uªÌ

uµ®

1
PÀ öÁαmkz vønUPÍ®
ii
 ÷u]¯ Ru®

]Õ »[Põ uõ÷¯ & |® ]Õ »[Põ

|÷©õ |÷©õ |÷©õ |÷©õ uõ÷¯
|Àö»ÈÀ ö£õ¼ ^μo
|»[PÒ ¯õÄ® {øÓ Áõß©o »[Põ
bõ»® ¦PÌ ÁÍ Á¯À |v ©ø» ©»º
|Ög÷\õø» öPõÒ »[Põ
|©xÖ ¦P¼h® GÚ JκÁõ´
|©xv HÀ uõ÷¯
|© uø» {Úui ÷©À øÁz÷uõ÷©
|©x°÷μ uõ÷¯ & |® ]Õ »[Põ
|÷©õ |÷©õ |÷©õ |÷©õ uõ÷¯
|©uõμ¸Ò BÚõ´
|øÁ uº EnºÁõÚõ´
|©÷uº Á¼¯õÚõ´
|ÂÀ _u¢vμ® BÚõ´
|©vÍø©ø¯ |õm÷h
|S ©i uøÚ÷¯õm÷h
Aø©ÄÖ® AÔÄh÷Ú
AhÀö\Ô xoÁ¸÷Í & |® ]Õ »[Põ
|÷©õ |÷©õ |÷©õ |÷©õ uõ÷¯

|©uõº JÎ ÁÍ÷©
|Ô¯ ©»º GÚ {»Ä® uõ÷¯
¯õö©»õ® J¸ P¸øn AøÚ£¯¢u
GÈÀöPõÒ ÷\´PÒ GÚ÷Á
C¯¾Ö ¤ÍÄPÒ uø© AÓ÷Á
CÈöÁÚ }UQk÷Áõ®
DÇ ]÷μõ©o ÁõÌÄÖ §©o
|÷©õ |÷©õ uõ÷¯ & |® ]Õ »[Põ
|÷©õ |÷©õ |÷©õ |÷©õ uõ÷¯

iii
iv
v
 PsPõo¨¦® ÷©Ø£õºøÁ²®
¥. Gß. A°»¨ö£¸©
PÀ öÁαmk Bøn¯õͺ |õ¯P®,
PÀ öÁαmkz vønUPÍ®.

ÁÈPõmhÀ
h¤Ò³. H. {º©»õ ¤¯^¼
PÀ öÁαmk Bøn¯õͺ (A¤Â¸zv),
PÀ öÁαmkz vønUPÍ®.

Cøn¨£õUP®

ö»Ûß ©vÁõÚ®
¤µvU PÀ öÁαmk Bøn¯õͺ,
PÀ öÁαmkz vønUPÍ®.

³. GÀ. EøÁì
cjtpf; fy;tp ntspaPl;L Mizahsu;>
fy;tp ntspaPl;Lj; jpizf;fsk;.

GÊzuõͺ SÊ
Ã. Á\¢v
B]›¯º,
¦Ûu ÷áõß ö£õì÷Põ PÀ¿›, ímhß.

áÚõ£õ ÷P.G®. ¡ºáíõß

B]›¯º,
í«m AÀ íúøéÛ¯õ ÷u]¯ £õh\õø», öPõÊ®¦ & 12.

vi
 £v¨£õ]›¯ºPÒ

ö»Ûß ©vÁõÚ®
¤µvU PÀ öÁαmk Bøn¯õͺ,
PÀ öÁαmkz vønUPÍ®.

Ã.Gß.Gì. Eu¯\¢vµß
›Äøµ¯õͺ,
÷u]¯ PÀÂ {ÖÁP®, ©íµP©.

Ÿ. ©õoUPµõáõ
B]›¯º,
Â÷ÁPõÚ¢uõ PÀ¿›, öPõÊ®¦ & 13.

Amøh¨£h®, uÍU÷Põ»®, PoÛ umöhÊzx

Ga.GL¨. ›ìÚõ
PoÛ ÁiÁø©¨£õͺ,
PÀ öÁαmkz vønUPÍ®.

K¯[PÒ

Gì. ÿìP¢uµõáõ
B]›¯º,
Iµ¤ uªÌ ©Põ Âzv¯õ»¯®, ÷|õºÅm.

÷P. H. \©ß PÐ÷£õ»

B]›¯º,
P®/ Aݵ ©zv¯ ©Põ Âzv¯õ»¯®, ¯UPø».

vii
 uªÌ ö©õÈ ÁõÌzx

ÁõÌP {µ¢uµ® ÁõÌP uªÌö©õÈ

Áõȯ Áõȯ÷Á!
ÁõÚ ©Í¢u uøÚzx® AÍ¢vk®
Ásö©õÈ Áõȯ÷Á!

HÌPhÀ øÁ¨¤Ý® uß ©n® Ã]

Cø\öPõsk Áõȯ÷Á!
G[PÒ uªÌö©õÈ G[PÒ uªÌö©õÈ
GßöÓßÖ® Áõȯ÷Á!

`ÌP¼ }[Pz uªÌö©õÈ K[Pz

x»[SP øÁ¯P÷©!
öuõÀø» ÂøÚu¸ öuõÀø» ¯PßÖ
_hºP uªÌ|õ÷h!

ÁõÌP uªÌö©õÈ ÁõÌP uªÌö©õÈ

ÁõÌP uªÌö©õÈ÷¯!
ÁõÚ® AÔ¢u uøÚzx® AÔ¢x
Áͺö©õÈ Áõȯ÷Á!

& _¨¤µ©o¯ £õµv¯õº &

viii
 EÒÍhUP®
1. £h® £õºzx Pøu TÖ÷Áõ® 1
2. £h® £õºzx PõØÓõi ö\´÷Áõ® 3
3. AÇPõÚ § 4
4. Gß £¢x 9
5. ©µ® ÷£_QÓx 10
6. £õhÀ £õk÷Áõ® 11
7. J¼PÒ 12
8. {Ó[PÒ 19
9. £õk÷Áõ® 23
10. ÷\º¢x ö\´÷Áõ® 25
11. Áõ]¨÷£õ® 26
12. ¯õÁ¸US® EuÄ÷Áõ® 33
13. GÊzxPÒ 35
14. Áõ]¨÷£õ® 36
15. uPÁÀ 40
16. AÔ¢x öPõÒ÷Áõ® 41
17. ¦vºPÒ 42
18. ÂkPøuPÒ 44
19. |À» £s¦ 45
20. _øÁPÒ 47
21. ö\õØPÒ AÔ÷Áõ® 48
22. £Çö©õÈPÒ 49
23. ]ÖÁº \¢øu 50
24. Bzv`i 53

ix
 1. £h® £õºzx Pøu TÖ÷Áõ®

C»Á\¨ £õh¡À 1
 £h® £õºzx Pøu TÖ÷Áõ®

2
2. £h® £õºzx PõØÓõi ö\´÷Áõ®

3
 3. AÇPõÚ §

§ ©µ®

4
A÷uõ £õ¸[PÒ
AÇPõÚ §.

÷©÷»²ÒÍ §
AÇPõÚx.

5
 A÷uõ £õ¸[PÒ
£» {Ó¨ §UPÒ.

6
§UPøͨ £Ô¨÷£õ®.

7
A[÷P £õ¸[PÒ
AøÁ ªPÄ® AÇPõÚøÁ.

8
 4. Gß £¢x

Ásn Ásn¨ £¢x

ÁõÛÀ £õ²® £¢x
SmiU øP¯õÀ umiÚõÀ
Svzx Kk® £¢x.

9
 5. ©µ® ÷£_QÓx

|õß ©µ®.
|õß §, Põ´, PÛ u¸÷Áß.
{ÇÀ u¸÷Áß.
|õß E[PÐUS EuÄ÷Áß.
GßøÚ öÁmhõwºPÒ.
10
 6. £õhÀ £õk÷Áõ®

PõP® A¢u¨ £UP® Põ... Põ... Põ...

QÎ C¢u¨ £UP® R.. R.. R..

S°À ©µzvÀ T... T.... T...

÷PõÈ Tøµ°À öPõU... öPõU... öPõU...

£_Ä® PßÖ® ®©õ... ®©õ... ®©õ...

öÁÒøͨ §øÚ ª¯õÆ.. ª¯õÆ.. ª¯õÆ..

÷©²® Bk ÷©.... ÷©.... ÷©.....

PõUS® |õ´ ÁÒ.... ÁÒ..... ÁÒ....

h®..... h®... k®.... k®..... Pa÷\›

|hUSx £õ¸ F¸USÒ÷Í.....

11
 7. J¼PÒ

QÎ & R.... R.... R

S¸Â & Ra... Ra... Ra....

12
 |õ´ & ÁÒ... ÁÒ... ÁÒ...

PõP® & Põ... Põ... Põ...

13
 ÷PõÈ & öPõU... öPõU... öPõU...

§øÚ & ª¯õÆ... ª¯õÆ... ª¯õÆ

14
 ÷ÁÖ J¼PÒ

¦øP Ási & _US¨ £US.. _US¨ £US..T.. T

©õmk Ási & Ph... Ph...

15
 £mhõ_ & £hõº... £hõº...

Ci •ÇUP® & h©õº... h©õº...

16
 ÷©Í® & k®... k®...

PõØ\»[øP & P½º... P½º

17
 |õ´ SøµUS®

PõP® Pøµ²®

Bk Pzx®

S¸Â Ra]k®

§øÚ ^Ö®

S°À TÄ®

Ásk Cøµ²®

18
 8. {Ó[PÒ
PõP® PÖ¨¦ {Ó®

ÁõÚ® }» {Ó®

19
 QÎ £aø\ {Ó®

©õ®£Ç® ©g\Ò {Ó®

20
 Pzu›UPõ´ Fuõ {Ó®

uUPõΨ£Ç® ]Á¨¦ {Ó®

21
 £õÀ öÁÒøÍ {Ó®

22
 9. £õk÷Áõ®
ö\À»U Smi

]ßÚa ]ßÚ |õ´U Smi

ö\À»©õÚ |õ´U Smi

£ÒÎUTh® Âmk Á¢uõÀ

£õ´¢x Á¸® |õ´U Smi

öPõg\® |õÝ® £UP® Á¢uõÀ

öPõg] Á¸® |õ´U Smi

23
 {ØP»õ® {ØP»õ®

{ØP»õ® {ØP»õ®
Ámh©õP {ØP»õ®
øPø¯z yUQ {ØP»õ®
øP÷Põºzx {ØP»õ®
SÛ¢x {ªº¢x {ØP»õ®
SvzxU Svzx {ØP»õ®
{ØP»õ® {ØP»õ®
Á›ø\¯õP {ØP»õ®
24
 10. ÷\º¢x ö\´÷Áõ®

ÁS¨£øÓUSa ö\À÷Áõ®

Aø©v¯õP C¸¨÷£õ®

¦zuPzøu Gk¨÷£õ®

£õh® £i¨÷£õ®

ö\õØPÒ GÊx÷Áõ®

25
 11. Áõ]¨÷£õ®
A, B J¼a ö\õØPøÍ Áõ]¨÷£õ®

P¸®¦ PõP®
\mi \õi
u®¤ uõ©øµ
|sk |õ´
£¢x £õÀ
©µ® ©õk
Ásk ÁõøÇ

P¸®¦ CÛUS®.
u®¤ Aizuõß.
£õh® £i¨÷£õ®.
26
C, D J¼a ö\õØPøÍ Áõ]¨÷£õ®

QÎ Røµ
]»¢v ^¨¦
v[PÒ w£®
{»õ }»®
¤ÒøÍ ¥øh
ªÍS «ß
Â]Ô Ãk

QÎ ÷£_®.
{»õ ÷uõßÔ¯x.
Røµ \zuõÚ EnÄ.
27
 E, F J¼a ö\õØPøÍ Áõ]¨÷£õ®

S¸Â Tøh
_ÍS `›¯ß
x®¤ ys
~[S ¡»P®
¦Óõ §©õø»
•P® ‰US

x®¤ £Ó¢ux.
§©õø» Pmk÷Áõ®.
Svøµ ÷ÁP©õP Kk®.

28
G, H J¼a ö\õØPøÍ Áõ]¨÷£õ®

öPsi ÷Po
ö\i ÷\ÁÀ
öußøÚ ÷uº
ö|¸¨¦ ÷|ØÖ
ö£mi ÷£ß
ö©zøu ÷©ø\
öÁÒøÍ ÷Áhß

ö|¸¨¦ _k®.
÷\ÁÀ TÄ®.
£õÀ öÁÒøÍ {Ó®.
29
 I J¼a ö\õØPøÍ Áõ]¨÷£õ®

øP u[øP
ø\øP £aø\
ø©Úõ ö£õ®ø©
øu ©õu® Âøu
øÁPõ] £ÓøÁ

Âøu •øÍzux.
u[øP KiÚõÒ.
Cø» £aø\ {Ó®.

30
J, K J¼a ö\õØPøÍ Áõ]¨÷£õ®

öPõUS ÷Põ¦µ®
ö\õsk ÷\õÍ®
öuõ¨¤ ÷uõh®£Ç®
ö|õsi ÷|õ´
ö£õmk ÷£õmi
ö©õÈ ÷©õº

÷©õº Si¨÷£õ®.
öuõ¨¤ Ao¢÷uß.
öPõUS «øÚ¨ ¤izux.

31
 JÍ J¼a ö\õØPøÍ Áõ]¨÷£õ®

JÍøÁ¯õº JÍhu®
öPͤ öP͵Á®
ö\ÍUQ¯® ö©ÍÚ®
ö£Íºnª öÁÍÁõÀ

ö£Íºnª {»Ä.
öÁÍÁõÀ £Ç® vßÝ®.
JÍøÁ¯õº Bzv`i £õiÚõº.

32
 12. ¯õÁ¸US® EuÄ÷Áõ®

uõzuõ
£õmi

B]›¯º ¤ÒøÍP÷Í, "ö£›÷¯õºPÒ' GßÖ

|õ® ¯õøµa ö\õÀ¾÷Áõ®?

÷u uõzuõ, £õmi, A®©õ, A¨£õ

B]›¯º ÃmiÀ EÒÍÁºPÒ ©mk®

ö£›÷¯õº AÀ»º. G©US
EÓÂÚº AÀ»õu •v¯ÁºPЮ
ö£›÷¯õºPÒuõß.
33
÷Põ¤ Av£º, B]›¯ºPÒ Th
ö£›¯ÁºPÒuõß.

B]›¯º \›. A¨£i¯õÚõÀ "EuÄ[PÒ'

GßÓõÀ GßÚ?

÷u EnÄ, £n® öPõkzuÀ...

÷Põ¤ Ãv°À ö\À£ÁºPÒ ÂÊ¢uõÀ

yUQÂkÁx® EuÄÁx uõ÷Ú?

B]›¯º B©õ® |ßS ÷¯õ]UQÕºPÒ.

µõo Ps öu›¯õuÁºPÐUS® EuÁ

÷Ásk®.

B]›¯º B©õ®, |õ® ¯õÁ¸US® EuÂ

ö\´x ÁõÇ ÷Ásk®.

34
 13. GÊzxPÒ

1. £ÓUS® GÊzx D

2. _k® GÊzx w

3. AøÇUS® GÊzx Áõ

4. xµzx® GÊzx ÷£õ

5. ÷PmS® GÊzx uõ

6. §US® GÊzx §

7. _mk® GÊzx }

35
 14. Áõ]¨÷£õ®
ö\õØPøÍ Áõ]¨÷£õ®

SÖQ¯ Kø\ }sh Kø\

1. ui uõi
2. |i |õi
3. £i £õi
4. ©k ©õk
5. ©ø» ©õø»
6. ©i ©õi
7. ©u® ©õu®
8. £u® £õu®

9. ÁÚ® ÁõÚ®

10. {»® }»®

36
 ö£¯º¨ £»øPPøÍ Áõ]¨÷£õ®

1. Av£º A¾Á»P®

2. ¡»P®

3. Bµ®£¨ ¤›Ä

4. ÂgbõÚU Th®

5. ]ØÖsia \õø»

6. PoÛU Th®

7. u£õ»P®

8. øÁzv¯\õø»

9. £õh\õø»

10. Á[Q
37
 ö\õØöÓõhºPøÍ Áõ]¨÷£õ®

1. PÖ¨¦¨ §øÚ
2. öÁÒøÍ •¯À
3. £aø\U QÎ
4. AÇPõÚ £ÓøÁ
5. _øÁ¯õÚ EnÄ
6. ©õi Ãk
7. ö£›¯ ©µ®
8. ]Ô¯ ö\i
9. öÁÒøͨ £_
10. Ki Âøͯõk

38
 ÁõUQ¯[PøÍ Áõ]¨÷£õ®

1. QÎ AÇPõÚ £ÓøÁ.

2. £_ \õxÁõÚ ª¸P®.

3. £_ £õÀ u¸®.

4. ¯õøÚ ö£›¯ ª¸P®.

5. ©°À AÇPõP Bk®.

6. ][P® PõmiÀ ÁõÊ®.

7. `›¯ß Põø»°À EvUS®.

39
 15. uPÁÀ

1. CµÂÀ |ßÓõPU Ps öu›²® ¤µõo

§øÚ

2. G\©õøÚU PshõÀ Áõø» Bmk®

¤µõo
|õ´

3. ÷£\¨ £ÇUQÚõÀ ÷£_® £ÓøÁ

QÎ

4. GÊ¢x {ßÖ y[S® ª¸P®

¯õøÚ

40
 16. AÔ¢x öPõÒ÷Áõ®

÷£¸¢xz u›¨¤h®

•ßÚõÀ £õu\õ›PÒ PhøÁ

£õh\õø»a ]ÖÁº PhøÁ

Bs / ö£s ©»\»Th®

41
 17. ¦vºPÒ

£Ç[PøÍ Â¸®¤ Es÷£ß.

•xQÀ ‰ßÖ ÷PõkPÒ C¸UQßÓÚ.
|õß ¯õº?
AoÀ

42
usp›À }¢v ©QÌ¢vk÷Áß.
uøµ°À ÂÊ¢uõÀ xizvk÷Áß.
|õß ¯õº?
«ß

43
 18. ÂkPøuPÒ
1. J¸ S¨¤USÒ Cµsk Gsön´ Ax
GßÚ?
•møh

2. E¸ÁzvÀ ]Ô¯Áß. EøǨ¤À

ö£›¯Áß AÁß ¯õº?

GÖ®¦

3. |õ¾ PõÀ Ãµß |ßÔUS Euõµn®

AÁß ¯õº?
|õ´

4. Kmk ÃmkUPõµÝUS ÷ÁP©õP |hUP

Áµõx AÁß ¯õº?
Bø©

5. £aø\ ÃmkUS ]Á¨¦ Áõ\À Ax GßÚ?

QÎ

44
 19. |À» £s¦

Ax Kº Ahº¢u Põk.
A[S ][P® JßÖ ÁõÌ¢x Á¢ux.
A¢ua ][PzvØS ÷|õ´ HØ£mhx.
øÁzv¯›h® ö\À» •i¯ÂÀø».
EuÂUS ¯õ¸® CÀø».
|› JßÖ Á¢ux.
][P® |›°h® Eu ÷Pmhx.

45
""][P÷©, }÷¯õ öPõi¯ ª¸P®. EÚUS EuÂ
ö\´¯ GßÚõÀ •i¯õx'' GÚ |› ö\õßÚx.
A¨÷£õx •¯À JßÖ Á¢ux.
][P® •¯¼h® Eu ÷Pmhx.

""}÷¯õ öPõi¯ ª¸P®.

GßøÚa \õ¨¤mk ÂkÁõ´.
BÚõ¾® |õß Eu ö\´Q÷Óß.
w÷¯õµõÚõ¾® EuÄÁx |À» £s¦''
GÚU TÔ ][Pzøu øÁzv¯›h®
AøÇzxa ö\ßÓx.

""w÷¯õµõÚõ¾® EuÄÁ÷u |À» £s¦''

46
 20. _øÁPÒ

P¸®¦ vßÓõÀ CÛUS®

©õ[Põ´ ¦ÎUS®

ªÍPõ´ PizuõÀ EøÓUS®
£õPØPõ²® P\US®

E¨¦ _øÁUP EÁºUS®

£õUS |õÂÀ xÁºUS®

47
 21. ö\õØPÒ AÔ÷Áõ®

KöµÊzxa DöµÊzxa
ö\õØPÒ ö\õØPÒ

§ |›
w Bø\
Áõ Põk
øu Põø»
÷£õ ÷|õ´

‰öÁÊzxa
ö\õØPÒ

Á¯x
PuÄ
•¯À
¤µõo
£ÓøÁ

48
 22. £Çö©õÈPÒ

* AߣõÚ ]÷|QuøÚ B£zvÀ AÔ¯»õ®.

* CÍ[PßÖ £¯® AÔ¯õx.

* E¨¤mhÁøµ EÒÍÍÄ® {øÚ.

* PõØÖÒÍ ÷£õ÷u yØÔUöPõÒ.

* BÇ® AÔ¯õ©À Põø» Âhõ÷u.

49
 23. ]ÖÁº \¢øu

|õ[PÒ |õøÍUS ÁS¨¤À \¢øu

|hzx÷Áõ®.
GÀ÷»õ¸® P»¢x öPõÒÐ[PÒ.
AuØPõÚ ö£õ¸ÒPøÍU öPõsk Áõ¸[PÒ.
\¢øuUS E[PÒ ö£Ø÷Óõøµ²®
Áµa ö\õÀ¾[PÒ.

50
|õ[PÒ ö£õ¸ÒPøÍ ÷©ø\°À AkUS÷Áõ®.
Pµm, Pzu›UPõ´, öÁsiUPõ´, •¸[øPU
Põ´, £õPØPõ´ GÚ AkUS÷Áõ®.
÷u[Põø¯²® £Ç[PøͲ® ÷ÁöÓõ¸
÷©ø\°À øÁ¨÷£õ®.
51
Áõ¸[PÒ Áõ¸[PÒ.
AøÚzx¨ ö£õ¸ÒPøͲ® ©¼ÁõÚ
Âø»°À u¸Q÷Óõ®.
AøÚÁ¸® \¢øuUS Á¢x ö£õ¸ÒPøÍ
Áõ[QÚõºPÒ.

52
 24. Bzv`i

1. AÓ® ö\¯ ¸®¦

2. BÖÁx ]Ú®

3. C¯ÀÁx Pµ÷ÁÀ

4. DÁx »U÷PÀ

5. Eøh¯x ÂÍ®÷£À

6. FUP©x øPÂ÷hÀ

7. Gs, GÊzx CP÷ÇÀ

8. HØ£x CPÌa]

9. I¯® Cmk Es

10. J¨¦µÄ JÊS

11. KxÁx JÈ÷¯À

12. Jͯ® ÷£÷\À

53
 uªÌ A›a_Ái
A B C D E F
U P Põ Q R S T
[ V Võ W X Y Z
a \ \õ ] ^ _ `
g b bõ c d e f
m h hõ i j k l
s n nõ o p q r
z u uõ v w x y
¢ | |õ { } ~ ¡
¨ £ £õ ¤ ¥ ¦ §
® © ©õ ª « • ‰
´ ¯ ¯õ ° ± ² ³
º µ µõ µ› Ÿµ ¸ ¹
À » »õ ¼ ½ ¾ ¿
Æ Á Áõ Â Ã Ä Å
Ì Ç Çõ È É Ê Ë
Ò Í Íõ Î Ï Ð Ñ
Ø Ó Óõ Ô Õ Ö ×
ß Ú Úõ Û Ü Ý Þ

B´u GÊzx L

54
G H I J K JÍ
öP ÷P øP öPõ ÷Põ öPÍ
öV ÷V øV öVõ ÷Võ öVÍ
ö\ ÷\ ø\ ö\õ ÷\õ ö\Í
öb ÷b øb öbõ ÷bõ öbÍ
öh ÷h øh öhõ ÷hõ öhÍ
ön ÷n øn önõ ÷nõ önÍ
öu ÷u øu öuõ ÷uõ öuÍ
ö| ÷| ø| ö|õ ÷|õ ö|Í
ö£ ÷£ ø£ ö£õ ÷£õ ö£Í
ö© ÷© ø© ö©õ ÷©õ ö©Í
ö¯ ÷¯ ø¯ ö¯õ ÷¯õ ö¯Í
öµ ÷µ øµ öµõ ÷µõ öµÍ
ö» ÷» ø» ö»õ ÷»õ ö»Í
öÁ ÷Á øÁ öÁõ ÷Áõ öÁÍ
öÇ ÷Ç øÇ öÇõ ÷Çõ öÇÍ
öÍ ÷Í øÍ öÍõ ÷Íõ öÍÍ
öÓ ÷Ó øÓ öÓõ ÷Óõ öÓÍ
öÚ ÷Ú øÚ öÚõ ÷Úõ öÚÍ

55