‫امارت اسالمی افغانستان‬

‫وزارت تحصیالت عالی‬

‫پوهنتون مریم‬
‫پوهنځی حقوق و علوم سیاسی‬
‫دیپارتمنت قضاء و څارنوالی‬

‫وظایف وصالحیت های قیم در حقوق افغانستان‬

‫ترتیب کننده‪ ( :‬فوالد سادات)‬

‫استاد رهنما‪ (:‬فتح هللا محمدی)‬

‫‪ ۰۰۱۱‬هـ ش‬ ‫سال‪:‬‬
‫أ‬
 ‫ورق تائیدی‬
‫) ولددددددد سددددددحی ل دددددد ) رنددددددد ددددددد‬ ‫فدددددد( سددددددا‬ ‫تائیددددددد کی دددددد( دددددد ک دددددد‬
‫صددددددددد دددددددددد(هنځی حقددددددددد(س و ی دددددددددد( سیاسددددددددددی‬ ‫‪ ) 00,4983‬ک ژ‬ ‫نحبددددددددد ر دددددددددد‬
‫ﻋ‬

‫وظااااااااایف‬ ‫ددددددددا و څددددددددارن( لی ک(ندددددددد(ش ا تدددددددد( ر ت دددددددد یندددددددد(‬ ‫پارتحندددددددد‬

‫وصااااااالحیت هااااااای قاااااایم در حقااااااوق افغانسااااااتان ) بدددددد ک(فقیدددددد بدددددد ا ددددددا رسددددددانید و ر‬
‫شحا ر ت( هانم‪.‬‬ ‫زندشی ک(فقی ها بی‬

‫ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬ ‫ک ا س ا رهنحا‬

‫‪/‬‬ ‫‪/۱۰۴۱‬‬

‫ﻋ‬
‫ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬ ‫ک ا رئیس (هن ی‬

‫ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬ ‫ک ا س ا ف یی‬

‫ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬ ‫ک ا رئیس (هن (‬

‫ب‬
 ‫تق ظ‬

‫‪ ) 00,4983‬فدددار‬ ‫رندددد دددد نحبددد‬ ‫سدددحی ل ددد )‬ ‫) ولدددد‬ ‫سدددا‬ ‫فددد(‬ ‫ک ددد‬
‫دددا و څدددارن( لی (هن ددد( کددد م سدددا‬ ‫ل صدددی رشددد حقددد(س و ی ددد( سیاسدددی پارتحنددد‬
‫وظااااایف وصااااالحیت هااااای قاااایم در‬ ‫ر ت دددد یندددد(‬ ‫‪ 1400‬ک(ضدددد(ن ک(ندددد(ش ا تدددد(‬
‫ددد‬ ‫کقدکددد ف سددد‬ ‫ددد‬ ‫ر‬ ‫ددد‬ ‫حقاااوق افغانساااتان ) بددد رهنحدددا ی بندددد تهحیددد نحددد(‬
‫سددددد ‪.‬‬ ‫ددددد نحددددد(‬ ‫ر نیددددد‬ ‫و ر تیددددد ک(نددددد(ش ا کنددددداب‬ ‫ک(ضددددد(ن ن یرددددد شیددددد‬
‫رسددد ت(ضدددیم نحددد( و تحدددا ک دددا‬ ‫ک بددد( بددد ک( نددد(ش ا ر بددد شددده‬ ‫ک( ددد(ا ک دددا‬
‫دددار بددد‬ ‫ددداتحا حقددد( ی ر نیددد بددد‬ ‫ددد‬ ‫ددد کیباشدددد با دددد دددا ور نحددد(‬ ‫ت‬ ‫ر‬
‫(هن دد( کددد (ر بددد( و‬ ‫ددد( و کقددد ر‬ ‫دددا ت صدددی ابنددد‬ ‫ر‬ ‫ددده ندداکب‬ ‫یددتو بددد‬
‫تتس نیه( کیباشد‪.‬‬ ‫ر‬

‫ور ت صدددی ی ک( ددد(ا دددافی‬ ‫ف هددد‬ ‫شددد‬ ‫نراندددو ک(نددد(ش ا کددد (ر ر ب یدددث ددد‬
‫ددد هدددا زندددد شدددی‬ ‫ر تحدددا ی‬ ‫ک ادددا‬ ‫ک( ددد(ا ز رشدددا ددد‬ ‫ن ددد و ر ندددد بددد‬
‫کیباشم‪.‬‬ ‫اکیابی ها بی‬ ‫ت( ها‬

‫با احترام‬
‫فتح هللا محمدی‬
‫مسئول پوهنځی حقوق و علوم سیاسی و استاد‬

‫ج‬
 ‫تقدیم‬
‫رر‬ ‫باد‬ ‫ز زندشی رسانید تا باشد د ها‬ ‫تا ه ک ح‬ ‫ک‬ ‫تد وند ر شه ش ر‬
‫ر‬ ‫س ب‬ ‫ررسا یمو ن‬ ‫هحانا رسید ب رشد و حا‬ ‫رسید ب هد ا ب رگ ت(‬
‫بند ر‬ ‫ر نم‬ ‫‪ .‬ه ث ر تقد م کینحا م ب تحا ی ا فاکی م کخص( ا" ب در ک بانم و ب‬
‫کید س باد ف ه ب ( نم ر د و زححا‬ ‫س‬ ‫شا ا نح(‬ ‫ور ت صی ی ح‬ ‫ر (‬
‫نحا م‪.‬‬ ‫ب‬ ‫س‬ ‫ب م نرا‬

‫أ‬
 ‫سپاسگزاری‬

‫ن قا‬ ‫ه سح‬ ‫ور‬ ‫ر (‬ ‫احو‬ ‫! ک حد‬ ‫سپاس ش ر ز س ا رهنحا ت( ک‬

‫تدر ی‬ ‫ز هیئ‬ ‫ا ر‬ ‫هحچنا‬ ‫س‬ ‫ک تبط ب روش ت قی رهنحا ی ها ک د نح(‬ ‫ن‬
‫تا ید‬ ‫ر ن خاب ک(ض(یا ک(ن(ش ا ک‬ ‫احو (هن ( و سا هیئ ک(ن(ش ا‬ ‫رئیس‬ ‫ک‬
‫رزش‬ ‫ت صی ی ب م ک (ر ها‬ ‫ور‬ ‫ر (‬ ‫ز تحا ساتید‬ ‫نحا م هحچنا‬ ‫ت ه‬ ‫ش ش‬
‫ند در نی نحا م ‪.‬‬

‫سا‬ ‫ف(‬

‫ب‬
 ‫چکیده‬
‫ر ز کا و ک(‬ ‫وظیف‬ ‫ز شخص‬ ‫یم ر نظا حق( ی فغان ا یبار‬ ‫تحی ها‬ ‫وظا ف و‬
‫ف و ک ر(ر ر ر ر ب‬ ‫ک(‬ ‫ها تا ند ز س‬ ‫تحی‬ ‫ند‪ .‬و‬ ‫م و ک ر(ر نگ د ر‬
‫حفظ و‬ ‫ا ک هح ب‬ ‫ز‬ ‫ی س‬ ‫ن ا ن ( ‪ .‬یم‬ ‫زا ک(‬ ‫ر‬ ‫کص ا ب ساند‬
‫ف و ا ک ر(ر ه ن خاب کی ش( حق(س یم ح‬ ‫ک(‬ ‫رس و برا‬ ‫نگ د ر و هحچنا س فا‬
‫ز حق(س ولی ا د و درش نحی باشد‪ .‬ت قی حاض با ین( «وظایف وصالحیت های قیم در حقوق‬
‫یم ر‬ ‫تحی ها‬ ‫تبیه ا گا وظا ف و‬ ‫هدا ه ژوه‬ ‫افغانستان» تنظیم و ت تیو شد س‬
‫غی ا ( ن ا هی رشید ن خاب شد باشد و ر‬ ‫ف‬ ‫نگ د ر‬ ‫ت(سط اضی ب‬ ‫ای‬ ‫ک ام‬
‫کیه حا م شف کیش( ‪.‬‬ ‫اتح ب‬
‫ر بیا ش ط‬ ‫روشنا ی شهار‬ ‫بالغ بصی و شا ب ک(ر کد نظ باشد‪.‬‬ ‫هحچنیه یم با د یا‬
‫فار‬ ‫ک حا نباشد؛ ز‬ ‫ر ن خاب‬ ‫غی ک حا نبا د ف‬ ‫ن خاب یم ب‬ ‫یم کیش( د ب‬
‫با د کی ت( ند ز ک(‬ ‫ها کی باشد‬ ‫تحی‬ ‫ک حا ش(ند‪ .‬یم ر‬ ‫ف‬ ‫نحیت( نند یم‬
‫ن ا س فا کی ت( ند‬ ‫م و ک ر(ر با ی کاند ر ک(ر فال‬ ‫ب‬

‫ک ر(ر ه ( نیه‪.‬‬ ‫فا‬ ‫تحی ها‬ ‫ید و ژ ها یم وظا ف‬

‫ج‬
 ‫فهرست مطالب‬

‫صفحه‬ ‫عنوان‬

‫مقدمه ‪1 ...................................................................................................................‬‬
‫‪ .1‬بیان مسله… ‪1 ...................................................................................................‬‬
‫‪ .2‬پیشینه تحقیق‪2 ....................................................................................................‬‬
‫‪ .3‬سواالت تحقیق ‪3 ..................................................................................................‬‬
‫الف سوال اصلی‪3 ...................................................................................... …….‬‬
‫ب سوال فرعی‪3 ....................................................................................... ……..‬‬
‫‪ .4‬فرضیه های تحقیق ‪3 ...............................................................................................‬‬
‫‪ .5‬اهداف تحقیق ‪4 ....................................................................................................‬‬
‫‪ .6‬روش تحقیق ‪4 .....................................................................................................‬‬
‫‪ .7‬سازماندهی تحقیق ‪4 ...............................................................................................‬‬
‫فصل اول‬
‫مفاهیم و کلیات‬
‫مبحث اول‪ :‬مفاهیم‪5 ......................................................................................................‬‬
‫گفتار اول‪ :‬تعریف قیم ‪5 ................................................................................................‬‬
‫‪ -1‬در لغت…………‪5 ........................................................................................‬‬
‫‪-2‬در اصطالح‪5 ........................................................................................... ……..‬‬
‫‪ .1-2‬در اصطالح حقوقی‪5 ................................................................................... …..‬‬
‫‪ .2-2‬در اصطالح فقهی‪6 ....................................................................................….‬‬
‫گفتار دوم‪ :‬مفهوم صالحیت ‪7 ........................................................................................‬‬
‫‪ -1‬در لغت‪7 .................................................................................... …………..‬‬
‫‪-2‬در اصطالح‪7 ........................................................................................ ……..‬‬
‫گفتار سوم‪ :‬مفهوم حقوق ‪8 .............................................................................................‬‬
‫‪-1‬در لغت‪8 ...................................................................................... ………….‬‬
‫‪-2‬در اصطالح‪8 ..........................................................................................……..‬‬
‫‪ -3‬در اصطالح فقهی‪8 .............................................................................. ………..‬‬

‫د‬
‫گفتار چهارم‪ :‬مفهوم وظایف ‪9 .........................................................................................‬‬
‫مبحث دوم‪ :‬کلیات‪11......................................................................................................‬‬
‫گفتار اول‪ :‬تاریخچه تعیین قیم‪11.................................................................................... :‬‬
‫گفتار دوم‪ :‬انواع محجورین و تعیین قیم برای آنها ‪13................................................................‬‬
‫گفتار سوم‪ :‬رابطه حجر با اهلیت ‪19..................................................................................‬‬
‫فصل دوم‬
‫قیمومیت‪ ،‬انواع و احکام آن‬
‫مبحث اول‪ :‬قیمومیت‪21...................................................................................................‬‬
‫گفتار اول‪ :‬جایگاه قیم در نظام در اسالم ‪21..........................................................................‬‬
‫گفتار دوم‪ :‬اختیارات قیم ‪22..........................................................................................‬‬
‫گفتار سوم‪ :‬تعین قیم و عزل آن ‪27..................................................................................‬‬
‫مبحث دوم‪ :‬حکام و انواع قیم ‪29..........................................................................................‬‬
‫گفتار اول‪ :‬انواع قیم ‪29..............................................................................................‬‬
‫گفتار دوم‪ :‬حقوق برای قیم ‪31.......................................................................................‬‬
‫گفتار سوم‪ :‬احکام حقوقی محجورین ‪32.............................................................................‬‬
‫‪-1‬رعایت مهلت برای محجورین‪33.................................................................... …….‬‬
‫‪-2‬بیمه برای محجوران در قانون‪34............................................................... ……….‬‬
‫فصل سوم‬
‫وظایف و صالحیت ها قیم در قانون افغانستان‬
‫مبحث اول‪ :‬وظایف قیم ‪36................................................................................................‬‬
‫گفتار اول‪ :‬اهلیت قیم و انواع آن در قوانین افغانستان ‪36............................................................‬‬
‫گفتار دوم‪ :‬وظایف قیم در حقوق و قوانین افغانستان ‪37............................................................‬‬
‫مبحث دوم‪ :‬صالحیت های قیم در قانون افغانستان ‪41...................................................................‬‬
‫گفتار اول‪ :‬صالحیت معامالت قیم از سوی مولیعلیه ‪41............................................................‬‬
‫‪ -1‬فروش اموال غیر منقول ‪41.................................................................................‬‬
‫‪ -۲‬رهن اموال غیرمنقول محجور ‪41...........................................................................‬‬
‫‪ - ۳‬معاملهای که در نتیجه آن قیم مدیون مولیعلیه شود‪41................................................... ..‬‬
‫‪ -۴‬وام گرفتن برای محجور بدون ضرورت و احتیاج ‪41..........................................................‬‬

‫ه‬
‫‪ -۵‬صلح‪42............................................................................................... …….‬‬
‫گفتار دوم‪ :‬صالحیت قیم در قانون ‪42.................................................................................‬‬
‫‪-1‬اجرت قیم‪42..................................................................................... ……….‬‬
‫‪-2‬شرایط قیم‪43....................................................................................………..‬‬
‫گفتار سوم‪ :‬نظارت بر قیم ‪43..........................................................................................‬‬
‫مبحث سوم‪ :‬صالحیت های قیم در حقوق محجورین در قوانین افغانستان ‪44............................................‬‬
‫گفتار اول‪ :‬صالحیت قیم در حق محجور ‪44..........................................................................‬‬
‫گفتار دوم‪ :‬مسئولیت و اختیارات قیم در مورد محجورین ‪45...........................................................‬‬
‫گفتار سوم‪ :‬بیمه برای محجوران در قانون ‪46........................................................................‬‬
‫نتیجه گیری‪48............................................................................................. …..‬‬
‫پیشنهادات‪49............................................................................................... …..‬‬
‫منابع……… ‪55...............................................................................................‬‬

‫و‬
 ‫مقدمه‬
‫‪ .1‬بیان مسله‬
‫قیم کسی است که از طرف محکمه به تقاضای قاضی و برای حمایت از اطفال صغیر یعنی مواظبت‬

‫در صورت عدم وجود ولی خاص (پدر و جد پدری و وصی منصوب) عهده دار اداره دارایی اطفال صغیر‬

‫است در حقوق اسالمی‪ ،‬قیمومت نوعی از والیت عام حاکم شرع است که هرگاه اطفال صغیر ولی و‬

‫سرپرست خاص نداشته باشد عموم مومنان سرپرستی و اداره امور اطفال صغیر را بر عهده می گیرند و هر‬

‫یک از آنان به تنهایی یا با مشارکت دیگران می توانند در این زمینه با رعایت مصلحت اطفال صغیر اقدام‬

‫نمایند‬

‫طبق قانون‪ ،‬قیم می تواند در اموال منقول دخل و تصرف داشته باشد اما نسبت به اموال غیرمنقول باید با‬

‫اجازه قاضی در آن دخل و تصرف کند‪ .‬هنگامی که فرد صغیر به سن بلوغ برسد‪ ،‬تمامی اموال از قبیل‬

‫منقول و غیر منقول به او تعلق میگیرد و اگر در خصوص عملکرد قیم خود شکایتی داشته باشد‪ ،‬مبنی بر‬

‫اینکه وی مصلحت را رعایت نکرده است‪ ،‬میتواند به مراجع قانونی شکایت کند؛ اما در چنین شرایطی قیم‬

‫نیز با ارایه مدارکی میتواند ادعا کند که در نگهداری از اموال‪ ،‬مصلحت را رعایت کرده است‪ .‬در حقوق‬

‫کشور ما افغانستان هم برای قیم یک سلسله وظایف و صالحیت های داده شده که مطابق آن میتواند بر‬

‫اموال شخص صغیر دخل تصرف نماید به شرط که به نفع شخص صغیر باشد مواظبت شخص مولیعلیه‬

‫و نمایندگی قانونی او در همه امور مربوطه به اموال و حقوق مالی او با قیم است‪ .‬از جمله نکات دیگری‬

‫که قیم حتما باید در اداره امور قیمومت مورد توجه قرار دهد‪ ،‬رعایت غبطه و مصلحت اطفال صغیر است‪.‬‬

‫قیم باید از اعمالی که مضر به حال اطفال صغیر باشد‪ ،‬بپرهیزد‪.‬یکی از وظایف قیم در ماده قانون مدنی بیان‬

‫شده است که میگوید «قیم مکلف است قبل از مداخله در امور مالی مولیعلیه‪ ،‬صورت جامعی از کلیه‬

‫دارایی او تهیه کرده و یک نسخه از آن را به امضای خود برای قاضی که مولیعلیه در حوزه آن سکونت‬

‫دارد‪ ،‬بفرستد و قاضی یا نماینده او باید نسبت به میزان دارایی مولیعلیه تحقیقات الزم را به عمل آورد‪.‬‬

‫‪1‬‬
‫فرق ولی با قیم این است که ولی میتواند پدر یا جد پدری باشد‪ .‬و در امر ازدواج دختران اهمیت دارد و‬

‫بیشتر در آن مورد مهم است ولی قیم میتواند هر شخص دیگر باشد که توسط محکمه انتخاب شود و‬

‫سرپرستی اطفال و محجورین را به عهده داشته باشد‪.‬‬

‫‪ .2‬اهمیت و ضرورت تحقیق‬

‫تحقیق حاضر به خاطر اهمیت دارد که که اکثر مردم از حقوق قیم در برابر اطفال و محجورین‬

‫آگاهی ندارد به این لحاظ بنده در این مورد تحقیق را انجام دادم تا باشد از یک طرف اثر علمی ام را تهیه‬

‫کرده باشم و از طرف دیگر خدمت به کشور و مردم ام کرده باشم‪.‬‬

‫‪ .3‬پیشینه تحقیق‬
‫تحقیقات در این مورد صالحیت و اختیارات قیم در داخل افغانستان به گونه زیاد صورت نگرفته است اما‬

‫در خارج از افغانستان این گونه تحقیق صورت گرفته است تنها یک یک مورد که در حقوق افغانستان در‬

‫مورد این عنوان تحقیق صورت گرفته است نظام الدین عبداهلل می باشد که در مورد قیم تحقیق شده است‪.‬‬

‫تحقیقات در این رابطه تا کنون صورت گرفته به شرح زیر می باشد‪.‬‬

‫{ حقوق خانواده‪ ،‬از سید حسن "امامی " } این کتاب که در سال ‪۲۳۳۲‬به چاپ رسیده است‬

‫در بخش این اثر روی وظایف که قیم نسبت به مولی علیه دارد بحث شده است که باید در صورت که‬

‫امور مالی مولی علیه دخالت می کند مال وی را در جای به مصرف برساند که در آینده به منفعت طفل‬

‫صغیر باشد‪.‬‬

‫کتاب دیگر که در این مورد نوشته شده از {مهرانگیر "منوچهریان" است تحت عنوان چرا اطفال‬

‫ناسازگار می شوند و چه باید کرد} که در سال ‪ ۲۳۳۵‬به تحریر آمده است‪ .‬در این اثر اشاره اطفال که بدون‬

‫سرپرست است شده است و گفته اطفال بی سرپرست به مشکل های گوناگون دچار می شود و ناسازگاری‬

‫های را بیان کرده و راه های حل این مشکل را نیز در این کتاب بیان کرده که گماشتن یک سرپرست‬

‫برای اطفال که از نعمت داشتن والدین محرم است گفته شده و در بخش این کتاب در مورد صالحیت‬

‫‪2‬‬
‫های قیم هم که از طرف محکمه تعیین می شود صحبت و مطالعه صورت گرفته است‪ .‬علی رغم اهمیت‬

‫فراوان همه این کتب و مقاالت وجود چند ویژه گی در تحقیقات به عمل آمده موجب شد که اینجانب‬

‫ضرورت انجام تحقیق مستقل در این خصوص را‪ ،‬در خود احساس کنم اول‪ ،‬تحقیقات به عمل آمده‬

‫هیچکدام از جامعیت الزم برخوردار نیستند؛ دوم‪ ،‬ضعف مبانی نظری در غالب این نوشته ها کامال مشهود‬

‫است؛ سوم در بسیار از این نوشته ها و تحقیقات به عمل آمده یک نوع پارادکس و تناقض وجود دارد‪ .‬البته‬

‫نویسنده مدعی ان نیست که در تحقیق حاضر تمامی این ضعفها و کاستی ها بر طرف شده ست چون‬

‫پایان نامه است نمتوانیم به تمام جزعیات موضوع داخل شد و اشاره کرد‪ .‬بلکه با این امید که بتواند در‬

‫زمینه وظایف و صالحیت های قیم در حقوق افغانستان جامع و کامل ارائه دهد‪.‬‬

‫‪ .4‬سواالت تحقیق‬
‫الف) سوال اصلی‬

‫وظایف و صالحیت های قیم در حقوق افغانستان چگونه است ؟‬

‫ب) سوال فرعی‬

‫‪ -1‬قیم کیست ؟‬

‫‪ -2‬قیم اصلی با قیم قهری چه تفاوت دارد ؟‬

‫‪ -3‬وظایف و صالحیت های قیم کدام اند ؟‬

‫‪ .5‬فرضیههای تحقیق‬
‫‪ -1‬فرض بر این است که قیم وظیفه سرپرستی و حمایت از اطفال یتم و محجورین را دارد و صالحیت‬

‫آنها اختیار دخل وخرج مال اطفال صغیر می باشد تا زمانی که اطفال به حد بلوغ برسد‪.‬‬

‫‪ -2‬به نظر می رسد قیم به شخصی گفته می شود که با اجازه محکمه و قاضی وظیفه سرپرستی و‬

‫اجازه دخل مال اطفال صغیر را داشته باشد‪.‬‬

‫‪3‬‬
‫‪ -3‬فرض بر این است که اطفال زمانیکه والدین خود را از دست بدهد و در مرحله بلوغ نرسیده باشد‬

‫و محکمه تشخیص دهد که از مال خود به وجه بهتر آن استفاده نمیتواند به قیم نیاز دارد‪.‬‬

‫‪ .6‬اهداف تحقیق‬
‫‪ -1‬معلومات در مورد چگونگی صالحیت و وظایف قیم‪.‬‬

‫‪ -2‬وظایف عمده که قیم در ارتباط به اطفال صغیر دارد‪.‬‬

‫‪ -3‬دانستن مسولیتها قیم در رابطه به اطفال یتم و اشخاص محجور‬

‫‪ .7‬روش تحقیق‬
‫در تحقیق حاضر از از روش تحلیلی و توصیفی استفاده شده است ابتدا معلومات از کتاب ها مجالت‬

‫مقاالت و سایت های انترنتی جمع آوری شده و بعد به روش تحلیلی و توصیفی بیان و ارائه شده است‪.‬‬

‫‪ .8‬سازماندهی تحقیق‬
‫مونوگراف حاضر شامل یک مقدمه و سه فصل می باشد در فصل اول مفاهیم و کلیات تحقیق می باشد‬

‫که مفهوم قیم‪ ،‬مفهوم صالحیت‪ ،‬مفهوم اطفال صغیر‪ ،‬تاریخچه قیم‪ ،‬شرایط قیم‪ .‬فصل دوم تعین قیم‪،‬‬

‫تشخیص نیاز اطفال صغیر به قیم و ‪ ...‬فصل سوم بررسی وظایف و صالحیت های قیم در حقوق افغانستان‬

‫مورد بحث و بررسی قرار خواهد گرفت‪.‬‬

‫‪4‬‬
 ‫فص و‬
‫مفاهیم و کلیات‬

‫مبحث اول‪ :‬مفاهیم‬

‫گفتار اول‪ :‬تعریف قیم‬

‫‪ -1‬در لغت‬

‫قیم در فرهنگ معین به معنی‪ ،‬معتدل‪ ،‬متولی وقف‪ ،‬آن که عهده دار سرپرستی کودک یتیم‬

‫است‪ ،‬دالک و کیسه کش می باشد‪ .‬اما در فرهنگ های فارسی به معنای های و معتدل و قیمت‬
‫است‪1.‬‬ ‫ها و ارزش ها‬

‫‪ -2‬در اصطالح علمی‬

‫در اصطالح علمی قیم به کسی گفته می شود کودکان بی سرپرست و یتیمان را به فرزندی می‬

‫گردد‪ ،‬خواه به منظور کمک به آنان و خواه در جهت رفع نیازهای معنوی پدران و مادرانی که به هر‬
‫هستند‪2.‬‬ ‫دلیل فاقد فرزند‬

‫‪ .1-2‬در اصطالح حقوقی‬

‫در اصطالح حقوقی قیم نماینده قانونی محجور است که از طرف مقامات صالحیتدار در صورت‬

‫نبودن ولی قهری و وصی منصوب از طرف ایشان برای اداره امور مالی محجورین تعیین می شود‪ ،‬از‬

‫دیرباز در جوامع بشری معمول بوده است‪ .‬از این رو‪ ،‬پذیرفتن فردی که فرزند واقعی و طبیعی زوجین‬

‫محسوب نمی گردد‪ ،‬تحت عنوان قیم در جوامع گوناگون از سابقه ای طوالنی برخوردار است‪ .‬قیم به‬

‫‪1‬علیاکبر‪ ،‬دهخدا‪ ،‬لغت نامه دهخدا‪ ،‬تهران‪ :‬انتشارات دانشگاه تهران‪ ،‬سال ‪ ،1331‬ص ‪.33‬‬
‫‪2‬نظام الدین‪ ،‬عبد اهلل‪ ،‬بررسی مسایل خانواده‪ ،‬کابل انتشارات سعید‪ ،‬سال نشر‪ ،‬جلد اول‪ ،1386 ،‬ص ‪.23‬‬

‫‪5‬‬
‫معنی سرپرست‪ ،‬برپادارنده‪ ،‬کاری‪ ،‬حافظ‪ ،‬نگهبان و حامی گویند قیم به کسی گفته میشود که از طرف‬

‫محکمه برای سرپرستی محجور و نگهداری اموال او در مواردی که‪ ،‬ولی خاص (پدر‪ ،‬جد پدری و‬

‫وصی) وجود نداشته باشد‪ ،‬منصوب میشود‪ .‬این فرد نسبت به وصی‪ ،‬اختیارات کمتری دارد‪.‬‬

‫‪ .2-2‬در اصطالح فقهی‬

‫در اصطالح فقهی قیم عبارت از کسی است که برای اطفال و محجورین سرپرستی کند و امور‬

‫آنها را انجام دهد‪ ،‬میتوان گفت که اگر محجور مسلمان باشد‪ ،‬نمیتوان برای او قیم غیر مسلمان‬

‫تعیین کرد‪ ،‬همچنین با استناد به قانون مدنی‪ ،‬برخی اشخاص نباید به سمت قیمومت تعیین‬

‫شوند کسانی که خود تحت والیت یا قیمومت هستند؛ کسانی که به علت ارتکاب جنایت یا یکی از‬

‫جرم ها ی ذیل به موجب حکم قطعی محکوم شده باشند سرقت‪ ،‬خیانت در امانت‪ ،‬اختالس‪ ،‬هتک‬

‫ناموس یا منافیات عفت‪ ،‬جنحه نسبت به اطفال و ورشکستگی به تقصیر؛ همچنین کسانی که حکم‬

‫ورشکستگی آنها صادر و هنوز عمل ورشکستگی آنها تصفیه نشده است‪ ،‬نمیتوانند به سمت قیمومت‬

‫تعیین شوند‪ .‬کسانی نیز که معروف به فساد اخالقی باشند و کسی که خود یا اقربای طبقه اول او‬

‫دعوایی بر محجور داشته باشد‪ ،‬نیز از جمله افرادی هستند که نمیتوانند به عنوان قیم انتخاب شوند‪.‬‬

‫خویشاوندان در صورتی که صالحیت برای قیم شدن داشته باشند‪ ،‬بر دیگران مقدم خواهند بود و‬

‫محکمه یک یا چند نفر از آنان را به سمت قیمومت معین خواهد کرد‪ ،‬در میان خویشان محجور‪ ،‬پدر‬

‫یا مادر او مادام که شوهر ندارد‪ ،‬با داشتن صالحیت بر دیگران مقدم است؛ و نیز در صورت محجور‬

‫شدن زن‪ ،‬شوهر زن با داشتن صالحیت برای قیمومت بر دیگران مقدم است‪ .‬برابر قانون مدنی زن‬

‫نمیتواند بدون رضایت شوهر خود سمت قیمومت را قبول کند‪.1‬‬

‫‪1‬واحدی‪ ،‬قدرت اهلل؛ بایستههای آیین دادرسی مدنی‪ ،‬تهران‪ ،‬نشر میزان‪ ،1333 ،‬ص ‪.33‬‬

‫‪6‬‬
‫اداره اموال صغار و مجانین و اشخاص غیررشید بعهده ولی یا قیم آنان است‪ .‬سرپرست محجورین‬

‫عبارتند از ولی ‪ ،‬وصی و قیم ‪.‬قیم ‪ ،‬کسی است ک از طرف محکمه برای سرپرستی محجور ونگاهداری‬

‫اموال او در موردی که ولی خاص (پدر‪ ،‬جد پدری ‪ ،‬وصی ) نداشته باشد منصوب میگردد‪ .‬مطابق قانون‬

‫فقطکسی را محاکم و ادارات و دفاتر اسناد رسمی به قیمومیت خواهند شناخت که نصب او مطابق قانون‬

‫توسط محکمه شرع و یا از طرف محضری بعمل آمده باشد که قانوناً قائم مقام محکمه شرع محسوب‬

‫میشود‪.‬‬

‫گفتار دوم‪ :‬مفهوم صالحیت‬

‫‪ -1‬در لغت‬

‫صالحیت در لغت به معنای شایستگی‪ ،‬درخوری‪ ،‬سزاواری‪ ،‬اهلیت میباشد‪ .‬صالحیت عبارت از‬

‫قدرت‪ ،‬شایستگی و توانایی قانونی محکمه های قضاوت یا مراجع غیر قضاوت به دعاوی و اختالفات و‬

‫حل و فصل آنها است‪.1‬‬

‫‪ -2‬در اصطالح قضای‬

‫صالحیت در اصطالح قضایی عبارت از اختیار داشتن در امور و کار ها می باشد یعنی صالحیت‬

‫مقدار و اندازه اختیارات افراد را امورات را نشان می دهد‪ .‬صالحیت یکی از مسائل مربوط به نظم قضایی‬

‫است‪ .‬قضات محاکم باید قبل از رسیدگی به هر دعوائی تشخیص دهند که دعوا و اختالف عنوان شده‪،‬‬

‫داخل در محدوده صالحیت و توانایی قانونی آنها است یا خیر‪ .‬در صورت داشتن صالحیت مکلف به‬

‫رسیدگی هستند‪ .‬صالحیت از قواعد آمره محسوب میشود‪ .‬بنابراین نمیتوان بر خالف آن توافق و تراضی‬

‫‪ -1‬عمید‪ ,‬حسن‪ ,‬فرهنگ فارسی عميد‪ ,‬چاپ بیست وپنچم وبیست وششم‪ ،‬تهران‪ :‬انتشارات امیرکبیر‪ ،1331,‬ص ‪.13‬‬

‫‪7‬‬
‫نمود‪ .‬تشخیص صالحیت یا عدم صالحیت هر دادگاه در رسیدگی به دعوا ارجاع شده با همان دادگاه است‪.‬‬

‫مناط صالحیت تاریخ تقدیم دادخواست است مگر در مواردی که خالف آن مقرر شده باشد‪.1‬‬

‫گفتار سوم‪ :‬مفهوم حقوق‬

‫‪ -1‬حقوق در لغت‬

‫حقوق در لغت جمع حق و حق عبارتست از امتیازی که شخص در جامعه معین دارد‪ .‬حقوق در این‬
‫میشود‪2.‬‬ ‫معنی به حقوق فردی تعبیر‬

‫‪ -2‬حقوق در اصطالح‬

‫حقوق در اصطالحاً عبارتست از مجموعه قواعدی که تنظیم کننده و حاکم بر روابط اشخاص در‬

‫جامعه معین میباشد‪ .‬حقوق در این مفهوم به حقوق ذاتی به لحاظ آنکه قطع نظر از افراد جامعه مطرح‬

‫میگردد تعبیر میشود‪ .‬حقوق فردی مالزم با حقوق ذاتی میباشد‪ .‬در نتیجه قواعد تنظیم کننده روابط افراد‬

‫در جامعه که اختصاراً قواعد حقوقی یا قانون نامیده میشود برای افراد اختیار و توانائی تحصیل اراده خود به‬
‫میگردد‪3.‬‬ ‫دیگران و الزام دیگران به رعایت آثار این اراده (اعمال حق) ایجاد‬
‫‪ -3‬در اصطالح فقهی‬
‫در ه‬ ‫اتح تاص و یا ر ک(ر ح بكار ش ف کی ( ر کف ( تاص ح‬ ‫ر فق‬
‫و کیباشد و ر کف ( یا ح‬ ‫کا ي ا کان(ي) و ا ب ه‬ ‫گ ا ب کا‬ ‫ن ا ب ب ان( ب ن ا‬
‫یالی‬ ‫و ر‬ ‫س ‪ .‬ب یبارتي گ حق(س ر کاني تی و د‬ ‫ك شارن وض ك‬ ‫چی ي س‬
‫اکا‬ ‫هحا‬ ‫ف‬ ‫ان یه و د و ر‬ ‫ر کف ( ک(ر نظ کكاتو کخ ف) س ك ر یح‬ ‫اکا‬
‫‪ .‬و ا ب بیاني سا حق(س اید ل کي و ا کرح(ی چنیه ( ید کیباشد‪ .‬حق(س ر ه کاني‬ ‫کي ش‬
‫حق(س ییني ا حق(س تار ي ن ب ب شخص) نی ناکید ند‪ .‬رش هاي کخ ف حق(س ز ح حق(س‬
‫ه کاني س ‪.‬‬ ‫ز ح کصا‬ ‫حق(س ساسي حق(س بیه لح‬ ‫کدني حق(س ترار‬

‫‪ -1‬عبداهلل نظام الدین‪ ،‬حقوق فاميل‪ ،‬کابل انتشارات سعید جلد اول‪ ،‬چاپ اول‪ ،‬سال ‪ ،1388‬ص‪.134‬‬

‫‪2‬عمید‪ ,‬حسن‪ ,‬فرهنگ فارسی عميد‪ ,‬چاپ بیست وپنچم وبیست وششم‪ ،‬تهران‪ :‬انتشارات امیرکبیر‪ ،1331,‬ص ‪.12‬‬
‫‪3‬واحدی‪ ،‬قدرت اهلل؛ بایستههای آیین دادرسی مدنی‪ ،‬تهران‪ ،‬نشر میزان‪ ،1333 ،‬ص ‪.33‬‬

‫‪8‬‬
‫چنا اید ي س ك ب یحا شخاص‬ ‫اید حق( ي‬ ‫ب ت(ضیم ف(س کي ت( شف‬ ‫با ینا‬
‫ا ( حاكح ت حیه‬ ‫ز‬ ‫ي‬ ‫کینحا د و‬ ‫ر اکا زندشي کيكنند حك(ک‬ ‫ك‬ ‫ز ه‬
‫ر‬ ‫ت حیه ول‬ ‫و با ت‬ ‫ور ب(‬ ‫ل‬ ‫کی ( ‪ .‬ز ح و ژشي هاي اید حق( ي ك ی و یح(کی‬
‫کیباشد‪.‬‬ ‫ي‬ ‫ک ح‬
‫حایی ر تأکیه کی ند‪ .‬حق(س ر‬ ‫نظم‬ ‫ز کرح(ی ( ید و کق ر تی س‬ ‫ا هم حق(س یبار‬
‫ز‬ ‫وض ان(ن (سط ( کقنن‬ ‫نظا ها حق( ی ک ی ب روشها کخ فی را کیش( ؛ ز‬
‫ائی‬ ‫ور ر (‬ ‫ای ل‬ ‫و تصحیحا‬ ‫ول ی ر ( کر‬ ‫دور ئیهناک ها و بخ ناک ها‬
‫هم‬ ‫شخاص تص( ی‬ ‫ر )‪.‬‬ ‫بی‬ ‫اکنت هحی‬ ‫ر نظا ها‬ ‫ت‬ ‫ه روش‬
‫هد گ‬ ‫نند و ر ب تی وضای ها با ت( ف‬ ‫را‬ ‫ور ان(نی ر کیا ت(‬ ‫ل‬ ‫ر ها‬ ‫کیت( نند‬
‫ساسی نق‬ ‫نند‪ .‬ان(‬ ‫ش‬ ‫ا گ ه ف ند کاح(‬ ‫ر‬ ‫و ور‬ ‫کیانریش‬ ‫سی مها‬
‫(ر ر و نظا حق( ی نی ب ن(ب ت( شه هند‬ ‫نظا حق( ی ه‬ ‫ر شه شی‬ ‫نهارنا‬
‫ک م کیا حق(س‬ ‫تحا‬ ‫‪1‬‬
‫کی ند‪.‬‬ ‫ر هد‬ ‫ف‬ ‫و رو بط کیا‬ ‫صا و اکا س‬ ‫سیاس‬
‫نیا ز ح‬ ‫گ‬ ‫(رها‬ ‫و بی‬ ‫ار‬ ‫رو ا‬ ‫(رها‬ ‫ر ‪ .‬تحا‬ ‫کدو و اکنت و (‬
‫وض ان( و تدو ه ( نیه ب‬ ‫( کقنن ز‬ ‫ر‬ ‫و فغان ا ز حق(س کدو ب ت(ر ر ه ند‬
‫اکه‬ ‫ساب ب انیا ز نظا ها‬ ‫ک د و ه و ک اح‬ ‫ا‬ ‫ز ‪ .‬کا ب انیا‬ ‫را حق(س کی‬
‫ای‬ ‫سابق‬ ‫و حق(س ز‬ ‫ور س‬ ‫شا ها ل‬ ‫بی‬ ‫ر‬ ‫ر ن ا ریا‬ ‫ب ت(ر ر ه ند‬
‫ر حق(س‬ ‫نی هحی ب یار‬ ‫را کیش( ‪ .‬حق(س ک هبی ب و ژ حق(س ستکی فق ) و حق(س (‬
‫‪2‬‬
‫س ‪.‬‬ ‫(رها ش‬ ‫ز (ک و‬ ‫ب یار‬
‫گفتار چهارم‪ :‬مفهوم وظایف‬
‫ک(ر و کد‬ ‫ب‬ ‫ی‬ ‫ز نرا ار و فاالی‬ ‫وظا ف ح وظیف س و وظیف یبار‬
‫س ‪ .‬کحهه س‬ ‫ک تبط با رس ی و نا رس ی‬ ‫ر‬ ‫ا ب یار‬ ‫کی باشد و ه یح کحهنی‬
‫ب شخصی ب ب ا‬ ‫ب تی ر ور؛ ا وفا ب ی د ن ب‬ ‫ور باشد و ب‬ ‫ب تی ل‬ ‫یح ب‬
‫‪3‬‬
‫باشد‪.‬‬ ‫گ‬ ‫نقض ی حا‬

‫‪1‬‬
‫استانیکزی‪ ،‬نصراهلل‪ ،‬قاموس اصطالحات حقوقی‪ ،‬کابل‪ ،‬انتشارات عازم‪ ،‬سال ‪.71 1 ،1331‬‬
‫‪2‬کریمی‪ ،‬عباس؛ آیين دادرسی مدنی‪ ،‬تهران‪ ،‬انتشارات مجد‪ ،‬چاپ اول‪ ،1337 ،‬ص ‪.37‬‬

‫‪3‬استانیکزی‪ ،‬نصراهلل‪ ،‬قاموس اصطالحات حقوقی‪ ،‬کابل‪ ،‬انتشارات عازم‪ ،‬سال ‪.71 1 ،1331‬‬

‫‪9‬‬
‫بر اساس این تفسیر‪« ،‬نگاه نخست» نگاه عاجل و فوری است که معموالً در آن‪ ،‬تنها به برخی از‬

‫جهات عمل توجه می شود‪ ،‬نه تمام جهات‪ .‬بنابراین‪ ،‬آنچه در نگاه نخست‪ ،‬وظیفه پنداشته می شود‪ ،‬ممکن‬

‫است در نگاه دوم پس از بررسی تمام جهات عمل‪ ،‬وظیفه پنداشته نشود‪ ،‬چون معموالً یک عمل جهات‬

‫مختلفی دارد که ممکن است از یک جهت درست و وظیفه باشد‪ ،‬ولی از جهات دیگر نادرست و ترک آن‬

‫وظیفه باشد‪ .‬تشخیص وظیفه درست و نهایی‪ ،‬به بررسی تمام جهات عمل و سنجش اهمیت وظایف و‬

‫شدت الزام آنها‪ ،‬منوط است‪ .‬بنابراین‪ ،‬پس از بررسی‪ ،‬آن وظیفه ای که در مجموع مهم تر انگاشته می‬

‫شود و جهات درستی اش قوی تر از جهات نادرستی اش است‪ ،‬وظیفه درست و در مقام عمل خواهد بود‪.‬‬

‫پس وظیفه در نگاه نخست‪ ،‬وظیفه ای است که تنها با توجه به یک جهت از عمل متوجه فاعل است‪.‬‬

‫در اینجا اصطالحی برای این معنا از وظیفه در نگاه نخست جعل نمی کند‪ ،‬ولی در درست و خوب‬

‫اصطالح «جزء نگرانه»را برای آن جعل می کند‪ .‬وظیفه در نگاه نخست‪ ،‬وظیفه ای است که از توجه به‬

‫جزئی از عمل حاصل می شود‪ ،‬اما «وظیفه درست» وظیفه ای است که «کل نگرانه»‪ 35‬بوده و از توجه‬

‫به تمام جهات عمل حاصل می شود‪.1.‬‬

‫بنابراین‪ ،‬شناخت این اوصاف جزئی‪ ،‬مقدم بر شناخت این است که یک عمل باید انجام شود یا‬

‫نباید انجام شود‪ .‬به تعبیر دیگر‪ ،‬قواعد کلی فارغ از شرایط عمل نمی تواند راهنمای درست برای وظایف‬

‫باشد‪ ،‬زیرا چه بسا یک قاعده کلی اخالقی‪ ،‬مثل «باید ت گفت» وظیفه ای را برای ما معین کند‪ ،‬ولی در‬

‫یک موقعیت خاص‪« ،‬ت نگفتن» وظیفه ما باشد‪.‬‬

‫تفسیر دوم وظیفه در نگاه نخست گرچه در ظاهر با تفسیر اول‪ ،‬تفاوت دارد‪ ،‬ولی در اصل‪ ،‬یکی‬

‫هستند و تفسیر دوم‪ ،‬جهات دیگری از این اصطالح را روشن می سازد‪ .‬مراد از وظیفه در نگاه نخست این‬

‫است که برخی از اعمال به سبب اوصاف و خصوصیات ذاتی که دارند‪ ،‬برای مثال عملی که مصداق وفای‬

‫‪1‬جعفر تبریزی‪ ،‬محمد تقی‪ ،‬حقوق جهانی بشر از دیدگاه اسالم و غرب‪ ،‬تهران چاپ اول‪ ،‬انتشارات دفتر خدمات حقوق بین الملل‪ ،‬سال‬
‫‪،1311‬ص ‪.11‬‬

‫‪10‬‬
‫به عهد است‪ ،‬در نگاه اول الزامی را بر گردن ما می آورد‪ ،‬چون بر اساس نظر ‪ ،‬قول دادن به شخصی مبنای‬

‫یک الزام و وظیفه در نگاه نخست است‪ .‬البته توصیه می کند که با مشاهدة تنها همین یک جهت از عمل‪،‬‬

‫عجله نکنید و وفای به عهد را وظیفة عملی و نهایی خود نپندارید‪ ،‬چون معموالً اعمال در موقعیت هایی‬

‫که در آنها قرار می گیریم‪ ،‬چندوجهی بوده و جهات مختلفی دارند‪.1‬‬

‫بنابراین‪ ،‬در تعریف وظیفه در نگاه نخست‪ ،‬هم می توان گفت وظیفه ای است که یک عمل به‬

‫سبب داشتن خصوصیتی‪ ،‬مانند وفای به عهد‪« ،‬وظیفه درست» خواهد بود اگر در همان زمان‪ ،‬نوع دیگری‬

‫از عمل وجود نداشته باشد که اخالقاً مهم تر از اولی است (تفسیر اول)‪ ،‬و هم می توان گفت وظیفه ای‬

‫است که تنها با مالحظه یک جهت از جهات عمل متوجه فاعل می شود‪ ،‬برخالف وظیفه در مقام عمل‬

‫که با مالحظه تمام جهات عمل متوجه فاعل است‪.‬‬

‫مبحث دوم‪ :‬کلیات‬

‫گفتار اول‪ :‬تاریخچه تعیین قیم‬

‫قیم از زمان های سابق به این طرف رواج داشت و در سرزمین های به قیم اختیارات و صالحیت‬

‫های مختلف داده می شود در دوران حضرت موسی هم قیم موجود بود که اختیارات و اطفال و محجورین‬

‫به آنها سپرده می شود در سیستم های حقوق کشورهای مختلف جهان نیز به شیوه های متفاوتی انعکاس‬

‫یافته و در ارتباط با آن تعاریف گوناگونی ارائه شده است‪ ،‬چنانچه برخی گفته اند «قیم یا تبنی آن است که‬

‫کس دیگری را که فرزند نَسبی او نیست به فرزندی بپذیرد‪ .‬قیم در صورتی که به رسمیت شناخته شده‬

‫باشد‪ ،‬نوعی قرابت ایجاد می کند‪ ،‬قرابتی که صرفاً حقوقی است نه طبیعی‪ ،‬به عبارت دیگر با قبول قیم‪،‬‬

‫قانون یک رابطه ی مصنوعی پدر فرزندی یا مادر فرزندی بین دو نفر ایجاد می کند با توجه به مقررات‬

‫حقوق اسالم‪ ،‬در حقوق ایران نهادی به عنوان قیم به این مفهوم که فرزند خوانده از هر حیث در حکم‬

‫‪1‬واحدی‪ ،‬قدرت اهلل؛ بایستههای آیین دادرسی مدنی‪ ،‬تهران‪ ،‬نشر میزان‪ ،1333 ،‬ص ‪.33‬‬

‫‪11‬‬
‫فرزند واقعی باشد و از آثار رابطه بنوت بهره مند شود‪ ،‬وجود ندارد‪ ،‬اما با توجه به آن که نوع دوستی و کمک‬

‫به نیازمندان در فرهنگ ایران و فرهنگ اسالم مورد تأکید و پذیرش قرار گرفته و به دلیل تأکیداتی که در‬

‫اسالم در مورد ضرورت رسیدگی به ایتام و اطفال بی سرپرست مطرح شده است‪ ،‬مقرارت مدونی به منظور‬

‫سرپرستی اطفال بی سرپرست وضع گردیده و اجرا می شود که بعضاً از آن به قیم ناقص تعبیر شده است‪.‬‬

‫این مقررات در قانون اساسی و قوانین عادی انعکاس یافته است‪ .‬به موجب بند دوم از اصل بیست و یکم‪،‬‬

‫قانون اساسی جمهوری اسالمی ایران‪ ،‬دولت موظف به حمایت از مادران و کودکان بی سرپرست گردیده‬

‫و قانون حمایت از کودکان بی سرپرست نیز به منظور تأمین منافع مادی و معنوی آنان‪ ،‬شرایط خاصی را‬

‫برای خانواده هایی که می خواهند سرپرستی اطفال بدون سرپرست را به عهده بگیرند وضع نموده است‪.‬‬

‫قانون مذکور‪ ،‬وظایف و تکالیف سرپرست و طفل تحت سرپرستی او را از لحاظ نگاهداری و تربیت و نفقه‬

‫و احترام‪ ،‬با حقوق و تکالیف اوالد و پدر و مادر برابر نهاده است‪. 1‬‬

‫در ایران باستان به ویژه در زمان ساسانیان قیم مورد پذیرش و مرسوم بوده است‪ .‬خصوصاً با توجه‬

‫به نقشی که دین زرتشت در آن ایّام داشته و اعتقاداتی که زرتشتیان در مورد قیم دارند و فرزند خوانده را‬

‫در حکم فرزند حقیقی دانسته و آثار رابطه پدر و فرزندی را بر آن حاکم می دانند‪ ،‬نهاد قیم دارای جایگاه‬

‫ویژه ای بوده است چنان که در این باره گفته شده است‪.‬‬

‫کسی که فرزند نداشته باشد قادر نیست در روز قیامت از پل صراط بگذرد‪ .‬لذا کسانی که صاحب‬

‫فرزند نبودند برای رفع این نقیصه و طلب آمرزش و عبور از پل صراط این کار را انجام می دادند‪.‬‬

‫هندیان و ایرانیان و مردم چین قدیم باقی ماندن و دایر بودن کانون خانواده را الزم می دانستند و‬

‫می بایست که به طور مرتب خاصی را برای نیاکان درگذشته خویش انجام دهند‪ ،‬به قیم اهمیت می دادند‬

‫‪1‬شمس‪ ،‬عبداهلل؛ آیين دادرسی مدنی‪ ،‬تهران‪ ،‬نشر میزان‪ ،1331 ،‬چاپ سوم‪ ،‬جلد اول‪ ،‬ص ‪.317‬‬

‫‪12‬‬
‫و اگر کسی فرزندی نداشت با شیوه های مختلف بر حسب عادات ملی فردی را به فرزندی می گرفت‪ .‬قیم‬

‫در بین یونیان نیز رایج و متداول بوده است ‪.‬‬

‫چنانچه به تفصیل خواهیم دید‪ ،‬به تصریح قرآن قیم در زمان حضرت موسی و نیز در زمان حضرت‬

‫یعقوب امری متداول و رایج بوده و در عربستان پیش از ظهور اسالم نیز نمود داشته و افراد چندی توسط‬

‫دیگران به فرزندگی گرفته شده اند که از جمله آن ها زیدبن حارثه فرزند خوانده پیامبر اسالم می باشد ‪.‬‬

‫در جاهلیت این عمل با عنوان «دعاء» و «تبنی» رایج بوده‪ ،‬و همچنین در بین امت های مترقی‬

‫آن روز‪ ،‬مانند روم و فارس که وقتی کودکی را پسر خود می خواندند‪ ،‬احکام فرزند صلبی را در حق او اجراء‬

‫می کردند‪ ،‬یعنی اگر دختر بود ازدواج با او را حرام می دانستند‪ ،‬و چون پدر خوانده می مرد‪ ،‬به او نیز مانند‬

‫سایر فرزندان ارث می دادند‪. 1‬‬

‫قیم در صورتی مقبول است که امکان به فرزندی گرفتن فردی که به فرزندی گرفته می شود‬

‫باشد‪ ،‬از این رو چنانچه فرد جوانی شخص پیری را به فرزندی بگیرد قیم معنی ندارد‪ ،‬همین طور اگر انسان‪،‬‬

‫حیوانی را به فرزندی بگیرد معقول و منطقی نیست ‪.‬‬

‫گفتار دوم‪ :‬انواع محجورین‬

‫محجورین را در حقوق مدنی به سه دسته تقسیم میکنیم‪.‬‬

‫‪ -1‬صغایر غیر ممیزه‬

‫خود صغار را به دو دسته صغیر ممیز و غیرممیز تقسیم میکنیم‪ .‬صغیر غیرممیز‪ ،‬صغیری است که‬

‫دارای قوه درک‪ ،‬تمییز و تشخیص نیست‪ .‬به عنوان مثال بچهای ‪ 2‬یا ‪ 3‬ساله یک صغیر غیرممیز‬

‫است‪ .‬صغیر غیرممیز کسی است که معنی معامله را درک نمیکند و در واقع مفهوم نفع و ضرر را‬

‫نمیفهمد و به این جهت در صورت انجام معامله توسط صغار‪ ،‬چنین معامالتی باطل خواهد بود‪ .‬البته‬

‫‪1‬عبد اهلل‪ ،‬نظام الدین‪ ،‬بررسی مسایل خانواده‪ ،‬کابل‪ :‬انتشارات سعید‪ ،‬سال نشر‪ ،‬جلد اول‪ ،1386 ،‬ص ‪.96‬‬

‫‪13‬‬
‫ولی یا قیم آنها می توانند از طرف و به جای آن صغار غیرممیز و به نمایندگی از آنها معامالتی را که‬

‫به مصلحت طفل است‪ ،‬انجام دهند‪ ،‬زیرا صغار غیرممیز حق یا اهلیت تمتع دارند‪ ،‬در حالی که اهلیت‬

‫استیفا و اجرای حق ندارند‪ .‬یعنی آنها نمیتوانند شخصا معاملهای را انجام دهند‪ .‬و اما در مورد صغیر‬

‫ممیز در حقوق و فقه بحثهایی مطرح شده است‪ .‬نظر حقوقدانان با استفاده از مواد قانونی این است‬

‫که اعمال حقوقی و معامالت صغیر ممیز که به تنهایی انجام شده است‪ ،‬غیرنافذ است‪ .‬یعنی چنین‬

‫معامالتی به شرط اذن بعدی ولی درست خواهد بود‪ .‬صغیرممیز کسی است که تا حدی قوه درک و‬

‫تشخیص داشته و تا حدی معنی معامله و نفع و ضرر در معامله را میفهمد‪ .‬بنابراین میتواند با اذن‬

‫ولی خود معامالتی را انجام دهد‪ .‬به عنوان مثال با اذن ولی خود خرید و فروش کند‪ .‬عمال هم بچههایی‬

‫را میبینیم که صغیرممیز هستند و با اذن ولی خود خریدهایی انجام میدهند‪ .‬اگر بدون اذن ولی‪،‬‬

‫صغیرممیز معاملهای را انجام دهد‪ ،‬میگوییم این معامله غیرنافذ است‪ .‬غیرنافذ به این معنا است که‬

‫ولی میتواند آن معامله را تنفیذ یا رد کند‪ .‬اگر وی معامله را تنفیذ کند‪ ،‬آن معامله درست خواهد بود و‬

‫عیب آن رفع خواهد شد و آثار معامله از روز انعقاد بر آن مترتب خواهد شد‪ .‬اگر ولی طفل آن معامله را‬

‫رد کند که چنین معامله ای کان لم یکن خواهد شد‪ .‬البته استثنایی در این زمینه وجود دارد‪ .‬آن استثنا‬

‫در اعمال صغارممیز عبارت است از معامالت صرفا نافع‪ .‬در توضیح این مطلب باید گفت که صغارممیز‬
‫دهند‪1.‬‬ ‫معامالت صرفا نافع را بدون اذن ولی خود هم میتوانند انجام‬

‫‪ -2‬افراد غیر رشید‬

‫افراد غیر رشید به آنان گفته می شود که در سن بلوغ رسیده باشد اما جسمانی و مغزی به حد‬

‫عقالنیت نرسیده باشد و مطابق قانون از چنین معامالتی تحت عنوان «تملک بالعوض و حیازت‬

‫مباحات» یاد میکند‪ .‬اما به عبارت سادهتر میگوییم «اعمال صرفا نافع»‪ ،‬یعنی اعمالی که عرفا‬

‫‪1‬محمد تقی‪ ،‬جعفری‪ ،‬تحقيق در دو نظام حقوقی جهانی بشر از دیدگاه اسالم و غرب‪ ،‬انتشارات دفتر خدمات حقوقی بین المللی‪ ،‬تهران‪،‬‬
‫سال ‪ ،1311‬ض ‪.71‬‬

‫‪14‬‬
‫هیچگونه ضرری بر آن معامالت مترتب نیست‪ .‬قانون مدنی در این مورد مقرر کرده است که اعمال و‬

‫اقوال صغیر تا حدی که مربوط به اموال و حقوق مالی او باشد باطل و بالاثر است معذالک صغیر ممیز‬

‫میتواند تملکبالعوض کند‪ .‬مثل قبول هبه و صلح بالعوض و حیازت مباحات‪ .‬به عنوان مثال‬

‫صغیرممیز یک مال بدون عوض را تملک میکند یا هبه و بخششی را قبول میکند یا یک مال مباحی‬

‫را حیازت کرده‪ ،‬به دست آورده و نهایتا تملک میکند‪ .‬برای مورد اخیر به این مثال میتوان اشاره کرد‬

‫که طفل شکار یا صید مجازی انجام میدهد و از این طریق مال مباحی را تملک میکند‪ .‬در عین حال‬

‫این حاالت نیازی به اذن ولی این افراد ندارد‪ .‬البته اذن ولی در آنجا که الزم است‪ ،‬باید با رعایت‬

‫مصلحت باشد‪ .‬مصلحت هم عرفی است‪ .‬یعنی عرف تشخیص میدهد که آیا مصلحت رعایت شده‬

‫است یا خیر‪ .‬اما با توجه به این که غیررشید یا سفیه تا حدی قوه درک و تمییز دارند‪ ،‬به این جهت‬

‫اصوال معامالتشان غیرنافذ است‪ .‬یعنی با اذن ولی معامله درست بوده و اشکال ندارد‪ .‬اما اگر ولی معامله‬

‫را تایید نکرد‪ ،‬آن معامله باطل میشود‪ .‬خود قانون باز هم گفته است که اعمال صرفا نافع که هیچگونه‬

‫ضرری برای سفیه یا غیررشید ندارد‪ ،‬بدون اذن ولی هم نافذ است و نیازی به اذن ولی ندارد‪ .‬مثل‬

‫قبول هبه و بخشش و حیازت مباحات که در مورد صغیرمیز در باال اشاره کردیم‪ .‬انجام معامالت صرفا‬

‫نافع در مورد صغار غیرممیز به چه ترتیب است؟ با توجه به اینکه صغارغیرممیز اراده حقوقی ندارند‪،‬‬

‫چنین معامالتی باز هم باطل خواهد بود‪ ،‬زیرا اراده حقوقی یا قصد انشا به تعبیر فقهی احتیاج به قوه‬

‫درک و تمییز دارد‪ .‬کسی که قوه درک و تمییز ندارد‪ ،‬معنای یک معامله را نمیفهمد‪ ،‬یعنی به تعبیر‬

‫منطقی کسی که نمیتواند تشخیص درستی داشته باشد‪ ،‬طبیعتا هیچگونه معاملهای نیز نمیتواند انجام‬
‫بود‪1.‬‬ ‫دهد و چنین معامالتی در صورت تحقق باطل خواهند‬

‫‪1‬عبد اهلل‪ ،‬نظام الدین‪ ،‬همان‪ ،‬ص ‪.99‬‬

‫‪15‬‬
 ‫‪ -3‬مجانین‬

‫مجنون یا دیوانه واژه ای عامیانه و غیر علمی است که مرادف بیماری روانی است‪ .‬از دیدگاه‬

‫روانپزشکی‪ ،‬جنون در زمره اختالالت روانی مورد مطالعه قرار می گیرد‪ .‬اختالالت روانی نوعی بیماری‬

‫با عالئم روانی و رفتاری همراه با آشفتگی در کارکرد ناشی از اختالل زیست شناختی ‪ ،‬اجتماعی ‪،‬‬

‫روانشناسی ‪ ،‬ژنتیک‪ ،‬فیزیکی یا شیمیایی است و مشتمل بر طیف وسیعی از حاالتی است که با‬

‫الگوهایی از عالیم و نشانه های غیر طبیعی رفتاری و روانشناختی که به سوء عملکرد می انجامد‬

‫مشخص می گردد و طبقه بندی خاص خود را دارد‪ .‬از منظر روان پزشکان جنون بیماری روانی یا روان‬

‫پریشی یا بیمار ی وخیم روانی است که به واسطه آن جریان فکر‪ ،‬اندیشه‪ ،‬رفتار‪ ،‬کردار‪ ،‬احساس و‬

‫اعمال ‪ ،‬از راه صواب و عادی منحرف شده باشد‪.‬‬

‫شایع ترین نوع بیماری روانی که در حد جنون باشد‪ ،‬معموال تحت عنوان اسکیزوفرنی نام برده می‬

‫شود‪ .‬و گروه مهمی از بیماریهای روان پزشکی است‪ .‬این بیماری جزء بیماریهای گروه سایکوزها و روان‬

‫پریشیهاست‪ .‬و دارای گونه های زیر است ‪:‬‬

‫‪ -1‬نوع پارانوئید‪.‬‬

‫‪ -2‬نوع کاتونیک‪.‬‬

‫‪ -3‬نوع آشفته یا هبه فرنیک‪.‬‬

‫‪ -4‬نوع باقی مانده‬

‫‪ -5‬نوع نا متمایز‪.‬‬

‫شایع ترین نوع اسکیزو فرنی در جامعه و همچنین مسئله ساز ترین آن اسکیزوفرنی نوع پارانوئید است‬

‫این گروه معموال به دلیل سوءظنی و بد بینی که در ساختار ذهنی آنها وجود دارد‪ ،‬همواره در محیط کار و‬

‫‪16‬‬
‫خانواده و اجتماع در گیری ایجاد می کنند و موجب اختالل نظم اجتماعی و آسایش دیگران می شوند‪ .‬ولی‬
‫نیاورند‪1.‬‬ ‫انواع دیگر مانند کاتاتونیک ممکن است که آسیب اجتماعی چندانی به بار‬

‫همچنین باید توجه داشت که زوال خود آگاهی و شعور نیز به سبب هر بیماری و عارضه ای مانند‬

‫مستی‪ ،‬بیهوشی‪ ،‬دهشت‪ ،‬اعتیاد شدید به مواد مخدر‪ ،‬و هیستریها در حکم جنون است‪.‬‬

‫موضوع مهمی که باید به آن توجه داشت‪ ،‬تفاوت میان سفیه و مجنون است زیرا سفیه کسی است که‬

‫اگ ر چه واجد ادراک و قوه تمیز است لکن‪ ،‬در اداره امور مالی خود به طوری ناتوان است که از نظر عرف‪،‬‬

‫تصرفات وی در حقوق مالی غالیا خارج از مسیر عقالیی است‪ .‬حقوقدانان اسالمی سفاهت را درجه ای از‬

‫دیوانگی تلقی نکرده‪ ،‬عقل را فارق سفه و جنون شمرده اند ‪ ،‬چنانکه در تمیز میان کودکی و سفیه‪ ،‬بلوغ را‬

‫مالک دانسته اند‪ .‬از این رو ‪ ،‬سفاهت از عوامل رافع مسئولیت جزایی قلمداد نشده و سفیه را‪ ،‬هر چند در‬

‫تصرفات مالی محجور است‪ ،‬اما همچنان نسبت به آثار جزائی اعمال خویش مسئول می شمارند‪ .‬به طوری‬

‫که اگر اقرار به جرمی نماید که مستلزم مجازات حد یا تعزیر باشد‪ ،‬محکوم به آن می گردد و اگر مرتکب‬

‫قتل عمد شود‪ ،‬سفاهت وی مانع اجرای جزا قصاص نخواهد بود‪ .‬چنانکه در قانون مجازات اسالمی آمده‬

‫است ‪ ” :‬اقرار به قتل عمد از کسی که به سبب سفاهت یا افالس محجور باشد نافذ و موجب قصاص‬

‫است‪.‬‬

‫برخی فقهای اسالمی بر خالف رای مشهور ” رشد ” جانی را از شرایط ثبوت قصاص دانسته‪،‬‬

‫استمرار سفه متصل به سن صغر را به رغم بلوغ بزهکار مانع قصاص شمرده اند ‪ .‬چنانکه عالمه حلی‬

‫جنایت سفیه را مانند فعل صغار به منزله خطای محض قلمداد کرده است‪.‬‬

‫جنون را به پوشیده گشتن و پنهان گشتن تعریف کرده و مجنون را اصطالحا کسی تعریف کرده‬

‫اند که بر اثر آشفتگی های روحی و روانی عقلش پوشیده مانده و قوه درک و شعور را از دست داده است‪.‬‬

‫‪1‬استانیکزی‪ ،‬نصراهلل‪ ،‬قاموس اصطالحات حقوقی‪ ،‬کابل‪ ،‬انتشارات عازم‪ ،‬سال ‪.71 1 ،1331‬‬

‫‪17‬‬
‫عقل مهمترین رکن مسؤولیت است و در فرهنگ لغات در معانی مختلف از جمله فهمیدن‪ ،‬دریافت کردن‪،‬‬

‫شعور ذاتی وخرد آمده است‪ .‬پس جنون باید به نافهمی‪ ،‬کم هوشی و نابخردی معنی شود‪ .‬هریک از این‬

‫حالتها در علم روانپزشکی امروز مفهوم خاصی دارد‪ .‬ولی جنون به معنی مصطلح کلمه عبارت است از افول‬

‫تدریجی و برگشت ناپذیر حیات روانی انسان‪ ،‬یعنی توانایی درک‪ ،‬احساس و اختیار‪ .‬امروزه ثابت شده است‬

‫که انسان ممکن است قدرت تش خیص خوب از بد را داشته باشد ولی بدلیل بیماری از نظارت بر رفتار خود‬

‫و مهار آن ناتوان باشد‪.‬‬

‫تشخیص جنون یکی از اموری است که برای بسیاری از افراد که به دادگاه مراجعه می کنند باید اثبات‬

‫شود چه در امور حقوقی برای تشخیص سن رشد و احراز سفاهت و چه در امور جنائی و جزایی ‪ ،‬و بسیارند‬

‫افرادی که ارتکاب جرم را نتیجه جنون آنی خود دانسته و بدین وسیله می خواهند از علل رافع مسئولیت‬

‫جزائی استفاده کنند و حتی زندانیانی که با مجنون جلوه دادن خود ( تجنن ) قصد خروج از زندان را دارند‬

‫در این خصوص دادگاه با استفاده از متخصصین پزشکی قانونی باید مجنونین واقعی و کسانی که سعی در‬

‫مجنون جلوه دادن خود دارند را تشخیص دهد و اجازه ندهد کسانی از این حق سوء استفاده کنند و از آنجا‬

‫که جنون فرض و اماره قانونی نیست و لذا باید در هر مورد وجود آن اثبات شود‪ .‬در منطق عمومی مردم ‪،‬‬

‫تشخیص جنون بدیهی و ساده است ولی به نظر کارشناسان گاه در مرز جنون و عقل فنی و پیچیده است‪،‬‬

‫زیرا جنون درجاتی دارد و پی بردن به آن در مواردی که نمود خارجی و آشکار ندارد جز برای پزشک‬

‫متخصص و بدون آزمایشهای دقیق و مستمر و طوالنی امکان ندارد‪ .‬با توجه به ( قانون مجازات اسالمی‬

‫) دادگاه می تواند در تشخیص جنون از نظر پزشکان متخصص امراض روحی استفاده کند ‪ ،‬در این راستا‬

‫دادگاه می تواند از کسان و نزدیکان او و سایر مطلعین‪ ،‬تحقیقات الزم را به عمل آورد‪( .‬قانون آئین جزایی‬

‫دادگاههای عمومی و انقالب ) و از آنجا که تشخیص و تعیین جنون امری ماهوی و در اختیار دادگاه است‪،‬‬

‫در هر حال تصمیم نهایی با دادگاه است‪ ( .‬قانون اقدامات تامینی ) چنانچه جانی مدعی عروض جنون در‬

‫زمان ارتکاب جنایت گردد‪ ،‬در صورت عدم وجود سابقه جنون باید ادعای خود را اثبات نماید‪ .‬چرا که اصل‬

‫‪18‬‬
‫داللت بر سالمت او داشته و قول ولی دم مبنی بر تعقل وی به هنگام ارتکاب جنایت‪ ،‬مقدم خواهد بود ‪.‬‬

‫لکن اگر جانی قبال مجنون بوده و اکنون مدعی شود که جنایت در زمان دیوانگی او واقع شده است ‪،‬‬

‫ادعای جانی با وجود سوگند پذیرفته می شود ‪ ،‬مگر آنکه اولیای دم افاقه او را اثبات کنند‪ .‬زیرا‪ ،‬ادعای آنان‬
‫است‪1.‬‬ ‫خالف اصل‬

‫موضوعی که افراد رسیدگی کننده به این نوع پرونده ها باید مد نظر داشته باشند این است که مبادا‬

‫این گونه افراد خودرا مجنون جلوه دهند و در اصطالح تجنن نمایند‪ .‬زیرا تجنن یا خود را دیوانه جلوه دادن‬

‫برای فرار از مجازات یا پرداخت دین فراوان دیده می شود ‪ ،‬بعضی از این افراد دیوانه نما آنقدر نقش خود‬

‫را خوب بازی می کنند که جز با بستری شدن در یک مرکز علمی روانی و مطالعه دقیق ‪ ،‬تشخیص سالمت‬

‫و جنون آنان مقدور نیست و از نظر تظاهرات خود بیمار جلوه دادن‪ ،‬به سه صورت زیر دیده می شود‬

‫گفتار سوم‪ :‬رابطه حجر با اهلیت‬

‫حجر در لغت به معنی منع است‪ .‬این واژه در اصطالح حقوقی به معنی منع تصرف است یا منع از‬

‫انجام اعمال حقوقی‪ .‬به تعبیر روشنتر معامالت شخصی که محجور است‪ ،‬ممنوع است و وی از تصرف‬

‫در اموالش و انجام اعمال حقوقی در ارتباط با این اموال منع شده است‪ .‬حتی در امور غیرمالی هم حجر‬

‫داریم‪ .‬در واقع محجورین اشخاصی هستند که نمیتوانند مستقال امور مالی خود را اداره کنند‪ .‬که سفاهت‬

‫که گاهی به آن سفه نیز گفته میشود‪ ،‬در مقابل رشد به کار میرود و گاهی در اصطالح حقوقی و قوانین‬

‫به جای سفه از این حالت به عدم رشد تعبیر شده است‪ .‬البته سفاهت و سفه در لغت به معنی بیخردی‪،‬‬

‫کم عقلی‪ ،‬نادانی و امثال آن آمده است‪ ،‬ولی در اصطالح حقوقی وصف یک دسته از محجورین است که‬

‫حجر آنها محدود به امور مالی آنها است‪ .‬به عبارت دیگر چنین افرادی عقل معاش ندارند‪ .‬به این جهت و‬

‫به حکم قانون چنین افرادی نمیتوانند آزادانه در اموالشان تصرف کنند‪ .‬از طرف محکمه به حکم قانون‬

‫‪1‬استانیکزی‪ ،‬نصراهلل‪ ،‬قاموس اصطالحات حقوقی‪ ،‬کابل‪ ،‬انتشارات عازم‪ ،‬سال ‪.13 ،1331‬‬

‫‪19‬‬
‫شخصی به عنوان ولی یا قیم برای اداره امور مالی آنها یا کمک به اداره امور مالی آنها تعیین میشود‪.‬‬

‫دیوانه یا مجنون در حقوق به کسی گفته می شودکه فاقد قوه درک است‪ .‬البته اثبات این وضعیت احتیاج‬

‫به حکم محکمه دارد‪ .‬محکمه باید حکم کند که کسی مجنون و فاقد قوه تمییز است‪ .‬اگر محکمه شخصی‬

‫را فاقد چنین اوصافی تشخیص داد‪ ،‬تمام اعمال حقوقی وی باطل خواهد بود‪ ،‬زیرا فرض بر این است که‬
‫ند‪1.‬‬ ‫قوای درک و تمییز‬

‫‪1‬عدالتخواه‪ ،‬عبدالقادر‪ ،‬حقوق فاميل‪ ،‬انتشارات پامیر‪ ،‬کابل‪ ،‬چاپ سوم‪ ،‬سال ‪ ،1333‬ص ‪.13‬‬

‫‪20‬‬
 ‫فصل دوم‬

‫قیمومیت‪ ،‬انواع و احکام‬

‫مبحث اول‪ :‬قیمومیت‬

‫گفتار اول‪ :‬جایگاه قیم در نظام در اسالم‬

‫ب‬
‫ن بِاللّهِ وَا ْلیَوْمِ اآلخِ ِر وَالْمَآل ِئکَةِ وَالْکِتَا ِ‬
‫ن آمَ َ‬
‫ن ا ْلبِرَّ مَ ْ‬
‫خداوند یکی از کارهای نیک را یتیم نوازی دانسته وَلَکِ َّ‬

‫ن بلکه نیکی آن است‬

‫وَالنَّ ِبیِّینَ وَآتَى الْمَالَ عَلَى حُبِّهِ ذَوِی الْقُرْبَى وَا ْلیَتَامَى وَالْمَسَاکِینَ وَابْنَ السَّبِیلِ وَالسَّآئِلِی َ‬

‫که کسی به خدا و روز بازپسین و فرشتگان و کتاب آسمانی و پیامبران ایمان آورد و مال خود را با وجود‬

‫دوست داشتنش به خویشاوندان و یتیمان و بینوایان و در راه ماندگان و سائالن بدهد‪ .‬در این آیه بر واژه‬
‫است‪1‬‬ ‫محبت تاکید شده‬

‫به معنا که نیکی را در حق یتیمان دیگران با محبت انجام میدهد و این گونه نیست که تنها مالی بدهد و‬

‫انفاق و اطعامی داشته باشد‪ ،‬بلکه با آنکه خود بدان نیاز دارد و آن چیزی که میدهد محبوب اوست؛ اما با‬

‫محبت و عشق به دیگران این عمل را انجام میدهد تا محبوب خداوند شود‪ .‬در حقیقت بر اساس قاعده‬

‫ارحم ترحم رحم کن تا مورد مهربانی و رحمت الهی قرار گیری‪ ،‬عمل میکند‪.‬‬

‫پیامبر درباره ضرورت یتیم نوازی می فرماید‪( :‬اتحب ان یلین قلبک و تدرک حاجتک؟ ارحم الیتیم و امسح‬

‫ه و اطعمه من طعامک یلین قلبک و تدرک حاجتک) پیامبر می فرماید آیا دوست داری دلت نرم و آرزویت‬

‫برآورده شود؟ بر یتیم ترحم کن و دست محبت بر سر او بکش و از غذای خود به او بخوران تا قلبت نرم‬

‫و حاجتت روا گردد‪ .‬هر مرد و زن با ایمانی که از روی مهربانی دست خود را روی سر یتیمی بکشد خدای‬

‫متعال به عدد هر مویی که دست خود را روی آن میگذارد یک ثواب برای او مینویسد‪ .‬در سیره پیامبر‬

‫(ص) آمده که آن حضرت (ص) روزی در راه اصلی مدینه میگذشت‪ ،‬چند کودک را دید که طفلی را دوره‬

‫‪1‬قرانکریم سوره بقره آیه ‪.68‬‬

‫‪21‬‬
‫کرده و او را به نداشتن پدر سرزنش میکنند و میگویند که تو پدر نداری ولی پدر ما فالن است و دارای‬

‫شان و مقام میباشد‪ ،‬کودک یت یم بنای گریستن گذاشت‪ .‬پیامبر گرامی نزد او رفت و پرسید چرا گریه‬

‫می کنی؟ گفت من پسر فالنی هستم که در جنگ احد کشته شد‪ ،‬مادرم شوهر کرد و مرا از خود راند و‬

‫خواهرم نیز فوت کرده است‬

‫پیامبر مهربان‪ ،‬او را نوازش و آرام کرد‪ ،‬فرمود اگر پدرت را کشتند‪ ،‬من پدر توام و همسرم مادرت و‬

‫فاطمه خواهرت است‪ ،‬کودک خوشحال شد و فریاد برآورد بچهها اکنون مرا سرزنش نکنید که پدر و مادر‬

‫و خواهر من از همه شما بهتر و برتر است سپس حضرت او را به حضرت فاطمه (س) سپرد‪ ،‬حضرت فاطمه‬
‫بود‪1.‬‬ ‫نیز او را نوازش و پاکیزه کرد و لباسی تمیز بر او پوشانید و تا رحلت پیامبر در خانه آن بانو‬

‫گفتار دوم‪ :‬اختیارات قیم‬

‫قیومیت اشخاص حقوقی باعث ثبات امور محجوران است‪.‬همواره نگهداری از اطفال و دیگر محجوران‬

‫به عنوان یکی از مسایل حقوقی مورد بحث بوده است‪ .‬یکی از موضوع های مورد سوال‪ ،‬بحث قیومیت‬

‫محجورین توسط اشخاص حقوقی است‪ .‬همچنین ایراد خسارت توسط محجوران‪ ،‬موضوعی است که در‬
‫است‪2.‬‬ ‫علم حقوق با عنوان مسئولیت مدنی محجور یا سرپرستان مطرح شده‬

‫در نظام حقوقی برخی از کشورها نوعی از جنون تحت عنوان «جنون نسبی» پذیرفته شده است‪ .‬براین‬

‫اساس مجنون نسبی‪ ،‬حجر نسبی هم دارد‪ .‬در چند کشور عربی از جمله کشور مصر به تبعیت از فقه حنفی‬

‫جنون نسبی را هم پذیرفته اند‪ .‬در برخی از کشورهای غربی نیز جنون نسبی پذیرفته شده است‪ .‬البته بنابر‬

‫اینکه حجر وی نسبی است‪ ،‬درست نیست که تمامی اعمال حقوقی مجنون نسبی باطل باشد‪ ،‬یعنی از‬

‫تمامی تصرفات حقوقی منع شود‪ .‬به عنوان مثال حجر چنین مجنونی در کشورهای عربی مانند حجر‬

‫‪1‬شمس‪ ،‬عبداهلل؛ همان‪ ،‬ص ‪. 317‬‬

‫‪2‬حسین‪ ،‬صفایی‪ ،‬و امامی‪ ،‬اسد اهلل‪ ،‬همان‪ ،‬ص ‪.25‬‬

‫‪22‬‬
‫صغیرممیز است‪ ،‬یعنی با اذن ولی می تواند معامالتی را انجام دهد یا بدون اذن ولی اعمال حقوقی صرفا‬

‫نافع را انجام دهد‪ .‬اما متاسفانه در قانون ما جنون نسبی پیشبینی نشده است و مجنون در قوانین همان‬

‫مجنون مطلق است‪ .‬البته برخی از اساتید برای آنکه مشکل را حل کنند‪ ،‬گفتهاند که کلمه رشید و سفیه‬

‫را میتوان به مجنون نسبی تعمیم داد‪ .‬اما به اعتقاد من بین مجنون نسبی و سفیه تفاوتهایی وجود دارد‪،‬‬

‫زیرا کمبود سفیه بنا به تعریف‪ ،‬مربوط به امور مالی است‪ ،‬یعنی در واقع وی عقل معاش ندارد‪ .‬در حالی که‬

‫مجنون نسبی در همه زمینهها کمبود دارد‪ .‬به هر حال در این مورد قوانین ما ناقص است و بهتر است که‬

‫در این زمینه قانون اصالح شود‪ .‬بخصوص که در فقه عامه و در قوانین کشورهای اسالمی هم مجنون‬

‫نسبی وجود دارد‪.‬‬

‫قیم یعنی کسی که از طرف محکمه برای سرپرستی محجور تعیین میشود‪ ،‬میتواند شخص حقوقی‬

‫باشد‪ .‬من چند دلیل در این زمینه آوردهام‪ .‬یکی این که در خود قانون مدنی گفته شده است که مدعی‬

‫العموم می تواند اعمال نظارت در امور مولیعلیه را کال یا بعضا به اشخاص موثق یا هیئت یا موسسه واگذار‬

‫کند‪ .‬شخص یا هیئت یا موسسه که برای اعمال نظارت تعیین شده در صورت تقصیر یا خیانت مسئول‬

‫ضرر و خسارت وارده به مولیعلیه خواهند بود‪ .‬یعنی از این ماده فهمیده میشود که شخص حقوقی میتواند‬

‫ناظر بر اعمال محجور باشد‪ .‬به این ترتیب ما میتوانیم از این ماده وحدت مالک بگیریم و بگوییم که‬

‫خصوصیتی در ناظر و عمل نظارت وجود ندارد‪ .‬لذا قیومیت هم میتواند به شخص حقوقی واگذار شود‪ .‬در‬

‫آیین نامه اجرایی قانون تشکیالت و اختیارات سازمان حج اوقاف و امور خیریه به اداره اوقاف اختیار داده‬
‫کند‪1.‬‬ ‫شده است که وصایت یا نیابت یا تولیت در امور خیریه را قبول‬

‫قیومیت هم مشابه این موارد است‪ .‬قیومیت هم به معنای نمایندگی قانونی است‪ .‬البته وصایت را‬

‫می توان نمایندگی قراردادی دانست‪ .‬نیابت هم عام است‪ .‬تولیت نیز یک نوع نمایندگی است‪ ،.‬منتها از نوع‬

‫‪1‬عباس؛ کریمی‪ ، ،‬همان‪ ،‬ص‪.113‬‬

‫‪23‬‬
‫نمایندگی قراردادی است که واقف‪ ،‬شخص را به سمت متولی تعیین میکند‪ .‬به هر حال اینجا هم از مالک‬

‫این ماده میتوانیم استفاده کنیم‪ .‬قانون عملیات بانکی بدون اشاره کرده است که به بانکها اختیار میدهد‬

‫که خدمات وکالت و وصایت را بر طبق قانون و مقررات انجام دهند‪ .‬به این ترتیب شخص حقوقی میتواند‬

‫نماینده باشد‪ .‬نمایندگی هم یا قانونی یا قراردادی یا قضایی است‪ .‬قیم را هم میتوان نوعی نمایندگی‬

‫قانونی و هم نماینده قضایی به حساب آورد‪ ،‬زیرا از طرف محکمه تعیین میشود‪ .‬به این ترتیب و از سوی‬

‫دیگر میتوان گفت که اصوال شخص حقوقی از تمام حقوق شخص حقیقی برخوردار میشود‪ ،‬مگر آندسته‬

‫از حقوقی که بر اثر طبیعت اختصاص به انسان داشته باشد‪ .‬در قانون تجارت به این نکته اشاره شده است‪.‬‬

‫بنابراین نمیتوان گفت که قیومیت فقط اختصاص به انسان دارد و شخص حقوقی نمیتواند قیم باشد‪ .‬در‬

‫حقیقت ما دلیلی نداریم که قیومیت اختصاص به شخص طبیعی داشته باشد‪ .‬ولی معموال محکمهها این‬

‫امر را نمیپذیرند و من در عمل ندیدم که محکمهها شخص حقوقی را قیم قرار داده باشند‪ .‬اگر محکمهها‬

‫بپذیرند که شخص حقوقی نیز به عنوان قیم انتخاب شود و این رویه مورد قبول مراجع قضایی واقع شود‪،‬‬

‫بسیار عالی است‪ .‬به عنوان مثال سازمان بهزیستی در بسیاری از موارد میتواند قیومیت را برعهده بگیرد‪.‬‬

‫در این زمینه و برای واگذاری سرپرستی اطفال به سازمان بهزیستی قانون خاصی نیز تصویب شده است‪.‬‬

‫در آن قانون گفته شده است که مدیران کل و روسای سازمان به عنوان قیم تعیین میشوند‪ .‬ظاهر قانون‬

‫این است که نظر قانونگذار بر این بوده که خود سازمان بهزیستی نمیتواند عهدهدار قیومیت اطفال باشد‪.‬‬

‫به این ترتیب زمانی که رییس آن سازمان تغییر کند‪ ،‬طبیعتا قیم نیز باید تغییر کند‪ ،‬ولی در صورتی که‬

‫خود سازمان بهزیستی یا هر موسسه خیریه دیگری را به سمت قیم تعیین کنند‪ ،‬این قیومیت با تغییر‬
‫شد‪1.‬‬ ‫مدیریت‪ ،‬متحول نخواهد‬

‫‪1‬عبد اهلل‪ ،‬نظام الدین‪ ،‬همان‪ ،‬ص ‪.96‬‬

‫‪24‬‬
‫البته در این وضعیت موسسه میتواند برای اداره امور محجور‪ ،‬نمایندهای برای اداره امور محجوران‬

‫داشته باشد‪ .‬اصوال شخص حقوقی به وسیله نمایندگانش اداره میشود و میتواند نمایندگانش را عوض‬

‫کند‪ .‬به این ترتیب قیومیت خود شخص حقوقی باقی خواهد ماند و باعث ثبات در سرپرستی محجور‬

‫خواهد شد‪ .‬لذا به اعتقاد من شخص حقوقی را میتوان به عنوان قیم انتخاب کرد و اتفاقا در بسیاری‬

‫از موارد هم قیومیت اشخاص اخیر به نفع محجور نیز خواهد بود‪ .‬ابتدا باید به این نکته اشاره کنم که‬

‫عنوان قانون خاصی که به آن اشاره کردم‪ ،‬قانون واگذاری قیومیت به سازمان بهزیستی است‪ .‬یعنی‬

‫عنوان قانون نیز تاکید بر واگذاری سمت قیومیت به شخص حقوقی دارد‪ ،‬اما در متن قانون وظیفه‬

‫قیومیت به خود سازمان بهزیستی محول نشده است! با توجه به اینکه رویه عملی محکمهها بر عدم‬

‫پذیرش قیومیت اشخاص حقوقی است‪ ،‬خود قانونگذار باید وارد عمل شده و با وضع قوانین‪ ،‬حکم به‬

‫قیومیت اشخاص حقوقی دهد‪ .‬در همان قانون واگذاری قیومیت به سازمان بهزیستی‪ ،‬قانون گذار‬

‫میتواند این موضوع را پیش بینی کند‪ .‬البته ظاهرا هدف نویسندگان قانون مزبور هم همین موضوع‬

‫بوده است زیرا در عنوان این قانون شخص حقوقی به کار رفته است‪ .‬به این ترتیب به نظر من بهترین‬
‫است‪1.‬‬ ‫ساز و کار برای رفع این مشکل در حال حاضر‪ ،‬ساز و کار قانونی‬

‫صغار هم در فقه و هم در قانون مدنی مسئولیت مدنی دارند‪ .‬طبق ماده موصوف‪ ،‬هر گاه صغیر یا‬

‫مجنون یا غیر رشید باعث ضرر غیر شود ضامن است‪ .‬همچنین در سایر کشورهای جهان نیز گرایش‬

‫بر وجود مسوولیت مدنی نسبت به افراد صغیر وجود دارد‪ .‬به عنوان مثال در قدیم در کشور فرانسه به‬

‫خصوص نسبت به اشخاص مجنون مسوولیت مدنی قایل نبودند‪ .‬قانون مدنی آنها اصالح شد و نهایتا‬

‫برای مجانین مسئولیت مدنی در نظر گرفته شد‪.‬‬

‫‪1‬مهشیدی‪ ،‬آناهیتا‪ ،‬اسالم و تربيت‪ ،‬تهران‪ :‬انتشارات موسسه خدمات فرهنگی و نشر تهران‪ ،‬سال ‪ ،1384‬ص ‪.23‬‬

‫‪25‬‬
‫به این ترتیب گرایش در ح قوق تطبیقی هم بر این است که برای محجوران هم مسئولیت مدنی‬

‫قایل شوند‪ .‬در وضعیتی که یک صغیر مرتکب ایراد خسارت به دیگری میشود‪ ،‬اگر وی دارای مال‬

‫است‪ ،‬از اموال و دارایی خود محجور باید خسارت جبران شود‪ .‬اما اگر وی مالی نداشته باشد‪ ،‬زیاندیده‬

‫میتواند صبر کند تا زمانی که محجور مالدار شود و توانایی مالی برای پرداخت خسارات را پیدا کند‬

‫و با به طور کلی از خسارت وارد به خود صرفنظر کند‪ .‬البته ولی یا قیم در این حالت وظیفه ندارند تا از‬

‫اموال خود خسارات وارده توسط طفل را جبران کنند‪ .‬اما برای تعدیل این موضوع و کمک به زیاندیده‬

‫قانون مسئولیت مدنی یکسری از تمهیداتی را پیشبینی کرده است‪ .‬در آن قانون در درجه اول برای‬
‫است‪1.‬‬ ‫سرپرست محجور مسئولیت مدنی در نظر گرفته شده‬

‫منظور از محجور هم صغیر و مجنون است‪ .‬زیرا در مورد سفیه بحثی نداریم‪ .‬زیرا در مورد این نوع‬

‫حجر فرض بر این است که وی در امور غیرمالی یعنی وقایع حقوقی و مسئولیت مدنی محجوریتی‬

‫ندارد و مانند دیگران است‪ .‬اما در اعمال حقوقی یعنی در اداره امور مالی خود محجور است‪ .‬به این‬

‫ترتیب فقط در مرد صغار و مجانین مساله مسئولیت مدنی به این شکل مطرح است‪ .‬طبق این ماده‬

‫کسی که نگاهداری یا مواظبت مجنون یا صغیر قانونا یا برحسب قرارداد به عهده او میباشد‪ ،‬در صورت‬

‫تقصیر در نگاهداری یا مواظبت مسوول جبران زیان وارده از ناحیه مجنون و یا صغیر میباشد و در‬

‫صورتی که استطاعت جبران تمام یا قسمتی از زیان وارده را نداشته باشد‪ ،‬از مال مجنون یا صغیر زیان‬

‫جبران خواهد شد و در هر صورت جبران زیان باید به نحوی صورت گیرد که موجب عسرت و تنگدستی‬

‫جبرانکننده نباشد‪.‬‬

‫با توجه به این که در اکثر مواقع صغیر یا مجنون مالی از خود ندارد‪ ،‬لذا قانونگذار برای یاری‬

‫رساندن به زیاندیده مسئولیت سرپرست صغار و مجانین را در درجه اول پذیرفته است‪ .‬منتها به شرط‬

‫‪1‬عبد اهلل‪ ،‬نظام الدین‪ ،‬همان‪ ،‬ص ‪.96‬‬

‫‪26‬‬
‫اینکه در نگهداری طفل یا دیوانه مرتکب تقصیر نشده باشد‪ .‬البته تقصیر سرپرستان باید در محکمه‬

‫احراز شود‪ .‬البته در کشورهای غربی تمایل بر این است که مسئولیت سرپرست‪ ،‬مسئولیت بدون تقصیر‬

‫باشد‪ .‬یعنی قانونگذار فرض میکند که تقصیر محقق شده است‪ ،‬ولی در قانون مدنی و مسئولیت‬

‫مدنی چنین استنباط میشود که تقصیر باید اثبات شود‪ .‬قانون ما بر اساس انصاف تدوین شده است و‬

‫گفته شده که اگر سرپرست نتواند خسارات را جبران کند‪ ،‬در درجه دوم به شرط آنکه صغیر یا مجنون‬

‫مال داشته باشد‪ ،‬از مال وی جبران خسارت میشود‪ .‬این مسایل بر اساس انصاف است و خیلی منطبق‬

‫با مبانی حقوقی نیست و این منافاتی با قانون مدنی ندارد‪ .‬یعنی منافاتی با مسئولیت خود صغیر و‬

‫مجنون ندارد‪ .‬اگر تقصیر سرپرست احراز نشود و وی در حد متعارف کوشش خود را برای مواظبت طفل‬
‫بود‪1.‬‬ ‫انجام داده باشد‪ ،‬خود محجور مسئول خواهد‬

‫گفتار سوم‪ :‬تعین قیم و عزل آن‬

‫مطابق ماده ‪ 138‬قانون مدنی‪ ،‬برای اشخاصی قیم تعیین میشود که این اشخاص عبارتند از‬

‫اطفالی که ولی خاص ندارند‪ ،‬مجانین و اشخاص غیررشیدی که جنون یا عدم رشد آنها متصل به زمان‬

‫صغر (کودکی) آنها بوده و ولی خاص نداشته باشند و مجانین و اشخاص غیررشیدی که جنون یا عدم رشد‬

‫آنان متصل به زمان صغر آنها نباشد‪.‬نصب قیم در صورتی انجام میشود که حکم حجر (یعنی نداشتن‬

‫صالحیت برای اعمال حقی که شخص آن را دارا شده است) به واسطه انقضای مدت تجدیدنظرخواهی یا‬
‫است‪2.‬‬ ‫صدور حکم محکمه تجدید نظر به حجر‪ ،‬صادر و اعالن شده‬

‫بر اساس ماده ‪ 129‬قانون مدنی کشور امور حسبی‪ ،‬امور قیمومت راجع به محکمه شهرستانی‬

‫است که اقامتگاه محجور در حوزه آن محکمه است و اگر محجور در ایران اقامتگاه نداشته باشد‪ ،‬محکمهی‬

‫که محجور در حوزه آن محکمه سکنی دارد‪ ،‬برای امور قیمومت صالح است‪.‬محکمه میتواند قیم موقت را‬

‫‪1‬نشریه وزارت عدلیه ( مجله عدالت ) سال ‪.1385‬‬

‫‪2‬واحدی‪ ،‬همان‪ ،‬ص ‪.33‬‬

‫‪27‬‬
‫به سمت قیم دایم منصوب کند یا فرد دیگری را برای این امر به عنوان قیم دایم منصوب کند‪ .‬اعمالی که‬

‫قیم موقت برای نگهداری از داراییها و هزینههای نگهداری اموال محجور تا تحویل امور محجور به قیم‬

‫دایم انجام میدهد‪ ،‬نافذ است‪.‬‬

‫(الف) مطابق ماده ‪ 72‬قانون مدنی در موارد ذیل قیم معزول میشود‪.‬‬

‫‪ -۲‬اگر معلوم شود که قیم فاقد صفت امانت است یا این صفت از او سلب شود‪.‬‬

‫‪ -۲‬اگر قیم مرتکب جنایت یا مرتکب یکی از جنحههای ذیل شده و به موجب حکم قطعی محکوم شود‬

‫سرقت‪ ،‬خیانت در امانت‪ ،‬کالهبرداری‪ ،‬اختالس‪ ،‬هتک ناموس‪ ،‬منافیات عفت‪ ،‬جنحه نسبت به اطفال و‬

‫ورشکستگی به تقصیر یا تقلب‪.‬‬

‫‪ -۳‬اگر قیم به علتی غیر از علل فوق محکوم به حبس شود و بدین جهت نتواند امور مالی مولیعلیه را‬
‫کند‪1.‬‬ ‫اداره‬

‫‪ -۴‬اگر قیم‪ ،‬ورشکسته اعالن شود‪.‬‬

‫‪ -۵‬اگر عدم لیاقت یا توانایی قیم در اداره اموال مولیعلیه معلوم شود‪.‬‬

‫ب) برابر قانون مدنی ایران «اگر قیم‪ ،‬مجنون یا فاقد رشد شود‪ ،‬منعزل میشود‪ ».‬هنگامی که حجر‬

‫مولیعلیه پایان مییابد نیز قیم منعزل میشود‪».‬‬

‫ج) در صورتی که زن بیشوهری‪ ،‬حتی اگر مادر مولیعلیه باشد‪ ،‬پس از انتخاب به سمت قیمومت ازدواج‬

‫کند‪ ،‬باید مراتب را طبق قانون مدنی به دادستان اطالع دهد‪ .‬در غیر این صورت‪ ،‬دادستان میتواند عزل او‬

‫را تقاضا کند‪ .‬درخواست عزل از جانب دادستان اختیاری است نه اجباری‪.‬‬

‫قانون مدنی هر گاه زن بیشوهری ولو مادر مولیعلیه که به سمت قیمومت معین شده است‪،‬‬

‫اختیار شوهر کند‪ ،‬باید مراتب را در ظرف یک ماه از تاریخ انعقاد نکاح به دادستان حوزه اقامت خود یا‬

‫‪1‬‬
‫عبد اهلل‪ ،‬نظام الدین‪ ،‬همان‪ ،‬ص ‪.96‬‬

‫‪28‬‬
‫نماینده او اطالع دهد‪ .‬در این صورت دادستان یا نماینده او میتواند با رعایت وضعیت جدید آن زن‪ ،‬تقاضای‬
‫کند‪1.‬‬ ‫تعیین قیم جدید یا ضم ناظر‬

‫مبحث دوم‪ :‬حکام و انواع قیم‬

‫گفتار اول‪ :‬انواع قیم‬

‫آموزههای قرآنی‪ ،‬حقوقی را برای یتیم تعریف کرده و از جامعه خواسته تا به گونهای جبران‬

‫فقدان پدر کند و سرپرستی و آموزش تربیت او را به عهده گیرد‪ .‬واژه یتیم از یتم به معنای تنها آمده‪.‬‬

‫وقتی به کودکی یتیم گفته میشود که قبل از بلوغ از پدر جدا افتاده باشد یا پدرش را از دست داده باشد‪.‬‬

‫البته برخی از فرهنگهای فارسی یتیم را به بیمادر نیز اطالق کرده یا بیپدر و مادر را یتیم الطرفین‬

‫گفتهاند‪ .‬یتیم به کسی گفته میشود که پدرش را از دست داده و این واژه برای شخصی که مادرش‬

‫مرده‪ ،‬بکار نمیرود‪ .‬برخی معتقدند یتیم کسی است که پدرش مرده و در حیوانات به کسی که مادرش را‬

‫از دست داده اطالق میگردد‬

‫بر این اساس به کودکی که مادر مرده است یا از پدر جدا افتاده‪ ،‬یا کودکی که بالغ است‪ ،‬یتیم گفته‬

‫نمیشود؛ هرچند برخی چون راغب اصفهانی در مفردات و ابن عاشور از مفسران اهل سنت‪ ،‬کودک جدا‬
‫میداند‪2‬‬ ‫افتاده را یتیم‬

‫از نظر عربها‪ ،‬کودکی که تنها مانده و پدرش را که حامی و دفاعکننده و نفقهدهنده او بوده‪ ،‬از‬

‫دست داده یتیم است و این مطلب درباره مادر صدق نمیکند زیرا با از دست دادن او بیسرپرست نمیماند‪.‬‬

‫‪1‬عبد اهلل‪ ،‬نظام الدین‪ ،‬همان‪ ،‬ص ‪.96‬‬

‫سید محسن؛ ‪2‬صدر زاده افشار‪ ،‬آیين دادرسی مدنی و بازرگانی‪ ،‬تهران‪ ،‬نشر موسسه انتشارات جهاد دانشگاهی‪ ،1313 ،‬چاپ دوم‪ ،‬جلد‬
‫اول‪ ،‬ص ‪. 172‬‬

‫‪29‬‬
‫از دیدگاه حقوقی و قانونی‪ ،‬یتیم فردی است که فاقد ولی و قیم و سرپرست باشد‪ .‬در حقیقت دامنه حقوقی‬

‫یتیم فراتر از اصطالح قرآنی و فقهی آن است؛ از همین رو‪ ،‬فاقد ولی و قیم و سرپرست را یتیم دانسته‬

‫است؛ حال این فقدان میتواند به سبب مرگ یا جدایی کودک از آنان اتفاق بیفتد‬

‫پس اگر کودک پدرش را از دست داده اما ولی داشته باشد‪ ،‬از نظر حقوقی یتیم نیست‪ ،‬در حالی‬

‫که از نظر اسالم یتیم است‪ ،‬هر چند که دارای ولی باشد‪ .‬اصطالح و عنوان یتیم تا زمانی بر کودک اطالق‬

‫میشود که به بلوغ نرسیده باشد‪ ،‬اما پس از بلوغ این عنوان بر او اطالق نمیشود و احکام یتیم نیز بر او‬

‫نمیگردد‪.‬‬ ‫بار‬

‫از امام کاظم سوال شد که چه زمانی «یتم» قطع میشود؟ حضرت پاسخ دادند وقتی فرزند به‬

‫سن بلوغ میرسد و اخذ و عطا را تشخیص میدهد‪ .‬از حدیث این معنا به دست میآید که شرط بلوغ جنسی‬

‫تنها کفایت نمیکند‪ ،‬بلکه بلوغ اقتصادی نیز میبایست اثبات شود؛ از این رو در آیات قرآنی تا زمانی کودک‬

‫به بلوغ اقتصادی نرسیده نمیتواند اموال خود را در اختیار بگیرد‬

‫هرچند به بلوغ جنسی رسیده باشد بر همین اساس باید کودک برای این مسئولیتها آموزش‬

‫دیده و پرورش یابد و با آزمون و ابتالئات آمادگی کسب مسئولیت را به دست آورد و پس از احراز توانایی‬

‫اخذ و عطا یعنی بلوغ اقتصادی مسئولیت اقتصادی را به عهده بگیرد‪.‬‬

‫در این آیه دو شرط بلوغ جنسی یا همان النکاح و بلوغ رشدی مطرح شده ‪ .‬پس اگر بلوغ جنسی به طور‬

‫طبیعی تحقق نمییابد‪ ،‬بلوغ فکری و ر شدی با تعلیم و آموزش و پرورش در کودک ایجاد میشود و پس‬

‫از آنکه بلوغ رشدی در فکر و عمل اقتصادی و به تعبیر امام اخذ و عطا فراهم آمد‪ ،‬دیگر یتیم نیست و باید‬

‫مسئولیت های خودش را به عهده گیرد‪ .‬تاکید قرآن بر ایناس (فان آنستم) که از انسان (به معنی مردمک‬

‫چشم) گرفته شده‪ ،‬به معنای مشاهدهای است که با تکرار‪ ،‬به یک امر عادی تبدیل میشود و انسان را از‬

‫وحشت و نفور دور میکند‬

‫‪30‬‬
‫همان طوری که حضرت موسی در شبهایی که چوپانی میکرد با آتشگلهداران و رمهداران‬

‫مانوس شد و وقتی از دور آتشی دید گفت که این آتش برایم مانوس است‪ .‬پس باید کودک را با کارهای‬

‫اقتصادی در یک کارگاه و دورههای نظری و عملی قرارداد تا رشد فکری و اقتصادی را برای مسئولیت به‬

‫دست آورد و پس از بلوغ جنسی بتواند بر اساس رشدی که بدان مأنوس است و صالحیت یافته‪ ،‬عمل‬

‫اقتصادی داشته و مسئولیت کارهای اقتصادی اش را به عهده گیرد‪ .‬حقوق یتیمان و مسئولیت دیگراندر‬

‫آیات قرآنی برای یتیم حقوقی بیان شده که به طور طبیعی تکالیفی را برای دیگران پدید میآورد؛ زیرا اگر‬

‫حقی برای کسی ثابت شود‪ ،‬تکلیفی برای دیگران اثبات شده است‪ .‬در اینجا به برخی از حقوق یتیمان و‬
‫میشود‪1.‬‬ ‫تکلیف دیگران از جمله جامعه اسالمی اشاره‬

‫گفتار دوم‪ :‬حقوق برای قیم‬

‫والیت یک معنی عام دارد که به معنای سرپرستی است و همه موارد را شامل میشود‪ ،‬اما یک‬

‫معنی خاص هم دارد‪ .‬والیت در این معنی برای ولی قهری و وصی منصوب از طرف ولی قهری به‬

‫کار میرود‪ .‬ما اصطالح ولی یا قیم را به کار میبریم‪ .‬ولی کسی است که به حکم قانون سرپرستی‬

‫طفل و اداره امور وی را برعهده دارد و باید مصلحت وی را رعایت کند‪ .‬پدر و جدپدری ولی قهری‬

‫است‪ .‬هر یک از اینها بعد از فوت دیگری میتواند برای اشخاصی که تحت والیتشان بودند‪ ،‬برای اداره‬

‫اموالشان وصی معین کند‪ .‬این مورد را تحت عنوان «وصی بر محجور» میشناسند‪ .‬وصی مزبور نیز‬

‫در این حالت جزو اولیا به حساب میآید و تمامی این افراد را در اصطالح حقوقی ولی خاص گویند‪.‬‬

‫قیم نیز جزو اولیای محجور است‪ ،‬منتها چنین فردی در مواردی که ولی خاص نباشد‪ ،‬توسط محکمه‬

‫برای سرپرستی محجور تعیین میشود‪ .‬مطابق با قانون امور حسبی قوم و خویشان برای انتخاب شدن‬

‫به عنوان قیم نزد محکمه اولویت دارند‪ .‬لذا اگر قوم و خویشان بخصوص مادر شایستگی اداره امور‬

‫عبد اهلل‪ ،‬نظام الدین‪ ،‬همان‪ ،‬ص ‪.96‬‬

‫‪31‬‬
‫طفل را داشته باشند‪ ،‬به عنوان قیم اولویت دارند‪ .‬در نظام حقوقی ما‪ ،‬مادر ولی قهری نیست‪ .‬ولی به‬

‫حکم مستقیم قانون والیت برعهده پدر است‪ .‬نکته قابل توجه در این زمینه این است که گاهی ممکن‬

‫است پدر نسبت به فرزندش والیت قهری نداشته باشد‪ ،‬اما به عنوان قیم تعیین شود‪ .‬فرض کنید کسی‬

‫بعد از رسیدن به سن کبر (‪ ۲۳‬سالگی) مجنون شده است یا غیررشید شناخته میشود‪ .‬در این وضعیت‬

‫دیگر والیت قهری موضوعیت ندارد‪ .‬والیت قهری با رسیدن فرزند به سن کبر تمام میشود‪ .‬در این‬

‫وضعیت محکمه قیم معین می کند و اگر پدر برای اداره امور مالی فرزند شایسته باشد‪ ،‬وی به عنوان‬
‫است‪1.‬‬ ‫قیم از طرف محکمه تعیین خواهد شد‪ .‬گفتنی است محکمه در زمینه انتخاب قیم کامال مختار‬

‫گفتار سوم‪ :‬احکام حقوقی محجورین‬

‫صغار می توانند برخی معامالت را بدون اذن ولی انجام دهند‪ .‬انجام یک معامله حقوق و تکالیفی‬

‫را برای یک فرد به همراه خواهد داشت‪ .‬بنابراین آگاهی کامل از مفاهیم آن معامله و نتایج حاصل از‬

‫انعقاد آن مهم است‪ .‬یک شخص برای انعقاد یک عقد نیازمند بررسی و تفکر راجع به آن معامله است‪.‬‬

‫به این ترتیب معامله شخص فاقد عقل متعارف و مدبر خالف مصلحت است‪ .‬حساسیت باالی معامالت‬

‫باعث شده تا قانونگذار در این حیطه دخالت کند‪ .‬قانونگذاران تمامی کشورها بنا به مصالح اشخاص‪،‬‬

‫برخی را از انجام پارهای از معامالت ممنوع کردهاند‪ .‬به چنین اشخاصی در اصطالح حقوقی‬

‫«محجورین» گفته میشود‪ .‬محجورین به دستههای متعددی تقسیم شدهاند‪ .‬معامالت هر یک از انواع‬

‫محجورین دارای احکام قانونی خاص خود است‪ .‬به این منظور در گفتوگویی با آقای دکتر حسین‬

‫صفایی‪ ،‬استاد برجسته حقوق مدنی کشور به این موضوعات پرداختهایم که در سه شماره منتشر خواهد‬
‫‪2‬‬ ‫شد‪ .‬قسمت اول این گفتوگو در پی خواهد آمد‪.‬‬

‫‪1‬شمس‪ ،‬عبداهلل؛ همان‪ ،‬ص ‪. 317‬‬

‫‪2‬قدرت اهلل؛ واحدی‪ ،‬همان‪ ،‬ص‪.133‬‬

‫‪32‬‬
 ‫‪ -1‬رعایت مهلت برای محجورین‬

‫قیومیت اشخاص حقوقی باعث ثبات امور محجوران است‪ .‬همواره نگهداری از اطفال و دیگر‬

‫محجوران به عنوان یکی از مسایل حقوقی مورد بحث بوده است‪ .‬یکی از موضوع های مورد سوال‪،‬‬

‫بحث قیومیت محجورین توسط اشخاص حقوقی است‪ .‬همچنین ایراد خسارت توسط محجوران‪،‬‬

‫موضوعی است که در علم حقوق با عنوان مسئولیت مدنی محجور یا سرپرستان مطرح شده است‪.‬‬

‫دومین قسمت گفتوگوی حمایت با دکتر سید حسین صفایی‪،‬استاد شهیر حقوق خصوصی کشورمان‬

‫بیشتر به این موضوعات پرداخته است‪.‬‬

‫در نظام حقوقی برخی از کشورها نوعی از جنون تحت عنوان «جنون نسبی» پذیرفته شده است‪.‬‬

‫براین اساس مجنون نسبی‪ ،‬حجر نسبی هم دارد‪ .‬در چند کشور عربی از جمله کشور مصر به تبعیت از‬

‫فقه حنفی جنون نسبی را هم پذیرفته اند‪ .‬در برخی از کشورهای غربی نیز جنون نسبی پذیرفته شده‬

‫است‪ .‬البته بنابر اینکه حجر وی نسبی است‪ ،‬درست نیست که تمامی اعمال حقوقی مجنون نسبی‬

‫باطل باشد‪ ،‬یعنی از تمامی تصرفات حقوقی منع شود‪ .‬به عنوان مثال حجر چنین مجنونی در کشورهای‬

‫عربی مانند حجر صغیرممیز است‪ ،‬یعنی با اذن ولی میتواند معامالتی را انجام دهد یا بدون اذن ولی‬

‫اعمال حقوقی صرفا نافع را انجام دهد‪ .‬اما متاسفانه در قانون ما جنون نسبی پیشبینی نشده است و‬

‫مجنون در قوانین همان مجنون مطلق است‪ .‬البته برخی از اساتید برای آنکه مشکل را حل کنند‪،‬‬

‫گفتهاند که کلمه رشید و سفیه را میتوان به مجنون نسبی تعمیم داد‪ .‬اما به اعتقاد من بین مجنون‬

‫نسبی و سفیه تفاوتهایی وجود دارد‪ ،‬زیرا کمبود سفیه بنا به تعریف‪ ،‬مربوط به امور مالی است‪ ،‬یعنی‬

‫در واقع وی عقل معاش ندارد‪ .‬در حالی که مجنون نسبی در همه زمینهها کمبود دارد‪ .‬به هر حال در‬

‫‪33‬‬
‫این مورد قوانین ما ناقص است و بهتر است که در این زمینه قانون اصالح شود‪ .‬بخصوص که در فقه‬
‫دارد‪1.‬‬ ‫عامه و در قوانین کشورهای اسالمی هم مجنون نسبی وجود‬

‫‪ -2‬بیمه برای محجوران در قانون‬

‫البته بیمه در کشورهای دیگر بسیار گسترش پیدا کرده است و میتوانند مسئولیت محجوران و‬

‫سرپرست را بیمه کنند‪ .‬بعضی از مواقع بیمهها در کشورهای پیشرفته‪ ،‬بیمههای اجباری اند‪ .‬به عنوان مثال‬

‫در مورد مسئولیت پزشکان در برخی از کشورها بیمه اجباری وجود دارد‪ .‬در نظام حقوقی کشورمان در مورد‬

‫دارندگان وسایط نقلیه موتوری قانون داریم که بیمه در این زمینه بیمه اجباری میباشد و مسئولیت این‬

‫افراد باید بیمه شود‪ ،‬یعنی اینها باید از بیمه استفاده کنند‪ .‬در بعضی از کشورها مسئولیت وکالی دادگستری‬

‫اجباری است‪ ،‬ولی در کشور ما متاسفانه بیمه اجباری محدود است و فکر میکنم که فقط در مورد دارندگان‬

‫وسایل نقلیه موتوری بیمه اجباری پذیرفته شده است و در بقیه موارد بیمه اجباری نداریم‪ .‬بیمه قراردادی‬

‫هم از جمله انوع بیمهها است که در کشورمان خیلی گسترش پیدا نکرده است و این بیمه یک بیمه اختیاری‬

‫است‪ .‬خیلی خوب است که در این زمینه فرهنگسازی شود و نهاد بیمه گسترش یابد‪ .‬در واقع بیمه یک‬

‫نوع تعاون اجتماعی است‪ .‬در بیمه کسانی که در معرض مسوولیت قرار دارند‪ ،‬مبلغی را به عنوان حق بیمه‬

‫میپردازند و در واقع یک همکاری و تعاونی بین اشخاص در این زمینه به وجود میآید‪ .‬اگر خسارتی وارد‬

‫شود‪ ،‬بیمهگر آن را پرداخت خواهد کرد‪ .‬بیمهگر نیز قبال حق بیمهای از بیمهگذار دریافت کرده و روی‬

‫حساب احتماالتی که دارد‪ ،‬به گونهای عمل میکند که سود کند‪ .‬به این ترتیب خسارت زیاندیده به راحتی‬

‫جبران میشود و تحمیلی هم بر واردکننده زیان و بیمهگر نخواهد بود‪ .‬زیرا بیمهگر نیز به هر حال تعهد به‬

‫جبران خسارت کرده است‪ .‬در مورد سرپرستان محجوران و حتی در مورد خود محجوران هم امکان استفاده‬

‫از قرارداد بیمه یا به اصطالح امروزی خرید بیمهنامه وجود دارد‪ .‬منتها این نوع بیمهها قراردادی است و در‬

‫‪1‬آناهیتا‪ ،‬مهشیدی‪ ،‬اسالم و تربيت‪ ،‬همان‪ ،‬ص ‪.36‬‬

‫‪34‬‬
‫ایران این نوع از بیمهها خیلی رونق پیدا نکرده است‪ .‬این مهم نیاز به فرهنگسازی دارد‪ .‬من عقیده ندارم‬

‫که بیمه در این موارد را اجباری کنند‪ ،‬ولی بهتر است تا برای استفاده بیشتر بیمه فرهنگسازی شود که‬
‫بگیرد‪1.‬‬ ‫این مساله به نفع زیاندیده هم می باشد‪ ،‬زیرا راحتتر میتواند خسارت خود را‬

‫‪1‬‬
‫عبد اهلل‪ ،‬نظام الدین‪ ،‬همان‪ ،‬ص ‪.96‬‬

‫‪35‬‬
 ‫فصل سوم‬

‫وظایف و صالحیت ها قیم در قانون افغانستان‬

‫مبحث اول‪ :‬وظایف قیم‬

‫طبق قانون‪ ،‬قیم میتواند در اموال منقول دخل و تصرف داشته باشد اما نسبت به اموال غیرمنقول‬

‫باید با اجازه دادستان در آن دخل و تصرف کند‪ .‬هنگامی که فرد صغیر به سن بلوغ برسد‪ ،‬تمامی اموال از‬

‫قبیل منقول و غیرنقول به او تعلق میگیرد و اگر در خصوص عملکرد قیم خود شکایتی داشته باشد‪ ،‬مبنی‬

‫بر اینکه وی مصلحت را رعایت نکرده است‪ ،‬میتواند به مراجع قانونی شکایت کند؛ اما در چنین شرایطی‬

‫قیم نیز با ارایه مدارکی میتواند ادعا کند که در نگهداری از اموال‪ ،‬مصلحت را رعایت کرده است‪ .‬قانون‬

‫مدنی مقرر میکند «مواظبت شخص مولیعلیه و نمایندگی قانونی او در همه امور مربوطه به اموال و‬
‫است‪1.‬‬ ‫حقوق مالی او با قیم‬

‫گفتار اول‪ :‬اهلیت قیم و انواع آن در قوانین افغانستان‬

‫اهلیت به معنای عام خود عبارت است از توانایی دارا شدن و اجرای حق‪ .‬از لحاظ حقوقی اهلیت‬

‫به دو قسم اهلیت تمتع و اهلیت استیفا تقسیم میشود‪ .‬اهلیت تمتع توانایی دارا شدن حق است و‬

‫اصوال هر کسی چنین توانایی و اهلیتی را دارد‪ .‬اهلیت اجرای حق که به آن اهلیت استیفا نیز گفته‬

‫میشود‪ ،‬برای همه وجود ندارد و محجورین چنین اهلیتی ندارند‪ .‬یعنی نمیتوانند مستقیما حق خود را‬

‫اعمال کنند‪ .‬به عبارت دیگر نمیتوانند به تنهایی و مستقال اعمال حقوقی و معامالت را انجام دهند‪.‬‬

‫انجام اعمال حقوقی چنین افرادی با نماینده قانونی آنها است‪ .‬نماینده قانونی آنها ممکن است ولی یا‬

‫‪1‬نصراهلل‪ ،‬استانیکزی‪ ،‬قاموس اصطالحات حقوقی‪ ،‬کابل‪ ،‬انتشارات عازم‪ ،‬سال ‪.71 1 ،1331‬‬

‫‪36‬‬
‫قیم باشد که به جای آنها اعمال حقوقی و معامالت را انجام میدهد‪ .‬شخصیت معانی مختلفی دارد‪.‬‬

‫کلمه شخصیت گاهی در لغت به معنی شرافت‪ ،‬رفعت‪ ،‬بزرگواری و این قبیل معانی به کار میرود‪ .‬در‬

‫روان شناسی میگویند شخصیت مجموعه حاالت درونی و منحصر به فرد هر انسان از افکار‪ ،‬عواطف‬

‫و احساسات و امثال آن است‪ .‬شخصیت در این رشته حقوقی یعنی وصف دارا شدن حق و تکلیف‪.‬‬

‫شخص در اصطالح حقوقی به کسی گفته میشود که دارای حق و تکلیف است‪ .‬این شخص میتواند‬

‫شخص حقیقی و فرد انسانی باشد یا شخص حقوقی‪ .‬شخص حقوقی نیز دارای حق و تکلیف است‪.‬‬

‫شخص از لحاظ حقوقی همان شخصیت است‪ .‬کسی که دارای شخصیت است‪ ،‬میتواند حق و تکلیف‬
‫باشد‪1.‬‬ ‫داشته‬

‫گفتار دوم‪ :‬وظایف قیم در حقوق و قوانین افغانستان‬

‫به جز پدر و مادر ممکن است اداره امور برخی کودکان به قیم آنها سپرده شود‪ .‬البته عالوه بر‬

‫کودکانی که پدر یا جد پدری ندارند‪ ،‬ممکن است برای مجانین و اشخاص غیررشید هم قیم تعیین شود‪.‬‬

‫به طور کلی قیم به کسی که از طرف محکمه و به تقاضای قاضی‪ ،‬برای حمایت از محجورین‪ ،‬یعنی‬

‫مواظبت از شخص محجور و اداره اموالش تعیین میشود‪ ،‬گفته میشود و سمت او را قیمومت می گویند‪.‬‬

‫قیم در محاکم قضایی به کسی گفته میشود که توسط قاضی برای نگهداری طفل صغیر یا دیوانه‬

‫یا غیر رشید انتخاب شده باشد و در اصطالح به آن امین حاکم گفته میشود‪ .‬اگر برای طفل صغیری که‬

‫مسلمان است قیم انتخاب میشود‪ ،‬باید قیم وی نیز مسلمان باشد‪.‬همچنین قیم باید عاقل‪ ،‬بالغ‪ ،‬بصیر و‬

‫آگاه به مورد مد نظر باشد‪ .‬دکتر روشنعلی شکاری در بیان شرایط قیم میگوید برای انتخاب قیم برای‬

‫صغیر مسلمان نباید فردی را انتخاب کرد که مسلمان نباشد؛ زیرا کفار نمیتوانند قیم یک فرد مسلمان‬

‫شوند‪.‬‬

‫‪1‬عبد اهلل‪ ،‬نظام الدین‪ ،‬همان‪ ،،‬ص ‪.97‬‬

‫‪37‬‬
‫به عالوه‪ ،‬با استناد به مالک قانون مدنی که مربوط به وصایت است‪ ،‬میتوان گفت که اگر محجور‬

‫مسلمان باشد‪ ،‬نمیتوان برای او قیم غیر مسلمان تعیین کرد‪ .‬این حقوقدان به قانون مدنی اشاره میکند و‬

‫میگوید اشخاص ذیل نباید به سمت قیمومت تعیین شوند‬

‫‪ -1‬کسانی که خود تحت والیت یا قیمومت هستند‪.‬‬

‫‪ -2‬کسانی که به علت ارتکاب جنایت یا یکی از جنحههای ذیل به موجب حکم قطعی محکوم شده‬

‫باشند سرقت‪ ،‬خیانت در امانت کالهبرداری‪ ،‬اختالس هتک ناموس یا منافیات عفت جنحه نسبت‬

‫به اطفال ورشکستگی به تقصیر‪.‬‬

‫است‪1.‬‬ ‫‪ -3‬کسانی که حکم ورشکستگی آنها صادر و هنوز عمل ورشکستگی آنها تصفیه نشده‬

‫‪ -4‬کسانی که معروف به فساد اخالق باشند‪.‬‬

‫‪ -5‬کسی که خود یا اقربای طبقه اول او دعوایی بر محجور داشته باشد‪.‬‬

‫‪ -6‬این وکیل دادگستری به اولویت خویشاوندان محجور در بر عهده گرفتن این سمت اشاره کرده و‬

‫می گوید خویشاوندان در صورتی که صالحیت برای قیم شدن داشته باشند‪ ،‬بر دیگران مقدم‬

‫خواهند بود و محکمه یک یا چند نفر از آنان را به سمت قیمومت معین خواهد کرد‪ .‬در میان‬

‫خویشان محجور‪ ،‬پدر یا مادر او مادام که شوهر ندارد‪ ،‬با داشتن صالحیت بر دیگران مقدم است؛‬

‫و نیز در صورت محجور شدن زن‪ ،‬شوهر زن با داشتن صالحیت برای قیمومت بر دیگران مقدم‬

‫است‪ .‬برابر قانون مدنی «زن نمیتواند بدون رضایت شوهر خود سمت قیمومت را قبول کند»‪.‬‬

‫این حقوقدان در پاسخ به این سوال که قیم پس از انتخاب چه وظایفی را بر عهده دارد‪ ،‬توضیح‬

‫میدهد وظایف قیم از سوی قانون مدنی و با قانون حسبی تعیین میشود که بستگی به اموری‬

‫دارد که برای آن قیم انتخاب میکنند‪ ،‬مثال اگر برای اداره اموال باشد‪ ،‬قانون خاص خودش را دارد‬

‫‪1‬عبد اهلل‪ ،‬نظام الدین‪ ،‬همان‪ ،‬ص ‪.135‬‬

‫‪38‬‬
‫و اگر برای تربیت باشد نیز‪ ،‬از قانون خاص خودش پیروی میکند‪ .‬عضو هیات علمی دانشگاه‬

‫تهران قوانین در نظر گرفته شده بر امور قیمومت را کافی و کامل میداند و میگوید جز در موارد‬

‫خاص و استثنایی قوانین کامل هستند‪ .‬در مواردی استثنایی هم باید از قوانین دیگری نیز استفاده‬

‫کرد‪ .‬وی درباره وظایف قیم خاطرنشان میکند طبق قانون‪ ،‬فرد قیم میتواند در اموال منقول دخل‬

‫و تصرف داشته باشد‪ ،‬ولی نسبت به اموال غیر منقول باید با اجازه قاضی در آن دخل و تصرف‬

‫کند‪ .‬در صورت اینکه فرد ص غیر به سن بلوغ برسد تمامی اموال از قبیل منقول و غیر منقول به‬

‫خود او تعلق میگیرد و اگر راجع به عملکرد قیم خود شکایتی دارد که وی مصلحت را رعایت‬

‫نکرده می توانند به مراجع قانونی شکایت کند ولی در این صورت فرد قیم هم با ارائه مدارک‬

‫میتواند ادعا کند که در نگهداری از اموال مصلحت را رعایت کرده است‪ .‬عضو هیات علمی‬
‫میدانند‪1.‬‬ ‫دانشگاه عالمه طباطبایی در توضیح وظایف قیم میگوید قیم را نماینده قانونی محجور‬

‫تربیت و مراقبت و اصالح محجور و حفظ و اداره اموال او در زمره وظایف قیم قرار میگیرد‪ .‬پروین‬

‫ادامه میدهد قانون مدنی در این خصوص قابل اشاره است که مقرر میکند «مواظبت شخص مولیعلیه‬

‫و نمایندگی قانونی او در همه امور مربوطه به اموال و حقوق مالی او با قیم است»‪ .‬از نکات دیگری که‬

‫قیم باید حتما در اداره امور قیم مورد توجه داشته باشد رعایت غبطه و مصلحت محجور است‪ .‬قیم باید از‬

‫اعمالی که مضر به حال وی باشد بپرهیزد‪ .‬این وکیل دادگستری در ادامه وظایف قیم را برمیشمارد و‬

‫میگوید‬

‫‪ -1‬یکی از وظایف قیم قانون مدنی بیان شده است که میگوید «قیم مکلف است قبل از مداخله در‬

‫امور مالی مولی علیه صورت جامعی از کلیه دارایی او تهیه کرده یک نسخه از آن به امضای خود‬

‫‪1‬عدالتخواه‪ ،‬عبدالقادر‪ ،‬حقوق فاميل‪ ،‬انتشارات پامیر‪ ،‬کابل‪ ،‬چاپ سوم‪ ،‬سال ‪ ،1333‬ص ‪.13‬‬

‫‪39‬‬
‫برای قاضیی که مولی علیه در حوزه آن سکونت دارد‪ ،‬بفرستد و قاضی یا نماینده او باید نسبت به‬

‫میزان دارایی مولی علیه تحقیقات الزمه به عمل آورد‪».‬‬

‫‪ -2‬از وظایف دیگر قیم در خصوص اموال مولیعلیه او این است که اموال ضایع شدنی محجور را‬

‫بفروشد و از پول آن با رعایت مصلحت محجور مالی خریداری یا به ترتیب دیگری که به مصلحت‬

‫باشد‪ ،‬رفتار کند‪.‬‬

‫‪ -3‬مراقبت به درمان و بهداشت مولیعلیه موضوع دیگری است که در زمره وظایف قیم قرار میگیرد‪.‬‬

‫قانون امور حسبی تاکید میکند قیم باید هزینه زندگی محجور و اشخاص واجبالنفقه او و همچنین‬

‫هزینه معالجه آنها را در بیمارستان و غیره و هزینههای الزم دیگر از قبیل هزینه تربیت اطفال‬
‫‪1‬‬ ‫محجور را بپردازد‪.‬‬

‫‪ -4‬یکی دیگر از وظایفی که قیم بر عهده دارد این است که اسناد و اشیای قیمتی محجور را‪ ،‬با اطالع‬

‫قاضی ‪ ،‬در محل امنی نگهداری کند و وجوه نقدی را که مورد احتیاج نیست در یکی از بانکهای‬

‫معتبر بگذارد‪ .‬از وظایف قیم این است که الاقل سالی یک بار حساب تصدی خود را به قاضی یا‬

‫نماینده او بدهد و هرگاه در ظرف یک ماه از تاریخ مطالبه قاضی حساب ندهد‪ ،‬به تقاضای وی و‬

‫حکم محکمه معزول میشود‪ .‬به عالوه مطابق قانون مدنی «قیم باید حساب زمان تصدی خود را‬

‫پس از کبر و رشد یا رفع حجر به مولی علیه سابق خود بدهد‪ .‬هرگاه قیمومت او قبل از رفع حجر‬

‫خاتمه یابد حساب زمان تصدی باید به قیم بعدی داده شود‪ ».‬حکم این ماده مربوط به نظم عمومی‬

‫است و هیچ قراردادی نمیتواند قیم را از دادن صورت حساب زمان تصدی معاف کند‬

‫‪1‬نظام الدین‪ ،‬عبد اهلل‪ ،‬همان‪ ،‬ص ‪.23‬‬

‫‪40‬‬
 ‫مبحث دوم‪ :‬صالحیت های قیم در قانون افغانستان‬

‫گفتار اول‪ :‬صالحیت معامالت قیم از سوی مولیعلیه‬

‫معامالت قیم از سوی مولیعلیه خود را دو دسته تقسیم میکند و میگوید قیم برای برخی از‬

‫معامالتی که از سوی مولیعلیه خود باید اجازه بگیرد و برخی از آنها نیاز به اجازه ندارد‪ .‬البته برخی از‬
‫است‪1.‬‬ ‫معامالت هم انجام آن از سوی قیم ممنوع‬

‫به عنوان مثال معامله قیم با محجور در صورتی که موجب انتقال مال بین آنها باشد‪ ،‬به منظور‬

‫جلوگیری از سوءاستفاده قیم و ضرر محجور به طور کلی منع شده است‪ .‬عالوه بر این قیم نمیتواند از‬

‫اموال محجور مالی را هبه بدهد‪.‬‬

‫‪ -1‬برخی معامالت توسط قیم که ممکن است به زیان محجور باشد‪ ،‬باید با اجازه قاضی‬

‫باشد‪ ،‬از جمله‬

‫‪ -1‬فروش اموال غیر منقول‬

‫‪ -2‬رهن اموال غیرمنقول محجور‬

‫‪ -3‬معاملهای که در نتیجه آن قیم مدیون مولیعلیه شود‪ .‬در این صورت مالئ ِ‬
‫ت قیم‪ ،‬شرط تصویب و‬

‫اجازه قاضی است‪.‬‬

‫‪ -4‬وام گرفتن برای محجور بدون ضرورت و احتیاج‬

‫‪1‬قانون اساسی افغانستان مصوب سال ‪ .1382‬ماده ‪.67‬‬

‫‪41‬‬
 ‫‪ -۵‬صلح‬

‫به شرط اینکه مصلحت محجور رعایت شود‪ ،‬قیم میتواند بدون اجازه قاضی‪ ،‬به نمایندگی از‬

‫محجور اعمال حقوقی انجام دهد‪ ،‬مشروط بر اینکه اعمال مزبور نه ممنوع باشد و نه از جمله اعمالی باشد‬

‫که تصویب قاضی در آنها الزم دانسته شده است‪ ،‬البته رعایت غبطه و مصلحت محجور همیشه الزم است‪.‬‬

‫گفتار دوم‪ :‬صالحیت قیم در قانون‬

‫اگر برای طفل صغیری که مسلمان است‪ ،‬قیم انتخاب شود‪ ،‬قیم وی نیز باید مسلمان باشد‪.‬قیم‬

‫باید دارای اهلیت کامل و شایستگی اخالقی بوده و قابل اعتماد باشد‪.‬‬

‫به گزارش مجله شبانه باشگاه خبرنگاران‪ ،‬قیم به کسی گفته میشود که از طرف محکمه برای‬

‫سرپرستی محجور و نگهداری اموال او در مواردی که ولی خاص (پدر‪ ،‬جد پدری) وجود نداشته باشد‪،‬‬

‫منصوب میشود‪.‬‬

‫‪ -1‬اجرت قیم‬

‫قیم میتواند برای انجام امور راجع به قیمومت‪ ،‬اجرت مناسب و متعارفی را با نظر دادستان از اموال‬
‫داد‪1‬‬ ‫محجور برداشت کند‪ .‬در تعیین اجرت قیم سه عامل را باید مورد توجه قرار‬

‫‪ -۲‬کیفیت و کمیت کار قیم در اداره اموال و مواظبت شخص محجور‪.‬‬

‫‪ -۲‬وضع محلی که اقامتگاه محجور در آنجا واقع است و امور قیمومت در آنجا انجام میگیرد‪.‬‬
‫محجور‪2.‬‬ ‫‪ -۳‬درآمد‬

‫‪1‬عدالتخواه‪ ،‬عبدالقادر‪ ،‬همان‪ ،‬ص ‪.13‬‬

‫‪2‬نظام الدین‪ ،‬عبداهلل نظام الدین‪ ،‬همان‪ ،‬ص ‪.36‬‬

‫‪42‬‬
 ‫‪ -2‬شرایط قیم‬

‫اگر برای طفل صغیری که مسلمان است‪ ،‬قیم انتخاب شود‪ ،‬قیم وی نیز باید مسلمان باشد‪ .‬قیم‬

‫باید دارای اهلیت کامل و شایستگی اخالقی بوده و قابل اعتماد باشد‪ .‬با استناد به ماده ‪ ۲۲۳۲‬قانون مدنی‪،‬‬

‫اشخاص ذیل نباید به سمت قیمومت تعیین شوند‬

‫‪ -۲‬کسانی که خود تحت والیت یا قیمومت هستند‪.‬‬

‫‪ -۲‬کسانی که به علت ارتکاب جنایت یا یکی از جنحههای ذیل به موجب حکم قطعی محکوم شده باشند‬

‫سرقت‪ ،‬خیانت در امانت‪ ،‬کالهبرداری‪ ،‬اختالس‪ ،‬هتک ناموس یا منافیات عفت‪ ،‬جنحه نسبت به اطفال و‬

‫ورشکستگی به تقصیر‪.‬‬

‫‪ -‬کسانی که حکم ورشکستگی آنها صادر شده و هنوز عمل ورشکستگی آنها تصفیه نشده است‪.‬‬

‫‪ -4‬کسانی که معروف به فساد اخالق باشند‪.‬‬

‫سس‪ -‬کسی که خود یا اقربای طبقه اول او دعوایی بر محجور داشته باشد‪.‬‬

‫خویشاوندان در صورتی که صالحیت الزم برای قیم شدن را داشته باشند‪ ،‬بر دیگران مقدم خواهند بود و‬

‫محکمه یک یا چند نفر از آنان را به سمت قیمومت معین خواهد کرد‪.‬در میان خویشاوندان محجور‪ ،‬پدر یا‬

‫مادر او مادام که شوهر ندارد‪ ،‬با داشتن صالحیت بر دیگران مقدم است و نیز در صورت محجور شدن زن‪،‬‬

‫شوهر زن با داشتن صالحیت برای قیمومت بر دیگران مقدم است‪ .‬بر اساس قانون مدنی‪« ،‬زن نمیتواند‬
‫‪1‬‬ ‫بدون رضایت شوهر خود سمت قیمومت را قبول کند‪.‬‬

‫گفتار سوم‪ :‬نظارت بر قیم‬

‫شکاری نیز با تاکید بر اینکه بدون شک بدون نظارت صحیح و منطقی بر عملکرد قیم امکان‬

‫سالمت عملکرد قیم وجود نخواهد داشت توضیح میدهد برای اطمینان از حفظ حقوق مولیعلیه‪ ،‬قانون‬

‫‪1‬قانون اساسی افغانستان مصوب سال ‪.1381‬‬

‫‪43‬‬
‫پیشبینی کرده است که قاضی میتواند اشخاصی را به عنوان ناظر بر عملکرد قیم تعیین کند‪ .‬قانون مدنی‬

‫در این خصوص باید مورد توجه قرار گیرد که میگوید «مدعیالعموم میتواند اعمال نظارت در امور مولی‬

‫علیه را کالً یا بعضاً به اشخاص موثق یا هیئت یا مؤسسه واگذار کند‪.‬‬

‫شخص یا هیئت یا مؤسسه که برای اعمال نظارت تعیین شده در صورت تقصیر یا خیانت مسئول‬

‫ضرر و خسارت وارده به مولی علیه خواهند بود»‪ .‬این حقوقدان در ادامه به دستمزدی که باید به قیم در‬

‫مقابل کاری که انجام میدهد‪ ،‬پرداخت شود‪ ،‬اشاره میکند و میگوید تقاضای اجرت برای قیم امکانپذیر‬

‫است و قیم می تواند برای انجام امور راجع به قیمومیت اجرت مناسب و متعارفی را با نظر قاضی از اموال‬

‫محجور برداشت کند‪.‬‬

‫وی در پاسخ این سوال که چه چیزهایی در تعیین اجرت قیم تاثیر دارد‪ ،‬توضیح میدهد در تعیین‬

‫اجرت قیم سه عامل را باید مورد توجه باشد کیفیت و کمیت کار قیم در اداره اموال و مواظبت شخص‬

‫محجور اولین عامل است‪ .‬عالوه بر این‪ ،‬وضع محلی که اقامتگاه محجور در آنجا واقع است و امور قیمومت‬
‫شود‪1.‬‬ ‫در آنجا انجام میگیرد‪ ،‬همچنین درآمد محجور هم در تعیین این دستمزد باید در نظر گرفته‬

‫مبحث سوم‪ :‬صالحیت های قیم در حقوق محجورین در قوانین افغانستان‬

‫گفتار اول‪ :‬صالحیت قیم در حق محجور‬

‫حجر در لغت به معنی منع است‪ .‬این واژه در اصطالح حقوقی به معنی منع تصرف است یا منع از‬

‫انجام اعمال حقوقی‪ .‬به تعبیر روشنتر معامالت شخصی که محجور است‪ ،‬ممنوع است و وی از تصرف‬

‫در اموالش و انجام اعمال حقوقی در ارتباط با این اموال منع شده است‪ .‬حتی ما در امور غیرمالی هم‬

‫حجر داریم‪ .‬در واقع محجورین اشخاصی هستند که نمیتوانند مستقال امور مالی خود را اداره کنند‪ .‬در‬

‫پاسخ به سوال شما باید بگویم که سفاهت که گاهی به آن سفه نیز گفته میشود‪ ،‬در مقابل رشد به‬

‫‪1‬عدالتخواه‪ ،‬عبدالقادر‪ ،‬همان‪ ،‬ص ‪.13‬‬

‫‪44‬‬
‫کار میرود و گاهی در اصطالح حقوقی و قوانین به جای سفه از این حالت به عدم رشد تعبیر شده‬

‫است‪ .‬البته سفاهت و سفه در لغت به معنی بیخردی‪ ،‬کمعقلی‪ ،‬نادانی و امثال آن آمده است‪ ،‬ولی در‬

‫اصطالح حقوقی وصف یک دسته از محجورین است که حجر آنها محدود به امور مالی آنها است‪ .‬به‬

‫عبارت دیگر چنین افرادی عقل معاش ندارند‪ .‬به این جهت و به حکم قانون چنین افرادی نمیتوانند‬

‫آزادانه در اموالشان تصرف کنند‪ .‬از طرف محکمه به حکم قانون شخصی به عنوان ولی یا قیم برای‬

‫اداره امور مالی آنها یا کمک به اداره امور مالی آنها تعیین میشود‪ .‬دیوانه یا مجنون در حقوق به کسی‬

‫گفته میشودکه فاقد قوه درک است‪ .‬البته اثبات این وضعیت احتیاج به حکم محکمه دارد‪ .‬محکمه‬

‫باید حکم کند که کسی مجنون و فاقد قوه تمییز است‪ .‬اگر محکمه شخصی را فاقد چنین اوصافی‬

‫تشخیص داد‪ ،‬تمام اعمال حقوقی وی باطل خواهد بود‪ ،‬زیرا فرض بر این است که قوای درک و تمییز‬

‫ندارد‪.‬‬

‫گفتار دوم‪ :‬مسئولیت و اختیارات قیم در مورد محجورین‬

‫قیومیت اشخاص حقوقی باعث ثبات امور محجوران است‪.‬همواره نگهداری از اطفال و دیگر محجوران‬

‫به عنوان یکی از مسایل حقوقی مورد بحث بوده است‪ .‬یکی از موضوع های مورد سوال‪ ،‬بحث قیومیت‬

‫محجورین توسط اشخاص حقوقی است‪ .‬همچنین ایراد خسارت توسط محجوران‪ ،‬موضوعی است که در‬

‫علم حقوق با عنوان مسئولیت مدنی محجور یا سرپرستان مطرح شده است‪ .‬دومین قسمت گفتوگوی‬

‫حمایت با دکتر سید حسین صفایی‪،‬استاد شهیر حقوق خصوصی کشورمان بیشتر به این موضوعات پرداخته‬
‫است‪1.‬‬

‫در نظام حقوقی برخی از کشورها نوعی از جنون تحت عنوان «جنون نسبی» پذیرفته شده است‪ .‬براین‬

‫اساس مجنون نسبی‪ ،‬حجر نسبی هم دارد‪ .‬در چند کشور عربی از جمله کشور مصر به تبعیت از فقه حنفی‬

‫‪1‬حسین صفایی‪ ،‬و امامی‪ ،‬اسد اهلل‪ ،‬همان‪ ،‬ص ‪.143‬‬

‫‪45‬‬
‫جنون نسبی را هم پذیرفتهاند‪ .‬در برخی از کشورهای غربی نیز جنون نسبی پذیرفته شده است‪ .‬البته بنابر‬

‫اینکه حجر وی نسبی است‪ ،‬درست نیست که تمامی اعمال حقوقی مجنون نسبی باطل باشد‪ ،‬یعنی از‬

‫تمامی تصرفات حقوقی منع شود‪ .‬به عنوان مثال حجر چنین مجنونی در کشورهای عربی مانند حجر‬

‫صغیرممیز است‪ ،‬یعنی با اذن ولی میتواند معامالتی را انجام دهد یا بدون اذن ولی اعمال حقوقی صرفا‬

‫نافع را انجام دهد‪ .‬اما متاسفانه در قانون ما جنون نسبی پیشبینی نشده است و مجنون در قوانین همان‬

‫مجنون مطلق است‪ .‬البته برخی از اساتید برای آنکه مشکل را حل کنند‪ ،‬گفتهاند که کلمه رشید و سفیه‬

‫را میتوان به مجنون نسبی تعمیم داد‪ .‬اما به اعتقاد من بین مجنون نسبی و سفیه تفاوتهایی وجود دارد‪،‬‬

‫زیرا کمبود سفیه بنا به تعریف‪ ،‬مربوط به امور مالی است‪ ،‬یعنی در واقع وی عقل معاش ندارد‪ .‬در حالی که‬

‫مجنون نسبی در همه زمینهها کمبود دارد‪ .‬به هر حال در این مورد قوانین ما ناقص است و بهتر است که‬

‫در این زمین ه قانون اصالح شود‪ .‬بخصوص که در فقه عامه و در قوانین کشورهای اسالمی هم مجنون‬

‫نسبی وجود دارد‪.‬‬

‫گفتار سوم‪ :‬بیمه برای محجوران در قانون‬

‫البته بیمه در کشورهای دیگر بسیار گسترش پیدا کرده است و میتوانند مسئولیت محجوران و‬

‫سرپرست را بیمه کنند‪ .‬بعضی از مواقع بیمهها در کشورهای پیشرفته‪ ،‬بیمههای اجباری اند‪ .‬به عنوان مثال‬

‫در مورد مسئولیت پزشکان در برخی از کشورها بیمه اجباری وجود دارد‪ .‬در نظام حقوقی کشورمان در مورد‬

‫دارندگان وسایط نقلیه موتوری قانون داریم که بیمه در این زمینه بیمه اجباری میباشد و مسئولیت این‬

‫افراد باید بیمه شود‪ ،‬یعنی اینها باید از بیمه استفاده کنند‪ .‬در بعضی از کشورها مسئولیت وکالی دادگستری‬

‫اجباری است‪ ،‬ولی در کشور ما متاسفانه بیمه اجباری محدود است و فکر میکنم که فقط در مورد دارندگان‬

‫وسایل نقلیه موتوری بیمه اجباری پذیرفته شده است و در بقیه موارد بیمه اجباری نداریم‪ .‬بیمه قراردادی‬

‫هم از جمله انوع بیمهها است که در کشورمان خیلی گسترش پیدا نکرده است و این بیمه یک بیمه اختیاری‬

‫است‪ .‬خیلی خوب است که در این زمینه فرهنگسازی شود و نهاد بیمه گسترش یابد‪ .‬در واقع بیمه یک‬
‫‪46‬‬
‫نوع تعاون اجتماعی است‪ .‬در بیمه کسانی که در معرض مسوولیت قرار دارند‪ ،‬مبلغی را به عنوان حق بیمه‬

‫میپردازند و در واقع یک همکاری و تعاونی بین اشخاص در این زمینه به وجود میآید‪ .‬اگر خسارتی وارد‬

‫شود‪ ،‬بیمهگر آن را پرداخت خواهد کرد‪ .‬بیمهگر نیز قبال حق بیمهای از بیمهگذار دریافت کرده و روی‬

‫حساب احتماالتی که دارد‪ ،‬به گونهای عمل میکند که سود کند‪ .‬به این ترتیب خسارت زیاندیده به راحتی‬

‫جبران میشود و تحمیلی هم بر واردکننده زیان و بیمهگر نخواهد بود‪ .‬زیرا بیمهگر نیز به هر حال تعهد به‬

‫جبران خسارت کرده است‪ .‬در مورد سرپرستان محجوران و حتی در مورد خود محجوران هم امکان استفاده‬

‫از قرارداد بیمه یا به اصطالح امروزی خرید بیمهنامه وجود دارد‪ .‬منتها این نوع بیمهها قراردادی است و در‬

‫ایران این نوع از بیمهها خیلی رونق پیدا نکرده است‪ .‬این مهم نیاز به فرهنگسازی دارد‪ .‬من عقیده ندارم‬

‫که بیمه در این موارد را اجباری کنند‪ ،‬ولی بهتر است تا برای استفاده بیشتر بیمه فرهنگسازی شود که‬
‫بگیرد‪1.‬‬ ‫این مساله به نفع زیاندیده هم می باشد‪ ،‬زیرا راحتتر میتواند خسارت خود را‬

‫‪1‬عبد اهلل‪ ،‬نظام الدین‪ ،‬همان‪ ،‬ص ‪.78‬‬

‫‪47‬‬
 ‫نتیجه گیری‬

‫بررسیییی مباحیییث حقیییوق خیییانواده در اختییییارات قییییم کمتیییر از اختییییارات وصیییی‬

‫اسیییت‪ .‬قییییم کسیییی اسیییت کیییه از طیییرف محکمیییه بیییرای سرپرسیییت محجیییور و نگهیییداری‬

‫امییوال او در مییواردی کییه ولییی خییاص (پییدر‪ ،‬جدپییدری و وصییی) نداشییته باشیید منصییوب مییی‬

‫گردد لذا اختیارات قیم کمتر از اختیارات وصی است‪.‬‬

‫مرجییع صییالحیت دار طبییق قییانون امییور حبسییی جهییت تعیییین قیییم‪ ،‬محکمییه اسییت‬

‫و قییانون مییدنی مقییرر مییی دارد کییه محییاکم و ادارات و دفییاتر اسییناد رسییمی فقییط کسییی را‬

‫بییه قیومیییت خواهنیید شییناخت کییه نصییب او مطییابق قییانون توسییط محکمییه بییه عمییل آمییده‬

‫باشد‪.‬‬

‫قییانون مییدنی بییرای اشخاصییی قیییم تعیییین مییی شییود کییه اییین اشخصییا عبارتنیید از؛‬

‫اطفییالی کییه ولییی خییاص ندارنیید‪ ،‬مجییانین و اشییخاص غیییر رشیییدی کییه جنییون یییا عییدم رشیید‬

‫آنهییا متصییل بییه زمییان صییغر (کییودکی) آنهییا بییوده و ولییی خییاص نداشییته باشییند و مجییانین و‬

‫اشخاص غیر رشیدی که جنون یا عدم رشد آنان متصل به زمان صغر نباشد‪.‬‬

‫بیییاس قیییانون امیییور حسیییبی‪ ،‬امیییور قیومییییت قابیییل رجیییوع بیییه محکمیییه شهرسیییتانی‬

‫اسییت کییه اقامتگییاه محجییور در حییوزه آن محکمییه اسییت و اگییر محجبییور در کشییور اقامییت‬

‫نداشیییته باشییید محکمیییه ی کیییه محجیییوری در حیییوزه آن محکمیییه سیییکنی دارد‪ ،‬بیییرای امیییور‬

‫قیومیییت صییالح اسییت‪ .‬محکمییه مییی توانیید قیومیییت موقییت را بییه سییمت قیییم دائییم منصییوب‬

‫کنیید و یییا فییرد دیگییری را بییرای اییین امییر بییه عنییوان قیییم دائییم منصییوب نماییید و اعمییالی کییه‬

‫قیییم موقییت بییرای نگهییداری دارایییی و هزینییه هییای نگهییداری امییوال محجییور تییا تحویییل‬

‫امییور محجییور بییه قیییم دائییم انجییام مییی دهیید‪ ،‬نافییذ اسییت‪ .‬در اییین مونییوگراف تییالش شییده‬

‫اسیییت کیییه در میییوارد قییییم و صیییالحیت هیییا و شیییرایط آن در قیییوانین اساسیییی افغانسیییتان‬
‫‪48‬‬
‫بحیییث شیییده‪ ،‬و تیییالش از سیییوی شیییخص بنیییده بیییرای بهتیییر شیییدن موضیییوع بیییرای روشییین‬

‫شییدن افکییار عامییه تییالش نمییوده ام‪ .‬چییون در اییین زمینییه در کشییور عزیییز مییا افغانسییتان‬

‫کمتییرین کییار صییورت گرفتییه اسییت بنییا الزم مییی بییینم کییه محقیقییان در اییین مییورد تحقیییق‬

‫و توجه الزم نماید‬

‫پیشنهادات ‪:‬‬

‫ولددددد و ددددد( نیه‬ ‫دددددان(‬ ‫ددددد کاددددداب‬ ‫ددددده سددددد‬ ‫ددددد دددددیم سددددد‬ ‫بددددد فددددد‬ ‫ی دددددن ا‬ ‫‪-1‬‬

‫نرددددددا هددددددد و‬ ‫سدددددد‬ ‫ی(کیددددد‬ ‫دددددد ت دددددد‬ ‫سدددددتکی وظددددددا ف ر دددددد ر ب بددددد فدددددد‬
‫ن ا ضا ش( ‪.‬‬ ‫نبا د ح‬

‫ز‬ ‫فددددددا و ک ردددددد(ر ه دددددد‬ ‫‪ -2‬ز ک ددددددا م کددددددی تدددددد( هم دددددد ر ن خدددددداب ددددددیم بدددددد‬
‫فددددد و ک رددددد(ر بددددد نفدددددی‬ ‫ر ن خددددد اب ندددددد ددددد ز کدددددا‬ ‫ر شددددد باشدددددد و نبا دددددد فددددد‬
‫شخصی ت( س فا نحا د‪.‬‬

‫ن خددددداب دددددیم ر‬ ‫ددددد( نیه تددددداص ر بددددد‬ ‫س ددددد‬ ‫‪ -3‬ز حه(کددددد کدددددی تددددد( هم ددددد ددددد‬
‫(ر نگی ‪.‬‬ ‫یح‬ ‫یحا نحا د تا تتا‬ ‫ک‬ ‫وب‬ ‫نظ بگی‬

‫سدددددت ر نظدددددد ش ف ددددد شدددددد( و تایدددددیه ددددددیم کادددددداب‬ ‫‪ -4‬با دددددد ر ن خدددددداب دددددیم ت( سدددددد‬
‫( نیه ل ی باشد‪.‬‬

‫ددددد(ر هدددددا‬ ‫ن دددددا سددددد‬ ‫سدددددتکی کدددددی تددددد( هم ددددد ددددد‬ ‫‪ -5‬ز تحدددددا حه(کددددد هدددددا‬
‫ر کدددددد(ر ددددددیم و رسددددددیدشی بدددددد تخ فددددددا‬ ‫رسددددددیدشی بدددددد ک ددددددهت‬ ‫سددددددتکی ر بدددددد‬
‫ددددد‬ ‫دددددتحی هدددددا تددددد( سددددد فا نا رسددددد کدددددی ندددددد و ز کدددددا فددددد‬ ‫ددددد ز‬ ‫فددددد‬
‫ن دددددا ددددد ر ر بددددد نفدددددی شخصدددددی تددددد( سددددد فا کدددددی ندددددد رسدددددیدشی‬ ‫ی(کددددد‬ ‫ت ددددد‬
‫ند‪.‬‬

‫‪49‬‬
 ‫منابع‬
‫قرا نکریم‬
‫الف‪ :‬کتاب ها‪:‬‬
‫چاپ و‬ ‫ک حد تقی حقوق جهانی بشر از دیدگاه اسالم و غرب‪ ،‬ت‬ ‫اف تب‬ ‫‪.1‬‬
‫سا ‪1372‬‬ ‫ف تدکا حق(س بیه لح‬ ‫ن ار‬
‫ک حد تقی تحقیق در دو نظام حقوقی جهانی بشر از دیدگاه اسالم و غرب‪ ،‬ن ار‬ ‫اف‬ ‫‪.2‬‬
‫سا ‪.1375‬‬ ‫ف تدکا حق( ی بیه لح ی ت‬
‫سا ‪. 1337‬‬ ‫ن گا ت‬ ‫ن ار‬ ‫لغت نامه دهخدا ت‬ ‫‪ .3‬هخد ی ی ب‬
‫یاز سا ‪.1389‬‬ ‫ن ار‬ ‫اتحا حق( ی اب‬ ‫نص هللا اک(س‬ ‫‪ .3‬س انه‬
‫ص ‪396‬‬ ‫د و‬ ‫‪ 1381‬چاپ س(‬ ‫کی‬ ‫ن‬ ‫‪ .2‬شحس یبدهللا؛ آیین دادرسی مدنی‪ ،‬ت‬
‫‪.‬‬
‫ن ار‬ ‫ک(س‬ ‫ن‬ ‫ه؛ آیین دادرسی مدنی و بازرگانی‪ ،‬ت‬ ‫ف ار سید ک‬ ‫در ز‬ ‫‪.7‬‬
‫ص ‪. 165‬‬ ‫د و‬ ‫ن گاهی ‪ 1373‬چاپ و‬ ‫ا‬

‫ن ددددار‬ ‫سددددد هللا مختصاااار حقوق اانواده ت‬ ‫ح ددددیه و کاکی‬ ‫ددددفا ی‬ ‫‪.1‬‬
‫د ه م سا چاپ ‪.1384‬‬ ‫ن هد حق(س‬

‫هحد نی ن ددار‬ ‫سدید با‬ ‫ح ک(سدد(‬ ‫با بائی ک حد ح دیه ترجمه تفسایر المیزان‪ ،‬ت‬ ‫‪.3‬‬
‫سا ‪.1363‬‬ ‫بنیا ی حی ف هنگی ت‬

‫کی بی‬ ‫ن ار‬ ‫وش م ت‬ ‫و نچم وبی‬ ‫‪ .1‬یحید ح ه فرهنگ فارسي عمید‪ ،‬چاپ بی‬
‫‪.1382‬‬
‫چاپ س( سا ‪.1384‬‬ ‫اب‬ ‫اکی‬ ‫یبد لقا ر حقوق فامیل‪ ،‬ن ار‬ ‫‪ .11‬ید ل خ(‬
‫د و‬ ‫سدددداید سددددا ن دددد‬ ‫‪ .11‬یبد هللا نظا لد ه بررساااای مسااااایل اانواده‪ ،‬اب ن ددددار‬
‫‪.1386‬‬

‫سا ‪.1387‬‬ ‫‪ .11‬یبدهللا نظا لد ه حقوق اشخاص حقیقی و حکمی و محجورین‪ ،‬اب ن ار‬

‫سا ‪.1388‬‬ ‫چاپ و‬ ‫ساید د و‬ ‫‪ .13‬یبدهللا نظا لد ه حقوق فامیل‪ ،‬اب ن ار‬

‫‪1386‬‬ ‫کرد چاپ و‬ ‫ن ار‬ ‫حی یباس؛ آیین دادرسی مدنی‪ ،‬ت‬ ‫‪.13‬‬

‫‪50‬‬
 ‫ک(س د د تدکا ف هنگی و ن دد ت‬ ‫ن ددار‬ ‫ناهی ا اسااالم و تربیت ت‬ ‫‪ .12‬ک ددید‬
‫سا ‪.1384‬‬

‫کر ید ل ) سا ‪.1385‬‬ ‫وز ر یدلی‬ ‫‪ .17‬ن‬

‫‪ 1383‬چاپ چ ار‬ ‫ر کی‬ ‫ن‬ ‫رسی کدنی ت‬ ‫یه‬ ‫ها‬ ‫در هللا؛ با‬ ‫‪ .11‬و حد‬

‫ب‪ :‬قوانین‬
‫‪ .13‬ان( ساسی فغان ا کص(ب سا ‪.1382‬‬

‫‪ .11‬ان( کدنی فغان ا کص(ب سا ‪.1355‬‬

‫‪51‬‬