Pedagogika porównawcza – zagadnienia do kolokwium 2021/2022

1. Podmioty europejskiej polityki oświatowej (Rada Europy, OECD, UNESCO

(+Education for All), Unia Europejska, Eurydice + Eurostat)

Rada Europy

 W ramach Rady Europy sprawami oświaty zajmuje się Rada Współpracy Kulturalnej
(Komitet Sterujący ds. Edukacji (CDED)
 Prowadzi działalność badawczą i informacyjną dotyczącą:
 Europejskie obywatelstwo a tożsamość kulturowa
 Oświaty i kultury w społeczeństwie okresu przemian
 Kultury i oświaty dnia codziennego

OECD- Organizacja Współpracy i Rozwoju Ekonomicznego

 Organizacja o charakterze ekonomicznym, ale wywiera duży wpływ na rozwój

szkolnictwa w krajach w niej zrzeszonych
 Sprawami oświaty zajmują się:
 Komitet Polityki Edukacyjnej: określa kierunki polityki oświatowej w aspekcie
społecznym i politycznym (doradza rządom w rozwijaniu efektywnej polityki
edukacyjnej)
 Centrum Badań Edukacyjnych i Innowacji: prowadzi badania pedagogiczno-
oświatowe
 Kierunki prac OECD:
 Opracowywanie specjalnych raportów poświęconym proponowanym strategiom
szkolnictwa na najbliższe lata
 Ekspertyzy systemów oświatowych przeprowadzane na zlecenie zainteresowanych
krajów
 Planowanie i przewidywanie rozwoju oświaty zgodnie z tendencjami gospodarczo-
ekonomicznymi i postępem techniki w danym regionie

UNESCO- Organizacja Narodów Zjednoczonych ds. Oświaty, Nauki, Kultury

 Międzynarodowe Biuro Oświaty zajmuje się:

 Komparatystyką oświatową
 Organizuje sesje Międzynarodowej Konferencji Oświatowej (wymiana opinii,
poglądów, prezentacja osiągnięć, sygnalizowanie trudności, efektem obrad są
rekomendacje)
 Dwie grupy rekomendacji (wskazują zadania dla oświaty)
 Administracyjne- dotyczą planowania, zarządzania oświatą, finansowania oświaty,
organizacji inspekcji szkolnej, poradnictwa zawodowego itp.
 Pedagogiczne- dotyczą konstrukcji programów nauczania, doskonalenia dydaktyki,
alfabetyzacji dorosłych i badań oświatowych
,,Education for All” (EFA)

 Główny program edukacyjny UNESCO (od 1990 r.)

 Doprowadzenie do zaspokojenia podstawowych potrzeb edukacyjnych wszystkich
ludzi: opanowanie umiejętności czytania, pisania, liczenia, formułowania myśli,
rozwiązywania problemów, a także wpojenie postaw i wartości
 Dbanie o wysoką jakość procesu kształcenia
 Analiza barier dostępu do edukacji

Dyrekcja Generalna ds. Edukacji i Kultury

 Podniesienie jakości systemów uczenia

 Zapewnianie ludziom możliwości uczenia się na wszystkich etapach życia
 W obszarze jej kompetencji leży koordynacja programów w dziedzinach: edukacja i
kształcenie, młodzież, kultura, języki obce, sport, społeczeństwo obywatelskie

EURYDICE- Sieć Informacji o Edukacji w Europie

 Przygotowuje i publikuje opisowe analizy systemów edukacji

 Prowadzi studia porównawcze na tematy będące przedmiotem zainteresowania Unii
Europejskiej
 Przygotowuje i publikuje wskaźniki dotyczące różnych poziomów edukacji

EUROSTAT- Europejski Urząd Statystyczny

 Gromadzi dane ilościowe na temat oświaty i innych zagadnień

 Analizuje i prognozuje tendencje rozwoju Unii Europejskiej
2. Międzynarodowe badania porównawcze: IEA (skrót, cel, wnioski); PISA, TALIS,
TIMSS, PIRLS (kto prowadzi, czego dotyczą, najważniejsze wnioski)

Międzynarodowe Stowarzyszenie ds. Badań Osiągnięć Szkolnych- IEA

 Celem badań jest udostępnienie czynników, które oddziałują na: efektywność
nauczania, stopień udziału uczniów w zajęciach, stosunek uczniów do szkoły i nauki

Wybrane wnioski z badań IEA

 Występuje związek między brakiem podręczników i materiałów nauczania a gorszymi
wynikami nauki (jeśli dziecko posiada podręcznik wzrasta skuteczność nauki)
 Skuteczność nauczania zależy od jakości treści podręczników
 Istnieje związek między pracą nauczycielki o wysokich umiejętnościach, mających
lepsze (dłuższe) przygotowanie zawodowe wyższymi osiągnięciami szkolnymi
uczniów
 Nauczyciele wymagający, którzy stosują ścisłą dyscyplinę mają lepsze osiągnięcia niż
nauczyciele, którzy nie wymagają wiele
 Słabe przygotowanie zawodowe nauczycieli ma ujemny wpływ na przyrost wiedzy i
umiejętności dzieci
 Liczebność klas szkolnych nie ma związku z uzyskiwaniem lepszych rezultatów. W
niektórych krajach klasy czterdziestoosobowe uzyskują lepsze wyniki niż w innych
dwudziesto- lub trzydziestoosobowe
 Zadawanie prac domowych wspomaga osiągnięcia szkolne. Najwięcej korzyści
przynoszą zadania oceniane i omawiane w klasie
 Dom rodzinny ma duży wpływ na osiągnięcia w języku ojczystym, nieznaczny w
naukach ścisłych i matematyce oraz nikły w nauce języków obcych
 Chłopcy uzyskują lepsze wyniki w naukach ścisłych i matematyce, natomiast
dziewczęta w języku ojczystym i językach obcych
 Zmianowość nie ma wpływu na uzyskiwanie gorszych wyników pod warunkiem, że
na każdej zmianie uczą inni nauczyciele
 Nie ma jednoznacznych dowodów, że szkoły koedukacyjne osiągają lepsze wyniki niż
oddzielne dla chłopców i dziewcząt. Pewne różnice widoczne są dopiero w klasach
zaawansowanych
 W nauczaniu języków obcych lepsze rezultaty przynoszą metody oparte na słuchaniu i
mówieniu niż pisaniu i czytaniu

PIRLS
 Międzynarodowe Badanie Postępów Biegłości w Czytaniu (Progress in International
Reading Literacy Study)
 Skierowane do uczniów klas czwartych szkoły podstawowej (10-latków)
 Program jest koordynowany przez Międzynarodowe Stowarzyszenie Mierzenia
Osiągnięć Edukacyjnych- International Association for the Evaluation of Educational
Achievement (IEA)
  Przedmiotem pomiaru jest czytanie pod względem dośoiadczenia literackiego
(rozumienie tekstów literackich) oraz czytanie w celu uzyskania informacji
(rozumienie tekstów użytkowych)

PISA
 Program Międzynarodowej Oceny Umiejętności Uczniów (Programme for
International Student Assessment) jest koordynowany przez Organizację Współpracy
Gospodarczej i Rozwoju (OECD)
 W badaniu mierzone są umiejętności 5-latków w zakresie czytania (zrozumienia i
refleksyjnego przetwarzania tekstów, w tym tekstów kultury), matematyki oraz nauk
przyrodniczych
 W badaniach PISA najlepsze wyniki osiągają uczniowie z Singapuru i Chin, a w
Europie z Estonii i Finlandii

TIMSS
 Międzynarodowe Badanie Wyników Nauczania Matematyki i Nauk Przyrodniczych
(Trends in International Mathematics and Science Study)
 Realizowane jest przez IEA

TALIS
 Międzynarodowe Badanie Nauczania i Uczenia się (Teaching and Learning
International Survey)
 Projekt badawczy dotyczący rozwoju zawodowego nauczycieli
3. Podstawy organizowania edukacji na świecie („uczyć się, aby… wiedzieć, działać,
żyć wspólnie, być”)

Uczyć się, aby wiedzieć

 Ma na uwadze w większym stopniu opanowanie narzędzi wiedzy niż zdobycie

encyklopedycznych i skodyfikowanych wiadomości
 Każda jednostka powinna uczyć się rozumieć otaczający ją świat, przynajmniej na
tyle, na ile jest to konieczne, aby żyć godnie, rozwijać swoje zdolności zawodowe i
komunikować się
 Jego istotą jest radość, jaką daje rozumienie, poznawanie i odkrywanie
 Poszerzanie wiedzy, która pozwala każdemu lepiej zrozumieć różnorodne aspekty
jego otoczenia, służy rozbudzaniu zainteresowań intelektualnych i krytycyzmu oraz
umożliwia odkrywanie rzeczywistości dzięki niezależności sądów
 Na poziomie szkolnictwa średniego i wyższego kształcenie powinno wyposażać
wszystkich uczniów i studentów w narzędzia, pojęcia i sposoby odniesień, adekwatne
do postępu wiedzy i paradygmatów epoki.
 Ponieważ jednak wiedza jest złożona i stale ewoluuje, przeto coraz bardziej daremne
jest dążenie do poznania wszystkiego i z wyjątkiem kształcenia podstawowego
wszechdyscyplinarność staje się złudzeniem. Jednak specjalizacja, również przyszłych
badaczy, nie może obyć się bez kultury ogólnej. Kultura ogólna – podstawa
społeczeństwa niezależnie od epoki i miejsca – sprzyja otwarciu się na inne obszary
wiedzy: w ten sposób może dokonywać się twórcza synergia między dyscyplinami.
 Przede wszystkim w dziedzinie badań postęp wiedzy dokonuje się na styku różnych
dyscyplin. Zdobywanie wiedzy zakłada w pierwszej kolejności naukę uczenia się
przez ćwiczenie uwagi, pamięci i myślenia. To uczenie się uwagi może przybierać
różne formy i wykorzystywać liczne okazje, jakie stwarza życie (zabawa, praktyka w
przedsiębiorstwach, podróże, praktyczne zastosowania nauk itp.).
 Trzeba łączyć, zarówno w kształceniu, jak i badaniach, dwie metody często
przedstawiane jako antagonistyczne: metodę dedukcyjną i metodę indukcyjną. W
zależności od nauczanej dyscypliny jedna z tych metod może być bardziej stosowana,
jednak w większości przypadków operacje umysłowe wymagają łączenia obu.
 Proces uczenia się nigdy nie jest zakończony i może go wzbogacić każde
doświadczenie. W tym znaczeniu łączy się coraz częściej z pracą, w miarę jak traci
ona swój rutynowy charakter.
 Pierwszą edukację można uznać za udaną, jeśli da ona impuls i podstawy
umożliwiające kontynuowanie nauki przez całe życie, w pracy, lecz również poza
pracą.
Uczyć się, aby działać
 Uczyć się, aby wiedzieć i uczyć się, aby działać – czynności te są w znacznej mierze
nierozdzielne.
 Uczyć się, aby działać wiąże się bardziej z kwestią kształcenia zawodowego: jak
nauczyć ucznia stosowania w praktyce nabytych wiadomości, lecz również, jak
przystosować edukację do przyszłej pracy, skoro jej ewolucję nie sposób dokładnie
przewidzieć?
 W społeczeństwach charakteryzujących się występowaniem pracy najemnej
pracodawcy coraz częściej zamiast zgłaszać zapotrzebowanie na kwalifikacje
zgłaszają zapotrzebowanie na kompetencje składające się z kwalifikacji w ścisłym
tego słowa znaczeniu, nabytych przez kształcenie techniczne i zawodowe, postaw
społecznych, umiejętności pracy w zespole, zdolności podejmowania decyzji,
zamiłowania do ryzyka.
 Postulat osobistego zaangażowania się pracownika, jako aktora zmiany
 Zalety bardzo osobiste, wrodzone lub nabyte, często zwane przez kierowników
przedsiębiorstw „umiejętnością bycia”, łączą się z wiedzą i umiejętnością działania,
tworząc wymagane kompetencje.
 Ilustrują one dobitnie więź, jaką edukacja powinna zachować - co podkreśla Komisja -
między różnymi postaciami kształcenia. Wśród tych zalet najważniejsza staje się
umiejętność porozumiewania się, pracy z innymi, regulowania konfliktów i ich
rozwiązywania.

 „Dematerializacja” pracy i działalność usługowa w sektorze pracy najemnej: nie

wytwarza dóbr materialnych.
 W tego rodzaju usługach jakość relacji między świadczącym a odbierającym je zależy
w dużym stopniu również od tego ostatniego. Zrozumiałe jest więc, że do tej pracy nie
można już przygotowywać w ten sam sposób, jak pracy związanej z uprawą roli lub
wytwarzaniem blachy.
 Relacje do materii i techniki powinna uzupełniać umiejętność relacji
interpersonalnych. Rozwój usług zmusza więc do kultywowania zalet, które
niekoniecznie zawdzięczamy tradycyjnemu kształceniu, a które polegają na zdolności
nawiązywania trwałych i skutecznych relacji między jednostkami
 Zapotrzebowanie na nowy rodzaj kwalifikacji odwołujących się bardziej do sposobu
bycia niż intelektu. Może to stwarzać szanse dla osób, które maja skromne
kwalifikacje formalne lub nie posiadają ich wcale. Intuicja, wyczucie, osąd,
umiejętność jednoczenia zespołu to zalety, które nie są zarezerwowane wyłącznie dla
osób z najwyższymi kwalifikacjami formalnymi

 Funkcja kształcenia nie ogranicza się tylko do pracy, lecz jego szerszym celem jest
formalne lub nieformalne uczestnictwo w rozwoju. Często chodzi zarówno o
kwalifikacje społeczne, jak i kwalifikacje zawodowe.
Uczyć się, aby żyć wspólnie, uczyć się współżycia z innymi
 Czy można zaprojektować edukację, która pozwoliłaby unikać konfliktów lub
rozwiązywać je na drodze pokojowej, przez wzbogacanie wiedzy o innych, ich
kulturze, ich duchowości? Idea nauczania w szkole nieuciekania się do przemocy jest
chwalebna, jeśli nawet jest tylko jednym z wielu instrumentów walki z przesądami
prowadzącymi do konfliktów.
 Zadanie jest żmudne, albowiem z natury istoty ludzkie mają tendencję do przeceniania
swoich zalet i zalet grupy, do której przynależą, oraz do żywienia przesądów w
stosunku do innych.
 Poza tym, ogólny klimat konkurencji, który charakteryzuje obecną działalność
gospodarczą w aspekcie narodowym, a przede wszystkim międzynarodowym, sprzyja
przyznawaniu priorytetu duchowi współzawodnictwa i indywidualnemu sukcesowi
 Należy ubolewać, że edukacja przyczynia się nieraz do utrzymania tej atmosfery na
skutek niewłaściwej interpretacji idei współzawodnictwa.
 Aby zmniejszyć wspomniane niebezpieczeństwo, nie wystarczy organizować kontakty
i komunikowanie się między członkami różnych grup (na przykład na terenie szkoły,
do której uczęszczają uczniowie z różnych mniejszości etnicznych czy religijnych).
Jeśli te różne grupy rywalizują ze sobą lub ich statut jest niejednakowy na wspólnym
obszarze, taki kontakt, przeciwnie, może zaognić ukryte napięcia i przerodzić się w
konflikt. Natomiast, jeśli kontakt przebiega w egalitarnych warunkach i jeśli istnieją
wspólne cele i wspólne plany, wówczas przesądy i ukryta wrogość mogą ustąpić
miejsca współpracy bardziej spokojnej, a nawet przyjaźni.
 Edukacja powinna obrać dwie wzajemnie uzupełniające się drogi: na pierwszym
poziomie – stopniowe odkrywanie innego, na następnym poziomie i przez całe życie –
zaangażowanie się we wspólne projekty jako skuteczną metodę unikania lub
rozwiązywania konfliktów.
 Powołaniem edukacji jest jednocześnie ukazywanie różnorodności gatunku ludzkiego
i uświadamianie podobieństwa i współzależności wszystkich istot naszej planety.
 Odkrywanie Innego dokonuje się zawsze przez poznanie siebie.
 Rozwijanie postawy empatii w szkole owocuje prospołecznym zachowaniem przez
całe życie. Można uniknąć niezrozumienia, które rodzi nienawiść i przemoc wśród
dorosłych.
 Sposób nauczania nie powinien działać przeciw uznaniu Innego.
 Konfrontacja przez dialog i wymianę argumentów jest jednym z niezbędnych
instrumentów edukacji XXI wieku.
 Gdy wspólnie podejmuje się motywujące niecodzienne projekty, spory a nawet
konflikty między jednostkami wyciszają się i nieraz wygasają. Rodzi się nowy sposób
identyfikacji związany z tymi projektami, które pozwalają przezwyciężać
indywidualną rutynę i waloryzują to, co jest wspólne, w stosunku do tego, co jest
obce.
 Edukacja formalna powinna przewidzieć stosowny czas i okazję w programach na
zapoznawanie młodych ludzi z tego rodzaju projektami już od dzieciństwa, w czasie
zajęć sportowych lub kulturalnych, lecz również przez ich udział w działalności
 społecznej: odnawianie dzielnic, pomoc najbardziej potrzebującym, akcje
humanitarne, międzypokoleniowe usługi solidarnościowe…

Uczyć się, aby być

 Edukacja powinna przyczyniać się do rozwoju każdej jednostki – umysł i ciało,
inteligencja, wrażliwość, poczucie estetyki, osobista odpowiedzialność, duchowość.
 Każda istota ludzka powinna być zdolna, w szczególności dzięki otrzymanej w
młodości edukacji, kształtować samodzielne i krytyczne myślenie oraz
wypracowywać niezależność sądów, aby samemu decydować o słuszności
podejmowanych działań w różnych okolicznościach życia.
 Zadaniem jest nie tylko przygotowanie dzieci do zastanego społeczeństwa, ile stałe
dostarczanie sił i drogowskazów intelektualnych, które pozwolą każdemu zrozumieć,
otaczający świat i czuć się jego odpowiedzialnym i rzeczywistym uczestnikiem.
 Jak nigdy dotąd, edukacji zdaje się przypadać zasadnicza rola w wyposażeniu
wszystkich ludzi w wolność myśli, osądu, uczucia i wyobraźni, której potrzebują, aby
rozwijać swoje talenty i pozostać, na ile to możliwe, panem swojego losu.
 XXI wiek potrzebuje różnorodności talentów i osobowości, nawet poza wyjątkowymi
jednostkami, również niezbędnymi w każdej cywilizacji. Trzeba więc stworzyć
zarówno dzieciom jak i młodzieży wszelkie możliwe warunki odkrywania i
doświadczania przeżyć estetycznych, artystycznych, sportowych, naukowych,
kulturalnych i społecznych, które będą uzupełniać w tych dziedzinach atrakcyjną
prezentację dorobku przeszłych i przyszłych pokoleń.
 „Rozwój ma na celu pełny rozkwit człowieka, w całym bogactwie jego osobowości i
w różnorodnych formach ekspresji i zaangażowania: jako jednostki, członka rodziny i
społeczeństwa, obywatela i producenta, wynalazcy techniki i twórcy marzeń”. Ten
rozwój istoty ludzkiej, który trwa od narodzin do kresu życia, jest procesem
dialektycznym, rozpoczynającym się poznaniem siebie samego, aby następnie
otworzyć się na relacje z bliźnim.
 W tym ujęciu edukacja jest przede wszystkim wewnętrzną wędrówką, której etapy
wyznaczają fazy bezustannego kształtowania się osobowości.
Kierunki i zalecenia
 Cztery filary są podstawą edukacji przez całe życie: uczyć się, aby wiedzieć; uczyć
się, aby działać; uczyć się, aby żyć wspólnie; uczyć się, aby być.
 Uczyć się, aby wiedzieć, łącząc kulturę ogólną dostatecznie rozległą, z możliwością
zgłębiania niewielkiej liczby przedmiotów. Innymi słowy: uczyć się, aby móc
korzystać z możliwości, jakie stwarza edukacja przez całe życie.
 Uczyć się, aby działać w celu nie tylko zdobycia kwalifikacji zawodowych, lecz – co
więcej – kompetencji, które pozwolą stawić czoło różnym sytuacjom oraz pracować w
zespole. Lecz także uczyć się, aby działać w ramach różnych społecznych
doświadczeń lub pracy, która nadarza się młodym ludziom i dorastającej młodzieży,
bądź samorzutnie na skutek kontekstu lokalnego lub krajowego, bądź formalnie dzięki
rozwojowi kształcenia przemiennego.
 Uczyć się, aby żyć wspólnie, dążąc do pełniejszego zrozumienia Innego i dostrzegania
współzależności, realizować wspólne projekty i uczyć się regulowania konfliktów z
poszanowaniem wartości pluralizmu, wzajemnego zrozumienia i pokoju.
 Uczyć się, aby być – aby łatwiej osiągnąć pełny rozwój swojej osobowości i móc
nieustannie, zwiększając zdolność do autonomii, osądu i osobistej odpowiedzialności.
Realizując ten cel, nie wolno zaniedbać w edukacji żadnego potencjału jednostki:
pamięci, rozumowania, poczucia estetyki, zdolności fizycznych, umiejętności
porozumiewania się, itp.
 Ponieważ systemy edukacji formalnej mają tendencję do uprzywilejowania dostępu do
wiedzy, ze szkodą dla innych aspektów kształcenia, ważne jest, aby rozpatrywać
edukację całościowo. Ta wizja powinna w przyszłości inspirować i ukierunkowywać
reformy edukacyjne, czy to w zakresie opracowywania programów, czy definiowania
nowej polityki pedagogicznej.

Cztery filary edukacji

 Uczyć się, aby żyć wspólnie- uczenie harmonijnego współistnienia, rozwijania
rozumienia bliźnich, ich historii, tradycji i duchowych wartości, edukacja powinna
obrać dwie drogi: odkrywanie Innego oraz zaangażowanie się we wspólne projekty i
dążenie do wspólnych celów
 Uczyć się, aby działać- uczenie się jest rozumiane jako rozwijanie kompetencji
radzenia sobie z nietypowymi sytuacjami oraz przygotowanie do stosowania w
praktyce nabytych wiadomości
 Uczyć się, aby być- żaden z ludzkich talentów: pamięć, logiczne myślenie, fantazja,
umiejętności manualne, zmysł estetyki, umiejętności komunikacji, przewodzenie w
grupie nie mogą zostać zaprzepaszczone
 Uczyć się, aby wiedzieć- przekazanie podstaw wykształcenia ogólnego i rozbudzanie
potrzeby uczenia się przez całe życie
 Wszystkie cztery filary edukacji powinny być przedmiotem jednakowej troski, żaden
nie powinien być pomijany
 Proces uczenia się nie kończy się wraz z zakończeniem edukacji formalnej
 Cztery filary edukacji stanowią podstawę edukacji przez całe życie
 Kształcenie formalne jest zorientowane zazwyczaj na filarze: uczyć się, aby wiedzieć
4. Uczenie się przez całe życie jako priorytet europejskiej polityki oświatowej

Różnice w definicji przyjętej przez UE, a definicja obowiązującą w Polsce

Rezolucja Rady Unii Europejskiej

 Dotyczy uczenia się od fazy przedszkolnej do późnej emerytalnej, włączając w to całe
spektrum uczenia się formalnego (w szkołach i innych placówkach systemu edukacji),
nieformalnego (w instytucjach poza systemem edukacji) i incydentalnego
(naturalnego). Ponadto, powinno się ono odnosić do wszelkiej, trwającej przez całe
życie aktywności, mającej na celu rozwój wiedzy, kompetencji i umiejętności w
perspektywie osobistej, obywatelskiej, społecznej oraz zorientowanej na zatrudnieni

Ustawa Prawo Oświatowe

 Kształcenie w szkołach dla dorosłych, branżowych szkołach II stopnia i szkołach
policealnych, a także uzyskiwanie i uzupełnianie wiedzy, umiejętności i kwalifikacji
zawodowych w formach pozaszkolnych przez osoby, które spełniły obowiązek
szkolny

Różnice: wiek, formy kształcenia, umiejętności

Europejskie rozwiązania w zakresie realizowania idei uczenia się przez całe życie

 Nowe podstawowe umiejętności dla wszystkich (ogólnozawodowe, językowe, o

charakterze społecznym)
 Zwiększenie inwestycji w ,,zasoby ludzkie”
 Innowacyjne metody nauczania i uczenia się
 Wartościowanie efektów uczenia się
 Przewartościowanie w dziedzinie orientacji i poradnictwa zawodowego
 Uczenie się bliżej domu
 Współpraca sektora publicznego z prywatnym
5. Edukacja domowa jako alternatywna forma nauki:

Państwa, w których ustawodawca przyjaźnie traktuje rodziców chcących uczyć swoje

dzieci w domu:
 Australia, Nowa Zelandia, Kanada, Stany Zjednoczone, Wielka Brytania

Państwa, w których edukacja domowa jest nielegalna:

 Niemcy (bardzo represyjny system, homeschooling obarczony jest karą grzywny do
ok. 5000 euro, cofnięciem opieki rodzicielskiej, a nawet karą więzienia
 Grecja, Holandia, Hiszpania, Szwecja, Hongkong (kara grzywny do 10 tys. Dol. Oraz
3 miesiące aresztu)

Definicja, regulacje prawne (jak uzyskać zezwolenie, rezygnacja z edukacji domowej,

prawa ucznia)

Edukacja domowa

 Nauczanie dzieci przez ich rodziców lub opiekunów oraz wyznaczone przez nie
osoby, odbywające się poza systemem edukacji szkolnej
 Dzieci nie chodzą tradycyjnie do szkoły, lecz uczą się same z pomocą i pod
kierunkiem swoich rodziców lub opiekunów

Jak uzyskać zezwolenie?

 Zezwolenie może uzyskać rodzic ucznia od 6 do 18 r.ż. Aby uzyskać zezwolenie

należy złożyć wniosek o edukację domową u dyrektora placówki, oświadczenie o
zapewnieniu uczniowi warunków do odbywania edukacji domowej oraz zobowiązanie
o corocznym przystępowaniu ucznia do egzaminów klasyfikacyjnych. Należy je
złożyć przed rozpoczęciem roku szkolnego lub w każdym momencie roku szkolnego.
 Wcześniej była również potrzebna opinia z publicznej poradni psychologiczno-
pedagogicznej o wskazaniach do takiego nauczania, ale od roku szkolnego 2020/2021
nie jest ona już wymagana.

Rezygnacja z edukacji domowej

 Następuje ona na wniosek rodzica ucznia oraz podczas nieprzystąpienia ucznia do

egzaminów klasyfikacyjnych (bez usprawiedliwienia nieobecności) lub w przypadku
ich niezdania.
 Wady i zalety

ZALETY EDUKACJI DOMOWEJ WADY EDUKACJI DOMOWEJ

- rodzic kontroluje proces nauczania dziecka i - niewystarczające doświadczenie oraz

przyswajane przez niego wiadomości oraz wzorce
wpajane w domu (dziecko nie wpada w tzw. „złe
towarzystwo”)
- nauka w domu odbywa się w dogodnym dla
ucznia tempie oraz zapewnia mu komfortowe i
bezpieczne warunki rozwoju
wykształcenie rodziców uczniów lub opiekunów,
którzy ich uczą
- w związku z powyższą wadą, czasem konieczne
jest również zaczerpnięcie pomocy u korepetytora
- znaczący brak kontaktu z rówieśnikami

- rodzic lub opiekun ma pełną dowolność w - jedno z rodziców musi zrezygnować z pracy
sposobach przekazywania wiadomości dziecku, zawodowej, aby móc zająć się edukacją dziecka
może tak samo jak nauczyciel chodzić z nim do (nie dostają z tego tytułu żadnych środków od
teatru, filharmonii, muzeów itp. szkoły lub państwa)

- długość dziennych zajęć jest uzależniona od - ograniczona dostępność środków dydaktycznych

możliwości dziecka; dziecko może dodatkowo oraz urządzeń potrzebnych do zajęć
rozplanować sobie czas na zajęcia dodatkowe
rozwijające jego uzdolnienia

- edukacja domowa niejako zacieśnia więzi

między dzieckiem, a rodzicem

Edukacja domowa, a nauczanie indywidualne

 Edukacja domowa to spełnianie obowiązku szkolnego poza szkołą; może odbywać

się na każdym etapie nauki – od podstawówki do końca szkoły średniej. Wówczas
nauczycielami dziecka są jego rodzice, opiekunowie prawni lub inne osoby, których
wskażą rodzice, bądź opiekunowie. Edukację domową może podjąć każde dziecko,
bez względu na stan zdrowia.
 Nauczanie indywidualne przeznaczone jest dla uczniów, którzy ze względu na stan
zdrowia nie mogą uczęszczać do szkoły. Jego organizacją zajmuje się dyrekcja szkoły.

Edukacja domowa
 Edukacja domowa to nauczanie dzieci, przez ich rodziców lub opiekunów oraz
wyznaczone przez nie osoby, odbywające się poza systemem edukacji szkolnej
 Dziecko spełniające obowiązek szkolny lub obowiązek nauki poza szkołą ma prawo
uczestniczyć w szkole w nadobowiązkowych zajęciach pozalekcyjnych
 Rodzice uczniów mogą zdecydować o tzw. nauczaniu domowym i złożyć wniosek w
dowolnym momencie roku szkolnego
 Do wniosku o wydanie zezwolenia na edukację domową nie należy dołączać opinii
publicznej lub niepublicznej poradni psychologiczno-pedagogicznej
 Cofnięcie zezwolenia na edukację domową następuje na wniosek rodziców
  Dziecko uczące się w ramach edukacji domowej musi być zapisane do szkoły
znajdującej się na terytorium województwa, w którym mieszka
 Cofnięcie zezwolenia na edukację domową nie następuje, gdy uczeń z przyczyn
usprawiedliwionych nie przystąpił do rocznych egzaminów klasyfikacyjnych
 Rodzice uczący dzieci w ramach edukacji domowej nie otrzymują pieniędzy z
subwencji oświatowej
 Dziecko uczące się w ramach edukacji domowej przystępuje do rocznych egzaminów
klasyfikacyjnych
 Edukacja domowa nie jest synonimem nauczania indywidualnego
 Edukacja domowa jest możliwa na każdym etapie edukacji

6. Tendencje przemian edukacji na świecie (wymienić+opisać)

 Rozwój społeczeństwa informacyjnego- zmiana charakteru pracy i produkcji, nowe
sposoby pozyskiwania informacji i uczenia się.
Technologie informacji przekształciły charakter pracy i organizację produkcji.
Przyczyniają się do zaniknięcia tych rutynowych i powtarzających się prac, które
mogą być programowane przez maszyny automatyczne. Treść pracy będzie w coraz
większym stopniu wypełniona zadaniami obowiązków zawierającymi inicjatywę i
przystosowanie.
Rozwój niezależnej pracy indywidualnej, aktywność trzeciego sektora (handlu i
usług), nowe formy organizacji pracy zwanej ,,kwalifikowaną”, decentralizacja
zarządzania, płynny czas pracy.
Konieczność kształtowania specjalistów od logistyki edukacyjnej
Modyfikacja sposobów nauczania zastępując bardzo pasywne relacje pomiędzy
nauczycielem i uczącym się, nowym czynnikiem – wzajemnego oddziaływania.
Jednakże modyfikacja form nauczania nie może przysłonić problemu treści jego
nauczania.
 Globalizacja- swobodny przepływ kapitału, dóbr i usług.
Rynek globalny i zróżnicowany pod względem zatrudnienia
Wybór sposobu otwarcia się, który popycha do konkurencyjności naszych systemów
ekonomicznych, podwyższa jednocześnie dobrobyt poprzez lepsze wykorzystanie
światowych zasobów surowcowych.
 Przemiany cywilizacji naukowo-technicznej- badania naukowe, poczucie
zagrożenia, etyka- dylematy
Rozwój i upowszechnienie wiedzy naukowej oraz treści produkcji technicznej
nabierają przyspieszenia.
Powstaje nowy model zdobywania wiedzy i tworzenia know-how, łączący wysoką
specjalizację z kreatywnością. Przemysł w coraz większym stopniu odwołuje się do
wiedzy, aby odpowiednio przygotować nowe produkty.
Badania naukowe wymagają posługiwania się sprzętem skomplikowanym technicznie.
Zamiast zachwycać się postępem, opinia publiczna często postrzega przedsięwzięcia
naukowe i postęp technologiczny jako zagrożenie. Strach ma wiele wspólnego z
rozdźwiękiem pomiędzy postępem a zbiorową świadomością. Także media czniająiają
 się do wzrostu tych niepokojów przedstawiając obrazy pełne przemocy. W tej sytuacji
trzeba ciągle dbać o polepszenie informacji.
W licznych państwach europejskich oddziaływanie na świadomość społeczną odbywa
się na dwóch poziomach: kulturowym i etycznym:
- promocja kultury naukowo-technicznej – prawdziwą stawką jest szkoła, gdzie
wykorzysta się informację naukową i techniczną, ponieważ opiera się ona na bazie
solidnych naukowych umiejętności, wymaganych w szkole
- drugi poziom dotyczący etyki – istnieje problem, że źródła informacji do których
młodzież, a nawet dzieci, będą miały coraz łatwiejszy dostęp, będą zawierały
informacje uwłaczające godności ludzkiej Kształcenie i doskonalenie badaczy
powinno być jednakowe w wymiarze etyki i odpowiedzialności.

Wzmocnienie tendencji  Nie przewiduje radykalnych zmian, ale podkreśla

biurokratycznych konieczność dostosowania szkoły do rzeczywistości
 Edukacja jest upolityczniona, partie polityczne mają sprawy
edukacji w swoich programach
 Niski status profesjonalny i ekonomiczny nauczyciela
 Nauczanie przebiega w systemie klasowo-lekcyjnym z
dominującą rolą nauczyciela
Rozwijanie tendencji  Wprowadzenie systemu voucherów edukacyjnych
,,rynkowych”  Promowanie szkół o określonych profilach
 Zaangażowanie sektora prywatnego w prowadzenie szkół
 Wspieranie szkół przez częściową odpłatność
 Wzrasta popularność nauczania indywidualnego i nauczania
domowego
Szkoła jako centrum  W prowadzenie zajęć angażuje się lokalnych
społeczności lokalnej profesjonalistów i rodziców
 Uznawanie edukacji jako inwestycji w kapitał społeczny
 Szkoła dostępna dla wszystkich mieszkańców i w formach
pracy integrujących lokalną społeczność
 Szkoła otwarta na potrzeby lokalnej społeczności
Szkoła jako organizacja  Kładzie się nacisk na wiedzę i zatrudnianie wysoko
,,ucząca się” wykwalifikowanej kadry
 Programy szkolne określające wysokie wymagania
 Popieranie innowacji i przygotowanie do uczenia się przez
całe życie
Wirtualna sieć ludzi  Urzeczywistnia się wizja uczenia się bez granic
uczących się, nauczanie na  Dostęp do sieci gwarantuje kontakty z uczniami z innych
odległość, przez Internet miast/krajów, uczyć się można w dowolnym miejscu i
czasie
 Proponuje się zastąpienie szkół przez nieformalne sieci
współpracujących ze sobą osób uczących się
Exodus nauczycieli- zanik  Następuje wymiana i uzupełnienie kadry
szkoły wykwalifikowanych nauczycieli pomiędzy krajami
 Trudności w realizacji programów szkolnych, zwłaszcza w
tych przedmiotach, w których brakuje nauczycieli
 Scenariusz ten zakłada zanik szkoły z powodu braku
nauczycieli
7. Kształcenie uczniów z niepełnosprawnością

Europejskie rozwiązania w zakresie kształcenia osób z niepełnosprawnością (3 rodzaje

systemów, kraje)

• System wspólny (jednotorowy) - polegający na włączaniu niemal wszystkich uczniów

do edukacji powszechnej. Jest on realizowany we Włoszech, w Hiszpanii, Szwecji,
Portugalii
• System dwutorowy- polegający na realizacji dwóch odrębnych systemów- specjalnego
i powszechnego oraz odrębnych programów, przepisów i systemu finansowania. Jest
on realizowany w Belgii i Szwajcarii
• System wielotorowy- polegający na różnorodności działań i usług między dwoma
systemami (włącza je w ogólny nurt i szkolnictwo specjalne). Wspólne
ustawodawstwo dla wszystkich dzieci uwzględnia specjalne potrzeby edukacyjne
dzieci niepełnosprawnych. System ten jest realizowany w Anglii, Francji, Danii,
Irlandii, Luksemburgu, Austrii i większości krajów w Europie Środkowo-Wschodniej,
w tym w Polsce.

Idea normalizacji w edukacji

 Pierwszym krokiem na drodze do realizacji edukacji dla wszystkich była idea tak
zwanej normalizacji. Polegała ona, w największym uproszczeniu, na uznaniu prawa
osób niepełnosprawnych intelektualnie do traktowania ich z szacunkiem równym
innym członkom społeczeństwa i umożliwienia im, dzięki odpowiedniemu wsparciu i
kształceniu, maksymalnie normalnego funkcjonowania w społeczeństwie. Idea
normalizacji pojawiła się jako reakcja na wieloletnia tradycję segregacji i
marginalizacji osób niepełnosprawnych intelektualnie, powszechną praktykę
izolowania ich w zamkniętych zakładach czy szpitalach psychiatrycznych
oraz odmawianie im wszelkiej wartości jako jednostkom i członkom społeczeństwa.

Rozumienie integracji

 Umieszczenie dzieci niepełnosprawnych w zwykłej szkole (ale na przykład na rożną

liczbę dni czy godzin lekcyjnych, czy też w klasie specjalnej) zapewniając im w ten
sposób integrację społeczną
 Umieszczanie dzieci o specjalnych potrzebach w zwykłej klasie ze sprawnymi
rówieśnikami (bez wsparcia lub zapewnieniem specjalnej pomocy)
 Umieszczanie dzieci sprawnych w klasach dla dzieci niepełnosprawnych
 Edukacja włączająca (cechy, kraje)

Włochy, Francja,
 Edukacja dla wszystkich
 Podejście elastyczne
 Uczenie zindywidualizowane
 Nacisk na uczenie się
 Koncentracja na potrzebach edukacyjnych dziecka
 Podejście holistyczne, skupione na możliwościach
8. Kształcenie nauczycieli

Modele kształcenia nauczycieli (2 rodzaje, kraje)

 Model równoległy – pozwala nabyć wiedzę akademicką (ogólną, kulturową i

związaną z nauczanym przedmiotem) i równoległe umiejętności pedagogiczne. Model
ten występuje najczęściej w kształceniu nauczycieli przedszkoli i szkoły podstawowej
(Belgia, Dania, Holandia)
 Model etapowy – stosowany jest raczej dla potrzeb szkolnictwa średniego. Zgodnie z
nim kształcenie merytoryczne powinno zakończyć się przed rozpoczęciem
przygotowania pedagogicznego (Hiszpania, Francja, Włochy).

Priorytety UE w kształceniu nauczycieli

 Technologie informacyjno-komunikacyjne
 Elementy zarządzania i administracji
 Umiejętności diagnozy i wsparcia dzieci ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi
oraz dzieci imigrantów
 Elementy psychologii klinicznej i społecznej ze szczególnym uwzględnieniem
patologii zachowań uczniów

Team teaching approach (na czym polega, kraje)

 Jak najmniejszy zespół nauczycielski – do uczenia wszystkich przedmiotów również

w klasach starszych. Jeden nauczyciel łączy w takiej sytuacji treści i cele dwóch czy
wręcz wszystkich przedmiotów w całość. Jest to system często spotykany i dotyczy
całego kształcenia podstawowego (m.in. w Szwecji, Holandii, Danii). Kształcenie
nauczycieli w tych państwach jest dość specyficzne, a studia przygotowują przyszłego
nauczyciela do nauczania wszystkich lub wielu pokrewnych przedmiotów w każej
grupie wiekowej szkoły podstawowej. Każdy nauczyciel przygotowany jest także do
roli wychowawcy klasy, który prowadzi swoich uczniów do końca pobytu w szkole.
9. Wczesna edukacja dziecka

Belgia, Włochy, Hiszpania, Francja, UK – najwięcej dzieci uczęszcza do przedszkola

Edukacja przedszkolna w różnych krajach

Wielka Brytania

 Po ukończeniu 3. Roku życia, każde dziecko ma prawo do bezpłatnego miejsca w

placówce przedszkolnej. Wychowanie przedszkolne finansuje państwo. Każde dziecko
w Anglii, Walii i Szkocji między 3. A 5. Rokiem życia może przez trzydzieści osiem
tygodni w roku korzystać z zajęć przedszkolnych do dwóch i pół godziny dziennie.
Połączone dwa etapy stanowią okres przygotowania do późniejszych zajęć szkolnych.
Już od 3 miesiąca życia dziecko może spędzać czas w przedszkolu (nur sery) czynnym
cały dzień, nie licząc świąt i tygodniowych wakacji między semestrami. Popularne są
także tzw. domowe przedszkola prowadzone przez osoby z odpowiednimi
uprawnieniami.
 Grupa nie może liczyć więcej niż sześcioro dzieci
 Duża swoboda w doborze godzin i form zajęć
 Funkcjonują poranne lub popołudniowe grupy zabaw, gdzie dzieciom zapewnia się
opiekę przez kilka godzin dziennie pod okiem wykwalifikowanej kadry oraz
rodziców-wolontariuszy współpracujących ze szkołami podstawowymi
 Czterolatki mogą stopniowo oswajać się z życiem szkolnym w nursery schools, czyli
jednostkach prowadzonych na zasadzie polskich zerówek
 Każda instytucja proponująca wczesną edukację dziecka zobligowana jest do tego, aby
w programie zawrzeć sześć obszarów zrównoważonego rozwoju dziecka: (1)
fizyczny, (2) społeczny, emocjonalny i osobowy, (3) komunikację, język, czytanie i
pisanie, (4) wiedzę i rozumienie świata, (5) matematyczny, (6) kształtowanie
zdolności twórczych i artystycznych
 Program Sure Start od 2010- tworzenie centrów w biednych dzielnicach mających
służyć dzieciom od narodzin do pójścia do szkoły

Finlandia

 Przedszkola zastępują tak zwane centra opieki dziennej, do których uczęszcza około
sześćdziesiąt procent populacji dzieci w wieku przedszkolnym
 Rozpowszechniona jest także prywatna opieka nad dziećmi
 W ramach szkoły rozszerzonej istnieje tzw. klasa przedszkolna, do której uczęszczają
dzieci w 6. Roku życia
 Centra opieki dziennej stanowią instytucje oferujące opiekę nad dziećmi przed
rozpoczęciem obowiązkowej edukacji. Ich organizacja opiera się na kryterium wieku
– zwykle jest to podział na dwie grupy (dzieci poniżej 3 r.ż oraz od 3 r.ż, do 6 r.ż.)
  Jeden nauczyciel może się opiekować siedmioosobową grupą dzieci w wieku 4-6 r.ż.
W przypadku dzieci do 3 r.ż. jeden nauczyciel może opiekować się czteroosobową
grupą
 Edukacja przedszkolna dla dzieci w wieku 6 lat może być prowadzona zarówno w
centrach opieki dziennej, domach prywatnych, jak i w szkołach podstawowych (w
klasie przedszkolnej)
 Liczebność grupy w klasie przedszkolnej nie może przekroczyć trzynastu uczniów,
bez względu na to, w jakiej instytucji prowadzone jest kształcenie
 System fiński wyczulony jest na kwestie zabezpieczeń socjalnych i wczesne
rozpoznawanie problemów dydaktycznych oraz wychowawczych
 Dbałość o indywidualne traktowanie dziecka przy jednoczesnym włączaniu w prace
grupy rówieśnieczej

Modele organizacyjne edukacji przedszkolnej i opieki nad małym dzieckiem (2 rodzaje,

kraje)

 Jednolita struktura dla wszystkich dzieci w wieku przedszkolnym (0-5/6 lat)-

nauczyciele/ opiekunowie mają te same kwalifikacje i otrzymują podobne
wynagrodzenie, niezależnie od wieku dzieci, którymi się opiekują (Finlandia, Islandia,
Norwegia, Szwecja)
 Drugi model przewiduje dwa oddzielne typy instytucji, z których jedna jest
przeznaczona dla dzieci w wieku od urodzenia do ukończenia 3. Roku życia, a druga –
dla dzieci w wieku o 3. Do 6. Lat (najczęściej spotykany przedział wiekowy). Typy te
różnią się zasadniczo w odniesieniu do kwalifikacji kadr, wymagań dotyczących
jakości kształcenia i opieki oraz sposobu finansowania. Model ten jest bardziej
rozpowszechniony w Europie niż pierwszy i jest stosowany także w Polsce.
 W kilku krajach wymienione schematy występują jednocześnie: Cypr, Dania, Grecja,
Litwa, Hiszpania

Czynniki zapewniające wysoką jakość edukacji

 Odpowiednia liczba nauczycieli/ opiekunów, dostosowana do liczby dzieci

 Wysoki poziom kwalifikacji kadr (wyższe wykształcenie)
 Zaangażowanie rodziców w działalność placówki
10. Edukacja uczniów zdolnych

Europejskie rozwiązania w kształceniu uczniów zdolnych i uzdolnionych

(5 rozwiązań, kraje)

 Zajęcia na bardziej zaawansowanym poziomie i bardziej zróżnicowane obejmują

stosowanie zróżnicowanych metod nauczania w celu dokładniejszego przerobienia
przedmiotów szkolnych z programu nauczania i/lub uwzględnienia szerszego zakresu
najważniejszych elementów tematycznych przewidzianych w tym programie (Belgia,
Austria, Bułgaria).
 Kształcenie zindywidualizowane stwarza dzieciom i młodzieży możliwość progresji
w preferowanym tempie i/lub realizacji indywidualnego programu nauczania, a
równocześnie pozostawia im dostatecznie dużo czasu na zajęcia edukacyjne, które nie
są na ogół przewidziane w programie nauczania, i rozwijanie zdolności w określonej
dziedzinie (sportu, sztuk pięknych, twórczości indywidualnej czy preferowanego
przedmiotu szkolnego). Wprawdzie rozwiązania takie są na ogół przewidziane w
ramach edukacji szkolnej, całe klasy lub grupy pracują w ten sposób okazjonalnie, a o
ich składzie (lub zmianie składu) decydują specjalne zdolności uczniów w danej
dziedzinie (Bułgaria, Austria, Belgia)
 Zajęcia pozaszkolne organizowane przez szkołę lub placówki pozaszkolne
umożliwiają dzieciom i młodzieży rozwijanie uzdolnień w określonym obszarze
(kluby, konkursy, szkoły letnie, badania naukowe, twórczość artystyczna). Belgia,
Austria, Bułgaria.
 Szybka ścieżka umożliwia młodzieży szybsze ukończenie cyklu kształcenia w szkole,
poprzez uczęszczanie na normalne zajęcia oraz korzystanie z takich równoległych
rozwiązań, jak prywatna nauka czy poddawanie się ocenie dokonywanej przez
państwową komisję egzaminacyjną (Bułgaria, Austria, Czechy)
 Inne to kategoria obejmująca rozwiązania, których nie można sklasyfikować zgodnie
z powyższymi kryteriami, np. ośrodki dla dzieci i młodzieży, w których można
dodatkowo rozwijać zainteresowania, czy sieci funkcjonujące jako ośrodki wsparcia
naukowego dla dzieci i młodzieży lub specjalistów z danej dziedziny (Czechy-
stypendia, Austria- bezpłatny mentoring, Belgia- międzyuniwersytecka sieć
zapewniająca opiekę i pomoc dzieciom i młodzieży o dużych zdolnościach)

 W krajach takich jak Malta i Norwegia w ogóle nie istnieją specjalne rozwiązania dla
edukacji dzieci zdolnych. Potrzeby edukacyjne takich dzieci są zaspokajane w trakcie
kształcenia ogólnego, poprzez odpowiednie podejście dydaktyczne, które odpowiada
na indywidualne potrzeby wszystkich dzieci.

Modele kształcenia uczniów zdolnych (rodzaje, kraje, porównanie)

 Modelem integracyjny (Finlandia, Norwegia, brak oddzielnej definicji ucznia

zdolnego, każde dziecko traktowane jest indywidualnie)
- możliwość zapewnienia pełnego i harmonijnego rozwoju dziecka w grupie
rówieśniczej, która jest zróżnicowana pod względem uzdolnień.
- w tego typu grupach dzieci zdolne nie mają możliwości maksymalnego rozwoju,
a ich osiągnięcia szkolne są tym samym zaniżane 18.
 - może przyczyniać się do trudności społecznych i emocjonalnych tych dzieci, których
„normalna” grupa rówieśnicza nie będzie w stanie zrekompensować, a uczeń zdolny
w takiej grupie częściej jest narażony na tzw. Syndrom Nieadekwatnych Osiągnięć
Szkolnych
 Model o charakterze selektywnym (Polska, Łotwa, Czechy)
- w modelu tym funkcjonują konkretne wytyczne i definicje, za pomocą których
określa się kto jest zdolny i w jakim zakresie.
- wskaźniki zdolności oparte są przede wszystkim na wynikach i osiągnięciach w
nauce lub testach uzdolnień.
- w systemach edukacyjnych, w których dominuje ten model, działa wiele szkół
profilowanych i specjalistycznych oraz dąży się do tego, aby umieszczać uczniów
w grupach jednorodnych.
- do najważniejszych zalet tego modelu zalicza się możliwość maksymalizowania
rozwoju i osiągnięć uczniów w grupie o podobnych możliwościach intelektualnych
oraz uzdolnieniach kierunkowych.
- z drugiej jednak strony krajom stosującym takie podejście zarzuca się, że pogłębiają
one istniejące już różnice społeczne.
11. Nierówności edukacyjne

Reprodukowanie poziomu wykształcenia

 Dzieci rodziców z wykształceniem podstawowym lub zawodowym osiągają

zazwyczaj ten sam poziom wykształcenia lub kwalifikacji zawodowych. Natomiast
dzieci rodziców z wyższym wykształceniem przeważnie studiują w szkołach
wyższych i zdobywają ten sam poziom wykształcenia, jaki osiągnęli ich rodzice (lub
przynajmniej jedno z nich).
Międzypokoleniowa ruchliwość edukacyjna
 Poziom wykształcenia dzieci i rodziców bywa różny. Jeżeli dzieci zdobywają
wykształcenie wyższe niż ich rodzice, to mówi się o ruchliwości wzrostowej, gdy
osiągają poziom niższy niż rodzice jest to ruchliwość spadkowa.

Wpływ pochodzenia społecznego na kształcenie

 Różnice wynikające z tego, jaki zawód wykonują rodzice, stanowią wyjaśnienie około
jednej trzeciej zmienności wyników w czytaniach dzieci w wieku lat 10 (4. Klasa) i 15.
 Przy zachowaniu równości w pozostałych obszarach, w przypadku dzieci w wieku 15 lat,
których rodzice wykonują zawody o wysokim statusie, przewiduje się większe
prawdopodobieństwo kontynuacji edukacji na poziomie wyższym niż w przypadku dzieci
rodziców wykonujących zawody o niskim statusie.
 Im wyższy jest status społeczno - ekonomiczny rodziców dziecka, tym większą większą
wagę uczniowie przywiązują do kształcenia i tym wyższe są ich osiągnięcia szkolne
 Dzieci rodziców, którzy zdobyli niższe wykształcenie mają zawsze gorsze warunki do
wykorzystywania nadarzających się szans

Tendencje dotyczące bezrobocia a wykształcenia młodzieży przejawiające się w

międzynarodowych badaniach porównawczych
 W państwach rozwiniętych gospodarczo dotyka zazwyczaj obywateli o najniższym
stopniu wykształcenia lub niskich kwalifikacjach, a zmniejsza się wraz z ich wzrostem
(tendencja uniwersalna)
 Stopa bezrobocia jest najniższa wśród osób legitymujących się dyplomem wyższych
uczelni
 Większe bezrobocie związane jest z osobami z wykształceniem policealnym, średnim
zawodowym, a kolejno z zasadniczym zawodowym oraz średnim ogólnokształcącym
 Największe bezrobocie dotyczy osób z wykształceniem gimnazjalnym, podstawowym
i niepełnym podstawowym
Gdy we wszystkich krajach rozwiniętych gospodarczo rozpoczął się stopniowy wzrost
poziomu bezrobocia (zwłaszcza wśród absolwentów szkół) uwaga polityków, ekonomistów
oraz pedagogów zajmujących się badaniami porównawczymi, została skierowana na badanie
tego etapu życia ludzi młodych, który dzieli ukończenie szkoły od rozpoczęcia pracy.
Na podstawie analizy wyróżniono dwa aspekty przechodzenia ze szkoły do pracy:
1. Okres, w którym dokonuje się proces przejścia ze szkoły do pracy
- może trwać długo
- zaczyna dotyczyć coraz starszych absolwentów
 - przeciętnie w krajach OECD młodzi ludzie rozpoczynają pracę w wieku 17 lat
- zmiana wieku jest spowodowana tym, że młodzież dłużej kształci się w szkołach
drugiego stopnia
2. Łączenie nauki i pracy
- zjawisko, które często poprzedza pracę na pełen etat
- na szerszą skalę występuje w Europie Północnej i Zachodniej, natomiast w Europie
Południowej słabnie
- w 1994 r. prawie 40% młodych Duńczyków w wieku 16-19 lat łączyło naukę z
pracą, podobnie sytuacja przedstawiała się w Holandii i Wielkiej Brytanii
- we Włoszech, Grecji, Hiszpanii, Portugalii i Francji mamy sytuację odwrotną - tutaj
studiuje i jednocześnie uczy się zaledwie 1-4% ludzi młodych
- istnieje hipoteza która mówi, że w krajach należących do kręgu tradycyjnej “kultury
śródziemnomorskiej” nie uznaje się za korzystne i społecznie akceptowane, aby ludzie
młodzi, studiując pracowali

Tryb przechodzenia ze szkół do pracy - młodzieży w krajach OECD

A. Większość to młodzi ludzie w wieku 16-19 lat, którzy uczą się lub studiują i nie
pracują - 95% populacji
B. Mniejsza grupa to ci, którzy pracują i jednocześnie kształcą się - 16% populacji
(zalicza się tu również młodzież uczestniczącą w stażach)
C. Grupa ludzi młodych, którzy pracują, ale nie kształcą się i nie uczestniczą w stażach -
13% populacji
D. Grupa najmniejsza to ci, którzy nie pracują i nie uczą się - 12 % populacji

Przyczyny nierówności edukacyjnych wśród dzieci

 Zawód rodziców – znaczące nierówności w postępach edukacyjnych dzieci są

powiązane z ich sytuacją rodzinną. Nierówności te można już zaobserwować na etapie
rozpoczęcia wychowania przedszkolnego. W 16 z 29 krajów europejskich, dla których
dostępne są dane, uczestnictwo w edukacji przedszkolnej wśród dzieci z 20 procent
najbiedniejszych gospodarstw domowych jest mniejsze niż wśród dzieci z 20 procent
najbogatszych gospodarstw domowych. Wzorce te są powielane w trakcie całej
ścieżki edukacyjnej dziecka. Różnice wynikające z tego, jaki zawód wykonują
rodzice, stanowią wyjaśnienie około jednej trzeciej zmienności wyników w czytaniu
dzieci w wieku lat 10 (4. klasa) i 15. Przy zachowaniu równości w pozostałych
obszarach, w przypadku dzieci w wieku 15 lat, których rodzice wykonują zawody
o wysokim statusie, przewiduje się większe prawdopodobieństwo kontynuacji
edukacji na poziomie wyższym niż w przypadku dzieci rodziców wykonujących
zawody o niskim statusie.
 Imigranckie pochodzenie – w 21 z 25 krajów ze znacznym poziomem imigracji,
dzieci – imigranci w pierwszym pokoleniu – zazwyczaj radzą sobie gorzej w szkole
w wieku 15 lat niż ich rówieśnicy. W 15 krajach, dzieci w drugim pokoleniu
imigrantów, również osiągają gorsze wyniki w nauce. Jednakże, w Australii
i Kanadzie, dzieci w drugim pokoleniu imigrantów osiągają lepsze wyniki w szkole
 niż pozostałe dzieci. Rozbieżności te odzwierciedlają różne wzorce migracji do
poszczególnych krajów.
 Płeć – już w klasie 4. można zauważyć znaczące różnice w wynikach dotyczących
osiągnięć w czytaniu powiązane z płcią. Dziewczęta radzą sobie lepiej niż chłopcy.
Jednak w niektórych krajach luka ta zmniejsza się, jeśli testy są przeprowadzane
w formie elektronicznej, a nie papierowej. Jednocześnie luki dotyczące biegłości
w czytaniu powiększają się wraz z wiekiem dzieci. W wieku 15 lat, różnica
w wynikach pomiędzy chłopcami a dziewczętami waha się od 2 procent w Irlandii do
12 procent w Bułgarii na korzyść dziewcząt. Dziewczęta dużo częściej niż chłopcy
planują kontynuować kształcenie po ukończeniu szkoły średniej.
 Różnice pomiędzy szkołami – w większości krajów występują znaczące różnice
w średnich wynikach osiągnięć w czytaniu pomiędzy szkołami. W Bułgarii, Holandii
oraz na Węgrzech, kiedy dzieci osiągają wiek 15 lat, odnotowuje się większą
zmienność wyników pomiędzy dziećmi z różnych szkół niż wśród dzieci z tej samej
szkoły. Z drugiej strony, w Finlandii, Islandii i Norwegii wahania wyników pomiędzy
szkołami są relatywnie nieznaczne. Istotnym czynnikiem wyjaśniającym takie
zróżnicowanie wyników jest przeciętna sytuacja rodzinna dziecka w poszczególnych
szkołach. Różnice wynikające z sytuacji rodzinnej zazwyczaj mają największe
znaczenie w takich krajach jak Węgry czy Luksemburg, gdzie dzieci z lepiej i gorzej
sytuowanych rodzin z reguły uczęszczają do innych szkół.

Rozwiązania redukujące nierówności edukacyjne

Gwarancja wysokiej jakości, wychowania Zapewnienie wszystkim dzieciom dostępu do

przedszkolnego oraz opieki dla wszystkich wysokiej jakości edukacji na poziomie
dzieci przedszkolnym odgrywa ważną rolę w eliminacji
nierówności społecznych i ekonomicznych
występujących w momencie, rozpoczęcia nauki
w szkole.
Opanowanie przez wszystkie dzieci kluczowych Kluczowym testem dla każdego systemu edukacji
umiejętności na odpowiednim poziomie jest zapewnienie wszystkim dzieciom
podstawowych umiejętności niezbędnych do
pełnego uczestnictwa w społeczeństwie.
Powinien to być podstawowy wyznacznik
sprawiedliwego systemu kształcenia.
Ograniczenie wpływu nierówności społeczno- Dzięki połączeniu systemu zasiłków rodzinnych
ekonomicznych oraz usług publicznych zamożne kraje są w stanie
zapewnić wszystkim dzieciom możliwość nauki,
rozwoju zainteresowań i realizacji ich pełnego
potencjału. Jednocześnie ograniczenie segregacji
dzieci o zróżnicowanej sytuacji rodzinnej i ich
uczęszczania do zupełnie różnych szkół może
również przyczynić się do zapewnienia dzieciom
równych szans.
Likwidacja różnic w wynikach pomiędzy płciami
Zapewnienie danych lepszej jakości
Skupienie się na równości, a nie tylko na Tworzone polityki jak i debaty publiczne
średnich wynikach
Twórcy polityk i instytucje oświatowe powinny
zapewnić równe zaangażowanie chłopców
i dziewcząt w podstawowe przedmioty szkolne,
jednocześnie zwracając uwagę na proporcje płci
wśród nauczycieli i walkę ze stereotypami
związanymi z płcią.
Istniejąca wiedza, dotycząca sposobów
powstawania nierówności i ich kształtowania
w zależności od różnych uwarunkowań, jest
niewystarczająca. Do wypełnienia tych braków
niezbędna jest większa ilość wysokiej jakości,
przekrojowych dla danego państwa,
porównywalnych danych. Szczególną wartość
mogłyby mieć tutaj badania panelowe dotyczące
losów tych samych dzieci w miarę ich dorastania.
powinny uwzględniać większy zakres dostępnych
danych z badań międzynarodowych, takich jak te
wykorzystane w niniejszym raporcie.
Porównania międzynarodowe powinny brać pod
uwagę nie tylko to, jak państwa radzą sobie na
polu średnich osiągnięć edukacyjnych, ale
również skalę nierówności wśród uczniów
w poszczególnych krajach. Zwiększenie równości
nie odbywa się kosztem średnich wyników
kształcenia; oba te czynniki są konieczne dla
zapewnienia wszystkim dzieciom sprawiedliwego
startu.