ANATOMIJA

ŠEMATSKA STRUKTURA ĆELIJE

Ćelija se sastoji od pojedinih delova, ali svaka ćelija ne mora da sardžisve delove, sastoji se od sledećih
delova:

CITOPLAZMA-to je materija složene građe u kojoj se nalaze brojne organelle, u kojoj se nalaze sledeće structure:
mitohondrije, goldžijev aparat, osnovna citoplazma I centrozom.

ĆELIJSKA OPNA- to je opna koja obavija ćeliju ali to nije neka nepromenjivi čvrst oklop već promenjiv sloj
citoplazme koji obavlja mnoge važne funkcije.

JEDRO-je deo ćelije ovalnog oblika okružen citoplazmom I odvojen od nje jedarnom opnom koja ima ulogu
sličnu kao ćelijska opna.

TRANSPOR MATERIJA KROZ ĆEL. MEMBRANU-najvažniji mehanizmi transporta materije kroz

membrau ćelija su DIFUZIJA, OSMOZA, AKTIVNI TRANSPORT, OLAKŠANA DIFUZIJA.

MORFOLOŠKE I FUNCIONALNE KARAKTERISTIKE TKIVA: izgradnji čovečijeg tela učestvuju četiri

osnovne vrste tkiva:

EPITELNO TKIVO- ovo tkivo pokriva spoljašnju I oblaže unutrašnju površinu tela.

POTPORNO TKIVO—ovo tkivo gradi skelet čovečijeg tela, omotače, veze, fascije, tetive.

VEZIVNO TKIVO: izgrađuju vretenaste ćelije, međućelijska supstanca I vezivna vlakna.

HRSKAVIČAVO TKIVO: odlikuje obilnom međućelijskom supstancijom u kojoj se nalaze elastična I

kolagena vlakna, I hrskavičave ćelije.

KOŠTANO TKIVO: za ovo tkivo karakteristična je međućelijska supstancija unutar koje se nalaze kolagena
vlakna prožeta solima kalcijuma.

MIŠIĆNO TKIVO: se odlikuje sposobnošću grčenja I opuštanja. Deli se na glatko, poprečno- prugasto I
srčano.

NERVNO TKIVO: nervno tkivo gradi veliki broj nervnih ćelija.

TELESNE TEČNOSTI:

Ukupna količina vode u organizmu varira 50-75% telesne mase. Telesnu tečnost čine ćelijska I ekstraćelijska
voda. Ekstraćelijska voda moze biti vaskularna voda. A intraćelijske vode ima najvise u organizmu I ona čini
55-60% telesne vode.

LOKOMOTORNI SISTEM

kosti I zglobovi čine PASIVNI deo lokomotornog sistema. AKTIVNI deo lokomotornog sistema predstavlja
mišićni sistem.

OSTEOLOGIJA- Ova nauka izučava kostani system, skelet čovečijeg tela. Koštani system ima mehaničnu
ulogu koja se sastoji u zaštiti I potpori mekih tkiva I organa.

1
Skelet odraslo čoveka ima više od 200 kostiju koje se na osnovu građe dele na duge, kratke, pljosnate I
mešovite.

KOSTI GLAVE- Kosti glave čine kosti lobanje I kosti lica.

KOSTI LOBANJE-

KOSTI LOBANJE (ossa cranii)izgrađuju koštanu lobanjsku duplju na kojoj se opisuju krov I baza lobanjske
duplje . neparne kosti lobanje su: čeona kost, sitasta kost, klinasta kost. Parne kosti lobanje su slepoočna kost
I temena kost.

ČEONA KOST-( OS FRONTALE)učestvuje u izgradnji prednjeg dela krova I baze lobanje

TEMENA KOST-( OS PARIETALE) je u obliku četvrtaste koštane ploče I nalazi se u središnjem delu krova
lobanje.

POTILJAČNA KOST- (OS OCCIPILATE) izgrađuje zadnji deo krova I baze lobanje u središnjem delu ove
kosti uočava se veliki kružni otvor, preko kojeg su neposrdno spojeni lobanjska duplja I kičmeni kanal.

SITASTA KOST ( OS ETHMOIDALE) je prednje lobanjske duplje, očne I nosne duplje, posmatrana s preda
ova kost je u obliku terazija, tako da se na ovoj kosti opisuju horizontalni, vertikalni I dva bočna dela.

KLINASTA KOST( OS SPHENOIDALE) je neparna kost koja je poput klina umetnuta između susednih
kostiju ispred nje su čeona I sitasta kost bočno su slepoočne kosti i pozadi je potiljačna kost.

SLEPOOČNA KOST (OS TEMPORALE) je parna kost koja zgradjuje bočne delove krova lobanje I srednji
deo baze lobanje, slepoočna kost sastoji se od tri dela: ljuskastog, bubnog I petroznog.

KOSTI LICA (ossafaciei)

Kostur lica izgrađuje 15 kostiju od kojih su tri neparne I 6 parnih.

Neparne: kosti lica su donje vilica, ralo, I podjezična kost.

Parne kosti lica su: gornja vilica, nepčana kost, jabučna kost, nosna kost, suzna kost, I donja nosna školjka.

GORNJA VILICA: je parna središnja kost lica na kojoj se opisuju telo, I četiri nastavka.

DONJA VILICA: JE NEPARNA KOST LICA koja se sastoji od tela I grane donje vilice.

KOSTI TRUPA

KIČIMENI STUB( COLUMNA VERTEBRALIS) predstavlja deo skleta koji se pruža, od baze lobanje,
zadnjom stranom vrata I trupa do karličnih kostiju. Kičmeni stub izgrađuju 33-34 kičmena pršljena koji su
međusobno spojeni, pršljenovi se dele na 7 vratnih 12 grudnih 5 slabinskih, 5 krsnih koji su međusobno srasli
u krsnu kost I 4-5 trtičnih.

KOSTI GRUDNOG KOŠA- grudna kost izgrađuje središnji deo prednjeg zida grudnog koša.

Rebra- su duge kosti kojim ima 12 pari u obliku su luka ispupčenog u polje.

KOSTI GORNJIH EKSTREMITETA( OSSA MEMBRI SUPERIORIS)

2
Kosti gornjeg ekstremiteta ili ruke čine kosti ramenog pojasa I kosti pokretnog dela ruke.

Ključna kost ( klayicula) je postavljena horizontalno između grudne kosti I lopatice.

Lopatica- je pljosnata trouglasta kost koja je priljubljena uz zadnji zid grudog koša.

Ramena kost: je duga kost koja povezuje lopaticu sa kostima podlakta.

Žbica: je duga poljašnja kost podlakta čiji se gornji okrajak spaja sa ramenom kosti I gornjim okrajkom
lakatne kosti, a donji okrajak sa kostima ručja I donjim okrajkom lakatne kosti.

Lakatna kost: je duga unutrašnja kost podlakta čiji se gornji okrajak spaja sa ramenom kosti i

Gornjim okrajkom žbice.

KOSTI ŠAKE: izgrađuje 27 kostiju koje čine kosti ručja, kosti doručja, I kosti prstiju.

KOSTI RUČJA: ima ih 8 raspoređene su u dva reda, gornji proksimalni I donji distalni.

KOSTI DORUČJA, ima ih 5 obeležavaju se rimskim Brojevima od 1-5

KOSTI PRSTIJU ŠAKE –kostanu osnovu prstiju grade male kosti koje se nazivaju članci koje čine
proksimalne, srednje I distalne.

KOSTI DONJEG EKSTREMITETA

Kosti donjeg ekstremiteta ili noge čine kosti karličnog pojasa I kosti slobodnog dela noge.

KARLIČNA KOST : je parna masivna kost nepravilnog oblika, koja učestvuje u izgradnji zidova karlice, karlične
kosti se napred međusobno spajaju, a pozadi se krsna kost u vidu klina zavlači između karličnih kostiju.

KARLICA( PELVIS): koštanu karlicu izgrađuju napred I bočno, obe karlične kosti, a pozadi krsna I trtična
kost.

BUTNA KOST ( FEMUR): je duga kost koja se gornjim krajem spaja sa karličnom kosti a donji sa časicom
I gornjim krajem golenjače.

ČAŠICA( PATELA)- je mala sezamoidna kost bademastog oblika koja se nalazi u tetivi ispred donjeg
okrajka butne kosti.

GOLENJAČA( TIBIJA) : JE duga unutrašnja kost podkolenice koja se svojim gornjim okrajkom spaja sa
butnom kosti I lišnjačom, a donjim okrajkom sa lišnjačom I skočnom kosti.

LIŠNJAČA: je duga soljašnja kost potkolenice čiji se gornji okrajak spaja sa golenjačom.

KOSTI STOPALA: u stopalu ima 26 kostiju, raspoređenih u tri grupe: kosti nožja, donožja I prstiju stopala.

KOSTI NOŽJA, sačinjava 7 kostiju koje su raspoređene u dva reda zadnju I prednju.

KOSTI DONOŽJA su 5 kostiju koji sačinjavaju donožje I obeleženi su rimskim brojevima od 1-5.

3
KOSTI PRSTIJU STOPALA: grade članci prstiju kojih ima 14 dele se na proksimalne, srednje I distalne.

ARTHROLOGIA

Zglob spoj,predstavlja spoj između dve ili više kostiju, zglobovi se dele na pokretne i nepokretne.

Nepokretni zglobovi dele se na vezivne, hrskavične i koštane spojeve.

Pokretni zglobovi su složenije građe kod ovih zglobova postoje glavni i sporedni elementi zgloba.

ZGLOBOVI GLAVE I VRATA

U predelu glave su nepokretni zglobovi i šavovi.

ZGLOBOVI KIČMENOG STUBA

Ovi zglobovi su spojevi pršljnskih tela i zglobnih nastavaka, dva susedna pršljena.

ZGLOBOVI GORNJEG EKSTREMITETA

Zglobove gornjeg ekstremiteta ili ruke čine zglbovi ramenog pojasa i zglobovi poretnog dela ruke.

RAMENI ZGLOB. Je spoj gornjeg okrajka ramenice i lopatice.

ZGLOB LAKTA: je spoj nadlakta sa podlaktom.

ZGLOB RUČJA: je spoj između podlakta I šake.

ZGLOBOVI DONJEG UDA

Zglobovi donjeg ekstremiteta ili noge dele se na zglobove karličnog pojasa i zglobove slobodnog dela noge.

ZGLOB KUKA: je spoj između karlične kosti i gornjeg okrajka butne kosti.

ZGLOB KOLENA: povezuje natkolenicu s a potkolenicom u ovo zglobu spajaju se donji kraj butne kosti
gornji okrajak golenjače i čašice.

GORNJI SKOČNI ZGLOB: je spoj između donjih okrajaka kostiju potkolenice i tela skočne kosti.

MIOLOGIJA- je nauka o mišićima.

Mišić je organ čije su glavne odlike sposobnost grčenja i opuštanja.

Mišići mogu biti poprečno –prugasti, skeletni, srčani i glatki.

MIŠIĆI GLAVE: se dele na dve grupe, površnu i duboku.

Površni mišići glave, mimični daju licu izraz osobe za svakog čoveka i odražavaju duševno stanje.

Duboki mišići glave- mišići zvakanjapredstavljaju snažne parne mišiće koji svojim dejstvom učestvuju na
donju vilicu u žvakanju hrane.

MIŠIĆI VRATA

4
Mišići prednje stran vrata: površini mišići prednje strane vrata su raspoređeni u unutrašnju i soljašnju
grupu.

MIŠIĆI ZADNJE STRANE VRATA se nalaze iza vratnog dela kičmenog stuba.

MIŠIĆI GRUDNOG KOŠA: SE DELE NA DVE GRUPE,POVRŠNE I DUBOKE.

DUBOKA GRUPA MIŠIĆA GRUDNOG KOŠA ČINE MEĐUREBARNI MIŠIĆI, SPOLJANJI I

UNUTRŠNJI I ONI UČESTVUJU PROCESU DISANJ.

PREGAČA JE DIJAFRAGMA JE ŠIROKA I SNAŽNA MIŠIĆNA TETIVNA PLOČA KOJA RAZDVAJA

GRUDNU OD TRBUŠNE DUPLJE.

MIŠIĆI TRBUHA:

MIŠIĆI PREDNJE -BOČNE GRUPE TRBUHA ovu gupu čine pravi trbušni mišići.

MIŠIĆI ZADNJE GRUPE TRBUHA, UGLAVNOM SU U SASTAVU MIŠIĆA LEĐA.

MIŠIĆA GORNJEG EKSTREMITETA ili ruke:

mišići ramena su raspoređeni oko zgloba ramena.

PAZUŠNA JAMA : se nalazi na unutrašnjem delu korena ruke.

MIŠIĆI NADLAKTA: čine prednja i zadnja grupa, u prednjoj grupi se nalaze tri mišića, dvoglavi mišić
nadlakta, kljunsko-ramenični mišić i nadlakatni mišić.

MIŠIĆI PODLAKTA: u podlaktu se nalaze 20 mišića koji su podeljeni u tri grupe: prednju, spoljašnju i
zadnju.

MIŠIĆI ŠAKE: svi mišići šake nalaz se na njenoj prednjoj dlanskoj strani i raspoređeni su u tri grupe,
unutrašnja, srednja i spoljašnja.

MIŠIĆI BEDRA: su podeljeni u dve grupe: unutrašnju i spoljašnju.

Potpreponski zjap se nalazi na prednjoj strani korena noge između prednje ivice karlične kosti i preponske
veze, kroz ovaj zjap prolazi butna arterija i butni živaca.

MIŠIĆI BUTA ILI NATKOLENICE: mišići buta su raspoređeni u tri mišićne grupe: prednju, unutrašnju i
zadnju.

MIŠIĆI POTKOLENICE : su podeljeni u tri grupe, prednju, spoljašnju i zadnju.

MIŠIĆI STOPALA: podeljeni su u dve grupe: na gornjoj strani stopala nalaze se dva mišića a na donjoj
nalaze se mišići raspoređeni u tri grupe.

FIZIOLOGIJA KRVI

Uloga krvi, zapremina, fizičko-hemijske osobine i sastav krvi

Krv je tečno tkivo koje blagodareći ritmičnom radu srca, integritetu i elastičnosti krvih sudova neprekidno
cirkuliše u krvnim sudovima, čime obezbeđuje humoralnu vezu između svih organa u ljudkom organizmu.

5
OSNOVNI ZADATAK KRVI je da omogući život ćelijama, kao osnovnim jedinicama organizma.

Krv prenosi kiseonik iz pluća do tkiva, dnosno ugljen- dioksid u obratnom pravcu.

1.NAJVAŽNIJA ULOGA KRVI JE SNABDEVANJE SVIH NAŠIH ĆELIJA KISEONIKOM, 2.DRUGA

MANJE ZNAČAJNA dopremanje hranljivih materija svim ćelijama

3.odstranjivanje raspadnih nekorisnih produkata prometa materija.

4, održavanje stalnosti temperature tela.

5. reguliše količinu vode i soli u organizmu.

Krv koja u svom sastavu ima AGLUTININE, lizine, i druga antitela koja učestvuju u zaštiti organizma protiv
mikroorganizama i drugih štetnih stvari i na taj način brani organizam.

Krv cirkuliše po celom organizmu, noseći hranu i kiseonik tkivima, a odnoseći iz njih otpadne materije koje
se izlučuju iz organizma.

Krv je tečnost čije je glavni zadatak da omogući život ćelijama.

ZAPREMINA KRVI

Celokupna zapremina krvi čoveka teškog 70 kg iznosi približno oko 5litara.

Od te zapremine oko 2750ccm čini plazma, a ostatak 2250ccm čini uglavnom crvena krvna zrnca.

Celokupni volumen krvi iznosi 6-8%telesne mase.

Ako je gubitak krvi veći od 30% celokupne količine krvi ove snage nisu dovoljen organizmu da nadoknadi
izgubljneu količinu krvi. Tada se javljaju simptomi POSHEMORALGIČNOG ŠOKA.

FIZIČKO-HEMIJSKA SVOJSTVA KRVI

Krv je viskozna, neprovidna tečnost crvene boje, u kojoj lebde uobličeni elementi –ćelije krvi. Boja krvi
varira od tamne, venozne do svetlocrvene koja se nalazi u arterijama

SASTAV KRVI: krv se razdvaja na svoja dva sastavna dela: KRVNA PLAZMA I KRVNE ĆELIJE.

KRVNA PLAZMA: predstavlja tečni deo krvi. Ona je vodeni rastvor organskih i neorganskih materija.

U krvnoj plazmi ima 91-92% vode, 7-8% proteina, i 1-2% ostalih sastojaka.

UOBLIČENI ELEMENTI KRVI

Osim tečnog dela- krvne plazme, krv sadrzi i ćelijske, uobličene elemente, koji zauzimaju nešto manje od
polovine zapremine krvi.

Postoje tri vrste krvnih ćelija:

ERITROCITI, LEUKOCITI I TROMBOCITI.

Eritrociti ( crvena krvna zrnca) su najbrojnije krvne ćelije organizma.

6
Leukociti( bela krvna zrnca) jesu druga vrsta ćelije krvi.

Za razliku od drugih ćelija krvi leukociti poseduju aktivnu pokretljivost dok su ostale ćelije krvi pasvno
nošene krvnom strujom.

Limfociti takođe sudeluju u odbrani organizma. Povećan broj leukocita naziva se leukocitoza, a smanjen broj
leukopenija.

TROMBOCITI

Trombociti ili krvne ploče se kao i eritrociti i leukociti stvaraju u koštanoj srži. Trombociti u organizmu
imaju veoma važne uloge od kojih je najvžnije u toku hemostaz tj u procesu zaustavljanja krvarenja posle
povrede, a naročito u najvažnijem delu tog procesa- ZGRUŠAVANJE KRVI.

MORFOLOŠKE KARAKTERISTIKE KARDIOVASKULARNOG SISTEMA( SYSTEMA CARDIOVSCULARE)

Kardiovaskularni sistem predstavlja zatvoreni sistem krvnih sudova kroz koji protiče krv.

Stalni protok krvi kroz krvne sudove omogućava ritmičke kontrakcije ( grčenje)src, odnosno srčanog mišića.

Srce je šuplji mišićni organ čija je unutrašnjost jednom uzdužnom pregradom podeljena na dve polovine,
desnu i levu, obe polovine sastoje se od pretkomore i komore koje međusobno komuniciraju putem posebnih
otvora. Iz srčanih komora polaze arterijski krvni sudovi.

Krvni sudovi su: arterije, kapilari i vene.

Arterije su krvni sudovi kroz koje se krv odvodi od srca prema periferiji.

Kapilari su: mali funkcionalni, veoma važni krvni sudovi, koji su umetnuti izmeđ arterijskog i venskog
sistema.kroz zidove kapilara vrši se razmena materija između krvi i tkiva.

Vene su: krvni sudovi kroz koje krv dolazi u srce. Vene na putu prema srcu primaju venske pritoke i postaju
sve veće.

SRCE(COR)

Srce je centralni organ pribora za krvotok. To j šuplji mišićni organ koji prihvata krv prispelu velikim
venskim sudovima, nakog čegaje ritmičnim kontrakcijama istiskuje u arterijski sistem.

SRČANA ŠUPLJINA: se sastoji iz četiri dela: desne i leve pretkomore, i desne i leve komore. Desna
pretkomora i desna komora čine desnu polovinu srca koju srčana pregrada odaja od leve polovine koju čini
leva pretkomora i leva komora.

Desna srčana pretkomora ima šest zidova i oblik nepravilne kocke.

Desna srčana komora ima oblik trostrane piramide sa bazom okrenutom pozadi.

Leva srčana pretkomora ima takođe šest zidova i manja je od desne srčane pretkomore.

Leva srčana komora je najveća srčana šupljina oblika spljoštene kupe.

7
GRAĐA SRČANOG ZIDA

Na preseku kroz srce i srčanu kesu vide se tri sloja, spoljašnji, srednji i unutrašnji.

Spoljašnji sloj se naziva epikard i gradi ga visceralni list serozne srčane kese.

Srednji sloj je najdeblji i njega gradi mišićni sloj. Unutrašnji sloj gradi tanka endotelna opna koja oblaže
zidove srčanih šupljina.

Srce poseduje poseban provodni sistem srca koji svojim dejstvom izaziva od 60 do 80 ritmičkih kontrakcija u
minutu.

NUTRITIVNI KRVNI SUDOVI SRCA

Srce vaskularizuju dve arterije, desna i leva srčana arterija, obe arterije su grane početnog dela aorte.

ARTERIJSKI SISTEM- PLUĆNO ARTERJSKO STABLO

Plućno arterijsko stablo polazi iz desne srčane komore, od svog nasanka pruža se naviše i neposredo ispod
luka aorte. Desi se na desnu i levu plućnu arteriju.

AORTA- je najveći krvni sud čovečijeg tela od kojeg nastaju sve arterije, velikog sistemskog krvotoka.

Aorta polazi od baze leve srčane komor, početni deo aorte se pruža na gore u desno i napred a naziva se
ushodna aorta, koja naglo skreće u vidu luka u levo i nazad prema kičmenom stubu i gradi luk aorte.

BRAHIOCEFALIČNO STABLO

Je najveća grana luka aorte koja se pruža naviše ka desnom grudno-ključnom zglobu u visini koga se deli na
dve završe grane, desnu zajedničku karotidnu arteriju i desnu potključnu arteriju.

Zajednička karotidna arterija je paran krvni sud koji na desnoj strani nastaje iz brahiocefaličnog stabla a na
levoj se odvaja direktno iz luka aorte.

SPOLJAŠNJA KAROTIDNA ARTERIJA

UNUTRAŠNJA KAROTIDNA ARTERIJA

Potključna arterija na desnoj strani nastaje iz brahiocefaličnog stabla na levoj direktno iz luka aorte.

Pazušna arterija, nadlaktna arterija, žbična arterija, lakatna arterija.

GRUDNI DEO AORTE – se nastavlja na luk aorte od leve strane tela IV grudnog pršljena odatle se spušta niz
grudni deo kičmenog stuba do prečage, a odatle trbušnim delom aorte.

TRBUŠNI DEO AORTE-predstavlja produžetak grudnog dela aorte, ona počinje od aortnog zjapa na prečagi pa se
pruža levom stranom slabinskog dela kičmenog stuba do tela IV slabinskog pršljena gde se račva na desnu i levu
zajedničku bedrenu arteriju.

ZAJEDNIČKA BEDRENA ARTERIJA- je parni arterijski sud koji silazi od račve trbušnog dela aorte u polje i u
visini odgovarajućeg krsno-bedrenog zgloba završava se podelom na dve završne grane unutrašnu i spoljasnju
bedrenu arteriju.

8
Zajednička bedrena arterija su unutrašnja bedrena arterija, spoljašnja bedrena arterija, butna arterija,
zatkolena arterija, prednja golenjačna arterija, zadnja golenjačna arterija.

VENSKI SISTEM

Plućne vene- su vene malog plućnog krvotoka. Plućne vene, dve desne i dve leve nastaju iz brojnijih manjih
vena koje se sustiču u predelu ulaznog polja pluća. Stabla plućnih vena izlaze iz pluća idu ka unutra i
završavaju u levoj srčanoj pretkomori.

VENE VELIKOG SISTEMSKOG KRVOTOKA

Sve vene čovečijeg tela izuzev plućnih vena ulivaju se velikim venskim sudovima u desnu srčnu pretkomoru.

Vene velikog krvotoka grade dva velika venska sistema, sistem gornje, i sistem donje šuplje vene.

SISTEM GORNJE ŠUPLJE VENE- čine gornja šuplja vena i vene iz kojih ona nastaje, gornja šuplja vena
nastaje spajanjem desne i leve brahiocefalične vene iz hrskavice I desnog rebra.

Unutrašnja jugularna vena, potključna vena, desna i leva brahiocefalarna vena.

Sistem donje šuplje vene: se sastoji iz stabla donje šuplje vene i njenih pritoka.

Donja šuplja vena – nastaje u visni 5 slabinskog prsljena.

PORTNA VENA, je funkcionalni krvni sud jetre koji dovodi krv iz gotovo svih organa za varenje spajaju se
iza glave gušterače gornja i donja crevna vena i slezinske vene.

Zajednička bedrena vena desna i leva: nastaje u visini krsno- bedrenog zgloba spajanjem unutrašnje i
spoljasnje bedrene vene.

Limfni sistem: je odgovoran za odvođenje međućelijske tečnosti iz tkiva, medjućelijska tečnost potiče
uglavnom iz krvnih kapilara ispunjava prostore između ćelija.

Slezina: je neparan organ smešten u trbušnoj duplji ispod levog rebarnog luka iznad slezine nalazi se
prečaga( dijaphragma) pozadi levi bubreg i leva nadbubrezna zlezda, a dole slezina lezi na levom uglu
debelog creva. Slezina je u obliku zrna kafe, ona ima dve strane dve ivice i dva pola donji i gornji.

Fiziologija kardiovaskularnog sistema

SRCE KAO PUMPA- srce je pumpa koja omogućava cirkulaciju krvi u organizmu. Srce je sačinjeno kao dve
pumpe, jedna je leva strana srca, koja pumpa krv iz pluca do tkiva, a druga je desna strana srca koja pumpa
krv, koja se vraca iz tkiva u pluća.

SRČANI CIKLUS

Srčani ciklus se sastoji iz dve faze: faze kontrakcije srca koja se naziva sistola i faze dekontrakcijesrca koja
se zove dijastola. Za vreme sistole krv se iz srca pumpa a za vreme dijastole krv pritiče u srce.

REGULACIJA RADA SRCA

Regulacija rada srca je trojaka: AUTOREGULACIJA, NERVNA REGULACIJA, HUMORALNA

REGULACIJA ILI KRVNA REGULACIJA.

9
Autoregulacija rada srca se sastoji u tome da srce reaguje na promene količine krvi koje u njega pritiču.

Nervna regulacija zasniva se na tome što je srce inervisano autonomnim ili vegetatitvnim nervnim sistemom.

Humoralna regulacija ili regulacija krvlju sastoji se u tome da različite materije koje se nalaze u krvi utiču na
rad srca.

KRVNI PRITISAK

Krvni pritisak je pritisak krvi na zidove krvni sudova. On nastaje radom srca a održava ga opor kretanju
krvi. Ukoliko je brzina kretanja čestica krvi veća, utoliko je i krvni pritisak veći.

Za vreme sistole krvni pritisak je viši i normalno u odraslih osoba iznosi 16-17,3kPa, i to je sistolni ili
maximalni pritisak.

U dijastoli pritisak iznosi 8,0-10,6 kPa

Srednja vrednost arterijskog pritiska iznosi oko 13,3kPa

PULS

Puls je periferni odraz rada srca. Razlikuje se dve vrste pulsa: arterijski i venski puls. Veći značaj u praksi
ima arterijski puls.

Arterijski puls predstavljs ritmike oscilacijezidova arterijskih krvnkih sudova.

MORFOLOŠKE KARAKTERISTIKE SISTEMA ORGANA ZA DISANJE( SYSTEMA

RESPIRATORIUM)

Disanje je unošenje vazduha disajnim putevima do pluća u kojima se vrši razmena ugljen –dioksida iz krvi a
kiseonikom iz vazduha. Disajni putevi se dele na gornje i donje. U gornje disajne puteve ubrajaju se nosna
duplja sa pridodatim sinusima, ždrelo kao i usna duplja. U donje disajne puteve spadajuu grkljan, dušnik,
glavne dušnice i njihove grane koje su u sastavu pluća.

Nosna duplja je početni prošireni deo disajnih puteva smešten u prednjem delu središnjeg predela glave.

Paranazalni sinusi- u velikim kostima koji čine zidovi nosne duplje nalaze se šupljine paranazalnih sinusa.

GRKLJAN- grkljan je početni prošireni deo donjih disajnih puteva i organa u kome se stvara glas pa je
njegova građa posebno prilagođena funkciji. Grkljan se nalazi u središnjem delu rednjeg dela vrata.

DUŠNIK-je hrskavično- opnasti cevasti organ koji počinje od donje ivice prstenaste ivice grkljana a završava
se u visini petog grunog pršljena, dušničnom račvom. Dušnik se svojim gornjim delom nalazi u središnjm
delu prednjeg dela vrata. Donji deo dušnika je smešten u gornjem sredogruđu grudne duplje.

PLUĆA( pulmones)

Pluća su glavni deo sistema organa za disanje, jer unutar plućnog parenhima dolazi do razmene gasova.
Pluća se sastoje iz dva plućna krila, desnog i levog. Plućna krila su smeštena u bočnim delovima grudne
duplje koja se naziva plućno-maramični prostor.

Plućna maramica ( pleura)

10
Plućna maramica je serozna opna koja obavija plućna krila. Sastoji se iz dva lista spoljašnjeg i unutrašnjeg.

RESPIRATORNI SISTEM

Organi za disanje snabdevaju organizam potrebnom količinom kiseonika i eliminišu iz organizma stvoreni
ugljen dioksid.

Kiseonik se krvlju doprema do tkiva gde se troši u procesima metabolizma.

Disanjem se obavljaju dve osnovne funkcije i to razmena gasova i transport gasova.

Respiracija ili disanje može biti spoljašnje i unutrašnje. Spoljašnje je plućno, a unutrašnje tkivno disanje to
znači razmena gasova u krvi.

Jedna respiracija se sastoji od inspiracije ili udaha, i ekspiracije ili izdaha.

ULOGA DISAJNIH PUTEVA

Disajni putevi imaju sledeće uloge: sprovode vazduh ,, prečišćavaju vazduh, zagrevaju vazduh i vlaže vazduh.
Vazduh se normalno udise na nos i preko ždrela, grkljana, dusnika i dusnica sprovodi do alveola.

RAZMENA GASOVA U NIVOU PLUĆA

Razmena gasova kiseonika i ugljen dioksida u plućima vrši se izmeđualveolrnog vazduha i krvi. Količina krvi
u plućima iznosi 100ml i ta mala količina je u kontaktu sa alveolarnom površinom,što znači da je sloj krvi
veoma tanak.

TRANSPOR KISEONIKA KRVLJU

Kiseonik se u plućima vezuje za krv i krvlju transportuje do tkiva i to: kao fizički rastvoren gas, kao hemijski
vezan za hemoglobin .

Regulacija disanja: je dvojaka: nervna regulacija i humoralna regulacija ili regulacija krvlju.

MORFOLOŠKE KARAKTERISTIKE SISTEMA ORGANA ZA VARENJE( APPARATUS

DIGESTORIUS)

Sistem za varenje ili digestivni sistem predstavlja skup organa odgovornih za mehaničku i hemijsku obradu
unete hran, selektivno odvajanje upotrebljivih hranljivih materija i izbacivanje nesvarenih ostataka unete
hrane.

Najveći deo pribor za varenje predstavljen je cevolikim oblikkom dužine od 8-10 metara u čiji sastav ulaze:
usna duplja, ždrelo, jednjak, želudac, tanko i debelo crevo. Digestivnom sistemu pridodati su jetra i
gušterača.

USNA DUPLJA

Usna duplja je početn prošireni deo organa za varenje koji je zubnim lukovima podeljen na dva dela, -
predvorje usne duplje, i pravu usnu duplj.

ZUBI ( DENTES)

11
Zubi su čvrsti organi usađeni jeda pored drugog u koštano zubne jamice, gornje i donje vilice. Poređani
jedan do drugog, zubi grade, dva zubna luka- gornji i doni.

Stalni zubi su veći i čvrši ima ih 16 u gornjoj vilici i 16 u donjoj vilici .

JEZIK ( LINGUA)

Jezik je suluzokožno –mišićni organ smešten na donjem zid usne duplje. Jezik ima prednji deo ili telo i zadnji
deo ili koren. Telo jezika je pokreetni deo koji je horizontalno postavljen.

PLJUVAČNE ŽLEZDE(glandulae saliyariae)

Pljuvačne žlezde su egzokrine žlezde koje stvaraju i luče pljuvačku. Ove žlezde čine dve grupe male i velike.

ŽDRELO ( pharynh)

Ždrelo je sluzokožni mišićni organ,olučastog oblika koji se pruža od baze lobanje niže, ispred tela prvih 6
vratnih pršljenova i u visini donje ivice grkljana.

Ždrelo se nastavlja jednjakom.

JEDNJAK (OESOPHAGUS) jednjak je sluzokožno mišićni organ koji je uži od ždrela. Dužina jednjaka
iznosi od 23-25cm a promer 2-3 cm. Jednjak se nastavlja na ždrelo u visini donje ivice grkljana onosno od 7
vratnog prsljena i pruza se nanize kroz vrat i grudnu duplju iza srca prolazi kroz prečagu ( diaphragam ) i
ulazi u trbušnu duplju u kojoj se završava a nastavlja se na želudac.

Trbušna duplja (cavitas abdominalis)

Trbušna duplja je prostor unutar trupa koji se nalaz ispod prečage, koja j e odvaja od grudne duplje.

Trbušna maramica(peritoneum)

Trbušna maramica je serozna opna koja oblaže zidove i organe trbušne duplje, sastoji se iz dva lista
spoljasnjeg zidnog lista koji oblaže zidove trbušne duplje, i unutrašnjeg drobnog lista koji oblaže organe koji
se nalaze u peritonealnoj duplji.

ŽELUDAC ( GASTER) želudac je prošireni deo sistema organa za varenje koji se pruža od završnog dela
jednjaka do početnog dela tankog creva. Želudac se nalazi odmah ispod prečage( diaphragme) i levog režnja
jetre i potpuno je obmotan trbušnom maramicom.

TANKO CREVO( INTENSTINUM TENUE) tanko crevo je deo sistema za varenje koji se pruža od
piloričnog otvora želuca do početnog dela debelog creva, slepog creva. Dužina tankog creva je 6-7 metara a
njeov prečnik je od 3-5 cm. Tanko crevo se sastoji iz tri dela dvanaistopalačnog creva, taštog, i usukanog
creva.

GUŠTERAČA( PANCREAS)

Gušterača je žlezdani organ, pridodat organima za varenje, a nalazi se priljubljen uz prva dva slabinska
pršljena. Na njoj se razlikuju glava, telo i rep.

DEBELO CREVO ( INTESTINUM CRASSUM)

12
Debelo crevo je završni deo sistema organa za varenje, pruža se od završnog dela tankog creva do čmarnog
otvora. Debelo crevo je dugo 1,5 do 2 metra u preseku je 4-7 cm. Ono se deli na tri dela: slepo crevo, sito
crevo i čmarno crevo.

JETRA ( HEPAR)

Jetra je veliki žlezdani organ pridodat sistemu organa za varenje. Ona je gotovo u celini obmotana trbušnom
maramicom i leži u gornjem delu peritonealne duplje odmah ispod desne polovine prečage.

Slezina

Slezina je purpurno crven, mek i elastičan organ, koji se nalazi u zadnjoj, gornjoj levoj strani trbušne duplje
ispod grudnog koša. Dugačka je otprilike trinaest santimetara, široka osam, a debela pet santimetara. ona je
krvno-limfna žlezda čija je funkcija u vezi sa metabolizmom gvožđa, skladištenjem krvnih zrnaca, njihovom
proizvodnjom i uništavanjem.

Varenje u usnoj dupljii

U ustima se obavlja početna, prva faza procesa varenja. Zadatak digestije u ovom delu digestivnog aparata je
da se hrana grubo isitni I pomeša sa pljuvačkom kako bi formirao zalogaj hrane koji može da se proguta.

Varenje u želucu

Progutana hrana dospeva u želudac I u njemu biva podvrgnuta daljem varenju. Hrana se zadržava u želucu
nekoliko časova trpi u njemu bitne promene jer po dejstvom želudačnog soka nastaje razlaganje hranljivih
materija. Tečnosti unite u organizam prolaze dalje bez zadržavanja u želucu a mala količina ostaje pomešana
sa hranom.

Varenje u crevima

Vreme zadržavanja hrane u želucu 3-7 časova, zavisi od karaktera hrane I njenih fizičkih svojstava. Hrana
koja sadrži proteine zadržava se u želucu duže I nego ona koja sadrži ugljene hidrate, a još duže se zadrži
masna hrana.

Hranljiv masa –himus posle evakuacije iz želuca prelazi u crevo gde biva podvrgnuta dejstvu čitavog niza
digestivnih sokova: pankreasnog crevnog I žuči.

Funkcija tankog creva je da se u lumenu creva nastavi process varenja hrane sve dok hranljive materije ne
budu mogle da se resorbuju a potom da ih I resorbuje.

TERMOREGULACIJA

Pod fizičkom termoregulacijom podrazumeva se odavanje toplote. Odavanje toplote odvija se putem tri
mehanizma, a to su : radijacija ili zračenje toplote, kondukcija ili sprovođenje toplote, evaporacija ili
isparavanje toplote.

Radijacija jeste gubljenje toplote putem toplotnih zraka koji se nazivaju infracrveni zraci. Kada je
temperature tela viša od okoline sredine tada se toplota iz tela zrači I obratno.

Kondukcija ( sprovođenje) predstavlja gubljenje toplote direktnim sprovođenjem toplote sa tela na predmet s
kojim je telo u direktno dodiru ili pak na okolni vazduh.

13
Evaporacija ( isparenje) jeste gubitak toplote isparavanjem vode tj znoja sa površine kože I isparavnjem
vode iz pluća.

MORFOLOŠKE KARAKTERISTIKE URINARNIH ORGANA ( ORGANA URINARIA)

Sistem mokraćnih urinarnih organa u toku svojih složenih funkcija stvara mokraću. Kojom se uklanjaju iz
organizma završni produkti metabolizma. Mokraćni organi su smešteni u trbušnoj I delom u karlinoj duplji I
dele se na parne I neparne. Parni mokraćni kanali su bubreg I njegovi izvodni kanali, bubržne čašice,
bubrežna karlica I mokraćovod. Neparni organi su mokraćna bešika I njen izvodni kanal mokraćna cev.

BUBREG(REN)

Bubreg je parni mokraćni organ, u kome se stvara mokraća. Bubrezi se nalaze u retroperitonealnom
prostoru, priljubljeni uz zadnji zid trbušne duplje a sprema pokriveni trbusnom mramicom. Bubrezi su
smesteni bočno od kicmenog stuba u visini dvanaestog grudnog I prva dva slabinska prsljena. Desni bubreg
je potisnut desnim reznjem jetre nanize pa se nalazi nesto nize od levog bubrega. Bubreg ima oblik zrna
pasulja.

MOKRAĆOVOD( URETER)

Mokraćovod je deo mokraćnih puteva koji se pruza od bubrežne karlice do mokraćne bešike. Mokraćovod
polazi sa unutrašnjeg kraja bubrežne karlice I spušta se zadnjim zidom trbušne duplje sadrzan u
retroperitonealnom prostoru trbušne duplje. Zatim ulazi u karličnu duplju kroz njen gornji otvor I završava
se na dnu mokraćne beesike.

MOKRAĆNA BEŠIKA( VESICA URINARIA)

Mokraćna bešika je šuplji sluzokožno-mišićni organ u kome se skuplja mokraća u period između dva
pražnjena. Mokraćna besika se nalazi u prednjem delu karlične duplje iza preponske simfize, kod muškarca
je ispod čmarnog creva, dok je kod žene ispred I ispod materice. Na mokraćnoj bešici razlikuje se telo a
poseno dno I vrh bešike.

Mokraćna cev ( urethra) je završni deo mokraćnih puteva I kroz nju se mokraćna besika prazni ispuštanjem
mokraće u spoljasnju sredinu.

OSNOVE FUNKCIJE BUBREGA. NEFRON KAO OSNOVNA MORFOLOŠKA I FUNKCIONALNA

JEDINICA BUBREGA

Bubrezi u čovečijem organizmu obaljaju četiri ključne funkcije 1. EKSKRECIJU svih štetnih materija 2.
Učestvuju u odrzavanju vodeno- sonog bilansa, 3. Sudeluje u održavanju acido-bazne ravnoteze tj elektro-
hemijske reakcije krvi, 4. Obavljaju veoma važne endocrine funkcije putem hormona koje stvaraju ili
aktiviraju.

Stvaranje mokraće-mehanizmi ultrafiltracije, sekrecije, I resorpcije

Mokraća je produkt bubrežne funkcije I stvara se iz krvi koja protiče kroz bubreg.

Sastav I fizičko hemijska svojstva mokraće

Normalna mokraća je složen rastvor organskih I neorganskih materija koje nastaju tokom metaboličkih
procesa u organizmu. Sastav I zapremina normalne mokraće variraju u zavisnosti od mnogobrojnih činilaca.

14
Fizička svojstva su: zapremina izlučene mokraće za 24 časa, izgleda, boja, miris, specifična težina I reakcija
mokraće.

Hemijska svojstva su odsustvo, odnosno prisustvo određenih materija. Citološka svojstva se utvrđuju
mikroskopskim pregledom sedimenta mokraće, a odnosi se na prisustvo ćelija I mikroorganizama.

Muški polni organ ( organa genitalia masculina)

Unutrašnji muški polni organi su: 1. Semenik ( testis) 2. Semeni putevi, (pasemenik,semevod, briznik) 3.
Žlezde pridodate semenim putevima ( semena kesica, prostata, bulbo-uretralne žlezde)

Semenik ( testis)- je muška polna žlezda u kojoj se stvaraju muške polne ćelije spermatozoidi, I muški polni
hormone, to je paran organ ovalnog oblika, smešten u mošnicama.

Semeni putevi- pasemenik ( epididymis)

Pasemenik je parni organ postavljen na gornjem polu I gornjem delu zadnje ivice semenika. Gornji deo
pasemenika je proširen I predstavlja glavu, glava pasemenika se nastavlja izduženim srednjim delom koji se
naziva telo.

Spoljašni muški polni organ naziva se organa genitalia masculine externa,

Spoljašni muški polni organi su 1. Polni ud (penis) 2, mokraćna cev 3. mošnice

ŽENSKI POLNI ORGANi ( organa genitalia femina)

Unutrašnji ženski polni organi-. Su jajnik, jajovod, materica(uterus), I usmina( vagina).

Jajnik( ovarium) je parna ženska polna žlezda oblika badema, koja je smeštena u maloj jamici koju gradi
trbušna materica.

Jajovod ( tuba uterine) je mišićno-sluzokožni kanal dug od 14-16 cm koji se protez od materične duplje do
jajnika u gornjem delu široke materične veze. Njegova uloga je da prihvati zrelu jajnu ćelju a je sprovede do
materične duplje.

Materica ( uterus) – je mišićno sluzokožni organ umetnut između oba jajovoda I vagine. Ona se nalazi u
karličnoj duplji iza I iznad mokraćne bešike I ispred čmarnog creva. Ima oblik kruške sa vrhom okrenutim
nanize prema vagini.

Usmina ( vagina) je mišićno- sluzokožni organ dužine od 10-12 cm koji se pruža od materičnog vrata naniže,
prolazi kroz međicu I završava se otvorom koji se nalazi između malih stidnih usana.

Spoljašnji zenski polni organi (organa genitalia feminine externa )

Spoljašnji ženski polni organi su: stidnica koju grade velike stidne usne, male stidne usne, trem vagine, I
tremna glavica, velike I male tremne žlezde I dražica( klitoris)

DOJKA( MAMMA)

Dojka je karakteristična žlezda za ženski pol, a nalazi se na prednjoj strani grudnog koša. Kod razvijene
dojke zena postoje različti oblici kao I različiti polozaji na grudnom kosu.

15
Dojka zene je slozena, parna tubuloalveolarna žlezda izgrađena od 20-25 pojedinačnih žlezda.

Žlezde sa unutrašnjim lučenjem

Endocrine žlezde su štitasta žlezda, paratiroidne žlezde, hipofiza, nadbubrežne žlezde, polne žlezde, semenik,
I jajnik I endokrini deo gušterače.

Hipofiza- je veoma mala ali izuzetno značajna žlezda veličine zrna graška I težine nešto veće od pola grama,
smeštena u hipofiznoj jami na gornjoj strani tela klinaste kosti.

Štitna I paraštitna žlezda

Štitasta žlezda se sastoji iz dva režnja, desni I levi koja su međusobno spojena istmusom, podsećajući
izgledom na latinsko slovo H.

Štitasta žlezda nalazi se priljubljena uz prednju I bočne strane grkljana I dušnika.

Paratiroidne žlezde- jesu parne žlezde – dve gornje I dve gornje priljubljene uz zadnju stranu gornjeg I
donjeg pola lobusa štitaste žlezde. Veličine su zrna pšenice I luče hormone koji se zove parathormon.

Endokrini pankreas

Gušterača je organ pridodat organima za varenje, a nalazi se priljubljen uz prva dva slabinska pršljena.
Endokrini deo gušterače, stvara hormone, koji putem kapilara, prelaze direktno u krvotok. Gušterača stvara
veliki broj hormona, od kojih su posebno važni insulin I glucagon koji regulišu nivo glukoze u krvi.

Polne žlezde

Polne žlezde su semenik I jajnik.

Semenik je muška polna žlezda odovorna za stvaranje muških polnih hormona, androgena.

Jajnik je parna žeska polna žlezda, oblika badema smeštena u maloj jamici koju gradi trbušna maramica I
koja leži uz bočni zid karlične duplje.

PODELA NERVNOG SISTEMA – NERVNA ĆELIA( NEURON)

Prema funkciji nervni sistem se podeliti na somatski I vegetativni nervni system.

Somatski ili cerebrospinalni nervni system kontroliše poprečno – prugastu muskulaturu trupa, ekstremiteta
I pojedinih organa, jezika, ždrela I grkljana.

Vegetatitvni ili autonomni nervni system oživčava unutrašnje organe, žlezde sa unutrašnjim lučenjem I
glatke mišiće kože I krvnih sudova.

U morfološkom pogledu nervni system se deli na centrali I periferni.

GRAĐA CENTRALNOG NERVNOG SISTEMA

Kičmena moždina je deo centralnog nervnog sistema koji se u celini nalazi u kičmenom kanalu. Svojim
gornjim krajem kičmena moždina se se nastavlja produženom moždinom dok se njen donji kraj završava u
visini drugogo slabinskog pršljena.

16
Produžena moždina se nastavlja na kičmenu moždinu sastoji se od sive I bele mase.

Mozdani most je prosireni deo mozdnog stabla, lezi na bazilarnom delu potiljačne kosti, između produžene
mozdine I srednjeg mozga.

Srednji mozak – je najkraći deo mozanog stable nalazi se između moždanog mosta I međumozga, čine ga tri
dela prvi prednji predstavljaju mozdani kraci, drugi srednji deo predstavlja tegmentum srednjeg mozga,
treci zadnji deo naziva se pokrovna pločica srednjeg mozga.

Mali mozak je smešten u zadnjoj lobanjskoj jami zajedno sa produženom moždinom I moždanim mostom.
Sstoji se od sive I bele mase, sivu masu grad kora malog mozga I jedra malog mozga. Jedra malog mozda se
nalaze ispod kore unutar bele mase malog mozga.

Međumozak, Talamus, metatalmus, epitalamus, suptalamus, hipotalamus, I veliki mozak.

Veliki mozak je najrazvijeniji deo centralnog nervnog sistema, sastoji se od desne I leve hemisphere.

ČULNI ORGANI ( ORGANA SENSORIA)

Oko-organ vida: ovaj organ je paran organ, smešten je u odgovarajućoj očnoj duplji, u njetov sastav uulaze
očna jabučica, očni živac, I pomoćni organi oka.

Rožnjača predstavlja manji deo spoljašnje opne očne jabučice, providna je tako da omogućava svetlost u
unutrašnjost očne jabučice.

Beonjača predstavlja zadnji veci deo spoljašnje opne očne jabučice I ima oblik lopte, koja je odsečena na
prednjem kraju.

Srednja sudovna opna očne jabučice sastoji se iz tri dela prednjeg, dužice, srednjeg cilijarnog dela I zadnjeg
sudovnjače.

Dužica, cilijarno telo, sudovnjača, unutrašnja opna očne jabučice, pigmentni sloj, mrežnjača.

Prednja očna komora, zadnja očna komora, očna vodicca, očni živac,

Pomoćnii organi oka su mišići pokretači očne jabučice, fascije očne jabučice, masno telo očne duplje,
periorbita, vežnjača, očni kapci, obrva I suzni pribor.

Organi sluha I ravnoteze – uho

Uho se sastoji iz unutrašnjeg uha I oba dela osmog mozdanog zivca. Slušni kohlearni živac sprovodi zvučne
nadražaje.

Spoljašnje uho- sastoji se od ušne školjke I spoljašnjeg ušnog kanala na čijem se dnu nalazi bubna opna.

Srednje uho , izgrađuje složeni system međusobo povezanih šupljina koje su smeštene u slepoočnoj kosti, sve
šupljine srednjeh uha ispunjene su vazduhom.

Unutrasnje uho- je veoma slozene gradje nalazi se u piramidi slepoočne kosti u posebnim kostanim
sredinama čije zidove gradi čvrst kompaktni sloj kosti.

ORGAN MIRISA

17
Organ mirisa je smešten u sluznici gornjeg dela nosne duplje I to samo u visini gornje nosne školjke I gornjeg
dela nosne pregrade.

Organ ukusa je sešten u sluznici gornje strane jezika. Ćelije sposobne da private osecaj ukusa nazivaju se
receptori za ukus.

18
19
20