Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών

Φυσική & Tεχνολογία Υλικών

ΜΗΧΑΝΙΚΕΣ ΙΔΙΟΤΗΤΕΣ ΥΛΙΚΩΝ

Γ. Δημητρακόπουλος

1
ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ

2
➢ Αν σε κάποιο υλικό σώμα ασκηθούν αργά και προοδευτικά Εξωτερικές
Δυνάμεις, τότε γενικά το σώμα παραμορφώνεται μέχρις ότου αποκατασταθεί
ισορροπία μεταξύ εξωτερικών και εσωτερικών δυνάμεων.
➢ Αν απομακρυνθούν οι εξωτερικές δυνάμεις το σώμα επανακτά διαστάσεις
είτε ολικά (ελαστικότητα) ή μερικά (πλαστική συμπεριφορά).

➢ Τα υλικά συμπεριφέρονται ελαστικά εφόσον δεν γίνει υπέρβαση του ορίου

ελαστικότητας.

➢ Στην ελαστική περιοχή ισχύει ο νόμος του Hooke δηλαδή η

παραμόρφωση του σώματος είναι ανάλογη προς την ασκούμενη δύναμη.

➢Τα υλικά διακρίνονται γενικά σε όλκιμα και ψαθυρά. Τα όλκιμα υλικά

εμφανίζουν μεγάλες πλαστικές παραμορφώσεις μέχρι την τελική θραύση
(μέταλλα). Τα ψαθυρά υλικά εμφανίζουν πολύ μικρές πλαστικές
παραμορφώσεις (π.χ. κεραμικά υλικά).

Παρακάτω τα σώματα θα θεωρηθούν αρχικά ως ομογενή και ισότροπα

(προσέγγιση συνεχούς μέσου).
3
1.1. Η έννοια της τάσεως (stress)

Η τάση, σ, εκφράζει την εντατική κατάσταση εντός του υλικού.

σ = ένταση των εσωτερικών δυνάμεων σε ένα σημείο του υλικού.

ορθή εφελκυστική τάση

F
Έστω Α = εμβαδόν διατομής
σ.Α = F σ = F/A (1.1)
(υποθέτοντας ομογενή κατανομή τάσης)
Αν F είναι η εξωτερική δύναμη (δράση) τότε υπάρχει
F πάντα μία ίση και αντίθετη εσωτερική δύναμη σΑ
(αντίδραση).

Γενικά
F = ∫ σdA (1.2)

(1.3)

4
 σn (Fn) : ορθή (εφελκυστική) τάση
σs (Fs) : διατμητική τάση – καλείται και διάτμηση τ

A
F cos φ = σ n Aκεκλ = σn (1.4)
cos φ
F
σ n = cos 2 φ (1.5)
A
Ορθή συνιστώσα

A
F sin φ =  n A =  n (1.6)
cos φ
F F
 n = cos φ. sin φ = sin 2φ (1.7)
A 2A
Διατμητική συνιστώσα στο επίπεδο των (F, n)*
5
*Στην πλαστική παραμόρφωση ανάγεται στον παράγοντα Schmid.
 Διερεύνηση
της μεταβολής των σ, τ με τη γωνία φ

6
1.2. Η έννοια της παραμόρφωσης (strain)
ΔL = επιμήκυνση (αν θετική) ή
επιβράχυνση (αν αρνητική)

Μέση ανηγμένη παραμόρφωση =

e = ΔL/Lo (1.8)
o
L
dL L
πραγματική (ή φυσική) ανηγμένη παραμόρφωση = = ln (1.9)

Lo
L Lo
Για μικρές παραμορφώσεις:
L
 = ln = ln(1 + e)  e (1.10)
Lo

Γωνιακή παραμόρφωση
γ = α/h = tan θ  θ (1.11)

Διατμητική παραμόρφωση (shear strain) = εxy = γxy/2 (1.12)

*Ο λόγος που εισάγεται ο παράγοντας ½ θα εξηγηθεί παρακάτω.

7
 Παραμόρφωση σε εφελκυσμό

Τάση Μηχανή εφελκυσμού

σ = F/A

Καμπύλη τάσης - παραμόρφωσης

Δοκίμιο με λαίμωση μετά

από πλαστική παραμόρφωση
Τα δοκίμια έχουν ειδική μορφή για συγκρίσιμα αποτελέσματα.

9
Τάση (stress)
σ = F/A

Παραμόρφωση (strain) : ε =  − o
x 100
Η ανηγμένη επιμήκυνση o

Ελαστική (γραμμική) περιοχή -> Ισχύει ο νόμος του Hooke

σ = Εε
όπου Ε = μέτρο ελαστικότητας ή μέτρο Young
-> ελαστική σταθερά του υλικού που εκφράζει την ακαμψία του
 Ελαστική παραμόρφωση κρυσταλλικών υλικών

Lo

f = k(r – ro) Σταθερά ελατηρίου k

Άπωση πυρήνων
ro En
s s = F/A τάση
r
L
 = (L-Lo)/Lo
Ολική δυναμική
παραμόρφωση ενέργεια
Ελκτική δύναμη
ιόντων

bond stretching and bending

f f

r
 αντοχή

Τάση
Ενδοτικό σημείο θραύσεως
ή όριο ελαστικότητας
Λαίμωση

Πλαστική περιοχή -> Μόνιμη παραμόρφωση επειδή κινούνται οι εξαρμόσεις.

 Διαγράμματα τάσης – παραμόρφωσης των υλικών

Aπλοποιημένες μορφές του

νόμου του Hooke
σ = Εε (1.13)

Ε = μέτρο ελαστικότητας Young

Για διάτμηση

τ = Gγ (1.14)

G = μέτρο διάτμησης

Ο καθορισμός του ορίου ελαστικότητας (elastic limit), δηλαδή του σημείου του
διαγράμματος μέχρι το οποίο δεν εμφανίζεται μόνιμη παραμόρφωση είναι πολύ
δύσκολος πειραματικά. Για το λόγο αυτό χρησιμοποιείται συχνά το όριο αναλογίας
(proportional limit) δηλαδή η τάση στο σημείο απόκλισης από τη γραμμικότητα. Στη
μηχανική των υλικών χρησιμοποιείται συχνά και το εμπειρικό όριο της 0.2% τάσης
διαρροής (0.2% yield strength), σy, δηλαδή της τάσης στην οποία εμφανίζεται
μόνιμη παραμόρφωση 0.2%. H μέγιστη τιμή τάσεως ονομάζεται τάση θραύσεως,
σu.
13
Καμπύλη (α) ψαθυρά
(χυτοσίδηρος, κεραμικά)
Καμπύλη (β) ενδιάμεση
κατασταση
Καμπύλη (γ), (δ) όλκιμα
(μέταλλα)
Καμπύλη (δ) ενδιάμεση
σπάζει μετά από σχετικά
μικρή παραμόρφωση
+ σημείο θραύσης
(αστοχίας)
σθ όριο θραύσης
σm αντοχή σε
εφελκυσμό
Ε σημείο ροής ή
ενδοτικό
σε τάση ροής ή όριο
ελαστικότητας Όριο ελαστικότητας
Ε΄ κατώτερο όριο ροής 0.1% ή 0.2%

14
1.3. Ο συντελεστής εγκάρσιας διαστολής (λόγος Poisson)

Έστω do η αρχική διάμετρος της διατομής υλικού υπό εφελκυσμό.

Τότε η εγκάρσια ανηγμένη παραμόρφωση είναι
εd = (d-do)/do (1.15)

όπου d η τελική διάμετρος.

Ο λόγος Poisson,ν, δίνεται από τη σχέση ν = -εd/ε (1.16)

Στην ελαστική περιοχή ισχύει η σχέση G = E / 2(1+ν) (1.17)

Στην ισοτροπική θεωρία ελαστικότητας αρκούν δύο ελαστικές σταθερές για την
περιγραφή της συμπεριφοράς του υλικού, το μέτρο ελαστικότητας Young (Ε) και
ο συντελεστής εγκάρσιας διαστολής (λόγος Poisson).

15
1.4. Το μέτρο διόγκωσης και η ανηγμένη διόγκωση
Όταν το σώμα υποβάλλεται σε υδροστατική θλιπτική πίεση, p, με αποτέλεσμα να
μεταβληθεί ο όγκος του V κατά ΔV, τότε
Κ = Μέτρο διόγκωσης = τάση/παραμόρφωση = -p/θ (1.18)

όπου θ = ανηγμένη διόγκωση = ΔV/V (1.19)

Ισχύει θ = (1-2ν)ε (1.20)

1.5. Σχέση έργου – τάσης

W = F.ΔL = (σΑ).(εL) = σ.ε.V (1.21)
Άρα το έργο ανά μονάδα όγκου είναι

W 1 2 1 s2
=  sd = E  d =  = s = (1.22)
V 2 2 2
Ομοίως για το έργο διατμητικών τάσεων W 2
= (1.23)
V 2G
Σε περίπτωση συνύπαρξης σ και τ, το συνολικό έργο δίνεται από το άθροισμα 16
των παραπάνω σχέσεων.
1.6. Παραμορφώσεις λόγω θερμικής διαστολής

α = συντελεστής θερμικής διαστολής 17

ΟΙ ΤΑΝΥΣΤΕΣ ΤΗΣ ΤΑΣΗΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΠΑΡΑΜΟΡΦΩΣΗΣ

18
2.1. Ο τανυστής των τάσεων
Περιγραφή της εντατικής κατάστασης σε ένα σημείο
κυβικό στοιχείο απειροστού
όγκου ΔV = Δx.Δy.Δz
ορθές τάσεις: σxx = σx, σyy = σy , σzz = σz (2.1)
διατμητικές τάσεις:
σxy = τxy, σyx = τyx, σxz = τxz,
σzx = τzx, σyz = τyz, σzy = τzy (2.2)

(οι δείκτες συμβολίζουν τα εξής: ο πρώτος

δείχνει το επίπεδο επάνω στο οποίο δρα η τάση,
ενώ ο δεύτερος δείχνει τη διεύθυνση στην οποία
δρα η τάση)

Η διατμητική τάση θα θεωρείται θετική

-χ

όταν έχει φορά (α) κατά τη θετική

διεύθυνση στη θετική επιφάνεια του
κύβου, ή (β) κατά την αρνητική διεύθυνση
στην αρνητική επιφάνεια του κύβου.
θετικές τάσεις αρνητικές τάσεις
διάτμησης διάτμησης
19
Τανυστής τάσης
(2.3)

20
Όταν οι συνιστώσες του τανυστή δεν μεταβάλλονται με τη θέση, η εντατική κατάσταση
καλείται ομοιογενής.
Για ομοιογενή εντατική κατάσταση απειροστού κύβου η ισορροπία των
ροπών δίνει π.χ. για τον άξονα z :
(τxy Δy Δz) Δx = (τyx Δx Δz) Δy  τxy = τyx
(2.4)
Όμοια τxz = τzx, τyz = τzy
Άρα ο τανυστής τάσεων έχει 6 ανεξάρτητες συνιστώσες και είναι συμμετρικός

s xx  xy  xz 
 
 xy s yy  yz  (2.5)

 xz  yz s zz 
 

κατανομή των τάσεων σε απέναντι έδρες

21
2.2. Ανάλυση του Τανυστή Τάσεως

s xx s xy s xz  s xx − p s xy s xz   p 0 0
    
s
 yx s yy s yz  = s
 yx s yy − p s yz  + 0 p 0  (2.6)
s zx s zy s zz   s zx s zy s zz − p   0 0 p 
  

p = s ii = (s xx + s yy + s zz ) = (s 11 + s 22 + s 33 )
1 1 1
όπου (2.7)
3 3 3
η υδροστατική πίεση ή τάση

αποκλίνων τανυστής των τάσεων sij = s ij − p ij (2.8)

παριστάνει την εντατική κατάσταση που αλλάζει το σχήμα

του στοιχείου χωρίς να επηρεάζει τον όγκο του

Υδροστατικός ή σφαιρικός τανυστής

22
 2.3. Ανομοιογενής ένταση. Οι διαφορικές εξισώσεις ισορροπίας.

Γενικά οι τάσεις μεταβάλλονται από σημείο σε σημείο και υποτίθενται

συνεχείς συναρτήσεις των συντεταγμένων x,y,z.
Έστω ένα απειροστό στοιχείο όγκου

Aν στην έδρα y η ορθή τάση είναι σy, στην

απέναντι έδρα η ορθή τάση θα είναι
dz
s y
sy + dy (2.14)
y dx

Από τις συνθήκες ισορροπίας dy

F =0i
(άθροισμα δυνάμεων)
(2.15)
M = 0 i (άθροισμα ροπών)

23
προκύπτουν οι διαφορικές εξισώσεις ισορροπίας (Δ.Ε.Ι.)
s x  xy  xz
+ + + fx = 0
x y z
 xy s y  yz
+ + + fy = 0 (2.16)
x y z
 zx  zy s zz
+ + + fz = 0
x y z

όπου fi δύναμη / μον. όγκου

Oι ΔΕΙ ισχύουν σε κάθε εντατική κατάσταση και αποτελούν την αφετηρία για την
εύρεση της διανομής των τάσεων σε σώματα όπου οι τάσεις είναι
κατανεμημένες ομοιόμορφα. Δεν επαρκούν όμως για την εύρεση των 6
συναρτήσεων : σxx, σyy, σzz, τxy, τyz, τxz. Aυτό σημαίνει ότι πρέπει να εισαχθούν
νέα δεδομένα για να αρθεί η απροσδιοριστία. Προς τούτο προσφεύγουμε στην
παραμόρφωση του στερεού.

24
2.4. Περιγραφή της παραμορφωσιακής κατάστασης
σε ένα σημείο
Μετατόπιση των σημείων ενός συνεχούς μέσου ->
μετακίνηση, στροφή, παραμόρφωση

διόγκωση ή διαταραχή σχήματος

Q(x,y,z) -> Q’(x+u, y+v, z+w)

Όταν υπάρχει παραμόρφωση: ui = f(xi)

Μονοδιάστατη περίπτωση

(2.17)

u = ex x (2.18)

25
 Στις 3 διαστάσεις
(2.19)

ή
άμεσες ή ορθές συνιστώσες

(2.20)

διατμητικές συνιστώσες

(2.21)

(2.22)

26
 Γωνιακή διαταραχή

Γενικά διατμητική παραμόρφωση +

+ στροφή

απλή διάτμηση καθαρή καθαρή

διάτμηση στροφή

27
 (2.23)
ή

όπου τανυστής παραμόρφωσης (2.24)

τανυστής στροφής (2.25)

(συμμετρικός) (2.26)

αντισυμμετρικός (2.27)

28
 Μετατοπίσεις (2.28)

Γωνιακή παραμόρφωση (ολική) γij = 2εij (2.29)

(2.30)

αλλαγή συστήματος συντεταγμένων (2.31)

29
 ανηγμένη διόγκωση (κλασματική μεταβολή του όγκου)

(2.32)

για μικρές παραμορφώσεις

(2.33)
Δ = dV/V

μέση ή υδροστατική συνιστώσα της παραμόρφωσης

(2.34)

30
 αποκλίνων τανυστής των
παραμορφώσεων

(2.35)

τανυστής (2.36)
παραμόρφωσης

31
2.5. Συνθήκες συμβιβαστού των παραμορφώσεων

(2.37)

(Για την απόδειξη των ανωτέρω σχέσεων δες συνημμένο αρχείο) 32

ΚΥΡΙΟΙ ΑΞΟΝΕΣ ΤΑΝΥΣΤΗ

33
3.1. Υπολογισμός της ορθής (σn) και Διατμητικής (τn) τάσης σε κεκλιμένο
επίπεδο.

n = (nx, ny, nz)

nx = cos φxn
Συνημίτονα κατεύθυνσης
ny = cos φyn (3.1)
nz = cos φzn

nx2 + n y2 + nz2 = 1 (3.2)

Η τάση είναι

s = (s x s y s z ) = s n2 +  n2 (3.3)

s = s x2 + s y2 + s z2 (3.4)

34
 s x  s xx  xy  xz   nx 
 
s = s y  =  xy s yy  yz  n y  (3.5)

s z   xz  yz s zz   nz 
Η συνιστώσα κατά n βρίσκεται από την ορθή προβολή : σn = σ.n (3.6)

(3.7)

H διατμητική συνιστώσα προκύπτει από το πυθαγόρειο θεώρημα.

Από τις σχέσεις αυτές μπορούμε να βρούμε πώς μεταβάλλονται οι τάσεις πάνω
στα διάφορα επίπεδα που περνάνε από το σημείο Ο και έτσι να αναζητήσουμε τα
επίπεδα όπου π.χ. το σn, ή το τn γίνεται μέγιστο -> Πολύ σημαντικό πρόβλημα

Σε αναλογία για τον τανυστή παραμόρφωσης, προκύπτουν αντίστοιχες εξισώσεις

αρκεί να αντικαταστήσουμε ε αντί του σ και γ/2 αντί του τ.
ορθή παραμόρφωση σε κεκλιμένο επίπεδο
 x nx2 +  y n y2 +  z nz2 +  xy nx n y +  yz n y nz +  xz nx n (3.8)
35
3.2. Εντατική κατάσταση σε 2 διαστάσεις

n = (nx, ny)
φ
Συνημίτονα κατεύθυνσης
nx = cos θ
(2.13)
ny = cos φ = sin θ

S x   σ x τ xy   nx 
S= =  . 
 S y   τ xy σ y  n y  (2.14)

Άρα s n = s x ' = S.n = s x cos 2  + s y sin 2  + 2 xy sin  cos  (3.9)

και από το πυθαγόρειο θεώρημα

 x ' y ' =  xy (cos 2  − sin 2  ) + (s x − s y ) sin  cos  (3.10)

36
 Παρόμοια μπορούμε να βρούμε την ορθή τάση στο κάθετο επίπεδο y’, αν
θέσουμε αντί για θ, θ+π/2, οπότε

s y ' = s x sin 2  + s y cos 2  − 2 xy sin  cos  (3.11)

Έκφραση ως προς 2θ

(3.12)

Παρατηρούμε ότι πάντα σx+σy = σx’+σy’ (αναλλοίωτη των τάσεων)

37
 Mεταβολή των τάσεων σ
και τ με τη γωνία θ

➢ Οι max και min τιμές του σ

εμφανίζονται όταν τ = 0

➢ Τα μέγιστα απέχουν 90ο

από τα ελάχιστα τόσο στο σ
όσο και στο τ

➢ Η μεταβολή των σ και τ

είναι ημιτονοειδής με
περίοδο 180ο.

➢ Η διαφορά φάσης μεταξύ

των σ και τ είναι 45ο.

Για κάθε εντατική κατάσταση μπορούμε να ορίσουμε ένα νέο σύστημα

συντεταγμένων με άξονες κάθετους στα επίπεδα για το οποία σ = max και τ = 0.
Τα επίπεδα αυτά καλούνται κύρια επίπεδα και οι αντίστοιχες τάσεις, κύριες
38
τάσεις.
 Οι κύριες τάσεις θα συμβολίζονται σ1 και σ2.
Για την εύρεση της γωνίας θ μεταξύ του αρχικού συστήματος
συντεταγμένων και αυτού των κυρίων τάσεων λύνουμε την εξίσωση

2 xy
τx’y’ = 0  tan 2 =
s x −s y  (3.13)
sin 2 2 + cos 2 2 = 1

Οπότε

(3.14)

(αν τ=0, τότε σ1 = σx)

39
 Εύρεση μέγιστης τάσης διάτμησης

 (3.15)

Οι γωνίες θs και θ έχουν διαφορά 45ο.

Ο κύκλος Mohr στις 2 διαστάσεις

Μπορούμε να γράψουμε

(3.16)

40
 απ’όπου προκύπτει
(3.17)

εξίσωση κύκλου ακτίνας r = τmax

κέντρο του κύκλου:
x = (σx+σy)/2, y = 0
Kάθε σημείο του κύκλου
Mohr δίνει τα σ, τ
(διεύθυνση και μέτρο) για
κάθε επίπεδο.

Mία γωνία θ στον

πραγματικό χώρο
αντιστοιχεί σε γωνία 2θ
στον κύκλο Mohr.

H ίδια φορά περιστροφής

πρέπει να χρησιμοποιείται
και στον πραγματικό χώρο
και στον κύκλο Mohr. 41
Διαφορετική σύμβαση για τις
τάσεις διάτμησης στον
πραγματικό χώρο και στον
κύκλο Mohr: Mια διάτμηση που
προκαλεί δεξιόστροφη στροφή
απεικονίζεται πάνω από τον
οριζόντιο άξονα στον κύκλο
Mohr.

Οι τάσεις στα επίπεδα κάθετα στους

άξονες x, y απεικονίζονται στα σημεία
Α και Β.

Στα D, E : κύριες τάσεις

42
 3.4. Οι κύριες τάσεις σε 3 διαστάσεις

Έστω ότι η σ είναι μία κύρια τάση

Έστω επίσης ότι l = nx, m = ny, n = nz είναι

τα συνημίτονα κατεύθυνσης της σ.
Τότε οι συνιστώσες της σ κατά x, y, z, και οι
αντίστοιχες προβολές της επιφάνειας είναι:

(3.18)

Το άθροισμα των δυνάμεων κατά x, y, z είναι

(3.19)

 (2.26)

43

(3.20)

 σ1, σ2, σ3
και παίρνουμε κατά σύμβαση σ1  σ2  σ3

Διευθύνσεις κυρίων αξόνων:

Προσδιορίζονται με αντικατάσταση
των σ1, σ2, σ3 στο σύστημα (3.21)

και χρήση της εξίσωσης

(3.22)

44
Αναλλοίωτες των τάσεων

(3.23)


(3.24)

I1 = s 1 + s 2 + s 3
 2 = s 1s 2 + s 2s 3 + s 1s 3 (3.25)

 3 = s 1s 2s 3
45
Το δέλτα Κronecker

(3.26)

Eπίδραση στον τανυστή τάσεως -> ελάττωση της τάξης κατά 2

(3.27)

Επανέκφραση των αναλλοίωτων των τάσεων

(3.28)

(3.29)
det det det

I3 = det(σij) (3.30)

46
 Έκφραση ορθής και διατμητικής τάσεως συναρτήσει των κυρίων τάσεων

(3.31)

s n = s 1  l 2 + s 2  m2 + s 3  n2 (3.32)
(3.33)

Eνδιαφέρον παρουσιάζουν οι μέγιστες ή κύριες διατμητικές τάσεις για φαινόμενα

πλαστικής διαρροής. Οι κύριες διατμητικές τάσεις εμφανίζονται για τους παρακάτω
συνδυασμούς συνημιτόνων κατεύθυνσης.

(3.34)

Αφού σ1 και σ3 είναι οι max και min κύριες

τάσεις, άρα η max διατμητική είναι
(3.35) 47
3.5. Γραφικός προσδιορισμός Ορθής και Διατμητικής τάσης επί κάποιας
τομής σαν συνάρτηση των Κυρίων Τάσεων κατά Mohr

Δίνονται οι κύριες τάσεις σ11σ22σ33 και δύο από τις γωνίες φ1n, φ2n, φ3n π.χ. οι
φ1n, φ3n γιατί η τρίτη καθορίζεται από τη σχέση
l 2 + m 2 + n 2 = cos 2 1n + cos 2 2 n + cos 2 3n = 1
Όλες οι πιθανές εντατικές
καταστάσεις του σώματος
μπορούν να απεικονισθούν
εντός της σκιασμένης
περιοχής.

Ο κύκλος Mohr αποτελεί τη

γεωμετρική αναπαράσταση
των εξισώσεων που
εκφράζουν το
μετασχηματισμό των τάσεων
σε διάφορα συστήματα
αξόνων.

48
 Κατασκευή του κύκλου Mohr

- Λαμβάνουμε με κάποια κλίμακα

τα μήκη (ΚΑ1)=σ11, (ΚΑ2)=σ22,
(ΚΑ3)=σ33 και γράφουμε τις
περιφέρειες Α3Α2, Α3Α1 και Α2Α1 με
κέντρα αντίστοιχα τα σημεία Κ1, Κ2,
Κ3.
- Αντιστοιχούμε l = cosφ1n -> K3
n = cos φ3n ->K1

- Mε κορυφή το Κ1 και αρχική πλευρά την Κ1Α3 γράφουμε γωνία Α3Κ1Γ3 = 2φ3n.
- Γράφουμε την περιφέρεια (Κ3, Κ3Γ3).
- Επαναλαμβάνουμε για το Γ1.
- Η τομή των 2 περιφερειών δίνει την απεικόνιση Γ2 της εντατικής κατάστασης.

49
 Αν σ1=σ2=σ3, ο
κύκλος Μοhr γίνεται
σημείο

διέλαση – extrusion:
επαύξηση της
ελατότητας χωρίς
θραύση λόγω των
υψηλών διατμητικών
τάσεων 50
Παρόμοια με τις κύριες τάσεις μπορούμε να ορίσουμε το σύστημα των κύριων
παραμορφώσεων. Ένα στοιχείο προσανατολισμένο σύμφωνα με το σύστημα αυτό
θα εμφανίσει καθαρή επιμήκυνση χωρίς στροφή ή διατμητική παραμόρφωση.
Οι κύριοι άξονες παραμορφώσεις προκύπτουν από τις
ρίζες της 3βάθμιας εξίσωσης
(3.36)
όπου
(3.37)
(3.38)

(3.39)

Οι διευθύνσεις l, m, n των κύριων παραμορφώσεων προκύπτουν

κατ’αντιστοιχία από το σύστημα

(3.40)

(υπενθυμίζεται : l = n , m = n , n = n
x y z

51
 κύριες διατμητικές παραμορφώσεις
(3.41)

Γενικά κατά την κατεύθυνση μοναδιαίου διανύσματος n = (nx, ny, nz)

κάθετου σε κεκλιμένο επίπεδο εμφανίζεται παραμόρφωση
ε = ε1l2+ε2m2+ε3n2 (3.42)

και διατμητική


 = 2 n n (1 −  2 ) + n n ( 2 −  3 ) + n n ( 31 − 1 )
2
x
2
y
2 2 2
y z
2 2 2
z x 
2 1/ 2
(3.43)

Αποδεικνύεται ότι για τα ισότροπα υλικά, οι άξονες των κυρίων τάσεων συμπίπτουν
με τους άξονες των κυρίων παραμορφώσεων στην ελαστική περιοχή καταπόνησης.
Εκτός της ελαστικής περιοχής τα 2 συστήματα συμπίπτουν μόνο σε ειδικές
περιπτώσεις.

52
3.3. Επίπεδη παραμορφωσιακή κατάσταση
εzz = 0, εyz = 0 = εzy, εzx = 0 = εxz
(3.44)
μη μηδενικά μεγέθη: εxx, εyy, εxy

κύριοι άξονες παραμόρφωσης

x −  xy  zx x −  xy 0
 yx  yy −   zy = 0   yx  yy −  0 =0 (3.45)
 zx  zy  zz −  0 0 −

 xx +  yy
 11 = +
1
( xx −  yy
2
) + 4 2
xy
2 2
 xx +  yy (3.46)
 22 = −
1
( xx −  yy )
2
+ 4 2
xy
2 2

2 xy
tan 2 =
 xx −  yy (3.47)
53
Σχέση τάσης – ελαστικής παραμόρφωσης
 4.1. Σχέση τάσης – ελαστικής παραμόρφωσης

Οι ιδιότητες του υλικού εισάγονται κατά το συσχετισμό της τάσης με

την παραμόρφωση.

Στη μία διάσταση:

σx = Εεx (4.1)
sx
 y =  z = − x = − (4.2)
E
Στις 3 διαστάσεις, για ισοτροπικό στερεό και μικρές ελαστικές τάσεις ισχύει

55
 Οι ελαστικές σταθερές

τανυστική
(4.3)

k = x, y, z (4.4)

(4.5)

(4.6)

β = συμπιεστότης
Οι σχέσεις ανάμεσα στις ελαστικές σταθερές

ή (4.7)

(4.8)

56
 (4.9)

Yπολογισμός των τάσεων από τις ελαστικές παραμορφώσεις

57
 (4.10)

σταθερά Lame (4.11)

(4.12)

Συσχετισμός των αποκλινόντων τελεστών τάσης και ανηγμ. παραμόρφωσης

(4.13)

Συσχετισμός των υδροστατικών συνιστωσών

(4.14)

58
59
4.2. Ελαστική ενέργεια παραμόρφωσης στην τρισδιάστατη περίπτωση

Είδαμε τους τύπους

(1.22)

(1.23)

Γενικά
(4.15)

τανυστική έκφραση (4.16)

Από το νόμο του Hooke

(4.17)

60
 Ενναλακτικά με χρήση της (4.18)

παίρνουμε (4.19)

Η παράγωγος της ενέργειας ως προς την ανηγμ. παραμόρφωση

δίνει την αντίστοιχη τάση.
(4.20)

Eπίσης (4.21)

Οι μέθοδοι υπολογισμού της ελαστικής ενέργειας με στόχο να

προσδιοριστούν οι τάσεις και οι παραμορφώσεις αποτελούν ισχυρά
εργαλεία της ελαστικής θεωρίας.

61
Επίπεδη εντατική κατάσταση (σ3 = 0).
π.χ. φόρτιση φύλλου μετάλλου στο επίπεδο, σωλήνας με
λεπτά τοιχώματα υπό εσωτερική πίεση

(4.22)

Επίπεδη παραμορφωσιακή κατάσταση (ε3 = 0).

0

(4.23)

62
Eφαρμογές: Kάμψη δοκού (beam bending)
Λυγισμός πακτωμένης δοκού
4.4. Στρέψη

Ροπή στρέψης

T =  dF =   xdA dF

A A

69
Υποθέτουμε ότι:
1) Οι επίπεδες διατομές παραμένουν επίπεδες μετά τη στρέψη
2) Όλες οι αξονικές ευθείες στρέφουν κατά ίση γωνία και
παραμένουν ευθείες μετά τη στροφή.
3) Οι παραμορφώσεις είναι μικρές.

Η γωνία φ δίνει το πόσο στράφηκε η ελεύθερη

διατομή ως προς την πακτωμένη.

70
Έστω ότι ισχύει η γραμμική ελαστικότητα και το υλικό είναι ισοτροπικό.

Από το νόμο του Hooke

Σύμβαση προσήμου

Ροπή
στρέψης

Για ομογενές
υλικό

71
Ανισοτροπική ελαστική συμπεριφορά
5.1. Ανισοτροπική ελαστική συμπεριφορά

d (u )
P(u ) = − F (u ) = (5.1)
du

φόρτιση για μετατόπιση κατά u = α-αo

ισορροπία (u=0)

(5.2)

(σειρά Taylor)
Για α=αο, P(u) = 0  dφ/du =0

Άρα (5.3)

(5.4)
P = ku
Aνισοτροπική συμπεριφορά λόγω της εξάρτησης από τη (Hooke) 73
δεσμική κατάσταση μέσα στο πλέγμα
Τα κρυσταλλικά υλικά γενικά εμφανίζουν ανισοτροπία ενώ τα άμορφα είναι
ισότροπα.

Η ανισοτροπική συμπεριφορά είναι συνάρτηση της εσωτερικής συμμετρίας

του υλικού και της δεσμικής κατάστασης.

Ορισμένα κυβικά κρυσταλλικά υλικά προσεγγίζουν καλά την ισοτροπική

συμπεριφορά.

Τα πολυκρυσταλλικά υλικά είναι στατιστικώς ισότροπα.

74
5.2. Ο γενικευμένος νόμος του Ηοοke

 ij =  ijkls kl ή s ij = cijkl kl 81 συντελεστές

ελαστικοί συντελεστές ελαστικές σταθερές

επειδή οι τανυστές είναι συμμετρικοί ο αριθμός των συντελεστών (ή σταθερών)
ελαττώνεται σε 36.

 xx = 11s xx + 12s yy + 13s zz + 14s yz + 15s zx + 16s xy

 yy =  21s xx +  22s yy +  23s zz +  24s yz +  25s zx +  26s xy
 zz =  31s xx +  32s yy +  33s zz +  34s yz +  35s zx +  36s xy (5.5)

 yz = 2 yz =  41s xx +  42s yy +  43s zz +  44s yz +  45s zx +  46s xy

 zx = 2 zx =  51s xx +  52s yy +  53s zz +  54s yz +  55s zx +  56s xy
 xy = 2 xy =  61s xx +  62s yy +  63s zz +  64s yz +  65s zx +  66s xy

75
 s xx = c11 xx + c12 yy + c13 zz + 2c14 yz + 2c15 zx + 2c16 xy
s yy = c21 xx + c22 yy + c23 zz + 2c24 yz + 2c25 zx + 2c26 xy
s zz = c31 xx + c32 yy + c33 zz + 2c34 yz + 2c35 zx + 2c36 xy
(5.6)
s yz = c41 xx + c42 yy + c43 zz + 2c44 yz + 2c45 zx + 2c46 xy
s zx = c51 xx + c52 yy + c53 zz + 2c54 yz + 2c55 zx + 2c56 xy
s xy = c61 xx + c62 yy + c63 zz + 2c64 yz + 2c65 zx + 2c66 xy

Ισχύει

Άρα
cij = cji
και
αij = αji

76
Eπομένως υπάρχουν (30/2)+6 =21 ανεξάρτητες ελαστικές σταθερές
Περαιτέρω ελάττωση των ανεξάρτητων ελαστικών σταθερών
λόγω της συμμετρίας στα 7 κρυσταλλικά συστήματα

Ορθότροπα υλικά (3 ορθογώνια επίπεδα συμμετρίας): Μετά την παραμόρφωση

λόγω ορθών τάσεων, ένα στοιχειώδες ορθογώνιο παραμένει ορθογώνιο)
 xx = 11s xx + 12s yy + 13s zz s xx = c11 xx + c12 yy + c13 zz
 yy =  21s xx +  22s yy +  23s zz s yy = c21 xx + c22 yy + c23 zz
 zz =  31s xx +  32s yy +  33s zz (5.7) s zz = c31 xx + c32 yy + c33 zz
(5.8)
 yz = 2 yz =  44s yz s yz = 2c44 yz
 zx = 2 zx =  55s zx s zx = 2c55 zx
 xy = 2 xy =  66s xy s xy = 2c66 xy 77
 Αν Gxy, Gyz, Gzx τα μέτρα διάτμησης, τότε:

c44 = 1 = G yz c55 = 1 = Gzx c66 = 1 = Gxy

a44 a55 a66 (5.9)

Αν σxx = σ και όλες οι υπόλοιπες τάσεις μηδενίζονται έχουμε

εxx = α11σ, εyy = α12σ, εzz = α13σ

Άρα
1 v yx v zx
a11 = a12 = − a13 = − (5.10)
Ex Ey Ez
Επαναλαμβάνουμε για σyy = σ, και σzz = σ

Επειδή προκύπτει a12 = − v yx E y = − v xy E x , v xy E y = v yx E x

a23 = − v zy E z = − v yz E y , v yz E z = v zy E y (5.11)

a13 = − v xz E x = − v zx E z
v zx E x = v xz E z

78
και άρα έχουμε για τον πίνακα των ελαστικών συντελεστών

 1 v yx v zx 
 − − 0 0 0 
 Ex Ey Ez 
 v yx 1 v zy 
− E Ey
−
Ez
0 0 0 
 y  (5.12)

 v zx v zy 1 
− E −
Ez Ez
0 0 0 
 z 
 0 1
0 0 0 0 
 Gxy 
 1 
 0 0 0 0 0 
 G yz 
 1 
 0 0 0 0 0 
 Gzx 

79
Αν το υλικό είναι ισότροπο ο πίνακας των ελαστικών 
1 −v −v 
E E E
0 0 0 
συντελεστών είναι  
 −v 1 −v
0 0 0 
και ο πίνακας των ελαστικών σταθερών  E E E 
 −v −v 1

 2 G + 

  0 0 0

 0 0 0 
 E E E 
  2 G +   0 0 0  1  (5.14)
   2 G +  0 0 0
 0 0 0
G
0 0 

  (5.13)  
 1
0 
 0 0 0 G 0 0

0 0 0 0
G 
 0 0 0 0 G 0  1 
   0 0 0 0 0 
 0 0 0 0 0 G  G

80
 Για ένα υλικό που κρυσταλλώνεται στο κυβικό σύστημα ο πίνακας των
ελαστικών σταθερών είναι
c11 c12 c12 0 0 0
c c11 c12 0 0 0 
 12
δηλ. υπάρχουν μόνο 3 c12 c12 c11 0 0 0
ανεξάρτητες σταθερές   (5.15)
0 0 0 c44 0 0
0 0 0 0 c44 0
 
 0 0 0 0 0 c44 

Σταθερές Lame: λ = c12, μ = c44 = G

(5.16)

Συντελεστής ελαστικής ανισοτροπίας 2c44

(5.17)
c11 − c12
όταν ισούται με 1 το υλικό είναι ισότροπο

81
 Eλαστική παραμόρφωση στη Μετρήσεις τετραγωνικής
νανοκλίμακα λόγω δομικών και παραμόρφωσης
θερμικών τάσεων
AlN σ
σ
3 nm 5 nm σ

GaN GaN

Συνέπειες:
➢ Εισαγωγή ατελειών
➢ Θραύση του υμενίου
Πρέπει να προσδιορίζονται τα κρίσιμα
πάχη και οι επιδράσεις της
παραμόρφωσης στην οπτοηλεκτρονική
συμπεριφορά.
 Al0.2Ga0.8N/GaN Multi-Quantum Wells Xάρτης παραμόρφωσης

B=[1100] Πάχος φρεάτων:

Μέση περίοδος: 6 GaN ML Προφίλ παραμόρφωσης κατά c
Na =23.2±2 ML
AlGaN: ε=-1.5% (μ.ο.) Al content: x~22%
 Quantitative HRTEM
g1
Displacement field
 g2
u x ( r ) 
u (r )
 y 

Strain field Geometrical Phase Method

 u x u x  r r 2πigrrr
 e xx e xy   x y 
I(r)= Ig (r)e
e= =  g
 e yx e yy   u y u y  r r iPg (r)r
Peak Finding   Ig (r)=A g (r)e
 x y 
❖ Identification of intensity maxima phase
by appropriate methodology (e.g. amplitude
r rr r
centre of mass) Pg (r)=-2πgu(r)
❖ Determination of neighbour
relationships

 
Pg1 (r ) = −2 g1xu x (r ) + g1 y u y (r )


❖ Determination of strain with
respect to a reference region

  
Pg 2 (r ) = −2 g 2 xu x (r ) + g 2 y u y (r ) 
 −1
u x ( r )  1  g1x g1 y   Pg1 
u (r ) = − g g 2 y   Pg1 

 y  2  2x
A. Rosenauer, et. al., Ultramicroscopy 72, 121 (1998).
R. Bierwolf, et al. Ultramicroscopy 49, 273 (1993). Hÿtch, et.al., Ultramicroscopy 74 (1998) 131-146
 Eπίπεδη εντατική κατάσταση στην περίπτωση επιταξιακού υμενίου πάνω
σε υπόστρωμα (τετραγωνική διαταραχή).
Επίλυση για εξαγωνικό κρύσταλλο και
ανάπτυξη κατά τη κρυσταλλογραφική
διεύθυνση c = [0001]

C66 = ½(C11-C12)

Συναρμογή στο επίπεδο (in-plane misfit)

Πλεγματικές σταθερές:
➢ Υπόστρωμα (substrate): as, cs 𝑎𝑠 − 𝑎𝑒
➢ Yμένιο (epilayer): ae, ce
𝑓𝑜 =
𝑎𝑒
Άρα η παραμόρφωση του υμενίου στο επίπεδο της επιταξίας είναι:

ε1 = ε2 λόγω συμμετρίας (θα εξηγηθεί στην τάξη)

Αφού σ3 = 0, δηλαδή δεν υπάρχει τάση κατά
τη διεύθυνση ανάπτυξης, ο νόμος Hooke
AlN σ
δίνει σ
σ

GaN GaN

Κατά συνέπεια, η επίπεδη εντατική δημιουργεί παραμόρφωση ε3 κατά τη

διεύθυνση ανάπτυξης:

𝑐 − 𝑐𝑒
όπου 𝜀3 = όπου c η παραμορφωμένη πλεγματική σταθερά του
𝑐𝑒
υμενίου κατά τη διεύθυνση ανάπτυξης.

Και επίσης ισχύει:

𝜀1
Ανάλυση πεδίων τάσεων και παραμορφώσεων με τη
μέθοδο των πεπερασμένων στοιχείων (finite element
analysis)
6.1. Stress concentration

Ανομοιογενής κατανομή των

τάσεων στις γεωμετρικές
ασυνέχειες του υλικού

Το φαινόμενο είναι περισσότερο

επώδυνο στα ψαθυρά υλικά όπου
είναι δύσκολη η ανακατανομή των
τάσεων.

88
6.2 Ανάλυση πεδίων τάσεων και παραμορφώσεων με τη μέθοδο των
πεπερασμένων στοιχείων (finite element analysis)

Λύνουμε τις εξισώσεις για κάθε

ένα στοιχείο και τροφοδοτούμε τη
λύση στο επόμενο.

 P1   k11 k12   u1 
 P  = k  u 
 2   21 22   2 
k
89
 Uncapped InAs QDs on GaAs
InAs QD on (001) GaAs
InAs QD on (211) GaAs

InAs QD

GaAs

Schematic of a pyramidal anisotropic 3D simulation of the out-of-plane elastic strain

QD. of an uncapped InAs QD on (001) GaAs

εzz εxx

Out-of-plane εzz and in-plane εxx elastic strain of a surface InAs QD calculated by
FEM.
Buried InAs QDs on GaAs

InAs QD on (211) GaAs

InAs QD

GaAs

Schematic of a pyramidal anisotropic

QD.

Elastic strain components εzz, εxx calculated

by FEM
InGaAs QWs in GaAs (111) NWs

[111]
GaAs Out-of-plane εzz elastic strain with xIn=0.25 and its
corresponding σzz stress map.

εzz σzz
InxGa(1-x)As
-0.004

0 40 80 (nm)

Schematic of (111)-oriented GaAs

NW comprising two InGaAs QWs
εzz (MPa)
0,004 0 25 50 (nm)
GaAs/AlGaAs Core-Shell Nanowires

AlGaAs shell

GaAs

Schematic of the core-shell structure.

The in-plane σxx stress and εxx elastic

strain in a cross-section of a NW with
35% Al and S/NW = 0.5.
Η πλαστική συμπεριφορά των υλικών
7.1. Πλαστική συμπεριφορά των υλικών
- Μη αντιστρεπτή διεργασία
- Δεν υπάρχει απλός συσχετισμός τάσης – παραμόρφωσης
- Δεν εξηγούνται με απλό τρόπο φαινόμενα όπως η εργοσκλήρυνση, η
πλαστική ανισοτροπία, η ελαστική υστέρηση.
Κατασκευή εμπειρικών – φαινομενολογικών σχέσεων για την πρόβλεψη της
μέγιστης φόρτισης που μπορεί να εφαρμοσθεί σε ένα σώμα χωρίς να
προκληθεί εκτεταμένη πλαστική παραμόρφωση.

95
96
Αν πάρουμε υπόψη τη μείωση της διατομής έχουμε την πραγματική τάση
και παύει σμ>σθ

97
98
99
 Πλαστική Παραμόρφωση μονοκρυστάλλων
Πυκνότητα εξαρμόσεων > ~105 εξαρμόσεις/cm2
Mηχανισμοί πολλαπλασιασμού των εξαρμόσεων
▪Εύκολη ολίσθηση (λίγες εξαρμόσεις)
▪Γραμμές ολίσθησης σε μία διεύθυνση
(φαίνονται με χημική χάραξη)
▪Εξαρμόσεις: απλές – δίπολα -> Pile ups
▪Περιορίζεται: Θερμοκρασία,
«ακαθαρσίες», κακές επιφάνειες
➢Παραβολική, μείωση της ταχύτητας
σκλήρυνσης
➢Εμφάνιση ταινιών ολίσθησης (slip
bands)
➢Eπηρεάζεται μόνο από τη θερμοκρασία
➢Αρχίζει διασταυρούμενη ολίσθηση
(-> μείωση σκλήρυνσης)
➢Η αύξηση της θερμοκρασίας δημιουργεί
πλεγματικά κενά, που ευνοούν την
αναρίχηση των κατ’ακμή εξαρμόσεων
(οι ελικοειδείς δεν έχουν πρόβλημα για
cross-slip)

❖Γραμμική περιοχή,
❖Μεγάλη ταχύτητα αύξησης σκλήρυνσης
❖Δίπολα + pile up που περιβάλλονται
από δευτερογενείς εξαρμόσεις
❖Η αλληλεπίδραση εξαρμόσεων
δημιουργεί ακίνητες (sessile) εξαρμόσεις
-> εμπόδια
❖Εξασθενούν οι γραμμές ολίσθησης
❖Καλύπτει το μεγαλύτερο μέρος της
καμπύλης

100
 Ο λαιμός αλλάζει τις τιμές διατομής κατά την
παραμόρφωση.

Αν πάρουμε υπόψη τη μείωση της διατομής έχουμε την πραγματική τάση

και παύει είναι σm>σθ
102
103
Γραμμές ολίσθησης στην
επιφάνεια
πολυκρυσταλλικού
χαλκού.

104
 Σκλήρυνση διαμέσου της μείωσης του μεγέθους των κρυσταλλιτών

Εξίσωση Hall - Petsch

𝜎𝑦 = 𝜎𝜊 + 𝑘𝑦 𝑑 −1/2

όπου
σy = όριο διαρροής
d = μέση διάμετρος κρυσταλλιτών
σο, ky σταθερές υλικού

Στον καθορισμό των σταθερών παίζει ρόλο η

θερμική κατεργασία / ανάπτυξη που καθορίζει το
είδος των συνόρων κρυσταλλιτών. Π.χ. τα σύνορα
μικρής γωνίας στροφής έχουν μικρή επίδραση,
ενώ οι διδυμίες έχουν ισχυρή επίδραση στην
ολίσθηση. O προσανατολισμός των διεπιφανειών
(texture) επίσης επιδρά σημαντικά.

105
Κράμα 70 Cu = 30 Zn
 Πλαστική παραμόρφωση:
Φαινομενολογικά Κριτήρια διαρροής
για ισότροπα υλικά
7.2. Κριτήρια διαρροής για ελατά & όλκιμα μέταλλα

Πρόκειται για αρχικά εμπειρικές σχέσεις

Ο αποκλίνων τανυστής «ευθύνεται» για την παραμόρφωση.

Άρα τα κριτήρια διαρροής πρέπει να εκφράζονται σε συνάρτηση των

αναλλοίωτων του αποκλίνοντος τανυστή των τάσεων.
Φαινόμενο Bauschinger
Aν φορτίσουµε μεταλλικό δοκίµιο προς µία κατεύθυνση (π.χ. σε εφελκυσµό)
και ξεπεράσουµε το όριο διαρροής του, κατόπιν αποφορτίσουµε και στη
συνέχεια επαναφορτίσουµε το ίδιο δοκίµιο προς την αντίθετη κατεύθυνση
(π.χ. σε θλίψη), το όριο διαρροής κατά την επαναφόρτιση είναι µικρότερο από
το όριο διαρροής κατά την αρχική φόρτιση.

108
 Θυμίζουμε:

Μέση ανηγμ. παραμόρφωση = e = ΔL/Lo

πραγματική (ή φυσική) ανηγμένη παραμόρφωση L dL L
 = = ln
Lo L Lo
Για μικρές παραμορφώσεις: L
 = ln = ln(1 + e)
Lo

e0−3  e0−1 + e1− 2 + e2−3

 0−3 =  0−1 +  1−2 +  2−3
πραγματική τάση

(7.1)

109
 Είδαμε επίσης ότι

ανηγμένη διόγκωση (κλασματική μεταβολή του όγκου)

V (1 + ex )(1 + e y )(1 + ez )dxdydz − dxdydz

= = = (1 + ex )(1 + e y )(1 + ez ) − 1
V dxdydz

Θα υποθέτουμε ότι ο όγκος διατηρείται κατά την πλαστική παραμόρφωση.

(7.2)

(η 1η αναλλοίωτη του τανυστή παραμόρφωσης όταν χρησιμοποιείται η

πραγματική παραμόρφωση)

Επίσης, λόγω της διατήρησης (7.3)

του όγκου
110
Άρα αφού Δ = 0, από την

προκύπτει ν = ½.

111
Κριτήριο διαρροής κατά Tresca

Βασική παραδοχή: Έναρξη πλαστικής ροής σε ένα σημείο της μάζας του
υλικού όταν η μέγιστη διατμητική τάση υπερβεί μια καθορισμένη τιμή.

Μαθηματική έκφραση:

Έστω ότι οι κύριες τάσεις είναι σ1 > σ2 > σ3.

(7.9)

Aν k είναι το όριο διαρροής σε διάτμηση, τότε σ1 – σ3 = 2k

Επειδή ένα κριτήριο διαρροής πρέπει να ισχύει σε κάθε

εντατική κατάσταση, θα είναι για μονοαξονικό εφελκυσμό:

σ1 = σy = Y και σ2 = σ3 = 0

Άρα σ1 – σ3 = Υ = 2k (7.10)

112
 (7.4)

2 (7.5)
113
 (7.6)

(7.6)

114
 (7.7)

(7.8)
όπου Υ = σy το όριο διαρροής σε μονοαξονικό εφελκυσμό, και
k το όριο διαρροής σε καθαρή διάτμηση
(σ1= Υ, σ2 = σ3 = 0)

Σε περίπτωση που δεν έχουμε κύριες τάσεις, η (7.7) γράφεται:

2 2 2 2 + 𝜏2 + 𝜏2
𝜎𝑥 − 𝜎𝑦 + 𝜎𝑦 − 𝜎𝑧 + 𝜎𝑧 − 𝜎𝑧 + 6 𝜏𝑥𝑦 𝑦𝑧 𝑧𝑥 = C

απ’όπου και προκύπτει το 6k2

115
(7.11)

(7.12)

116
ΑΛΛΕΣ ΜΗΧΑΝΙΚΕΣ ΙΔΙΟΤΗΤΕΣ ΚΑΙ ΔΟΚΙΜΕΣ
 Είναι περίπου ίσο με 1.3 της
αντοχής στον εφελκυσμό.

(b, h είναι το πλάτος και το ύψος της

118
ράβδου αντίστοιχα)
119
120
121
122
Εύπλαστη και ψαθυρή θραύση

A. Πλήρης λαίμωση
B. Θραύση με χαρακτηριστική μορφολογία
C. Ψαθυρή θραύση
124
 Τα πλοία Liberty Constance Tipper

Δουλεύοντας στο Engineering Department του Cambridge, η Tipper ανακάλυψε ότι υπάρχει μια
κρίσιμη θερμοκρασία κάτω από την οποία ο χαρακτήρας της θραύσης του χάλυβα μεταβάλλεται
από εύπλαστη σε ψαθυρή. Τα πλοία Liberty, όταν έπλεαν στο Βόρειο Ατλαντικό, υποβάλλονταν σε
τέτοιες χαμηλές θερμοκρασίες που ήταν επιδεκτικά σε ψαθυρή θραύση.

Οι πλήρεις συνέπειες της ανακάλυψής της έγιναν αντιληπτές κατά τη δεκαετία του ’50. Στα
κατοπινά χρόνια το ‘Tipper test’ (notch test) αναδείχθηκε σε μία σημαντική μέθοδο για τον
καθορισμό αυτής της μορφής ψαθυρότητας στο χάλυβα.
Στις αιτίες ψαθυρής θραύσης
συγκαταλέγονται οι χαμηλές
θερμοκρασίες και υψηλοί ρυθμοί
φόρτισης. Το βράδυ της
καταστροφής του Τιτανικού η
θερμοκρασία του νερού ήταν
-2o C και το καράβι ταξίδευε με
μεγάλη ταχύτητα.
 Μέγιστη τάση στη μύτη

Άρα αυξάνοντας την ακτίνα καμπυλότητας r ή μειώνοντας την

απόσταση από την επιφάνεια α, μπορούμε να κάνουμε πιο ακίνδυνη
τη ρωγμή.

Στη μύτη έχουμε είτε ψαθυρή θραύση (σχισμό) είτε πλαστική με

εκπομπή εξαρμόσεων.

127
 Είδη σχισμού – διάκριση μηχανισμών
Τα στερεά μπορούν να υποστούν θραύση υπό την επίδραση σταθερού
ή αυξανόμενου φορτίου με έναν από τους παρακάτω θεμελιώδεις
μηχανισμούς:
❑ Διάρρηξη ατομικών δεσμών από τάσεις διάτμησης (θραύση με
διαχωρισμό - cleavage fracture)
❑ Ανάπτυξη και συνδυασμό κενών ή πλήρης λαίμωση μέσω πλαστικής
ροής (θραύση με ανάπτυξη πλαστικών κενών - fracture by plastic
void growth)
❑ Ανάπτυξη και συνδυασμός κοιλοτήτων από διάχυση ατόμων ή
πλεγματικών κενών που επάγεται από τάσεις (θραύση με έρπυση -
creep fracture)
❑ Εντοπισμένη χημική προσβολή στην άκρη του σχισμού που
υποβοηθείται από το ρυθμό παραμόρφωσης (θραύση από διάβρωση
λόγω άσκησης τάσης - stress corrosion cracking)
Θραύση από σχισμό
Cleavage fracture είναι ο διαχωρισμός που συμβαίνει σε κρυσταλλικά στερεά κατά
μήκος καθορισμένων κρυσταλλογραφικών επιπέδων. Αυτός ο διαχωρισμός γίνεται
από δυνάμεις που είναι αρκετά ισχυρές ώστε να διαρρήξουν ατομικούς δεσμούς.
Στις περισσότερες περιπτώσεις οι εφαρμοζόμενες τάσεις πρέπει να
πολλαπλασιαστούν από συγκεντρωτές τάσεων, όπως σχισμοί, για να φτάσουν στο
ατομικό επίπεδο.

Κυριαρχεί σε υλικά που έχουν ομοιοπολικούς και ιοντικούς δεσμούς. Συμβαίνει

επίσης σε κυβικά ενδοκεντρωμένα (bcc) και εξαγωνικά (hcp) μέταλλα και κράματα.
Δεν συμβαίνει όμως σχεδόν ποτέ σε ολοεδρικά κεντρωμένα κυβικά (fcc) μέταλλα.

α β
Παράδειγμα: στο Al2O3 (κεραμικό) ο τρόπος θραύσης μπορεί εύκολα να μεταβληθεί
από (α) διασωματιδιακή θραύση από διαχωρισμό (transgranular cleavage) σε (β)
ψαθυρή ενδοσωματιδιακή θραύση (brittle intergranular fracture).
130
Θραύση από ανάπτυξη πλαστικών κενών
Όταν ένα υλικό υφίσταται πλαστική παραμόρφωση, τα εγκλείσματα και τα
σωματίδια της δεύτερης φάσης διαρρηγνύονται ή αποκολλώνται από τη μήτρα. Τα
κενά που δημιουργούνται αναπτύσσονται και η θραύση προκαλείται από το
συνδυασμό τους. Αυτή η κατηγορία θραύσης ονομάζεται ινώδης ή πορώδης
θραύση (dimpled fracture), διότι η επιφάνεια της θραύσης αποτελείται από πόρους
που προέρχονται από τα κενά.

Εύπλαστη πορώδης
επιφάνεια θραύσης σε
διαμεταλλική ένωση
Νιοβίου-Αλουμινίου
Η χημεία της θραύσης
Μεταξύ των άλλων επιδράσεων τις οποίες έχει το χημικό περιβάλλον και τα
ιχνοστοιχεία στη διεργασία της θραύσης, υπάρχουν και άλλες διεργασίες που είναι
ιδιαίτερα σημαντικές: 1. Ψαθυροποίηση από προσμίξεις
2. Ψαθυροποίηση από υδρογόνο
3. Θραύση λόγω διάβρωσης από άσκηση τάσης

Ψαθυροποίηση από προσμίξεις

Συγκέντρωση ατόμων προσμίξεων, όπως P, Sn, Sb και As στις διαχωριστικές
επιφάνειες. Ως αποτέλεσμα ο τύπος της θραύσης μεταβάλλεται από εύπλαστη πορώδη
θραύση, πριν την ενίσχυση με προσμίξεις, σε ψαθυρή intergranular θραύση. Τα
συγκεντρωμένα άτομα μπορούν όμως και να ενισχύσουν τις διαχωριστικές επιφάνειες.

Ψαθυροποίηση από υδρογόνο

Πολλά μέταλλα και κράματα ψαθυροποιούνται από το υδρογόνο. Σε πειράματα χαμηλού
ρυθμού παραμόρφωσης, η παρουσία του Η ως πρόσμειξης μειώνει την ευπλαστότητα,
το Η διαλύεται στα μέταλλα και προκαλεί καθυστερημένη θραύση υπό σταθερά φορτία
και οι σχισμοί συνεχίζουν να μεγαλώνουν για χαμηλή τιμή τάσεων.
 ΣΚΛΗΡΟΤΗΤΑ
9 10

8 Η κλίμακα
σκληρότητας του
6 Moh σκληρυμένος χάλυβας
7
Diamond 10
σιδηροπυρίτης
5 Corundum 9
Topaz 8
γυαλί

Quartz 7 λάμα μαχαιριού

4 Feldspar 6 σίδηρος
3
Apatite 5
πλατίνα
Fluorite 4
2 χάλκινο νόμισμα
Calcite 3
1 Gypsum 2 χρυσός, ασήμι
Talc 1 νύχι
 ΣΚΛΗΡΟΤΗΤΑ
Σκληρότητα είναι αυτή η ιδιότητα ενός υλικού που το επιτρέπει να
ανθίσταται στην πλαστική παραμόρφωση, η οποία επάγεται συνήθως με
εισχώρηση. Ο όρος σκληρότητα όμως μπορεί να αναφέρεται επίσης στην
αντίσταση σε κάμψη (bending), απόξεση (scratching), φθορά (abrasion) ή
κοπή (cutting). (Metals Handbook)
Moh
Η σκληρότητα Moh, συσχετίζεται επαρκώς με την σκληρότητα που
υπολογίζεται με την εντύπωση. Κάθε αύξηση της σκληρότητας Moh κατά
μία μονάδα ανταποκρίνεται σε αύξηση κατά 60% της σκληρότητας από
εντύπωση.

Ένα εισερχόμενο σωματίδιο μπορεί να χαράξει ένα υλικό το οποίο είναι

20% μαλακότερο από αυτό.
 Η μέθοδος της στατικής εντύπωσης
(Μέτρηση μικροσκληρότητας - microhardness)
Η μέθοδος αυτή στηρίζεται στην
εντύπωση της επιφάνειας του υπό
μελέτη υλικού και στη μέτρηση του
ίχνους της εντύπωσης.
επιφάνεια

υλικό όγκου
136
 Κυκλική καταπόνηση - κόπωση
❑ Η κόπωση είναι μια μορφή αστοχίας που εμφανίζεται σε δομές που
υπόκεινται σε δυναμικά μεταβαλλόμενες τάσεις (π.χ. γέφυρες,
αεροσκάφη και εξαρτήματα μηχανών).

❑ Υπό αυτές τις συνθήκες, είναι πιθανό η αστοχία να συμβεί σε τάση

σημαντικά χαμηλότερη από τον εφελκυσμό.

❑ Ο όρος κόπωση χρησιμοποιείται επειδή αυτός ο τύπος αστοχίας

εμφανίζεται συνήθως μετά από μια μακρά περίοδο επαναλαμβανόμενου
στρες ή κύκλου πίεσης.

❑ Η κόπωση είναι η μεγαλύτερη αιτία αστοχίας στα μέταλλα, όπου

εκτιμάται ότι περιλαμβάνει περίπου το 90% όλων των μεταλλικών
αστοχιών.
137
 Κυκλική καταπόνηση - κόπωση
❑ Είναι καταστροφική και ύπουλη, συμβαίνει πολύ ξαφνικά και
χωρίς προειδοποίηση.

❑ Η αστοχία κόπωσης είναι ψαθυρή ακόμη και σε όλκιμα μέταλλα,

καθώς υπάρχει πολύ μικρή πλαστική παραμόρφωση.

❑ Η διαδικασία συμβαίνει με την έναρξη και διάδοση ρωγμών, και

συνήθως η επιφάνεια θραύσης είναι κάθετη προς την
κατεύθυνση μιας εφαρμοζόμενης τάσης εφελκυσμού.

138
139
Αντοχή κόπωσης: η τάση στην οποία θα συμβεί αστοχία για
ορισμένο αριθμό κύκλων (π.χ. 107 κύκλοι).

Διάρκεια ζωής κόπωσης : ο αριθμός των κύκλων που προκαλούν

αστοχία σε καθορισμένη τάση.

140
141
142
❑ To φαινόμενο που επικρατεί κατά τον πρωτογενή ερπυσμό είναι η διάχυση των ατόμων στα
σύνορα των κρυσταλλιτών και η κίνηση των εξαρμόσεων. Η αλληλεπίδραση των
εξαρμόσεων και η συνεπαγόμενη δυσχέρεια στην κίνησή τους οδηγεί σε σκλήρυνση του
υλικού.
❑ Κατά το δευτερογενή ερπυσμό, όταν η θερμοκρασία κυμαίνεται μεταξύ 0.3-0.5 του
σημείου τήξεως Tm, σημειώνεται ολίσθηση εξαρμόσεων (υπό την επενέργεια διάτμησης)
ή/και αναρρίχηση αυτών σε νέα επίπεδα ολίσθησης όταν συναντώνται τοπικά εμπόδια.
Έτσι αντισταθμίζεται το φαινόμενο της σκλήρυνσης και το υλικό παραλαμβάνει
παραμορφώσεις σταθερά αυξανόμενες με το χρόνο. Το φαινόμενο χαρακτηρίζεται συνολικά
ως διάχυση ερπυσμού και επιφέρει πλαστική παραμόρφωση.
❑ Κατά τον τριτογενή ερπυσμό, σημειώνεται χωρική διάχυση που οδηγεί σε επιταχυνόμενη
παραμόρφωση του υλικού και τελικά θραύση του.

143
144
145
146
Θραύση από ερπυσμό
Για θερμοκρασίες που ξεπερνούν το 30-50% της θερμοκρασίας τήξης τα μεταλλικά
υλικά υφίστανται συνεχή πλαστική παραμόρφωση «έρπυση» υπό την επίδραση
χαμηλών συνεχών τάσεων. Για τις ίδιες συνθήκες φόρτισης και θερμοκρασίας,
πολλά μέταλλα και κράματα υφίστανται θραύση κατά μήκος των διαχωριστικών
επιφανειών τους με σχετικά χαμηλές ευπλαστότητες όταν φορτίζονται για
παρατεταμένους χρόνους.

Αυτός ο τύπος θραύσης γίνεται με πυρηνοποίηση, ανάπτυξη και συνδυασμό

κοιλωμάτων στις διαχωριστικές επιφάνειες (σύμφωνα με την κοινή χρήση, τα μικρά
κενά που σχηματίζονται στις διαχωριστικές επιφάνειες ονομάζονται «κοιλότητες»
(cavities), για να ξεχωρίζουν από τα «κενά» (voids) που σχηματίζονται σε
εγκλείσματα σε θερμοκρασία δωματίου).

Εκτός από την έρπυση, την κόπωση, τη διάβρωση και αποδόμηση της μικροδομής,
η δημιουργία κοιλωμάτων στις διαχωριστικές επιφάνειες είναι ένας από τους
προεξάρχοντες παράγοντες που περιορίζει τη θερμοκρασία στην οποία μπορεί να
χρησιμοποιηθεί ένα υλικό. Η κοινή αιτία για τα περισσότερα από τα προβλήματα
είναι η αυξημένη κινητικότητα των ατόμων με διάχυση στις υψηλές θερμοκρασίες.
148