nghiªn cøu - trao ®æi
ThS. KiÒu ThÞ Thanh *
B Ý mËt kinh doanh lµ mét trong nh÷ng ®èi
t−îng cña quyÒn së h÷u trÝ tuÖ cã tuæi ®êi
b¶o hé ph¸p lÝ “trÎ nhÊt” ë ViÖt Nam, víi sù ghi
nhËn chÝnh thøc t¹i NghÞ ®Þnh sè 54/2000/N§-CP
ngµy 3/10/2000 cña ChÝnh phñ vÒ b¶o hé quyÒn
së h÷u c«ng nghiÖp ®èi víi bÝ mËt kinh doanh,
chØ dÉn ®Þa lÝ, tªn th−¬ng m¹i vµ b¶o hé quyÒn
chèng c¹nh tranh kh«ng lµnh m¹nh liªn quan
®Õn së h÷u c«ng nghiÖp (sau ®©y gäi t¾t lµ NghÞ
®Þnh sè 54/CP). §iÒu nµy nãi chung kh«ng chØ
n»m trong tiÕn tr×nh ViÖt Nam ®¶m b¶o khung
ph¸p lÝ vÒ së h÷u trÝ tuÖ ®Ó thùc thi HiÖp ®Þnh
th−¬ng m¹i ViÖt - MÜ, ®Ó thiÕt lËp vµ thùc hiÖn
c¸c quan hÖ kinh tÕ - th−¬ng m¹i song ph−¬ng
hoÆc ®a ph−¬ng kh¸c víi c¸c n−íc mµ cßn lµ sù
chuÈn bÞ ®iÒu kiÖn tiªn quyÕt ®Ó chóng ta cã thÓ
®−îc kÕt n¹p vµo Tæ chøc th−¬ng m¹i thÕ giíi
WTO.
Trong ®iÒu kiÖn nãi trªn, viÖc nghiªn cøu,
t×m hiÓu nh÷ng vÊn ®Ò liªn quan ®Õn sù b¶o hé
quyÒn së h÷u c«ng nghiÖp ®èi víi bÝ mËt kinh
doanh lµ rÊt cÇn thiÕt. §©y còng lµ môc ®Ých
chÝnh cña t¸c gi¶ khi thùc hiÖn bµi viÕt nµy.
§Æc tÝnh v« h×nh cña c¸c ®èi t−îng së h÷u
trÝ tuÖ ®[ lµm cho mäi khÝa c¹nh liªn quan ®Õn
chóng trë nªn hÕt søc trõu t−îng vµ phøc t¹p.
Víi bÝ mËt kinh doanh th× sù trõu t−îng vµ
phøc t¹p nµy cµng ®−îc nh©n lªn gÊp nhiÒu lÇn.
Bëi v×, sù b¶o hé quyÒn së h÷u trÝ tuÖ ®èi víi
c¸c ®èi t−îng kh¸c nh− t¸c phÈm v¨n häc, nghÖ
thuËt, khoa häc; s¸ng chÕ; kiÓu d¸ng c«ng
nghiÖp; nh[n hiÖu th−¬ng m¹i; gièng c©y trång
míi... nãi chung ®Òu thÓ hiÖn sù béc lé c«ng
khai cña chñ së h÷u c¸c ®èi t−îng ®ã tr−íc x[
72
ThS. Bïi ThÞ Thanh H»ng * *
héi vµ c«ng chóng th× víi bÝ mËt kinh doanh -
®óng nh− tªn gäi cña chóng - ®[ thÓ hiÖn sù lùa
chän cña chñ thÓ vÒ viÖc hä ®[ quyÕt ®Þnh
kh«ng béc lé, kh«ng ph« bµy, kh«ng yªu cÇu
c¬ quan cã thÈm quyÒn cÊp b»ng ®éc quyÒn ®èi
víi th«ng tin s¸ng t¹o cña m×nh. Víi ®Æc tÝnh
®ã, bÝ mËt kinh doanh ®[ thùc sù vµ hÇu nh−
tuyÖt ®èi lµ cña riªng chñ thÓ, t¹o lîi thÕ riªng
cho hä tr−íc tÊt c¶ c¸c ®èi thñ c¹nh tranh kh¸c
trªn th−¬ng tr−êng. Nã ®[ trë thµnh c«ng cô
h÷u hiÖu cña qu¸ tr×nh c¹nh tranh lµnh m¹nh,
trî gióp ®¾c lùc cho ho¹t ®éng kinh doanh cña
chñ thÓ, thóc ®Èy vµ ®a d¹ng ho¸ c¸c quan hÖ
kinh doanh, th−¬ng m¹i trong sù ph¸t triÓn
chung cña nÒn kinh tÕ quèc d©n.
Theo nghÜa phæ th«ng, bÝ mËt kinh doanh
cã thÓ ®−îc hiÓu lµ nh÷ng th«ng tin g¾n liÒn víi
c«ng viÖc vµ ho¹t ®éng kinh doanh cña c¸ nh©n
hay tæ chøc, mang l¹i lîi Ých cho hä vµ ®−îc hä
gi÷ kÝn kh«ng cho ng−êi kh¸c biÕt. TÝnh chÊt
nµy cña bÝ mËt kinh doanh trïng víi nhiÒu lo¹i
th«ng tin kh¸c còng ®−îc chñ thÓ mong muèn
gi÷ bÝ mËt, kh«ng muèn béc lé c«ng khai tr−íc
ng−êi kh¸c. V× vËy, nhiÒu n−íc ®[ xÕp bÝ mËt
th−¬ng m¹i (trade secrets) vµo trong l[nh ®Þa
b¶o hé kh¸ réng lín cña th«ng tin bÝ mËt
(confidential information) song l¹i ¸p dông mét
c¸ch cã hiÖu qu¶ luËt së h÷u trÝ tuÖ ®Ó b¶o vÖ
chóng. Mét bÝ mËt th−¬ng m¹i, bÊt kÓ ®ã lµ
c¸ch thøc chÕ t¹o hay thµnh phÇn cña mét s¶n
phÈm, danh s¸ch c¸c b¹n hµng hiÖn t¹i hoÆc
* Gi¶ng viªn Khoa t− ph¸p
Tr−êng ®¹i häc luËt Hµ Néi
** Khoa luËt - §¹i häc quèc gia Hµ Néi
T¹p chÝ luËt häc sè th¸ng 3/2003
 nghiªn cøu - trao ®æi
t−¬ng lai, cã thÓ v× lÝ do nµy hoÆc lÝ do kh¸c
kh«ng thÓ ®−îc xem nh− lµ lÜnh vùc b¶o hé
chÝnh cña së h÷u trÝ tuÖ, nh−ng víi gi¸ trÞ
th−¬ng m¹i ®¸ng kÓ cña bÝ mËt th−¬ng m¹i ®èi
víi mét c«ng ti vµ t−¬ng øng nh− vËy lµ ®èi víi
®èi thñ c¹nh tranh cña c«ng ti ®ã, th× bÝ mËt
th−¬ng m¹i ®[ thÓ hiÖn mét sù ®Çu t− thÝch
®¸ng kh«ng chØ b»ng nh÷ng nç lùc trÝ tuÖ vµ kÜ
n¨ng s¸ng t¹o, mµ cßn bëi sù ®Çu t− vÒ thêi
gian vµ tiÒn b¹c, v× vËy bÝ mËt th−¬ng m¹i hoµn
toµn cã kh¶ n¨ng ®−îc b¶o hé nh− mét lo¹i tµi
s¶n trÝ tuÖ.(1)
Sù b¶o hé bÝ mËt kinh doanh theo ph¸p luËt
vÒ quyÒn së h÷u trÝ tuÖ ®[ dÉn ®Õn hÖ qu¶ tÊt
yÕu lµ khi nã bÞ x©m ph¹m bëi hµnh vi cña
ng−êi kh¸c, chñ së h÷u hoµn toµn cã quyÒn
viÖn dÉn quy ®Þnh ph¸p luËt vÒ quyÒn së h÷u trÝ
tuÖ nãi chung, quyÒn së h÷u c«ng nghiÖp ®èi
víi bÝ mËt kinh doanh nãi riªng ®Ó yªu cÇu toµ
¸n b¶o vÖ quyÒn lîi chÝnh ®¸ng cho m×nh. Thùc
tiÔn ë ViÖt Nam hiÖn nay, phï hîp víi b−íc ®i
ban ®Çu cña chóng ta khi thõa nhËn quyÒn së
h÷u c«ng nghiÖp ®èi víi bÝ mËt kinh doanh,
còng nh− phï hîp víi ®Æc thï rÊt riªng cña bÝ
mËt kinh doanh, quy ®Þnh ph¸p luËt vÒ ®èi
t−îng nµy chØ chiÕm vÞ trÝ ph¸p lÝ rÊt khiªm tèn.
T¹i NghÞ ®Þnh sè 54/CP, chØ cã 5 ®iÒu luËt thùc
sù quy ®Þnh vÒ bÝ mËt kinh doanh (cô thÓ lµ tõ
§iÒu 6 ®Õn §iÒu 9 quy ®Þnh vÒ c¸c dÊu hiÖu cña
bÝ mËt kinh doanh, quyÒn cña chñ thÓ bÝ mËt
kinh doanh, néi dung vµ thêi h¹n b¶o hé bÝ mËt
kinh doanh, sù chuyÓn giao quyÒn së h÷u ®èi
víi bÝ mËt kinh doanh vµ §iÒu 18 x¸c ®Þnh c¸c
hµnh vi x©m ph¹m quyÒn së h÷u c«ng nghiÖp
®èi víi bÝ mËt kinh doanh).
§èi víi viÖc cÇn ph¶i hiÓu nh− thÕ nµo lµ bÝ
mËt kinh doanh, §iÒu 6 NghÞ ®Þnh sè 54/CP ®[
®−a ra giíi h¹n ph¸p lÝ nh− sau:
“1. BÝ mËt kinh doanh ®−îc b¶o hé lµ
thµnh qu¶ ®Çu t− d−íi d¹ng th«ng tin cã ®ñ c¸c
®iÒu kiÖn sau ®©y:
T¹p chÝ luËt häc sè th¸ng 3/2003
a. Kh«ng ph¶i lµ hiÓu biÕt th«ng th−êng;
b. Cã kh¶ n¨ng ¸p dông trong kinh doanh vµ
khi ®−îc sö dông sÏ t¹o cho ng−êi n¾m gi÷
th«ng tin ®ã cã lîi thÕ h¬n so víi ng−êi kh«ng
n¾m gi÷ hoÆc kh«ng sö dông th«ng tin ®ã;
c. §−îc chñ së h÷u b¶o mËt b»ng c¸c biÖn
ph¸p cÇn thiÕt ®Ó th«ng tin ®ã kh«ng bÞ tiÕt lé
vµ kh«ng dÔ dµng tiÕp cËn ®−îc.
2. C¸c th«ng tin bÝ mËt kh¸c kh«ng liªn
quan ®Õn kinh doanh nh− bÝ mËt vÒ nh©n th©n,
vÒ qu¶n lÝ nhµ n−íc, vÒ an ninh, quèc phßng
kh«ng ®−îc b¶o hé d−íi danh nghÜa lµ bÝ mËt
kinh doanh”.
Víi quy ®Þnh trªn, ph¸p luËt míi chØ dõng
l¹i ë viÖc ®−a ra mét sè ®iÒu kiÖn ®Ó x¸c ®Þnh
mét thµnh qu¶ ®Çu t− d−íi d¹ng th«ng tin cã
®−îc coi lµ bÝ mËt kinh doanh hay kh«ng mµ
kh«ng minh ho¹, kh«ng ®−a ra bÊt k× tr−êng
hîp cô thÓ mang tÝnh chuÈn mùc nµo cña nh÷ng
g× cã thÓ ®−îc gäi lµ bÝ mËt kinh doanh. §©y lµ
®iÒu chóng ta cÇn bæ sung, kh«ng chØ nh»m lµm
cho v¨n b¶n ph¸p luËt cã néi dung ®Çy ®ñ h¬n
mµ c¬ b¶n cßn t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho qu¸
tr×nh ¸p dông luËt cña c¸c thÈm ph¸n vµ c¬
quan cã thÈm quyÒn kh¸c tr−íc mét ®èi t−îng
së h÷u trÝ tuÖ ®Çy tÝnh trõu t−îng vµ phøc t¹p
nh− bÝ mËt kinh doanh. Thùc tiÔn ë nhiÒu n−íc,
ph¸p luËt th−êng quy ®Þnh kh¸ râ vÒ vÊn ®Ò
nµy. Ch¼ng h¹n, theo Restatement (Third) of
Unfair Competation 1995 (t¸c gi¶ xin ®−îc t¹m
dÞch lµ Quy ®Þnh vÒ c¹nh tranh kh«ng lµnh
m¹nh n¨m 1995) cña MÜ th× “Mét bÝ mËt
th−¬ng m¹i cã thÓ bao gåm bÊt k× mét c«ng
thøc, mét m« h×nh, mét quy tr×nh, mét ch−¬ng
tr×nh thao t¸c, mét ph−¬ng s¸ch, mét c¸ch thøc,
mét ph−¬ng ph¸p kÜ thuËt hoÆc mét s−u tËp
th«ng tin nµo mµ chóng ®M ®−îc gi÷ bÝ mËt vµ
®−îc sö dông trong c¬ së kinh doanh cña chñ
së h÷u, trªn c¬ së ®ã ®M mang l¹i cho chñ së
h÷u mét lîi thÕ h¬n c¸c ®èi thñ c¹nh tranh cña
hä lµ nh÷ng ng−êi kh«ng biÕt hoÆc kh«ng sö
73
 nghiªn cøu - trao ®æi
dông bÝ mËt th−¬ng m¹i ®ã”.(2)
CÇn ph¶i thõa nhËn mét thùc tÕ lµ víi tÝnh
chÊt vµ ®Æc thï cña bÝ mËt kinh doanh th× râ
rµng viÖc ®−a ra kh¸i niÖm ph¸p lÝ chuÈn x¸c vÒ
nã lµ viÖc hÇu nh− kh«ng thÓ lµm ®−îc. Ph¸p luËt
cña MÜ còng x¸c nhËn ®iÒu nµy (nguyªn v¨n
trong v¨n b¶n lµ “An exact definition of a trade
secret is not possible”). Tuy nhiªn, hä ®[ ®−a ra 6
yÕu tè ®Ó c¨n cø vµo ®ã ng−êi ta cã thÓ xem xÐt
th«ng tin cña mét ng−êi cã ®−îc x¸c ®Þnh lµ bÝ
mËt th−¬ng m¹i hay kh«ng. C¸c yÕu tè nµy lµ:(3)
1. Ph¹m vi nh÷ng ng−êi biÕt ®−îc th«ng tin
®ã bªn ngoµi c¬ së kinh doanh cña ng−êi n¾m
gi÷ th«ng tin;
2. Ph¹m vi nh÷ng ng−êi lµm c«ng vµ nh÷ng
ng−êi kh¸c trong c¬ së kinh doanh cña ng−êi
n¾m gi÷ th«ng tin biÕt ®−îc vÒ th«ng tin ®ã;
3. Toµn bé c¸c biÖn ph¸p, c¸ch thøc mµ
ng−êi n¾m gi÷ th«ng tin ®[ thùc hiÖn ®Ó gi÷ g×n
bÝ mËt th«ng tin ®ã;
4. Gi¸ trÞ cña th«ng tin ®ã ®èi víi ng−êi
n¾m gi÷ th«ng tin vµ ®èi víi ®èi thñ c¹nh tranh
cña ng−êi ®ã;
5. Tæng l−îng cè g¾ng, nç lùc hoÆc tiÒn b¹c
cña ng−êi gi÷ th«ng tin trong qu¸ tr×nh t¹o ra vµ
ph¸t triÓn th«ng tin ®ã;
6. TÝnh chÊt dÔ dµng hoÆc khã kh¨n ®Ó
th«ng tin cã thÓ cã ®−îc mét c¸ch ®óng ®¾n,
hîp lÝ ®èi víi ng−êi kh¸c (tøc lµ ngoµi ng−êi
n¾m gi÷ th«ng tin ®ã).
Trë l¹i quy ®Þnh cña ph¸p luËt ViÖt Nam,
theo ®ã, ®Ó ®−îc c«ng nhËn lµ bÝ mËt kinh doanh,
chñ thÓ kinh doanh ph¶i ®¶m b¶o tho¶ m[n 3 ®iÒu
kiÖn theo quy ®Þnh t¹i kho¶n 1 §iÒu 6 NghÞ ®Þnh
sè 54/CP nh− ®[ ®−îc trÝch dÉn. Ba ®iÒu kiÖn
nµy cÇn ®−îc hiÓu nh− thÕ nµo?
XuÊt ph¸t tõ môc ®Ých c¬ b¶n vµ chung
nhÊt cña viÖc b¶o hé quyÒn së h÷u ®èi víi bÝ
mËt kinh doanh lµ g¾n víi lîi Ých th−¬ng m¹i
cña chñ thÓ kinh doanh khi hä n¾m gi÷ nh÷ng
th«ng tin bÝ mËt nhÊt ®Þnh, t¹o lîi thÕ riªng cho
hä trong qu¸ tr×nh kinh doanh, trong sù c¹nh
74
tranh lµnh m¹nh víi c¸c chñ thÓ kinh doanh
kh¸c th× ®iÒu kiÖn ®Çu tiªn ®Ó thµnh qu¶ ®Çu t−
d−íi d¹ng th«ng tin ®−îc coi lµ bÝ mËt kinh doanh
ph¶i kh«ng ph¶i lµ hiÓu biÕt th«ng th−êng. Theo
®ã, chóng kh«ng thÓ lµ nh÷ng kiÕn thøc, tri thøc
mµ nhiÒu ng−êi kh¸c ®[ biÕt hoÆc cã ®−îc mét
c¸ch dÔ dµng. Chóng còng kh«ng thÓ lµ th«ng
tin ®[ ®−îc biÕt ®Õn mét c¸ch réng r[i hoÆc dÔ
dµng ph¸t hiÖn, n¾m gi÷ mµ kh«ng cã sù ®Çu t−
vÒ tµi chÝnh hoÆc trÝ tuÖ. Bëi v×, khi ®ã tÝnh chÊt
bÝ mËt cña th«ng tin còng kh«ng cßn hoÆc
kh«ng ®−îc ®¶m b¶o. H¬n n÷a, th«ng tin cã
®−îc kh«ng do ®Çu t− còng th−êng Ýt cã gi¸ trÞ,
khã mang l¹i lîi thÕ cho ng−êi chiÕm gi÷ vµ sö
dông chóng.
H¬n thÕ n÷a, bÝ mËt kinh doanh kh«ng thÓ
chØ tho¶ m[n ®iÒu kiÖn kh«ng ph¶i lµ hiÓu biÕt
th«ng th−êng, chóng cßn ph¶i cã kh¶ n¨ng sö
dông trong kinh doanh ®Ó t¹o cho ng−êi n¾m
gi÷ th«ng tin lîi thÕ h¬n so víi ng−êi kh«ng
n¾m gi÷ hoÆc kh«ng sö dông th«ng tin ®ã. §iÒu
nµy xuÊt ph¸t tõ ®Æc ®iÓm cña bÝ mËt kinh
doanh th−êng lµ th«ng tin ®−îc t¹o ra trªn c¬ së
cã sù ®Çu t− nhÊt ®Þnh cña chñ së h÷u, víi
mong muèn viÖc n¾m gi÷ vµ sö dông chóng sÏ
mang l¹i lîi Ých vµ hiÖu qu¶ kinh tÕ nhÊt ®Þnh
cho hä, gióp hä dÔ dµng h¬n trong qu¸ tr×nh
c¹nh tranh víi c¸c ®èi thñ kh¸c.
Trªn c¬ së chñ së h÷u ®[ n¾m gi÷ vµ sö
dông th«ng tin bÝ mËt ®¸p øng yªu cÇu kh«ng
ph¶i lµ hiÓu biÕt th«ng th−êng, cã kh¶ n¨ng sö
dông trong kinh doanh t¹o lîi thÕ riªng cho hä
trong qu¸ tr×nh c¹nh tranh víi c¸c chñ thÓ kh¸c,
luËt ®ång thêi quy ®Þnh ®iÒu kiÖn thø ba ®Ó x¸c
®Þnh th«ng tin cña chñ thÓ cã ph¶i lµ bÝ mËt
kinh doanh hay kh«ng. §ã lµ viÖc chñ së h÷u
th«ng tin ®[ ¸p dông c¸c biÖn ph¸p cÇn thiÕt ®Ó
b¶o mËt th«ng tin cña m×nh nh− thÕ nµo. Râ
rµng, cho dï viÖc sö dông th«ng tin s¸ng t¹o
riªng nµo ®ã thùc sù mang l¹i lîi Ých rÊt lín cho
chñ së h÷u nh−ng hä l¹i ®[ tr¶ lêi pháng vÊn
tr−íc b¸o chÝ, ®[ cung cÊp hoÆc b¸n th«ng tin
T¹p chÝ luËt häc sè th¸ng 3/2003
 nghiªn cøu - trao ®æi
cho nhiÒu ng−êi kh¸c, ®[ t¹o ®iÒu kiÖn ®Ó nhiÒu
ng−êi kh¸c cã thÓ dÔ dµng biÕt vÒ th«ng tin th×
hä khã cã thÓ chøng minh trªn thùc tÕ ng−êi
nµo ®ã ®[ x©m ph¹m bÝ mËt kinh doanh cña
m×nh ®Ó yªu cÇu båi th−êng. Bëi v×, khi ®ã
th«ng tin kh«ng cßn ®−îc coi lµ bÝ mËt n÷a.
Tuy nhiªn, do lîi thÕ cña viÖc n¾m gi÷ th«ng
tin bÝ mËt nµy, th«ng th−êng chñ së h÷u còng
®[ tù b¶o vÖ th«ng tin cña m×nh b»ng nhiÒu
c¸ch thøc cã thÓ, ®¶m b¶o th«ng tin kh«ng bÞ rß
rØ, kh«ng dÔ dµng tiÕp cËn ®−îc nh− kh«ng tiÕt
lé th«ng tin cho ng−êi kh¸c biÕt, göi tµi liÖu
chøa ®ùng th«ng tin ë ng©n hµng... §©y còng lµ
®iÒu kiÖn nãi lªn tÝnh chÊt mËt cña bÝ mËt kinh
doanh. KÕt hîp víi hai ®iÒu kiÖn ban ®Çu chóng
®[ lµm cho thµnh qu¶ ®Çu t− d−íi d¹ng th«ng
tin cña chñ thÓ trë thµnh bÝ mËt kinh doanh vµ
®−îc b¶o hé theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt ViÖt
Nam vÒ bÝ mËt kinh doanh.
Tuy nhiªn, còng cÇn l−u ý r»ng sù gi÷ kÝn
bÝ mËt kinh doanh b»ng nh÷ng biÖn ph¸p, c¸ch
thøc cÇn thiÕt kh«ng bao hµm nghÜa chñ së h÷u
kh«ng ®−îc tiÕt lé th«ng tin cña m×nh cho bÊt
k× ai. Hä vÉn cã thÓ, theo ý chÝ cña m×nh, tiÕt lé
hoÆc cho phÐp ng−êi kh¸c sö dông th«ng tin
kÌm theo hoÆc kh«ng kÌm theo nh÷ng ®iÒu
kiÖn nhÊt ®Þnh. VÊn ®Ò lµ hä cÇn nhËn thøc
®−îc r»ng viÖc lµm ®ã sÏ ®ång hµnh víi viÖc
lµm cho tÝnh chÊt vµ ph¹m vi bÝ mËt cña th«ng
tin cña hä ®[ bÞ thu hÑp, thËm chÝ cã thÓ lµm
mÊt ®i tÝnh chÊt mËt cña th«ng tin. Bëi v×, xÐt
®Õn cïng th× ®ã còng lµ biÖn ph¸p b¶o mËt mµ
chñ së h÷u th«ng tin ®[ ¸p dông cho chÝnh b¶n
th©n m×nh.
C¸c ®iÒu kiÖn trªn cña bÝ mËt kinh doanh sÏ
trë nªn dÔ hiÓu h¬n, dÔ ®−îc chÊp nhËn h¬n nÕu
chóng ta biÕt r»ng ë mét sè n−íc, ®Ó t×m hiÓu
vÒ bÝ mËt th−¬ng m¹i, ng−êi ta ®[ s½n sµng ®Æt
ngang b»ng sù b¶o hé s¸ng chÕ (inventions)
theo c¬ chÕ cÊp v¨n b»ng ®éc quyÒn (patents)
víi sù b¶o hé bÝ mËt th−¬ng m¹i (trade secrets).
T¹p chÝ luËt häc sè th¸ng 3/2003
Thùc tÕ lµ ë ®Êt n−íc hä cã nhiÒu bÝ mËt th−¬ng
m¹i trong lÜnh vùc kÜ thuËt hoµn toµn cã kh¶
n¨ng ®−îc b¶o hé lµ s¸ng chÕ nh−ng chñ thÓ ®[
lùa chän c¸ch thøc gi÷ bÝ mËt s¸ng t¹o cña
m×nh vµ viÖn dÉn luËt bÝ mËt th−¬ng m¹i ®Ó b¶o
vÖ chóng khi chóng bÞ ng−êi kh¸c x©m ph¹m
mµ kh«ng cÇn viÖn dÉn luËt s¸ng chÕ (®−îc coi
lµ mét trong sè Ýt lÜnh vùc së h÷u trÝ tuÖ quan
träng nhÊt), kh«ng yªu cÇu ®¨ng kÝ b¶o hé ®éc
quyÒn s¸ng chÕ, còng kh«ng lo sî bÝ mËt cña
m×nh cã thÓ bÞ ®¸nh c¾p, bÞ ng−êi kh¸c tiÕp cËn
vµ n¾m gi÷ bÊt hîp ph¸p. §iÒu ®Æc biÖt nµy chØ
cã thÓ ®−îc lÝ gi¶i khi ng−êi ta thÊy ®−îc ®iÓm
kh¸c biÖt quan träng nhÊt gi÷a sù b¶o hé s¸ng
chÕ vµ sù b¶o hé bÝ mËt th−¬ng m¹i. Theo ®ã,
môc tiªu chung cña luËt s¸ng chÕ lµ nh»m
khuyÕn khÝch s¸ng t¹o vµ béc lé c¸c s¸ng t¹o
b»ng viÖc dµnh cho ng−êi ®−îc cÊp b»ng s¸ng
chÕ sù ®éc quyÒn së h÷u vµ sö dông s¸ng chÕ
tr−íc tÊt c¶ nh÷ng ng−êi kh¸c trong thêi h¹n
nhÊt ®Þnh (khi thêi h¹n nµy kÕt thóc, s¸ng chÕ
trë thµnh tµi s¶n chung cña x[ héi). §æi l¹i viÖc
®−îc b¶o hé ®éc quyÒn trong thêi h¹n t−¬ng
®èi l©u dµi (hÇu hÕt luËt c¸c n−íc ®Òu quy ®Þnh
thêi h¹n nµy lµ 20 n¨m) th× chñ së h÷u ph¶i
c«ng khai s¸ng t¹o cña m×nh, ph¶i tiÕt lé th«ng
tin vÒ s¸ng chÕ cña m×nh trong nh÷ng tr−êng
hîp ®−îc luËt chØ dÉn “mÆc dï ng−êi së h÷u cã
c¸c ®éc quyÒn ®èi víi s¸ng chÕ cña hä, tuy
nhiªn hä l¹i kh«ng ®−îc quyÒn gi÷ kÝn th«ng tin
vÒ c¸c s¸ng chÕ ®ã. LuËt ph¸p cña hÇu hÕt c¸c
n−íc ®Òu yªu cÇu ng−êi nép ®¬n xin cÊp b»ng
®éc quyÒn s¸ng chÕ ph¶i c«ng bè nh÷ng th«ng
tin vÒ s¶n phÈm hoÆc qu¸ tr×nh ®−îc cÊp b»ng
còng nh− ph¶i t¹o ®iÒu kiÖn cho nh÷ng ng−êi
cã kh¶ n¨ng kÜ thuËt hiÓu vµ sö dông th«ng tin
nµy ®Ó nghiªn cøu thªm hoÆc øng dông c«ng
nghÖ sau khi s¸ng chÕ hÕt thêi h¹n ®éc quyÒn.
BÊt k× ng−êi nµo quan t©m còng cã thÓ thu thËp
®−îc nh÷ng th«ng tin nh− vËy tõ v¨n phßng cÊp
patent, sau khi ®M tr¶ c¸c chi phÝ cÇn thiÕt”.(4)
75
 nghiªn cøu - trao ®æi
Ng−îc l¹i víi ®Æc ®iÓm trªn cña b¶o hé
s¸ng chÕ, bÝ mËt th−¬ng m¹i ®−îc b¶o hé l¹i
n»m trong chÝnh sù bÝ mËt víi c¸c c¸ch thøc gi÷
kÝn, b¶o mËt cña chñ thÓ, lµm cho chóng kh«ng
bÞ béc lé c«ng khai tr−íc ng−êi kh¸c. V× thÕ,
tuy môc tiªu cña sù b¶o hé bÝ mËt th−¬ng m¹i
t−¬ng ®ång víi môc tiªu b¶o hé s¸ng chÕ ë chç
chóng cã tÝnh chÊt khuyÕn khÝch ho¹t ®éng
s¸ng t¹o nh−ng chóng v−ît ra ngoµi vµ më réng
h¬n so víi b¶o hé s¸ng chÕ ë ®iÓm chóng ®¶m
b¶o cho th«ng tin s¸ng t¹o cña chñ thÓ kh«ng
trë thµnh tri thøc c«ng céng chung, cho tíi
chõng nµo th«ng tin ®ã cßn ®¶m b¶o c¸c yªu
cÇu luËt ®Þnh ®Ó x¸c ®Þnh ®ã lµ bÝ mËt th−¬ng
m¹i. Sù kh¸c biÖt nµy thùc ra do b¶n chÊt cña
sù b¶o hé s¸ng chÕ vµ bÝ mËt th−¬ng m¹i (phï
hîp víi ®Æc thï cña tõng ®èi t−îng) quyÕt ®Þnh.
Cô thÓ, nÕu nh− sù b¶o hé ®éc quyÒn s¸ng
chÕ mang tÝnh chÊt hµnh chÝnh, chñ yÕu dùa
vµo quyÒn lùc nhµ n−íc vµ cã tÝnh ®èi l−u hai
chiÒu: kh«ng chØ nh»m b¶o vÖ quyÒn lîi cña
chñ së h÷u mµ cßn g¾n víi môc tiªu ph¸t triÓn
c«ng nghÖ chung cña toµn x[ héi – Nhµ n−íc
b¶o ®¶m cho chñ së h÷u ®éc quyÒn së h÷u vµ
c«ng khai sö dông s¸ng chÕ trong mét thêi h¹n
nhÊt ®Þnh ®Ó ®æi lÊy viÖc chñ së h÷u kh«ng
®−îc quyÒn gi÷ bÝ mËt th«ng tin vÒ s¸ng chÕ vµ
nh÷ng ng−êi kh¸c vÉn cã thÓ tiÕp cËn, nghiªn
cøu s¸ng chÕ, tõ ®ã tiÕp tôc c¶i tiÕn, ph¸t triÓn
vµ ®æi míi c«ng nghÖ trong lÜnh vùc t−¬ng øng
th× sù b¶o hé bÝ mËt th−¬ng m¹i chñ yÕu mang
tÝnh chÊt d©n sù, víi nh÷ng biÖn ph¸p b¶o mËt
do chÝnh chñ së h÷u tù m×nh tiÕn hµnh, sao cho
bÝ mËt th−¬ng m¹i kh«ng thÓ bÞ tiÕt lé dÉn ®Õn
gi¶m lîi thÕ kinh doanh cña hä tr−íc c¸c ®èi
thñ c¹nh tranh kh¸c. Khi thùc tÕ xuÊt hiÖn hµnh
vi tiÕp cËn, n¾m gi÷ th«ng tin vÒ bÝ mËt th−¬ng
m¹i mét c¸ch kh«ng lµnh m¹nh hoÆc bÊt hîp
ph¸p, chñ së h÷u cã quyÒn viÖn dÉn LuËt bÝ mËt
th−¬ng m¹i ®Ó yªu cÇu båi th−êng.
Tõ luËn ®iÓm trªn cã thÓ dÔ dµng thÊy ®iÓm
quan träng nhÊt trong sù b¶o hé bÝ mËt th−¬ng
76
m¹i, kh«ng ®¬n gi¶n chØ nh»m khuyÕn khÝch
s¸ng t¹o, gi÷ g×n bÝ mËt s¸ng t¹o mµ c¬ b¶n h¬n
lµ nh»m duy tr×, g×n gi÷ nh÷ng tiªu chuÈn nhÊt
®Þnh vÒ nh÷ng gi¸ trÞ ®¹o ®øc trong kinh doanh,
trong ho¹t ®éng th−¬ng m¹i. Néi dung nµy chÝnh
lµ c¬ së h×nh thµnh cña quan ®iÓm lÝ thuyÕt vµ
thùc tiÔn vÒ sù béc lé hoÆc sö dông bÊt hîp ph¸p
bÝ mËt th−¬ng m¹i (misappropreations of trade
secrets - t¸c gi¶ xin ®−îc t¹m dÞch lµ sù biÓn
thñ bÝ mËt th−¬ng m¹i) lu«n ®−îc c¸c toµ ¸n ë
MÜ vµ mét sè n−íc kh¸c ¸p dông. Theo ®ã,
ng−êi ta sÏ buéc mét ng−êi ph¶i chÞu tr¸ch
nhiÖm vÒ sù biÓn thñ nµy khi bÝ mËt th−¬ng m¹i
®−îc tiÕt lé hoÆc sö dông theo mét trong ba
tr−êng hîp sau ®©y:(5)
- Ng−êi ®ã ®[ n¾m gi÷ bÝ mËt th−¬ng m¹i
bëi nh÷ng c¸ch thøc kh«ng chÝnh ®¸ng nh− lÊy
c¾p, lõa g¹t, m¹o nhËn, ®Êu trém ®iÖn tho¹i ®Ó
nghe lÐn, x©m nhËp bÊt hîp ph¸p ®Ó cã ®−îc bÝ
mËt ®ã...
- Ng−êi ®ã ®[ n¾m gi÷ bÝ mËt th−¬ng m¹i
tõ mét ng−êi thø ba mµ ng−êi thø ba ®ã biÕt
hoÆc ph¶i biÕt bÝ mËt nµy cã ®−îc lµ b»ng c¸ch
thøc kh«ng phï hîp. Ch¼ng h¹n, mét t×nh b¸o
c«ng nghiÖp tù do ®[ b»ng nh÷ng c¸ch thøc bÊt
hîp ph¸p ®Ó cã ®−îc bÝ mËt th−¬ng m¹i cña
mét c«ng ti vµ sau ®ã ®[ b¸n bÝ mËt nµy cho ®èi
thñ c¹nh tranh cña c«ng ti ®ã.
- Ng−êi ®ã ®[ n¾m gi÷ bÝ mËt th−¬ng m¹i
trªn c¬ së vi ph¹m mét nghÜa vô b¶o mËt liªn
quan ®Õn bÝ mËt ®ã. VÝ dô, ng−êi lµm c«ng cña
mét chñ së h÷u bÝ mËt th−¬ng m¹i lµ ng−êi bÞ
rµng buéc kh«ng ®−îc phÐp béc lé vµ sö dông
bÝ mËt ®ã trong suèt qu¸ tr×nh lµm c«ng vµ c¶
sau nµy (khi kh«ng cßn lµm c«ng) nh−ng ®[ vi
ph¹m nghÜa vô ®ã.
C¸c tr−êng hîp trªn cïng víi quy ®Þnh cña
LuËt bÝ mËt th−¬ng m¹i, LuËt chèng c¹nh tranh
kh«ng lµnh m¹nh ®[ ®−îc vËn dông t−¬ng ®èi
thµnh c«ng trong nhiÒu vô kiÖn yªu cÇu båi
th−êng do x©m ph¹m bÝ mËt th−¬ng m¹i ë MÜ.
N¨m 1987, toµ ¸n MÜ ®[ thô lÝ vô kiÖn kh¸ næi
T¹p chÝ luËt häc sè th¸ng 3/2003
 nghiªn cøu - trao ®æi
tiÕng gi÷a Tony Mason vµ Jack Daniel
Distillery trong lÜnh vùc nµy.(6) Xin ®−îc tãm
t¾t vô kiÖn nh− sau:
Tony Mason lµ chñ nhµ hµng ®[ s¸ng t¹o ra
c«ng thøc pha chÕ mét thø ®å uèng hçn hîp
®−îc ®Æt tªn lµ Lynchburg Lemonade víi thµnh
phÇn bao gåm r−îu whiskey mµ «ng ta ®[ mua
cña Jack Daniel Distillery - lo¹i dÞch chÊt
mang tªn Triple Sec - hçn hîp n−íc cã vÞ ngät,
chua vµ 7-Up (lo¹i n−íc gi¶i kh¸t cã ga mang
nh[n hiÖu Seven up vÉn ®−îc s¶n xuÊt vµ b¸n ë
ViÖt Nam). Lo¹i n−íc gi¶i kh¸t hçn hîp nµy
(cã t¸c dông b¶o vÖ thanh qu¶n rÊt tèt) ®−îc
Mason b¸n t¹i c¸c quÇy hµng cña m×nh vµ ®[
trë nªn rÊt ®−îc −a chuéng. Sau ®ã mét thêi
gian, Winston Randle - ®¹i diÖn kinh doanh cña
Jack Daniel, do nhiÒu lÇn ®Õn uèng Lynchburg
Lemonade t¹i nhµ hµng cña Mason, ®[ t×m hiÓu
®−îc c«ng thøc pha chÕ ra nã vµ ®[ th«ng tin
cho «ng chñ cña m×nh. Kho¶ng mét n¨m sau,
Jack Daniel ®[ ph¸t triÓn cuéc vËn ®éng trªn
quy m« quèc gia vÒ lo¹i ®å uèng nµy.
Mason ®[ kiÖn Jack Daniel vµ Randle vÒ sù
biÓn thñ bÝ mËt th−¬ng m¹i bëi «ng ta kh«ng
nhËn ®−îc bÊt k× kho¶n tiÒn ®Òn bï nµo ®èi víi
viÖc sö dông Lynchburg Lemonade tõ phÝa c¸c bÞ
®¬n. C¸c thÈm ph¸n ë hai cÊp toµ ¸n s¬ thÈm vµ
phóc thÈm cña MÜ (do c¸c bÞ ®¬n chèng ¸n) ®[
vËn dông c¸c ®¹o luËt vÒ chèng c¹nh tranh
kh«ng lµnh m¹nh (Law of Unfair Competition),
vÒ bÝ mËt th−¬ng m¹i (Uniform Trade Secrets
Act) cïng víi c¸c quan ®iÓm vÒ sù biÓn thñ bÝ
mËt th−¬ng m¹i ®Ó xö vô kiÖn nµy. Hä ®[ thÊy
thùc tÕ lµ Tony Mason ®[ cã nh÷ng nç lùc
trong viÖc sö dông thêi gian vµ tiÒn b¹c ®Ó t¹o
ra c«ng thøc pha chÕ Lynchburg Lemonade.
¤ng ta ®[ t¹o nªn mÆt hµng riªng cho m×nh lµ
mét thø ®å uèng hçn hîp, kh«ng chØ cã t¸c
dông gi¶i kh¸t mµ cßn cã t¸c dông ch÷a bÖnh
®−îc kh¸ch hµng rÊt −a chuéng. Mason còng ®[
cã qu¸ tr×nh rÊt cè g¾ng ®Ó lµm cho lo¹i ®å
T¹p chÝ luËt häc sè th¸ng 3/2003
uèng nµy trë nªn rÊt ®Æc biÖt, chØ ®−îc b¸n
riªng ë c¸c quÇy hµng thuéc nhµ hµng cña «ng
ta (cho tíi thêi ®iÓm vô kiÖn x¶y ra, kh«ng
kh¸ch hµng nµo cã thÓ yªu cÇu mét li
Lynchburg Lemonade ë bÊt k× nhµ hµng nµo
kh¸c ngoµi c¬ së kinh doanh cña Mason).
Mason còng ®[ chøng minh ®−îc lo¹i ®å uèng
nµy ®[ mang l¹i lîi nhuËn rÊt lín, nã chiÕm tíi
1/3 trªn tæng sè doanh thu cña viÖc b¸n c¸c lo¹i
r−îu bia ë nhµ hµng cña «ng ta vµ nh− vËy, nã
còng trë nªn cã gi¸ trÞ ®èi víi c¸c ®èi thñ c¹nh
tranh kh¸c trong cïng lÜnh vùc kinh doanh.
§ång thêi, Mason còng ®[ ®−îc kiÓm chøng ®Ó
x¸c nhËn r»ng «ng ta chØ nãi víi mét sè ng−êi
lµm c«ng ë nhµ hµng cña «ng ta vÒ c«ng thøc
pha chÕ Lynchburg Lemonade vµ ®[ ®Æc biÖt
h−íng dÉn hä vÒ viÖc kh«ng ®−îc ®Ó lé c«ng
thøc nµy cho bÊt k× ng−êi nµo kh¸c. Ngoµi ra,
®Ó ®¶m b¶o cho viÖc kh¸ch hµng kh«ng thÓ biÕt
®−îc c«ng thøc ®ã, ë nhµ hµng cña Mason,
Lynchburg Lemonade lu«n ®−îc tiÕn hµnh pha
trén tõ phÝa sau, sau ®ã míi mang ra theo yªu
cÇu cña kh¸ch hµng. Mason ®[ rÊt thµnh c«ng
trong viÖc gi÷ bÝ mËt c«ng thøc pha chÕ nµy cho
®Õn khi nã bÞ Randle ph¸t hiÖn ra.
(Xem tiÕp trang 91)
(1).Xem: Intellectual Property Law. Paul Marett.
Sweet and Maxwell. London 1996, tr.138.
(2).Xem: Business Law and the Regulatory
Environment - Jane P. Mallor, A. James Barnes,
Thomas Bowers, Michael J. Phillips, ArlenW.
Langvadt - McGraw-Hill. USA 1998, tr.160.
(3).Xem: Business Law and the Regulatory
Environment. S®d, tr.162.
(4).Xem: H−íng dÉn doanh nghiÖp vÒ hÖ thèng th−¬ng
m¹i thÕ giíi. Trung t©m th−¬ng m¹i quèc tÕ vµ Ban th−
kÝ Khèi thÞnh v−îng chung, Nxb. ChÝnh trÞ quèc gia.
Hµ Néi 2001, tr.309 vµ 310.
(5).Xem: Business Law and the Regulatory
Environment. S®d, tr.162.
(6).Xem: Business Law and the Regulatory
Environment. S®d, tr.161 vµ 162.
77