Μηχανική των Ρευστών – Υδροστατική 1-1

 ΠΝ Παπανικολάου 2016-17

1. Υ∆ΡΟΣΤΑΤΙΚΗ

1.1 Στατική πίεση σε ακίνητο ρευστό (Pascal)

dA
M p

K.B.
dA’
n φ
f
θ M’
p’

Ο κύλινδρος του σχήµατος ισορροπεί επειδή δεν υπάρχει κίνηση στο ρευστό. Υπάρχει
εποµένως στατική ισορροπία δυνάµεων προς κάθε κατεύθυνση, δηλαδή στην αξονική
όπου όλες οι δυνάµεις διέρχονται από τον άξονα και στη κατεύθυνση ΜΜ’
p ' dA' cosθ − pdA − ρdA(MM') f cos ϕ = 0 ⇔ p '− p = ρ (MM') f cos ϕ
Καθώς Μ→Μ’, p’-p→0 δηλαδή p’=p.
Συµπέρασµα: Η πίεση σε ένα σηµείο ρευστού σε ισορροπία είναι ανεξάρτητη του
προσανατολισµού της επιφάνειας πάνω στην οποία ασκείται (Νόµος του Pascal).

1.2 Εξίσωση της υδροστατικής

dz f
fy fz
p(y) p(y+dy)
z fx fy
dx
y dy
x

Αποµονώνουµε ένα κύβο ακίνητου και οµογενούς ρευστού σε ισορροπία υπό την
επίδραση πεδίου καθολικών δυνάµεων µε επιτάχυνση f = fxi + fyj +fzk. Ισορροπία
δυνάµεων στη διεύθυνση y δίνει
p ( y )(dx × dz ) + ρf y (dx × dy × dz ) − p ( y + dy )(dx × dz ) = 0 .

Όµως p( y + dy) = p( y ) + (∂p / ∂y )dy και η παραπάνω εξίσωση γράφεται ως

∂p
ρf y (dx × dy × dz ) − (dx × dz ) × dy = 0 .
∂y
δηλαδή ρf y − ∂p / ∂y = 0 επειδή (dx × dy × dz ) ≠ 0 . Οµοίως προκύπτει ότι
ρf x − ∂p / ∂x = 0 και ρf z − ∂p / ∂z = 0 . Εποµένως, σε ένα ακίνητο και οµογενές ρευστό
Μηχανική των Ρευστών – Υδροστατική 1-2
 ΠΝ Παπανικολάου 2016-17

που βρίσκεται υπό την επήρεια ενός πεδίου καθολικών δυνάµεων, η εξίσωση της
υδροστατικής ισορροπίας σε διανυσµατική µορφή γράφεται ως
∂p ∂p ∂p
ρ( f xi + f y j + f z k) = i+ j + k ⇔ ∇p = ρ f . (1.1)
∂x ∂y ∂z
όπου ∇p ... είναι η κλίση της πίεσης και
f ... η (καθολική) δύναµη (επιτάχυνση).
Στο πεδίο βαρύτητας της γης υφίσταται µόνον η επιτάχυνση της βαρύτητας (f = -gk),
εποµένως
f x = f y = 0 ⇒ ∂p / ∂x = ∂p / ∂y = 0 ⇔ p = p ( z ) και ∂p / ∂z = dp / dz .

Η εξίσωση της υδροστατικής για ένα ακίνητο οµογενές ρευστό γράφεται ως εξής
dp p
− ρg − =0⇔ + z = σταθερά. (1.2)
dz ρg
Ο υπολογισµός των πιέσεων σε οποιοδήποτε σηµείο ενός ακίνητου ρευστού γίνεται µε
την παραπάνω σχέση (1.2). Συνηθίζεται να αµελούµε την ατµοσφαιρική πίεση
δεδοµένου ότι είναι παντού ίδια, η δε πίεση στην οποία θα αναφερόµαστε στο εξής θα
είναι αυτή που οφείλεται µόνο στην υπερκείµενη µάζα του ρευστού (σχετική πίεση ή
gauge pressure). ∆ηλαδή, στην ελεύθερη επιφάνεια ενός οποιουδήποτε ρευστού η πίεση
θεωρούµε ότι είναι µηδενική. Εποµένως σε ένα οποιοδήποτε σηµείο του ρευστού η
(σχετική) πίεση είναι
p = p total − p a (gauge pressure) προκειµένου περί θετικής πίεσης.
Σε περίπτωση κατά την οποία η απόλυτη πίεση σε ένα ρευστό είναι µικρότερη από την
ατµοσφαιρική συνηθίζεται να θεωρούµε την απόλυτη τιµή της διαφοράς των πιέσεων
που ονοµάζεται πίεση κενού ή vacuum pressure και είναι
pV = p a − ptotal (πίεση κενού ή vacuum pressure).

Παράδειγµα 1.1. Να υπολογιστεί η πίεση σε βάθος h από την επιφάνεια, όπως και στον
πυθµένα δοχείου που περιέχει ακίνητο ρευστό µε πυκνότητα ρ.

z z
(α) (β)

patm patm
O
x
h z = -h
H p1 H

z
x p2
O
Μηχανική των Ρευστών – Υδροστατική 1-3
 ΠΝ Παπανικολάου 2016-17

(α) Θεωρούµε ότι z = 0 στον πυθµένα του δοχείου (σχήµα α). Εφαρµόζοντας την
εξίσωση της υδροστατικής στην επιφάνεια και ένα σηµείο του ρευστού έχουµε ότι
p( H ) p( z )
+H = + z ⇒ p ( z ) = ρg ( H − z ) = ρgh
ρg ρg
επειδή p(H) = 0 (ατµοσφαιρική πίεση).
Στον πυθµένα (z = 0) θέτοντας h = H στη παραπάνω σχέση η πίεση pb είναι
p b = ρgH .

(β) Θεωρούµε ότι z = 0 στην ελεύθερη επιφάνεια του δοχείου (σχήµα β). Εφαρµόζοντας
την εξίσωση της υδροστατικής στην επιφάνεια και ένα σηµείο του ρευστού έχουµε ότι
p(0) p( z) p( z )
+0= +z⇒0= − h ⇒ p( z ) = ρgh
ρg ρg ρg .
Στον πυθµένα (z = -Η) θέτοντας h = H στη παραπάνω σχέση η πίεση είναι
pb = ρgH .
Βλέπουµε εποµένως ότι ανεξάρτητα από το σύστηµα αναφοράς το οποίο θεωρούµε, η
πίεση σε βάθος h από την ελεύθερη επιφάνεια ρευστού µε πυκνότητα ρ είναι
p = ρgh . (1.3)
Από τα παραπάνω προκύπτει ότι η κατά βάθος κατανοµή των πιέσεων σε µια επίπεδη
επιφάνεια µέσα στο ρευστό είναι γραµµική (βλ. σχήµα β).

1.3 Υγρά που δεν αναµειγνύονται.

Στην περίπτωση µη αναµείξιµων ρευστών µε διαφορετική πυκνότητα, η πίεση µπορεί
να υπολογιστεί σε οποιοδήποτε ρευστό εάν προσδιορίσουµε τις πιέσεις στις
διεπιφάνειες.

Παράδειγµα 1.2. Να προσδιορίσετε την κατανοµή των πιέσεων στο κατακόρυφο

τοίχωµα δοχείου που περιέχει λάδι, νερό και γλυκερίνη µε πυκνότητες ρλ, ρν και ργ
αντίστοιχα. Τα πάχη των στρώσεων είναι hλ, hν και hγ.

z=0 p=0

hλ
1
p1
hν p2
2
hγ
p3
3
Μηχανική των Ρευστών – Υδροστατική 1-4
 ΠΝ Παπανικολάου 2016-17

Προφανώς ισχύει η ανισότητα ρλ< ρν < ργ. Η πίεση στην ελεύθερη επιφάνεια (z = 0)
είναι ατµοσφαιρική και η σχετική πίεση θεωρείται µηδενική. Από την εξίσωση της
υδροστατικής
0 p
+ 0 = 1 + z1 ⇒
ρλ g ρλ g
p1 − 0 = ρλ g (0 − z1 ) = ρ λ g (0 + hλ ) ⇒ p1 = ρ λ ghλ .
επειδή z1 = -hλ. Όµοια
p2 − p1 = ρν g ( z1 − z2 ) ⇒ p2 = p1 + ρν ghν = ρ λ ghλ + ρν ghν
και
p3 − p2 = ργ g ( z2 − z3 ) ⇒ p3 = p2 + ργ ghγ = ρλ ghλ + ρν ghν + ργ ghγ .

Η κατανοµή των πιέσεων στο κατακόρυφο τµήµα του δοχείου είναι γραµµική κατά
τµήµα και προκύπτει από τις τιµές τους στις διεπιφάνειες και τον πυθµένα, φαίνεται δε
στο παραπάνω σχήµα.

1.4 Επιφάνειες ίσης πίεσης σε ρευστό που ισορροπεί

Οι επιφάνειες ίσης πίεσης είναι αυτές για τις οποίες dp = 0, δηλαδή
∂p ∂p ∂p
p ( x, y, z ) = σταθ . ⇒ dp = 0 ⇔ dx + dy + dz = 0 (1.4)
∂x ∂y ∂z
και ονοµάζονται ισοθλιπτικές επιφάνειες. Από τις σχέσεις (1.1) και (1.2) εποµένως
προκύπτει ότι
∂p ∂p ∂p
dx + dy + dz = 0 ⇔ ρ ( f x dx + f y dy + f z dz ) = 0 ⇔ f o d r = 0
∂x ∂y ∂z
όπου dr = i dx + j dy + k dz και f = f x i + f y j + f z k .

Αυτό σηµαίνει ότι

f o d r = 0 ⇔ ∇p o d r = 0 (1.5)

δηλαδή ότι η συνισταµένη καθολική δύναµη και η κλίση της πίεσης είναι κάθετες στις
ισοθλιπτικές επιφάνειες.
Παρατήρηση. Σε ακίνητο ρευστό οι ισοθλιπτικές είναι οριζόντιες επιφάνειες! ∆είτε για
παράδειγµα τα συγκουνωνούντα δοχεία του σχήµατος όπου η ελεύθερη επιφάνεια είναι
οριζόντια (p=0).
Μηχανική των Ρευστών – Υδροστατική 1-5
 ΠΝ Παπανικολάου 2016-17

Πιεζόµετρα - µανόµετρα. Πιεζοµετρία εφαρµόζεται εκεί όπου µας ενδιαφέρει να

γνωρίζουµε την πίεση σε ακίνητο ρευστό ή πιεζοµετρικές διαφορές σε ρευστό που
κινείται. Στον παρακάτω πίνακα δείτε διαφόρους τύπους µανοµέτρων.
Βαρόµετρο
Ισοθλιπτική η οριζόντια από Β.
p ( B) = p ( A) + ρ Hg gh = 0 + ρ Hg gh = patm ⇒
patm = ρ Hg gh

patm
h= = 760 mm
ρ Hg g

Απλό πιεζόµετρο
Ισοθλιπτική η οριζόντια απόΑ.
p ( A) = p1 = ρgh1 (+ patm )

Μανόµετρο τύπου U
Ισοθλιπτική η οριζόντια απόΑ.
p2 = p3 = ρ 2 gh2 (+ patm )
p2 = p1 + ρ1 gh1 = p( A) + ρ1 gh1
p ( A) = p2 − ρ1 gh1 = ρ 2 gh2 − ρ1 gh1

∆ιαφορικό µανόµετρο τύπου U

Ισοθλιπτικές οι οριζόντιες απόΑ και Β.
p ( A) = p1
p2 = p1 + ρ1 gh1 ⇒ p1 = p2 − ρ1 gh1
p2 = p3 = p4 + ρ 2 gh2
p4 = p5 + ρ3 gh3 = p ( B) + ρ3 gh3
p ( A) − p ( B) = − ρ1 gh1 + ρ 2 gh2 + ρ3 gh3

Κεκλιµένο διαφορικό µανόµετρο U

p ( A) = p1 − ρ1 gh1
p1 = p2 + ρ 2 gl2 sin θ
p2 = p( B) + ρ3 gh3
p ( A) − p ( B) = − ρ1 gh1 + ρ 2 gl2 sin θ + ρ3 gh3
Μηχανική των Ρευστών – Υδροστατική 1-6
 ΠΝ Παπανικολάου 2016-17
Λάδι

Παράδειγµα 1.3. Για το µανόµετρο του (2)

σχήµατος, εάν pΒ-pΑ = 97 kPa, να προσδιορίσετε 18 cm
το ύψος Η σε εκατοστά. (1)
Hg
Νερό H
3 3
∆εδοµένα: ρ=998 Kg/m , ρλ=827 Kg/m ,
A
ρHg=13600 Kg/m3.
35 cm
Απάντηση B

Εφαρµόζουµε την εξίσωση της υδροστατικής από το σηµείο Α στο (1)

p1 p
+ z1 = A + z A ⇒ p1 = p A + ρg ( z A − z1 ) = p A − ρgH ,
ρg ρg
στη συνέχεια από το (1) στο (2)
p2 p
+ z 2 = 1 + z1 ⇒ p2 = p1 + ρ λ g ( z1 − z 2 ) = p1 − ρ λ g × 0.18
ρλ g ρλ g
και από το (2) στο Β
pB p2
+ zB = + z 2 ⇒ p B = p 2 + ρ Hg g ( z 2 − z B ) = p 2 + ρ Hg g × (0.18 + H + 0.35)
ρ Hg g ρ Hg g
Προσθέτοντας τις τρεις εξισώσεις κατά µέλη έχουµε
p B − p A = − ρgH − ρ λ g × 0.18 + ρ Hg g × (0.18 + H + 0.35) = 97 kPa

απ’ όπου προκύπτει ότι

1  pB − p A 
H=  + ρ λ × 0.18 − ρ Hg × 0.53  = 0.224 m.
ρ Hg − ρ  g 

1.5 ∆υνάµεις από πιέσεις σε επίπεδη επιφάνεια

Η δύναµη που ασκεί ένα υγρό σε µια βυθισµένη επίπεδη επιφάνεια που σχηµατίζει
στερεά γωνία θ µε την ελεύθερη επιφάνεια προσδιορίζεται από τη σχέση
F = ρgt 0 A (1.6)
όπου F ... η κάθετη δύναµη στην επιφάνεια
to ... η απόσταση του κέντρου βάρους της βυθισµένης επιφάνειας από την
ελεύθερη επιφάνεια του ρευστού
ρgto ... η πίεση του υγρού στο Κ.Β. της επιφάνειας και
A ... το εµβαδόν της βυθισµένης επιφάνειας.
Η σχέση αυτή προκύπτει από το ολοκλήρωµα
F = ∫ pdA = ∫ ρgtdA = ρg sin θ ∫ ydA = ρg sin θ ( yo A) = ρgt0 A
A A A

όπου to=yosinθ.
Μηχανική των Ρευστών – Υδροστατική 1-7
 ΠΝ Παπανικολάου 2016-17

z
O
θ
to

yo
xo
A y
K.B.
x

Το σηµείο εφαρµογής της δύναµης πάνω στην βυθισµένη επίπεδη επιφάνεια

προσδιορίζεται από τις σχέσεις
I xx I xx I I 0 + y 02 A
y P = ρg sin θ = ρg sin θ = xx = xx ⇒
p0 A ρg ( y 0 sin θ )A y 0 A y0 A
(1.7α)
I xx0
y P = y0 +
y0 A

και
I xy I xy I xy0 + x0 y 0 A
x P = ρg sin θ = ρg sin θ = ⇒
p0 A ρg ( y 0 sin θ )A y0 A
(1.7β)
I xy0
x P = x0 +
y0 A

όπου I xx = ∫ y 2 dA; I xx = I xx0 + y 02 A και I xy = ∫ xydA; I xy = I xy0 + x 0 y 0 A (Steiner)

A A

xp, yp ... οι συντεταγµένες του σηµείου εφαρµογής της δύναµης

xο, yο ... οι συντεταγµένες του κέντρου βάρους (Κ.Β.) της επιφάνειας
θ ... η γωνία που σχηµατίζεται µεταξύ επίπεδης και ελεύθερης επιφάνειας
πάνω σε ένα κατακόρυφο επίπεδο
Ixx ... η ροπή αδρανείας της επίπεδης επιφάνειας ως προς τον άξονα Οx και
Ixy ... η ροπή αδρανείας της επίπεδης επιφάνειας ως προς τους Ox, Οy
Στην περίπτωση που η επιφάνεια είναι συµµετρική ως προς τον άξονα Oy, τότε xo=0.

Παράδειγµα 1.4 Το ηµικυκλικό θυρόφραγµα του σχήµατος µε άρθρωση κατά µήκος

της διαµέτρου στο Β φράσσει την οπή συγκρατούµενο από οριζόντια δύναµη Ρ στο
ανώτερο σηµείο του Α. Ζητείται να προσδιοριστεί η δύναµη Ρ ώστε να υπάρχει οριακή
ισορροπία του θυροφράγµατος.
Μηχανική των Ρευστών – Υδροστατική 1-8
 ΠΝ Παπανικολάου 2016-17

5m

A Ρ

3m F ΚΒ
B

Απάντηση
Το κένρο βάρους του ηµικυκλίου βρίσκεται σε απόσταση 4R/3π=1.273 m από την
άρθρωση Β, ή 3-1.273=1.727 m από το σηµείο Α. Η οριζόντια δύναµη που ασκείται
στο θυρόφραγµα είναι
πR 2 π × 32
F = p (ΚΒ) × = ρg × (5 + 1.727 ) × = 933 kN
2 2
µε σηµείο εφαρµογής πάνω στον κατακόρυφο άξονα συµµετρίας σε απόσταση από το
ΚΒ
π 8 
0 0 R4 − 
y P = y0 +
I xx
=
I xx
= 6.727 +  8 9π 
y 0 A (5 + 1.727)(πR / 2)
2
(5 + 1.727)(πR 2 / 2)
= 6.727 + 0.0935 = 6.736 m
Για οριακή ισορροπία πρέπει το άθροισµα των ροπών ως προς το Β να µηδενίζεται,
εποµένως

∑M B = 0 ⇔ F × (1.273 − 0.0935) − 3 × P = 0 ⇒ P = 367 kN.

1.6 ∆υνάµεις σε καµπύλες επιφάνειες.

Η συνολική δύναµη που προέρχεται από την πίεση σε µια τυχαία επιφάνεια Α
βυθισµένη σε ένα υγρό υπολογίζεται µε το επιφανειακό ολοκλήρωµα
F= ∫ pd A
A
(1.8)

όπου
p ... η πίεση σε ένα σηµείο της επιφάνειας
dΑ ... (= dΑ n) η στοιχειώδης επιφάνεια
n ... το µοναδιαίο διάνυσµα κάθετο στη στοιχειώδη επιφάνεια.
Μηχανική των Ρευστών – Υδροστατική 1-9
 ΠΝ Παπανικολάου 2016-17

dAz Az
Γ toy
tox dF
dAx dAy

dA Ay

Ax O B x
∆ Az
y

Για τον προσδιορισµό των δυνάµεων από την πίεση υγρών πάνω σε καµπύλη επιφάνεια
είναι ευκολότερο να θεωρήσουµε την προβολή της επιφάνειας σε δύο κατακόρυφα
(Οxz και Oyz) και ένα οριζόντιο (Oxy) επίπεδο, να βρούµε τις αντίστοιχες δυνάµεις και
στο τέλος να τις συνθέσουµε. Εποµένως, θεωρούµε ένα τρισορθογώνιο σύστηµα
συντεταγµένων µε κατακόρυφο άξονα στη διεύθυνση της καθολικής δύναµης g (βλ.
σχήµα). Η οριζόντια συνιστώσα της δύναµης που ασκείται στην επιφάνεια προκύπτει
(ανά κατεύθυνση) από την οριζόντια προβολή της επιφάνειας σε επίπεδο κάθετο στην
διεύθυνση που µας ενδιαφέρει, δηλαδή η οριζόντια δύναµη Fx πάνω στην επιφάνεια στη
διεύθυνση x είναι
dFx = ρgtdAx ⇒ Fx = ∫ ρgtdydz = ρgt 0 x Ax , (1.9α)
A

όπου tox το ΚΒ της προβολής Ax της επιφάνειας στο επίπεδο Οyz. Στη διεύθυνση y η
οριζόντια δύναµη Fy πάνω στην επιφάνεια στη διεύθυνση y είναι
dFy = ρgtdAy ⇒ Fy = ∫ ρgtdxdz = ρgt 0 y Ay (1.9β)
A

όπου toy το ΚΒ της προβολής Ay της επιφάνειας στο επίπεδο Οxz και στη διεύθυνση z η
κατακόρυφη δύναµη Fz πάνω στην επιφάνεια στη διεύθυνση z είναι
dFz = ρg (tdAz )ρgdU ⇒ Fz = ∫ ρgtdydx = ρgU (1.9γ)
A

όπου U ο όγκος του ρευστού από την επιφάνεια ΟΒΓ∆ ως την ελεύθερη επιφάνεια,
δηλαδή το βάρος του υπερκείµενου ρευστού. Η οριζόντια προβολή της επιφάνειας
δέχεται κατακόρυφη δύναµη ίση µε το βάρος του υπερκείµενου στην επιφάνεια υγρού.

1.7 Αρχή του Αρχιµήδη

Εάν ένα σώµα βρίσκεται βυθισµένο µέσα σε ακίνητο νερό, τότε η συνολική δύναµη που
δέχεται από το υγρό είναι κατακόρυφη µε φορά προς την ελεύθερη (ισοθλιπτική)
επιφάνεια και µέγεθος ίσο µε το βάρος του υγρού που εκτοπίζει.
Μηχανική των Ρευστών – Υδροστατική 1-10
 ΠΝ Παπανικολάου 2016-17

Για την απόδειξη αρκεί να θεωρήσουµε µια σφαίρα βυθισµένη στο ακίνητο ρευστό και
να την τµήσουµε µε ένα οριζόντιο επίπεδο που διέρχεται από το κέντρο της (βλ.
σχήµα). Η δύναµη που δέχεται το άνω ηµισφαίριο έχει µηδενική οριζόντια συνιστώσα
λόγω συµµετρίας, ενώ η κατακόρυφη είναι ίση µε το βάρος του υπερκείµενου ρευστού
και έχει φορά προς τα κάτω. Η δύναµη που δέχεται το κάτω ηµισφαίριο έχει µηδενική
οριζόντια συνιστώσα λόγω συµµετρίας, ενώ η κατακόρυφη είναι ίση µε το βάρος του
υπερκείµενου ρευστού και έχει φορά προς τα πάνω. Η διαφορά των δύο κατακόρυφων
δυνάµεων είναι ίση µε το βάρος του ρευστού τον όγκο του οποίου καταλαµβάνει
(εκτοπίζει) η σφαίρα!
z

∆ύναµη στο άνω ∆ύναµη στο κάτω

Άνωση = ηµισφαίριο + ηµισφαίριο

x
y
∆
Παράδειγµα 1.5 1m
Θεωρείστε το θυρόφραγµα πλάτους b του Γ
σχήµατος, µε πάκτωση στο σηµείο A και βάθος H=3m 1m
νερού h. Να προσδιορίσετε τις δυνάµεις και τη Fx
ροπή που ασκούνται στην πάκτωση σαν Β
1m 1m
συνάρτηση των h, b, ρ και g. Να γίνει εφαρµογή 1m
για H = 3 m και b=2m. A MA
Nα αµελήσετε το βάρος του θυροφράγµατος. Ay Ax
3 2
∆εδοµένα: ρ=1000Kg/m , g=9.81 m/s .
Απάντηση
(α) Με βάση τις δυνάµεις που ασκούνται σε κάθε επιφάνεια

Γ Β
FΓ∆ ∆
Β1
FΑΒ
Γ1 Β Α1
Γ FΒΓ
Α

Πιέσεις: p∆ = 0, pΓ = ρgH/3, pΒ = 2ρgH/3, pΑ = ρgH

FΓ∆ = ρgb(Η/3) (Γ∆) /2 = ρgb (H/3) (H/3)√2/2= ρgb H2√2/18
Μηχανική των Ρευστών – Υδροστατική 1-11
 ΠΝ Παπανικολάου 2016-17

Σ.Ε.: (ΓΓ1) = (Γ∆)/3 = Η√2/3

FΒΓ = ρgb (Η/3+2Η/3) (ΒΓ)/2 = ρgbΗ (H/3)√2/2 = - ρgb H2√2/6
Σ.Ε.: (ΒΒ1) = [(ΒΓ)/3]{(2ρgΗ/3+2ρgΗ/3)/( ρgΗ/3+2ρgΗ/3)}
= (H√2/9)(4/3) = 4H√2/27
FΑΒ = ρgb (2Η/3+Η) (ΑΒ)/2 = (5ρgbΗ/3) H/6 =- 5ρgb H2/18
Σ.Ε.: (ΑΑ1) = [(ΑΒ)/3]{(4ρgΗ/3+ρgΗ)/( 2ρgΗ/3+ρgΗ)}= (Η/9)(7/5) = 7Η/45
Ισορροπία δυνάµεων
ΣFx = 0: Ax=(FΓ∆)x+(FΒΓ)x+FAB=ρgb [(H2√2/18)(√2/2)+(H2√2/6)(√2/2)+5 H2/18)
= ρgbH2(1/18 + 1/6 + 5/18) = ρgbH2/2
ΣFy = 0: Ay = (FΓ∆)y - (FΒΓ)y = ρgb[ (H2√2/18)(√2/2)-(H2√2/6)(√2/2))
= ρgbH2(1/18 - 1/6) = -ρgbH2/9
ΣM = 0: MA=(FΓ∆)x(2H/3+H/9)+(FΒΓ)x (H/3+4H/27)+FAB (7H/45)-(FΓ∆)y (2H/9)+(FΒΓ)y(4H/27)
= (ρgb H2/18)(7H/9)+(ρgb H2/6)(13H/27)+(5ρgb H2/18)(7H/45)-
-(ρgbH2/18)(2H/9) + (ρgbH2/6) (4H/27) = (27/162) ρgH3b.
(β) Λύση µε βάση την προβολή επιφάνειας και την αρχή του Αρχιµήδη. Η οριζόντια
δύναµη είναι ίση µε την προβολή της επιφάνειας στο επίπεδο κάθετο στον άξονα x και
έχει µέτρο ίσο µε την πίεση στο Κ.Β. της επιφάνειας επί το εµβαδόν της
H H2
Fx = ρg × (Hb ) = ρg b
2 2
και σηµείο εφαρµογής σε απόσταση Η/3 από τον πυθµένα.
Η κατακόρυφη δύναµη είναι ίση µε το βάρος του εκτοπιζόµενου νερού (αρχή
Αρχιµήδη)
Fy = - F(ΓΓ'∆) + F(ΒΓΓ'∆) = F(ΒΓ∆)
1  2H H  ρgbH 2
Fy = ρg  b =
2 3 3  9

Γ' ∆ Γ' ∆ ∆

FΓΓ'∆ FΒΓΓ'
Γ Γ Γ FΒΓ

+ =
Β Β Β

A A A
µε σηµείο εφαρµογής σε απόσταση 1/3 m = Η/9 από την πλευρά ΑΒ∆. Ισορροπία των
δυνάµεων κατά x και y και µηδενισµός της ροπής ως προς το σηµείο Α δίνει
Μηχανική των Ρευστών – Υδροστατική 1-12
 ΠΝ Παπανικολάου 2016-17

ΣFx = 0 ⇒ Fx - Ax = 0 ⇒ Fx = Ax = ρgH2b/2
ΣFy = 0 ⇒ Fy + Ay = 0 ⇒ Ay = -Fy = ρgH2b/9
ΣM = 0 ⇒ MA = Fx (H/3) + Fy (H/9) = ρgH3b(1/6 + 1/81) = (29/162) ρgH3b
Εφαρµογή: Ax = 88.29 kN, Ay = -19.62 kN, ΜΑ =94.83 kNm

Παράδειγµα 1.6 Αβαρές θυρόφραγµα µε άρθρωση στο σηµείο Α και στήριξη στο
σηµείο Β φράσσει ορθογωνική διώρυγα πλάτους b.
(α) Εάν είναι γνωστή η πυκνότητα του νερού ρ και το µήκος l, να προσδιορίσετε το
ύψος του νερού h, πάνω από το οποίο το θυρόφραγµα θα ανοίξει.
(β) Εάν το βάρος του θυροφράγµατος ανά µονάδα µήκους είναι w και το ύψος του είναι
Η>h, να βρείτε τις δυνάµεις που ασκούνται στη στήριξη (Β) και άρθρωση (Α) για την
παραπάνω στάθµη νερού h.

∆
H Γ
h
Fpy
l
l/2 Fpx
B A h/3
Β A Β A

Απάντηση
(α) Πιέσεις: pΓ = 0
pΑ = ρgh
pΒ = ρgh
∆υνάµεις:
h2
Στο ΑΓ Fpx = ρg b Σ.Ε. σε απόσταση h/3 από το Α
2
Στο ΒΑ Fpy = ρghlb Σ.Ε. σε απόσταση l/2 από το Α

Ισορροπία: ΣΜΑ = 0 ⇒ Fpx (h/3) - Fpy (l/2) = 0

Εποµένως, αντικαθιστώντας τις δυνάµεις προκύπτει
Fpy W2
h2 = 3 l2 ⇒ h = l√3
3 Fpx
Εποµένως F px = ρgl 2 b και F py = 3 ρgl 2 b . Ax
2
W1
Βy Ay
(β) Στο Α υπάρχει άρθρωση και στο Β απλή στήριξη.
Μηχανική των Ρευστών – Υδροστατική 1-13
 ΠΝ Παπανικολάου 2016-17

Θεωρώντας τις αντιδράσεις στα δύο σηµεία και εφαρµόζοντας την ισορροπία δυνάµεων
και ροπών
ΣFx = 0 ⇒ Fpx - Ax = 0 ⇒ Fpx = Ax = ρgh2b/2
ΣFy = 0 ⇒ Fpy + W1 + W2 - By - Ay = 0 ⇒ Ay = Fpy + W1 + W2 - By
ΣMA = 0 ⇒ Byl+ Fpx (h/3) - (W1+Fpy)(l/2) = 0 ⇒
By = (W1+Fpy)(l/2) - Fpx (h/3)/l
= (wl + ρg l2√3 b)/2 – ρg(l√3)2b(l√3)/6l
= (wl + ρg l2√3 b)/2 – (ρg l2√3 b)/2 = wl/2
Εποµένως
Ay = Fpy + W1 + W2 - By
= ρghlb+ (Η+l/2)w
= Ηw + 3(wl + ρghlb)/2

Παράδειγµα 1.7 Κύλινδρος διαµέτρου D φράσσει

διαµήκη σχισµή ολάτους b<D σε δοχείο γεµάτο
νερό όπως στο σχήµα. Εάν οι πυκνότητες του
υλικού του κυλίνδρου και του νερού είναι ρs και ρ
αντίστοιχα, να προσδιορίσετε τις στάθµες του Α’ Α Β Β’
νερού για τις οποίες ο κύλινδρος παραµένει στη
θέση του. θ h
Να γίνει αριθµητική εφαρµογή για D=1m,
φ
b=0.40m, ρs=300 Kg/m3 και ρ=1000 Kg/m3.
Ε ∆ Γ
Απάντηση
Το βάρος του κυλίνδρου ανά µέτρο µήκους είναι
πD 2
B= ρ
4
ενώ η ανωστική δύναµη είναι ίση µε το βάρος του νερού που εκτοπίζει, δηλαδή το
µαυρισµένο όγκο που φαίνεται στο σχήµα ΑΑ’Ε+ΒΒ’Ε. Ο όγκος αυτός είναι ίσος µε
τον όγκο του κυλίνδρου κάτω από την ελεύθερη επιφάνεια Α’Β’Γ∆Ε εάν αφαιρέσουµε
τον όγκο ΑΒΓ∆Ε κάτω από την ελεύθερη επιφάνεια. Μετά από λίγη γεωµετρία και
τριγωνοµετρία προκύπτει ότι
2
b b (θ − sin θ ) D 2
sin ϕ = , cos ϕ = 1 − sin 2 ϕ = 1 −   , A' B' Γ∆Ε =
D D 8
όπου η απόσταση του σηµείου ∆ από την ελεύθερη επιφάνεια y προκύπτει από τη
σχέση
d
y = [1 − cos(θ / 2)]
2
Μηχανική των Ρευστών – Υδροστατική 1-14
 ΠΝ Παπανικολάου 2016-17

 πD 2 ϕ bD 
ABΓ∆Ε = bh + ΕΓ∆ = bh +  − cos ϕ 
 4 2π 2 4 
 πD 2 ϕ bD b
2 
= bh +  − 1−   
 4 2π 2 4 D 
 
Η άνωση έιναι ίση µε το βάρος του κυλίνδρου όταν
πD 2
B−A= ρ s − ( A' B' Γ∆Ε − ABΓ∆Ε )ρ
4
απ’ όπου µε δοκιµές προκύπτει ότι h=0.575 m.
Για µεγαλύτερη στάθµη νερού θα πρέπει να καλυφθεί ο κύλινδρος ώστε το βάρος του
υπερκείµενου νερού να ισορροπήσει την µέγιστη ανωστική δύναµη. Αυτή προκύπτει
όταν τα σηµεία Α και Α’ (όπως και τα Β και Β’) ταυτίζονται, δηλαδή όταν θ=2π-φ.

Ζ Η

Α Β
h
Θ θ

φ
Ε ∆ Γ

Η επίκεντρη γωνία είναι θ=2π-φ και τα µήκη ΑΕ=ΒΓ=Dsin(π/2-φ/2)=0.98 m, όπου

φ=asin(b/D)=23.58o. Το εµβαδόν του κυλίνδρου που υφίσταται άνωση (µαυρισµένο)
είναι
 πD 2 (π + ϕ − sin(π + ϕ )) D 2 
2 × (ΑΘΕ) = 2 ×  −  =0.583 m2.
 4 8 
Εποµένως, η στάθµη του νερού πάνω από τον κύλινδρο θα πρέπει να αντισταθµίζει τη
διαφορά δύναµης Α-Β που στην προκειµένη περίπτωση είναι
 πD 2 
A − B =  0.583 × 1000 − ρ s  g = 347.38 g Ν.
 4 
Το εµβαδόν ΑΒΗΖ πρέπει να είναι 0.34738m2, δηλαδή

(ΑΒΗΖ ) = ΑΖ × ΖΗ − (Ε∆Γ) = ΑΖ × b − (ϕ − sin ϕ ) D

2
= 0.34738 m2
8
απ’ όπου προκύπτει ότι ΑΖ=0.865 m.

Παράδειγµα 1.8 Το φράγµα ΑΒΓ ύψους Η=80 m µε βάση µήκους L=60 m, είναι
κατασκευασµένο από σκυρόδεµα ρ=2200 Kg/m3 και γεµάτο µε νερό. Θεωρώντας ότι η
Μηχανική των Ρευστών – Υδροστατική 1-15
 ΠΝ Παπανικολάου 2016-17

κατανοµή των πιέσεων λόγω διήθησης στη βάση του είναι τριγωνική, να ελέγξετε εάν
θα ανατραπεί. ∆ίδεται ότι η πυκνότητα του νερού είναι 1000 Kg/m3.

∆ Γ

F2z
80 m
F1x
A W B

F3z
60 m

Απάντηση
Οι δυνάµεις που ασκούνται είναι το βάρος του φράγµατος και αυτές από τις πιέσεις στη
βάση ΑΒ και την παρειά ΑΓ. Οι δυνάµεις (ανά µέτρο πλάτους φράγµατος) στο επίπεδο
ΑΓ µπορούν να αναλυθούν σε οριζόντια και κατακόρυφη όπως στο σχήµα. Έχουµε ότι
η πίεση στο Α είναι
p(A)=ρgH=80ρg
Εποµένως
1 1
F1x = ρgH 2 και F3 z = ( ρgH )L
2 2
καθώς επίσης η ανωστική δύναµη (βάρος υπερκείµενου νερού) και το βάρος του
φράγµατος
1 1
F2 z = ρg (LH ) και W = ρ b gLH
2 2
Για να ελέγξουµε την ανατροπή ή άχι του φράγµατος θα πάρουµε την εξίσωση ροπών
των δυνάµεων ως προς το σηµείο Β
H 2L 2L L
M B = F1x × + F3 z × − F2 z × −W ×
3 3 3 3
Με αριθµητική αντικατάσταση προκύπτει ότι
F1x = 31.392 × 10 6 Ν

F3 z = 23.544 × 10 6 Ν

F2 z = 23.544 × 10 6 Ν
W = 51.797 × 10 6 Ν
M B = −198.82 × 10 6 Nm
Εποµένως δεν υπάρχει πιθανότητα ανατροπής του φράγµατος.
Μηχανική των Ρευστών – Υδροστατική 1-16
 ΠΝ Παπανικολάου 2016-17

1.5 Γενικευµένη ισορροπία οµογενούς ρευστού.

Στην περίπτωση κατά την οποία ένα ρευστό κινείται σαν στερεό σώµα (υφίσταται µόνο
µεταθετική κίνηση και όχι σχετική κίνηση των 'ρευστών σωµατιδίων'), µπορούµε να
εφαρµόσουµε τις αρχές της υδροστατικής σαν να επρόκειτο για ακίνητο ρευστό. Στην
προκειµένη περίπτωση πρέπει να θεωρήσουµε ότι το ρευστό ισορροπεί σε κινούµενο
σύστηµα αναφοράς µε σταθερή επιτάχυνση, αντίθετη αυτής που εφαρµόζεται κατά την
κίνηση. Προσθέτουµε εποµένως την αντίστοιχη αδρανειακή δύναµη D'Alembert -fa στο
κινούµενο ρευστό και εφαρµόζουµε την εξίσωση της υδροστατικής λαµβάνοντάς την
υπόψη σε συνδυασµό µε το πεδίο καθολικών δυνάµεων f. Η εξίσωση (1.1) γράφεται ως
εξής
∇p = ρ ( f − f a ) . (1.10)

Παράδειγµα 1.9 Ορθογωνική δεξαµενή µήκους L=3 m και βάθους Η=1 m µεταφέρεται
από όχηµα που µπορεί να αναπτύξει επιτάχυνση µέχρι 2 m/s2. Ποιό το βάθος του νερού
ώστε να µην υπερχειλίσει;
z L
α
-α
H
g-α θ t
θ
g x

Απάντηση
Ισχύει η γενικευµένη εξίσωση της υδροστατικής
∇p = ρ ( f − f a ) = ρ ( − gk − ai )

όπου f = -gk και -a = -ai. Ισχύει επίσης ότι η συνολική δύναµη είναι κάθετη στις
ισοθλιπτικές (ίσης πίεσης) επιφάνειες, δηλαδή ότι
f o d r = 0 ⇔ f x dx + f y dy + f z dz = 0 ⇔ − adx − gdz = 0 .

Ολοκληρώνοντας
a a 2 1 H 1
z=− x + C; = tan θ = ≈ < =
g g 9.81 5 L 3
Το δεξί άκρο της επιφάνειας θα βρίσκεται εποµένως πάνω από τον πυθµένα σε
απόσταση zo καθώς το αριστερό θα βρίσκεται 1 m πάνω από αυτόν (επίπεδο
υπερχείλισης). Ο όγκος του ρευστού στη δεξαµενή παραµένει σταθερός, ίσος µε L×t
ανά µονάδα πλάτους της δεξαµενής. Έχουµε λοιπόν
zo + H a H − zo a 2
L = tL; = ⇒ zo = H − L = 1 − × 3 = 0.39 m
2 g L g 9.81
Μηχανική των Ρευστών – Υδροστατική 1-17
 ΠΝ Παπανικολάου 2016-17

εποµένως
zo + H
t= ≈ 0.70 m
2

Παράδειγµα 1.10 Στο κινούµενο όχηµα του σχήµατος βρίσκεται ένα µπαλόνι µε He
στην άκρη σχοινιού στερεωµένου στο πάτωµα. Ζητείται νε περιγράψετε την κίνηση του
µπαλονιού και τη γωνία που σχηµατίζει το σχοινί µε την κατακόρυφο, όταν το όχηµα
κινείται προς τα δεξιά µε επιτάχυνση α = 5 m/s2. Η επιτάχυνση της βαρύτητας είναι g =
9.81 m/s2, ραέρα = 1.2 Kg/m3, ρHe = 0.1 Kg/m3.

Απάντηση
Ισχύει η γενικευµένη εξίσωση της υδροστατικής
∇p = ρ ( f − f a ) = ρ ( − gk − ai )

όπου f = -gk και -a = -ai. Ισχύει επίσης ότι η συνολική καθολική δύναµη είναι κάθετη
στις ισοθλιπτικές (ίσης πίεσης) επιφάνειες, δηλαδή ότι
f o d r = 0 ⇔ f x dx + f y dy + f z dz = 0 ⇔ − adx − gdz = 0 .

που σηµαίνει
dz a
= − = tan θ .
dx g
Από το διάγραµµα των επιταχύνσεων ισχύει ότι οι ισοθλιπτικές επιφάνειες σχηµατίζουν
γωνία θ = 27ο (tanθ = -a / g) µε την κατακόρυφο, εποµένως το µπαλόνι γεµάτο ήλιο θα
κινηθεί προς τα δεξιά.

-fa

ισοθλιπτική
f fz
θ
θ

Η ανωστική δύναµη είναι κάθετη στις ισοθλιπτικές επιφάνειες. Ισορροπία των

δυνάµεων πάνω στο µπαλόνι όγκου ∀ δίνει
Fx = -a (ρHe - ρα) ∀ = 5.5 ∀ και Fz = -g (ρHe - ρα) ∀ = 10.79 ∀, Τ = (Fx + Fz)1/2 = 12.11 ∀
Μηχανική των Ρευστών – Υδροστατική 1-18
 ΠΝ Παπανικολάου 2016-17

Παράδειγµα 1.11 Ο σωλήνας του σχήµατος U που περιστρέφεται γύρω από το σκέλος
του όπως φαίνεται στο σχήµα µε γωνιακή ταχύτητα 95 rpm (περιστροφές το λεπτό).
Εάν τα σκέλη απέχουν από άξονα σε άξονα απόσταση L = 15 cm και περιέχουν υγρό σε
ύψος L/2 όταν ο σωλήνας είναι ακίνητος, να βρείτε τη στάθµη h του υγρού στον
εξωτερικό σωλήνα.

-α
ισοθλιπτική
g-α
h
g
L/2

Απάντηση
Έχουµε ότι
95 × 2π
ω= = 9.95rad/s
60
και µε την υπόθεση ότι η διάµετρος του σωλήνα d<<L
ω 2r 2 ω 2r 2 9.95 2 × 0.15 2
2h = ⇒h= = = 0.057 m = 5.7 cm .
2g 4g 4g

Παράδειγµα 1.12 Να βρεθεί η δύναµη και ροπή που δέχεται η πάκτωση Α του
θυροφράγµατος πλάτους b στο σχήµα. Το τµήµα ΒΓ∆ είναι ηµικύκλιο µε ακτίνα r. Tα
δύο (µη αναµείξιµα) υγρά είναι πετρέλαιο και νερό µε πυκνότητες 890 Kg/m3 και 1000
Kg/m3 αντίστοιχα.
∆εδοµένα: r = 1m, b = 3m.

Ε Ε

r ∆ ∆
Πετρέλαιο F1x
F1y
r r Ζ
Γ Γ
r F2y
Β
Νερό Β F2x e1
2r e3
e2 Α MΑ FΑx
Α

FΑy
Μηχανική των Ρευστών – Υδροστατική 1-19
 ΠΝ Παπανικολάου 2016-17

Απάντηση
Πιέσεις
p Γ = 2rρ π g
p Α = 2rρ π g + 3rρν g
Οριζόντιες δυνάµεις (ανά µονάδα πλάτους) και µοχλοβραχίονες
1 1 2r 11r
F1x = 2rp Γ = (2r ) 2 ρ π g = 2r 2 ρ π g e1 = + 3r =
2 2 3 3
3r ( p Α + p Γ ) 3r 3r (2 ρ π + 3ρν ) + 2 × (2 ρ π )
F2x = = (4rρ π g + 3rρν g ) e2 =
2 2 3 (2 ρ π + 3ρν ) + (2 ρ π )
Κατακόρυφες δυνάµεις (ανά µονάδα πλάτους) ίσες µε το βάρος του υγρού που
εκτοπίζεται και µοχλοβραχίονας
πr 2
Fy = (F1y + F2y ) =
4r
(ρ π + ρν )g e3 =
4 3π
Εποµένως
 3r 
FAx = (F1x + F2x )b = 2r 2 ρ π g + (2rρ π g + 3rρν g ) b = 341.98κΝ
 2 
πr 2
FAy = bFy = b (ρ π + ρν )g = 43.69kN
4
M A = (F1x e1 + F2 x e2 + Fy e3 )b = 578.79kNm