เรียบเรียงโดย ผศ.สพ.ญ.ดร.

ชุลีพร ศักดิ์สง่าวงษ์
อ.นิศารัตน์ เลิศสมพร (นักวิชาการพัฒนาชุมชนปฏิบัติการ)
1
2
 กลุ่มคนที่อยู่รวมกันเป็ นสังคม อาศัยอยู่ในบริเวณ
ชุมชน เดียวกัน มีความสัมพันธ์ ระหว่ างกัน และมี
คืออะไร? ผลประโยชน์ ร่วมกัน

- คน (People)
องค์ ประกอบ - ความสนใจร่วมกัน (Common Interest)
- อาณาบริเวณ (Area)
ของชุมชน - การปฏิบัติต่อกัน (Interaction)
- ความสัมพันธ์ของกลุ่มชน (Relationship)
3
 คือ กระบวนการเข้ าสู่ชุมชน เพื่อศึกษา
การ สภาพปั ญหาและความต้ องการของชุมชน
วินิจฉัย อย่ างเป็ นระบบ เพื่อนาไปสู่การแก้ ไข
ชุมชน ปั ญหาของชุมชน จนนาไปสู่การพัฒนา
ตามแนวทางที่เหมาะสมของแต่ ละชุมชน
4
 1. ชุมชนมีประชากรจานวนมาก
2. มีปัญหาและความต้ องการที่หลากหลาย
ทาไมต้ อง - บางปัญหาเป็ นปัญหาทีค่ นในชุมชนสามารถแก้ ไขได้
เอง
วินิจฉัย - บางปัญหาต้ องอาศัยความร่ วมมือระหว่ างหน่ วยงาน
ชุมชน กับชุมชน
- บางปัญหาต้ องให้ หน่ วยงานทาให้
3. บางปัญหาที่มีความจาเป็ น เร่ งด่ วน
5
 1. ประวัตชิ ุมชน ซึ่งครอบคลุมถึงประวัตคิ วามเป็ นมา
ข้ อมูลที่เป็ น แหล่ งที่มา (ย้ ายมาจากที่ใด) สาเหตุขอบการย้ ายวัฒนธรรม
ดัง้ เดิม เชือ้ ชาติเดิม
ประโยชน์ 2. โครงสร้ างของสังคมในชุมชน คือ การปกครองของชุมชน
ผู้นา (ทัง้ ผู้นาที่เป็ นทางการ และไม่ เป็ นทางการ) โครงสร้ าง
ในการ องค์ กรชุมชน
วินิจฉัย 3. โครงสร้ างทางเศรษฐกิจของชุมชน
อาชีพ รายได้ ของคนในชุมชน
ชุมชน กาลังการผลิต ลักษณะการผลิต
ความสัมพันธ์ ทางเศรษฐกิจกับสังคมภายนอก เช่ น เครื อข่ ายทางการค้ า
ระหว่ างชุมชน การซือ้ -ขายปั จจัยการผลิต ฯลฯ
6
 4. โครงสร้ างทางประชากร
- การกระจายในเรื่ อง อายุ เพศ
ข้ อมูลที่เป็ น - ลักษณะการเกิด การตาย และการย้ ายถิ่น
5. การศึกษา
ประโยชน์ - ระบบการศึกษาในชุ มชน ทั้งการศึกษาในระบบและนอกระบบ
- ลักษณะการรับเข้ าการศึกษา / ระดับการศึกษาสู งสุ ด
ในการ - อัตราการอ่านออกเขียนได้ /คิดเลขอย่ างง่ าย
วินิจฉัย 6. สภาพทางสาธารณสุ ขของชุ มชน
- ระบบบริการสาธารณสุ ขในท้ องถิ่น ทั้งแบบสมัยใหม่ การรักษาพืน้ บ้ าน
ชุมชน แผนโบราณ และไสยศาสตร์
- การเจ็บป่ วย/ ตาย / พิการ และลักษณะการใช้ บริการสาธารณสุ ขของชุ มชน
- พฤติกรรมเกีย่ วกับสุ ขภาพอนามัยของคนในชุมชน
7
การวินิจฉัย
ชุมชนต้ อง
อาศัยปัจจัย
ต่ างๆ ดังนี้

8
การวินิจฉัย
ชุมชนต้ อง
อาศัยปัจจัย
ต่ างๆ ดังนี้

9
 การเตรียมการวินิจฉัยชุมชน
การสร้ างความเข้ าใจเกี่ยวกับวัตถุประสงค์
การเตรี ยมความพร้ อม รายละเอียดต่ างๆ ในการดาเนินงานให้ แก่
ตนเองและทีมงาน ตลอดจนประชาชนในชุมชน
สารวจสภาพภูมิประเทศ ภูมิสังคม
การเตรี ยมพื ้นที่ สร้ างความคุ้นเคย/รู้ จัก กับคนในชุมชน

การแบ่ งหน้ าที่การทางาน การเตรี ยม

การเตรี ยมผู้ปฏิบตั ิงาน ข้ อมูล ประเด็นเนือ้ หา

การเตรี ยมแบบสอบถามและเครื่ องมือ แบบสัมภาษณ์ แบบสอบถาม

กล้ องถ่ ายรู ป เครื่ องบันทึกเสียง
ต่างๆ ที่ใช้ ในการเก็บรวบรวมข้ อมูล
10
11
12
13
(ข้อมูลทุติยภูมิ)
14
(ข้อมูลทุติยภูมิ)
15
16
17
18
19
20
 ตัวอย่ าง
เทคนิคการ
ได้ มาซึ่ง
ข้ อมูล

21
22
การจัดเวทีสาธารณะ หรื อเวทีประชาคม สามารถดาเนินการได้ ทั้งในกระบวนการจัดเก็บข้อมูล คืนข้อมูล
23

จัดลาดับความสาคัญ และการระดมความคิดในการจัดทาแผนงาน/โครงการ
24
➢ การจัดระเบียบของข้ อมูล แล้ วนาข้ อมูลตีความ
➢ การวิเคราะห์ข้อมูลจะมีคณ ุ ภาพหรื อไม่ ขึ ้นกับความถูกต้ อง ครบถ้ วนของข้ อมูล
➢ การวิเคราะห์ข้อมูล สามารถใช้ กระบวนการสถิติ (กรณีการเก็บข้ อมูลเป็ นเชิงปริ มาณ) ซึง่
วิธีการทางสถิติจะทาให้ เห็นความสัมพันธ์เชิงเปรี ยบเทียบ และทาให้ เข้ าใจได้ ง่าย
➢ ผู้วิเคราะห์ข้อมูลจะต้ องมีความเป็ นกลาง การวิเคราะห์ข้อมูลต้ องยึดถึงหลักความเป็ นจริ ง
โดยอิงจากข้ อมูลที่ได้ มา

25
26
27
 ตัวอย่ างการแปลผล และสรุปผลสาหรับคืนข้ อมูลให้ ชุมชน
รายได้เฉลีย่ ทัง้ หมด 64,372.70 บาท/คน/ปี
84,609.38
ม.6 บ้านโนนภูดิน 80,684.44
79,966.47
ม.8 บ้านห้วยทราย 77,514.11
72,061.16
ม.17 บ้านโนนศรีสง่า 70,603.45
70,603.45
ม.18 บ้านนารวงทอง 69,020.83
68,179.35
ม.12 บ้านห้วยสงคราม 66,777.24
63,673.74
ม.7 บ้านโคกสะอาด 60,669.88
57,495.45
ม.15 บ้านทรายทอง 56,052.80
54,736.67
ม.5 บ้านไทรงาม 48,853.19 28

- 10,000.0020,000.0030,000.0040,000.0050,000.0060,000.0070,000.0080,000.0090,000.00
 ตัวอย่ างการแปลผล และสรุปผลสาหรับคืนข้ อมูลให้ ชุมชน
การเก็บข้อมูลจานวนคนที่ด่มื สุราในพื้นที่ระดับตาบล จากแบบสารวจ จปฐ. ปี 2562

ไม่ผ่านเกณฑ์ 1,020 คน
คิดเป็ น 15.32 %
ผ่านเกณฑ์ 100
%

จานวนที่สารวจ 6,656 คน
ผ่านเกณฑ์ 5,636 คน
29
 ตัวอย่ างการแปลผล และสรุปผลสาหรับคืนข้ อมูลให้ ชุมชน
การเก็บข้อมูลจานวนคนที่ด่มื สุราในพื้นที่ระดับตาบล จากแบบสารวจ จปฐ. ปี 2562
180 160
160
140 131 121
120 97
100 88
74
คน

80
60 50 47 45 45 44 38 33 27
40
20 10 10
0

30
31
32
33
34
 ตัวอย่ างการจัดลาดับความสาคัญของปัญหา
การจัดลาดับความสาคัญของปัญหา
สามารถทาได้โดย ปัญหา ข้ อมูลทางสถิติ ลาดับความสาคัญ

มลภาวะทางอากาศ 3.21 % 4
1. ใช้ข้อมูลสถิติจากการ
วิเคราะห์ข้อมูลประกอบการ ความยากจน 11.38 % 1
จัดลาดับความสาคัญ ยาเสพติด 9.51 % 2
2. เวทีประชาคม โดยใช้
กระบวนการมีส่วน ผูส้ ู งอายุไม่มีอาชีพ/ 6% 5
ร่วมของคนในชุมชนในการร่วมคิด รายได้
ร่วมตัดสินใจ น้ าท่วม 11.82 % 35 3
36
- โครงการที่คนในชุมชนสามารถแก้ไขได้เอง
เช่น ทาฝาย ปรับภูมิทัศน์ ปรับปรุงศูนย์เรียนรู้ รณรงค์การออกกาลังกาย ฯลฯ
- โครงการที่อาศัยความร่วมมือระหว่างหน่วยงานกับชุมชน
เช่น การจัดตั้งและพัฒนากลุ่มอาชีพ การป้องกันและแก้ไขปัญหายาเสพติด
การแก้ไขปัญหาความยากจน ฯลฯ
- โครงการที่หน่วยงานทาให้
เช่น โครงการที่เกี่ยวข้องกับโครงสร้างพื้นฐาน ทาถนน ท่อระบายน้า ฯลฯ
37
38
39
 การวินิจฉัยชุมชนต้ องรู้
วัตถุประสงค์ - >สารวจข้ อมูลไปเพื่ออะไร

สรุป 1. ข้อมูลที่ตอ้ งการมีอะไร

2. ต้องหาข้อมูลจากแหล่งใด/กลุ่มเป้าหมายคือใคร
การวินิจฉัย 3. จะใช้วธิ ีใดในการเก็บรวบรวมข้อมูล
4. ใช้เครื่ องมืออะไรเก็บ
ชุมชน 5. รวบรวมข้อมูลวิเคราะห์อย่างไร
6. สรุ ปผลอย่างไร
40
41
42
43
44
45
46
47
48
49
50
51
นักศึกษาทาใบงานที่ 8 (งานกลุ่ม)

52
 ใบงานที่ 8
จากการศึกษาข้อมูลทุติยภูมิจากแผนพัฒนาหมู่บ้านของหมู่บ้านแห่งหนึ่งในจังหวัดขอนแก่น พบปัญหาที่สาคัญ
ของหมู่บ้าน ดังนี้
1. ปัญหาความยากจน
2. ปัญหาน้าแล้ง /น้าท่วม
3. ปัญหาประชาชนขาดการร่วมมือในการป้องกันและควบคุมโรคในชุมชนอย่างจริงจัง
4. ประชาชนขาดความรู้ในการใช้สารเคมีทาการเกษตร
5. ปัญหาเยวชนในหมู่บ้านติดยาเสพติด
6. ปัญหาเยาวชนเรียนไม่จบการศึกษาภาคบังคับ
7. ปัญหาผู้สูงอายุ/ผู้พิการในหมู่บ้านไม่มีผู้ดูแล
8. ปัญหาความขัดแย้งของคนในชุมชน คนในชุมชนแบ่งฝักฝ่าย
9. ปัญหาประชาชนขาดความรู้ในการประกอบอาชีพ/พัฒนาผลิตภัณฑ์ชุมชน
53
10. ปัญหาการขาดงบประมาณ สื่อการเรียนการสอนไม่เพียงพอ
 ใบงานที่ 8 (ต่อ)
หากผู้เรียนต้องลงพื้นที่เพื่อแก้ไขปัญหาในหมู่บ้านดังกล่าว ผู้เรียนจะ
เลื อ กแก้ ไ ขปั ญ หาใด โดยเลื อ กมา 2 ปั ญ หาแล้ ว น าปั ญ หาที่ เ ลื อ กมา
วิเคราะห์หาสาเหตุของปัญหา มีวิธีการเก็บข้อมูลหรือสืบค้นข้อมูลได้จาก
แหล่งใดบ้าง ใช้เครื่องมืออะไรในการศึกษาปัญหาชุมชน และผู้เรียนจะมี
แนวทางการแก้ไขปัญหานั้นอย่างไร

54
ปั ญหา สาเหตุของปั ญหา วิธีการเก็บข้อมูล/ เครื่องมือที่ แนวทางการ
ค้นหาข้อมูล ใช้ศึกษา แก้ไขปั ญหา
ชุมชน

55
56