∆ µ÷‰≈ ⁄≈‘∞ßÁ∆ √∆Õ ¿∞‘ ’ج∆ ÁØ ÿ߇∂ ÏÀ·∂ ◊µÒª ’Á∂ ‘∂Õ «Î Ó∂ÿÈ≈
¿πµ·∆ Â∂ ¡Ò«ÚÁ≈ ÒÀ∫Á∆ ’≈ «Úµ⁄ ‹≈ ÏÀ·∆Õ ¿∞√ È∂ Ó∞Û ’∂ «Íµ¤∂ È»ß È≈ Á∂«÷¡≈Õ
‘≈Á√∂ - 113
’≈ Á∆ ∂√ «¬’ÁÓ ÁµÏ «ÁµÂ∆Õ ¿∞√ Á∆ ’≈ √Û’ ”Â∂ Ï∂‘≈√≈ ÁœÛÈ Òµ◊∆Õ
’ÓÒ∆¬∂, ‘≈Á√≈ ’ ÏÀ·∂∫◊∆! ‘≈Á√≈ ª Ú≈Í «‘À, ÓÀ∫ «¬‘È»ß Ø’ Ú∆ È‘∆∫
√’Á∆, «¬‘Á∂ ”⁄Ø∫ Ï≈‘ Ú∆ È‘∆∫ «È’Ò √’Á∆, Ó∂∆ ‹≈È ÒÀ ’∂ ‘∂◊≈, «¬√
Â∑ª ‹ª ˙√ Â∑ªÕ
***
Ó∂ÿÈ≈ Ú≈Í√ ÏÀ∫’ ¡≈¬∆ ª «¬ßÁ» Ï≈Ò≈ ¿∞√ ÚµÒ ‘∆ Á∂÷ ‘∆ √∆Õ
Ó∂ÿÈ≈ È∂ Ú∆ ¿∞√ ÚµÒ Á∂«÷¡≈ Â∂ ÈÓØ√∆ «‹‘∆ «Úµ⁄ «√ Ó≈«¡≈Õ √‡≈Î »Ó
«Úµ⁄ ÁØÚ∂∫ «ÓÒ∆¡ª ª Ó∂ÿÈ≈ ÏØÒ∆,
¿∞‘È∂ ª «¬’ ÈßÈ≈ ‘∆ Ϋۡ≈ ‘Ø«¬¡À, ÓÀ∫ È≈ Ó≈È»ß Ú≈Ò∆ ◊µÒÕ ’«‘ßÁ≈
ÓÀÈ»ß ’ج∆ «Í¡≈-«Ú¡≈ È‘∆∫Õ ÓÀ∫ Ï‘∞ «¬‹ÂÁ≈ ÏßÁªÕ Ó∂≈ ª «ÁÒ ’Á≈
«’ «¬√ ÏßÁ∂ Á≈ Ȫ ‘∆ ¿∞Ò» Á≈ ͵·≈ µ÷ Á∂ÚªÕ
fi»·≈ ‘≈Ó∆! ¿∞ÁØ∫ Â∂∆ «¬µ‹Â «’æÊ∂ ◊¬∆ √∆ ‹ÁØ∫ ÒßÓ∂-ÒßÓ∂ Ú≈¡Á∂
’Á≈ √∆! ...ÚÀ√∂ ¿∞‘ Á∆ Ïœ‚∆ ÒÀ∫◊»¬∂‹ ’À√∆ √∆?
Ï‘∞ ‘∆ ÎÀß‚Ò∆Õ «‹µÁª √≈Òª ÂØ∫ ‹≈‰Á≈ ‘ØÚ∂, ¬∂Áª ‘∆ ◊µÒª ’
«‘≈ √∆Õ ÚÀ√∂ ª «‚È ”Â∂ ÒÀ ’∂ ‹≈‰ Á∆ ◊µÒ Ú∆ ’Á≈ √∆Õ
Ó∂ÿÈ≈, «¬‘Á≈ ÓÂÒÏ ‘≈Ò∂ «¬‘Ȫ «ÂÒª «Úµ⁄ Â∂Ò ‘Ø √’ÁÀÕ
√≈«¬ÁÕ
Ó∂ÿÈ≈ «¬’ Í≈√∂ ÷ÛÁ∆-÷ÛÁ∆ «Î Á∞«⁄µÂ∆ «Úµ⁄ ‹≈ Î√∆Õ “√≈«¬Á”
¿∞√ Á∂ ÓÈ «Úµ⁄ ◊»ß‹ Òµ◊ «Í¡≈Õ ¿∞√ È∂ ÎØÈ Á∂«÷¡≈Õ Ú‡√¡ÀÍ ¿∞Í ‘∆ ≈ÚÒ
Á≈ √∞È∂‘≈ ¡≈«¬¡≈ ‘Ø«¬¡≈ √∆Õ ¿∞√ È∂ ‹Ú≈Ï «Ò÷ «ÁµÂ≈Õ «¬Ú∂∫ √∞È∂‘≈ ¡≈¿∞‰≈
Ú∆ ¿∞√ Á∆ ÓÁ∆ ¿∞Ó∆Á È»ß ÈÚª √≈‘ Á∂ «◊¡≈Õ ¿∞√ È∂ «‚È Â∂ ÒÀ ’∂ ‹≈‰ Á≈
Ú≈¡Á≈ Ú∆ ª ’∆Â≈ √∆Õ √≈«¬Á «¬’ Ú≈ «Î ¿∞√ È≈Ò Ï«‘ ’∂ ◊µÒª ’È
Á≈ Óœ’≈ «ÓÒ∂, √≈«¬Á ¿∞√ È»ß ’≈«¬Ò ’∆Â≈ ‹≈ √’∂Õ Ó∂ÿÈ≈ È∂ ¡≈͉∂ ¡ßÁÒ∂
◊∞µ√∂ È»ß ’≈Ï» «Úµ⁄ µ«÷¡≈ Â∂ ¿∞√ È≈Ò ‘Ò’∆-‘Ò’∆ ⁄À‡ ’Á∆ ‘∆Õ ‘ «ÁÈ
¿∞√ È≈Ò ’ج∆ È≈ ’ج∆ ◊µÒ ‹» ‘Ø ‹ªÁ∆Õ ¿∞‘ ‹Á Ú∆ Á∂÷Á∆ «’ ≈ÚÒ
ÓÀ√ß‹ ”Â∂ ‘À ª ◊µÒÏ≈ √∞» ’ «ÁßÁ∆Õ
¿∞‘ √Ú∂∂ Íß‹ Ú‹∂ Î∂√Ï∞µ’ ÷ØÒ∑Á∆ ‘ÀÕ Á∂÷Á∆ ‘À «’ ≈ÚÒ Ú∆ Î∂√Ï∞µ’
”Â∂ ‘À, È‘∆∫ ª ‹Á Á≈ «¬ß‚∆¡≈ ¡≈«¬¡≈ ¬∂È∆ √≈fi∂ ¿∞‘ Î∂√Ï∞µ’ ”Â∂ È‘∆∫ ‘∞ßÁ≈Õ
«’æÊ∂ ‘Ø ‹È≈Ï?
Â∞‘≈‚∂ √«‘ Á∂ ϵ√-¡µ‚∂ «Úµ⁄Õ ¡ß«ÓzÂ√Ø∫ ¡≈«¬¡ª, ϵ√ «Úµ⁄Õ «Íß‚
‹≈‰≈, ‹≈ ’∞ «ÁÈ ⁄Û∑È Á∆ ¿∞‚∆’ ’ «‘ªÕ
ÓÀ∫ ‡À’√∆ Ì∂‹ «ÁßÈ∆ ¡ªÕ Â∞√∆∫ ¿∞Ê∂ ‘∆ ·«‘ØÕ
Ó∂ÿÈ≈ Á∂ «ÁÒ È»ß ’∞fi ‘؉ Òæ◊Á≈ ‘ÀÕ «Ú⁄≈≈ ≈ÚÒ «¬√ Ú∂Ò∂ ϵ√
¡µ‚∂ «Úµ⁄ «¬’µÒ≈! «¬‘ È‘∆∫ ‘Ø √’Á≈Õ ¿∞‘ ¿πµ· ’∂ «Â¡≈ ‘؉ Ò◊Á∆ ‘ÀÕ
‘≈Á√∂ - 114
‹∆ÚÈ‹Ø ‘≈Ò∂ √œ∫ «‘≈ ‘ÀÕ ¿∞‘ ¿∞√ Á∂ √‘≈‰∂ «¬’ È؇ «Ò÷ ’∂ µ÷ «ÁßÁ∆ ‘À
«’ ¿∞√ Á∆ ’ج∆ √‘∂Ò∆ «ÏÓ≈ ‘À, ¿∞√ È»ß ‘√ÍÂ≈Ò ÒÀ ’∂ ‹≈‰≈ ‘À, «¬’ ÿ߇∂
«Úµ⁄ Ó∞Û ¡≈Ú∂◊∆Õ «‹ßÈ≈ ’∞ Ú∆ ≈ÚÒ Á≈ √≈Ê «ÓÒ∂ ˙È≈ ‘∆ ÊØÛ≈Õ √≈«¬Á ¿∞‘
¿∞√ Á∂ «ÁÒ Á∆ ◊µÒ È»ß √Ófi √’∂Õ
Ó∂ÿÈ≈ ’≈ ÒÀ ’∂ Ï√-√‡À∫‚ Í∞µ‹ ‹ªÁ∆ ‘ÀÕ ≈ÚÒ ◊Ò «Úµ⁄ ÏÀµ◊
Í≈¬∆ Áµ√∆ ‹◊∑≈ ”Â∂ ÷Û≈ ‘ÀÕ ¿∞√ Á≈ «⁄‘≈ ӻߑ-‘È∂∂ «Úµ⁄ Ú∆ ⁄Ó’ «‘≈ ‘ÀÕ
Ó∂ÿÈ≈ ¡ßÁ ¿∞√ ÍzÂ∆ «Í¡≈ ¿∞ÓÛ-¿∞ÓÛ ÍÀ «‘≈ ‘ÀÕ ¿∞√ Á≈ «ÁÒ ’Á≈ ‘À
«’ ’≈ «Úµ⁄Ø∫ «È’Ò ’∂ ¿∞√ È»ß Ï≈‘ª «Úµ⁄ ÒÀ ÒÚ∂Õ Í ¿∞√ È»ß ÍÂ≈ ‘À «’ ≈ÚÒ
È∂ ¡µ◊Ø∫ «’√∂ È∂Â≈ Úª◊ ‘µÊ ‹ØÛ Á∂‰∂ ‘ÈÕ ≈ÚÒ ’≈ «Úµ⁄ ¡≈ Ï«‘ßÁ≈ ‘ÀÕ ¿∞‘
Ï‘∞ ‘∆ ‘Ò∆Ó∆ È≈Ò Ó∂ÿÈ≈ Á≈ ËßÈÚ≈Á ’Á≈ ‹≈ «‘≈ ‘ÀÕ ¿∞√ Á≈ «ÁÒ
’Á≈ ‘À «’ ¿∞√ È»ß ’‘∂ «’ ¬∂È∆ Ú≈ ËßÈÚ≈Á È≈ ’∂ Í «Î √Ø⁄Á∆ ‘À «’
«¬‘È∂ Ú∆ ª Ï‘∞ ÂÛÎ≈«¬¡≈ ‘ÀÕ ¿∞‘ ¤Ø‡∆¡ª-¤Ø‡∆¡ª ◊µÒª ’Á∂ Á≈Ò≈
Í∞µ‹ ‹ªÁ∂ ‘ÈÕ ¬∂È∆ ¤∂Â∆ «¬‘ «Íß‚ ¡≈ «◊¡≈! ≈ÚÒ È»ß ¿∞‘ ¿∞Â≈ «ÁßÁ∆ ‘ÀÕ
≈ÚÒ «¬’ Ú≈ «Î ËßÈÚ≈Á ’Á≈ ‘ÀÕ ¿∞‘ Í∞µ¤Á∆ ‘À,
«‚È Á≈ Ô≈Á ‘À È≈?
‘ª, Â∆‘ Â∆’, Ï≈ª Ú‹∂Õ
’ÀÎ ∞¡≈«¬Ò, Í»≈ Òß⁄Õ
Ó∂ÿÈ≈ Á∆ »‘ «‹Ú∂∫ µ‹ ◊¬∆ ‘ØÚ∂Õ Â∂‹ Ë∞µÍ «Úµ⁄ ‘Ò’∆ «‹‘∆ Î∞‘≈
ÍÀ ◊¬∆ ‘ØÚ∂Õ ¿∞√ È»ß Òæ◊Á≈ ‘À «’ «¬Ú∂∫ ≈ÚÒ È»ß ¿∞‘Á∂ ÿ ¤µ‚ ’∂ «‹Ú∂∫ ’ج∆
Í∞ßÈ Á≈ ’ßÓ ’∆Â≈ ‘ØÚ∂Õ
’ßÓ ”Â∂ ‹≈ ’∂ ¿∞‘ «¬ßÁ» Ï≈Ò≈ È»ß ¡µ‹ Á∆ ÿ‡È≈ Ï≈∂ Áµ√Á∆ ‘À,
«Í’⁄ ¡Ì∆ Ï≈’∆ ‘À Ó∂∂ ÁØ√Â!
***
¡µ‹ Ó∂ÿÈ≈ Ò¬∆ Ï‘∞ ڵ‚≈ «ÁÈ ‘ÀÕ ¿∞‘ ’ßÓ ÂØ∫ Í»∂ «ÁÈ Á∆ ¤∞µ‡∆ ÒÀ
ÒÀ∫Á∆ ‘ÀÕ ¿∞√ È∂ «Ï¿»‡∆-Í≈Ò Ú∆ ‹≈‰≈ ‘À, Ú≈Ò Ú∆ √À‡ ’≈¿∞‰∂ ‘ÈÕ ≈ÚÒ
È»ß ‘ Â∑ª ÍzÌ≈«Ú ’È≈ ‘ÀÕ ¿∞√ È∂ ≈ÚÒ È≈Ò ’È Ò¬∆ ’∞fi ‘Ø ◊µÒª Ú∆
√Ø⁄ µ÷∆¡ª ‘ÈÕ “’ÀÎ ∞¡≈«¬Ò” À√‡ØÀ∫‡ Ó∂ÿÈ≈ È∂ ‘∆ ⁄∞«‰¡ª √∆Õ ≈ÚÒ È∂
ª ¬∂È≈ ‘∆ «’‘≈ √∆ «’ √≈Ó È»ß ¿∞√ È∂ Ú≈Í√ ‹≈‰ Á∆ «Â¡≈∆ ’È∆ ‘ØÚ∂◊∆
«¬√ Ò¬∆ ¿∞‘ Òß⁄ ”Â∂ «ÓÒ‰◊∂Õ Ó∂ÿÈ≈ Ï≈ª Ú‹∂ Í∞µ‹ ‹ªÁ∆ ‘ÀÕ ≈ÚÒ Á∆ ’≈
Ú∆ ¡≈¬∆ ÷Û∆ ‘ÀÕ Ó∂ÿÈ≈ È»ß Á∂÷ ’∂ ¿∞‘ ’≈ «Úµ⁄Ø∫ «È’Ò ¡≈¿∞∫Á≈ ‘ÀÕ Ó∂ÿÈ≈
¡≈÷Á∆ ‘À,
ÊÀ∫’√ Î≈ ’«Óß◊!
¿∞‘ Ï≈Ï Â∞Á∂ À√‡ØÀ∫‡ Á∂ ¡ßÁ Í∞µ‹Á∂ ‘ÈÕ «¬’ Ó∂‹ Á∞¡≈Ò∂ Ï«‘
‹ªÁ∂ ‘ÈÕ ≈ÚÒ ÓÀ«È¿∞ ⁄∞µ’Á≈ ‘À,
‘≈Á√∂ - 115
 ’∆ ÷≈˙◊∂?
Â∞√∆∫ ÷≈˙, ÓÀ∫ ª «√Î Â∞‘≈È»ß ÷ª«Á¡ª È»ß Á∂÷‰ªÕ ÓÀ∫ ª Â∞‘≈È»ß Á∂÷-
Á∂÷ ’∂ ‘∆ «‹¿∞∫Á∆ ¡ªÕ
≈ÚÒ ‘µ√Á≈ ‘ÀÕ
‹≈È, Â∞‘≈È»ß ’∆ Òæ◊Á≈ ‘À «’ ÓÀ∫ Ó»÷ ¡ª?
È‘∆∫, Á∆Ú≈È∆Õ
Ó∂∆ Á∆Ú≈È◊∆ Á∆ Â∞‘≈È»ß √Ófi «’¿∞∫ È‘∆∫ ÍÀ∫Á∆?
ÍÀ∫Á∆ ¡À, «ÏÒ’∞Ò ÍÀ∫Á∆ ¡ÀÕ
≈ÚÒ ¿∞√ Á∆¡ª ¡µ÷ª «Úµ⁄ fi≈’Á≈ ¡≈÷Á≈ ‘ÀÕ ¿∞‘ Ú∆ ≈ÚÒ ÚµÒ
’∞fi Á∂ Ò¬∆ Á∂÷Á∆ ‘∆Õ «¬‘ ’«‘‰ Ò¬∆ ÈÚ∂∫ Ò΋ ÒµÌÁ∆ ‘∆ «‹‘Ȫ ≈‘∆∫
¿∞‘ ¡≈͉∂ «Í¡≈ Á≈ «¬‹‘≈ ’ √’∂Õ ¿∞‘ ‹≈ ’∞ ◊µÒ ÏÁÒÁ∆ ‘À,
«‹‘Û∂ Â∞√∆∫ √∞Ë≈ ÓÀ‚Ó È≈Ò Ò ’∂ ÍzØ◊≈Ó «ÁßÁ∂ ‘Ø «¬‘ «’µ‚∆ ’∞
√’∂Ò Á∂ ‘∞ßÁ∂ ¡≈?
ÓÀ∫ Â∂ √∞Ë≈ È∂ Ï‘∞Â∂ È‘∆∫, Ï√ «◊‰Â∆ Á∂ ÍzØ◊≈Ó ‘∆ ’∆Â∂ ‘؉∂ ¡ªÕ
«¬‘ ¤Ø‡∆ √’∂Ò Á∂ ‘∆ ‘∞ßÁ∂ √∆, ¡ÀÚ∂∫ ÁØ ’∞ √œ ÏßÁ∂ Á∆ ’ÀÍ√‡∆ Á∂Õ
ÁØ √œ ÏßÁ≈ Ú∆ ÊØÛ≈ È‘∆∫ ‘∞ßÁ≈!
«‹‘Û∂ ¡√Ò∆ ’È√‡ ‘∞ßÁ∂ ¡≈ ¿∞‘Á∂ «Úµ⁄ ª ‘‹≈ª Á∆ «◊‰Â∆
«Úµ⁄ Á√’ ‘∞ßÁ∂ ¡≈Õ
Â∞√∆∫ ¡«‹‘∂ ’œÈ√‡ «Úµ⁄ ◊¬∂ ‘Ø ’Á∂?
«‹ßÈ≈ «⁄ Òß‚È «‘ª, ‹ªÁ≈ «‘ª Í ‘∞‰ Á» ¡ªÕ ‘∞‰ ¡◊Ò∂ √≈Ò
Á∂ ¡÷∆ «Úµ⁄ «¬’ Ó√‘» «◊‡≈«√‡ Á≈ ÍzØ◊≈Ó ‘؉ ‹≈ «‘≈, ¿∞‘Á∂ «‡’‡
‘∞‰∂ ‘∆ «Ú’ ‘∂ ¡≈Õ
«’‘Û≈ «◊‡≈«√‡ ¡À?
‹Ø¡ ÏØÈ≈Ó≈√≈Õ ÓÀ∫ ¿∞‘Á≈ Ï‘∞ ÎÀÈ ¡ªÕ Òß‚È Á∂ ∞¡≈«¬Ò ¡ÒÏz‡
‘≈Ò «Úµ⁄ ’œÈ√‡ ¡ÀÕ ÓÀ∫ ‹≈‰≈ ⁄≈‘∞ßÈ≈ Í ’ج∆ √≈Ê È‘∆∫ «ÓÒ «‘≈Õ
ÓÀÈ»ß ÒÀ ⁄ÒØÕ
Ó∂∂ Ï√ «Úµ⁄ ‘∞ßÁ≈ ª ‹» ÒÀ ⁄ÒÁ≈Õ
√Ì Â∞‘≈‚∂ Ï√ «Úµ⁄ ¡À Í «’Ë∂ ’ج∆ ¡«Ûµ’≈ ÍÀ «‘À, ÓÀÈ»ß Ô’∆È
¡À∫ «’ «¬’ «ÁÈ √Ì ·∆’ ‘Ø ‹≈Ú∂◊≈Õ
Ó∂ÿÈ≈ ‹∆, Â∞√∆∫ ¡ÀÚ∂∫ Ú«‘Ó Í≈Ò∆ ÏÀ·∂ ‘ØÕ
’∆ Â∞‘≈È»ß Ó∂≈ «Í¡≈ Ó«‘√»√ È‘∆∫ ‘Ø «‘≈? ’∆ Â∞‘≈È»ß ’Á∂ È‘∆∫
Òµ«◊¡≈ «’ ’ج∆ Â∞‘≈È»ß ¬∂È≈ «Í¡≈ ’Á≈, ¿∞‘Á∂ «Í¡≈ Á≈ ‹Ú≈Ï Ú∆ ¿∞√∂
Ò«‘‹∂ «Úµ⁄ «ÁµÂ≈ ‹≈Ú∂?
‘≈Á√∂ - 116
Ó∂ÿÈ≈ ‹∆, √µ⁄∆ ◊µÒ ¡À «’ Ú≈-Ú≈ «¬’Ø ◊µÒ ’ ’∂ ÓÀ∫ Â∞‘≈‚≈
«ÁÒ È‘∆∫ Á∞÷≈¿∞‰≈ ⁄≈‘∞ßÁ≈Õ ÓÀÈ»ß «Í¡≈ «¬’ ‚≈Ó≈ Òæ◊Á≈Õ √µ⁄ ª «¬‘ «’
ÓÀÈ»ß «’√∂ È≈Ò Ú∆ «Í¡≈ È‘∆∫Õ
¡≈͉∆ Ú≈¬∆Î È≈Ò ’Á∂ «Í¡≈ È‘∆∫ ’∆Â≈?
≈ÚÒ «¬’ ÍÒ Ò¬∆ √Ø⁄ ’∂,
È‘∆∫, ÓÀ∫ √Á≈ ¿∞√ Á∆ «¬µ‹Â ’∆Â∆ ¡ÀÕ ¿∞√ Á∆ ÒØÛ ‹» Ó«‘√»√ ‘∞ßÁ∆
¡À, ¡À’√∆‚À∫‡ ÂØ∫ Ï≈¡Á ¿∞√ È≈Ò ‘ÓÁÁ∆ ¡ÀÕ
Â∞√∆∫ ¿∞‘È»ß ’Á∂ Ú∆ “¡≈¬∆ ÒÚ Ô»” È‘∆∫ «’‘≈?
«‹ÊØ∫ Â’ ÓÀÈ»ß Ô≈Á ‘À, ’Á∂ È‘∆∫ «’‘≈Õ
«Î ÓÀÈ»ß «’µÁª ’«‘ «ÁµÂ≈ √∆, “¡≈¬∆ ÒÚ Ô» ÎÀÈ∆”?
ÓÀ∫ Áµ«√¡≈ «’ ¿∞‘ ÓÀ∫ È‘∆∫ √∆Õ
≈ÚÒ ‹∆, ÓÀ∫ Â∞‘≈È»ß Ï‘∞ «Í¡≈ ’Á∆ ¡ª, ‡∞µ‡ ’∂ ’Á∆ ¡ªÕ
Ó∂ÿÈ≈ ‹∆, ÓÀ∫ Â∞‘≈‚≈ «ÁÒ È‘∆∫ Á∞÷≈¿∞‰≈ ⁄≈‘∞ßÁ≈Õ ÓÀ∫ Â∞‘≈‚∂ ‹‹Ï∂
Á∆ ’Á ’Á≈ ‘ª, ’≈√ ÓÀ∫ Ú∆ Â∞‘≈‚∂ Ò¬∆ ¡«‹‘∂ ‘∆ ‹‹Ï∂ µ÷Á≈ ‘∞ßÁ≈Õ
Â∞‘≈‚∂ ÚæÒØ∫ ’Ø≈ ‹Ú≈Ï ¡À?
‹Ú≈Ï Âª ÓÀ∫ Ï‘∞ Á∂ Í«‘Òª Á∂ ⁄µ∞’ª, «¬’ √≈Ò ÂØ∫ Ú∆ «‹¡≈Á≈
√Óª Í«‘ÒªÕ
È‘∆∫, «¬‘ ‹Ú≈Ï Â∞√∆∫ «ÁÒØ∫ È‘∆∫ Á∂ ‘∂Õ Â∞√∆∫ Ó∂∂ √Ú≈Òª Á≈ ‹Ú≈Ï
«ÁÒØ∫ Á∂ÚØ Â∂ ¡µ‹ ‘∆ Á∂ÚØ, ‘∞‰∂Õ
‘ ◊µÒ «Úµ⁄ ’≈‘Ò-’≈‘Ò «’¿∞∫ ’Á∂ ˙?
ÓÀ∫ Ï‘∞ ’≈‘Ò «Úµ⁄ ¡ªÕ ÓÀ∫ ÏÀ∫’ ¡«Ë’≈∆ ¡ª, ¡µ‹ Á≈ ’ßÓ ’µÒ ”Â∂
È‘∆∫ ¤µ‚Á∆Õ ’µÒ Á≈ ’∆ ÌØ√≈?
Â∞√∆∫ ÁØ√Â∆ «Úµ⁄ «’¿∞∫ Ô’∆È È‘∆∫ µ÷Á∂? Â∞√∆∫ ÁØ√ È≈ÒØ∫ ¡≈√’
È»ß ‘∆ «’¿∞∫ Â‹∆‘ «ÁßÁ∂ ‘Ø?
≈ÚÒ ‹∆, ÁØ√Â∆¡ª Ò¬∆ Ó∂∂ ’ØÒ ‡≈¬∆Ó È‘∆∫Õ
Ó∂ÿÈ≈ È∂ «¬’-‡∞µ’ ◊µÒ ’«Á¡ª «’‘≈Õ Ó∂ÿÈ≈ È∂ ÷≈‰≈ ¡≈‚
’∆Â≈Õ «ÏµÒ Ú∆ ¿∞√∂ È∂ «ÁµÂ≈ Í ¿∞‘ «ÏµÒ Á∂ ’∂ Ú∆ ÏÀ·∂ ‘∂Õ Ó∂ÿÈ≈ «‹Ê∂
≈ÚÒ È»ß «Ò¡≈¿∞‰≈ ⁄≈‘∞ßÁ∆ √∆ ¿∞‘ ¡≈ ‘∆ È‘∆∫ √∆ «‘≈Õ ¿∞√ È»ß Òµ«◊¡≈ «’
Ï≈‹∆ ‘µÊØ∫ «È’Ò ‘∆ ‘ÀÕ ¿∞‘ ¡≈÷∆ ‘ßÌÒ≈ Ó≈Á∆ ÏØÒ∆,
≈ÚÒ ‹∆, «¬’ Ú≈ ÓÀÈ»ß ÎÀÈ∆ ’«‘ ’∂ Ï∞Ò≈˙ È≈Õ
‘ª, ÎÀÈ∆ ‹∆Õ
’‘Ø, ÒÚ Ô» ÎÀÈ∆!
Ó∂≈ fi»· Â∞‘≈‚≈ ’∞fi È‘∆∫ √ßÚ≈∂◊≈, √◊Ø∫ Â∞‘≈È»ß ‘Ø ÌÓ «Úµ⁄ Í≈
Á∂Ú∂◊≈Õ
‘≈Á√∂ - 117
 ¡≈÷Á≈ ¿∞‘ ¿πµ· ÷«Û¡≈ Â∂ ‘œÒ∆-‘œÒ∆ ◊∞‰◊∞‰≈¿∞‰ Òµ◊≈,
‘ØÒ∂-‘ØÒ∂ ‘Ø ‹≈¬∂◊≈ «Í¡≈ fiµ«Ò¡≈...Õ
Ó∂ÿÈ≈ «¬’ÁÓ ⁄∞µÍ ’ ◊¬∆ «‹Ú∂∫ Ó∞Û ’∂ ÏØÒ‰≈ ‘∆ È≈ ‘ØÚ∂Õ
¿∞‘ ¿πµ· ’∂ À√‡ØÀ∫‡ Á∂ ’≈ Í≈’ «Úµ⁄ ¡≈ ◊¬∂Õ Ó∂ÿÈ≈ ⁄∞µÍ-⁄≈Í
¿∞√ È≈Ò Â∞Á∆ ‹≈ ‘∆ √∆Õ ¿∞‘Ȫ Á∆¡ª ’≈ª È∂Û∂-È∂Û∂ ‘∆ √ÈÕ Ó∂ÿÈ≈ ʵ’∆
‘ج∆ ¡≈Ú≈‹ «Úµ⁄ ÏØÒ∆,
≈ÚÒ ‹∆, ÍÒ∆‹ ‘µ◊ Ó∆! «¬’ Ú≈ Ï≈‘ª «Úµ⁄ ÒÀ Ò˙Õ
Ó∂ÿÈ≈ ‹∆, Òß⁄ Ò¬∆ Ï‘∞ √∞’∆¡≈Õ ⁄ß◊≈ ‹∆ √«Â «√z∆ ¡≈’≈ÒÕ
¡≈÷Á≈ ¿∞‘ ’≈‘Ò∆ È≈Ò ¡≈͉∆ ’≈ «Úµ⁄ ‹≈ ÏÀ·≈Õ Ó∂ÿÈ≈ ‘∞µ√∆
‘ج∆ ÷Û∆ ¿∞√ È»ß Á∂÷Á∆ ‘∆Õ ¿∞√ È»ß Òæ«◊¡≈ «‹Ú∂∫ ‘∞‰∂ ¿∞√ Á∆ ‹≈È «È’Ò
‹≈Ú∂◊∆Õ ¿∞√ È∂ «’√∂ È≈ «’√∂ Â∑ª ¡≈͉∂ ¡≈Í È»ß ’≈ «Úµ⁄ √∞µ«‡¡≈Õ ’≈
«Úµ⁄ Ï«‘ß«Á¡ª Á≈ ‘∆ ¿∞√ Á≈ ؉ «È’Ò «◊¡≈Õ ¿∞‘ «’ßÈ∆ Á∂ Â’ Ø∫Á∆ ‘∆Õ
’≈ «Úµ⁄ ¿∞‘ «¬Ú∂∫ ÏÀ·∆ √∆ «‹Ú∂∫ «’Â∂ ‹≈‰≈ ‘∆ È≈ ‘ØÚ∂Õ À√‡ØÀ∫‡ Á≈ √«’¿∞‡∆
¡Î√ ¿∞√ È»ß ’≈Î∆ Á∂ Á∂÷Á≈ «‘≈, «Î ¿∞√ È∂ ¡≈ ’∂ ¿∞√ Á∆ «Úß‚Ø ”Â∂ Èœ’
’∆Â≈ Â∂ Í∞µ«¤¡≈,
ÓÀ‚Ó, ¡≈Í ·∆’ ÂØ ‘Ø?
‘ª, ¡Ï ÓÀ∫ ·∆’ ‘»ßÕ
‘≈Á√∂ - 118
Èœ∫
≈ÚÒ Ú≈Í√ «¬ß◊ÒÀ∫‚ Í∞µ‹≈ ª ∂ÚÂ∆ Á∆ «√‘ ϑ∞ ÷≈Ï √∆Õ
∂‰∞’≈ Áµ√ ‘∆ √∆,
‚À‚, «¬’ ª ÓœÓ Á∆ √»◊ Ï‘∞ ‘≈¬∆ «‘ßÁ∆ ¡À, ‚≈’‡ È∂ ◊ØÒ∆ Ú∆
ÏÁÒ∆ ¡À Í ’ج∆ ¡√ È‘∆∫ ‘Ø «‘≈Õ «¬’ «ÁÈ ¡√∆∫ √œ«Íß◊ ’È ◊¬∂ √∆,
√≈«¬Á ÓœÓ È∂ ¿∞ÊØ∫ ’ج∆ Ú≈«¬Ò «Íµ’ ’ «Ò¡≈Õ
‘Ø √’Á≈, «¬‘Á∆ Ïœ‚∆ Ú∆ ª ‘∞‰ Ï‘∞ ÈÓ ‘ج∆ ͬ∆ ¡À, ’ج∆
¡À’√√≈¬∆‹ Ú∆ È‘∆∫, ÿ ‹≈ ’∂ ·∆’ ‘Ø ‹≈¬∂◊∆Õ
‚À‚, Â∞√∆∫ √≈‚∂ È∂Û∂ «’¿∞∫ È‘∆∫ ¡≈ ‹ªÁ∂, ¬∂Áª Á∂ Óœ’∂ ¡√∆∫ Â∞‘≈‚∆
‘ÀÒÍ ’ √’Á∂ ¡ªÕ
¡≈‘ «ÂßȪ ‘Ϋ¡ª «Úµ⁄ ‘∆ Â∞‘≈‚∆ Óª È∂ Â∞‘≈‚∂ ȵ’ «Úµ⁄ ÁÓ ’
«ÁµÂ≈, ‹∂ ͵’∂ ¡≈ ◊¬∂ ª Á∂÷Ø ’∆ ‘≈Ò ‘ج∂◊∆Õ Ï∂‡≈, ¡√∆∫ ¿∞Ê∂ ‘∆ ·∆’ ¡ªÕ
‘∞‰ ÓœÓ È»ß Â∞‘≈‚∂ «¬’µ«Ò¡ª Ò¬∆ √ßÌ≈Ò‰≈ ¡œ÷ÀÕ
È‘∆∫, «ÏÒ’∞Ò Ú∆ È‘∆∫, ÓÀ∫ «ÏÒ’∞Ò «Îµ‡ ¡ªÕ Â∞√∆∫ «Î’ È≈ ’Ø,
‹Á Ú∆ ÒØÛ ‘ج∆ ª ‹» Áµ√ª◊∂Õ ‘≈Ò∂ Â∞√∆∫ Óœ‹ª Ó≈‰ØÕ
¿∞‘ Ë∆ ”Â∂ ÏØfi Ï‰È Ò¬∆ «Â¡≈ È‘∆∫ √∆Õ ¿∞√ È∂ ∂ÚÂ∆ Á∆ Ú∆¡Ò
⁄∂¡ Â∂ ‘Ø √≈Ó≈È ’≈ «Úµ⁄ µ«÷¡≈Õ «Î ∂ÚÂ∆ Á∆ ÓµÁÁ ’’∂ ¿∞√ È»ß ’≈
«Úµ⁄ ÏÀ·Á∆ ’∆Â≈Õ Ïµ«⁄¡ª ÂØ∫ ¡Ò«ÚÁ≈ ÒÀ ’∂ ’≈ ¬∆√‡ÏœÈ ÚµÒ ÂØ Ò¬∆Õ
◊œÚ ÚµÒ ‹≈‰ Á≈ «¬≈Á≈ ¿∞√ È∂ «Â¡≈◊ «ÁµÂ≈, «’¿∞∫«’ ‘∞‰ ∂ÚÂ∆ Á∆
«√‘ ¡«‹‘∆ √∆ «’ «√µË∂ ÿ ‹≈‰≈ ⁄≈‘∆Á≈ √∆Õ ◊œÚ Â∂ ¡Ò’≈ ÁØ «ÁÈ
Í«‘Òª ¡≈ ’∂ ∂ÚÂ∆ È»ß «ÓÒ ‘∆ ◊¬∂ √ÈÕ ≈‘ «Úµ⁄ ∂ÚÂ∆ ÏØÒ∆,
≈Ú∆, ÓÀ∫ È‘∆∫ Ï⁄‰≈Õ
«Î’ È≈ ’, ⁄µÒ ’∂ Â∂∆ Ó≈Ò√ ’Áª, Â»ß Èœ∫ Ï Èœ∫ ‘؉ ‹≈‰ªÕ
«’¿∞∫? «¬ß‚∆¡≈ ÂØ∫ ’ج∆ ÷≈√ Â∂Ò «Ò¡≈¬∂ ‘Ø?
Â»ß ’«‘ßÈ∆ «’ Â»ß «ÏÓ≈ ¡À∫ Í «‡µ⁄ª ’Á∆ ¡À∫ Ó≈√∆¡ª Úª◊»ßÕ
’∆ ’ª, ‹∆‰≈ Ú∆ ª ‘Ø«¬¡≈Õ Â∞√∆∫ Áµ√Ø, √≈∂ ’ßÓ ‘Ø ◊¬∂?
‘ª, ‘Ø ◊¬∂, ‹Ó∆È Á≈ ‘≈Ò≈ Ú∆ «ÓÒ «◊¡≈, ¿∞‘∆ ÷«⁄¡≈Õ Â∂∂
√œ‘∆∫ ª «◊¡≈ ‘∆ √ª, ÓÀ∫ ¡≈͉∂ √œ‘∆∫ Ú∆ ‹≈ ¡≈«¬¡ªÕ
√∞Ë≈ ÌÀ‰ ‹∆ È»ß «ÓÒ∂ √∆?
‘≈Á√∂ - 119
 ‘ª, «ÁµÒ∆ √ß◊∆ √Ó∂ÒÈ «Úµ⁄ ◊¬∆ √∆ È≈ ¿∞‘ Ú∆Õ È≈Ò ÁØ Ó؇∆¡ª-
Ó؇∆¡ª √‘∂Ò∆¡ª √ÈÕ Â∂∂ Ò¬∆ ¿∞‘È∂ Ú≈‘Ú≈ √œ«Íß◊ ’ ’∂ «ÁµÂ∆ ¡À, ’∞ÛÂ∂ Â∂
‘Ø «È’-√∞’Õ
’∆ ’È≈ √∆ ’∞fi! ÓÀ∫ ª «√Î ’≈Ò∆ Ó«‘ßÁ∆ Ò¬∆ «’‘≈ √∆Õ
¿∞‘ Ú∆ ‘À◊∆ ¡≈Õ
◊µÒª ’Á∂ ¿∞‘ ¡≈͉∂ ÿ Ï∆È «ÚÒ∂‹ Í∞µ‹ ◊¬∂Õ ≈ÚÒ È∂ Ú∆¡Ò
⁄∂¡ ’≈ «Úµ⁄Ø∫ ’µ„∆, ÷ØÒ∑ ’∂ «¬‘È»ß «Îµ‡ ’ «ÁµÂ≈Õ ∂ÚÂ∆ È»ß ’≈ «Úµ⁄Ø∫ ’µ„
’∂ Ú∆¡Ò ⁄∂¡ ”Â∂ ÏÀ·≈«¬¡≈ Â∂ È≈Ò ‘∆ ÿ Á≈ ÁÚ≈‹≈ ÷ØÒ∑ «ÁµÂ≈Õ ¿∞‘ ÁØÚ∂∫
ÿ Á∂ ¡ßÁ ¡≈ ◊¬∂Õ ≈ÚÒ ÁØÚ∂∫ Ï≈‘ª ÷ØÒ∑Á≈ ÏØ«Ò¡≈,
‘ØÓ √Ú∆‡ ‘ØÓ! ÿ Ú◊∆ ’ج∆ ⁄∆‹ È≈ «Óµ·∆! ÒÀ Â»ß ‹≈ ’∞ √À‡Ò ‘Ø,
ÓÀ∫ ‡≈¬∆√È È»ß Ú∆ ÒÀ ¡≈ÚªÕ
¿∞‘ ‡≈¬∆√È È»ß ÒÀ‰ ‚œ◊-’ÀÈÒ ⁄Ò∂ «◊¡≈Õ ‡≈¬∆√È ¿∞√ È»ß Á∂÷Á∂
√≈ ‘∆ √ß◊Ò∆ Â∞Û≈¿∞‰ Òµ◊≈Õ ¿∞√ È∂ ‡≈¬∆√È È»ß «Í¡≈ Á∂ ’∂ √ªÂ ’∆Â≈ Â∂
¿∞√ È»ß ’≈ «Úµ⁄ ÏÀ·≈ ’∂ ÿ ÒÀ ¡≈«¬¡≈Õ
¡◊Ò∂ «ÁÈ ¿∞‘ ‚≈’‡ Á∂ ‹ªÁ∂ ‘ÈÕ ‚≈’‡ ∂ÚÂ∆ Á≈ ÏÒµ‚ ÒÀ ’∂
¡◊Ò∂ ‡À√‡ª Ò¬∆ Ì∂‹ «ÁßÁ≈ ‘ÀÕ ’∞fi «ÁȪ Ï≈¡Á ‘∆ ÏÒµ‚ Á∆ «ÍØ‡ ¡≈
‹ªÁ∆ ‘ÀÕ «’‚È∆¡ª «Úµ⁄ «¬ÈÎÀ’√È ‘ÀÕ ‚≈’‡ ’∞fi ÈÚ∆∫¡ª ÁÚ≈¬∆¡ª «Ò÷
«ÁßÁ≈ ‘À Â∂ ’∞fi Á∆ «Ó’Á≈ ÚË≈ «ÁßÁ≈ ‘ÀÕ Ï≈’∆ Á∆ «‹ßÁ◊∆ ¡≈Ó «‹‘∆ ⁄µÒ
ÍÀ∫Á∆ ‘ÀÕ √Ú∂∂ ‡≈¬∆√È È»ß ÒÀ ’∂ √À Ò¬∆ ‹≈‰≈Õ ’∂¡ Á≈ ¡≈¿∞‰≈Õ ∂ÚÂ∆ Á≈
√ØÎ∂ ”Â∂ Ï«‘ ’∂ ‡ÀÒ∆ Á∂÷‰≈, ≈ÚÒ Á≈ ¡≈͉∂ ’Ó∂ «Úµ⁄ ‹≈ ’∂ «◊‡≈ Ú‹≈¿∞‰≈
¡≈«ÁÕ Óœ√Ó ‘≈Ò∂ Ï‘∞Â≈ ÚË∆¡≈ È‘∆∫ «¬√ Ò¬∆ ¿∞‘ ¬∆√‡ÏœÈ ‹≈ ’∂ ◊≈¿∞‰
Á≈ √À√È È‘∆∫ Ò≈¿∞∫Á≈Õ ÚÀ√∂ ’ÒµÏ «Úµ⁄ ‹≈ ’∂ ¿∞‘ ÁØ ’∞ Ú≈ ◊≈ ¡≈«¬¡≈ ‘ÀÕ
«¬’ «ÁÈ ∂ÚÂ∆ Í∞µ¤Á∆ ‘À,
«‹Á‰ Á∂ Â∞√∆∫ «¬ß‚∆¡≈ ÂØ∫ ¡≈¬∂ ‘Ø, ’∞fi ‘∞µ√∂-‘∞µ√∂ Ò◊Á∂ ‘Ø, ’∆ ’≈‰
¡À? ¿∞Ê∂ ’∞fi ◊Ú≈⁄ ª È‘∆∫ «◊¡≈?
’∆ ◊Ú≈⁄‰ª? ‘∞‰ ◊∞¡≈¿∞‰ È»ß ‘À ‘∆ ’∆Õ «¬‘ √Ì ˙Ò‚ ¬∂‹ ’’∂
¡≈Õ Ï∞„≈Í∂ ÚµÒ ÚË ‘∂ ¡ªÕ
Â∞√∆∫ Ï∞„≈Í∂ ÚµÒ È‘∆∫ ÚµË ‘∂Õ ‘≈Ò∂ Ó∂∆ ◊µÒ ª ’«‘ √’Á∂ ˙Õ
È≈Ò∂ Â∞‘≈È»ß ’Á∂ «◊‡≈ Ú‹≈¿∞∫«Á¡ª Ú∆ È‘∆∫ Á∂«÷¡≈Õ
Â»ß ÓÀÈ»ß «¬Ê∂ «◊‡≈ Ú‹≈¿∞‰ ‘∆ ’ÁØ∫ «ÁßÈ∆ ¡À∫? ¡÷∂ ÓÀÈ»ß ‹ª Ó∂∆
√œ∫’‰ «Úµ⁄Ø∫ «¬’ È»ß µ÷ØÕ
⁄ÒØ ≈Ú∆, ¡µ‹ «◊‡≈ Ú‹≈˙, Â∂ ¿∞‘ Ë∞ßÈ Ú‹≈˙, “⁄∞≈ Ò∆ ‘À ‹Ø Â∞Ó
È∂”Õ
ÂÀÈ»ß ÍÂ≈ «¬‘ «¬ß◊«Ò√ ◊≈‰∂ Á∆ ’≈Í∆ ¡ÀÕ
‘≈Á√∂ - 120
‘ØÚ∂ ͬ∆ Í Ó∂∆ ’Ò͉≈ «Úµ⁄ ª «‘ßÁ∆ Á≈ ◊∆ ‘∆ ÏÀ·≈Õ
≈ÚÒ «◊‡≈ ⁄∞µ’ «Ò¡≈¿∞∫Á≈ ‘À Â∂ Ú‹≈¿∞‰ Òæ◊Á≈ ‘ÀÕ ¿∞‘ ’∞fi Á∂
Ú‹≈¿∞∫Á≈ «‘ßÁ≈ ‘ÀÕ ∂ÚÂ∆ Ò◊≈Â≈ ¿∞√ ÚµÒ Á∂÷Á∆ «‘ßÁ∆ ‘À Â∂ «Î ’«‘ßÁ∆
‘À,
«¬‘Á∂ «Úµ⁄ «ÁÒ Ú∆ Í≈˙Õ
«ÁÒ ‘∞‰ «’æÊØ∫ Í≈ Á∂Úª?
«’¿∞∫? «ÁÒ «’√∂ È»ß Á∂ ¡≈¬∂ ‘Ø?
ϵ∞„∂ «ÁÒ Á≈ ’œ‰ ◊≈‘’ ¡À?
‘ ⁄∆‹ «Ú’Á∆ ¡ÀÕ Ï∞µ„≈ «ÁÒ ‹≈ √√Â≈ «Ú’ ‹≈¬∂◊≈Õ
ÒµÌ Á∂ ’ج∆ ◊≈‘’Õ
ÓÀ∫ «’¿∞∫ ҵ̪? Â∞‘≈‚≈ «ÁÒ ¡À, Â∞√∆∫ ÒµÌØÕ
≈ÚÒ ’ج∆ ¿∞Â È‘∆∫ «ÁßÁ≈, ¿∞‘ Ó∞Û «◊‡≈ Ú‹≈¿∞‰ Òæ◊Á≈ ‘ÀÕ
¿∞‘ «ÁÈ «Úµ⁄ ’¬∆ Ú≈ Î∂√Ï∞µ’ ”Â∂ ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ √≈«¬Á Ó∂ÿÈ≈ È∂ ’ج∆
√∞È∂‘≈ ¤µ«‚¡≈ ‘ØÚ∂Õ Ú‡√¡ÀÍ Á∆ Ú∆ ’ج∆ ÿ߇∆ È‘∆∫ Úµ‹ ‘∆Õ ¿∞‘ Ó∂ÿÈ≈ Á∆
‡≈¬∆ÓÒ≈¬∆È ”Â∂ ‹≈ ’∂ Á∂÷Á≈ ‘À, ¿∞Ê∂ Ú∆ ’∞fi È‘∆∫ ‘ÀÕ ⁄ß◊≈ ‘Ø«¬¡≈ ’ÓÒ∆ √Ì
√Ófi ◊¬∆, ‹∆‰≈ ‘≈Ó ’ µ«÷¡≈ √∆Õ ¡«ÌÒ≈√ Í«‘Òª ‘∆ ¿∞√ Á∂ «¬√ ’ÁÓ
Á∆ «È÷∂Ë∆ ’ ⁄µ∞’≈ √∆Õ «ÚßÁ È∂ «¬ß‚∆¡≈ «Úµ⁄ ‘∆ Ó∂ÿÈ≈ È≈ÒØ∫ È≈Â≈ ÂØÛÈ
”Â∂ ¿∞√ Á∆ √Ò≈ÿ≈ ’∆Â∆ √∆Õ ‘∞‰ √∞Ë≈ ⁄œË∆ È≈Ò ◊µÒ ’È∆ ⁄≈‘∞ßÁ≈ ‘À,
Á∂÷‰≈ ⁄≈‘∞ßÁ≈ ‘À «’ ¿∞‘ ’∆ ¡≈÷Á∆ ‘À Í √∞Ë≈ ‘≈Ò∂ «¬ß‚∆¡≈ «Úµ⁄ ‘∆ ‘ÀÕ ÎØÈ
¿∞Í «¬√ «Ú√∂ ”Â∂ ◊µÒ ’È∆ √≈«¬Á Ï‘∞Â≈ ·∆’ È≈ ‘ØÚ∂Õ ¿∞‘ ÎØÈ ¿∞Í
«ÓÒÁ∆ Ú∆ ÿµ‡ ‘∆ ‘ÀÕ ¡◊Ò∂ ‘ÎÂ∂ ¿∞‘ Ú≈Í√ ¡≈ ‘∆ ‘∆ ‘À, ¿∞ÁØ∫ ‘∆ ‘ØÚ∂◊∆
√≈∆ ◊µÒÏ≈ÂÕ
Ó‘≈≈‰∆¬∂∫, ¡µ‹ Óœ√Ó Ï‘∞ ÚË∆¡≈, ⁄µÒ ¬∆√‡ÏœÈ Á≈ ◊∂Û≈ Ò≈ ’∂
¡≈¬∆¬∂Õ
È‘∆∫ ≈Ú∆, Ó∂∆ «√‘ ϑ∞Â∆ ·∆’ È‘∆∫, ‘µ‚-ÍÀ ‡∞µ‡∆ ‹ªÁ∂ ¡≈Õ
Â∞√∆∫ ‹≈ ¡≈ÚØ, Â∞‘≈‚≈ Ó»‚ ‘ØË∂ ͬ∂Õ
ÂÀÈ»ß Ó∂≈ Ó»‚ Á≈ ’∆ ÍÂ≈?
√≈∆ ¿∞Ó È≈Ò ‘∆ ¡ª, Â∞‘≈‚∆ ‘ ⁄≈Ò Á∆ Ú≈’Î ¡ªÕ
ÂÀÈ»ß ’∆ ÍÂ≈, ‚µ‚» «’‘Û∂ Ú∂Ò∂ Í≈‰∆ Í∆∫Á∂ ¡≈?
‚µ‚» Í≈‰∆ ”⁄ «‘ßÁ≈, ¿∞‘Á≈ ÍÂ≈ È‘∆∫ Òæ◊Á≈ Í «¬È√≈È ‘Ú≈ ”⁄
«‘ßÁ≈ Â∂ ¿∞‘Á∂ Í≈‰∆ Í∆‰ Á≈ √«‘‹∂ ‘∆ ÍÂ≈ ⁄µÒ ‹ªÁ≈Õ Â∞√∆∫ ‹≈˙, ⁄µ’ Ò≈
’∂ ¡≈˙Õ
≈ÚÒ È∂ «◊‡≈ ÏÀµ◊ «Úµ⁄ Í≈ ’∂ ÓØ„∂ ‡ß◊ Ò¬∆ Â∂ Â∞ «Í¡≈Õ ¿∞‘ ÒßÓ∂
’ÁÓ ËÁ≈ Â∞ ’∂ ‘∆ Ú∆‘ «Ó߇ «Úµ⁄ ¬∆√‡ÏœÈ Í∞µ‹ «◊¡≈Õ ¡ÀÒÈ Á∂ ‘Ú≈È≈
‘≈Á√∂ - 121
’ÀÎ∂ «Úµ⁄Ø∫ ¡≈͉≈ Ï≈’∆ Á≈ √≈Ó≈È ⁄∞µ’‰≈ √∆ Í ¿∞Ê∂ ’œÎ∆ Í∆ ’∂ Â∂ ¡ÀÒÈ
È≈Ò ’∞fi ◊µÒª ’ ’∂ ¿∞Ú∂∫ ‘∆ Â∞ «Í¡≈Õ Ï∆⁄ Á≈ «¬’ ⁄µ’ Ò≈«¬¡≈ Â∂ ÿ߇∂
Ì «Úµ⁄ Ú≈Í√ ¡≈ «◊¡≈Õ ÿ ¡≈ ’∂ ¿∞√ È∂ Î∂√Ï∞µ’ ÷ØÒ∑ Ò¬∆Õ ¿∞√ Á≈ ÓÀ√ß‹
Ï‘∞ «ÁȪ ÂØ∫ ÷≈Ò∆ «Í¡≈ √∆Õ Ú‡√¡ÀÍ Ú∆ ⁄∞µÍ √∆Õ Ó∂ÿÈ≈ Á∆ ÍØÎ≈¬∆Ò
¿∞Í Ú∆ ’∞fi ÈÚª È‘∆∫ √∆Õ ¿∞‘∆ Í∞≈‰∆¡ª Â√Ú∆ª, Í∞≈‰∂ È؇∆«Î’∂√È‹Õ
¿∞‘ ·∆’ Ú∆ ‘ØÚ∂Õ ¿∞√ È∂ «ÚßÁ È»ß ÎØÈ ’∆Â≈,
Ô≈, ÓÀÿÈ≈ Á≈ ÍÂ≈ ’Õ
«’¿∞∫? ’∆ ‘Ø «◊¡≈ ¿∞‘È»ß?
ÓÀ∫ ª ÚÀ√∂ ‘∆ Í∞µ«¤¡≈Õ ¿∞‘ ª ‘ Ú∂Ò∂ Î∂√Ï∞µ’ ”Â∂ «‘‰ Ú≈Ò∆ ¡œÂ
¡À Í ‘∞‰ ’Á∂ Á∂«÷¡≈ ‘∆ È‘∆∫, ·∆’ Ú∆ ‘ØÚ∂!
¿∞‘ Â∂∂ ”Â∂ ¡≈√ Ò≈¬∆ ÏÀ·∆ √∆ «’ ÍÂ≈ È‘∆∫ «’‘Û∂ Íßÿ»Û∂ fi∞Ò≈
Á∂¬∂∫◊≈ ¿∞‘È»ß Í Â»ß ‘∞Ò ’ «ÁµÂ≈, «Ú⁄≈∆ ·µ∞√ ‘Ø ◊¬∆Õ
¿∞√ È∂ ÓÈ ‘∆ ÓÈ «ÚßÁ È»ß Úµ‚∆ √≈∆ ◊≈Ò ’µ„∆Õ
***
«¬’ ≈ ≈ÚÒ √œ‰ Á∆ «Â¡≈∆ «Úµ⁄ √∆ «’ ÎØÈ ”Â∂ ÓÀ√ß‹ Á∆ ÿ߇∆
Úµ‹∆Õ ¿∞‘ ¡ÏÛ∑-Ú≈‘∂ ¿∞«·¡≈Õ ’≈‘Ò∆ È≈Ò ÓÀ√ß‹ ÷Ø‘«Ò¡≈Õ Ó∂ÿÈ≈ ‘∆ √∆Õ
’∞fi ÓÀ√‹ ¿∞√ È∂ «Ò÷∂ ‘ج∂ √È Â∂ ¿∞‘ ‘≈Ò∂ Ú∆ «Ò÷ ‘∆ √∆,
-≈ÚÒ ‹∆, Â∞√∆∫ Ó∂∂ «Í¡≈ Á≈ Ó‹≈’ ¿∞‚≈«¬¡≈ ‘ÀÕ Â∞√∆∫ Ó∂∆
Ï∂«¬‹Â∆ ’∆Â∆ ‘ÀÕ ÓÀÈ»ß «’√∂ Í≈√∂ ‹Ø◊∆ È‘∆∫ ¤µ«‚¡≈Õ µÏ Â∞‘≈‚∂ ÂØ∫ ÏÁÒ≈
ÒÚ∂◊≈Õ µÏ ’∂ ‹Ø Ó∂≈ ‘≈Ò Â∞√∆∫ ’∆Â≈ ‘À, ¿∞‘∆ ‘≈Ò Â∞‘≈‚≈ Ú∆ ‘ØÚ∂Õ Â∞√∆∫
√∞Ë≈ Ó◊ Òµ◊ ’∂ ÓÀÈ»ß ¿∞‹≈Û «ÁµÂ≈ ‘ÀÕ Â∞‘≈È»ß «¬ß◊ÒÀ∫‚ «Úµ⁄ ’ج∆ ‘Ø‡Ò È‘∆∫
ÒµÌ≈ «’ «¬ß‚∆¡≈ ¡≈ ◊¬∂ ÷∂‘ ÷≈‰Õ ÓÀ∫ ª ’«‘ßÈ∆ ¡ª «’ ¿∞√ «√Ó∞ßÈ∆ Á≈ ’µ÷
È≈ ‘∂! ÓÀ∫ Â∞‘≈‚∆ ¡√Ò∆¡Â √≈∆ Á∞È∆¡ª «Úµ⁄ È√ ’ Á∂Úª◊∆Õ
’≈Î∆ ÒßÓ≈ √∞È∂‘≈ √∆Õ ¡«‹‘∂ ‘∆ Â≈¡È∂ Ó∂‘‰∂ √ÈÕ Ï‘∞Â∆¡ª ◊µÒª
ª Ú≈-Ú≈ Á∞‘≈¬∆¡ª ‘ج∆¡ª √ÈÕ ≈ÚÒ È»ß Í«‘Òª ª «¬‘Ø ÷∞√∆ ‘ج∆ «’
Ó∂ÿÈ≈ ·∆’-·≈’ √∆ Í Ó∂ÿÈ≈ Á∆ ◊≈Òª-È∞Ó≈ √ÏÁ≈ÏÒ∆ ¿∞√ È»ß Âß◊ ’È
Òµ◊∆Õ «¬‘ «ÈØÒ ◊∞µ√≈ √∆, «¬√ «Úµ⁄ «Í¡≈ «’Ë∂ È‘∆∫ √∆Õ «Í¡≈ Ò¬∆
ÂÒ≈ ª Á» Á∆ ◊µÒ √∆Õ È≈Ò ‘∆ ¿∞√ È∂ Í∞≈‰∆¡ª ÍØ√‡ª ’≈Í∆-Í∂√‡
’∆Â∆¡ª ‘ج∆¡ª √ÈÕ «¬‘ √Ì Á∂÷Á≈ ¿∞‘ Í∂√≈È Ú∆ ‘Ø «‘≈ √∆Õ ¿∞‘ ª
Ó∂ÿÈ≈ È»ß √Ófi≈¿∞‰ «◊¡≈ √∆Õ ¿∞√ È»ß √ªÂ ’È «◊¡≈ √∆ Í Ó∂ÿÈ≈ ª ‘∞‰
‹÷Ó∆ √∂È∆ ω∆ ÷Û∆ √∆, ‹÷Ó∆ √͉∆ Úª◊ ÷ÂÈ≈’ Ú∆Õ ¿∞√ È∂ ÎØÈ ’’∂
√≈∆ ◊µÒ «ÚßÁ È»ß Áµ√∆Õ
≈ÚÒ, Â»ß √≈∆ «‹ßÁ◊∆ Ï≈‘ «‘À∫, ÂÀÈ»ß «¬Ê∂ Á∂ ÒØ’ª Á≈ ÍÂ≈ È‘∆∫Õ
«¬‘ ¡≈͉≈ Ó’√Á Í»≈ ’È Ò¬∆ «’√∂ Ú∆ ‘µÁ Â’ ‹≈ √’Á∂ ¡≈Õ ÓÀ∫ ÂÀÈ»ß
‘≈Á√∂ - 122
Ï‘∞ «’‘≈ √∆ «’ «¬√ ¡œÂ È»ß È≈ «ÓÒ Í Â»ß È‘∆∫ ‘«‡¡≈Õ ¿∞‘È∂ Â∂∂ Ò¬∆
‹≈Ò «Ú¤≈«¬¡≈ √∆ Í Â»ß È‘∆∫ Ϋ√¡≈, ‘∞‰ «¬‘Á≈ ’ج∆ ª ÍzÂ∆’Ó ‘؉≈ ‘∆
√∆Õ «¬‘ ª Ï‘∞ ÷ÂÈ≈’ ¡œ ¡ÀÕ «‹√ ¡œ È∂ ÷«‘ÏÛ «√ßÿ Ú◊≈ ÏßÁ≈ ’≈Ï»
«Úµ⁄ ’ «Ò¡≈, ¿∞‘Á∂ Ó∞‘∂ Â»ß ’∆ ⁄∆‹ ¡À∫Õ ⁄ß◊≈ ‘Ø«¬¡≈ Â»ß √∞÷-√Ï∆Ò∆ È≈Ò
Ú≈Í√ ⁄Ò∂ «◊¡ª, ÓÀÈß» ª Â∂≈ Ï‘∞ «Î’ ‘Ø «‘≈ √∆Õ ¬∂Áª Á∆ ¡œ Á≈ ’∆ ÍÂ≈,
«’√∂ ’∂√ «Úµ⁄ ‘∆ ¡ßÁ ’≈ «ÁßÁ∆, ¡œ Á∆ ª √∞‰∆ Ú∆ Ï‘∞ ‹ªÁ∆ ¡ÀÕ
«ÚßÁ È∂ ÒßÓ≈ Ì≈√È Á∂ Ó≈«¡≈Õ «ÚßÁ Á∆¡ª ◊µÒª ¿∞√ È»ß ⁄ß◊∆¡ª
ª Òµ◊∆¡ª Í Â√µÒ∆ È≈ ‘ج∆Õ ¿∞√ È∂ ¡«ÌÒ≈√ È»ß ÎØÈ ’∆Â≈Õ ¡«ÌÒ≈√
ÏØ«Ò¡≈,
Â»ß ¿∞‘Á∂ È≈Ò «‹¡≈ÁÂ∆ ’∆Â∆ ¡ÀÕ Â»ß ¿∞‘Á∂ «Í¡≈ È»ß ÓÈ‹» ’’∂
√≈∆ ’‘≈‰∆ È»ß ’ج∆ ÓØÛ Á∂ √’Á≈ √∆Õ ¿∞‘ Â∂∆ «¬ß‚∆¡≈ «Úµ⁄ «¬’ «Ë ωÈ∆
√∆Õ
‘∞‰ ’∆ ’È≈ ⁄≈‘∆Á≈?
‹ª ª √œ∆ Óß◊ ’∂ Ú≈Í√ ¿∞‘È∆∫ ≈‘∆∫ Ú≈Í√ Â∞ «‹Ê∂ ÂÀÈ»ß ‘؉≈
⁄≈‘∆Á≈ √∆, ‹ª «Î ⁄∞µÍ ’ ‹≈Õ ◊≈Òª √∞‰∆ ⁄µÒ, ‹ª ÓÀ√ß‹ ”Â∂ È≈ ‹≈«¬¡≈
’Õ
¡«ÌÒ≈√ Á∆¡ª ◊µÒª È≈Ò Ú∆ ¿∞√ È»ß ’ج∆ ≈‘ È≈ «ÓÒ∆Õ ¿∞‘ √∞Ë≈
Á∆ ¿∞‚∆’ ’È Òµ◊≈Õ Ó∂ÿÈ≈ Á∂ ◊≈Òª Ú◊∂ √∞È∂‘∂ ¤µ‚‰ Á≈ ‘∞‰ Ø‹ Á≈ ‘∆
’ßÓ ‘Ø «◊¡≈Õ ≈ÚÒ Á∂÷ ÒÀ∫Á≈ «’ √∞È∂‘∂ ¡≈¬∂ ‘È Í ¿∞‘ ÓÀ√ß‹ È≈ ÷ØÒ∑Á≈Õ
«¬‘ ‘∞‰ ÈÚ∆∫ Í∂√≈È∆ ¿∞√ Á∂ È≈Ò-È≈Ò «‘‰ Òµ◊∆Õ
¡◊Ò∂ «ÁÈ √∞Ë≈ Á≈ ÎØÈ ¡≈ «◊¡≈Õ ¿∞‘ Ú≈Í√ Òß‚È Í∞µ‹ ◊¬∆ √∆Õ
Â∂∆ Ó∂ÿÈ≈ Á≈ ’∆ ‘≈Ò ¬∂?
’∆ Áµ√ª ÓÀ∫‚Ó, ȵ’ «Úµ⁄ ÁÓ ’∆Â≈ «Í¡≈Õ Â∞‘≈‚∂ È≈Ò Âª ◊µÒ ‘∆
È‘∆∫ ‘Ø √’∆Õ ÓÀ∫ «¬ß‚∆¡≈ ◊¬∂ È∂ ¿∞√ È»ß Ï‘∞ √Ófi≈«¬¡≈ «’ ÓÀ∫ «¬’ Í«Ú≈’
ÏßÁª, Ó∂≈ Î‹ ¡≈͉∆ ÍÂÈ∆ È»ß √ßÌ≈Ò‰≈ ¡À È≈ «’ «¬√ ¿∞Ó «Úµ⁄ ¡≈√’∆
’È≈Õ ¿∞ÁØ∫ ¿∞‘ ⁄ß◊∆ ÌÒ∆ Ó∂∆ ◊µÒ È»ß √Ófi ◊¬∆ √∆ Í «Î ÍÂ≈ È‘∆∫ ¿∞‘È»ß
’∆ ‘Ø«¬¡≈ «’ Í≈◊ÒÍÈ Á∂ Áœ∂ Ó∞Û ’∂ ÍÀ‰ Òµ◊ ͬ∂Õ ◊≈Ò∆ ◊ÒØ⁄ ”Â∂ ¿∞Â
¡≈¬∆ ¡ÀÕ
ÓÀÈ»ß Òæ◊Á≈ «’ Ó∂∂ È≈Ò Ú∆ ÿµ‡ È‘∆∫ ’Á∆ ‘ØÚ∂◊∆Õ Ó∂≈ ª ¿∞Ê∂ ÈÀ‡
È‘∆∫ √∆ ⁄ÒÁ≈, ‘∞‰ «¬Ê∂ Ú≈Ò≈ ÷ØÒ∑ ’∂ Á∂÷ª◊∆, «Î ÍÂ≈ Ò◊∂◊≈Õ
ÁØ ’∞ ÿ߇∂ Ï≈¡Á √∞Ë≈ Á≈ «Î ÎØÈ ¡≈ «◊¡≈,
¿∞‘ ª Ϭ∆ Ï‘∞ ‘∆ ◊ßÁ∆ ¡œ ¬∂, ¿∞√ È∂ Ó∂≈ ÓÀ√ß‹ ◊ßÁ∆¡ª-
◊ßÁ∆¡ª ◊≈Òª È≈Ò Ì «ÁÂ≈ ¬∂, Ó∂∂ ÂØ∫ ª ÍÛ∑∆¡ª Ú∆ È‘∆∫ ‹≈ ‘∆¡ªÕ ¿∞‘
÷ÂÈ≈’ Ú∆ ¬∂, ’∞fi Ú∆ ’ √’Á∆ ¬∂Õ ÓÀ∫ ª ¿∞√ È»ß ÏÒœ’ ’ «ÁµÂ≈Õ
‘≈Á√∂ - 123
 «¬‘ Â∞√∆∫ ·∆’ ’∆Â≈Õ
Â»ß Ú∆ ¿∞‘È»ß ÏÒœ’ ’ Á∂‘Õ È‘∆∫ ª ¿∞‘ ÂÀÈ»ß Í≈◊Ò Ï‰≈ Á∂Ú∂◊∆Õ
‘ª, ÓÀ∫ Ú∆ ¿∞‘È»ß ÏÒœ’ ’ Á∂‰ª Í «¬’ Ú≈ Ú≈«Èß◊ ‹» Á∂‰∆
¡ªÕ
¿∞‘ √Ø⁄‰ Òæ◊Á≈ ‘À «’ ¿∞‘ Ó∂ÿÈ≈ È»ß ÏÒœ’ ’ Ú∆ √’∂◊≈ «’ È‘∆∫Õ
Í«‘Òª Ú∆ «¬’ Ú≈ Ó∂ÿÈ≈ È∂ ⁄‰œÂ∆ «ÁµÂ∆ √∆ «’ ‹∂ «‘ßÓ ‘À ª ÏÒœ’ ’
’∂ «Á÷≈Õ ¡◊Ò∂ «ÁÈ «Î Ó∂ÿÈ≈ ¿∞√∂ Ì≈√≈ «Úµ⁄ √∞È∂‘∂ Ì∂‹‰ Ò◊Á∆ ‘ÀÕ ≈ÚÒ
‹Ú≈Ï «ÁßÁ≈ ‘À,
Ó∂ÿÈ≈ ‹∆, ÍÒ∆‹ ÏßÁ ’ «Á˙ «¬‘ √ÌÕ Ï‘∞ ‘Ø «◊¡≈Õ Â∞√∆∫ ¡≈Í
Ú∆ ’√‡ «Úµ⁄ ‘Ø Â∂ ¡◊Ò∂ È»ß Ú∆ ’√‡ Á∂ ‘∂ ‘ØÕ
≈ÚÒ ‹∆, Â∞‘≈È»ß Ó∂∂ ’√‡ Á≈ «Î’ È‘∆∫ ¡≈͉∆ ‘∆ Â’Ò∆Î Ò¬∆
‘∆ ÂÛÎ ‘∂ ‘ØÕ «¬‘ ª ‘≈Ò∂ ’∞fi Ú∆ È‘∆∫, ‹Ø Ú∆ Â∞√∆∫ ÓÀÈ»ß «’‘≈, ‹Ø Ú∆
ËØ÷∂Ï≈‹∆ ’∆Â∆ ¿∞√ √≈∂ Á∆ ÓÀ∫ √«’z͇ «Â¡≈ ’ Ò¬∆ ¡À, ÓÀ∫ ‘ Ø‹ ͵Êª
Úª◊ ÍØ√‡ª Â∞‘≈‚∂ ÓÀ√ß‹ «Úµ⁄ √∞«‡¡≈ ’ª◊∆Õ Â∞‘≈‚≈ ‹∆‰≈ ‘≈Ó ’
Á∂Úª◊∆Õ
‹∂ «¬’ Ú∆ ‘Ø ÓÀ√‹ Ì∂«‹¡≈ ª ÓÀ∫ ÏÒœ’ ’ Á∂Úª◊≈Õ
Â∞√∆∫ Ï‘∞ ‚ÍØ’ ¡≈ÁÓ∆ ‘ØÕ Ó∂ÿÈ≈ «√ßÿ ÂØ∫ ‚Á∂ ‘ØÕ Â∞‘≈‚∂ «Úµ⁄
Ó∂ÿÈ≈ «√ßÿ È»ß ÏÒœ’ ’È Á∆ «‘ßÓ ‘∆ È‘∆∫Õ ‹∂ ‘À ª ’ ’∂ «Á÷≈˙Õ
***
¡µ‹ ≈ÚÒ ‡≈¬∆√È È»ß ÒÀ ’∂ ÿ Á∂ «Í¤Ò∂ Ï∆⁄ ”Â∂ «◊¡≈ ª ÒØÛ ÂØ∫
ÚµË √Óª Ò≈ ¡≈«¬¡≈Õ ‹Á «’ ‘Ú≈ ⁄µÒ ‘∆ √∆Õ ∂ÚÂ∆ ¿πµ· ◊¬∆Õ ¿∞√ È∂
¡≈͉∂ ÏÀ‚ ’ØÒ Òµ◊∂ √«Úµ⁄ È≈Ò ‘∆ ’∂¡ ‘Ì‹È Ò¬∆ ÁÚ≈‹≈ ÷Ø‘«Ò¡≈Õ
Ì≈‹∆, ‘À È‘∆∫?
È‘∆∫, ¿∞‘ ‡≈¬∆√È È»ß ÒÀ ’∂ ◊¬∂ ‘≈Ò∂ Ó∞Û∂ ‘∆ È‘∆∫Õ ‹≈ ◊≈‚È
«Úµ⁄ ‹≈ ’∂ Á∂÷∆∫, «Á÷ ‹≈‰◊∂Õ
‘Ì‹È ÿ Á∂ ◊≈‚È «Úµ⁄ ◊¬∆ ª Á»Ø∫ ≈ÚÒ ‡≈¬∆√È È»ß Ò¬∆
¡≈¿∞∫Á≈ «Áæ√ «Í¡≈Õ ≈ÚÒ È∂ ¡≈¿∞∫«Á¡ª ‘∆ ‡≈¬∆√È Á∂ ÍÀ ÂœÒ∆¬∂ È≈Ò Í»ßfi∂,
¡≈͉∆ Ú∆ ‹∞µÂ∆ ÏÁÒ∆Õ ‡≈¬∆√È È»ß ÷≈‰≈ «ÁµÂ≈ Â∂ ⁄≈‘ ω≈¿∞‰∆ √∞» ’
«ÁµÂ∆Õ ∂ÚÂ∆ ‘Ì‹È È»ß Áµ√‰ Òµ◊∆,
«’Ë∂ ’∞fi ◊Ò ¡À, «¬‘ ·∆’ È‘∆∫ ‹≈ÍÁ∂, «¬‘Ȫ Á∂ Ó»‚ «Úµ⁄
Ï‘∞ ҵ⁄’Â≈ ¡≈ ◊¬∆ ¡À, ’Á∂ ÂØÒ≈ Â∂ ’Á∂ Ó≈√≈Õ
ÓÀÈ»ß Âª ÌÀ‰ ‹∆ ·∆’ Ò◊Á∂ ¡≈Õ ⁄ß◊∂ ÌÒ∂ ‘√Á∂ ÷∂‚Á∂ ¡≈¬∂ ¡≈Õ ‘∞‰
Ú∆ √∆‡∆ «‹‘∆ Ú‹≈¿∞∫Á∂ «ÎÁ∂ ¡≈Õ
ÌÀ‰ ‹∆, «¬‘ √∆‡∆ Ú∆ ÍÀ√ «Úµ⁄ ‘∆ Ú‹≈¿∞∫Á∂ ‘∞ßÁ∂ ¡≈Õ
‘≈Á√∂ - 124
È≈√Â≈ ’«Á¡ª ∂ÚÂ∆ ¡≈÷Á∆ ‘À,
¡µ‹ ’ÒµÏ ⁄µÒ∆¬∂, Ï‘∞ «ÁÈ ‘Ø ◊¬∂ «◊¡ªÕ
ÂÀÈ»ß ¡µ‹ «’ËØ∫ Á≈ ¿∞√’Ò ⁄«Û∑¡≈ ’ÒµÏ ‹≈‰ Á≈?
Ï‘∞ «ÁÈ ‘Ø ◊¬∂ ’ÒµÏ Á∂ ÁØ√ª È»ß «Ó«Ò¡ªÕ
·∆’ ¡À «’√∂ «ÁÈ ⁄ÒÁ∂ ¡ªÕ ’µÒ ‡œÓ Ú∆ ’«‘ßÁ≈ √∆, Ò◊≈Â≈
¡≈«¬¡≈ ’ØÕ
¡µ‹ ‹∂ «ÁÈ ÚË∆¡≈ ‘Ø«¬¡≈ ª Ï≈‘ ⁄µÒ∆¬∂?
‘ª, ⁄µÒÁ∂ ¡ª Í Óœ√Ó Ï‘∞Â≈ ÚË∆¡≈ È‘∆∫ ‘؉≈Õ
¡≈ͪ Ï‘∞Â∆ Á» È‘∆∫ ‹≈Úª◊∂, Ï∆È «Úµ⁄ ‘∆, ¡œ‘ Á∞’≈Ȫ Â’Õ
⁄∂Â≈, ‚≈’‡ ’«‘ßÁ≈ √∆ «’ ÓÀÈ»ß Ú«‹√ Á∆ ÒØÛ ¡À, ÓÀ∫ ¡≈͉∆ Ú∆¡Ò ⁄∂¡
¡≈Í ÒÀ ’∂ ‹≈Úª◊∆Õ
‘ª ‘ª, ⁄µÒ ‘∞‰∂ ⁄µÒÁ∂ ¡ªÕ
ÿ߇∂ ’∞ Ï≈¡Á ¿∞‘ ÁØÚ∂∫ Ï≈‘ «È’ÒÁ∂ ‘ÈÕ ∂ÚÂ∆ ¡≈͉∆ Ú∆¡Ò
⁄∂¡ ¡≈Í ⁄Ò≈¿∞∫Á∆ ‹≈ ‘∆ ‘À, «‹Ê∂ ‹≈ ’∞ ¿∞⁄≈¬∆ ¡≈ ‹≈Ú∂ ª ≈ÚÒ ÓµÁÁ
’ «ÁßÁ≈ ‘ÀÕ «¬√ «Íß‚ «Úµ⁄ ‘∞‰ √≈∂ ‘∆ ¿∞‘Ȫ È»ß ‹≈‰Á∂ ‘ÈÕ Í«‘Òª-Í«‘Ò
ª ¿∞‘ ¡≈Ó ‘∆ √Û’ª ¿∞Í ÿ∞ßÓÁ∂ «Áæ√ ‹ªÁ∂ √È Í ‘∞‰ ’∞fi ÿµ‡ ‘∆ Ï≈‘
«È’ÒÁ∂ ‘È, ÷≈√ ’ ’∂ ∂ÚÂ∆Õ ∂ÚÂ∆ ª ¬∆√‡ÏœÈ ‹≈‰≈ ‘∆ Í√ßÁ ’Á∆
‘ÀÕ ¿∞Ê∂ Ï‘∞Â∂ ÒØ’ ‘∞ßÁ∂ ‘ÈÕ œ‰’ª ‘∞ßÁ∆¡ª ‘ÈÕ ¿∞‘ È∂Û∂ ÍÀ∫Á∂ «¬’ √‡Ø «Úµ⁄
‹ªÁ∂ ‘È, ÿ Ò¬∆ ’∞fi √œ«Íß◊ ’Á∂ ‘ÈÕ «¬Ê∂ Â’ ª ∂ÚÂ∆ ¡’√ «¬’µÒ∆
‘∆ ¡≈ ‹≈«¬¡≈ ’Á∆ √∆ Í ‘∞‰ ¿∞‘Á∆ «√‘ ϑ∞Â∆ ÚµÒ È‘∆∫ «‘ßÁ∆Õ ¿∞‘
Ú≈Í√ ¡≈¿∞∫Á∂ ‘È Âª ∂ÚÂ∆ ¡≈÷Á∆ ‘À,
‘∞‰ «‹√ «ÁÈ Ú∆ Óœ√Ó ·∆’ ‘ØÚ∂, ¡≈ͪ ¬∆√‡ÏœÈ ⁄Òª◊∂, Â∞√∆∫
¡≈͉∆ «◊‡≈ È≈Ò ÒÀ ’∂ ‹≈‰≈Õ
√œ∫’‰ È≈Ò ÁØ√Â∆?
˙‘, ‘∞‰ ¿∞Ó Á∂ ¿∞√ ÍÛ≈¡ «Úµ⁄ ¡≈ ◊¬∂ ¡ª «’ √œ∫’‰ª Ú∆ ÌÀ‰ª ‘∆
Ò◊Á∆¡ªÕ
¡≈÷Á∆ ∂ÚÂ∆ ‘µ√Á∆ ‘ÀÕ √≈Ó È»ß ¿∞‘ ◊≈‚È «Úµ⁄ Á∆ ¿∞Â ’∂ ÿ
Á∂ «Í¤Ú≈ÛÒ∂ Ï∆⁄ ”Â∂ ⁄Ò∂ ‹ªÁ∂ ‘ÈÕ ‡≈¬∆√È ¿∞‘Ȫ Á∂ È≈Ò ‘ÀÕ ∂ÚÂ∆ Í≈Ú
Ú∆¡Ò ⁄∂¡ ”Â∂ ‘ÀÕ «¬√ ∂ÂÒ∂ Ï∆⁄ ”Â∂ Ú∆¡Ò ⁄∂¡ √«‘‹∂ ‘∆ ⁄µÒ √’Á∆ ‘ÀÕ
«¬Ê∂ Ï‘∞ ÿµ‡ Ì∆Û ‘∞ßÁ∆ ‘ÀÕ Ï‘∞Â∂ ÒØ’ «¬√ «Íß‚ Á∂ ‘∆ ‘∞ßÁ∂ ‘ÈÕ Óœ√Ó ÚË∆¡≈
‘ØÚ∂ ª ÒØ’ ÚÀȪ-’≈ª «Úµ⁄ ¡≈ ’∂ «¬Ê∂ Ï≈Ï≈«’¿» ’È Ò◊Á∂ ‘ÈÕ ∂ÚÂ∆
È»ß Ï≈‘ ¡≈¿∞‰≈ ⁄ß◊≈-⁄ß◊≈ Òµ◊ «‘≈ ‘ÀÕ
ÓÀ∫ ª ¡ÀÚ∂∫ ‘∆ ÿ≈¿∞Ò «‹‘∆ ’Á∆ «‘ßÈ∆ ¡ª, Á∂÷ «’ßÈ≈ ⁄ß◊≈ Ó«‘√»√
‘Ø «‘ÀÕ
‘≈Á√∂ - 125
 Â»ß ‘∆ ’Á∂-’Á∂ ’«‘ «ÁßÁ∆ ¡À∫ «’ ‘∞‰ √Ó∞ßÁ ÂØ∫ ¡µ’ ◊¬∂ ¡ªÕ
«¬‘ ª ’Á∂ ÷≈Ï Ó»‚ «Úµ⁄ ’«‘ ‹ªÈ∆ ¡ª, ÌÒ≈ √Ó∞ßÁ ÂØ∫ Ú∆ ’ج∆
¡µ’ √’Á≈Õ √≈‚∂ ª ÿ Á∆ Ï‘∞ Ӝ‹ ¡À, ÿ Á∂ Ó∞‘Ò∂ ÁÚ≈‹∂ Ê≈‰∆∫
«È’Ò∆¬∂ ª √Ó∞ßÁ ◊≈«¬Ï, ÿ Á∂ ◊≈‚È «Úµ⁄ ¡≈¬∆¬∂ ª √Óß∞Á ‘∆ √Ó∞ßÁÕ
¡◊Ò∂ «ÁÈ Á≈ Óœ√Ó Ï‘∞ √≈Î ‘ÀÕ Ë∞µÍ «È’Ò ¡≈¿∞∫Á∆ ‘ÀÕ ∂ÚÂ∆
¬∆√‡ÏœÈ ‹≈‰ Á∆ «‹µÁ ’È Ò◊Á∆ ‘ÀÕ ≈ÚÒ ¿∞√ È»ß ¬∆√‡ÏœÈ Ï∆⁄ ”Â∂ ÒÀ
‹ªÁ≈ ‘ÀÕ ¿∞‘ ‚∂Û ÿ߇≈ ¿∞Ê∂ ÷Û ’∂ ◊≈¿∞∫Á≈ ‘ÀÕ ∂ÚÂ∆ Ò◊≈Â≈ ¿∞√ ÚµÒ Á∂÷Á∆
÷∞√ ‘ج∆ ‹≈ ‘∆ ‘ÀÕ ≈ÚÒ ‘À≈È ‘À «’ «¬‘ ÂÏÁ∆Ò∆ «’µÁª ¡≈ ◊¬∆ ∂ÚÂ∆
«Úµ⁄Õ «¬√ È»ß Âª Ó∂≈ ◊≈¿∞‰≈ Í√ßÁ ‘∆ È‘∆∫ √∆Õ
«¬’ «ÁÈ ∂ÚÂ∆ ¡≈÷Á∆ ‘À,
≈Ú∆, ⁄µÒ «’Ë∂ ÿ∞ßÓ ’∂ ¡≈¬∆¬∂, Òß‚È ⁄µÒ∆¬∂Õ √∞Ë≈ ÌÀ‰ ‹∆ ÚµÒ,
∂‰∞’≈ Â∂ ◊œÚ ÚµÒ Ú∆Õ «¬’Ø «ÁÈ «Úµ⁄ «ÂßÈ Úª„∂ ’µ„ «Á¡ª◊∂Õ
‹ÁØ∫ Á∆ ∂ÚÂ∆ ∂‰∞’≈ Á∂ ÿØ∫ ¡≈¬∆ ‘À, ’Á∂ Ó∞Û ’∂ √Î ’È ÂØ∫
‚Á∆ ‘À Í ‘∞‰ ¿∞‘ Í»∂ «ÁÈ Á∂ √Î Ï≈∂ ◊µÒ ’ ‘∆ ‘ÀÕ «¬‘ ’∆ Ó≈‹≈ ‘ÀÕ
¿∞‘ √Ófi‰ Á∆ ’Ø«√√ ’ «‘≈ ‘ÀÕ ∂ÚÂ∆ ¡⁄≈È’ «’¿∞∫ ÏÁÒ ◊¬∆ ‘ÀÕ √≈Ó È»ß
√∞Ë≈ Á≈ ÎØÈ ¡≈ ‹ªÁ≈ ‘À,
≈ÚÒ, Â»ß ·∆’ ¡À∫?
«’¿∞∫? ’∆ ‘Ø«¬¡≈ ÓÀÈ»ß?
∂ÚÂ∆ Á≈ «¬’ «ÁÈ ÓÀÈ»ß ÎØÈ ¡≈«¬¡≈ √∆, ’«‘ßÁ∆ «’ ≈ÚÒ ‘ Ú∂Ò∂
¿∞Á≈√ «‹‘≈ Â∞«¡≈ «ÎÁ≈ ¬∂Õ Â∞√∆∫ ¿∞‘Á∂ È≈Ò ◊µÒ ’ ’∂ ’ج∆ ÍØ◊≈Ó ‘∆
ÎÛ Ò˙Õ ¿∞‘Á≈ ÓÈ ‘Ø Í≈√∂ ÍÚ∂Õ
ª «¬‘ ◊µÒ ¡À «’ ∂ÚÂ∆ Ó∂≈ ÒØÛØ∫ ÚµË «Ë¡≈È µ÷ ‘∆ ¡À! ÓÀ∫ Ú∆
˙Á‰ Á≈ √Ø⁄∆ ‹≈Ȫ «’ ⁄µ’ ’∆ ¡ÀÕ
ÓÀÈ»ß Òæ◊Á≈ «’ Â»ß Ó∂ÿÈ≈ È»ß ‘≈Ò∂ ÏÒœ’ È‘∆∫ ’∆Â≈Õ
È‘∆∫ ÓÀ‚Ó, ÓÀ∫ ª ¿∞‘È»ß Ï‘∞ «ÁȪ Á≈ ÏÒœ’ ’∆Â≈ ‘Ø«¬¡≈Õ ÓÀ√ß‹,
Î∂√Ï∞µ’ Â∂ Ú‡√¡ÀÍ ÂØ∫ Ú∆Õ √◊Ø∫ «‹µÁ‰ Á≈ ÓÀ∫ ¿∞√ È»ß ÏÒœ’ ’∆Â≈ ¿∞√ «ÁÈ Á≈
ÓÀ∫ Ï‘∞ ‘∆ ÷∞√ ¡ªÕ ...«¬‘ ∂ÚÂ∆ ÍÂ≈ È‘∆∫ «’¿∞∫ Ó∂≈ «Î’ ’∆ ‹ªÁ∆ ¡ÀÕ
¡≈ ‹≈˙, «’√∂ «ÁÈ «¬æË Î∂≈ Í≈ ‹≈˙Õ
Á∂÷Á∂ ¡ªÕ ¡≈¿∞‰ È»ß Âª ’ج∆ ◊µÒ È‘∆∫ ÓÀÈ»ß ∂ÚÂ∆ Á≈ «Î’ ¡À «’
√≈«¬Á ¿∞‘ √Î È≈ ’ √’∂Õ ’¬∆ Ú≈ ¿∞‘Á∆ «√‘ ϑ∞ «„µÒ∆ ‘Ø ‹ªÁ∆ ¡ÀÕ
***
‘∞‰ È≈ ≈ÚÒ Ó∂ÿÈ≈ È»ß Á∂÷ √’Á≈ √∆ Â∂ È≈ ‘∆ Ó∂ÿÈ≈ ¿∞√ È»ßÕ ÁØÚ∂∫
‘∆ «¬’ Á»‹∂ ÂØ∫ Ï∂÷Ï √ÈÕ ‘∞‰ ≈ÚÒ √ªÂ «⁄µÂ √∆Õ ’¬∆ «ÁÈ Âª ¿∞√ È∂
«◊‡≈ Ú∆ È‘∆∫ √∆ Ú‹≈¬∆, ∂ÚÂ∆ È»ß «Á÷≈¿∞‰ Ò¬∆ ¡ÀÚ∂∫ ‘∆ ¡≈͉∂ ’Ó∂ «Úµ⁄
‘≈Á√∂ - 126
‹≈ ÚÛÁ≈ √∆Õ ’¬∆ Ú≈ «◊‡≈ ÒÀ ’∂ Ï≈‘ «È’Ò ‹ªÁ≈ Â∂ ¿∞Ú∂∫ ‘∆ ◊∂Û≈ ’µ„
’∂ Ó∞Û ¡≈¿∞∫Á≈Õ ’∞fi «ÁÈ «¬Ú∂∫ «‘ ’∂ ¿∞‘ Ó∞Û ’∂ «◊‡≈ Ú‹≈¿∞‰ Òµ«◊¡≈Õ
¿∞‘ ‘ÎÂ∂ «Úµ⁄ ÁØ «ÁÈ ’ÒµÏ ‹» ‹ªÁ∂Õ ¬∆√‡ÏœÈ Ú∆ Ë∞µÍ Ú≈Ò∂ «ÁÈ ⁄Ò∂
‹ªÁ∂Õ ∂ÚÂ∆ Á∆ «√‘ ͫ‘Òª È≈ÒØ∫ ’∞fi ÷≈Ï √∆Õ ‚≈’‡ ’«‘ßÁ≈ √∆ «’ ¿∞√
Á∆¡ª «’‚È∆¡ª Á∆ «¬ÈÎÀ’√È ‘Ø ÚµË ◊¬∆ ‘ÀÕ ‘Ø √’Á≈ ‘À «’ «’√∂ ÍÛ∑≈¡
”Â∂ ‹≈ ’∂ ‚≈«¬ÒÀ√‹ Òµ◊‰ Òµ◊ ‹≈Ú∂Õ ‚≈’‡ È∂ ∂ÚÂ∆ Á∆¡ª ◊ØÒ∆¡ª ‘Ø
ÚË≈ «ÁµÂ∆¡ª ‘ÈÕ ’∞fi «ÁÈ Âª ∂ÚÂ∆ ⁄Û∑Á∆ ’Ò≈ «Úµ⁄ ‘∆Õ ≈ÚÒ È»ß Ï≈‘
ÒÀ ’∂ ‹≈‰ Ò¬∆ Íz∂Á∆ ‘∆Õ ’Á∂ ¬∆√‡ÏœÈ, ’Á∂ ÒØ’Ò Á∞’≈Ȫ «Úµ⁄ Â∂ ’Á∂
ÿ «Í¤Ò∂ Ï∆⁄ ”Â∂ ¿∞‘ ‹ªÁ∂ Í «Î ¿∞√ Á∆ «√‘ ’∞fi «‚◊‰ Òµ◊ ͬ∆Õ
’Ó‹Ø∆ ¡≈ ◊¬∆Õ ’∞√∆ ÂØ∫ Ú∆¡Ò ⁄∂¡ ”Â∂ ÏÀ·‰ ‹ª Ú∆¡Ò ⁄∂¡ ÂØ∫ ÏÀ‚ ”Â∂
«¬’µÒ∆ È»ß ‹≈‰ «Úµ⁄ Ó∞√’Ò ¡≈¿∞‰ Òµ◊∆Õ ≈ÚÒ Á≈ √≈≈ «Ë¡≈È ∂ÚÂ∆ Á∆
√ßÌ≈Ò È∂ ÓµÒ «Ò¡≈Õ
∂ÚÂ∆ È»ß Ó∞Û ’∂ «√‘ÂÔ≈Ï ‘؉ «Úµ⁄ ‚∂Û-ÁØ Ó‘∆È∂ Òµ◊ ◊¬∂Õ «¬‘
√≈≈ √Óª Ó∂ÿÈ≈ «‹Ú∂∫ ◊≈«¬Ï ‘Ø ◊¬∆ ‘ØÚ∂Õ «¬√ ÂØ∫ Ï≈¡Á Ó∞Û Ó∂ÿÈ≈ ≈ÚÒ
È»ß √Â≈¿∞‰ Òµ◊∆Õ ‘∞‰ ¿∞‘ √Ø√Ò Ó∆‚∆¬∂ Â∂ ‘≈‹ ‘Ø ’∂ È‘∆∫ √◊Ø∫ ◊À-‘≈‹ ‘Ø
’∂ Âß◊ ’ ‘∆ √∆Õ ≈ÚÒ È»ß ¿∞√ Á∆ ÿ≈‡ Û’ ‘∆ √∆Õ Î∂√Ï∞µ’ «‹Ú∂∫ √∞ßÈ∆ ‘Ø
◊¬∆ ‘ØÚ∂Õ ¿∞Ê∂ ‘∞‰ ¿∞√ Ò¬∆ ’∞fi ’È È»ß ‘∆ È‘∆∫ √∆Õ ¿∞‘ Ó∂ÿÈ≈ Á∆ «’√∂ Ú∆
√◊Ó∆ È»ß È‘∆∫ √∆ Á∂÷ √’Á≈Õ ’¬∆ Ú≈ ¿∞‘ √Ø⁄‰ Òµ◊Á≈ «’ Ó∂ÿÈ≈ «¬√
Ú∂Ò∂ ’∆ ’ ‘∆ ‘ØÚ∂◊∆Õ ‹∂ Ó∂ÿÈ≈ Î∂√Ï∞µ’ ”Â∂ ‘∞ßÁ∆ ª ¿∞√ È»ß «’‘Û≈-«’‘Û≈
Ó∂‘‰≈ Ó≈Á∆Õ ÓÀ√ß‹ «Úµ⁄ ¿∞‘ ÿµ‡-ÚµË ‹» «Ò÷ «ÁßÁ∆ √∆ Í ӻߑ Á∆
«’ßÈ∆ «Óµ·∆ √∆Õ ¿∞‘ ◊»◊Ò «Úµ⁄ “Ó∂ÿÈ≈ «√ßÿ” Í≈ ’∂ Ì≈Ò‰ Òµ◊≈ Í ¿∞Ê∂ ’∞fi
Ú∆ È‘∆∫ √∆Õ ¿∞‘ «’‘Û∆ ’ج∆ Úµ‚∆ √÷√∆¡Â √∆Õ «¬’ √≈Ë≈È ÏÀ∫’ ¡«Ë’≈∆
‘∆ ª √∆Õ ¿∞√ Á≈ «ÁÒ ’∆Â≈ «’ «’¿∞∫ È≈ ¿∞√ È»ß ¡ÈÏÒœ’ ’ ’∂ ÿµ‡Ø-ÿµ‡
¿∞√ Á∆ ÍØÎ≈¬∆Ò Âª Á∂÷ √’∂Õ ¿∞√ È∂ ¿∞√ È»ß ¡ÈÏÒœ’ ’∆Â≈ ª Á∂«÷¡≈ «’
Ó∂ÿÈ≈ È∂ Ú∆ ¿∞√ È»ß ÏÒœ’ ’∆Â≈ ‘Ø«¬¡≈ ‘ÀÕ ‘∞‰ ’∆ ‘ØÚ∂Õ ¿∞√ Á∆ ÂÛΠڵˉ
Òµ◊∆Õ ¿∞√ È∂ ¡ÓÁ∆Í ’œ ⁄∆Ó≈ Á∂ Ȫ Á∆ «¬’ È’Ò∆ ¬∆Ó∂Ò ¡≈¬∆ ‚∆ ω≈¬∆
Â∂ «Î «¬√∂ Ȫ Á≈ Î∂√Ï∞µ’ ¡’≈¿»∫‡ ω≈ «Ò¡≈Õ Â√Ú∆ Á∆ ʪÚ∂∫ «¬’ Óœœ√∆¡√
¡À’‡À√ ‹Ø Ì≈Â∆ Ó»Ò Á∆ √∆, Á∆ Â√Ú∆ Í≈ «ÁµÂ∆Õ ¿∞‘ ÒØ’ª È»ß ÁØ√Â∆ Á∆¡ª
Ï∂ÈÂ∆¡ª Ì∂‹‰ Òµ◊≈Õ ¿∞√ È»ß ÍÂ≈ √∆ «’ ’∞Û∆ Á∆ Î؇∂ Á∂÷ ’∂ ª ‘ ’ج∆
ÁØ√Â∆ ’È Ò¬∆ ’≈‘Ò≈ ‘Ø ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ ‹Á √œ ’∞ ÁØ√ ω ◊¬∂ ª ¿∞√ È∂ Ó∂ÿÈ≈
È»ß Ú∆ ÁØ√Â∆ Á∆ Ï∂ÈÂ∆ Ì∂‹ «ÁµÂ∆Õ Ó∂ÿÈ≈ È∂ ¡ÓÁ∆Í ’œ ⁄∆Ó≈ Á∆ ÁØ√Â∆
ÓÈ‹» ’ Ò¬∆Õ ≈ÚÒ È»ß Âª «‹Ú∂∫ ÷‹≈È≈ «ÓÒ «◊¡≈ ‘ØÚ∂Õ ¿∞√ È∂ «¬’ÁÓ
Ó∂ÿÈ≈ «√ßÿ Á∆ ÍØÎ≈¬∆Ò Á∂÷‰∆ √∞» ’ «ÁµÂ∆Õ ¿∞‘ ‘À≈È √∆ «’ Ó∂ÿÈ≈ È∂
Ï‘∞ √≈∆¡ª ÈÚ∆¡ª ÍØ√‡ Í≈¬∆¡ª ‘ج∆¡ª √ÈÕ Úµ÷-Úµ÷ ÍØ‹ª «Úµ⁄ Â√Ú∆ªÕ
‘≈Á√∂ - 127
«’Â∂ ÁØ√ª È≈Ò ÷Û∆ ‘À Â∂ «’√∂ Â√Ú∆ «Úµ⁄ ‚Ò‘œ‹∆ ◊¬∆ ‘ج∆ ‘ÀÕ «’Â∂ ÓÀ∫
«¬√ ¡œÂ È»ß ¤µ‚ ’∂ ◊ÒÂ∆ ª È‘∆∫ ’ ÏÀ·≈? ¬∂Áª Á∆ ÒÛ≈’∆ Â∆Ú∆∫ È≈Ò
ÁØ√Â∆ Á≈ Ó‹≈ ‘∆ ’∞fi ‘Ø ‘∞ßÁ≈ ‘ÀÕ È‘∆∫ È‘∆∫, «¬‘È»ß ¤µ‚‰ «Úµ⁄ ‘∆ √Ì Á≈
ÌÒ≈ √∆Õ
«¬’ «ÁÈ Ó∂ÿÈ≈ È∂ ¡≈͉∆ ‡≈¬∆ÓÒ≈¬∆È ”Â∂ «Ò«÷¡≈ «’ ¿∞√ Á≈
ÌÂ∆‹≈ ÍÓÍ≈Ò ÍÛ∑È Ò¬∆ «¬ß◊ÒÀ∫‚ Í∞µ‹ «◊¡≈ ‘ÀÕ ÍÓÍ≈Ò Á∆ ‘∆ÊØ
¬∂¡ÍØ‡ ”Â∂ ‡≈Ò∆ ”Â∂ √≈Ó≈È Ò¬∆ ‹ªÁ∂ Á∆ Â√Ú∆ Ú∆ √∆Õ ≈ÚÒ È∂ ’∞fi
Á∂ Ò¬∆ √Ø«⁄¡≈ Â∂ «Î ÍÓÍ≈Ò È»ß Î∂√Ï∞µ’ ”Â∂ ҵ̉ Òµ◊≈Õ ¿∞√ Á∆ ÍØÎ≈¬∆Ò
«ÓÒ ◊¬∆Õ ≈ÚÒ È∂ ¿∞√ È»ß ÁØ√Â∆ Á∆ Ï∂ÈÂ∆ Ì∂‹∆Õ ÍÓÍ≈Ò È∂ ÁØ√Â∆ ÓÈ‹»
’ Ò¬∆Õ ≈ÚÒ È∂ ¿∞√ Á∂ ÓÀ√ß‹ «Úµ⁄ √∞È∂‘≈ ¤µ«‚¡≈ «’ ‹∂ ¿∞√ È»ß «’√∂ «’√Ó
Á∆ √‘≈«¬Â≈ Á∆ ÒØÛ ‘ØÚ∂ ª «¬√ ÈßÏ ”Â∂ Ó∂∂ È≈Ò ≈ÏÂ≈ ’≈«¬Ó ’∆Â≈ ‹≈
√’Á≈ ‘ÀÕ ≈ÚÒ È∂ ¡≈͉≈ Ó∞Ï≈¬∆Ò ÈßÏ Á∂ «ÁµÂ≈Õ ’∞fi Á∂ Ï≈¡Á ‘∆ ÍÓÍ≈Ò
Á≈ ÎØÈ ¡≈ «◊¡≈,
¡ß’Ò, Â∞√∆∫ ’œ‰ ‘Ø? ÓÀÈ»ß «’Ú∂∫ ‹≈‰Á∂ ˙?
ÓÀ∫ Ú∆ ¡ßÏ≈Ò∂ Á≈ «‘‰ Ú≈Ò≈ ‘∆ ‘ª, ÓÀ∫ Â∞‘≈‚∂ Í«Ú≈ È»ß ‹≈‰ÁªÕ
«’√∂ È∂ Áµ«√¡≈ √∆ «’ Â∞√∆∫ «¬ß◊ÒÀ∫‚ ¡≈ ‘∂ ˙, «¬√ Ò¬∆ ‘∆ √∞È∂‘≈ ¤µ«‚¡≈ √∆Õ
ÊÀ∫’√ ¡ß’ÒÕ ‹∂ ’ج∆ ÒØÛ ‘ج∆ ª ‹» ÎØÈ ’ª◊≈Õ
¡ÀÈ∆ ‡≈¬∆ÓÕ
≈ÚÒ È∂ ¡≈«÷¡≈ Í ¿∞√∂ Ú’Â √Ø⁄‰ Òµ◊≈ «’ «¬‘ √Ì ¿∞√ È∂
«’¿∞∫ ’∆Â≈Õ ’ج∆ ‹Ú≈Ï È≈ √∞fi≈Õ
◊Ó∆¡ª ¡≈¿∞‰ È≈Ò ≈ÚÒ Á∂ ∞fi∂Ú∂∫ ÚµË ◊¬∂Õ Ó«‘Ó≈È ¡≈¿∞‰
Òµ◊∂Õ Ïµ«⁄¡ª È»ß ¤∞µ‡∆¡ª ‘ج∆¡ª ª ∂‰∞’≈ ¡≈ ◊¬∆Õ ◊œÚ Â∂ ¡Ò’≈ Ú∆ ’∞fi
«ÁÈ «‘ ◊¬∂Õ ¤∞µ‡∆¡ª ’µ‡‰ Ò¬∆ ÏÈ∆ «ÚÒ∂‹ ÂØ∫ ÚË∆¡≈ ‹◊∑≈ ’ج∆ ‘Ø ’∆
‘؉∆ ‘ÀÕ √∞Ë≈ Ú∆ «¬’ ‘ÎÂ≈ «‘ ◊¬∆Õ √∞Ë≈ È≈Ò Âª ¿∞√ È∂ ◊≈¿∞‰ Á∂ ’∞fi
√À√È Ú∆ Ò≈¬∂Õ ◊Ó∆¡ª ÚË∆¡≈ Òßÿ∆¡ªÕ Î∂√Ï∞µ’ Á≈ Ú∆ Ï‘∞Â≈ «÷¡≈Ò È≈
¡≈«¬¡≈Õ ’Á∂-’Á∂ ¿∞‘ ω≈¬∆ ‘ج∆ È’Ò∆ ¡≈¬∆‚∆ ≈‘∆∫ Ó∂ÿÈ≈ Á∆ ÍØÎ≈¬∆Ò
Á∂÷ ÒÀ∫Á≈Õ ¿∞√ È∂ ’ج∆ È≈ ’ج∆ «‡µÍ‰∆ Í≈¬∆ ‘∞ßÁ∆Õ ’ج∆ ◊∆ Á≈ Ú∆«‚˙ ‹ª
√∂¡ ¡≈«ÁÕ ¡≈͉∂ √«‘’≈«Ó¡ª È≈Ò ◊Ø¡≈ ◊¬∆¡ª Á∆¡ª ’∞fi Â√Ú∆¡ª Ú∆
√ÈÕ ¿∞‘ Ï‘∞ ÷∞√ ‹≈ÍÁ∆ √∆Õ ¿∞‘ ¿∞√ Á∆¡ª Â√Ú∆ª È»ß «’ßÈ≈-«’ßÈ≈ «⁄
Â’ Á∂÷Á≈ «‘ßÁ≈Õ ¡«ÌÒ≈√ Á∂ √ÏÁ ¿∞√ Á∂ ’ßȪ «Úµ⁄ ◊»ß‹‰ Ò◊Á∂- “¬∂È≈
«Í¡≈ ’È Ú≈Ò∆ ¡œ «’√∂ «’√Ó Ú≈Ò∂ È»ß ‘∆ «ÓÒÁ∆ ‘ÀÕ Â∂∆ ª ¿∞‘È∂
«¬ß‚∆¡≈ «Úµ⁄ «Ë ωÈ≈ √∆Õ”
Ó∂ÿÈ≈ ’«‘ßÁ∆ √∞‰Á∆- “ÓÀ∫ ∂ÚÂ∆ ’ØÒØ∫ Â∞‘≈È»ß ’ÁØ∫ ÷Ø∫‘Á∆ ‘ª, ÓÀ∫ ª
Â∞‘≈‚∂ «ÁÒ Á∂ «¬’ ’ØÈ∂ «Úµ⁄ «‘‰≈ ⁄≈‘∞ßÁ∆ ‘ª «‹Ê∂ ÓÀ∫ ¡≈͉∆ ¡Òµ◊ «¬’
«Èµ’∆ «‹‘∆ Á∞È∆¡ª Ú√≈ √’ªÕ”
‘≈Á√∂ - 128
≈ÚÒ ¿∞⁄≈‡ «‹‘≈ «‘‰ Òµ◊≈Õ ‘ Ú∂Ò∂ ◊∞¡≈«⁄¡≈ ‘Ø«¬¡≈Õ «◊‡≈
Ú‹≈¿∞‰ Á≈ Ú∆ ¿∞‘ ∂ÚÂ∆ È»ß «Á÷≈Ú≈ ‘∆ ’Á≈Õ Ï∆⁄ ”Â∂ ◊≈¿∞‰ Á≈ √À√È Ò≈¬∂
È»ß Ó‘∆È∂ ‘∆ ‘Ø ◊¬∂ √ÈÕ ‡≈¬∆√È È»ß ÒÀ ’∂ Ï∆⁄ Â∂ ‹ªÁ≈ ‘À ª ’¬∆ Ú≈ ¬∂È≈
Â∞Á≈ ‘À «’ ‡≈¬∆√È ¡≈Í∂ ‘∆ ÿ Èß» ̵‹‰ Òæ◊Á≈ ‘ÀÕ √≈Ó È»ß Ú∆ «¬’ ÒßÓ≈ ◊∂Û≈
Ò≈¿∞∫Á≈ ‘ÀÕ «¬‘ √≈Ò∂ √Ó∞ßÁ Á≈ √≈≈ ÷œ» Ó∂∂ ¡ßÁ ‘∆ ¡≈ ÚÛÈ≈ √∆!
«’z√Ó√ Á∂ «ÁÈ √ÈÕ Òß‚È ÂØ∫ √≈∂ ¡≈¬∂ ‘ج∂ √ÈÕ Ë∆-Í∞µÂ, Èœ∫‘-
‹Ú≈¬∆, ÁØ‘Â∆¡ª, ÍØÂ≈-ÍØÂ∆Õ √≈∂ «¬’µ·∂ ÏÀ·∂ «’z√Ó√ «‚È ÷≈ ‘∂ √ÈÕ
∂ÚÂ∆ √Ì È»ß √ßÏØËÈ ‘ج∆,
√≈∂ ◊µÒ √∞‰Ø Ò ’∂, ¡≈͉∂ ‚À‚ È»ß Í∞µ¤Ø «’ «¬‘Ȫ Á∆ ÍØÏÒÓ ’∆
¡À? È≈ «¬‘ ⁄ß◊∆ Â∑ª ÷ªÁ∂ ¡≈, È≈ «¬‘Ȫ Á≈ «Ó¿»‹’ ÚµÒ «Ë¡≈È ¡ÀÕ ‘
Ú∂Ò∂ ’∞fi √Ø⁄Á∂ «‘ßÁ∂ ¡≈Õ
∂ÚÂ∆ Á∆ ◊µÒ √∞‰ ’∂ ≈ÚÒ «¬’ ÍÒ Ò¬∆ ÿÏ≈«¬¡≈ Â∂ «Î ¿∞√
È∂ √«ÊÂ∆ √ßÌ≈Ò Ò¬∆Õ
ϵ«⁄˙, Â∞‘≈‚∆ Óª Á≈ «ÁÓ≈◊ ÷≈Ï ‘Ø «◊¡≈Õ
Ó∂≈ «ÁÓ≈◊ Á≈ «Î’ È≈ ’Ø, ÓÀ∫ ª Â∞‘≈‚≈ Ú ÒÀ‰≈ Í Ó∂∆
◊µÒ Á≈ ϵ«⁄¡ª È»ß ‹Ú≈Ï «Á˙Õ
√µ⁄ ‚À‚, Â∞‘≈‚≈ Ì≈ Ú∆ ÿ«‡¡≈ Ò◊ÁÀÕ
◊œÚ, «¬’ ª ¿∞Ó È≈Ò Ú∆ Ì≈ ÿ‡ ‹ªÁ≈ Â∂ ‘∞‰ ÓÀ∫ Á√ ‘‹≈
√‡ÀÍ Á∆ ‹◊∑≈ ÍßÁª ‘‹≈ Â∞ÁªÕ ¡≈‘ «‹‘Û≈ ÿ Á∂ «Í¤Ò∂ Í≈√∂ Ô» Ï«‰¡ª,
«¬‘Á≈ Í»≈ ⁄µ’ Ò≈¿∞∫È≈Õ
∆¡Ò∆ ‚À‚, Â∞√∆∫ ’≈Î∆ Ú∂‡ Ò»‹ ’ «Ò¡≈, ¡≈ Ô» √Ø¡, Ô» ¡≈
Èœ‡ «¬È ÒÚ?
∂‰∞’≈ Á∆ ◊µÒ ”Â∂ √≈∂ ‘µ√ ÍÀ∫Á∂ ‘ÈÕ ≈ÚÒ ¡≈÷Á≈ ‘À,
ËÓ≈‹ Á≈ Á»Â Ï»‘∂ ÷Û≈ Â∂ ◊µÒ “«¬È ÒÚ” ‘؉ Á∆?
∂‰∞’≈ Á≈ √Ú≈Ò ‘≈√∂-Ó‹≈’ Á∆ Ì∂∫‡ ⁄Û∑ ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ ≈ÚÒ √Ø⁄Á≈ ‘À
«’ ÓÀ∫ ¬∂È≈ «Ë¡≈È µ÷Áª «Î Ú∆ ∂ÚÂ∆ È»ß √Ì «’Ú∂∫ ÍÂ≈ ⁄µÒ ‹ªÁ≈Õ
ÈÚª √≈Ò ⁄Û∑«Á¡ª ‘∆ Ú∂Â∆ Á≈ ¡⁄≈È’ ÏÒµ√ ÍÀ√ ÿµ‡‰ Òµ◊
ÍÀ∫Á≈ ‘À Â∂ √»◊ ÚµË ‹ªÁ∆ ‘ÀÕ «’‚È∆¡ª Á≈ ÁÁ Ú∆ ÚË ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ ∂ÚÂ∆ È»ß
«ÂßÈ ‘ÎÂ∂ ‘√ÍÂ≈Ò «‘‰≈ ÍÀ∫Á≈ ‘ÀÕ ‚≈’‡ ’«‘ßÁ∂ ‘È «’ ‹∂ ∂ÚÂ∆ ¿∞Í
«¬‘Ȫ ÁÚ≈¬∆¡ª È∂ ¡√ È≈ ’∆Â≈ ª √≈«¬Á ‚≈«¬Ò√‹ Ò≈¿∞‰≈ «Í¡≈ ’∂Õ
∂‰∞’≈ ÓœÓ Á∆ ÷Ï È»ß ¡≈¿∞∫Á∆ ‘ÀÕ
‚À‚, ‚≈«¬Ò√‹ ’ج∆ ¡≈Ó ◊µÒ È‘∆∫, Â∞√∆∫ ¿∞Ê∂ ¡≈ ‹≈˙Õ
Ï∂‡≈, ‘≈Ò∂ ÓÀ∫ Â∞‘≈‚∆ ÓœÓ Á∆ √ßÌ≈Ò ’ √’ÁªÕ Â»ß «Î’ È≈ ’Õ ‹Á
◊µÒ Ó∂∂ Úµ√ ÂØ∫ Ï≈‘ ‘ج∆ ª ¡√∆∫ Â∞‘≈‚∂ ’ØÒ ¡≈ ‹≈Úª◊∂Õ
‘≈Á√∂ - 129
 ¡ßÁØ-¡ßÁ «Î’ ≈ÚÒ È»ß Ú∆ ‘À Í ¿∞‘ ‘œ∫√Ò≈ È‘∆∫ ¤µ‚‰≈ ⁄≈‘∞ßÁ≈
Â∂ ∂‰∞’≈ ‹ª ◊œÚ È»ß Ú∆ «’√∂ «’√Ó Á∂ «Î’ «Úµ⁄ È‘∆∫ Í≈¿∞‰≈ ⁄≈‘∞ßÁ≈Õ
«‹ßÈ≈ «⁄ ¿∞‘ ∂ÚÂ∆ ’ØÒ ‘√ÍÂ≈Ò «Úµ⁄ ‘∞ßÁ≈ ‘À ª Ú’Â ÚË∆¡≈
Òßÿ ‹ªÁ≈ ‘À Í ÿ ¡≈ ’∂ «Î «¬’µÒ≈ ‘Ø ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ Ó∂ÿÈ≈ Á∆ Ô≈Á Ï‘∞Â
√Â≈¿∞‰ Ò◊Á∆ ‘ÀÕ ¡≈͉∂ ¡≈Í È≈Ò ◊µÒª ’È Òµ◊Á≈ ‘ÀÕ ¡≈Í ‘∆ Ó∂ÿÈ≈ Á∂
«÷Ò≈Î ÁÒ∆Òª «ÁßÁ≈ ‘À Â∂ ¡≈Í ‘∆ Ó∂ÿÈ≈ Á∂ ‘µ’ «Úµ⁄Õ ’Á∂-’Á∂ ¿∞√ Á≈ ÓÈ
’≈‘Ò≈ ÍÀ‰ Òæ◊Á≈ ‘À Ó∂ÿÈ≈ È»ß √∞È∂‘≈ ¤µ‚∂ Í ¤µ‚∂ «’Ú∂∫? ÎØÈ, Ú‡√¡ÀÍ Â∂
Î∂√Ï∞µ’ ÂØ∫ ª Ó∂ÿÈ≈ È∂ ¿∞√ È»ß ÏÒœ’ ’∆Â≈ ‘Ø«¬¡≈ ‘ÀÕ ∂ÚÂ∆ ‘√ÍÂ≈Ò ÂØ∫ ÿ
¡≈¿∞∫Á∆ ‘À ª ≈ÚÒ È»ß ’∞fi «‡’≈¡ ¡≈¿∞∫Á≈ ‘ÀÕ
«¬’ «ÁÈ ‡≈¬∆√È È»ß ÒÀ ’∂ √À Ò¬∆ «È’ÒÁ≈ ‘ÀÕ ¡≈͉∂ ◊≈‚È Á∂
Á÷ È≈ÒØ∫ ‚ß‚≈ ÂØÛ ÒÀ∫Á≈ ‘À ª ‹Ø ‡≈¬∆√È È»ß «÷‚≈ √’∂Õ ◊∂‡ ÂØ∫ «È’ÒÁ≈
‘∆ ¿∞‘ ‚ß‚∂ È»ß ‹Ø È≈Ò Á» √∞‡Á≈ ‘À, ‡≈¬∆√È Ìµ‹ ’∂ ⁄∞µ’ «Ò¡≈¿∞∫Á≈ ‘À Í
‡≈¬∆√È ‚ß‚≈ ӻߑØ∫ È‘∆∫ ¤µ‚Á≈Õ ¿∞‘ ⁄≈‘∞ßÁ≈ ‘À «’ ‚ß‚≈ ‹Ø È≈Ò ¿∞√ ÂØ∫
÷«‘¡≈ ‹≈Ú∂Õ «¬‘ ‡≈¬∆√È Á∆ ÓÈ Ì≈¿∞∫Á∆ ◊∂Ó ‘ÀÕ ¡⁄≈È’ ≈ÚÒ È»ß ◊∞µ√≈
¡≈ ‹ªÁ≈ ‘À Â∂ ¿∞‘ ‡≈¬∆√È Á∂ ⁄∞Í∂Ûª Ó≈È Òæ◊Á≈ ‘ÀÕ ‡≈¬∆√È ‚ß‚≈ √∞µ‡, ⁄»ß-
⁄ß» ’Á≈ ¿∞√ Á∂ ÍÀ ⁄µ‡‰ Òæ◊Á≈ ‘ÀÕ ¿∞‘ ◊Ø«‚¡ª Ì≈ Ï«‘ ‡≈¬∆√È È»ß ‹µÎ∆
Í≈ ÒÀ∫Á≈ ‘À,
˙ Í∞µÂ≈, √œ∆, «¬‘ Â»ß È‘∆∫, ÓÀ∫ ‘∆ ‘ª, Ó∂∆ ‘∆ ◊ÒÂ∆ ¡ÀÕ
¡⁄≈È’ ≈ÚÒ È»ß Á» ’ج∆ ◊∞Ò≈Ï∆ √»‡ «Úµ⁄ «Á÷≈¬∆ «ÁßÁ≈ ‘ÀÕ
≈ÚÒ ¿∞√ ÚµÒ Á∂÷ «‘≈ ‘ÀÕ ‡≈¬∆√È Ú∆ ¿πµË Á∂÷Á≈ Ìœ∫’‰ Òæ◊Á≈ ‘À,
È‘∆∫ ˙ Í∞Â≈, «¬‘ ª ’ج∆ Í¤≈Úª, ’Á∂ ’Á∂ ËØ÷≈ Á∂‰ ¡≈ ‹ªÁ≈Õ
‘≈Á√∂ - 130
Á√
Ó∂ÿÈ≈ ’ÀÎ ∞¡≈«¬Ò À√‡ØÀ∫‡ ÂØ∫ ’≈ ÂØÁ∆ ‘ÀÕ ¿∞√ Á≈ «√ Ï‘∞Â
ÁÁ ’ «‘≈ ‘ÀÕ Ø-Ø ’∂ √≈≈ Ó∂’-¡µÍ Ú∆ ÷≈Ï ‘Ø «◊¡≈ ‘ÀÕ ¿∞√ È∂ ÚÀ‡ ‡∆√»
È≈Ò Ó»ß‘ √≈Î ’È Á∆ ’Ø«√√ ’∆Â∆Õ ÿ ‹≈ ’∂ √Ì ÂØ∫ Í«‘Òª ¿∞√ È∂ ӻߑ ‘∆
ËØÂ≈, Ï⁄Á≈ Ó∂’¡µÍ Ú∆ Ò≈‘ Ó≈«¡≈Õ Ó∂’¡µÍ Á∆ ‘∞‰ ’∆ ÒØÛ ‘À, ‹Á ¿∞‘ ‘∆
È‘∆∫ «‘≈ ª «¬‘ «√ß◊≈ «’√ Ò¬∆? ¿∞‘ √≈Ú «Úµ⁄ ‹≈ ÚÛ∆Õ «√ «Úµ⁄
Í≈‰∆ Í≈«¬¡≈Õ Í≈‰∆ Á∆ Î∞‘≈ È≈Ò «√ ÁÁ ’∞fi ÿ«‡¡≈Õ ≈ÚÒ Ú≈Ò≈
Ï∞÷≈ Ú∆ ‘∞‰ ¿∞ÂÈ Òµ◊≈Õ «¬√ Ú∂Ò∂ ¿∞‘ ’∞fi Ú∆ È‘∆∫ √∆ √Ø⁄ ‘∆ «‹Ú∂∫
«ÁÓ≈◊ Á∂ √≈∂ Ï»‘∂ ÏßÁ ’ Ò¬∂ ‘Ø‰Õ ¿∞‘ ◊∞‰◊∞‰≈¿∞‰ Ò◊Á∆ ‘À, “» ‹Ø
‘‹≈¬∆ ‘À ÂØ ¡ÍÈ≈ Ì∆ Ô‘∆ Âœ √‘∆”Õ ¿∞√ È∂ ⁄≈‘ Á≈ ’µÍ ω≈«¬¡≈ Â∂
Ô»«‡¿»Ï ÂØ∫ ’ج∆ ’≈Ó∂‚∆ «ÎÒÓ Á∂÷‰ Òµ◊∆Õ «¬√ Á∂ ÒÂ∆«Î¡ª ¿∞Í Â≈Û∆
Ó≈-Ó≈ ‘µ√ ‘∆ √∆Õ ‹∆ÚÈ‹Ø ’≈Ò‹ ÂØ∫ ¡«¬¡≈,
ÓœÓ, Â∞√∆∫ ·∆’ ‘Ø?
«’¿∞∫? ’∆ ‘Ø«¬¡≈ ÓÀÈ»ß?
’œÓ∂‚∆ «ÎÒÓ Á∂÷ ‘∂ ˙ Â∂ ¿∞‘ Ú∆ ¬∂È≈ ÷∞µÌ ’∂?
«’¿∞∫? Â»ß ‘∆ ’œÓ∂‚∆ «ÎÒÓª Á∂÷ √’Áª?
È‘∆∫, Ó∂≈ «¬‘ ÓÂÒÏ È‘∆∫Õ
¡≈÷Á≈ ‹∆ÚÈ‹Ø ⁄∞µÍ ’ «◊¡≈Õ ÚÀ√∂ Ú∆ Ó»‚ «Úµ⁄ Ë∞µÍ-¤ª ª ¿∞√
Á≈ ‘∞‰ Ø‹ Á≈ ‘∆ ’ßÓ √∆Õ ‹∆ÚÈ‹ØÂ È»ß ÍÂ≈ √∆ «’ ‘∞‰ Óª Á≈ «¬‘∆ Ó»‚ ÁØ-
«ÂßÈ ⁄µÒ∂◊≈ Â∂ Ó∞Û «Î ¿∞‘∆ ӻߑ Ï≈ª Ú‹∂ Ú≈Ò≈Õ ‹∆ÚÈ‹Ø ·∆’ √∆Õ Â∆‹∂
«ÁÈ Ó∂ÿÈ≈ ¡≈Ó Úª◊ ‘Ø ◊¬∆Õ
Ó∂ÿÈ≈ √Ø⁄‰ Ò◊Á∆ ‘À «’ ‘∞‰ ’∆ ’∂Õ ¿∞√ Á∂ √≈‘Ó‰∂ ÁØ ≈‘ ‘È,
«¬’ ª ¿∞‘ ⁄∞µÍ ‘∂, ‹Ø ‘Ø «◊¡≈ ¿∞√ È»ß Ï∞≈ √∞ÎÈ≈ √Ófi Ì∞µÒ ‹≈Ú∂, Á»‹≈ ≈‘
«¬‘ «’ ¿∞‘ ‘ß◊≈Ó≈ ’∂, ¡ß◊∂‹∆ Á∆ ’‘≈Ú ‘À «’ ÓÀ∫ ⁄∞µÍ-⁄∞µÍ È‘∆∫ ‹≈Úª◊∆,
√Ø Ó⁄≈Úª◊∆Õ ≈ÚÒ ⁄œ‘≈È, «‹‘Û≈ Â∞Î≈È Â»ß Ó∂∂ ¡ßÁ fi∞Ò≈«¬¡≈ ‘À «¬‘Á∆
Ó≈ ÓÀ∫ «¬’µÒ∆ È‘∆∫ fiµÒª◊∆, «¬√ Â∞Î≈È Á≈ ¿∞«·¡≈ ÓÒÏ≈ Â∂∂ Â’ Ú∆
Í∞µ‹∂◊≈ Â∂ Â∂∆ Óª √∞Ë≈ Â’ Ú∆Õ ¿∞‘ ’¬∆ «ÁÈ √Ø⁄Á∆ ‘∆ «’ ≈ÚÒ ÂØ∫ ÏÁÒ≈
ÒÀ‰ Ò¬∆ «’‘Û≈ ≈‘ ÎÛ∂Õ ’¬∆ «ÁÈ «¬√∂ √Ø⁄ «Úµ⁄ «È’Ò ◊¬∂Õ «¬’ ª «¬‘
Ú∆ √∆ «’ √≈«¬Á ‘≈Ò∂ Ú∆ ≈ÚÒ È»ß √∞È∂‘≈ ¡≈«Á Ì∂‹∂Õ ¿∞‘Ȫ Á∆¡ª √ß÷∂Í
«‹‘∆¡ª Ó∞Ò≈’≈ª «Úµ⁄ «¬’ √ªfi «‹‘∆ ª ÍÀÁ≈ ‘ج∆ ‘∆ √∆Õ √≈«¬Á ≈ÚÒ
‘≈Á√∂ - 131
«‹Ú∂∫ ¿∞‘ ’«‘ßÁ≈ √∆ «’ ¿∞‘ ÁØ√Â∆ ’≈«¬Ó µ÷‰≈ ⁄≈‘∞ßÁ≈ ‘À, «¬Ú∂∫ ’ج∆ ÁØ√ª
Úª◊ ◊µÒ ÂØ∂◊≈Õ ÁØ ‘ÎÂ∂ Ï∆ ◊¬∂, ≈ÚÒ ÚæÒØ∫ ’ج∆ √∞È∂‘≈ È‘∆∫ ¡≈«¬¡≈Õ
«¬√ Á≈ ÓÂÒÏ «’ ¿∞√ √Ø⁄ «‘≈ ‘À «’ Ó∂∂ ÂØ∫ «Íµ¤≈ ¤µ∞‡ «◊¡≈, «¬√∂ Ò¬∆ ‘∞‰
√≈‘‰∂ ‘∂· Ϫ‘ Á∂ ’∂ √∞µÂ≈ «Í¡≈Õ È‘∆∫, Â»ß ⁄ÀÈ È≈Ò È‘∆∫ √œ∫ √’Á≈Õ ‹∂ ÓÀ∫
‹≈◊Á∆ ‘ª ª Â»ß Ú∆ ‹≈◊ Â∂ È≈Ò∂ ‘∆ ‹≈◊∂ Â∂∆ Óª √∞Ë≈ ⁄œË∆!
¿∞√ È∂ ≈ÚÒ Á∂ ÓÀ√ß‹ ”Â∂ √∞È∂«‘¡ª Á∆ fiÛ∆ Ò≈ «ÁµÂ∆Õ «‹ßÈ∂ Â≈‘È∂-
«Ó‘‰∂ ¿∞√ È»ß ¡≈¿∞∫Á∂ √È √Ì «Ò÷ «ÁµÂ∂Õ «‹ßÈ∆¡ª ’∞ ◊≈Òª ’µ„‰ Á∆ «¬‹≈‹Â
¿∞√ Á∆ «‘‹∆Ï «ÁßÁ∆ √∆ √Ì «Ò÷ «ÁµÂ∆¡ªÕ ¡œ Ҭ∆ ◊≈Ò «Ò÷‰∆ √œ÷∆ Ú∆
‘∞ßÁ∆ ‘ÀÕ ≈ÚÒ Á∆ ÓÀ√ß‹ Á∆ ‘∆ ϵÂ∆ ‹◊Á∆ ‘∆ ‘ß∞Á∆ √∆, «¬√ Á≈ ÓÂÒÏ «’
¿∞‘ ¿∞Ê∂ ‘∆ ‘∞ßÁ≈ √∆Õ √∞È∂‘∂ ÍÛ∑∂ ‹≈‰ Á∆ «‡µ’ Ú∆ ¡≈ ‹ªÁ∆ Í ¿∞‘ ÏØÒÁ≈ Â’
È≈Õ ‡µ√ ÂØ∫ Óµ√ Â’ È≈ ‘∞ßÁ≈Õ ‘∞ßÁ≈ Ú∆ «’Ú∂∫? ’Á∂ ⁄Ø Ú∆ ¡µ◊∂ ÏØÒÁ∂ ‘È?
ËØ÷∂Ï≈‹ ’ØÒ «’‘Û∆ ’ج∆ ÁÒ∆Ò ‘Ø«¬¡≈ ’Á∆ ‘À? ¿∞‘ ‘ √Ú∂ «¬’ ÿ߇∂ «¬√∂
’ßÓ ”Â∂ ‘∆ Ò≈¿∞∫Á∆Õ Í«‘Òª «¬’µÒ≈ ≈ÚÒ Â∂ «Î ¿∞√ È∂ √∞Ë≈ È»ß Ú∆ Ë «Ò¡≈Õ
¿∞‘ Ú∆ ª ˙È∆ ‘∆ ÁØ√‰ √∆Õ √∞Ë≈ Á≈ ÓÀ√ß‹ ¡œÈ È‘∆∫ √∆ ‘∞ßÁ≈, ¿∞‘ √∞È∂‘∂
È‘∆∫ ÍÛ∑Á∆ ‘ØÚ∂◊∆Õ √≈«¬Á ¿∞‘ ‘≈Ò∂ «¬ß‚∆¡≈ «Úµ⁄ ‘∆ ‘ØÚ∂ Â∂ «¬Ê∂ ÈÀ‡ È≈
⁄ÒÁ≈ ‘ØÚ∂Õ ‹∂ ¿∞‘ √∞È∂‘∂ È‘∆∫ Ú∆ ÍÛ∑Á∆ ‘ØÚ∂◊∆, ≈ÚÒ Âª ¡≈͉∆ Óª È»ß ÎØÈ
’’∂ √≈∆ ÷Ï «ÁßÁ≈ ‘∆ ‘ØÚ∂◊≈Õ Á∞√‡Ø, Ï⁄Ø Ó∂∂ ÂØ∫ ‹∂ Ï⁄ √’Á∂ ‘Ø, «¬’Ø ≈‘
‘À Ó∂∂ ÂØ∫ Ï⁄‰ Á≈, ÓÀÈ»ß ÏÒœ’ ’ «Á˙Õ ÏÒœ’ ’È Á≈ ÓÂÒÏ Â∞‘≈‚∆
Ï∞‹«ÁÒ∆ Á≈ ¡◊Ò≈ ÍÛ∑≈¡Õ Â∂ ¿∞‘ √µ⁄ ‘∆ Ï∞‹«ÁÒ «È’Ò∂Õ ÁØȪ È∂ ‘∆ Ó∂ÿÈ≈
È»ß ÏÒœ’ ’ «ÁµÂ≈, √≈«¡ª Í≈«√¡ª ÂØ∫ ‘∆Õ ‹» ÁØȪ È∂ √Ò≈‘ ’∆Â∆ ‘ØÚ∂◊∆Õ
‚≈’Ò «’√∂ ʪ Á∂, ҵª «Úµ⁄ Í»¤ Á∂ ’∂ ̵‹ ◊¬∂Õ...
«¬’ «ÁÈ ‹∆ÚÈ‹Ø ’«‘‰ Òµ◊≈,
ÓœÓ, ⁄ÒØ «’Â∂ ¤∞µ‡∆¡ª ”Â∂ ⁄µÒ∆¬∂Õ
«’æÊ∂?
◊Ø¡≈Õ
◊Ø¡≈ Á≈ ª √‡≈Î Á∂ ÓÀ∫Ï ÍØ◊≈Ó Ï‰≈ ‘∆ ‘∂ ¡≈, Â»ß √≈‚∂ È≈Ò
‘∆ ¡≈ ‹≈¬∆∫Õ
ÓÀ∫ ÏØ ‘؉ È‘∆∫ ‹≈‰≈ Â∞‘≈‚∂ √‡≈Î È≈ÒÕ ⁄ÒØ, «√ÓÒ∂ ‘∞ßÁ∂ ‘ج∂ ÓÈ≈Ò∆,
ËÓ√≈Ò≈Õ
È‘∆∫, «¬‘ »‡ Ï‘∞ ÒßÓ≈Õ «√ÓÒ∂ ⁄Òª◊∂Õ
«√ÓÒ∂ ª «’ßÈ∆ Ú≈ ◊¬∂ ¡ªÕ ⁄ÒØ ‚Ò‘œ‹∆ ⁄µÒ∆¬∂Õ
·∆’, ÓÀ∫ ’µÒ ¤∞µ‡∆¡ª Á≈ «¬ß‹≈Ó ’Á∆ ¡ª Â∂ Â»ß «Úµ’∆ È»ß ÎØÈ ’
Á∂ «’ «’√∂ Í‘≈Û∆ ‚≈¬∆Ú Á≈ «¬ß‹≈Ó ’ Á∂Ú∂Õ
ÓœÓ, ’≈ ÓÀ∫ ⁄Ò≈Úª◊≈Õ
‘≈Á√∂ - 132
È‘∆∫ Ï∂‡≈, Í‘≈Ûª «Úµ⁄ «ÏÒ’∞Ò È‘∆∫Õ Í‘≈Ûª Á∆ ‚≈¬∆«Úß◊ Ï‘∞Â
¡œ÷∆ ¡ÀÕ
¿∞‘ ‚Ò‘œ‹∆ ◊¬∂Õ √µÂ-¡µ· ÿ߇∂ ‹≈‰ È»ß Òµ◊ ◊¬∂, «¬Ú∂∫ Í»≈ «ÁÈ
‘∆ ¡≈¿∞‰ «Úµ⁄ Òµ◊ «◊¡≈ Â∂ ⁄≈ ≈ª ¿∞Ê∂ ‘∂Õ Ó∂ÿÈ≈ ª «‹Ú∂∫ ÂØ-Â≈‹≈
‘Ø ◊¬∆ ‘ØÚ∂Õ ¿∞√ È∂ ¿∞Ê∂ Á∆¡ª Ï‘∞ √≈∆¡ª Â√Ú∆ª Î∂√Ï∞µ’ ”Â∂ Í≈¬∆¡ªÕ ¿∞√
È»ß ÍÂ≈ √∆ «’ ≈ÚÒ ¡≈͉∆ «’√∂ È≈ «’√∂ È’Ò∆ ¡≈¬∆‚∆ ≈‘∆∫ Á∂÷ «‘≈
‘ØÚ∂◊≈, ¿∞‘ ‘ ÎØ‡Ø «Úµ⁄ ⁄«‘’Á∆ È‹ ¡≈¿∞‰≈ ⁄≈‘∞ßÁ∆ √∆Õ ¿∞√ È»ß ≈ÚÒ
Á∆¡ª ÁØ È’Ò∆ ¡≈¬∆‚∆‹ Á≈ ª ÍÂ≈ √∆, «¬‘ Ú∆ Ô’∆È √∆ «’ ‘Ø Ú∆
‘؉◊∆¡ªÕ fi»·∂ ÏßÁ∂ ¬∂Áª ‘∆ ’Á∂ ‘∞ßÁ∂ ‘ÈÕ Á∂÷, ≈ÚÒ ⁄œ‘≈È, Ó∂ÿÈ≈ «‹¿∞∫Á∆-
‹≈◊Á∆ ‘À, Â»ß ’∆ √Ø⁄Á≈ √À∫ «’ Ó∂ÿÈ≈ È»ß ÂØÛ Á∂Ú∂∫◊≈? È‘∆∫, Ó∂ÿÈ≈ Ï‘∞ √÷Â
‹≈È ‘ÀÕ
‚Ò‘œ‹∆ ÂØ∫ Ï≈¡Á ¿∞‘ √‡≈Î È≈Ò ◊Ø¡≈ ◊¬∆, «Î Â≈‹ Ó‘µÒ Ú∆Õ
¿∞‘ Ú∆ √≈∆¡ª Â√Ú∆ª ¿∞√ È∂ Î∂√Ï∞µ’ ”Â∂ Í≈ «ÁµÂ∆¡ªÕ ‘∞‰ Î∂√ϵ∞’ ”Â∂ ¿∞‘
Ï‘∞ √◊Ó «‘ßÁ∆, ¡≈͉∆ ÌÚ∆∫ ‘≈‹∆ ÒÚ≈¿∞∫Á∆Õ
«¬‘Ȫ «ÁȪ «Úµ⁄ ‘∆ ¿∞√ Á≈ ÌÂ∆‹≈ ÍÓÍ≈Ò ¡◊Ò∆ ÍÛ∑≈¬∆ Ò¬∆
«¬ß◊ÒÀ∫‚ ⁄Ò∂ «◊¡≈Õ ¿∞√ Á∂ ‹≈‰ ÂØ∫ ’∞fi ‘ÎÂ∂ Ï≈¡Á ‘∆ ¿∞√ Á≈ ÎØÈ ¡≈«¬¡≈,
Ì»¡≈ ‹∆, Â∞√∆∫ «’√∂ ≈ÚÒ ⁄œ‘≈È È»ß ‹≈‰Á∂ ‘Ø?
√∞‰ ’∂ Ó∂ÿÈ≈ √’Â∂ «Úµ⁄ ¡≈ ◊¬∆Õ ÍÓÍ≈Ò «¬‘ √Ú≈Ò «’¿∞∫ ’
«‘≈ ‘À? ¿∞‘ √ßÌÒÁ∆ ‘ج∆ ÏØÒ∆,
È‘∆∫ ª Í Â»ß «’¿∞∫ Í∞µ¤ «‘À∫?
«¬√ ÏßÁ∂ Á≈ Î∂√Ï∞µ’ ”Â∂ √∞È∂‘≈ ¡≈«¬¡≈ √∆ «’ ‹∂ ÂÀÈ»ß «’√∂ ⁄∆‹ Á∆
ÒØÛ ‘ØÚ∂ ª ÓÀÈ»ß ÎØÈ ’∆∫Õ ¡≈͉≈ ÎØÈ ÈßÏ Ú∆ «ÁµÂ≈Õ ÓÀ∫ Í∞µ«¤¡≈ «’ Â∞√∆∫
’œ‰ ‘Ø Âª ’«‘‰ Òµ◊≈ «’ ÓÀ∫ Ú∆ ¡ßÏ≈Ò∂ ÂØ∫ ‘ª Â∂ Â∂∆ ÎÀ«ÓÒ∆ È»ß ‹≈‰ÁªÕ ÓÀ∫
‚À‚ È»ß Í∞µ«¤¡≈, ¿∞‘ ª È‘∆∫ ‹≈‰Á∂ «¬√ ÏßÁ∂ È»ßÕ
ÓÀ∫ Ú∆ È‘∆∫ ‹≈‰Á∆Õ
ÓÀ∫ √Ø«⁄¡≈ «’ Â∞‘≈‚∂ ÏÀ∫’ «Úµ⁄ ª ¡ÀÈ ¡≈ ¡≈¬∆ ¡≈¿∞∫Á∂ «‘ßÁ∂ ¡≈,
√«¬Á...Õ ÓÀÈ»ß Òæ◊Á≈, «¬‘ ’ج∆ ⁄≈⁄≈ ‹∆ ‹ª Â≈«¬¡≈ ‹∆ Á≈ Ú≈’Î ‘؉≈Õ
«¬’ «ÁÈ ’ج∆ Í∂Í ҵ̫Á¡ª Ó∂ÿÈ≈ È»ß ⁄∂Â∂ ¡≈«¬¡≈ «’ ¿∞√ È∂ ª
‚≈«¬√ÍØ∂ Ú≈Ò≈ ¡≈͉≈ Ê∆√√ ≈ÚÒ È»ß Ì∂«‹¡≈ √∆ Â∂ ¿∞‘∆ Ê∆√√ ¿∞√ È∂ √∞Ë≈
È»ß Â∂ √∞Ë≈ È∂ ¡µ◊∂ Ì≈Â∆ ‘≈¬∆ ’«Ó√È È»ß Ì∂‹ «ÁµÂ≈ √∆ Í «¬√ ÷Ø‹-͵Â
Á≈ ’∆ Ï«‰¡ª, ’∞fi È‘∆∫ ÍÂ≈Õ È≈ ≈ÚÒ ‹ª √∞Ë≈ È∂ Ó∞Û ’∂ ’ج∆ ◊µÒ ’∆Â∆ Â∂
È≈ ‘∆ ¿∞√ È∂ ’Á∂ Í∞µ«¤¡≈Õ ‘∞‰ ª Í∞µ¤‰ Ú≈Ò∂ ‘≈Ò≈ ‘∆ È‘∆∫ ‘∂Õ ¿∞√ È∂
¡≈͉∂ ’ßÓ ”Â∂ ¡≈͉∂ ’∞Ò∆◊ ÓÈ √Ó≈ È≈Ò «¬√ Ï≈∂ ◊µÒ ’∆Â∆Õ ¿∞‘
‘À≈È ‘∞ßÁ≈ ÏØ«Ò¡≈,
‘≈Á√∂ - 133
 Ó∂ÿÈ≈ «√ßÿ, Â∞√∆∫ «¬‘ Ê∆√√ ’ÁØ∫ «Ò÷ «Ò¡≈? Â∞‘≈‚≈ Î∆Ò‚ ‘Ø Â∂
«¬‘ Ê∆√√ ‘ØÕ
Â∞√∆∫ Ì∞µÒ ‘∂ ‘Ø «’ «¬‘ «‘√‡∆ Á≈ «Ú√≈ Â∂ ÓÀ∫ «‘√‡∆ Á∆ Ó≈√‡
¡ªÕ ...‘∞‰ «¬‘ È‘∆∫ √Ófi Ò◊Á∆ «’ «’Áª ÍÂ≈ ’∆Â≈ ‹≈Ú∂ «’ Ó∂∂ Ê∆√√ Á≈
’∆ Ï«‰¡ªÕ
«¬‘ ª Ï‘∞ √œ÷≈ ’ßÓ ¡À, «⁄µ·∆ «Ò÷Ø Ì≈Â∆ ‘≈¬∆ ’«Ó√È È»ßÕ ‹∂
¿∞‘Ȫ Á∂ «¬‘ ’ßÓ Á≈ ‘Ø«¬¡≈ ª ÍÀ√∂ Ú∆ «ÓÒ‰◊∂Õ
∆¡Ò∆?
Ó∂≈ «¬’ «√Â∂Á≈ ¡À, Ô»È∆Ú√‡∆ «Úµ⁄ ‚≈’‡ ¡À, «‹Ê∂ Ú∆ ¿∞‘Á≈
«Ò«÷¡≈ ’∞fi ÓÈ‹» ‘Ø ‹ªÁ≈, ÍÀ√∂ «ÓÒÁ∂ ¿∞‘È»ßÕ
ÓÀÈ»ß Âª Ì∂‹∂ È»ß Ú∆ √≈Ò ÂØ∫ ¿∞Í ‘Ø «◊¡≈Õ
«⁄µ·∆ «Ò÷ ’∂ Á∂÷ØÕ «⁄µ·∆ «Ò÷‰ «Úµ⁄ ’ج∆ È∞’√≈È È‘∆∫Õ
Ó∂ÿÈ ‹≈ ’∞ Íª∑ ‘∞ßÁ∆ ‘À ª ’ªÂ≈ ÚÓ≈ ¡≈÷Á∆ ‘À,
«¬‘Á≈ ‘√ÏÀ∫‚ Ï‘∞ «ÁÓ≈◊∆ √∆, ¿∞‘È∂ ‘∆ «Ò«÷¡≈ √∆ «¬‘, ‘∞‰
¡ÀÚ∂∫ ‘∆ ¡≈͉∂ Ȫ ’∆ «ÎÁ∆ ¡À!
Ó∂ÿÈ≈ È∂ ◊»◊Ò ÂØ∫ Òß‚È Ú≈Ò∂ Ì≈Â∆ ‘≈¬∆’«Ó√È Á≈ «√È≈Úª
ÒµÌ «Ò¡≈Õ ¡≈͉∂ Ï≈∂ Â∂ ¡≈͉∂ Ê∆√√ Ï≈∂ Á√«Á¡ª, ‚≈«¬√ÍØ≈ √À’√È È»ß
«⁄µ·∆ «Ò÷ «ÁµÂ∆Õ
Ó∂ÿÈ≈ Á∂ Ê∆√√ È»ß ÒÀ ’∂ ÏÀ∫’ ¡ßÁÒ∆ «√¡≈√ ◊Ó≈ ◊¬∆Õ «‹Ú∂∫ ‘
ÁÎÂ Á∆ «¬’ «√¡≈√ ‘∞ßÁ∆ ‘À, «¬Ú∂∫ ‘∆ Ó∂ÿÈ≈ Á∂ ÏÀ∫’ «Úµ⁄ Ú∆ √∆ Â∂ Ó∂ÿÈ≈
¿∞√ Á∆ ‘ß„∆ ‘ج∆ «÷‚≈ÈÕ Ó∂ÿÈ≈ Á∆ ¡µ÷ ÏÀ∫’ ÓÀÈ∂‹ Á∆ ÍØ√‡ ”Â∂ √∆Õ ÚÀ√∂ ª
¿∞√ Á∆ √∆È∆¡œ‡∆ Ó∞Â≈Ï’ ¿∞√ È»ß ÏÀ∫’ Á∆ ÓÀÈ‹∆ Á∆ Í∂√’√ ‘∞ßÁ∆ «‘ßÁ∆ √∆
Í ‘ØȪ √«‘ª «Úµ⁄ Í ¿∞‘ «¬√∂ ÏÀ∫’ Á∆ ÓÀÈ‹ ωÈ≈ ⁄≈‘∞ßÁ∆ √∆Õ ‘∞‰
Ú≈Ò≈ ÓÀÈ∂‹ «‡≈«¬ ‘؉ Ú≈Ò≈ √∆Õ ¿∞√ ÂØ∫ Ï≈¡Á Ó∂ÿÈ≈ Â∂ ¡«ÈÒ ‘∞µ‚≈
«¬√ ‹œÏ Á∂ ¿∞Ó∆ÁÚ≈ √È Í Ó∂ÿÈ≈ ¡«ÈÒ ‘∞µ‚≈ È»ß «·µÏ∆ Ò≈ ’∂ «¬‘ ‹œÏ
«÷µ⁄‰∆ ⁄≈‘∞ßÁ∆ √∆Õ ¡«ÈÒ ‘∞µ‚≈ Á≈ ÏÀ∫’ «Úµ⁄ ¡≈͉≈ ◊µ∞Í √∆Õ ¿∞√ Á∂ ◊∞µÍ
È∂ ‘∞‰ «¬‘ Í⁄≈È≈ √∞» ’ «ÁµÂ≈ √∆ ¡≈͉∂ ÍÂ∆ Á≈ «Ò«÷¡≈ ‘Ø«¬¡≈ Ê∆√√
‘∆ Ó∂ÿÈ≈ È∂ ¡≈͉∂ Ȫ ’ «Ò¡≈ ‘À, «¬√ È»ß ⁄ÀÒß‹ ’È≈ ⁄≈‘∆Á≈ ‘ÀÕ «¬√ Á∂
«ÚØË ‘≈¬∆ ’«Ó√È È»ß «⁄µ·∆ «Ò÷‰∆ ⁄≈‘∆Á∆ ‘ÀÕ «¬ßÁ» Ï≈Ò≈ ≈‘∆∫ «¬‘ ◊µÒ
Ó∂ÿÈ≈ Â’ Ú∆ Í∞µ‹ ◊¬∆Õ ¿∞√ È»ß ‚ √∆ «’ √µ⁄ ‘∆ È≈ ’ج∆ ‘≈¬∆ ’«Ó√È È»ß
’∞fi «Ò÷ Á∂Ú∂Õ «¬’ «ÁÈ Ó∂ÿÈ≈ ¡≈͉≈ ÒÀ͇œÍ «‹√ ”Â∂ ¿∞√ È∂ Ê∆√√ «Ò«÷¡≈
√∆ Â∂ ¿∞‘ «’Â≈Ϫ «‹ÊØ∫ ÀÎÀ∫√‹ Ò¬∆¡ª √È ÒÀ ’∂ ÏÀ∫’ ¡≈ ◊¬∆Õ √‡≈Î-»Ó
«Úµ⁄ Ï«‘ ’∂ «¬‘ √Ì √≈∂ √‡≈Î È»ß «Á÷≈«¬¡≈Õ ¡«ÈÒ ‘∞µ‚≈ Ó∂ÿÈ≈ Á≈ ’ßÓ
«Ë¡≈È È≈Ò Á∂÷«Á¡ª ¿∞√ È»ß ÚË≈¬∆¡ª Á∂‰ Òµ◊≈Õ
‘≈Á√∂ - 134
Ó∂ÿÈ≈ Á∂ Ê∆√√ Ú≈Ò∆ ◊µÒ √∆ÂÒ≈ È»ß Í«‘Òª ‘∆ ÍÂ≈ √∆ Í «¬‘
È‘∆∫ √∆ ÍÂ≈ «’ «¬‘ Ì≈Â∆ ‘≈¬∆ ’«Ó√È È»ß Ì∂«‹¡≈ ‹≈ ⁄∞µ’≈ ‘ÀÕ ¿∞√ È»ß
Ó∂ÿÈ≈ È∂ Áµ«√¡≈ ª ¿∞‘ Ï‘∞ ÷∞√ ‘ج∆,
«¬‘ ª Ï‘∞ ⁄ß◊∆ ◊µÒ ¡À, ‹∂ «’Â∂ Â∂≈ «¬‘ Ê∆√√ ¤Í ‹≈Ú∂ ª »ß
Ú∆ «¬ß‡ÈÀ√ÈÒ ‘Ø ‹≈¬∂∫Õ
«Î √∆ÂÒ≈ È∂ «’‘≈,
Ó∂ÿÈ≈, Ô≈ ¡≈ ’∂ «’√∂ «ÁÈ «ÓÒ ‘∆ ‹≈‘Õ
È‘∆∫, ‘∞‰ ÓÀ∫ Á≈Ò≈ È‘∆∫ ¡≈¿∞‰≈Õ
«’¿∞∫? ÚÀ√∂ ’∆ ‘≈Ò ¡À Â∂∂ Á≈Ò≈ Ú≈Ò∂ Á≈?
÷»‘ ”⁄ ͬ∂ Á≈Ò≈ Â∂ Á≈Ò∂ Ú≈Ò≈!
ÁØ Ó‘∆È∂ Òßÿ ◊¬∂, Ó∂ÿÈ≈ Á∆ «⁄µ·∆ Á≈ ’ج∆ ‹Ú≈Ï È≈ ¡≈«¬¡≈Õ
Ó∂ÿÈ≈ È∂ ¿∞Ó∆Á ¤µ‚ «ÁµÂ∆Õ ‘∞‰ ¿∞‘ Ê∆√√ Ï≈∂ ’ج∆ ◊µÒ ‘∆ È‘∆∫ √∆ ’Á∆Õ
***
Ó∂ÿÈ≈ √∞µÂ-¿∞‰∆∫Á∆ «‹‘∆ ͬ∆ √∆ «’ ¿∞√ Á∂ ÎØÈ ”Â∂ ÓÀ√‹ ¡≈¿∞‰
Á∆ «¬’ ÿ߇∆ Úµ‹∆Õ «¬√ Ú∂Ò∂ ’œ‰ ‘Ø«¬¡≈? ¿∞√ È∂ ÎØÈ ⁄∞«’¡≈ ª ’ج∆ ¡ÓÁ∆Í
’œ ⁄∆Ó≈ √∆Õ ¿∞√ È»ß Ô≈Á ¡≈«¬¡≈ «’ «¬ß◊ÒÀ∫‚ Á∂ √«‘ Ó≈È⁄À√‡ ÂØ∫ «¬‘
’∞Û∆ «Íµ¤∂ «‹‘∂ ‘∆ ¿∞√ Á∆ ÁØ√ ω∆ √∆ Í ¿∞‘ Î∂√Ï∞µ’ ”Â∂ Ï‘∞Â∆ √◊Ó
È‘∆∫ √∆Õ Í«‘Òª ª ¿∞√ È∂ √Ø«⁄¡≈ «’ ¡ÀÚ∂∫ ‘ÀÒØ-√ÀÒØ Ì∂‹∆ ‘؉∆ ‘ÀÕ ¿∞√ È∂ ÎØÈ
Ú≈Í√ µ÷ «ÁµÂ≈Õ Í «Î ¿∞√ Á∂ ÓÈ «Úµ⁄ ’∞fi ¡≈«¬¡≈ ª ¿∞√ È∂ ÎØÈ
⁄∞µ«’¡≈ Â∂ Î∂√Ï∞µ’ ÷ØÒ∑ Ò¬∆Õ ÓÀ√ß‹ ”Â∂ ◊¬∆ ª «Ò«÷¡≈ √∆,
-ÒÚ Ô» ÎÀÈ∆, ¡≈¬∆ ÒÚ Ô», ÒÚ Ô» ÎœÓ ’Ø ¡œÎ Ó≈¬∆ ‘≈‡! √Á≈
Ò¬∆ Â∞‘≈‚≈- ≈ÚÒ ⁄œ‘≈ÈÕ
√∞È∂‘≈ ÍÛ ’∂ ¿∞‘ ‘À≈È «‘ ◊¬∆Õ Âª «¬‘ ¡≈¬∆‚∆ Ú∆ Â∂∆ √∆Õ ÓÀ∫
Ú∆ √Ø⁄Á∆ √∆ «’ «¬√ ’∞Û∆ È»ß Ó∂∂ È≈Ò ÁØ√Â∆ ’È Á∆ ’∆ ÒØÛ Í¬∆Õ «¬‘ ¡À
Â∂∆ ¡√Ò∆¡ÂÕ ◊Ò È≈Úª ”Â∂ ¡≈¬∆‚∆‹ ω≈-ω≈ ’∂ ÓÀÈ»ß Âß◊ ’È Á≈ »ß
’ßÓ Î«Û¡≈ ‘Ø«¬¡≈ ‘ÀÕ ¿∞√ È∂ ¿∞√∂ Ú∂Ò∂ «¬√ ¡≈¬∆‚∆ È»ß ÏÒœ’ ’ «ÁµÂ≈Õ ⁄»‘≈,
◊Ò ÓØ∆ ≈‘∆∫ Ó∂∂ ÿ ¡ßÁ ÚÛÈ Á∆ ’Ø«√√ ’ «‘≈ ‘ÀÕ ÓÀ∫ «¬‘ È‘∆∫ ‘؉
Á∂Úª◊∆Õ ≈ÚÒ ⁄œ‘≈È, Â∂∆ «¬‘ ’ج∆ ÈÚ∆∫ ⁄≈Ò ‘À, √Ø«⁄¡≈ ‘؉≈ «’ Í«‘Òª
ª «¬√ ¡œÂ È»ß ÓÀ∫ ÷ÂÓ ’ È‘∆∫ √«’¡≈ Â∂ ‘∞‰ «¬‘ ≈‘ ¡Í‰≈ ÒÚªÕ È‘∆∫
È‘∆∫, ‘∞‰ ‹∂ Â»ß √µ⁄≈ Ú∆ ‘À∫ ª ÓÀÈ»ß Â∂∆ ’ج∆ ÒØÛ È‘∆∫Õ ÓÀ∫ «¬’µÒ∆ ‘∆ √ßÍ»È
¡ªÕ ‘∞‰ Â»ß ‹≈ ’∂ ÷∂‚Õ ¡≈͉∆ Óª √∞Ë≈ È≈Ò Óœ‹ª Ó≈‰Õ Ó∂ÿÈ≈ ÂØ∫ ‘∞‰ Á» «‘Õ
‹∂ Â»ß √µ⁄≈ Ú∆ ‘À∫ ª ÓÀ∫ ÂÀÈ»ß ˙Áª ‘∆ Á∞’≈ª◊∆ «‹µÁª Â»ß ÓÀÈ»ß Á∞’≈«¡≈ √∆Õ
Â»ß È‘∆∫ ‹≈‰Á∆ Ó∂ÿÈ≈ «√ßÿ È»ßÕ
‘≈Á√∂ - 135
 ¿∞‘ ¡ßÁØ∫ Ï‘∞ ÷∞√ √∆Õ ‹∂ ≈ÚÒ ¿∞√ È≈Ò ’ج∆ ◊∂Ó ÷∂‚ «‘≈ √∆ ª
Ú∆ ¿∞‘ ÷∞√ √∆ «’ ≈ÚÒ Á∆ «¬‘ ⁄≈Ò ’≈ÓÔ≈Ï È‘∆∫ ‘ج∆Õ Â∂ ‹∂ ≈ÚÒ ◊∂Ó
È‘∆∫ Ú∆ ÷∂‚ «‘≈ ª ‘∞‰ ÂÛÎ∂ «Í¡≈Õ «‹√ «ÁÈ ≈ÚÒ ¿∞√ È»ß Ø∫Á∆ È»ß ¤µ‚ ’∂
«◊¡≈ √∆ ¿∞√ «ÁÈ ‘∆ ¿∞√ È∂ ¡≈͉≈ «ÁÒ Ó‹Ï»Â ’ «Ò¡≈ √∆Õ ¿∞√ È∂ ⁄∂ÂßÈ
Âœ ”Â∂ ≈ÚÒ Ï≈∂ √Ø⁄‰≈ ÏßÁ ’ «ÁµÂ≈ √∆, ‹∂ ’Á∂ ¿∞√ Á≈ «÷¡≈Ò ¡≈¿∞∫Á≈
Ú∆ ª ¿∞‘ È≈’≈ÂÓ’ Â∆’∂ È≈Ò √Ø⁄‰ Ò◊Á∆Õ ¿∞√ È∂ ¡≈͉∂ ÎØÈ «Úµ⁄Ø∫
≈ÚÒ Á≈ ÎØÈ ÈßÏ ‘∆ ‚∆Ò∆‡ ’ «ÁµÂ≈ √∆Õ Ú‡√¡ÀÍ ÂØ∫ Ú∆Õ ≈ÚÒ È≈ÒØ∫ ‘
Â∑ª Á≈ √ßÍ’ ÂØÛ «Ò¡≈ √∆Õ ≈ÚÒ È∂ ¿∞√ Á∆¡ª Ì≈ÚÈ≈Úª È≈Ò ÷∂«‚¡≈ √∆,
¿∞√ Ò¬∆ ’ج∆ Ó∞¡≈Î∆ È‘∆∫Õ ¿∞√ È∂ «¬√ ◊µÒ Á≈ «‹’ «¬ßÁ» Ï≈Ò≈ ’ØÒ «ÏÒ’∞Ò
È≈ ’∆Â≈ «’¿∞∫«’ ¿∞‘ ¿∞√ È»ß ’Ó‹Ø ω≈¿∞‰ Òµ◊ ÍÚ∂◊∆Õ √∆ÂÒ≈ È»ß ‹Á
√≈∆ ’‘≈‰∆ Áµ√∆ ª ¿∞‘ ÏØÒ∆,
¬∂Áª Á∂ ÏßÁ∂ È»ß Ó»ß‘ È‘∆∫ Ò≈¿∞‰≈ ⁄≈‘∆Á≈Õ √≈∂ ÓÁ ‘∆ ¬∂Áª Á∂ ‘∞ßÁ∂
¡≈, «‹µÁª «ÏµÒ∆ ⁄»‘∂ È≈Ò ÷∂‚Á∆ ¡À, ¬∂Áª ‘∆ ÓÁ √≈‚∂ «ÁÒª È≈Ò ÷∂‚Á∂ ¡≈,
«ÏµÒ∆ Ú∆ ⁄»‘∂ È»ß Ó≈È≈ È‘∆∫ ⁄≈‘∞ßÁ∆ Í ¿∞‘ ÷∂‚-÷∂‚ «Úµ⁄ Ó ‹ªÁ≈, «¬‘ Ú∆
√≈È»ß Ì≈Ú∂∫ Ó≈È≈ È‘∆∫ ⁄≈‘∞ßÁ∂ Í Ó≈ «ÁßÁ∂ ¡≈Õ «¬‘ ÓÁ √ÓfiÁ∂ ’∆ ¡≈ √≈È»ß?
...¬∂√ ÏßÁ∂ È»ß √Ï’ «√÷≈¿∞‰≈ Ï‘∞ ‹»∆ ¡ÀÕ
√∆ÂÒ≈, «Î’ È≈ ’, √Ï’ ª «¬‘È»ß ‘∞‰ ÓÀ∫ «¬‘È»ß «√÷≈Úª◊∆, Ï√
’ج∆ «¬’ Óœ’≈ Ó∂∂ ‘µÊ ¡≈¿∞‰ Á∂Õ
Ó∂ÿÈ≈ È∂ √∆ÂÒ≈ Á∂ Ȫ ”Â∂ Î∂√Ï∞µ’ ¡’≈¿»∫‡ ω≈ «Ò¡≈Õ √∆ÂÒ Ï≈∂
«Ò«÷¡≈: «Ízß√∆ÍÒ, ‘≈«¬ √À«’ß‚∆ √’»Ò Á≈Ò≈Õ √∆ÂÒ≈ Á∆ ÎØ‡Ø Ò≈ «ÁµÂ∆Õ
ÍØÎ≈¬∆Ò «Úµ⁄ ’∞fi √’»Ò Á∆¡ª Â√Ú∆ª Ú∆ Í≈ «ÁµÂ∆¡ª Â∂ ≈ÚÒ ⁄œ‘≈È È»ß
ÁØ√Â∆ Á∆ Ï∂ÈÂ∆ Ì∂‹ «ÁµÂ∆Õ ≈ÚÒ ⁄œ‘≈È È∂ ÓÈ‹» Ú∆ ’ Ò¬∆Õ «’¿∞∫ È≈
«¬√ ÿØÛ∂ È»ß √∆ÂÒ≈ ω ’∂ ÓÀ√‹ Ì∂‹ª! ¿∞√ È∂ ≈ÚÒ È»ß ‘ÀÒØ Ì∂‹∆ Í ≈ÚÒ È∂
’ج∆ ‹Ú≈Ï È≈ «ÁµÂ≈Õ ¿∞√ È∂ «ÂßÈ ⁄≈ Ú≈ ¿∞√ È»ß «Ò«÷¡≈, “’∆ ‘≈Ò ‘À?” Í
≈ÚÒ È∂ ’Á∂ Ú∆ ‹Ú≈Ï È≈ «ÁµÂ≈Õ √∆ÂÒ≈ Ú≈Ò∂ ¡’≈¿»∫‡ Á≈ Î≈«¬Á≈ «¬‘ √∆
«’ ¿∞‘ ≈ÚÒ Á∆ ÍØÎ≈¬∆Ò Á∂÷ √’Á∆ √∆Õ ≈ÚÒ Á∆ ‡≈¬∆ÓÒ≈¬∆È ÂØ∫ ¿∞√
Á∆¡ª ◊Â∆«ÚË∆¡ª Á≈ ÍÂ≈ Òµ◊ √’Á≈ √∆ Í ¿∞√ Á∆ ‡≈¬∆Ó Ò≈¬∆È ÷≈Ò∆
«‹‘∆ ‘∆ ‘∞ßÁ∆Õ Ï‘∞ ÿµ‡ ’ج∆ ÍØ√‡ Í≈¬∆ ‘∞ßÁ∆Õ Òæ◊Á≈ «¬‘ ¡≈͉∆ Óª √∞Ë≈
⁄œË∆ Á∆ √∂Ú≈ ’È «Úµ⁄ Òæ«◊¡≈ ‘Ø«¬¡≈Õ
Ó∂ÿÈ≈ ¡Í‰∂ ¡≈Í È»ß ‹∂» Ó«‘√»√ ’ ‘∆ √∆Õ ‹∂» ‘؉ Á≈ ¡«‘√≈√
¿∞√ Á∂ ÓÈ «Úµ⁄ ’¬∆ «ÁÈ Â’ Â≈∆ «‘≈Õ ¿∞‘ √∆ÂÒ≈ È≈Ò ◊µÒª ’Á∆
¡’√ ≈ÚÒ Á∆ «÷µÒ∆ ¿∞‚≈¿∞‰ Ò◊Á∆Õ
«¬‘Ȫ «ÁȪ «Úµ⁄ ‘∆ «¬’ √Ú∂ ‚≈’∆¡≈ «¬’ ÷≈’∆ ß◊ Á≈ «ÒÎ≈Î≈
Ó∂ÿÈ≈ Á∂ ÿ √∞µ‡ «◊¡≈Õ Ó∂ÿÈ≈ Á≈ «ÁÒ ·µ’-·µ’ ’È Òµ◊≈ «’¿∞∫ «¬‘
«ÒÎ≈Î≈ Ì≈Â∆ ‘≈¬∆’«Ó√È Òß‚È ÚæÒØ∫ √∆Õ
***
‘≈Á√∂ - 136
ËÛ’Á∂ «ÁÒ È≈Ò Ó∂ÿÈ≈ È∂ «ÒÎ≈Î≈ ÷Ø‘«Ò¡≈Õ «¬’ «⁄µ·∆ √∆ Â∂ È≈Ò
’∞fi Î≈ÓÕ ¿∞√ È∂ «⁄µ·∆ ÍÛ∑È∆ √∞» ’∆Â∆Õ «Ò«÷¡≈ √∆ «’ Â∞‘≈‚≈ Ê∆√√ ÓÈ‹»
’ «Ò¡≈ «◊¡≈ ‘ÀÕ ¡≈¿∞∫Á∂ ‹ÈÒ «Úµ⁄ ¤Í∂◊≈ Â∂ «¬‘ ‹ÈÒ ¡’»Ï «Úµ⁄
‚≈«¬√ÍØ≈ ¿∞Í ‘؉ Ú≈Ò∂ √ÀÓ∆È≈ «Úµ⁄ «Ò∆‹ ’∆Â≈ ‹≈Ú∂◊≈Õ ‹∂ Â∞√∆∫ ⁄≈‘∞ßÁ∂
‘Ø Âª «¬√ √ÀÓ∆È≈ «Úµ⁄ Ì≈◊ ÒÀ √’Á∂ ‘Ø, ¡≈͉∂ ÷Ø‹-ÍÂ Ï≈∂ Óß⁄ ÂØ∫ ◊µÒ Ú∆
’ √’Á∂ ‘ØÕ ‹∂ ¡≈¿∞‰≈ ⁄≈‘∞ßÁ∂ ‘Ø Âª È≈Ò ÈµÊ∆ Î≈Ó Ì ’∂ Â∂ Á√Â÷ ’ ’∂
Ú≈Í√ Ì∂‹ «Á˙Õ Â∞‘≈È»ß ¡≈¿∞‰ ‹≈‰ Á≈ «‡’‡ «ÓÒ∂◊≈ Â∂ «¬’ ‘ÎÂ≈ ‘؇Ò
«Úµ⁄ «‘≈«¬√ Á≈ «¬ß‹≈Ó Ú∆ ‘ØÚ∂◊≈Õ ÷Ø‹-͵Â Á≈ «Ó‘ÈÂ≈È≈ Íß‹ √œ Íœ∫‚
‘ØÚ∂◊≈ ‹Ø Â∞‘≈È»ß ¿∞Ê∂ ‘∆ È’Á «ÓÒ ‹≈Ú∂◊≈Õ ‹∂ Â∞√∆∫ È‘∆∫ ¡≈¿∞‰≈ ª Ú∆ Î≈Ó
«Úµ⁄ «Ò÷ Á∂Ú,Ø Íß‹ √œ Íœ∫‚ Á≈ ⁄À’ Â∞‘≈‚∂ ÿ Í∞µ‹ ‹≈Ú∂◊≈Õ
Ó∂ÿÈ≈ ÷∞√∆ «Úµ⁄ ’ÓÒ∆ ‘ج∆ ÷Û∆ √∆Õ ÓÀ∫ ¡≈Úª◊∆, ¡œÈ∂ÏÒ
‘≈¬∆’«Ó√È, ‘ ‘≈Ò «Úµ⁄ ¡≈Úª◊∆Õ ¿∞‘ «¬‘ ÷∞√∆ ‘ØȪ È≈Ò Ú∆ √ªfi∆
’È≈ ⁄≈‘∞ßÁ∆ √∆Õ √Ì ÂØ∫ Í«‘Òª «’√ È≈Ò ’∂? ¿∞√ È∂ Î∂√Ï∞µ’ ¿∞Í «‡µÍ‰∆
Í≈ «ÁµÂ∆ «‹√ «Úµ⁄ «¬√ ¡≈¬∆ «⁄µ·∆ Á≈ «‹’ ’∆Â≈ Â∂ È≈Ò ‘∆ «¬’ ‘Ø
«‡µÍ‰∆ Ú∆ Í≈ «ÁµÂ∆ «’ «‹‘Û∂ ÁØ√ª È∂ Ó∂≈ «¬‘ Ê∆√√ ‘≈¬∆ ’«Ó√È Â’
Í∞µ‹Á≈ ’∆Â≈ ¿∞‘Ȫ Á≈ ËßÈÚ≈ÁÕ ÓÀ∫ ‘ØȪ Úª◊ ¡«’zÂÿ‰ È‘∆∫ «’ «’√∂ Á∂
⁄ß◊∂ ’ßÓ Á≈ ÊÀ∫’√ Ú∆ È≈ ’ªÕ ¿∞√ È»ß ÍÂ≈ √∆ «’ ≈ÚÒ È∂ ª «¬‘ ÍØ√‡ «’√∂
È≈ «’√∂ Â∑ª ÍÛ∑ ‘∆ ÒÀ‰∆ √∆Õ √∞Ë≈ È»ß Ú∆ ÍÂ≈ ⁄µÒ‰≈ ⁄≈‘∆Á≈ ‘À «’ Ó∂∂ «Ò÷∂
Ê∆√√ Á∆ ’∆ ’»Ú ‘ÀÕ √≈Ó È»ß ‹∆ÚÈ‹Ø ¡≈ «◊¡≈Õ Ó∂ÿÈ≈ È∂ ¿∞√ È»ß ‹µÎ∆
«Úµ⁄ ÒÀ∫«Á¡ª «’‘≈,
Ï∂‡≈, Â∂∆ ÓœÓ ⁄µÒ∆ «¬’ ‘ÎÂ∂ Ò¬∆ Òß‚ÈÕ
¿∞√ È∂ «⁄µ·∆ ‹∆ÚÈ‹ØÂ È»ß Á∂ «ÁµÂ∆Õ ‹∆ÚÈ‹Ø «⁄µ·∆ ÍÛ∑Á≈ ÏØ«Ò¡≈,
‘ØÒ‚ Á≈ ‘œ√ ÓœÓ! Í≈√ÍØ‡ ‘À◊≈?
ω≈«¬¡≈ √∆ «¬’ Ú≈ ÏÁ»‘ È∂, «√ßÿ≈Í∞ ‹≈‰ Ò¬∆ Í ◊¬∂ È‘∆∫
√∆Õ ¡≈ Á∂÷∆¬∂ ‹≈Õ
¿∞‘ Í≈√ÍØ‡ ҵ̉ Òµ◊∂Õ Í∂Íª «Úµ⁄Ø∫ Í≈√ÍØ‡ «ÓÒ «◊¡≈Õ «¬’
√≈Ò Á∆ Ó∞«È¡≈Á ‘≈Ò∂ Ï≈’∆ √∆Õ
ÓœÓ, ‘∞‰ ’∆ ’È≈, ÍÂ≈ ’∞fi?
⁄ÓÈ Ò≈Ò ‡À«ÚÒ ¬∂‹ß‡ ÂØ∫ Í∞µ¤ ÒÀÈ∂ ¡ª, «‡’‡ ª ¿∞√∂ ÂØ∫ Ï∞µ’
’≈¿∞‰ÀÕ
¿∞‘È»ß ’∆ Í∞µ¤‰ª, ÓÀ∫ Áµ√Áª, ‘∞‰ ¡≈‘ Î≈Ó Ì ’∂ Ì∂‹‰∂ ¡ª Â∂ «Î
¿∞‘Ȫ Á∆ «⁄µ·∆ Á∆ ¿∞‚∆’ ’È∆ ¡ªÕ ¿∞‘ «⁄µ·∆ «Á÷≈ ’∂ Ú∆‹≈ ÒÚª◊∂, ¿∞‘
«‡’‡ Ì∂‹‰◊∂ ª ¡≈ͪ √∆‡ Ï∞µ’ ’Ú≈Úª◊∂, «Î Â∞‘≈‚∆ Òß‚È Á∆ ¿∞‚≈∆Õ
Áµ√Ø, ⁄ÓÈ Ò≈Ò È»ß «¬‘ ◊µÒª «’ÊØ ÍÂ≈ ‘؉∆¡ª!
‘≈Á√∂ - 137
 Í ‹∆ÚÈ‹ØÂ, «¬’ ‘ÎÂ≈ Òß‚È Ò¬∆ ÊØÛ≈ È‘∆∫? ÁØ ‘ÎÂ∂ ª ‘∞ßÁ∂Õ
¿∞‘ ª «¬’ ‘ÎÂ∂ Á≈ ÷⁄≈ ‘∆ Á∂‰◊∂ Â∂ «¬’ ‘ÎÂ≈ Â∞√∆∫ ¡≈Í ‘؇Ò
Á≈ «’≈«¬¡≈ Á∂ «Ò˙Õ
ÍÂ≈ «’ßÈ∂ ∞͵¬∆¡ª Á≈ «¬’ Íœ∫‚ ¡≈¿∞∫ÁÀ? √≈‚∂ ÏÀ∫’ «Úµ⁄ ª ∂‡ ‘
Ø‹ Òµ◊∂ ‘∞ßÁ∂ ¡≈Õ
«¬’ ‘ÎÂ∂ Ò¬∆ ÍÓÍ≈Ò «‹¿∞∫ ‘À◊≈Õ
¿∞‘ ª ¡≈Í «Ú⁄≈≈ √‡»‚À∫‡ ¡ÀÕ «¬ÊØ∫ ÍÀ√∂ Óß◊Ú≈¿∞∫Á≈Õ
¿∞‘ ’ج∆ √√Â≈ «‹‘≈ ‘Ø‡Ò ÒµÌ Á∂¬∂◊≈, ¿∞‘È»ß ÎØÈ ’ ’∂ Í∞µ¤ ÒÀÈ∂
¡ªÕ ÓœÓ, ¿∞‘ «‹‘Û≈ ¡ß’Ò ⁄À‡ ’Á≈ ‘∞ßÁ≈ √∆?
¿∞‘ ÍÂ≈ È‘∆∫ «’æÊ∂ Ó-÷Í «◊¡≈Õ
‘∞‰ Óª-Í∞ ‘ Ø‹ ¡«‹‘∆¡ª ‘∆ √Ò≈‘ª ’È Ò◊Á∂Õ ÍÓÍ≈Ò È»ß
Ó∂ÿÈ≈ È∂ ¡≈Í ÎØÈ ’∆Â≈ Â∂ √≈∆ ◊µÒ Áµ√∆Õ ÍÓÍ≈Ò ’«‘ßÁ≈,
Ì»¡≈ ‹∆, Â∞√∆∫ ’ج∆ «Î’ È≈ ’ØÕ ÓÀ∫ ¡≈Í∂ ‘∆ ’ج∆ «¬ß‹≈Ó ’
Á∂Úª◊≈Õ ÓÀ∫ ¬∆√‡ Òß‚È «Úµ⁄ «‘ßȪ, ¿∞ÊØ∫ √À∫‡Ò Òß‚È È»ß «√µË∆ «‡¿»Ï ‹ªÁ∆
¡À, √Ì Ó∂∂ ”Â∂ ¤µ‚ «Á˙Õ
ÍÓÍ≈Ò Á∆ ◊µÒ È≈Ò Ó∂ÿÈ≈ È»ß Ï‘∞ ‘œ√Ò≈ «Ó«Ò¡≈ Í «Î Ú∆
«¬’ «Î’ «‹‘≈ ’Á∆ ‹∆ÚÈ‹ØÂ È»ß ’«‘‰ Ò◊Á∆,
¬∂È∆ Á» ÓÀ∫ «¬’µÒ∆ «’µÁª ‹≈Úª◊∆Õ?
ÓœÓ, ‚œ∫‡ Úµ∆! ÓÀÈ»ß Òæ◊Á≈ «’ ‘Ø ÒØ’ Ú∆ ‘؉◊∂, ¡≈÷ √ÀÓ∆È≈ ¡À,
Ï‘∞ ÒØ’ ‘∞ßÁ∂ ¡≈ ¿∞Ê∂Õ
‘ª, «¬‘ ◊µÒ ª Â∂∆ ·∆’ ¡ÀÕ
Í ÓœÓ, «¬’ ◊µÒ ¡À, Â∞‘≈È»ß ¿∞Ê∂ Ì≈√È Á∂‰≈ ͬ∂◊≈, ¿∞‘ Ú∆ ¡ß◊∂‹∆
«Úµ⁄Õ
«¬‘ «’‘Û∆ ◊µÒ ¡À, Ó∂≈ Ó∆‚∆¡Ó ‘∆ ¡ß◊∂‹∆ «‘ÀÕ Ì≈√È-
ÍzÂ∆ÔØ◊Â≈ «Úµ⁄ ÓÀ∫ ‘Ó∂√≈ Î√‡ ¡≈¿∞∫Á∆ ‘∆ ¡ªÕ ÏØÒ‰ «Úµ⁄ ÓÀÈ»ß ’ج∆ «fi‹’
È‘∆∫Õ Ì≈√È ÓÀ∫ Í«‘Òª ‘∆ «Ò÷ ÒÀ‰≈Õ
Â∞√∆∫ ¬∂Áª ’Ø, ÓÀÈ»ß ¡œ‚∆¡ß√ √Ófi ’∂ Ì≈√È Á∂ ’∂ «Á÷≈˙Õ È≈Ò∂
Â∞‘≈‚∆ ÍÀ’«‡√ ‘Ø ‹≈¬∂◊∆ Â∂ È≈Ò ÓÀ∫ Ú∆ ⁄À’ ’ ÒÚª◊≈ «’ Ó∂∆ ÓœÓ Ì≈√È
«’‘Ø «‹‘≈ «ÁßÁ∆ ¡À Â∂ ‹∂ ·∆’ ‘Ø«¬¡≈ ª ‘∆ Í≈√ ’ª◊≈Õ
Â»ß «‘‰ Á∂ Úµ«‚¡≈ ¡À◊‹≈Ó∆È≈!
Ó∂ÿÈ≈ È∂ «¬’ ¡‡À⁄∆’∂√ ÷∆Á «Ò¡≈ Â∂ ÁØ ‘ÎÂ∂ «‘‰ Á∂ «‘√≈Ï
È≈Ò ’æÍÛ∂ «¬’µ·∂ ’È Òµ◊∆Õ
«¬’ «ÁÈ Ó∂ÿÈ≈ È»ß «¬’ ‘Ø «Î’ È∂ ÿ∂ «Ò¡≈,
‹∆ÚÈ‹Ø Ï∂‡≈, Â»ß Ó∂∂ «ÏȪ «’µÁª ‘∂∫◊≈? Â»ß Â∂ ’Á∂ «¬’µÒ≈ «‘≈
‘∆ È‘∆∫Õ
‘≈Á√∂ - 138
ÓœÓ, ÓÀ∫ ’ج∆ ϵ⁄≈ Úª? ‹Á ÓÀ∫ Ï≈‘Ò∂ Ó∞Ò’ ⁄Ò∂ «◊¡≈ ª ÓÀ∫ «¬’µÒ∂
È∂ ‘∆ ‘؉ªÕ
¿∞‘ ª ¿∞ÁØ∫ Á∆ ◊µÒ ¡À! ...Ï∂‡≈, È≈ Â∂∂ ⁄≈⁄∂-Â≈¬∂ È≈Ò ’ج∆ ◊µÒ-
Ï≈Â, È≈ Ó≈«Ó¡ª È≈Ò Ï‘∞Â≈ Ó∂Ò-«ÓÒ≈Í, «’‘Ø «‹‘∆ «‹ßÁ◊∆ ¡À √≈‚∆!
ÓœÓ, «’µÁª Á∆¡ª ◊µÒª ’Á∂ ˙! ¡√∆∫ ÁØÚ∂∫ Óª-Í∞µÂ Ï‘∞ ‘ª «¬√
√≈∆ Á∞È∆¡ª È≈Ò «√µfi‰ Ò¬∆Õ
Í∞µÂ Á∆ ◊µÒ √∞‰ ’∂ Ó∂ÿÈ≈ Á≈ √∂ ÷»È ÚµË «◊¡≈Õ ¿∞‘ ÓÈ ‘∆ ÓÈ
¿∞√ È»ß ¡√∆√ª Á∂‰ Òµ◊∆Õ
Ó∂ÿÈ≈ Á∂ ÏÀ∫’ «Úµ⁄ ¿∞√ Á∂ ÷Ø‹-͵Â ÓÈ‹» ’∆Â∂ ‹≈‰ Â∂ ¿∞√ Á∂
«¬ß◊ÒÀ∫‚ ‹≈‰ Ú≈Ò∆ ÷Ï ÂØ∫ ¿∞√ Á∂ ’∞fi ’∞Ò∆◊ ª Ï‘∞ ÷∞√ ‘ج∂ Â∂ ’∞fi ¬∆÷≈
Ú∆ ’È Òµ◊∂Õ ¡«ÈÒ ‘∞µ‚≈ È∂ «¬’ Ú≈ «Î ◊µÒ ÂØ Ò¬∆ «’ «¬‘ Ê∆√√
Ó∂ÿÈ≈ Á≈ «Ò«÷¡≈ ‘Ø«¬¡≈ È‘∆∫ ‘ÀÕ «¬’ «ÁÈ ¡«ÈÒ √‡≈Î »Ó «Úµ⁄ ’∞fi
ÁØ√ª È≈Ò ÏÀ·≈ ◊µÒª ’ «‘≈ √∆Õ Ó∂ÿÈ≈ Ú∆ ¿∞‘Ȫ «Úµ⁄ ‹≈ ÏÀ·∆,
¡«ÈÒ ‹∆, Ì≈Â∆ ‚≈«¬√ÍØ≈ Ï≈∂ ‹Ø ÓÀ∫ «Ò«÷¡≈ ¿∞‘ √Ì Ó∂∆ «Îß◊
«‡µÍ√ ”Â∂ ¡ÀÕ ‚≈«¬√ÍØ≈ Á∂ Ó«‘È∂ ’∆ ‘È? «¬‘ «’æÊØ∫ √∞» ‘Ø«¬¡≈? «¬ß‚∆¡È
‚≈«¬ÍØ≈ Â∂ ‘Ø Á∂√ª Á∂ ‚≈«¬√ÍØ∂ «Úµ⁄ ’∆ Î’ ‘À? ‚≈«¬√ÍØ≈ ¡≈͉∂ Í∂«߇Ò
Á∂√ Á∆ «’Ú∂∫ ÓµÁÁ ’ √’Á≈ ‘À? «¬‘Ø «‹‘∂ Ï‘∞ √≈∂ ‘Ø √Ú≈Ò ÓÀ∫ «‚√’√
’∆Â∂ ¡≈ ¡≈͉∂ Í∂Í «Úµ⁄Õ Â∞‘≈È»ß «¬‘ È‘∆∫ Ì∞µÒ‰≈ ⁄≈‘∆Á≈ «’ ÏÀ∫’ ÂØ∫
Í«‘Ò≈ ÓÀ∫ «‘√‡∆ Á∆ ÒÀ’⁄≈ √ª, «‘√‡∆ «Úµ⁄ ‘∆ ÓÀ∫ Ó≈√‡ ’∆Â∆ ‘ÀÕ...
ÁØ Ó‘∆È∂ ‘Ø «È’Ò ◊¬∂, Ì≈Â∆ ‘≈¬∆ ’«Ó√È ÚæÒØ∫ ’ج∆ «⁄µ·∆ È≈
¡≈¬∆Õ
***
Ó∂ÿÈ≈ È»ß ÍÂ≈ √∆ «’ ≈ÚÒ «’√∂ È≈ «’√∂ ¡≈¬∆‚∆ ≈‘∆∫ ¿∞√ È»ß Á∂÷
«‘≈ ‘ØÚ∂◊≈Õ ¿∞√ Á∆ ‘ ÍØ√‡ È»ß ÍÛ∑ «‘≈ ‘ØÚ∂◊≈Õ ¿∞‘ ¡≈Í Ú∆ ª √∆ÂÒ≈ Á∆
¡≈¬∆‚∆ ≈‘∆∫ ≈ÚÒ Á∆ ‘ ÍØ√‡ ”Â∂ È‹ µ÷ ‘∆ √∆ Í ≈ÚÒ ’ج∆ ÍØ√‡
Í≈¿∞∫Á≈ ‘∆ È‘∆∫ √∆Õ ≈ÚÒ Á∆ «¬’ ÈÚ∆∫ ¡≈¬∆‚∆ ÂØ∫ Ó∂ÿÈ≈ Èß» ÁØ√Â∆ Á∆
Ï∂ÈÂ∆ ¡≈¬∆ √∆Õ «¬√ ¡≈¬∆‚∆ «Úµ⁄ ¿∞√ È∂ ¡≈͉≈ Ȫ ¿∞Ò‡≈ ’∂ «Ò«÷¡≈ √∆,
⁄œ‘≈È ≈ÚÒ, Í Ó∂ÿÈ≈ È∂ ¿∞√ Á∆ Ï∂ÈÂ∆ ·∞’≈ «ÁµÂ∆ √∆Õ Â»ß ’ج∆ ¡À‚≈ ‘∆
ÎßÈ∂ ÷ª ¡À∫? Ó∂ÿÈ≈ Ú∆ ’ج∆ ⁄∆‹ ¡ÀÕ ¿∞‘ ◊∞‰◊∞‰≈¿∞‰ Òµ◊∆, “ ¡À√≈ «Ú◊Û≈
Ò≈‚Ò≈, ÷∂ÒÈ∂ ’Ø Óª◊∂ ⁄ªÁ!”
«¬’ «ÁÈ «¬ßÁ» Ï≈Ò≈ È∂ «’‘≈,
«’¿∞∫ È‘∆∫ Ó∞Û ’∂ ≈ÚÒ ⁄œ‘≈È È≈Ò ≈ÏÂ≈ ‹ØÛÁ∆, ˙Í∆ ‹◊∑≈ ”Â∂
‹∂ ’ج∆ Ú≈’Î ‘ØÚ∂ ª √œ÷ «‘ßÁ∆ ¡ÀÕ
‘≈Á√∂ - 139
 È‘∆∫ «¬ßÁ», ¿∞‘ Ï‘∞ ÷ÂÈ≈’ ÏßÁ≈ ¡ÀÕ Ï‘∞ ÷∂‚ «◊¡≈ ¿∞‘ Ó∂∂
«ÁÒ È≈Ò, ‘Ø È‘∆∫Õ
Ó∂ÿÈ≈ È∂ Í»∆ «ÁzÛÂ≈ È≈Ò «’‘≈ Í È≈Ò ‘∆ √Ø⁄‰ Òµ◊∆ «’ ‹∂
≈ÚÒ „ß◊ Á≈ ÏßÁ≈ ‘∞ßÁ≈ ª «¬ß◊ÒÀ∫‚ ‹≈‰ Á≈ Ó‹≈ ‘∆ ‘Ø ‘∞ßÁ≈Õ ¿∞‘∆ ÓÀÈ»ß
¬∂¡ÍØ‡ ÂØ∫ ÒÀ ’∂ ‹ªÁ≈ Â∂ Ú≈Í√ Ú∆ ¤µ‚Á≈Õ √≈≈ «¬ß◊ÒÀ∫‚ ÿ∞Ó≈¿∞∫Á≈Õ
√œ«Íß◊ ’≈¿∞∫Á≈Õ √ÀÓ∆È≈ «Úµ⁄ Ó∂∂ È≈Ò ‘∞ßÁ≈ ª Ó∂≈ ‘œ√Ò≈ Á»‰≈ ‘Ø ‹ªÁ≈Õ ÓÀ∫
¿∞‘Á∂ ÓØ„∑∂ ”Â∂ «√ µ÷ ’∂ «È√«⁄ß «‘ßÁ∆Õ Í»≈ «¬ß◊ÒÀ∫‚ ‘∆ ¡≈͉≈-¡≈͉≈
Òæ◊Á≈ Í ¿∞√ È∂ ¡≈͉∆ Óª √∞Ë≈ Ó◊ Òµ◊ ’∂ √Ì √«Â¡≈È≈√ ’ «ÁµÂ≈Õ
‘∞‰ Ï∂◊≈È∂ Ó∞Ò’, Ï∂◊≈È∂ ÒØ’ª «Úµ⁄ ÍÂ≈ È‘∆∫ «’Ú∂∫ ◊∞‹∂◊∆?
«¬‘Ȫ «ÁȪ «Úµ⁄ Ó∂ÿÈ≈ È»ß √µÁ≈-͵Â ¡≈ «◊¡≈Õ ¿∞√ È∂ ⁄ÓÈ
Ò≈Ò ¬∂‹ß‡ ≈‘∆∫ Ú∆‹∂ Ò¬∆ ¡ÍÒ≈¬∆ ’ «ÁµÂ≈Õ Ú∆‹≈ Òµ◊ ’∂ Ú∆ ¡≈ «◊¡≈Õ
¿∞√ È»ß ¬∂¡ «¬ß‚∆¡≈ Á≈ «‡’‡ Ú∆ ¡≈ «◊¡≈Õ Íz∆Ó∆¡ «¬µÈ È≈Ó∆ ‘Ø‡Ò Á∆
Ï∞µ«’ß◊ Á∆ «⁄µ·∆ Ú∆ ¡≈ ◊¬∆Õ «¬‘ Ï∞«’ß◊ «¬’ ‘ÎÂ∂ Á∆ √∆, ‹∂ ¿∞‘ ⁄≈‘∂ ª
«¬‘ Ú’Â ÚË≈ √’Á∆ √∆ Í «¬√ Á≈ ÷⁄ ¿∞√ È»ß ¡≈Í ’È≈ ÍÀ‰≈ √∆Õ «¬’
‘Ø «⁄µ·∆ Ó∞Â≈Ï’ ¿∞√ È»ß ÎÒ≈¬∆‡ Ú≈Ò∂ «ÁÈ ¬∂¡ ÍØ‡ ”Â∂ Í∞µ‹ ’∂ ⁄À’ «¬È
’≈¿∞‰ ÂØ∫ Í«‘Òª ¡È∞≈Ë≈ ⁄’ÚÂ∆ È≈Ó∆ ¡œÂ È»ß «ÓÒ‰≈ √∆ ‹Ø ¿∞√ Á∆
‡∆Ó Ò∆‚ ‘ج∂◊∆Õ ¿∞√ ÂØ∫ ¡◊Ò≈ ÍØ◊≈Ó ¿∞√ È∂ ‘∆ Áµ√‰≈ √∆Õ
Ó∂ÿÈ≈ È∂ ¡≈͉∆ Î∂√Ï∞µ’ ”Â∂ Í≈«¬¡≈, “‘∂ Òß‚È, ÓÀ∫ Á√ ¡’»Ï
√≈Ó Á∂ Íß‹ Ú‹∂ ¬∂¡ «¬ß‚∆¡≈ ≈‘∆∫ ‡Ó∆ÈÒ ‡» ”Â∂ Í∞µ‹ ‘∆∫ ‘ªÕ”
È≈Ò ‘∆ ¿∞√ È∂ ¿∞⁄∆ ¡≈Ú≈‹ «Úµ⁄ «’‘≈,
≈ÚÒ ⁄œ‘≈È, ÓÀ∫ ¡≈ ‘∆ ‘ª, ¡≈͉∆ Óª È»ß Ú∆ Áµ√ Á∂Õ ÓÀ∫ ¡≈ ‘∆
‘ª, Â»ß ’ ÒÀ ‹Ø ’ȪÕ
‘≈Á√∂ - 140
¡ß«Â’≈
¡µ· ÿ߇∂ ¿∞Û ’∂ ‹‘≈‹ Òß‚È ¿∞ÂÁ≈ ‘ÀÕ Ó∂ÿÈ≈ Á≈ «¬‘ Í«‘Ò≈
‘Ú≈¬∆ √Î ‘ÀÕ Â‹∞Ï≈ Ï∞≈ È‘∆∫ «‘≈Õ «¬’ ª √≈Ê Ú∆ ⁄ß◊≈ «ÓÒ «◊¡≈Õ
¿∞‘ Á√ª Ïß«Á¡ª Á∆ «¬’ Í»∆ ‡∆Ó È≈Ò ¡≈¬∆ ‘ÀÕ ‡∆Ó Ò∆‚ ¡È∞≈Ë≈
⁄’ÚÂ∆ ‘ß„∆-ÚÂ∆ ¡œ ‘À Í ‘À ‹≈ √÷ «Ó‹≈‹Õ ¿∞‘ ‘ ’ßÓ «Úµ⁄
’≈‘Ò «Á÷≈¿∞∫Á∆ ‘ÀÕ ¿∞‘ ¡≈÷Á∆ ‘À «’ ¡≈͉∂ ◊∞µÍ «Úµ⁄ ‘Ø Âª ‹Ø √Ó∂∫ Á∆
ϵ⁄ ‘Ø √’∂Õ ÒØÛ ÂØ∫ ÚµË ¿∞Â≈ÚÒ∂ È≈ ‘ØÚØÕ ¿∞√ Á∂ ◊∞µÍ «Úµ⁄ √µÂ ÓÁ Â∂
«ÂßÈ ¡œª ‘ÈÕ Ï‘∞Â∂ Ô»È∆Ú√‡∆¡ª Á∂ ÍzÎ Ø √
À  ‘∆ ‘È Â∂ ‘ÀÈ Ì≈Â∆ ‚≈«¬√ÍØ≈
¿∞Í Ó≈‘Õ ¡≈͉≈ Â∞¡≈Î ’≈¿∞∫Á∆ Ó∂ÿÈ≈ ¡≈͉∂ ¡≈Í È»ß ÏÀ∫’ ÓÀÈ∂‹
Áµ√Á∆ ‘À Â∂ ‚≈«¬√ÍØ≈ ”Â∂ ÷Ø‹ ¿∞√ Á≈ √œ∫’ ‘ÀÕ ‹ÁØ∫ Á≈ ¿∞√ Á≈ «¬ß◊ÒÀ∫‚
¡≈¿∞‰ Á≈ √ÏµÏ Ï«‰¡ª ¿∞√ È∂ «¬√ «Ú√∂ Ï≈∂ ‘Ø Ú∆ Ï‘∞ ’∞fi Í«Û∑¡≈ ‘ÀÕ
¿∞‘ √Ì ‹‘≈‹ ÂØ∫ ¿∞Â ¡È∞≈Ë≈ Á∂ «Íµ¤∂-«Íµ¤∂ Â∞Á∂ ‹ªÁ∂ ‘ÈÕ
«¬ßÓ∆◊∂√È ’≈¿∞‰ Ò◊Á∂ ‘È Âª ¡È∞≈Ë≈ ¡≈÷Á∆ ‘À,
¬∂’-¬∂’ ’ ’∂ «¬ßÓ∆◊∂√È ’Ú≈¬∂∫◊∂ ¡œ Ï≈‘ «È’Ò ’∂ ∞’Â∂
‹≈È≈, Á»√Ø∫ ’∆ ¿∞‚∆’ ’È≈Õ Ú‘ª √∂ ¡ÍÈ≈-¡ÍÈ≈ √≈Ó≈È ¿πµ·≈¬∂∫◊∂ ¡œ
Â∆È-Â∆È, ⁄≈-⁄≈ ¬∂’ ◊≈Û∆ Ó∂∫ ‘Ø‡Ò ‹≈¬∂∫◊∂Õ ◊∞µÍ Ó∂∫ ‘È≈, «¬æË ¿πµË
Ó ‘ØÈ≈, ‡≈¬∆Ó ’≈ «Ë¡≈È µ÷È≈, ’µÒ ’≈ «ÁÈ ¡≈Í ’≈ ‘∆ ‘ÀÕ ‘ª, Ï≈‘
√Á∆ ‘Ø◊∆, Ì≈∆ ’æÍÛ≈ Í«‘È ’ «È’ÒÈ≈Õ
¿∞‘ ‡≈Ò∆¡ª ”Â∂ √≈Ó≈È µ÷ Ï≈‘ ÚµÒ Â∞ ÍÀ∫Á∂ ‘ÈÕ ¿∞‘Ȫ «Úµ⁄Ø∫
’∞fi ‹≈‰∂ ª Í«‘Òª Ú∆ «¬ß◊ÒÀ∫‚ Á≈ √Î ’ ⁄∞µ’∂ ‘È Â∂ ’∞fi Ó∂ÿÈ≈ Úª◊
«ÏÒ’∞Ò ÈÚ∂∫Õ Ï≈‘ Ô≈Â∆¡ª È»ß ÒÀ‰ ¡≈¿∞‰ Ú≈«Ò¡ª Á∆ Ì∆Û Òµ◊∆ ‘ج∆ ‘ÀÕ
Ó∂ÿÈ≈ √≈≈ È‹≈≈ Ó≈‰Á∆ ¡≈͉∂ ◊∞µÍ È≈Ò Â∞∆ ‹≈ ‘∆ ‘ÀÕ ¡⁄≈È’
Á∂÷Á∆ ‘À «’ ≈ÚÒ √≈‘Ó‰∂ ¿∞√ Á≈ √Â≈ Ø’∆ ÷Û≈ ‘ÀÕ ¿∞‘ ÿÏ≈ ‹ªÁ∆ ‘À Í
√ßÌÒÁ∆ ‘ج∆ ¿∞√ ÚµÒ Á∂÷Á∆ ‘ÀÕ
ÚÀÒ’Ó ‡» Òß‚È ÎÀÈ∆Õ
Úœ‡?
¡≈¬∂ ÒÚ Ô» ÎÀÈ∆!
≈ÚÒ ‹∆, «¬‘ ’∆ ’«‘ ‘∂ ‘Ø?
Ó∂ÿÈ≈ ‹∆, ¡≈¬∂ ¡ÀÓ √œ∆, ‹Ø Ú∆ ‘Ø«¬¡≈ ¿∞√ Ò¬∆ Ó∞¡≈Î ’ «Á˙Õ
ÓÀ∫ Â∞‘≈È»ß Ï‘∞ «Í¡≈ ’ÁªÕ
‘≈Á√∂ - 141
 ≈ÚÒ ‹∆, «¬‘ «Í¡≈ «¬’ ¡Ò»ÔÈ ‘∞ßÁÀ, «Í¡≈ ª Í≈◊Òª Á∆
Á∞È∆¡ª Á≈ √∞ÎÈ≈ ¡À∫Õ
ÓÀ∫ Í≈◊Ò ‘∆ ¡ªÕ
Í ÓÀ∫ Í≈◊Ò È‘∆∫ ≈ÚÒ ‹∆Õ
Ó∂ÿÈ≈ ‹∆, Ó∞¡≈Î ’ «Á˙Õ ...Á∂÷Ø, ÓÀ∫ Â∞‘≈È»ß ÒÀ‰ ¡≈«¬¡ªÕ
¿∞√∂ Ú’Â ¡È∞≈Ë≈ Á∆ ’Û’ ¡≈Ú≈‹ √∞‰Á∆ ‘À,
Ó∂ÿÈ≈ ÓÀ‚Ó, ∞’Ø È≈, ‹ÒÁ∆ ⁄ÒØ, ‡À’√∆ Ú∂‡ ’ ‘∆ ‘Ø◊∆Õ
≈ÚÒ ‹∆, ÓÀ∫ ‹≈ Ï∆‹∆ ¡ªÕ Â∞√∆∫ ¡≈͉∆ Á∞È∆¡ª «Úµ⁄ ‹∆ÚØ, ÷∞√
‘Ø, ÓÀ∫ Â∞‘≈‚∂ Ò¬∆ Á∞¡≈ ’ª◊∆Õ
ÍÒ∆‹ ÎÀÈ∆Õ
Ó∂ÿÈ≈ ӻߑ ÿ∞Ó≈ ’∂ Â∞ ÍÀ∫Á∆ ‘ÀÕ ¿∞‘ ‘À≈È Ú∆ ‘À Â∂ ÷∞√ Ú∆Õ ≈ÚÒ
⁄œ‘≈È, ÓÀ∫ ‘∞‰ Â∂∆¡ª ◊µÒª «Úµ⁄ È‘∆∫ ¡≈¿∞‰ Ú≈Ò∆Õ Ó∂∂ ’ØÒ Â∂∂ Ò¬∆ ’ج∆
‘ÓÁÁ∆ È‘∆∫Õ ‘∞‰ Ú’Â «È’Ò «◊¡≈ Â∂ «È’«Ò¡≈ Ú’Â ’Á∂ ‘µÊ È‘∆∫
¡≈¿∞∫Á≈Õ Ó∂ÿÈ≈ ⁄µÒ∆ ¡≈͉∆ ¿∞‚≈∆, Â»ß µ÷ ÎÀÈ∆ ¡≈͉∆ ‹∂Ï∑ «Úµ⁄, Ó∂≈
«ÁÒ ’ج∆ «÷‚≈¿∞‰≈ È‘∆∫Õ
¿∞‘ «ÂßÈ ‘Ø Ïß«Á¡ª È≈Ò «¬’ ’≈ «Úµ⁄ Ï«‘ ‹ªÁ∆ ‘ÀÕ ‚≈ ÂÈÓ
Í«‘Òª Ú∆ Òß‚È Á∂ ’¬∆ ◊∂Û∂ Ó≈ ⁄∞µ’≈ ‘À, √Â∂ «Úµ⁄ ¿∞‘ ’∞fi «¬Ó≈ª Ï≈∂
Ú≈’Î∆ ’≈¿∞∫Á≈ ‹≈ «‘≈ ‘ÀÕ Ó∂ÿÈ≈ È»ß «‹Ú∂∫ ’∞fi È‘∆∫ «Áæ√ «‘≈, ¿∞‘È»ß Âª
«√Î √∞‰ «‘≈ ‘À, “ÒÚ Ô» ÎÀÈ∆”Õ «¬‘ ÏØÒ √∞‰È Ò¬∆ ¿∞‘ «’ßÈ≈ ÂÛÎ∆ √∆!
‘∞‰ ‹Á «¬‘Ȫ ÏØÒª Á∆ ’ج∆ ¡«‘Ó∆¡Â È‘∆∫ ‘∆ ª «¬‘ ÏØÒ ¿∞√ Á∂ ’ßȪ
«Úµ⁄ ◊»ß‹ ‘∂ ‘ÈÕ «¬√ ÏßÁ∂ Á∆ «¬‘ «’‘Û∆ ⁄≈Ò ‘ج∆? ¡µ◊∂ Â»ß ÓÀÈ»ß ÊØÛ≈ ÷≈Ï
’∆Â≈? ‹Ø Ú∆ ‘À, ÓÀ∫ Â∂∆¡ª ◊µÒª «Úµ⁄ È‘∆∫ ¡≈¿∞‰≈Õ
‚∂Û ’∞ ÿ߇≈ ¿∞‘Ȫ È»ß Íz∆Ó∆¡ «¬µÈ ‘Ø‡Ò Â’ Òµ◊≈Õ ¡◊Û-«Í¤Û
√≈∆ ‡∆Ó ‘∆ Í‘∞ß⁄ ◊¬∆Õ ¡È∞≈Ë≈ È∂ ÓÀÈ∂‹ ÂØ∫ ÒÀ ’∂ ¿∞‘Ȫ È»ß ’Ó«¡ª Á∆¡ª
⁄≈Ï∆¡ª Á∂ «ÁµÂ∆¡ªÕ √Ì È∂ ÁØ-ÁØ ‘Ø ’∂ «¬’-«¬’ ’Ó≈ √ªÌ «Ò¡≈ Í Ó∂ÿÈ≈
È»ß «¬’µÒ∆ È»ß ’Ó≈ «Ó«Ò¡≈Õ «’¿∞∫«’ ‡∆Ó «Úµ⁄ «ÂßÈ ‘∆ ¡œª √È, Á»‹∆¡ª
ÁØ ¡œª «¬’ Á»‹∂ È»ß ‹≈‰Á∆¡ª √È √Ø «¬’ ’Ó∂ «Úµ⁄ ⁄Ò∂ ◊¬∆¡ª Â∂ Ó∂ÿÈ≈
«¬’µÒ∆ ‘∆Õ ¿∞‘ «¬Ú∂∫ ‘∆ ÷∞√ √∆Õ ¡È∞≈Ë≈ ¿∞‘Ȫ È»ß Áµ√‰ Òµ◊∆,
Ú≈¬∆-Î≈¬∆ ’≈ Í≈√Ú‚ ¡≈Í ’≈¿»∫‡ √∂ Ò∂ √’Â∂ ‘Ø, «¬ß‚∆¡≈ ÎØÈ
’È∂ ’∂ Ò¬∆ Ò≈«¬’≈ ‹ª «ÒÏ≈≈ ’≈ «√ßÓ ·∆’ ‘∂◊≈Õ Ô‘ «√ßÓ ¡≈Ó Á∞’≈ÈØ∫
√∂ «ÓÒ ‹≈Â≈ ‘ÀÕ ÷≈È≈ ÷≈È∂ ’∂ Ò∆¬∂ ¡≈Í ’Ø ‚≈¬∆«Èß◊ ‘≈Ò Ó∂∫ ‹≈È≈ ‘Ø◊≈Õ
¡≈Í ’∂ Ò∆¬∂ È≈√Â≈ ¡œ ≈ ’≈ ÷≈È≈ Î∆ ‘À, Á∞Í«‘ ’≈ ÷≈È≈ ¡≈Í ’Ø Ï≈‘
÷≈È≈ ÍÛ∑∂◊≈Õ Ó∂≈ Òß‚È ’≈ Ó∞Ï≈¬∆Ò ÈßÏ È؇ ’ ÒØ, ¡◊ ’ج∆ ÍzœÏÒÓ ‘Ø
ÂØÕ ’µÒ ’≈ ¡≈Í ’≈ «ÁÈ ÷≈Ò∆ ‘ÀÕ ¡≈Í ’‘∆∫ ÿ»ÓÈ∂ ‹≈ √’Â∂ ‘À∫Õ
‘≈Á√∂ - 142
√≈«¡ª È∂ «√ÀÍ√È ”Â∂ ÏÀ·∆ ’∞Û∆ ÂØ∫ Ú≈¬∆-Î≈¬∆ Á≈ Í≈√Ú‚ «Ò¡≈Õ
√≈∂ ¡≈ÍØ-¡≈͉∂ ’Ó«¡ª «Úµ⁄ ⁄Ò∂ ◊¬∂Õ Ó∂ÿÈ≈ È∂ ¡≈͉∂ ’Ó∂ È»ß «È‘≈«¡≈Õ
«¬ß‚∆¡≈ Á∂ ‘؇Ҫ Ú◊≈ ’Ó≈ ‘∆ √∆, ‹≈ ’∞ √Î≈¬∆ ÚË∂∂ √∆Õ ¿∞‘ Ï‘∞ ʵ’∆
‘ج∆ ª È‘∆∫ √∆ Í ¿∞‘ ÏÀ‚ ”Â∂ «‚◊ ͬ∆Õ Í«‘Òª ¿∞√ È∂ ‹∆ÚÈ‹Ø Ȼß
Ú‡√¡ÀÍ ”Â∂ √∞È∂‘≈ ¤µ«‚¡≈ «’ ¿∞‘ Í‘∞ß⁄ ◊¬∆ ‘ÀÕ «Î Î∂√Ï∞µ’ Â∂ ÍØ√‡ Í≈¬∆,
-Òß‚È! Â∂∂ Íz∆Ó∆¡ «¬µÈ ‘Ø‡Ò «Úµ⁄, ¡≈≈ÓÁ∂‘ ’Ó≈, ÈÓ
«Ï√Â, È∆∫Á Á∆ ¡√Ò∆ ÍÈ≈‘◊≈‘Õ
’∞fi Á∂ ¿∞Ú∂∫ ‘∆ ͬ∆ ‘∆Õ ‹∂ ≈ÚÒ È≈Ò Î∂√Ï∞µ’ ”Â∂ ≈ÏÂ≈ ‘∞ßÁ≈ ª
‹» Í∞µ¤Á∆, “◊Úª„∆˙, ‹≈◊Á∂ «’ √∞µÂ∂?”
***
’∂∫Á∆ Òß‚È Á≈ «¬Ò’≈ ‘œÒÏœÈÕ «¬Ê∂ ‘∆ ‘À Ì≈Â∆ √Î≈Â÷≈È≈Õ
«¬Ê∂ ‘∆ ¡µ‹ ÁØ «ÁȪ √ÀÓ∆È≈ √∞» ‘؉ ‹≈ «‘≈ ‘ÀÕ √ÀÓ∆È≈ Á≈ «Ú√≈ ‘À Ì≈Â∆
‚≈«¬√ÍØ≈Õ «¬√ √ÀÓ∆È≈ Á≈ Ó∞µ÷ Ó’√Á Ì≈Â∆ Ó»Ò Á∂ ÒØ’ª È»ß Ì≈ È≈Ò
‹ØÛÈ≈ ‘À ª ‹Ø ¡Ó∆ Ì≈Â∆ ¡≈͉∂ «ÍµÂ∆ Ó∞Ò’ «Úµ⁄ ÍÀ√∂ «ÈÚ∂√ ’ √’‰Õ
Ì≈ Á∆ ÈÚ∆∫ √’≈ ÏzÂ≈È∆¡ª «Úµ⁄ Ú√Á∂ Ì≈Â∆ Ó»Ò Á∂ ͻߋ∆ ÍÂ∆¡ª È»ß
Áµ√‰≈ ⁄≈‘∞ßÁ∆ ‘À «’ ‹∂ ¿∞‘ Ì≈ «Úµ⁄ ’≈ØÏ≈ ’È Âª ¿∞‘Ȫ Á∆ ‘ Â∑ª
È≈Ò «‘Î≈‹Â ’∆Â∆ ‹≈Ú∂◊∆Õ ÈÚ∆∫ √’≈ Ì≈Â∆ Ó»Ò Á∂ ÒØ’ª È»ß ‘ Â∑ª
È≈Ò ÷∞√ µ÷‰ Á∆ ’Ø«√√ ’Á∆ ‘À «’¿∞∫«’ √≈‚∂ ÒØ’ ‘∞‰ ÏzÂ≈ÈÚ∆ √’≈
«Úµ⁄ Ú∆ ‘È Â∂ ÏzÂ≈ÈÚ∆ √’≈ Á∆¡ª È∆Â∆¡ª ÿÛÈ «Úµ⁄ Ú∆ «‘µ√≈ ÒÀ∫Á∂
‘ÈÕ ¿∞‘ ‹» ¡≈͉∂ «ÍµÂ∆ Ó∞Ò’ Á∂ ‘µ’ «Úµ⁄ È∆Â∆¡ª ÿÛÈ Á∆ ’Ø«√√
’È◊∂Õ √Î≈Â÷≈È∂ Á∆ «¬Ó≈ Á∂ ¡µ◊∂ ª √≈∂ ÁÎÂ ‘È Â∂ «Íµ¤Ò∂ «‘µ√∂
«Úµ⁄ «¬’ Úµ‚≈ ‘≈Ò ‘ÀÕ Ï‘∞ √≈∂ ÒØ’ «¬’ Úµ‚∂ √≈∂ ÁÚ≈‹∂ ≈‘∆∫ ¡ßÁ ‹≈
‘∂ ‘ÈÕ ‘ ‹≈‰ Ú≈Ò∂ È»ß √÷ √∞µ«÷¡≈ «Úµ⁄ Á∆ Òßÿ‰≈ ÍÀ∫Á≈ ‘ÀÕ ‘≈Ò ¡ßÁ
Á∂√ Ì◊Â∆ Á∂ ◊∆ ڵ‹ ‘∂ ‘ÈÕ
Ì≈Â∆ ‚ÀÒ∆◊∂‡ª È»ß «¬’ «Ú√∂√ ÁÚ≈‹∂ ≈‘∆∫ ¡ßÁ «Ò¡ªÁ≈ ‹ªÁ≈
‘ÀÕ ¿∞‘Ȫ √≈«¡ª È»ß «¬’-«¬’ ÷≈√ ¡≈¬∆‚∆ ’≈‚ «ÁµÂ≈ ‘Ø«¬¡≈ ‘À ‹Ø ¿∞‘Ȫ
Á∂ ◊Òª «Úµ⁄ Ò‡’ «‘≈ ‘ÀÕ ‘≈Ò «Úµ⁄ ’≈Î∆ Ì∆Û ‘ÀÕ ‹≈‰» ÒØ’ «¬’ Á»‹∂ È»ß
«ÓÒ ‘∂ ‘ÈÕ ’¬∆ ÒØ’ª È≈Ò ¡È∞≈Ë≈ ‚ÀÒ∆◊∂‡ª Á∆ ‹≈‰-͵¤≈‰ ’≈ ‘∆ ‘ÀÕ
Ó∂ÿÈ≈ «¬‘ √Ì Ï‘∞ «ÁÒ⁄√Í∆ È≈Ò Á∂÷ ‘∆ ‘ÀÕ ¿∞√ È»ß «Íµ«¤˙∫ ’ج∆ ¡≈÷Á≈
‘À,
‘ÀÒØ ÎÀÈ∆!
¿∞‘ ÿ∞ßÓ ’∂ Á∂÷Á∆ ‘À,
≈ÚÒ ‹∆ Â∞√∆∫ «¬µÊ∂?
ÓÀ∫ Â∞‘≈È»ß «ÓÒ‰ ¡≈«¬¡ªÕ
‘≈Á√∂ - 143
 Áµ√Ø, ’ج∆ ’ßÓ √∆?
‹∆, «¬‘Ø «’ ’«‘‰≈ √∆, “¡≈¬∂ ÒÚ Ô» ÎÀÈ∆”!
≈ÚÒ ‹∆, Â∞√∆∫ ÁØ‘«Â¡ª-Íث¡ª Ú≈Ò∂ ÏßÁ∂ ‘Ø, «¬‘ √ÏÁ Â∞‘≈È»ß
√ØÌ≈ «ÁßÁ≈ ÌÒ≈! È≈Ò∂ «Í¡≈ ª «¬’ √È’ ‘∞ßÁ∆ ¡ÀÕ
Ó∂ÿÈ≈ ◊µÒ ’ ‘∆ ‘∆ ‘À «’ ‚ÀÒ∆◊∂‡ Á≈ «¬’ ÓÀ∫Ï ¿∞‘Ȫ Á∂ ’ØÒ
Á∆ Òßÿ‰ Òæ◊Á≈ ‘À,
‘ÀÒØ ‚≈’‡ ÁµÂ, «¬È ’Ø «ÓÒØ, Ô‘ ‘À∫ «Ó√‡ ≈ÚÒ ⁄œ‘≈È, Ô‘
Òß‚È Ó∂∫ ‘∆ «‘Â∂ ‘À∫Õ ÚÀ√∂ ‘Ó≈∂ ¡ßÏ≈Ò≈ √∂ ‘À∫Õ
¡≈Í ¡ßÏ≈Ò≈ √∂ ¡œ Òß‚È Ó∂∫, «Î ÂØ∫ Ó∂ÿÈ≈ ‹∆ Òß‚È ¡≈Í ’≈ ‘∆
‘»¡≈Õ
Í Ô‘ ¡ßÏ≈Ò≈ Ú≈ÒØ∫ ’Ø Ì≈˙ È‘∆∫ Á∂Â∂Õ
ÁÀ‡”√ ÏÀ‚Õ
¡≈÷Á≈ ‚≈’‡ ÁµÂ ¡µ◊∂ «È’Ò ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ ≈ÚÒ ¡≈÷Á≈ ‘À,
Ó∂ÿÈ≈ ‹∆, ‹Ø ’∞fi ‘Ø«¬¡≈ ÓÀ∫ ¿∞√ Ò¬∆ Ó∞¡≈Î∆ Óß◊ÁªÕ
Ó∞¡≈Î∆ ’≈‘Á∆? ‹Ø ‘Ø«¬¡≈ √Ø ·∆’ ‘Ø«¬¡≈Õ Â∞‘≈‚∆¡ª √≈∆¡ª ◊µÒª
√µ⁄∆¡ª √ÈÕ ÓÀ∫ ª √◊Ø∫ Â∞‘≈‚≈ ËßÈÚ≈Á ’È≈ «’ Ó∂∆¡ª ¡µ÷ª ÷ØÒ∑ «ÁµÂ∆¡ªÕ
ÓÀ∫ Â∞‘≈È»ß Â∞‘≈‚∂ ‘Ø‡Ò ¡≈ ’∂ «ÓÒ √’Áª?
«’¿∞∫ È‘∆∫?
Íz∆Ó∆¡ «¬µÈ Ȫ Á∂ ‘Ø‡Ò Òß‚È Á∂ ‘ «¬Ò≈’∂ «Úµ⁄ ‘ÀÈ, Â∞√∆∫
«’‘Û∂ Íz∆Ó∆¡ «¬µÈ «Úµ⁄ ·«‘∂ ‘Ø?
«¬‘ ª È‘∆∫ ÍÂ≈Õ
‹Á Â’ ¡È∞≈Ë≈ ⁄’ÚÂ∆ ¿∞√ È»ß ¡≈Ú≈‹ Ó≈ ÒÀ∫Á∆ ‘ÀÕ
√Ú∂∂ «◊¡≈ª Ú‹∂ √ÀÓ∆È≈ √∞» ‘Ø«¬¡≈Õ ‘≈¬∆ ’«Ó√È Á∂ «¬’
’Ó⁄≈∆ È∂ √‡∂‹ ”Â∂ ÏÀ·‰ Ò¬∆ ÷≈√ «Ú¡’Â∆¡ª È»ß Ú≈∆-Ú≈∆ √µ«Á¡≈Õ
«¬‘Ȫ «Úµ⁄ «¬’ ‘≈¬∆ ’«Ó√È √∆, «¬’ ÏzÂ≈È∆¡ª «Úµ⁄Ò∂ Ì≈Â∆ «Ú˙Í≈∆¡ª
Á∆ √Ì≈ Á≈ ÍË≈ÈÕ «¬’ «¬ß‚∆¡≈ Á∂ «Ú˙Í≈∆¡ª Á≈ ÍzÂ∆«ÈË Â∂ «¬’ ÓßÂ∆
Ì≈Â∆ √’≈ ÚæÒØ∫ Ú∆ √∆Õ Ë»ß¡ª-Ë≈ Ì≈√È ‘؉ Òµ◊∂Õ Ì≈Â∆ √’≈ Á∆¡ª
¿∞ÍÒÌÁ∆¡ª Ï≈∂ ÓßÂ∆ È∂ ◊µÒ ’∆Â∆ Â∂ ÍÀ√∂ ÷⁄‰ Ò¬∆ «Ú˙Í≈∆¡ª È»ß
√µÁ≈ «ÁµÂ≈Õ ÁØ Ì≈√Ȫ ÂØ∫ Ï≈¡Á ‚ÀÒ∆◊∂‡ª Á∂ Ì≈√È √∞» ‘Ø ◊¬∂Õ ‘ ‚ÀÒ∆◊∂‡
È∂ Ì≈Â∆ ‚≈«¬√ÍØ≈ È»ß Úµ÷-Úµ÷ ’ØÈ ÂØ∫ Ú≈«⁄¡≈Õ √Ì Ï≈‘ Ú√∂ Ì≈Â∆¡ª
Á∆ Ì≈ È≈Ò «Í¡≈ Á∆ Í√ß√≈ ’Á∂ √ÈÕ «¬’ Í⁄≈ «¬√ «Ú√∂ ”Â∂ √∆ «’
Ì≈Â∆ ‚≈«¬√ÍØ≈ ¡≈͉∂ «ÍµÂ∆ Ó∞Ò’ Á∆ √Ó≈‹’ Â∂ √«Ì¡≈⁄≈’ Âœ ”Â∂
«’Ú∂∫ ÓµÁÁ ’ √’Á≈ ‘ÀÕ Ó∂ÿÈ≈ Á≈ Í⁄≈ Á»‹∂ «ÁÈ √∆Õ Ï∞Ò≈∂ «‘ßÁ∆ Â∂
¡ß◊∂‹∆ «Úµ⁄ Ò-«ÓÒ≈ ÏØÒÁ∂ √ÈÕ Ó∂ÿÈ≈ «ÏȪ √Ì ‚ÀÒ∆◊∂‡ª È»ß ‘∆ Í«‘Òª
‘≈Á√∂ - 144
«Ú√∂ Á∂ ’∂ Í⁄∂ «Ò÷Ú≈¬∂ ‘ج∂ √ÈÕ Ó∂ÿÈ≈ È∂ ¡≈͉≈ Ì≈√È ¡ß◊∂‹∆ «Úµ⁄ ‘∆
«ÁµÂ≈Õ ¿∞√ È∂ Ì≈√È «Ò÷ «Ò¡≈ √∆Õ ¿∞√ È∂ ¡µË≈ ÿ߇≈ ÏØÒ‰ ‹Ø◊≈ Ì≈√È
«Ò«÷¡≈ √∆ Í ¿∞√ È∂ ⁄≈Ò∆ «Ó߇ ÒÀ Ò¬∂Õ ≈ÚÒ Á»‹∂ «ÁÈ Ú∆ ¡≈«¬¡≈Õ Á»‹∂
«ÁÈ Ú∆ Ó∂ÿÈ≈ È∂ ¿∞√ È»ß ¡‰◊œÒ «ÁµÂ≈Õ ¿∞‘ √ÓfiÁ∆ √∆ «’ «¬‘ ‹»∆ Ú∆ ‘ÀÕ
√ÀÓ∆È≈ Ï‘∞ ‘∆ ’≈ÓÔ≈Ï √∆Õ Ì≈Â∆ ‘≈¬∆ ’«Ó√È ¡√Ø’ Á»Ï∂
Ï‘∞ ÷∞√ √∆Õ ¿∞√ È∂ √≈ÓÒ ‘؉ Ú≈Ò∂ ÒØ’ª Á≈ ÷≈√ ’ ’∂ «¬ß‚∆¡≈ ÂØ∫ ¡≈¬∂
‚ÀÒ∆◊∂‡ª Á≈ «Ú√∂√ ËßÈÚ≈Á ’∆Â≈Õ √ÀÓ∆È≈ ÷ÂÓ ‘؉ ÂØ∫ Ï≈¡Á ‚ÀÒ∆◊∂‡ª Á∆
‡∆Ó È»ß «¬’ ’Ó∂ «Úµ⁄ ÒÀ ‹≈«¬¡≈ «◊¡≈ «‹Ê∂ ¿∞‘Ȫ È»ß «¬’-«¬’ Í√ß√≈
͵Â Â∂ Íß‹-Íß‹ √œ Íœ∫‚ È’Á «ÁµÂ≈ «◊¡≈Õ √≈Ó È»ß ¿∞‘Ȫ È»ß Ú≈Í√ ‘؇Ò
¤µ‚ «ÁµÂ≈ «◊¡≈Õ ‘Ø‡Ò Í∞µ‹«Á¡ª ‘∆ √≈∂ «Î’ ’È Òµ◊∂ «’ ‹Á ‘ÎÂ≈
÷ÂÓ ‘Ø«¬¡≈ ª ¿∞‘ «’æÊ∂ ‹≈‰◊∂Õ Ó∂ÿÈ≈ È»ß Ï‘∞Â≈ «Î’ È‘∆∫ √∆Õ ¿∞√ ’ØÒ
ÍÓÍ≈Ò ‘À ‘∆ √∆Õ
Ó∂ÿÈ≈ ¡µËÒ∂‡∆ «Ï√Â «Úµ⁄ ÏÀ·∆ ‘ÀÕ «¬‘Ȫ ÁØ «ÁȪ «Úµ⁄ ’∆-’∆
‘Ø«¬¡≈ ¿∞√ Á≈ ‹≈«¬‹≈ ÒÀ ‘∆ ‘ÀÕ ¿∞√ «ÁÈ ¬∂¡ÍØ‡ ”Â∂ Ú∆Õ √≈«¬Á ÓÀ∫ ·∆’
È‘∆∫ ’∆Â≈Õ «‹‘Û≈ ¬∂È∆¡ª ’Ø«√√ª ’ «‘≈ ‘À √≈«¬Á «Í¡≈ ‘∆ ’Á≈ ‘ØÚ∂,
√≈«¬Á ¿∞√ Á∆ ¡≈ÂÓ≈ ‹≈◊ ͬ∆ ‘ØÚ∂Õ È‘∆∫ È‘∆∫, ÓÀ∫ ‹Ø ’∆Â≈ «ÏÒ’∞Ò ·∆’
’∆Â≈Õ ¿∞√ È»ß ¡‰◊œÒ‰≈ ‘∆ ‹≈«¬‹ √∆Õ ‹∂ Ó∂≈ «Í¡≈ «¬’ Í≈√Û ‘∞ßÁ≈ ª
◊µÒ ‘Ø √∆ Í ¿∞‘ Í»∆ Â∑ª «Í¡≈ Á≈ «¬‹‘≈ ’’∂, Òµ÷ª Ú≈¡Á∂ ’’∂,
ÓÀÈ»ß √∞ÎÈ∂ «Á÷≈ ’∂ «Î √∞Ë≈ Ó◊ Òµ◊ ’∂ «Íµ¤∂ ‘«‡¡≈, «¬‘ √Ì Ó∞¡≈Î∆ ÔØ◊
È‘∆∫Õ
¿∞√ Á∂ ÎØÈ ¿∞Í ÓÀ√ß‹ Á∆ «¬’ ÿ߇∆ Úµ‹∆Õ ¿∞√ È∂ √Ø«⁄¡≈ «’
≈ÚÒ ‘∆ ‘ØÚ∂◊≈ Í «¬‘ ÍÓÍ≈Ò √∆Õ ¿∞‘ Ó∂ÿÈ≈ Á≈ ‘≈Ò-⁄≈Ò Í∞µ¤ «‘≈ √∆
Â∂ ÎØÈ ’È Ò¬∆ ’«‘ «‘≈ √∆Õ Ó∂ÿÈ≈ È∂ ¿∞√∂ Ú∂Ò∂ ‘∆ ÎØÈ ’ «Ò¡≈Õ ≈‹∆-
÷∞√∆ ÂØ∫ Ï≈¡Á ÍÓÍ≈Ò ÏØ«Ò¡≈,
Ì»¡≈ ‹∆, Â∞√∆∫ «Î’ È≈ ’Ø, «‹ßÈ≈ «⁄ Ó‹∆ Ó∂∂ ’ØÒ ‘ØÕ «‹√ ÿ
«Úµ⁄ ÓÀ∫ «‘ßȪ, ¿∞√ ¡ß‡∆ È»ß ÓÀ∫ Áµ«√¡≈ √∆ «’ Ó∂∂ Ì»¡≈ ‹∆ È∂ «¬’ ‘ÎÂ≈ «¬Ê∂
«‘‰≈, ¿∞‘ ’«‘ßÁ∆ Ì≈Ú∂∫ «‹ßÈ∂ «ÁÈ Ó‹∆ ‘ØÕ
·∆’ Ï∂‡≈, «‹µÁ‰ ÓÀ∫ ‘Ø‡Ò Á≈ ’Ó≈ ¤µ‚‰≈ ‘Ø«¬¡≈ ‡À’√∆ ÒÀ ’∂ Â∂∂
’ØÒ ¡≈ ‹≈Úª◊∆, ÓÀÈ»ß ¡≈͉≈ ¡À‚√ ‡À’√ ’Á∂Õ
È‘∆∫ Ì»¡≈ ‹∆, ‡À’√∆ Ï‘∞ ӫ‘ß◊∆ ÍÀ‰∆ ¡ª, Â∞√∆∫ ÓÀÈ»ß Áµ«√˙, ÓÀ∫ ¡≈
’∂ «‡¿»Ï «Úµ⁄ ÒÀ ‹≈Úª◊≈, Ó∂≈ ÓÂÒÏ ¡ß‚-◊≈¿»∫‚ ‡∂È «Úµ⁄Õ
***
√≈∂ ‚ÀÒ∆◊∂‡ ¡È∞≈Ë≈ Á∆ ¿∞‚∆’ ’ ‘∂ √ÈÕ ¡µ‹ ¡≈ ’∂ ¿∞√ È∂
¡◊Ò≈ ÍØ◊≈Ó Áµ√‰≈ √∆Õ ’µÒ ¡È∞≈Ë≈ È∂ ÊØÛ≈ «‹‘≈ Áµ«√¡≈ √∆ «’ Òß‚È
‘≈Á√∂ - 145
Á∆¡ª Á∂÷‰-ÔØ◊ Ê≈Úª ”Â∂ «‡’‡ Òæ◊Á≈ √∆ ¿∞√ Á∂ ÚØ⁄ Á∂‰∂ √ÈÕ Òß‚È
Á∆¡ª ϵ√ª ‹ª ¡ß‚-◊≈¿»∫‚ «Úµ⁄ ÿ∞ßÓ‰ Ò¬∆ ˙¬∂√‡ ’≈‚ Ú∆ Á∂‰∂ √ÈÕ
¡È∞≈Ë≈ Á√ Ú‹∂ ¡≈¬∆Õ
Ô∂ √ÀÓ∆È≈ Ï‘∞ ’≈ÓÔ≈Ï ‘≈Õ ¡≈‹ ’∆ √Ì∆ Ó∂È ¡÷Ï≈Ø∫ Ó∂∫ «¬√
’≈ «‹’ ‘ÀÕ «¬ß‚∆¡≈ √∂ Îœ∂È «Ó«È√‡ ’≈ Ú∆ √ ¡√Ø’ Á»Ï∂ ‹∆ ’Ø ÚË≈¬∆ ’≈
ÎØÈ ¡≈«¬¡≈ ‘ÀÕ «¬√∆ ÷∞√∆ Ó∂∫ ¡◊ ¡≈Í ⁄≈‘∂∫ ÂØ ¬∂’ ‘ÎÂ≈ «¬√∆ ‘Ø‡Ò Ó∂∫ ¡œ
«‘ √’Â∂ ‘À∫Õ ‘Ó ¡≈Í ’≈ «‡’‡ Ú∆ ¡≈◊∂ ’≈ ’Ú≈ Á∂∫◊∂Õ
√≈∂ ÷∞√∆ «Úµ⁄ Â≈Û∆¡ª Ó≈È Òµ◊∂Õ
‹À√∂ ÓÀ∫ È∂ ¡≈Í √Ì ’Ø ÏØÒ≈ Ê≈ «’ ’∞√ ÚØ⁄ Á∂∫◊∂ «‹È √∂ ¡≈Í ÓÀ‚Ó
‡»√À‚, Òß‚È ¡≈¬∆, ‡≈Ú ¡œÎ Òß‚È, √∆ Ò≈¬∆Î Ï◊À≈ Á∂÷ √’Â∂ ‘À∫Õ ¡œ ¡≈Í
’Ø Â∆È «ÁÈ ’∂ Ò∆¬∂ Òß‚È ÿ»ÓÈ∂ ’≈ ˙¬∂√‡ ’≈‚ Ú∆ ‘ÀÕ ¡≈Í Ïµ√ Ó∂∫ ‹≈¬∂∫
‹ª «‡¿»Ï Ó∂∫Õ Á»√∂ ‘ÎÂ≈ ¡◊ «‘È≈ ‘À ÂØ ÿ»ÓÈ∂ ’≈ ÷⁄ ¡≈Í ’Ø ÷∞Á ’È≈
ÍÛ∂◊≈Õ
Á√ª «Úµ⁄Ø∫ ÁØ ‚ÀÒ∆◊‡ ª ‘ÎÂ∂ Ï≈¡Á ‘∆ Ó∞ÛÈ≈ ⁄≈‘∞ßÁ∂ √ÈÕ Ï≈’∆
¡µ·ª Á∂ Ȫ ¡È∞≈Ë≈ È∂ ÒÀ Ò¬∂Õ
‹Ø ÒØ◊ ·«‘ ‘∂ ‘À∫ ¿∞È ’Ø ÁØ √Ò≈‘ Á»ß◊∆, ¬∂’ ÂØ «’ ¡≈Í «¬È Â∆È
«ÁÈØ∫ Ó∂∫ Òß‚È Á∂÷Ø ¡œ Á»√≈ ‘ÎÂ≈ Í»≈ «¬ß◊ÒÀ∫‚ Á∂÷ √’Â∂ ‘ØÕ Òß‚È √∂ ¬∂’-
¬∂’ «ÁÈ ’∂ ‡» ’∂ Ò∆¬∂ ϵ√∂∫ ⁄ÒÂ∆ ‘À, ‘Ø‡Ò ’∆ «√ÀÍ√È √∂ Í»∆ «¬ÈÎØÓ∂√È
«ÓÒ ‹≈¬∂◊∆Õ Á»√∆ Ô∂ «’ ¡◊Ò∂ ‘ÎÂ∂ Ú∆ ¡≈Í ◊∞µÍ Ó∂∫ ‘∆¬∂Õ ◊∞µÍ Ó∂∫
ÿ»ßÓÈ≈ ¡≈√≈È ‘∂◊≈ ¡œ √√Â≈ ÍÛ∂◊≈Õ ◊∞µ‚ Òµ’!
¡≈÷Á∆ ¡È∞≈Ë≈ ⁄’ÚÂ∆ «‹Ú∂∫ ¡≈¬∆ √∆, ’≈‘Ò∆ È≈Ò ⁄Ò∂ ◊¬∆Õ
◊∞µÍ «Ú⁄Ò∂ ÂÈ≈Ó, ’∞Ó≈«Òß◊Ó Â∂ ‘∆√ Ô≈ÁÚ Í«‘Òª Ú∆ «¬ß◊ÒÀ∫‚ ¡≈¬∂
‘ج∂ √ÈÕ ‘∆√ Ô≈ÁÚ È»ß √≈«¡ª È∂ ¡≈͉≈ ‡∆Ó Ò∆‚ ω≈ «Ò¡≈Õ √Ì È∂
√Ò≈‘ ’∆Â∆ «’ «‹Ú∂∫ ¡È∞≈Ë≈ ¡≈÷Á∆ √∆, ¿∞‘ «¬’µ·∂ ‘∆ «‘‰◊∂Õ ‘∆√
Ô≈ÁÚ ÏØ«Ò¡≈,
ÁØ√ÂØ, ‘∞‰ √≈∂ √œ«Íß◊ Ï◊À≈ ’ ÒÚØ, √≈Ó È»ß Ï؇ ≈‘∆∫ «Ú Ê∂Ó‹
«Úµ⁄ ÿ∞ßÓª◊∂, Ê∂Ó‹ «Úµ⁄Ø∫ ≈Â È»ß Òß‚È Á∂÷‰ Á≈ Ó‹≈ ‘∆ ’∞fi ‘Ø ‘ÀÕ
Ô≈ÁÚ ‹∆, Ó∂∂ ÂØ∫ Ï‘∞Â≈ Â∞«¡≈ È‘∆∫ ‹≈‰≈Õ
Ó∂ÿÈ≈ ‹∆, Â∞√∆∫ «Î’ È≈ ’Ø, ¡ß‚-◊≈¿»∫‚ «Úµ⁄ ‘∆ ¿∞Ê∂ Â’
‹≈Úª◊∂Õ
«¬‘ ÂÀ¡ ’’∂ ¿∞‘ ¡≈Ò∂-Á∞¡≈Ò∂ Á∂ √‡Øª «Úµ⁄ ‹≈ ÚÛ∂Õ ‘Ø‡Ò Á∂
È∂Û∂ ’¬∆ √‡Ø √ÈÕ Ó∂ÿÈ≈ È»ß «’√∂ È∂ Áµ«√¡≈ √∆ «’ ÈÀ’√‡ Á∂ ’æÍÛ∂ Ï‘∞Â
Í≈¬∂Á≈ ‘∞ßÁ∂ ‘ÈÕ ¿∞√ È»ß ÈÀ’√‡ √‡Ø È≈Ò Á∆ ◊Ò∆ «Úµ⁄ ‘∆ ÒµÌ «◊¡≈Õ
Ó∂ÿÈ≈ «’√∂ ⁄∆‹ È»ß ⁄∞µ’Á∆ Â∂ «¬Ú∂∫ Ú≈Í√ µ÷ «ÁßÁ∆ «‹Ú∂∫ ’߇ ÍÀ «◊¡≈ ‘ØÚ∂Õ
‘≈Á√∂ - 146
’∆ÓÂ È»ß ∞͵¬∆¡ª «Úµ⁄ ‹Ï ’’∂ «‹¿∞∫ Á∂÷ «Ò¡≈ ‘∞ßÁ≈Õ ⁄∆‹ª Ï‘∞ ӫ‘ß◊∆¡ª
√È Í ¿∞√ È∂ ÷∆ÁØ-ÎØ÷ ª ’È∆ ‘∆ √∆Õ √≈∂ √‡≈Î È∂ ‘∆ ¿∞√ ÂØ∫ ¡≈√ª
µ÷‰∆¡ª √ÈÕ ‹∆ÚÈ‹Ø Ҭ∆ «¬’ ‹À’‡ ÒÀ Ò¬∆, ¡≈͉∂ Ò¬∆ ’∞fi ¡ß‚-◊≈ÓÀ‡ ß Õ
¡≈͉∂ √‡≈Î Á∂ ÓÁ ÓÀ∫Ïª Ò¬∆ ’Ó∆‹ª Â∂ ¡œª Ò¬∆ ’؇∆¡ªÕ √∆ÂÒ≈ Ò¬∆ Ú∆
’؇∆ ÒÀ Ò¬∆Õ ’∞fi Ó∂’¡µÍ Á≈ √≈Ó≈È È≈Ò Á∂ √‡Ø «Úµµ⁄Ø∫ «ÓÒ «◊¡≈Õ
Ó∂ÿÈ≈ ‘≈Ò∂ √‡Ø «Úµ⁄ ‘∆ √∆ «’ ÍÓÍ≈Ò Á≈ ÎØÈ ¡≈ «◊¡≈,
Ì»¡≈ ‹∆, ’Á ¡≈Úª Â∞‘≈È»ß ÒÀ‰? ÓÀ∫ ¡◊Ò∂ ‘ÎÂ∂ Á∆¡ª ¤∞µ‡∆¡ª ’
Ò¬∆¡ªÕ
Ï∂‡≈, ‘≈Ò∂ «ÂßÈ «ÁÈ Âª «¬√∂ ‘Ø‡Ò «Úµ⁄ ‘ª Í √≈È»ß «¬’ ‘ÎÂ≈ ‘Ø
«¬√∂ ‘Ø‡Ò «Úµ⁄ «‘‰ Á≈ √Óª «ÓÒ «◊¡À, √Ø ‘∞‰ ÒØÛ È‘∆∫ ÍÀ‰∆, Â»ß ’ßÓ ÂØ∫
¤∞µ‡∆ È≈ ÒÀÕ «‹√ «ÁÈ Ú∆ Â∂∂ ’ØÒ ‡≈¬∆Ó ‘Ø«¬¡≈ ¡≈ ‹≈Ú∆∫ Í Í«‘Òª ÎØÈ ’
ÒÚ∆∫, «’¿∞∫«’ ÓÀ∫ ¡≈͉∂ ÁØ√ª È≈Ò Ï≈‘ Ú∆ ◊¬∆ ‘∞ßÈ∆ ¡ªÕ
¡◊Ò∂ «ÁÈ ¿∞‘ √Ú∂∂ Á√ Ú‹∂ ‘Ø‡Ò «Úµ⁄Ø∫ «È’Ò∂, √≈≈ «ÁÈ ÿ∞ßÓÁ∂
‘∂, ≈Â È»ß Êµ’ ’∂ Ú≈Í√ Ó∞ÛÁ∂ ‘ÈÕ ‘Ø‡Ò «Úµ⁄ ÚÛ«Á¡ª ‘∆ «√ÀÍ√«È√‡
Ó∂ÿÈ≈ È»ß «¬’ «⁄µ·∆ «ÁßÁ∆ ‘ÀÕ «¬‘ ≈ÚÒ Á∆ ‘ÀÕ ¿∞‘ ÷ØÒ∑Á∆ ‘ÀÕ «Ò«÷¡≈ ‘À,
“ÎÀÈ∆ ‚≈«Òß◊, Ï≈¬∆ ¡’»Ï È»ß ∞¡≈«¬Ò ¡ÒÏz‡ ‘≈Ò «Úµ⁄ Ó√‘» «◊‡≈«√‡
‹Ø¡ ÏØÈ≈Ó≈√≈ Á≈ ’œÈ√‡ ‘À, ÓÀ∫ ÁØ «‡’‡ª ÷∆Á µ÷∆¡ª ‘ÈÕ ÓÀÈ»ß ÎØÈ ’Ø, ÓÀ∫
Â∞‘≈È»ß ‘Ø‡Ò ÂØ∫ «Íµ’ ’ ÒÚª◊≈Õ”
«⁄µ·∆ «Úµ⁄ ≈ÚÒ Á≈ ÎØÈ ÈßÏ, ¬∆Ó∂Ò Â∂ «√È≈Úª ¡≈«Á √Ì ‘ÈÕ
Ó∂ÿÈ≈ «Ú¡ß◊ «Úµ⁄ ‘µ√Á∆ ‘À, Â»ß ÓÀÈ»ß ‘Ø «¬ÓØ√ÈÒ ÏÒÀ’Ó∂Ò È‘∆∫ ’ √’Á≈Õ
Â∂ «⁄µ·∆ Í≈Û ’∂ «ÏßÈ «Úµ⁄ Í≈ «ÁßÁ∆ ‘ÀÕ ¡≈͉∂ ’Ó∂ «Úµ⁄ ‹≈ ’∂ ∞¡≈«¬Ò
¡ÒÏz‡ ‘≈Ò Â∂ «◊‡≈«√‡ ‹Ø¡ ÏØÈ≈Ó≈√≈ Ï≈∂ ◊»◊Ò ’È Ò◊Á∆ ‘ÀÕ È‘∆∫,
≈ÚÒ, ÓÀ∫ Â∂∆¡ª ◊µÒª «Úµ⁄ È‘∆∫ ¡≈ √’Á∆Õ
¿∞‘ √Ú∂∂ «È’ÒÁ∂ Â∂ Á∂ È≈Ò Ú≈Í√ Ó∞ÛÁ∂Õ Ó∂ÿÈ≈ Á∆ ҵ Ú∆
Á∞÷‰ Òµ◊ ÍÀ∫Á∆ Í ¿∞‘ ‘µ· È≈ ¤µ‚Á∆Õ Í«‘Ò∂ ÁØ «ÁÈ Óœ√Ó ·∆’ √∆, ·ß‚ √∆
Í Ó∆∫‘ ÂØ∫ Ï⁄≈¡ «‘≈Õ Â∆‹∂ «ÁÈ ‘Ò’≈-‘Ò’≈ Ó∆∫‘ ¿∞Â ¡≈«¬¡≈Õ ¿∞‘
‹ÒÁ∆ ‘∆ ‘Ø‡Ò Ó∞Û ¡≈¬∂Õ ¡µ‹ ‘∆√ Ô≈ÁÚ È∂ ¡≈¿∞‰ ÚµÒ∂ √µÂª «ÁȪ Á≈
ÍØ◊≈Ó Ú∆ ¿∞Ò∆’‰≈ √∆Õ ¿∞‘ «√ÀÍ√È ÂØ∫ ‡»«‹Ó È≈Ò √ßÏß«Ë «’Â≈Ï⁄∂
⁄∞µ’ «Ò¡≈«¬¡≈ Â∂ «¬‘Ȫ È»ß ÿØ÷‰ Òµ◊≈Õ ≈ Á∂ ÷≈‰∂ ”Â∂ √≈∂ «¬’µ·∂ ‘ج∂ ª
‘∆√ Ô≈ÁÚ √Ì È»ß ’«‘‰ Òµ◊≈,
ÓÀ∫ ’∞fi ‹◊∑≈ ⁄∞‰∆¡ª, ¡√∆∫ Ø‹ Á∆ «¬’ ‹◊∑≈ Á∂÷ª◊∂Õ Í«‘Ò∂ «ÁÈ
Ï≈Ê √«‘ Â∂ √‡ØÈ ‘À∫‹‹, Á»‹∂ «ÁÈ Ò∂’ «‚√«‡z’‡, Â∆‹∂ «ÁÈ ÏÀ‚ÎØ‚
√Î≈∆ Í≈’, ⁄œÊ∂ «ÁÈ «Úß‚√ ’À√Ò Â∂ ÊØÍ Í≈’ ‹Ø «’ «¬’ Ê∆È Í≈’ ¡À,
Íß‹Ú∂∫ «ÁÈ Ï≈¬∆‡È √∆-√≈¬∆‚...Õ
‘≈Á√∂ - 147
 ‘∆√ ‹∆, ’ج∆ ‡» ¬∆√‡ÏœÈ Á≈ Ú∆ ‘À?
Ó∂ÿÈ≈ ‹∆, ¬∆√‡ÏœÈ Á≈ Ú∆ √≈«¬Á ‘ØÚ∂ Í Ó∂∆ È‹ «Úµ⁄ È‘∆∫
¡≈«¬¡≈Õ ¬∆√‡ÏœÈ ‹≈‰≈ Ú∂ ª ‡∂È «Úµ⁄ ⁄Ò∂ ⁄ÒÁ∂ ‘ª, Ï≈¬∆‡È È≈ ◊¬∂,
¬∆√‡ÏœÈ ⁄Ò∂ ‹≈Úª◊∂Õ
È‘∆∫ È‘∆∫, ÓÀ∫ ª ÚÀ√∂ ‘∆ Í∞µ¤ «Ò¡≈Õ
‘ª ‹∆, «¬‘ ª ‘Ø ◊¬∂ Íß‹ «ÁÈ Â∂ ¤∂Ú∂∫ «ÁÈ ¡≈ͪ «¬’ ÷≈√ ‹◊∑≈
‹≈Úª◊∂ «‹√ È»ß «Ò‡Ò «¬ß‚∆¡≈ Ú∆ ’«‘ßÁ∂ È∂, ‹≈‰∆ «’ √≈¿»Ê≈Ò Â∂ √ÂÚ∂∫ «ÁÈ
¡≈͉∆ ÎÒ≈¬∆‡ ¡ÀÕ √ÂÚ∂∫ «ÁÈ ¡√∆∫ ⁄≈ Ú‹∂ ‘Ø‡Ò ¤µ‚‰≈ Â∂ ¿∞√ «ÁÈ
¡≈ͪ «‹‘Û≈ Ú∆ ’ج∆ ‘Ø ’ßÓ ’È≈ ’ ÒÀ‰≈ ‹ª «’√∂ È»ß «ÓÒ‰≈ «ÓÒ ÒÀ‰≈,
¤∂ Ú‹∂ ¬∂¡ÍØ‡ ”Â∂ ‘؉≈ ‹»∆ ¡À, Èœ∫ Ú‹∂ Á∆ ÎÒ≈¬∆‡ ¡ÀÕ ¡È∞≈Ë≈ √≈‚∂ ’ØÒ
√≈Ó∆∫ ⁄≈ Ú‹∂ Í∞µ‹ ‹≈Ú∂◊∆, ¿∞√ Á≈ ’«‘‰≈ ‘À «’ ‹∂ Ò∂‡ ‘Ø ◊¬∂ ª ÈÚ∆∫
«‡’‡ ÷∞Á ÒÀ‰∆ ÍÚ∂◊∆Õ
¿∞‘Ȫ Á∂ «ÁÈ ÚË∆¡≈ Òßÿ ‘∂ √ÈÕ ¿∞‘ √Ú∂∂ ‹ªÁ∂ Â∂ √≈Ó È»ß Ó∞ÛÁ∂Õ
«‹√ «ÁÈ ¿∞‘ Ò∂’ «‚√«‡z’‡ ◊¬∂ ¿∞√ «ÁÈ ÂÛ’∂ Â∞È≈ «Í¡≈ Â∂ Ó∞ÛÁ∂ √Ó∂∫
≈ ÍÀ ◊¬∆ √∆Õ Ó∂ÿÈ≈ Ò¬∆ «¬‘ «‹ßÁ◊∆ Á∂ √Ì ÂØ∫ Ï∂‘Â∆È «ÁÈ √ÈÕ ’Á∂-
’Á∂ ≈ÚÒ Á∆ ÿ≈‡ ‹» Û’Á∆Õ «‹√ «ÁÈ ¿∞‘ Ï≈¬∆‡È ◊¬∂ ª ¿∞√ Á≈
ÓÈ ’∞fi ¿∞Á≈√ √∆Õ ¿∞√ È∂ È’√∂ ”Â∂ Á∂«÷¡≈ √∆ «’ ¬∆√‡ÏœÈ Ï≈¬∆‡È ÂØ∫
È‹Á∆’ ‘∆ ‘ÀÕ ¿∞√ È∂ «¬’ Ì≈Â∆ «Áæ√Á∂ Á∞’≈ÈÁ≈ È»ß Í∞µ«¤¡≈,
Ì≈¬∆ √≈Ï, «¬ÊØ∫ ¬∆√‡ÏœÈ «’ßÈ∆ Á» ¡À?
Ï√ ‹∆, ¡µË∂-Íœ‰∂ ÿ߇∂ Á≈ ≈‘ ’≈ ≈‘∆∫Õ ˙‘ √≈‘Ó‰∂ ϵ√-√‡œÍ ÂØ∫
ϵ√ Ú∆ «ÓÒ ‹ªÁ∆ ¡ÀÕ
Ó∂ÿÈ≈ ϵ√-√‡œÍ ”Â∂ ‹≈ ÷Û∆Õ «¬’ ϵ√ ¡≈¬∆, ¿∞√ ¿∞Í «Ò«÷¡≈
√∆; ¬∆√‡ÏœÈÕ ‚≈¬∆Ú È∂ ϵ√ Ø’∆ «’ √≈«¬Á Ó∂ÿÈ≈ √Ú≈∆ ‘ØÚ∂, ¿∞√ È∂
ϵ√ Á∂ Ï»‘∂ ÷ØÒ∑ «ÁµÂ∂Õ Ó∂ÿÈ≈ ‚≈¬∆Ú ÚµÒ Á∂÷Á∆ ‹≈ ’∞ Ó√’≈¬∆Õ
‚≈¬∆Ú È∂ ӻߑ ‘ØÚ∂∫ ω≈«¬¡≈, Ï»‘∂ ÏßÁ ’∆Â∂ Â∂ ϵ√ ÒÀ «◊¡≈Õ Ó∂ÿÈ≈ È∂
Á∂«÷¡≈ «’ √≈‘Ó‰∂ ¬∆√‡ÏœÈ Á∂ Ø‚-√≈¬∆È Òµ◊∂ ‘ج∂ √ÈÕ ¿∞√ È∂ √≈¬∆ÈÏØ‚
Á∂ √≈‘Ó‰∂ ÷Û ’∂ √ÀÒÎ∆ Ò¬∆Õ «¬‘Ȫ «ÁȪ «Úµ⁄ √ÀÒÎ∆¡ª Á∆ ª ¿∞√ È∂
ÌÓ≈ ’ «ÁµÂ∆ √∆Õ ¿∞√ Á∆ Î∂√Ï∞µ’ Ú∆ ‘ Ø‹ ÈÚ∆¡ª Â√Ú∆ª È≈Ò Ì∆
‘∞ßÁ∆Õ √≈¿»Ê≈Ò Á∂÷‰ Á≈ ¿∞√ Á≈ ¡È∞ÌÚ Ú∆ Ï‘∞ ÚË∆¡≈ «‘≈Õ √≈≈ √Óª
¿∞‘ «¬ß◊ÒÀ∫‚ ÿ∞ßÓ∂ Í √≈¿»Ê≈Ò ¡≈ ’∂ Òæ◊Á≈ √∆ «‹Ú∂∫ ¡ßÏ≈Ò∂ ‘∆ ¡≈ ◊¬∆ ‘ØÚ∂Õ
«¬’ «ÁÈ ÍÓÍ≈Ò Á≈ ÎØÈ ¡≈«¬¡≈,
Ì»¡≈ ‹∆, «’æÊ∂ ‘Ø? ÎØÈ Ú∆ È‘∆∫ ⁄∞µ’ ‘∂, ·∆’ ª ‘Ø?
Ï∂‡≈, ÓÀ∫ Áµ«√¡≈ √∆ È≈ «’ √≈‚≈ «¬√∂ ‘Ø‡Ò «Úµ⁄ «¬’ ‘ÎÂ≈ ‘Ø ¡À,
¡√∆∫ ¡≈͉∂ ◊∞µÍ È≈Ò «¬ß◊ÒÀ∫‚ ÿ∞ßÓ‰ Á≈ ÍØ◊≈Ó Ï‰≈«¬¡≈ ‘Ø«¬¡À, ª ‘∆
ª ÓÀ∫ ¡≈÷Á∆ √∆ «’ ¤∞µ‡∆¡ª È≈ ’Õ
‘≈Á√∂ - 148
Í ÓÀÈ»ß ’ÁØ∫ «ÓÒØ∫◊∂?
͵⁄∆ ¡’»Ï √Ú∂∂ Â»ß ‘Ø‡Ò «Úµ⁄ ¡≈ ‹≈¬∆∫, ¡√∆∫ ‘Ø‡Ò ⁄≈ Ú‹∂
¤µ‚‰≈Õ √Ú∂∂ ‹ÁØ∫ Ó‹∆ ¡≈ ‹≈¬∆∫, ¡≈ͪ Ì»¡≈-ÌÂ∆‹≈ µ‹ ’∂ ◊µÒª ’ª◊∂Õ
ÓÀ∫ ÂÀÈ»ß ‘Ø‡Ò Á≈ ¡À‚À√ Ì∂‹ «ÁßÈ∆ ¡ªÕ
͵⁄∆ ¡’»Ï ¡≈ «◊¡≈Õ Ó∂ÿÈ≈ Ï‘∞ ʵ’ ◊¬∆ √∆ Í «¬ß◊ÒÀ∫‚
Á∂÷‰ Á≈ Ó‹≈ ¡≈ «◊¡≈Õ ‘∆√ Ô≈ÁÚ ’«‘ «‘≈ √∆ «’ «‹ßÈ≈ «¬ß◊ÒÀ∫‚ ¡√∆∫
Á∂÷ «Ò¡≈ ‘À ¬∂È≈ ª «¬Ê∂ Ú√Á∂ Ì≈Â∆¡ª È∂ È‘∆∫ Á∂«÷¡≈ ‘؉≈Õ «¬Ê∂ Ú√Á∂
√≈‚∂ ÒØ’ª È»ß «¬ß◊ÒÀ∫‚ Á∂÷‰ Á∆ «Ú‘Ò ‘∆ ’ÁØ∫ «ÓÒÁ∆ ‘ÀÕ ’Á∂ «’√∂ È∂ «¬‘Ȫ
ÒØ’ª Ï≈∂ «Ò«÷¡≈ √∆, “˙Ú ‡≈¬∆Ó Í∆ÍÒ‹”Õ
Ó∂ÿÈ≈ È∂ ¡≈͉≈ √≈≈ √≈Ó≈È ÏßÈ «Ò¡≈Õ ¡‡À⁄∆ Ú∆ Â∂ ‘À∫‚ ÏÀµ◊ Ú∆Õ
¿∞√ È»ß ÍÂ≈ √∆ «’ ¡È∞≈Ë≈ ⁄’ÚÂ∆ ¡≈Ú∂◊∆ Â∂ ’≈‘Ò∆ Í≈ Á∂Ú∂◊∆Õ «’√∂
’ßÓ È»ß ¿∞‘ ‘œÒ∆ ª ’Á∆ ‘∆ È‘∆∫Õ ‘∞‰ Ó∂ÿÈ≈ ÍÓÍ≈Ò È»ß ¿∞‚∆’ ‘∆ √∆Õ ÁØ
’∞ Ú≈ ÎØÈ ”Â∂ ◊µÒ ‘ج∆ √∆, ’«‘ßÁ≈ √∆ «’ ’∞fi Ò∂‡ ‘Ø ‹≈Ú∂◊≈Õ ‘∞‰ Ï≈ª Úµ‹
‘∂ √È, ‘≈Ò∂ Â’ ¿∞‘ È‘∆∫ √∆ ¡≈«¬¡≈Õ ‹∂ ÍÓÍ≈Ò Á∂ È≈Ò «‘ ÒÀ∫Á∆ ª Á∂÷
ÒÀ∫Á∆ «’ ¿∞‘ «’Ú∂∫ «‘ßÁ≈ ‘ÀÕ «’√∂ Á∂ ÿ ‹≈ ’∂ «¬‘ Ú∆ ÍÂ≈ ⁄ÒÁ≈ «’ √≈‚∂
«¬Ê∂ Ú√∂ ÒØ’ª Á≈ «‘‰-√«‘‰ «’‘Ø «‹‘≈ ‘ÀÕ «‹‘Ȫ ÒØ’ª ¿∞Í ¿∞√ È∂
¡≈͉≈ ÷Ø‹-͵Â «Ò«÷¡≈ √∆ ¿∞‘Ȫ È»ß ‘Ø ‹≈‰È Á∆ ÒØÛ √∆ Í «¬‘ ’ßÓ
È‘∆∫ ‘Ø √«’¡≈Õ ¿∞√ Á∂ Ó∞’≈ÏÒ∂ «‹‘Û≈ ¿∞‘Ȫ È∂ Í»≈ «¬ß◊ÒÀ∫‚ ÿ∞ßÓ «Ò¡≈ ¿∞‘
Ú∆ ¤Ø‡∆ ◊µÒ È‘∆∫ √∆Õ ¿∞‘ ÍÓÍ≈Ò È»ß ¿∞‚∆’Á∆ ‘ج∆ «¬’ Ú≈ «Î ≈ÚÒ
Ï≈∂ √Ø⁄‰ Òµ◊∆Õ ‘∞‰ ¿∞√ Á∂ ÓÈ «Úµ⁄ ≈ÚÒ ÍzÂ∆ ◊∞µ√≈ ’∞fi ÿµ‡ «◊¡≈ √∆Õ
ÍÂ≈ È‘∆∫ ¿∞‘ «¬√∂ «¬ß◊ÒÀ∫‚ ’’∂ ‘∆ ¬∂È∆ ¡≈’Û ’ «‘≈ ‘ØÚ∂◊≈ Â∂ ‘∞‰
«¬ß◊ÒÀ∫‚ Ó∂∂ Ò¬∆ ˙Í≈ È‘∆∫ «‘≈Õ ÍÓÍ≈Ò Ò¬∆ «¬ß‚∆¡≈ ÂØ∫ ∂√Ó∆ ’∞ÛÂ≈-
Í‹≈Ó≈ «Ò¡≈¬∆ ‘ج∆ √∆ «‹√ È»ß ¿∞‘ È≈¬∆‡-√»‡ Á∂ Âœ ”Â∂ Ú∆ Ú √’∂◊≈Õ
ÍÓÍ≈Ò ‹≈ ’∂ ÁØ Ú‹∂ ¡≈«¬¡≈Õ ≈‘ «Úµ⁄ ¿∞‘ ‹∆ÚÈ‹Ø Ҭ∆
‡À’-√»‡ ÒÀ‰ Òµ◊ «Í¡≈ √∆Õ ¿∞‘ Ó∂ÿÈ≈ Ò¬∆ Ú∆ ÁØ √»‡ ÒÀ ’∂ ¡≈«¬¡≈ √∆Õ
¿∞√ È∂ ¡≈¿∞∫«Á¡ª ‘∆ Ó∂ÿÈ≈ Á∂ ÍÀ∆∫ ‘µÊ Ò≈«¬¡≈Õ Ó∂ÿÈ≈ È∂ ¿∞√ Á≈ ÓµÊ≈
⁄∞ß«Ó¡ªÕ ¿∞√ Á∆¡ª «Ò¡ªÁ∆¡ª ⁄∆‹ª Á∂÷Á∆ ÏØÒ∆,
«¬‘ «’¿∞∫ «Ò¡≈«¬¡À∫? Â»ß Â∂ ¡≈Í √‡»‚À∫‡ ¡À∫!
È‘∆∫ Ì»¡≈ ‹∆, ÓÀ∫ Í≈‡ ‡≈¬∆Ó ’ßÓ ’ÁªÕ È≈Ò Ì»¡≈ Â∂ ÌÀ‰ª ª
«¬’Ø ÿ Á∆¡ª Ë∆¡ª ‘∞ßÁ∆¡ª, ¿∞‘Ȫ È»ß «‹ßÈ≈ Á∂ÚØ, ÊØÛ≈ ‘∞ßÁ≈Õ
Ó∂ÿÈ≈ È∂ ¿∞√ È»ß ’∞ÛÂ≈-Í‹≈Ó≈ «ÁµÂ≈ ª ¿∞√ È∂ ¡µ÷ª È≈Ò Ò≈
«Ò¡≈Õ Ó∂ÿÈ≈ È»ß ¿∞√ Á≈ Ï‘∞ ÓØ‘ ¡≈ «‘≈ √∆Õ ¿∞‘Ȫ È∂ „∂ √≈∆¡ª ◊µÒª
’È∆¡ª √È Í Ú’Â ÊØÛ≈ √∆Õ ⁄≈ Ú‹∂ ¡È∞≈Ë≈ È∂ ¡≈ ËÓ’‰≈ √∆Õ Ó∂ÿÈ≈
ÍÓÍ≈Ò È≈Ò ‹∆ÚÈ‹Ø Á∂ «¬ß◊ÒÀ∫‚ ‹ª «’√∂ ‘Ø Ó∞Ò’ ÍÛ∑È ‹≈‰ Ï≈∂ ◊µÒ
‘≈Á√∂ - 149
Ú∆ ’È∆ √∆Õ ‹∂ ÍÓÍ≈Ò Á∆ «‘≈«¬√ Á∂÷ √’Á∆ ª ‹∆ÚÈ‹Ø Á∂ Ì«Úµ÷
Ï≈∂ ’∞fi ¡ßÁ≈‹≈ Òµ◊ √’Á≈Õ ¿∞√ È∂ ’∞fi ◊µÒª ¿∞√ Á∆ ÍÛ∑≈¬∆ Ï≈∂ Ú∆ ’∆Â∆¡ª,
«’‘Ø «‹‘≈ ’ßÓ ¿∞‘ ’Á≈, «’ßÈ∂ ’∞ ÍÀ√∂ «ÓÒ ‹ªÁ∂ ‘È, «’ßÈ∂ È≈Ò ◊∞‹≈≈ ‘Ø
√’Á≈ ‘À, «¬ß‚∆¡≈ ÂØ∫ «’ßÈ∂ ’∞ ÍÀ√∂ Ì∂‹‰ Á∆ ÒØÛ ‘ØÚ∂◊∆Õ ¡«‹‘∂ ’¬∆ √Ú≈Ò
¿∞√ È∂ Í∞µ¤∂Õ ÍÓÍ≈Ò Ú∆ ¡≈͉∂ Í«Ú≈ Â∂ ¡≈͉∂ √«‘ Ï≈∂ Íz√È ’Á≈
«‘≈Õ
¡È∞≈Ë≈ Íœ‰∂ ⁄≈ Ú‹∂ ‘∆ ¡≈ ◊¬∆Õ ¿∞‘ ¡≈¿∞∫Á∆ √µ⁄ ‘∆ ’≈‘Ò∆
Í≈¿∞‰ Òµ◊∆Õ ÍÓÍ≈Ò È∂ Ó∂ÿÈ≈ Á≈ √≈Ó≈È «¬’ ʪ ’∆Â≈ ª ‹Ø ◊µ‚∆ «Úµ⁄
µ«÷¡≈ ‹≈ √’∂Õ ¡⁄≈È’ ÍÓÍ≈Ò ’«‘‰ Òµ◊≈,
√µ⁄ Ì»¡≈ ‹∆, ¿∞√ ÏßÁ∂ Ï≈∂ ª ÓÀ∫ ◊µÒ ’È∆ ‘∆ Ì∞µÒ «◊¡≈Õ
«’‘Û∂ ÏßÁ∂ Ï≈∂?
¿∞√ ’∂‹∆ ≈ÚÒ ⁄œ‘≈È Ï≈∂Õ
Ó∂ÿÈ≈ √µ’ ‘Ø ‹ªÁ∆ ‘ÀÕ
Ï∂‡≈, «’‘Û∆ ◊µÒ?
‘ª, ’∆ ‘Ø«¬¡≈ Ì»¡≈ ‹∆, «¬’ «ÁÈ ¡√∆∫ «ÂßÈ ÁØ√ ¬∆√‡ÏœÈ ◊¬∂Õ
¿∞Ê∂ Ï∆⁄ ”Â∂ ÷Û≈ «¬’ ÏßÁ≈ «◊‡≈ Ú‹≈ ’∂ ÍÀ√∂ Óß◊ «‘≈ √∆, ¬∂Áª ‘∆ Óß◊Á∂ ¡≈
«¬ß◊ÒÀ∫‚ «Úµ⁄Õ «’√∂ «¬ß◊«Ò√ ◊≈‰∂ Á∆ Ë∞ßÈ √∆Õ È≈Ò ‘∆ «¬’ ÏØ‚ µ«÷¡≈ √∆
«’ «’√∂ ⁄À‡∆ Ò¬∆ ÍÀ√∂ «¬’µ·∂ ’ «‘ÀÕ ÓÀÈ»ß Òµ«◊¡≈ «’ «¬‘ ÏßÁ≈ «’Â∂
Á∂«÷¡≈ ‘Ø«¬¡≈Õ ÓÀÈ»ß Ô≈Á ¡≈«¬¡≈ «’ «¬‘ ª ¿∞‘∆ ≈ÚÒ ⁄œ‘≈È ¡À «‹‘Á∂
È≈Ò Ó∂∆ ÎØÈ ”Â∂ ◊µÒ ‘ج∆ √∆Õ «¬‘ ÏßÁ≈ ª ¡ßÏ≈Ò∂ ÂØ∫ ¡ÀÕ ‹Á ¿∞‘ «◊‡≈
Ú‹≈ ’∂ ‘«‡¡≈ ª ÓÀ∫ Ï∞Ò≈ «Ò¡≈Õ Ï‘∞ ÷∞√ ‘Ø«¬¡≈Õ ¡√∆∫ «’‘≈ «’ ’ج∆ «‘ßÁ∆
◊≈‰≈ Ú∆ √∞‰≈˙ ª ¿∞‘È∂ “‘œÒ∂-‘œÒ∂ ‘Ø ‹≈¬∂◊≈ «Í¡≈ fiµ«Ò¡≈” Á∆ Ë∞ßÈ Ú‹≈¬∆Õ
«Î?
‘∞‰ Ó∂ÿÈ≈ Á∆ «ÁÒ⁄√Í∆ ‹≈◊ ÍÀ∫Á∆ ‘ÀÕ ⁄ß◊≈ ‘Ø«¬¡≈ ÓÀ∫ ¡≈͉∆
Î∂√Ï∞µ’ ÂØ∫ ¿∞√ Á∂ √≈∂ Ú∆«‚˙ ‚∆Ò∆‡ ’ «ÁµÂ∂ √ÈÕ
Ì»¡≈ ‹∆, ’«‘ßÁ≈ Ó∂∂ ÿ ⁄ÒØÕ √≈È»ß ÿ ÒÀ «◊¡≈Õ √≈‚∆ ÷»Ï √∂Ú≈
’∆Â∆Õ
«¬‘ ª ’ج∆ ’∂‹∆ Ú≈Ò∆ ◊µÒ È≈ ‘ج∆Õ
¡µ◊∂ √∞‰Ø Ì»¡≈ ‹∆, ’∂‹∆ Ú≈Ò∆ ◊µÒ «¬‘ «’ ¿∞‘È∂ ÓÀÈ»ß √œ Íœ∫‚ «ÁµÂ∂
Â∂ Ó∂∂ ÁØ√ª È»ß Íß‹≈‘, Íß‹≈‘Õ ‘À «’ È‘∆∫ ’∂‹∆ Ú≈Ò∆ ◊µÒ! È≈ ‹≈‰ È≈
͵¤≈‰, ¡÷∂ «¬‘ «Í¡≈ ¡À!
¿∞‘Á∂ ÿ ‘Ø ’œ‰-’œ‰ √∆?
’ج∆ Ú∆ È‘∆∫, «’Â∂ ◊¬∂ ‘؉◊∂ «’¿∞∫«’ ϵ«⁄¡ª Á∆¡ª Ï‘∞ Î؇Ø
Òµ◊∆¡ª √ÈÕ ‘ª, «¬’ ’∞µÂ≈ ‘À◊≈ √∆ Úµ‚≈ √≈≈Õ
‘≈Á√∂ - 150
¡µ¤≈!
¡◊Ò∆ ◊µÒ √∞‰Ø ’∂‹∆ Ú≈Ò∆Õ ÓÀÈ»ß Ú∆ «◊‡≈ Á∆ ÊØÛ∆ √Ófi ‘À, ÓÀ∫
¿∞‘Á∆ «¬‹≈‹Â È≈Ò ¿∞‘Á∆ «◊‡≈ Ú‹≈¿∞‰ Á∆ ’Ø«√√ ’È Òµ◊≈, ¡⁄≈È’
’∆ Á∂÷Áª «’ «◊‡≈ Á∂ ¡ßÁ «¬’ ◊∞Ò≈Ï∆ √»‡ Ú≈Ò∆ ¡œ Á∆ ÎØ‡Ø Òµ◊∆ ¡À,
Í∞≈‰∆ «‹‘∆ ÎØ‡Ø √∆, ‹≈ «Ë¡≈È È≈Ò Á∂«÷¡≈ ª «¬‘ Â∞‘≈‚∆ ÎØ‡Ø √∆Õ
Ó∂∆ Î؇Ø? «¬‘ «’µÁª ‘Ø √’ÁÀ? ‹» ÂÀÈ»ß ◊Ò Ϋ‘Ó∆ Òµ◊∆ ‘؉∆
¡ªÕ
Í«‘Òª ª ÓÀ∫ Ú∆ «¬‘Ø √Ø⁄Á≈ √∆ Í «Î Ï≈¡Á «Úµ⁄ Á∂«÷¡≈ Â∞‘≈‚∆
«¬‘Ø ÎØ‡Ø Î∂√Ï∞µ’ ”Â∂ Ú∆ ‘À◊∆, Â∞‘≈‚∆ ÍzØÎ≈¬∆Ò ÎØ‡Ø ‘∆ ¡À «’√∂ Ú∂Ò∂Õ
Ï∂‡≈, «¬‘ ª Ï‘∞ ‘À≈È∆ Ú≈Ò∆ ◊µÒ ¡À!
Ì»¡≈ ‹∆, ÓÀ∫ Á∂«÷¡≈ «’ ¿∞‘ ª Â∞‘≈‚≈ Î∂√Ï∞µ’ ¿∞Í ÎÀß‚ Ú∆ È‘∆∫Õ
«Î Ó∂∆ ÎØ‡Ø «’µÁª ÒµÌ ◊¬∆?
Â∞‘≈È»ß È‘∆∫ ÍÂ≈, ’¬∆ ÒØ’ Ï‘∞ ’∂‹∆ ‘∞ßÁ∂ ¡≈, «’√∂ È≈ «’√∂ Â∑ª
Î∂√Ï∞µ’ ÂØ∫ ‹ª √Ø√Ò Ó∆‚∆¬∂ ÂØ∫ ¬∂Áª ÎØ‡Ø «Íµ’ ’ ÒÀ∫Á∂ ¡≈Õ «¬‘È∂ Ú∆ ¬∂Áª ‘∆
’∆Â∆ ‘؉∆ ¡ª...Õ
⁄µÒ Ï∂‡≈, ’∂‹∆ ÏßÁ∂ Ï≈∂ Ï‘∞Â≈ È‘∆∫ √Ø⁄∆Á≈Õ...
¡È∞≈Ë≈ √Ì È»ß ‡À’√∆¡ª «Úµ⁄ Ï«‘‰ Ò¬∆ ¡≈÷ ‘∆ √∆Õ ÍÓÍ≈Ò
Ó∂ÿÈ≈ Á≈ √≈Ó≈È ‡À’√∆ «Úµ⁄ µ÷ ’∂ ‘ØȪ Á∂ √≈Ó≈È «Úµ⁄ Ú∆ ÓµÁÁ ’≈¿∞‰
Òµ◊≈Õ «Î ¿∞‘ Ó∂ÿÈ≈ ÂØ∫ «Í¡≈ ÒÀ∫Á≈ ⁄Ò∂ «◊¡≈ Â∂ Ó∂ÿÈ≈ Á∆ ‡À’√∆ ¬∂¡ÍØ‡
ÚµÒ Â∞ ͬ∆Õ ÏÛ∆ ◊ÒÂ∆ ’ ÏÀ·∆ ¡À∫ Ó∂ÿÈ≈Õ ¿∞‘ ª ÂÀÈ»ß Í«‘Ò∂ «ÁÈ ÂØ∫ ‘∆
⁄≈‘∞ßÁ≈ √∆ Í «Í¡≈ ‘œÒ∆-‘œÒ∆ ’È≈ ⁄≈‘∞ßÁ≈ √∆, Â»ß ‘∆ ’≈‘Ò∆ «Úµ⁄ √À∫Õ ¿∞‘
’«‘ßÁ≈ Ú∆ √∆ «’ ’≈‘Ò «’√ ◊µÒ Á∆ ‘ÀÕ ÒÀ-Ò≈! ...’≈‘Òª ¡µ◊∂ ‡Ø¬∂! ‘∞‰ È≈
Â∂∂ ’ØÒ ¿∞‘Á≈ ÎØÈ ÈßÏÕ ÈßÏ √≈∂ ‚∆Ò∆‡ ’ «ÁµÂ∂Õ ¿∞√ Á∆ «⁄µ·∆ È»ß Í≈Û
’∂ Â»ß «ÏßÈ «Úµ⁄ √∞µ‡ «ÁµÂ≈ √∆Õ ÈÀ‡ ‘∞‰ ⁄µÒ‰≈ È‘∆∫Õ ’ ÒÀ «ÿ˙ È»ß ÿÛ≈!
¿∞√ È»ß È‘∆∫ Ô≈Á «’ ¿∞‘ ¬∂¡ÍØ‡ ”Â∂ ’Á Í‘∞ß⁄∆Õ ¿∞√ È»ß ‘Ø√ ¡≈¬∆
‹Á ¡È∞≈Ë≈ ¿∞√ Á∂ ‘∞µfiª Ó≈Á∆ ¡≈÷ ‘∆ √∆,
‹ÒÁ∆ ’Ø, Òß‚È ’∂ ‡À«Î’ È∂ Ò∂‡ ’ Á∆¡≈, ’‘∆∫ Â∞Ó≈‘∆ ÎÒ≈¬∆‡
È≈ ¤»‡ ‹≈¬∂Õ ‡≈¬∆Ó Ú∂√‡ È≈ ’ØÕ
¿∞‘Ȫ È∂ √≈Ó≈È ‡≈Ò∆¡ª ”Â∂ µ«÷¡≈Õ ÏÀµ◊ ◊Òª «Úµ⁄ Í≈¬∂ Â∂ ⁄À’
«¬È ’≈¿∞‰ Òµ◊∂Õ ⁄À’ «¬È ’≈ ’∂ ¿∞‘ √≈∂ «‚Í≈⁄ ÚµÒ Â∞ ͬ∂Õ ¿∞‘Ȫ
Á∆ ÎÒ≈¬∆‡ Òµ◊∆ ‘ج∆ √∆ Â∂ ¡≈÷∆ √Ú≈∆¡ª È»ß ¡≈Ú≈‹ª ÍÀ ‘∆¡ª √ÈÕ
«‚Í≈⁄ Á∂ ¡ÀÈ Ó∞‘∂ ≈ÚÒ ÷Û≈ √∆Õ Ó∂ÿÈ≈ ¿∞‘È»ß Á∂÷ ’∂ Ê≈Ú∂∫ ‘∆ ‹∞Û ◊¬∆Õ
¿∞√ Á∂ ÍÀ Ó‰-Ó‰ Á∂ ‘Ø ◊¬∂Õ È‹ ÍÊ≈ ◊¬∆Õ ≈ÚÒ Ú∆ Ò◊≈Â≈ ¿∞√ ÚµÒ
Á∂÷Á≈ ‹≈ «‘≈ √∆Õ ¡È∞≈Ë≈ Ó∂ÿÈ≈ È»ß Ëµ’≈ Ó≈Á∆ ÏØÒ∆,
‘≈Á√∂ - 151
 ¡≈◊∂ ⁄ÒØ, ‡≈¬∆Ó È‘∆∫ ‘À, Â∞Ó≈‘∆ ÎÒ≈¬∆‡ ¤»‡ ‹≈¬∂◊∆Õ ‹ÒÁ∆
’ØÕ
Ó∂ÿÈ≈ ¡È∞≈Ë≈ Á∂ Ó∞‘∂-Ó∞‘∂ Â∞Á∆ ‹ªÁ∆ ‘À Í ¿∞‘ «Íµ¤∂ È»ß Á∂÷Á∆
‹≈ ‘∆ ‘ÀÕ ¿∞√ Á∆¡ª ¡µ÷ª ¡µ◊∂ fi≈¿∞Ò≈ «‹‘≈ ¤≈ ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ ≈ÚÒ Á≈ «⁄‘≈
Ú∆ Ë∞ßËÒ≈ «‹‘≈ «Áæ√ «‘≈ ‘ÀÕ ¡È∞≈Ë≈ ¿∞√ Á∂ ‘µÊØ∫ Í≈√ÍØ‡ ÎÛ ’∂ «¬ßÓ∆◊∂√È
¡Î√ È»ß «Á÷≈¿∞∫Á∆ ‘À Â∂ «¬’ ˵’≈ ‘Ø Ó≈ Ó∂ÿÈ≈ È»ß ¬∂¡ÍØ‡ Á∆ ¡ßÁÒ∆
Á∆Ú≈ Á∂ ˙‘Ò∂ ’ «ÁßÁ∆ ‘ÀÕ Ó∂ÿÈ≈ ¡µ◊∂ «È’Ò ‹ªÁ∆ ‘À, ≈ÚÒ ¿∞Ê∂ ÷Û≈
«‘ßÁ≈ ‘ÀÕ

(√Ó≈ÍÂ)

‘≈Á√∂ - 152