Η Μέθοδος των Ειδώλων

&
η Εξίσωση Laplace
Βασισμένο στο βιβλίο του D.J. Griffiths (ΠΕΚ)
Η εξ. Laplace 2V (  , , ) = 0 σε σφαιρικές συντεταγμένες

• Θεωρώντας λύση της μορφής :

• Με χωρισμό μεταβλητών:

• Πολλαπλασιάζοντας με τον όρο :

μετά από πράξεις, βρίσκω :

=0
• Χωρίζω ανάλογα με τη μεταβλητή:

1) Η “γωνιακή” Δ.Ε.:

• Οι λύσεις θα είναι της μορφής: Q (ϕ ) = e± i m ϕ με m=ακέραιο = 0, 1, 2, 3, …

• Επίσης : V (r, ϑ, ϕ ) =V (r, ϑ, ϕ ± 2π ) και Q (ϕ) = Q (ϕ ± 2π )  Q(ϕ) μονότιμη

• 2) Η “ακτινική” Δ.Ε.:

• Πολλαπλασιάζω την εξίσωση:

• με r2 και προκύπτει:
• Επομένως, βρισκόμαστε με δύο ακόμα Δ.Ε. :

και

• Αντικαθιστώ το α ( α  0 ) με : α  l(l+1) με l = ακέραιος = 0, 1, 2, 3, …

 και

• Η γενική λύσης U (r ) της ακτινικής Δ.Ε. είναι:

U (r ) = A r l + B r − (l+1)

με τα Α, Β, και l να προσδιορίζονται από τις συνοριακές συνθήκες

• Για τους “έμπειρους” η Δ.Ε. για τη γωνία θ, είναι αναγνωρίσιμη …

• Για τους “λιγότερο έμπειρους”, θέτω : x = cosθ → dx = d(cosθ) = sinθ dθ

• Οπότε : x2 = cos2θ =1− sin2θ → sin2θ = 1 - cos2θ = 1 - x2 → sinθ = (1 - x2 )1/2

• Τελικά, οι εξισώσεις γίνονται:

• Τελικά:

θ  [0, π] ενώ x  [-1, +1]

• Ευτυχώς, τις έχει λύσει ο Legendre, από το 1782 !!!

• Φυσικά αποδεκτές λύσεις υπάρχουν ΜΟΝΟ για ακέραιες του l !!!

• Για m=0, δηλ. όταν υπάρχει αζιμουθιακή συμμετρία, η γενική λύση της V (r,θ )
είναι:

με τους συντελεστές Al και Bl προσδιορίζονται ως συνήθως από τις ΣΣ

• Αν δεν υπάρχουν φορτία στο r = 0  Bl = 0 ∀ l !!!

• Pl(x) είναι τα πολυώνυμα Legendre: (τύπος Rodrigues)

• Για τον προσδιορισμό των συντελεστών Al και Bl χρησιμοποιούνται επιπλέον οι

σχέσεις ορθογωνιότητας για τα πολυώνυμα Pl(x) :

• Όλα τα Pl=αρτια (x) είναι άρτιες συναρτήσεις του x : Pl=αρτια (-x) = + Pl=αρτια (x)

• Όλα τα Pl=περιττά (x) είναι περιττές συναρτήσεις του x : Pl=περιττά (-x) = - Pl=περιττά (x)

• Γενικά: Pl (x) = (-1)l Pl (x)

Παράδειγμα 3.6 (Griffiths): A θ-dependent potential, V(θ)=k sin2 (θ/2) is specified on the
surface of a hollow sphere of radius, R. Find the potential inside the sphere, i.e. for r ≤ R .

Αζιμουθιακή συμμετρία  ΟΧΙ φ-εξάρτηση 

V (R,θ,ϕ) = V (R,θ ) = k sin2 (θ / 2)  2D πρόβλημα !!!

• Η γενική λύση:

• Από ΣΣ:

➢ το V (r,θ) να είναι πεπερασμένο @r=0 (δηλ. όχι q @ r=0)  Bl=0 l

➢
• Προσδιορισμός των Al :

•  Pl′ (cosθ ) (με l′ ≠ l) και ολοκληρώνω ως προς θ (d cosθ=sinθ dθ) από θ = 0 ως π :

με :

 

• Όμως :

αφού : P0(cosθ)=1 και P1(cosθ)=cosθ

• Οπότε το ολοκλήρωμα γίνεται:

και όλα τα άλλα Al θα ισχύει: Al=0 για l>1 (l2)

• Οπότε η γενική λύση θα είναι:

με : A = k/2 και A1 = −k/2R

• ή: για r  R και V(θ)=k sin2 (θ/2)

Παράδειγμα 3.7 (Griffiths): Όπως και το προηγούμενο αλλά να προσδιοριστεί το δυναμικό
στον χώρο εκτός της σφαίρας, δηλ. για rR.

• Η εξ. Laplace :

• Η γενική λύση:

• Από ΣΣ:

➢ το V (r,θ) πρέπει να είναι πεπερασμένο για r →   Al = 0 l 

➢ Για r=R :

• Προσδιορισμός των Bl :  με Pl′ (cosθ ) (με l′ ≠ l)

και ολοκληρώνω ως προς θ (d cosθ = sinθ dθ) από θ=0 ως π
• Κάνοντας πράξεις προκύπτει:


• Οπότε τελικά :

ενώ όλα τα άλλα Bl : Bl = 0 για l > 1 (δηλ. l  2)

• Οπότε η γενική λύση θα είναι:

• ή για r  R και V(θ)=k sin2 (θ/2)

• Επομένως:

• για r  R :

• για r  R :

• Για r=R οι δύο εκφράσεις δίνουν το ΙΔΙΟ, (αφού το V είναι συνεχής συνάρτηση !!! )
Παράδειγμα 3.8 : An (initially) uncharged metal sphere of radius R is placed in an otherwise
uniform electric field E=Eo z. A surface charge distribution σ(r,θ) will result, with +q excess free
surface charge in the “northern” hemisphere and −q excess free surface charge in the
“southern” hemisphere. The induced surface charge distribution, in turn, distorts/changes the
electric field in the neighborhood of the sphere. Find the potential for r > R.

• Αζιμουθιακή συμμετρία : V (r,θ ,ϕ ) → V (r,θ)

• Η σφαίρα είναι μια ισοδυναμική (οποιουδήποτε δυναμικού), έστω V (r = R, θ )

• Μακριά από τη σφαίρα:

(με: )

• Επομένως:

(με z=r cosθ, C=σταθερά )

• Το ισημερινό επίπεδο της σφαίρας, και ΟΛΟΚΛΗΡΟ το xOy επίπεδο (λόγω

συμμετρίας):

V (r = R, θ=π/2) = 0 και  C=0  V ( r →  ) = −E0 z

• Άρα, η γενική λύση είναι:

Προσοχή: τα Bl εδώ είναι γενικά  0

αφού δεν ψάχνουμε λύσεις @r=0 , αλλά για r > R

• Επιπλέον: επειδή μακριά από σφαίρα ισχύει: V (r,θ) = −E0 z = −E0 r cosθ  Al  0

• Για r=R, από ΣΣ :

 ή
• Οπότε η V(r, θ) γίνεται :

• Για r >> R : (R 2l+1 /rl+1 ) → 0 άρα:

• Επειδή δε: P1 (cosθ) = cosθ 

• Άρα:

• Και η γενική λύση θα είναι:

• Από την έκφραση του V(r, θ) υπολογίζεται το πεδίο:

  1    2R3   R3 
E = −V ( r, ) = −  rˆ + ˆ V ( r, ) = E0 1 + 3  cos  rˆ − E0 1 − 3  sin 
ˆ
 r r    r   r 

• Η επιφανειακή πυκνότητα :

• σ(θ) >0 : το βόρειο ημισφαίριο και σ(θ) < 0 : το νότιο ημισφαίριο

• Το επαγόμενο φορτίο στο βόρειο ημισφαίριο :

• Αντίστοιχα, το επαγόμενο φορτίο στο νότιο ημισφαίριο θα είναι: -3 π ε0 E0

• Το συνολικό φορτίο είναι προφανώς: 0

• Η αφόρτιστη αγώγιμη σφαίρα μεταβάλλει το ομογενές πεδίο κατά :

Παράδειγμα 3.9 : A specified surface charge density σ0 (θ )= kcosθ is “glued” over the surface of
a spherical shell of radius R. Find the resulting potential inside and outside the sphere.

• Διακρίνω 2 περιοχές : ΜΕΣΑ & ΕΞΩ από τη σφαίρα

• ΜΕΣΑ : r  R

• Θα ισχύει:

δηλ. l πρέπει: Bl =0

γιατί αλλιώς:

1 / rl+1→  @r=0 , ενώ θα πρέπει να ισχύει ότι: V(r=0, θ) = πεπερασμένο

Παράδειγμα 3.9 : A specified surface charge density σ0 (θ )= kcosθ is “glued” over the surface of
a spherical shell of radius R. Find the resulting potential inside and outside the sphere.

• Διακρίνω 2 περιοχές : ΜΕΣΑ & ΕΞΩ από τη σφαίρα

• ΜΕΣΑ : r  R

ΕΞΩ : r  R

• Θα ισχύει:

δηλ. l πρέπει: Al =0

γιατί αλλιώς: rl→  καθώς το r→ δηλ: V(r→ , θ) → 0

• Το δυναμικό είναι συνεχής συνάρτηση, και για r=R θα πρέπει:

 

• Στην επιφάνεια: σ0(θ) = k cosθ

• Η κάθετη παράγωγος του V για r=R: είναι ασυνεχής….

• Οπότε:

• Και : με :
• Οπότε τελικά προκύπτει:

• Επομένως:

 ΜΟΝΟ ο l=1 όρος ΕΠΙΖΕΙ, δηλ. ο όρος: P1( cosθ ) = cosθ

• ΟΛΟΙ οι όροι με Al = Bl = 0 για όλα τα l  1


• Οπότε το δυναμικό είναι:

• Αν k =3ε0 E0 , τότε: σ0(θ) = k cosθ = 3ε0 E0 cosθ

και :

• Δηλαδή, μέσα στη σφαίρα, το πεδίο Ε είναι παντού ΣΤΑΘΕΡΟ &

ΟΜΟΓΕΝΕΣ.
• Απόδειξη

• Παρόμοια αποδεικνύεται ότι :

Για προχωρημένους ή περίεργους (???)
• Στα 3D προβλήματα, αν υπάρχει εξάρτηση από την γωνία φ : m2  0, χρησιμοποιείται η
Associated Legendre' Equation (A. L. E. ) :

με τις λύσεις να δίνονται από τα Associated Legendre' Polynomials (A. L. E. ’s) :

με: m =  ακέραιο  0 ( m = 1, 2, 3, …) και επιπλέον: –l  m  + l

 m = -l, -l+1, -l+2, … , -2, -1, 0, 1, 2, … , l-2, l-1, l

και και
• και οι λύσεις να έχουν την γενική μορφή:

• Οι συναρτήσεις Ylm ονομάζονται: Spherical Harmonics

• Οι κανονικοποιημένες σφαιρικές αρμονικές ορίζονται ως εξής:

• Οι σφαιρικές αρμονικές είναι κανονικοποιημένες ως ακολούθως:

• Ισχύει επίσης η ακόλουθη ιδιότητα:

• Για δεδομένο l, oι σφαιρικές αρμονικές είναι

πολυώνυμα βαθμού l για τα sinθ και cosθ .

• Μερικές χαμηλής τάξης σφαιρικές αρμονικές

Η Γενική Λύση της Εξ. Laplace 2V (  , ) = 0 σε Σφαιρικές Πολικές Συντεταγμένες

• Γενική μορφή λύσης:

• Οι συντελεστές Alm και Blm προσδιορίζονται από τις ΣΣ στις σφαιρικές επιφάνειες

• Αν V = V (θ ,ϕ ) σε μια επιφάνεια, π.χ. για r=a (χωρίς φορτίο στο r=0, δηλ. Blm=0) :

 στην επιφάνεια δηλ. για : r=a

και :

• Στον βόρειο πόλο (δηλ. για θ=0) :

με :