Chuyên đề Bất đẳng thức bồi dưỡng học sinh giỏi lớp 10 chuyên Toán

MỘT SỐ VẤN ĐỀ VỀ BẤT ĐẲNG THỨC ĐỐI XỨNG

A. Bất đẳng thức đối xứng hai biến

x  y  S
Cho các số thực x, y. Đặt 
 . Hệ phương trình này có nghiệm khi và chỉ khi

 xy  P


Do  x  y   x 2  y 2  2 xy, nên nếu biết một đại lượng thì có thể biểu diễn một đại lượng còn lại theo đại lượng
2

kia.

 x  y  2
2

Chẳng hạn x  y  2 thì xy 

2 2
.
2
Chủ đạo trong các bài toán bất đẳng thức đối xứng hai biến là dồn về một trong ba đai lượng:

x  y, x 2  y 2 , xy.

Dễ dàng đánh giá chặn trên cho đại lượng xy  xy  ?

Đánh giá chặn dưới cho đại lượng xy  xy  ?.

Trong trường hợp giả thiết cho thì không đánh giá chặn dưới được cho xy.

Một số ví dụ

Bài toán 1. Cho các số thực x, y thỏa mãn x 2  xy  y 2  3. Tìm giá trị lớn nhất và giá trị nhỏ nhất của

P  x 4  y 4  2  x 2  y 2   12 xy.

Bài toán 2. Cho các số thực x, y thỏa mãn x 2  y 2  x  y.

1
a) Chứng minh rằng xy   .
8

b) Tìm giá trị lớn nhất và giá trị nhỏ nhất của biểu thức M  x 3  y 3  x 2 y  xy 2 .

B. Bất đẳng thức đối xứng ba biến cho biết hai đại lượng

Cho a  b  c  m và ab  bc  ca  n. Sẽ biểu diễn được đại lượng: ???? về một biến.

Tìm chặn cho a, b, c.

Với giải thiết các bài toán cho giả thiết như trên thì sẽ biểu diễn tất cả các đại lượng về ???

Bài toán 1.
Cho a, b, c là các số thực dương thỏa mãn a  b  c  5 và ab  bc  ca  8.

Tìm giá trị nhỏ nhất và giá trị lớn nhất của biểu thức sau:

a) A  a  bb  c c  a .

b) P  a 3  b3  c3 .

https://thuvientoan.net/
Chuyên đề Bất đẳng thức bồi dưỡng học sinh giỏi lớp 10 chuyên Toán
Bài toán 2. Chọn đội tuyển PTNK năm 2019 – 2020

Cho a, b, c là các số thực dương thỏa mãn 8 a 2  b 2  c 2   9 ab  bc  ca.

a b bc ca
Tìm giá trị lớn nhất và giá trị nhỏ nhất của biểu thức: T    .
c a b
Bài toán 3.

 1 1 1
Cho a, b, c là các số thực dương thỏa mãn a  b  c      10.
 a b c 

1 1 1
Tìm giá trị lớn nhất và giá trị nhỏ nhất của biểu thức: P  a 2  b 2  c 2  2  2  2 .
 a b c 

Bài toán 4. VMO 2004

Cho a, b, c là các số thực dương thỏa mãn a  b  c  32abc.

3

a4  b4  c 4
Tìm giá trị lớn nhất và giá trị nhỏ nhất của biểu thức: P  .
a  b  c
4

Bài toán 5.

Cho a, b, c là các số thực dương thỏa mãn a  b  c  6 và a 2  b 2  c 2  14.

4a  b
Tìm giá trị lớn nhất và giá trị nhỏ nhất của biểu thức: P  .
c

C. Phương pháp PQR và bất đẳng thức Schur

Với bất đẳng thức ba biến đối xứng chứa các đại lượng a  b  c, ab  bc  ca, abc ta có phép đặt quan trọng:

p  abc



q  ab  bc  ca .


r  abc



Ta có:

a  b  c  3ab  bc  ca   p 2  3q.
2
 Đúng với a,b,c bất kì

a  b  c  27abc  p 3  27r. Đúng với a,b,c >=0

3

 a  b  cab  bc  ca   9abc  pq  9r. Đúng với a,b,c >=0

 ab  bc  ca  3 3 a 2b 2 c 2  q  3 3 r 2 . Đúng với a,b,c >=0

ab  bc  ca   3abc a  b  c  q 2  3 pr. Quan trọng !!!

2
 Đúng với a,b,c bất kì

Các bất đẳng thức trên đây đẳng thức xảy ra khi ba biến bằng nhau. Chú ý nó chỉ đánh giá chặn trên của r.
Trong trường có hai dấu bằng ???  Bất đẳng thức Schur.

https://thuvientoan.net/
Chuyên đề Bất đẳng thức bồi dưỡng học sinh giỏi lớp 10 chuyên Toán
x3  y 3  z 3  3xyz  xy  x  y   yz  y  z   zx  z  x .

Dấu bằng xảy ra khi và chỉ x  y  z hoặc  x  y, z  0 và hoán vị.

Bất đẳng thức Schur có thể xem là đánh giá chặt nhất và cho ta ước lượng một chặn dưới cho r.
Ta có thể viết dưới dạng như sau:

 x  y  z  y  z  x z  x  y   xyz.
Thay p  x  y  z  x  y  z  p  2 z vào ta được:

 p  2 z  p  2 yx p  2 z   r
 p 3  2 p 2  x  y  z   4 p  x  y  z   8r  r
p(4q-p^2)/9  9r  4 pq  p 3

4 p q  p 2  p 3  3r
Dẫn đến r  hoặc q  .
9 4p

Để áp dụng được bất đẳng thức PQR thì x, y, z  0. Do đó r  0.

4 p q  p 2 
Nhưng đại lượng chưa chắc dương nên từ đây ta có:
9

 4 p  q  p 2 
 
r  max 
0, 
.

 9 


 

Tóm tắt sơ đồ tiếp cận bất đẳng thức ba biến đối xứng
Kiểm tra thử min, max hoặc dấu bằng của bài toán. Chú ý 90% dấu bằng xảy ra khi ba biến bằng nhau hoặc ít
nhất có hai biến bằng nhau. Nếu điểm rơi bài toán là : a=b=c hoặc a=b,c=0 -> khớp với dấu bằng BĐT Schur
Nếu điểm rơi bài toán là a=b=c hoặc a=b, c khác 0-> dùng pp dồn biến hoặc bổ để chặn tích
Nếu khớp với dấu bằng của Schur  ưu tiên dùng Schur kết hợp PQR.
Chú ý đến bất đẳng thức đồng bậc và chuẩn hóa giả thiết.

Bên cạnh bất đẳng thức Schur, chú ý đánh giá q 2  3 pr được khai thác rất nhiều trong thời gian gần đây.

Bài toán 1. Chọn đội tuyển Quảng Nam năm 2018

Cho a, b, c là các số thực không âm thỏa mãn ab  bc  ca  3. Chứng minh rằng:

a 3  b3  c3  7abc  10.

Bài toán 2.
Cho a, b, c là các số thực dương thỏa mãn a  b  c  3. Chứng minh rằng:

12  1 1 1
3  5   .
abc  a b c 

https://thuvientoan.net/
Chuyên đề Bất đẳng thức bồi dưỡng học sinh giỏi lớp 10 chuyên Toán
Bài toán 3.

Cho a, b, c là các số thực dương thỏa mãn a 2  b 2  c 2  3. Chứng minh rằng:

1 1 1
   3.
2 a 2b 2c
Bài toán 4. Chọn đội tuyển Ninh Bình 2019
Cho a, b, c là các số thực dương thỏa mãn ab  bc  ca  3. Chứng minh rằng:

a 2 1b2 1c 2 1  8.

Bài toán 5. VMO 2006
Cho a, b, c là các số thực dương thỏa mãn abc  1. Chứng minh rằng:

1 1 1
2
 2  2  3  2  a  b  c .
a b c
Bài toán 6. Chọn đội tuyển Phổ thông Năng khiếu 2015

Cho a, b, c là các số thực dương thỏa mãn a 1b  1c 1  1  4abc. Chứng minh rằng:

a  b  c  1  abc.

Bài toán 7. Chọn đội tuyển chuyên KHTN 2018

Cho a, b, c là các số thực dương . Chứng minh rằng:

1 1 1
a3  b3  c3  a  b  c   6ab  bc  ca  9 a 2  b2  c 2 .
Bài toán 8. Chọn đội tuyển chuyên KHTN 2019
Cho a, b, c là các số thực dương . Chứng minh rằng:

a b c 6a 6b 6c
      6.
b  c c  a a  b 2a  b  c 2b  c  a 2c  a  b

Bài toán 9. Vietnam TST 2021

Cho a, b, c là các số thực không âm thỏa mãn 2 a 2  b 2  c 2   3 ab  bc  ca   5  a  b  c .

Chứng minh rằng: 4 a 2  b 2  c 2   2 ab  bc  ca  7abc  25.

Bài toán 10. Chọn đội tuyển Quảng Trị năm 2017
Cho a, b, c là các số thực không âm thỏa mãn a  b  c  2. Chứng minh rằng:

a 4  b 4  c 4  2  2  a 3  b3  c 3 .

https://thuvientoan.net/
Chuyên đề Bất đẳng thức bồi dưỡng học sinh giỏi lớp 10 chuyên Toán
Bài toán 11. Kỹ thuật đưa về điểm 0.
a) Chọn đội tuyển Đồng Tháp năm 2019
Cho a, b, c là các số thực thỏa mãn a  b  c  3. Chứng minh rằng:

ab  bc  ca   9  18abc.
2

b) Tạp chí Toán học và Tuổi trẻ năm 2020

Cho a, b, c là các số thực thỏa mãn a  b  c  1. Chứng minh rằng:

ab  bc  ca  1  8abc 1.

2

https://thuvientoan.net/